The Project Gutenberg eBook of Lexicon Latinum This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: Lexicon Latinum Universae phraseologiae corpus congestum etc. Author: Franz Wagner Editor: Auguste Borgnet Release date: July 26, 2023 [eBook #71280] Language: French, Latin Original publication: Belgium: Sumptibus et typis societatis St. Augustini Credits: MWS, rmedinap and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LEXICON LATINUM *** Lexicon Latinum SEU CORPUS PHRASEOLOGIÆ. LEXICON LATINUM SEU A P. FRANC. WAGNER, SOCIETATIS JESU, Universae Phraseologiae Corpus Congestum, SECUNDIS CURIS A QUOPIAM EJUSDEM SOCIETATIS SALLUSTIANA, CÆSAREANA, LIVIANA, CORNELIANA, ETC, PHRASEOLOGIIS LOCUPLETATUM, CUI TRIPLEX ADDITUR INDEX: ALTER VOCUM BARBARARUM, ALTER VOCUM QUÆ IN FORO MILITARI, CIVILI SACROQUE OBTINENT, TERTIUS GALLICO-LATINUS. Nova Editio _accuratissime recognita, aucta et de Germanica nunc primum in Gallicam linguam translata a P. AUG. BORGNET, ejusdem Societatis, in collegio Ambianensi magistro._ [Illustration] BRUGIS MDCCCLXXVIII. [Illustration] Préface de la nouvelle Edition. _En réimprimant ce livre, fameux en Allemagne au siècle dernier, notre unique but a été de rendre aux vrais amis des études latines un ouvrage destiné à développer la connaissance du latin. Nous avons voulu offrir aux professeurs et aux élèves, surtout à ces derniers, un manuel vraiment pratique, pour approfondir les beautés intimes de la langue qui “_seule entre toutes les langues mortes, est véritablement ressuscitée, et qui_ UNE FOIS RESSUSCITÉE, NE MEURT PLUS!”_[1] _Avant d’indiquer le plan du livre et la manière de s’en servir utilement, qu’il nous soit permis de rappeler en quelques mots les principaux actes de la vie de l’auteur._ _FRANÇOIS WAGNER naquit à Wangen, en Souabe, le 14 août 1675. Il fut admis dans la Compagnie de Jésus au noviciat de Krems à l’âge de 15 ans. Après avoir terminé ses deux années d’épreuve, il enseigna pendant plus de 25 ans la rhétorique, dans les colléges de Krems, de Presbourg et de Tyrnau. Étant recteur du Séminaire de Vienne, il dirigea une congrégation et s’occupa de la composition de plusieurs ouvrages estimés. Il mourut à Vienne, le 8 février 1738, à l’âge de 62 ans._ _Tels sont les détails que nous fournit sur cet homme illustre la Bibliothèque des écrivains de la Compagnie de Jésus. Le P. Jean Nép. Stœger, dans ses _Scriptores Provinciæ Austriacæ Societatis Jesu_, nous a transmis la liste complète des nombreux ouvrages écrits par le Père Wagner, qui tour à tour, s’occupant de rhétorique, de grammaire, de géographie, d’histoire, nous a laissé dans ces diverses branches des connaissances humaines, des traces remarquables de son esprit actif et pénétrant._ _Notre but, dans cet avertissement, est de parler seulement de son Dictionnaire de Phraséologie. Mais laissons l’auteur lui-même nous raconter comment naquit ce livre, nous indiquer ce qu’il a voulu en le composant, et de quelle manière il est parvenu à mener à terme l’ouvrage que nous possédons._[2] _“Étant professeur des jeunes religieux qui recommençaient leurs humanités, le but de tous mes soins était d’accomplir le sage précepte du P. Jouvency, sans contredit le premier parmi nous dans la connaissance parfaite de la langue latine,” _Patris Juvencii, harum litterarum hodie inter nos facile Principis_. “Le premier travail du maître, dit celui-ci, sera de montrer à ses élèves le style le plus pur et de les aider à l’acquérir. Je recherchais donc ce que je pouvais offrir de mieux à ces jeunes gens, pour les conduire aussi promptement que sûrement à l’acquisition des trois grandes qualités de la langue latine, la propriété, l’élégance, l’abondance. Pour la propriété, outre les _Thesaurus_, je faisais étudier tous les jours à mes élèves pendant un quart d’heure le _Flos Latinitatis_ du P. Pomey, et au bout de deux mois, je remarquais des fruits merveilleux, _jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti_. Pour l’élégance, Tursellini, Schorus, Dolet, Hadrianus étaient les maîtres que je leur faisais étudier et copier. Enfin, pour l’abondance, Manusius, Bucher et Schönsleder. Mais, bientôt, je m’aperçus que cette foule de livres inondaient leurs pupitres, qu’ils perdaient un temps précieux à rechercher, ici les adverbes, là les épithètes ou les synonymes, ailleurs les développements, et c’est alors que je résolus de réunir avec ordre et méthode, dans un seul ouvrage, le fruit des veilles de tous ces hommes illustres.”_ _C’est ainsi que naquit le _Universæ Phraseologiæ corpus congestum_. Il fut d’abord exclusivement composé de phrases et de tournures tirées de Cicéron, puis on y ajouta un petit nombre d’expressions appartenant aux grands auteurs du siècle d’or de la langue latine, Salluste, César, Tite-Live, Cornelius et quelques autres. Il faut remarquer que l’auteur ne cite pas toujours textuellement l’écrivain auquel il a emprunté sa citation, et c’est ce qui a empêché, dans cette édition, d’indiquer les sources, quoique nous puissions affirmer que nous avons vérifié presque toutes les citations au moyen de l’_Apparatus_ de Nizzolius, de Forcellini et de Freund. Souvent il se contente de prendre la tournure et de l’appliquer au passage qu’il veut développer. Cependant, dans ce qui est rangé sous la rubrique USUS: les phrases qui servent à indiquer la Syntaxe particulière de chaque mot, sont empruntées textuellement à Cicéron et aux meilleurs auteurs du grand siècle. Souvent nous les avons rétablies et traduites, pour la plus grande utilité des élèves. “Leur lecture assidue, ajoute le P. Wagner, non-seulement donnera aux élèves les différentes significations d’un mot, mais encore leur prouvera que négliger d’en suivre la construction, c’est s’exposer à employer une tournure peu latine, “_si quampiam atque ab his alienam construendi formulam adhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur_.”_ _Mais il ne suffit pas d’avoir un bon livre, il faut savoir s’en servir; or, à première vue, il semble que l’usage de ce Dictionnaire ne soit pas accessible à tout le monde. Il est hors de doute, et l’expérience le prouve, que si l’on parvient à en saisir l’économie, si l’on en a, pour ainsi dire, la clef, on parviendra en peu de temps à faire de rapides progrès dans la connaissance de la langue latine. L’auteur en avait constaté l’efficacité, quand il nous dit: “_Noveram adolescentes qui orationem struerent tam elegantem, ut in volvendo Cicerone, multos annos posuisse videri potuissent hujus artificii ignari. Inest et illud commodi quod ea, quæ aliena fuerant, multiplici usu sua faciant; quodque dicitur, in succum et sanguinem suum vertant._”_ _Pour cela, il ne faut pas puiser indistinctement dans ce livre, coudre ensemble, sans suite et sans liens, des membres de phrase, qui, pris individuellement, sont très latins, mais qui doivent être rapprochés avec goût et discrétion. L’enfant intelligent doit faire sans dictionnaire son discours, sa narration ou son thème; il doit, après avoir médité profondément son sujet, après l’avoir ordonné dans toutes ses parties, l’écrire dans un latin plus ou moins pur, plus ou moins élégant, selon sa force et sa capacité. Ce travail, le plus important sans contredit, étant terminé, il devra, avec l’aide du dictionnaire de Phraséologie, débarrasser son devoir, que nous pouvons supposer correct, de toutes les tournures françaises, des gallicismes, des mots peu latins, et de cent autres imperfections, auxquelles il trouvera un remède assuré dans ce volume, s’il sait s’en servir avec intelligence et discernement._ _Montrons, par un exemple facile, la vraie manière d’user avec fruit de ce livre. C’est une lettre d’un fils à son père pour lui demander de l’argent, dans le but d’acheter des livres. Dans la première colonne, se trouve cette lettre dans le style d’un élève ordinaire de troisième; style simple et exempt de fautes contre les règles de la grammaire. Dans la seconde, la même lettre a été modifiée, rendue plus élégante au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Du reste, les mots modifiés dans la première colonne sont soulignés, ce sont ceux-là qui doivent être l’objet du travail personnel de l’élève, quand il a jeté sur le papier les idées et qu’il veut donner à son style ce poli, cette perfection que demande la langue latine._ _Scio_ equidem, te alioquin mei causa multos _sumptus facere_; ausus tamen sum, novam insuper gratiam _petere_. _Suadet_ nobis magister, ut libros quos in schola _explicat, coemeremus, spondetque_, si eos domi _legerimus_, multum profecturos. Uti hactenus semper _conatus sum_, primo _loco_ aut primis proximus esse, ita nihil _tristius_ foret, quam si, ob hunc librorum defectum, priorem laudem _amitterem_ et a discipulis _contemnerer_. _Spero_ autem in causa tam æqua, te, ut fuisti, erga me _liberalem_ fore. Cognitum equidem habeo, multas alioquin impensas a te mei causa tolerari, id tamen mihi sumpsi, ut novam insuper gratiam etiam atque etiam a te contenderem. Auctor nobis fit magister, ut in coemendos eos libros, quos in schola nobis miro evolvit modo, pecuniæ aliquid collocaremus; fidemque suam obligat, fore ut, si eosdem domi etiam legendo contriverimus, magnos progressus faciamus. Uti hactenus nervis omnibus contendi, principem in schola locum vel primo proximum tenere, ita nihil tristitia majore me conficeret, atque si, ob hunc librorum defectum, priorum laudum jacturam facerem, et a condiscipulis despectui haberer. Spe autem ducor in causa tam æqua, fructus liberalitatis tuæ uberrimos, ut pervenere, ad me perventuros. _Après avoir souligné, dans mon devoir, les expressions qui me déplaisent, je cherche à les remplacer au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Prenons, pour commencer, le verbe, _scio_; à cet article nous trouverons: _compertum habeo, cognitum habeo, etc._ Donc _compertum_ vel _cognitum equidem habeo multas alioquin impensas a te mei causa tolerari_, en substituant ce verbe passif, forme essentiellement latine, au verbe _facere_, gallicisme français, dans le sens de _facere sumptus_, faire des dépenses. Nous remplacerons, toujours au moyen de la Phraséologie, _ausus tamen sum_ par _id tamen mihi sumpsi_, et à la place du gallicisme _petere gratiam_, nous mettrons _contendere gratiam_. Avec le verbe _sumpsi_ suivi du subjonctif, nous terminerons ainsi la période: _Id tamen mihi sumpsi ut novam insuper gratiam etiam atque etiam a te contenderem._ C’est ainsi que nous trouverons dans le Dictionnaire tous les autres changements à faire. Tantôt ce sera le substantif, tantôt l’adjectif, le verbe ou même les dérivés, qui seront l’objet des remarques de l’élève studieux, et il est évident que l’habitude prise de corriger ainsi, pendant une heure, un discours de deux pages, ne pourra manquer de produire, en peu de temps, des fruits merveilleux. L’enfant sera heureux de reconnaître dans son latin quelques unes de ces tournures qu’on lui a appris à admirer, et il fera des progrès rapides, s’il parvient à se garder contre l’écueil opposé, de vouloir tout farcir d’élégances plus ou moins bien employées “_ne omnia Elegantiis farcire velit, sed ut condimentum parce inspergat et cum judicio, quo discernat quæ Phrasis, cui voci ejus sententiæ aptior sit_.”_ _Mais, me dira-t-on peut-être, à quoi bon cet amas et d’élégances, de tours propres à la langue latine, qui ne peut servir qu’à tromper professeurs et élèves, à égarer même ces derniers dans une forêt d’expressions dont ils ne sont pas capables de sentir la justesse et la portée? Ce double reproche serait sérieux, s’il était fondé. Pourquoi, dirai-je à mon tour, recommander aux élèves de choisir les expressions, les tournures les plus latines? Pourquoi ces cahiers où l’on recueille, jour par jour, les phrases les plus saillantes, les tournures les plus autorisées de la langue de Cicéron? Pourquoi ces leçons apprises chaque jour? Pourquoi ces imitations quotidiennes du prince des écrivains latins? Peut-être sera-t-il difficile, dans les commencements de saisir toute la portée du livre que nous offrons de nouveau au public lettré, mais un peu d’expérience en montrera certainement l’utilité. Ce livre a pour lui la sanction des années, et notre époque, quoique moins enthousiaste de la langue latine que les siècles précédents, conserve cependant assez de grands et nobles esprits, pour qu’il soit inutile de prouver l’utilité de l’étude des belles-lettres pour la véritable formation de l’homme et du chrétien._ _Nous ne pouvons terminer ce travail sans indiquer les améliorations apportées à cette première édition française._ _Les textes ont été revus soigneusement d’après trois éditions différentes. Quand ils étaient obscurs ou écourtés, ils ont été rétablis dans leur intégrité au moyen de Forcellini, de Freund ou des originaux, et traduits en français. Pour plus de clarté, on a établi des différences de caractères, qui permettent de trouver rapidement ce qu’on recherche. Ainsi que dans tous les lexiques modernes, la quantité a été indiquée sur les mots, pour permettre aux élèves d’observer la règle si importante de l’accent tonique._ _Trois _Index_ complètent l’ouvrage: dans le premier, on a signalé les barbarismes les plus fréquents que peuvent commettre les élèves, et le mot latin qui les remplace. Le second est aussi curieux qu’instructif. Il rend une quantité de mots techniques et propres aux arts, aux sciences et à la jurisprudence._ _Le troisième et le plus important est l’_Index Gallico-Latinus_. Les mots ont été placés par ordre alphabétique, en prenant le nom comme base du classement. Sous le nom sont placés les verbes, les adjectifs, les adverbes, et ainsi d’un seul coup-d’œil on voit les relations entre la langue française et la langue latine, les changements qui peuvent se produire dans la traduction du substantif, de l’adjectif et du verbe. Ce travail n’est pas un Dictionnaire français-latin; nous n’avons voulu faire qu’un _Index_, qui renvoyât au _Corpus Phraseologiæ_._ _Puissent ces divers travaux, entrepris pour la plus grande gloire de DIEU, édités avec le plus grand soin, répondre au but que s’est proposé l’auteur en les composant! Puissent-ils être utiles aux maîtres et aux élèves, augmenter dans les cœurs des uns et des autres l’amour de la langue latine, et avec cet amour, le désir de défendre et de protéger toujours la gardienne et la protectrice du latin, Celle qui a tant fait pour le succès des bonnes études, l’Église de DIEU!_ _AMIENS, École libre de la Providence, 23 mai 1878._ _En la fête du bienheureux martyr ANDRÉ BOBOLA, de la Compagnie de Jésus._ _Aug. BORGNET, S. J._ [1] de Maistre, _Du Pape_. [2] Voici, d’après les Auteurs de la _Bibliothèque des Écrivains de la Compagnie de Jésus_, Tome 3ᵉ, pages 1467, 1468 et 1469, (Louvain, MDCCCLXXVI) les principales éditions de l’ouvrage que nous offrons aujourd’hui au public: Universæ Phraseologiæ corpus congestum. Augustæ Vindelicorum, 1718.—Ratisbonæ, 1740, 8ᵒ. Universæ Phraseologiæ corpus congestum a P. Francisco Wagner, Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam ejusdem Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc., Phraseologiis locupletatum. Editio novissima, auctior et emendatior. Cum Privilegio Sacræ Cæsareæ Majestatis et Permissu Superiorum. Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, A. P. C. N. MDCCXLV, 8ᵒ, _pp._ 816 _à 2 col._, sll. _L’épître dédicatoire, signée par l’auteur, est en date du 20 février 1718. La concession à l’imprimeur est du 4 janvier 1738. A la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula, seu syntaxis ornata, de tribus latinæ linguæ virtutibus, puritate, elegantia et copia, _pp._ 82. Index diffusior vocum barbararum vel minus elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index Germanico-Latinus _p._ 49 _à_ 96.—_Même titre._ Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, A. P. C. N. MDCCLVIII, 8ᵒ, _pp._ 808, 80 _et_ 85—_Ibid._ id. 1751, 8ᵒ. Universæ Phraseologiæ Latinæ corpus congestum a P. Francisco Wagner, Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam ejusdem Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc., Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent, locupletatum. Editio Novissima, Auctior et Emendatior. Ratisbonæ et Viennæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, 1760, 8ᵒ, _pp._ 808 _à_ 2 _col._ sll. _A la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula, seu Syntaxis ornata, de tribus Latinæ linguæ virtutibus, puritate, elegantia et copia, _pp._ 80. Index diffusior vocum barbararum, aut minus elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index vocum quæ in foro militari, civili, sacroque obtinent. Ex Iano, Noltenio, d’Aquino, Seyboldo, Strada, Maffejo, Galutio, _etc._, collectus, _p._ 49 _à_ 74. Index Germanico-Latinus, _p._ 75 _à_ 111, _fin du volume_. P. Francisci Wagner Universa Phraseologia Latina. Ab eodem secundis curis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc. Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent, locupletata et ad usum juventutis litterarum studiosæ accommodata. Editio novissima, auctior et emendatior. Augustæ Vindelicorum, Sumptibus Matthæi Rieger p. m. filiorum. MDCCXCII, 8ᵒ, _pp._ XVI _à_ 896. _A la fin_: Latinitatis ars brevicula, _etc._, _pp._ 204. Stœger dit: “Universæ.... Corpus auctum ab alio Sacerdote, S. J. Phraseologia Sallust. Cæsar. Liv. Cornel. etc., Augustæ Vindelicorum, 1801, 8ᵒ, et cum indice Viennæ, Geistinger, 1824, 8ᵒ.” Fr. Wagner Universa Phraseologia Latina, edit. novissima, Schmidt, Viennæ et Tergesti, 1824, 8ᵒ. Wagneri Universa Phraseologia Latina, aucta et emendata a Span. Viennæ, 1825. Adjecta Phraseologia Germanico-Latina a P. Goldhagen, S. J. cum Indice Verborum in foro sacro, civili et militari obtinentium. Moguntiæ, 1751, 1766, 8ᵒ. Wagner’s deutsch-lateinische Phraseologie, bearbeitet von Seibt, Prag. 1846. Universa Phraseologia Latina adjecta lingua hungarico slavonica. Tyrnaviæ, 1775, 8ᵒ. Franc. Wagneri Universæ Phraseologiæ corpus idiomate slavico locupletatum. Tyrnaviæ, 1750, 8ᵒ _Par le P. B._ Zambal, S. J. Compendiaria methodus addiscendi tres præcipuas latinæ linguæ virtutes, Puritatem, Elegantiam et Copiam, in usum juventutis emendatæ latinitatis studiosæ proposita. Authore R. P. Francisco Wagner Societatis Jesu. Cum facultate superiorum. Dilingæ, Sumptibus Wilhelmi Hausen, anno 1735, 8ᵒ, _pp._ 96. Supellex latinitatis ex Phraseologia Francisci Wagner, S. J. ad usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Vilnæ, typ. Academ. S. J., 1751, 8ᵒ. (Editor est P. Fr. Bohomolec S. J., teste Ianocki.)—Idem, cum vocibus polonis. Calissii, typ. S. J., 1752, 12ᵒ.—Editio 2ᵃ Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 42, 377 _et_ 54.—Vilnæ, typ. Academ. S. J., 1757, 12ᵒ.—Calissii, typ. S. J., 1772, 12ᵒ. Supellex latinitatis ex Phraseologia, P. Fr. Wagner S. J., ad usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Editio 2ᵃ correctior. Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 23 _à_ 77 _et_ 102. Outre ces 24 éditions, nous en possédons deux autres. La première appartient à la bibliothèque de St Acheul: Universæ, etc... Corpus, demum linguis Hungarica, Germanica et Slavica locupletatum. Budæ, typis typographiæ Regiæ Univers. Hungaricæ, 1822, 8ᵒ, 2 vol. _pp._ 1524 à 83. L’autre, appartenant à la bibliothèque de l’École libre de la Providence, est un peu plus ancienne. C’est une réimpression de l’édition de 1792, faite chez Mathias Rieger, _pp._ XVI _à_ 896; supp. 204. Augustæ Vindelicorum, MDCCC. [Illustration] PRÆFATIO AD HUMANIORUM SCHOLARUM PROFESSORES. Cum eorum, qui humaniores litteras repetebant, domesticæ scholæ præfectus fuissem, id propositum habebam maxime, et eo industriam omnem convertendam existimabam, ut P. JUVENCII, harum litterarum hodie inter nos facile Principis, sapienti monito obtemperarem. Primus, ait ille, Magistri labor erit, Latinum stilum illis optimum demonstrare, et ut assequantur, adjuvare. Ergo putare mecum cœpi, quæ adjumenta offerrem præsentissima, queis viis Adolescentes non minus sciendi aviditate, quam ingenii præstantia, ad omnem hujus litteraturæ laudem paratissimos, ad Latinæ Linguæ Proprietatem, Elegantiam, Copiam quam celerrime commodissimeque perducerem. _Proprietatem_ ut condiscerent, hoc est, e barbarie vulgaris sermonis sordibusque emergerent, præter expositos barbararum vocum Indices multiplices, si quam vocem suspectam haberent, _Thesaurum Latinitatis_, seu _Forum Romanum_ consulerent, jussi. Ex eodem præcipuorum verborum syntaxin usumque Latinitatis proprium ipse exscripsi: quo labore perfunctus admoneor a Collega, dudum id a P. POMÆIO in suis Flosculis præstitum. Etsi dolerem actum me egisse, deque libello tam pervulgato ignorasse puderet, in eamdem tamen cum viro egregio cogitationem, methodum ac prope verba incidisse mihi gratulabar. Hos ergo flores transcribendos dedi meis; seposui quot diebus quartam horulæ partem, qua suscitandos pertentarem singulos, constitutumque ejus diei pensum de memoria repeterem; si qua adhærerent, explicabam; difficiliora paradigmatis illustrabam; et fiebat, ut quotidianæ scriptionis argumento fere aliquid inserere possent. Atque hisce scriptionis, auditionis, exercitationis industriis jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti. Ut vero ad _Elegantiam_ quoque perpolirentur, TURSELLINI particulas singulis, SHORUM illis aut DOLETUM, HADRIANUM aliis aut GOCLENIUM, etc., ut copia erat, divisi, monuique, ne legerent duntaxat, sed lecta in chartam compendio referrent, quo memoriæ commendarent altius, quæ ab lectione sæpe, ut fit, minus intenta facile devolatura erant. Ut _Copiam_ cum elegantia combiberent, MANUTIUM a BUCHLERO auctum, et SCHÖNSLEDERUM præbui, quos altera quavis periodo inspicerent, quorum opibus ad ornatum varietatemque nec timide et liberaliter tantisper uterentur, dum usu non admodum diutino in jus suum assererent quæ aliena fuerant, abjectisque centonibus, de suo liberum quid et nativum contexerent; cogitarent autem præterea: hæc incipientium subsidia ad proritandum duntaxat, Latinoque aliquo sapore imbuendum Tironum palatum excogitata; cæterum germanæ Latinitatis spem omnem in assidua CICERONIS, bonorumque ex aurea ætate Auctorum lectione collocandum; hos tanta cura pervolvendos velut si nihil peractum paratumque accepissent a majoribus, sed unis ipsis eruenda forent, quæ ex his venis tantis conatibus egessere, quidquid hactenus fuit Phraseologorum. Hæc agenti cum illud incommodum videbatur, quod tot libellorum, queis Discipulorum pluteos onerarem, turba mihi undeunde corradenda esset, tum quid iisdem, dum hinc Adverbia, Epitheta inde, etc., fastidiose commendicant, plurimum utilissimi temporis volvendo revolvendoque inaniter elaberetur. Hoc tædio ut levaremur utrinque, optare cœpi, esset aliquis, qui sparsas has operas, eademque apud diversos repetita in unum quoddam corpus conflandi consilium caperet. Tot jam exstare Criticorum, Grammaticorum, Phraseologorum Indices, Enchiridia, Gazophylacia, Thesauros, Elegantias observavi, ut felicem se reputare posset is, quem tantam, tam paratam materiam in unum volumen certo ordine ac methodo ædificandi animus incesseret; feliciores vero fore Discipulos, qui in magno viæ compendio progressiones tamen celeriores facerent, nec jam per rivulos concursare deberent, quos in unum fontem Vir adeo beneficus corrivasset. Externis vero nostris scholasticis quam ejusmodi opera non opportuna modo, sed necessaria foret omnino! CICERONEM, CICERONEM ex alto suggestus Juvenibus inclamamus magistri, in hunc velut regulam omnisque Latinitatis exemplum respicere, hunc legere, imitari et scribere jubemus, sed iis juvenibus, quorum parti maximæ, præter fragmenta quædam suæ classis scholastico libro (quamquam et hunc quam pauci emant) inserta nullus domi CICERO; plurimis TERENTII, LIVII, SALLUSTII, etc. ipsa nomina peregrina, plerique, quid NIZZOLIUS aut Forum Romanum hominis vel rei sint, perinde ut maragnonius quispiam ignorent. Et hos stimulis fodiemus? hos Latinos Ciceronianos effici volumus? qua autem ope, ad quem lydium lapidem suspectæ fidei voces explorent? barbaras secernant, melioribus commutent? unde colores, verasque pro adulterinis pigmentis elegantias petant? unde ad copiolam aliquam parandam vel Synonymiam exsugant? Huc certe flagitii vidi devenisse nonnullos, ut Epistolam, chriam, orationem scripturi _in Synonymis_, _Gradibus ad Parnassum_, etc. habitarent, qua re quid horribilius et ad corrumpendum stilum aptius excogitari possit? quod si opulentiores quidam filii familias circumfluant etiam natentque Ciceronibus, Terentiis, etc. quam pauci iis urantur igniculis, ut formulas inde, phrases, etc. in adversaria excerperent, justam animi contentionem ad exhaurienda principiorum ardua afferrent? Eædem atque his majores difficultates, cum Poeticæ fores obsiderent, fuere qui _Flavissas_, _Synonyma_, _Gradus ad Parnassum_, etc., præclara adeo adjumenta elaborarent, ut brevi tempore Poeticum aliquem colorem inde caloremque trahere multos experiamur. Quid est igitur, quod nemo dum ad Oratoriam gradientibus de tali adminiculo de gradibus ad rostra gratificatus est? quid? quod optarunt hoc multi, nemo optantibus moram gessit? quid autem (aiebam), quin tute hanc spartam occupas, et lexicon aliquod Phraseologicum, aut quodvis demum nomen habeat, vel ipse conficis, vel si per temporis angustias excludaris, typum denique et summas lineas designas, quas tali provocatione commoti alii depingant denique et absolvant. Consilii dubium duæ res magnopere retrahebant, magnitudo laboris et ignobilitas. Infida utebar parumque firma valetudine. Operosæ scholæ quotidianæ vacui utilisque temporis relinquebant minimum; et informaveram nonnulla, quorum Auctor minimum dici possem, cum e præsenti opere præter diligentis scribæ nomen nihil ad me rediturum cernerem. Titubantem Collega meus, externorum Rhetorum Magister, Vir et morum et Latinitatis purissimæ candore longe suavissimus, P. GABRIEL WIMMERT, iteratis identidem hortatibus in proposito retinuit, tantoque promptiorem habuit, quod ejusmodi, ut ego sum, hominum genus, ab omni fumo alienissimum esse, idque pro honestissimo ducere debet, si, magno quidem suo impendio, quæstu minimo, plurimorum commodis servire possit. Re deliberata Phraseologos, quos nancisci poteram, omnes tres in classes partior; horum alii _Proprietatem_ docerent, ut NIESSII, CELLARII, VOSSII, VORSTII, BORICHII Commentarioli; alii _Elegantiam_ præstarent, ut HADRIANUS, VALLA, DOLETUS, TURSELLINUS, SCHORUS, FABRI, etc., _Copiam_ denique nonnulli suppeterent, quorum chorum MANUTIUS duceret et SCHÖNSLEDERUS. Horum, inquam, operas omnes in unum Corpus cogendas, eximenda, quæ apud singulos præcipua essent, atque sub unum conspectum objicienda constitui, ea tamen adjecta conditione, ut ne voluminis moles ita excresceret, quin ab juvenibus in scholam ad statas scriptiones comportari posset. Hanc vero, quam vides, methodum mihi descripsi: I. NIZZOLIUM equidem pro solo operis stravi, ejusdemque ordinem alphabeticum sum secutus, quin tamen iisdem me carceribus includerem, iisdem religionibus obligarem; neque enim in ea sum hæresi, ut vel CICERONEM de omnibus argumentis disputasse, aut non iisdem cum VITRUVIO, VARRONE, LIVIO, CÆSARE, etc., si de iisdem rebus loqui voluisset, vocabulis usurum fuisse, existimem. Quare aliorum quoque ex aurea ætate Auctorum voces adjeci, asterisco notatas, ut ab Ciceronianis secernantur, non quod fugiendæ essent. Totus enim in ea sum sententia, juvenes intra hujus ætatis limites constringendos, et a Plinianis, Senecianis, etc. omnino abstinendos. Intelligent autem, quam hic vocem non repererint, nullum habere idoneum Auctorem: atque adeo meliore commutandam. II. Vocabula nihilominus _sacra et religiosa_ suis locis characterum forma diversa intexui, eademque e PONTANO, quo nemo melius christiane simul et Latine loqui docet, TYMPII opera collectis observationibus illustravi. III. Per illud Cf. _confer_, passim, qua eundum esset, præsignavi. IV. Synonyma, ut in NIZZOLIO sunt, simpliciter adscripsi. V. Contraria signo )( notata, ut quæ se ipsis offerrent, non erat, ut multa vestigatione conquirerem. VI. Vocum, quas fere pro idem significantibus usurpat vulgus, elegantiores vero haud paulum notionibus inter se differre observant, _Differentias_, e LAURENTIO VALLA dedi aliquas, ac revera cœpi potius, et quid voluissem ostendi. VII. Suam vocibus singulis syntaxim seu _Usum_ peculiarem, sententiis formulisque lectissimis e NIZZOLIO, POMÆIO, aliisque multo discrimine decerptis attexui, quarum iterata lectio cum alias utilitates afferret, tum si quampiam atque ab his alienam construendi formulam abhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur. VIII. Vulgatiores barbarismos seu Idiotismos Syntaxi Latinæ locis quibusdam e SCHORO, etc. subjeci; ut venia sit ingenue confitenti, ubi minimum oportebat, præparcus fui; nec enim solum demonstranda erat via, qua incederent; sed infames quotidianis erroribus scopuli detegendi, ut suæ barbariei identidem admonerentur juvenes. IX. Ad Copiam seu Phraseologiam quod attinet, nempe operis partem principem, ac discentibus desideratissimam, primæ Editiones nonnisi collectas ROTERODAMI, MANUTII, quique omnibus præstat, SCHÖNSLEDERI Phrases, paulum ad Juvenum captum deflexas habuere. In præsens opera cujusdam Collegæ mei, et tædii vere decumani labore, accessere Liviana, Cæsareana, Corneliana, Sallustiana, cum Indice diffusiore vocum barbararum, alioque Tironibus admodum desiderato Gallico-Latino; Opusque evasit ejusmodi, ut detrahi nihil, addi perparum possit. Ab viri modestia obtinere non potui, ut suum de studiosa Juventute tam præclare meriti nomen adscribi pateretur. Habetis hic humaniorum litterarum Professores, quo consilio primum cœptum sit Opus, et quantum ad ejus absolutionem recens accesserit. Si præterquam quid præstiterimus, quid insuper voluerimus, apud vos existimabitis, laboribus nostris, vestro vestrorumque commodo benevoli utemini, fruemini. [Illustration] EXPLICATIONS DES SIGNES ET ABRÉVIATIONS. a. Activus (actif). abl. Ablativus (ablatif). ADV. ADVERBIUM (adverbe). anom. Anomalus (anomal, irrégulier). c. à d. C’est-à-dire. Cf. Confer (comparez). gen. com. Generis Communis (adjectif de deux genres). dat. Dativus (datif). d. Deponens (verbe déponent). d. a. Deponens Activum (déponent actif). d. n. Deponens Neutrum (déponent neutre). EPITH. EPITHETON (Épithète). f. Femininus (féminin). FIG. Fig. (au figuré). g. Genus (genre). gen. Genitivus (génitif). imp. Impersonalis (impersonnel). indecl. Indéclinable. ind. Indicativus (indicatif). m. Masculinus (genre masculin). m. à m. Mot-à-mot. n. Neuter (genre neutre). nom. Nominativus (nominatif). omn. gen. Omnis generis (adjectif qui marque la même désinence au nominatif à tous les genres). p. Passivus (passif). part. Participium (participe). PHRAS. PHRASIS (phrase à développer). pl. Pluralis (pluriel). poet. Poetice (d’une manière poétique). pr. Au propre. præt. Præteritum (parfait). q. Quasi. q. d. Quod dicitur. RAD. RADIX (racine). Remp. Rempublicam. Rep. Republica. Resp. Respublica. Rom. Romani, Romanorum. sc. Scilicet. SIGNIF. Significatio (différentes acceptions d’un mot). Sing. Singularis (singulier). subaud. Subauditum (sous-entendu). SYN. Synonima (synonymes). t. Terme. TRANSL. TRANSLATIO (au figuré). USUS: Emploi fait par les auteurs latins du mot dont il s’agit. v. Verbum (verbe). VULG. Vulgare est (expression vulgaire). Le caractère bréviaire antique est employé pour les phrases qui sont l’objet de l’article et qui ne doivent pas être imitées. La parenthèse () renferme les expressions vulgaires. * Indique que le mot n’est pas dans Cicéron, mais seulement dans Tite-Live, César ou Salluste. )( Indique les contraires. [Illustration] [Illustration: Ad : Majorem : Dei : Gloriam : ] CORPUS PHRASEOLOGIÆ. A Ā. _De._ SYN. Ab, abs, de, ex, per. USUS: Ager a filio emptus; conductus a Censoribus. Libri per Duumviros aditi, _les livres consultés par les Duumvirs_. Clientelæ per Cæsarem comparatæ. SIGNIF. 1. Motum de loco, _de_. Redeo a villa. 2. Servit tempori, _depuis_, _dès_. A puero, a prima adolescentia, _dès l’enfance_. 3. Notat causam, _par suite de_. Caput a sole dolet. Ab odio furit. 4. Patriam, _patrie_, _origine_. Græcus a Phocide. Principum a Lavinio liberi. 5. Viciniam, _la proximité_. Ab theatro venit. 6. (Cum abl. personæ), ejus domum, _de la maison de_. A patre, ab amico, a nobis redit. 7. SIGNIF. per, _au moyen de_. Salus nobis a bonis allata est. 8. Post, _après_. A morte. A cœna. A prælio. 9. Pro, cum verbis: Sto, sum, dico, facio, A Senatu stat, _il est du parti du Sénat_. Hoc totum a me est, _cela est tout entier en ma faveur_. A nobis facit, _il le fait pour nous_. A reo dicit. 10. Contra, _contre_. A frigore, a sole se defendit. 11. Ex parte, _du côté de_. Ab Romanis tubæ cecinere. 12. Munus aut procurationem, _la charge ou la fonction_. A secretis. Ab epistolis Cæsari. A pedibus, _messager_. 13. Quod attinet ad, _rapport_. A memoria bene instructus. Firmus ab equitatu. Inops ab amicis. 14. (Ponitur pro) nomine alterius, _pour_, _au nom de quelqu’un_. A fratre, ab republica solvere. ĂBACTUS, a, um, part. v. abigo. _Chassé_, _détourné_. SYN. Abductus, ablatus, dejectus, pulsus, expulsus, remotus, fugatus, actus, exactus. USUS: Abactus grex pecorum. Caius Magistratu abactus. ĂBĀCUS, i, m. _Buffet_, _crédence_. SYN. Mensa structorum, vasorum receptaculum et ad usum, et ad pompam instructum. USUS: Abacos complures ornavit argento, auroque cælato. ĂBĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Aliénation._ USUS: Abalienatio est ejus rei, quæ mancipi est, aut traditio alteri nexu, aut in jure cessio. ĂBĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. abalieno. _Rejeté_, _abandonné_. USUS: 1. Abalienatum vectigal, _revenu abandonné_. 2. _Éloigné._ Abalienato esse animo, _être hostile_. 3. _Privé._ Abalienatus jure civium, _privé du droit de cité_. ĂBĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner de soi ou d’un autre._ SYN. Alieno, distraho, averto, disjungo, divello. )( Concilio. ADV. Celerrime, valde, vehementer. USUS: 1. Jus rei in aliquem transfero, _transporter à un autre le droit que l’on a sur une chose_. Vectigalia, agros populi vectigales, fundos, ædes abalienat. 2. TRANSL. Ad voluntates, _éloigner de soi les cœurs_. Studia hominum, judices a se, a sua causa abalienavit. ĂBĂVUS, i, m. _Trisaïeul_, _ancêtre_. USUS: Jam duorum abavorum quam est illustre nomen. EPITH. Omnium sapientissimus. ABBĀS, tis, m. _Abbé._ SYN. Cœnobiarcha, Archimandrita, Monachorum Præfectus _seu_ Antistes, Monasterii Præsul, Cœnobii Præses _seu_ Moderator. ABBĀTISSA, æ, f. _Abbesse._ SYN. Antistita sacrarum Virginum, Ascetriarum præfecta, Mater Maxima, Moderatrix dicatarum Deo Virginum, Parthenonis præses, Cœnobii Antistita. ABDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Abdication._ USUS: Amotus abdicatione dictaturæ terror. ABDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Déshériter_, _renier_, _rejeter_; _se démettre d’une charge_. SYN. Abjicio, rejicio, depono, exuo, privo, spolio. PHRAS. Abdica te honoribus; missos fac honores, _laisse là les honneurs_. Foro te subtrahe. Curiæ et honoribus multam _vel_ longam salutem dicito. De provincia decede. Imperium depone. Magistratu abito, tutela, patrocinio, annonariæ rei procuratione te abdicato. De foro discede. Provinciam successori trade, concede. Civilibus abscede muneribus. A forensi strepitu te remove. Nuntium forensibus curis remitte. Delega provinciæ procurationem alteri. USUS: 1. Abdicare filium, generum, _repousser_, _déshériter_. 2. Magistratum ponere, _se défaire d’une charge_, _abdiquer_. Præturam, consulatum, _vel_ se Prætura abdicare. ABDĪCO, is, xi, ictum, icere, a. _Rejeter._ Augurale est verbum. )( Addicere. USUS: Aves abdixere tres partes vineæ, _les augures interdirent trois portions d’une vigne_. ABDĬTUS, a, um, part. v. abdo. _Caché._ SYN. Latens, latitans, opacus, latebrosus, obscurus, secretus, arcanus. ADV. Penitus, penitissime, prorsus, plane. PHRAS. Locus abditus, ab arbitris liber, _lieu sans témoins_, remotus. Res abstrusa et a natura involuta; res magnis circumfusa tenebris. USUS: Abditi ac penetrales foci. Auri venæ penitus abditæ. Homo hic sensus, consilia, voluntates abditas gerit et retrusas, _cacher ses sentiments_, _ses desseins_, _ses projets_. ABDO, is, idi, itum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulo, occulto, condo, abscondo, recondo, abstrudo, retrudo, tego, obtego, contego, velo, involvo, operio, celo. )( Pervulgo palam. PHRAS. Abdo me, _je me cache_. Conjicio me in latebram. In occulto me contineo. Committo me latebris. Conspectum fugio. USUS: Abdere se ex conspectu. Abdere se rus, in bibliothecam, in litteras, _se plonger dans l’étude_. Abdere se in scalarum tenebras _vel_ tenebris, in scholarum pulveres. Abdere gladium sub vestem. Arte quadam stultitiam abdere, _dissimuler sa folie_. Cf. Abscondo, Tego. ABDŎMĔN, ĭnis, n. _Ventre._ SYN. Venter. EPITH. Turgens, insaturabile, inexpletum, obesum, unctum, pingue. USUS: Homo abdomini natus, _gourmand_. Abdomini inservire, indulgere, operam dare. Cf. Pinguis. ABDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Emmener._ SYN. Amoveo, removeo, aufero, averto, abigo, tollo, abstraho. )( Adduco. ADV. Caute. USUS: Servum ab hero, discipulos a Præceptore, a Mario legiones, hominem a foro, rus, in latomias per vim abducere. Clavem de sera abducere, _enlever une clé_. 2. TRANSL. Ad intelligendi vim, _concernant l’intelligence_. Aciem mentis a consuetudine oculorum abducere, _juger d’après l’intelligence, non d’après les yeux_. Cognitionem a doloris sensu: animum a cognitione, commentatione, litteraria contentione, etc. abducere, _se reposer d’une étude_. 3. Ad voluntatis studia, _concernant la volonté_. Dabo operam, ut miserum a vitio, licentia, libidine, ira, turpi quæstu abducam, _éloigner du vice_. Respira, animum a molestiis, angoribus, sollicitudine, curis, negotiis, amicum ex acie (judiciis ac foro) abducito. Multos avaritia a fide, ab officio, a vero et honesto ad nequitiam etc. abduxit. Cave, ne fallaciis a veritate abducaris, abstraharis, avertaris, avoceris, abripiaris. ĂBĔO, is, ivi _vel_ abii, ĭtum, ire, n. _S’en aller._ SYN. Discedo, recedo, excedo, concedo, exeo, migro, egredior, proficiscor, facesso. )( Adeo, accedo, maneo. ADV. Longe, longius, parumper, plane, intra, peregre, obviam, isthuc, hinc, illinc, isthinc, inde ab _vel_ ex oculis. PHRAS. 1. Ex Italia non abibo, _je ne quitterai pas l’Italie_. Non recedam, nec latum quidem digitum discedam. Ex Italia nulla ratione neque pelli, neque amoveri potero. Nunquam inde me commovebo. Pedem ex Italia non egrediar: nusquam hinc vestigium movebo. Pedem ex Italia non efferam. 2. Absiste loco, _retirez-vous_, _allez-vous en_. Aufer te hinc, facesse loco, age te hinc longius; amove, amolire, subduc te istis ex ædibus, apage te cum isto tuo socio. USUS: 1. Ex urbe, ad mercaturam, e medio abire. Viam abire. Animus est in discessu, _je veux partir_. 2. TRANSL. Negotium imperfectum relinquere, _mettre fin à une chose_, _la laisser inachevée_. Ab inceptis, ab emptione, actione, petitione abiit. 3. Ad tristia, (cum desinunt), _s’éloigner_, _s’écouler_, _passer_. Nausea, pestilentia, timor, morbus sero demum abiit. 4. Ad læta, (cum desinunt): Spes victis, animi quies, memoria rei abiit; Salus exulatum abiit. Abierunt laudes meæ. Abit somnus, voluptas fluit, effluit, prona avolat. 5. Ad tempus. Abiit dies unus, alter; abit hora, annus, ætas. 6. Ad mutationem animi morumque, _changer d’avis_, _quitter une idée_. Turpe est abire ad vulgi opinionem, ad peregrinos mores, ad sententiam alienam. A sensibus, ab homine (ab omni humanitate) abiit. A proposito sermone longius abimus. Mos vetus in desuetudinem; beneficia in oblivionem abiere. Quid ad has ineptias abis? In quantos sumptus abeunt vectigalia. 7. Ad pœnam. Non tibi abibit sic, _la chose ne se passera pas ainsi_. 8. Ad imprecandum, _imprécation_. Abi in malam rem, crucem, pestem, cruciatum, ad corvos. 9. Ad mortem, _mourir_. Vita abire, ad deos abire. 10. Ad incrementum rei, _s’accroître_. Oppidum in urbem abiit. Cf. Discedo, Muto. ĂBERCĔO, es, ui, itum, ēre, a. _Éloigner_, _chasser_. * SYN. Arceo, prohibeo. USUS: Domo conjugem abercet. ĂBERRĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement._ SYN. Digressio a recta via. EPITH. Liberalissima, dignissima. USUS: TRANSL. Avocamentum a dolore, _diversion à la douleur_. Aberratio a molestiis, doloribus erudito homini quærenda est. ĂBERRO, as, avi, atum, are, n. _S’égarer._ SYN. Deflecto, devio, erro, deerro, vagor, recedo, declino de via deducor a via. ADV. Ab, de, ad, longius, unde. USUS: 1. Ab recta via per errorem deflecto. 2. TRANSL. A fine proposito, _s’écarter de la fin proposée_. Consilia tua a regula, et præscriptione vitæ, a communi utilitate, a proposito longissime aberrant. Aberrat oratio, cum extra fertur. 3. In errore mentis, _se tromper_. Conjectura, verbo aberravi. 4. Discrepo, _être différent_. Imago ab exemplari; filii vultus a matre, orationes a se aberrant. 5. Declino a mœrore, _se distraire_. Scribendis epistolis, amicorum sermonibus aberro a miseriis. Cf. Erro. ĂBHINC, _De cet endroit_, _de ce moment_. accus. et ablat. junctum refertur ad tempus præteritum; non item futurum. SYN. Ex, ab hac die; biduo ante. USUS: Annos abhinc, _vel_ anni amplius viginti. ĂBHORRĔO, es, ui, ere, a. et n. _Avoir en horreur._ SYN. Detestor, abominor, aspernor, exhorreo, religioni habeo, aversor. PHRAS. Abhorreo ab hoc, _j’ai cette chose en aversion_. ADV. Longe, longissime, multum, plane, plurimum, prorsus, valde, vehementer. Refugit animus, atque reformidat. Aspernatur animus ac respuit: specie calamitatis perturbor. Hominem ut pestem aliquam fugio. Odio feror incredibili in hominem scelestissimum. Abhorret animus, auris, studium ac voluntas a nefaria societate. Animo, si quisquam alius, alieno sum ab his consiliis, et averso. USUS: 1. Abhorret animus a nuptiis, litterarum studiis, forensi strepitu, _j’ai en horreur_. 2. Repugno, alienus sum, _répugner_. Abhorret hoc facinus ab optimi viri moribus, constantia, gravitate. Dictum hoc a veritate, ab hominum sensu, ac fide abhorret Doctrina hæc a vulgi auribus, ab opinione generis humani admodum abhorret. Abhorret oratio tua aurium comprobatione. Cf. Dissimilis, Alienus. ĂBĬEGNUS _vel_ Ābiegnus, a, um, _De sapin_. USUS: Abiegnæ trabes. ĂBĬĒS, ĕtis _vel_ ĀBIĒS, ĕtis, f. _Sapin._ SYN. Alpina et procerior arbor. EPITH. Crispa. ĂBĬGO, is, ēgi, actum, igere, a. _Chasser._ SYN. Expello, pello, depello, ejicio, ago, exigo, amoveo, fugo. USUS: Pecudes furto et latrocinio abigere, _voler des troupeaux_. Abigere muscas, delatores ab ædibus, anseres a _vel_ ex frumento. Abigere partum medicamentis, _procurer l’avortement_. TRANSL. Membris lassitudinem, animo molestias vini haustu abigere, _noyer dans le vin la fatigue du corps et les ennuis de la vie_. ĂBĬTĬO, ōnis, f. _Congé_, _départ_. * SYN. Abitus. USUS: Propter te hæc abitio evenit. ĂBĬTŬS, ūs, m. _Départ._ SYN. Discessus, excessus, recessus, profectio, abitio, migratio. USUS: Post abitum importunissimæ pestis. ABJECTĒ, _D’une manière basse_. SYN. Contemptim, abjecto animo. USUS: Nec abjecte, nec sine aliqua dignitate casum illum tulit. ABJECTĬO, ōnis, f. _Abattement._ SYN. Rejectio, dejectio animi, defectio, et pæne desperatio, nimia trepidatio, debilitatio. Animi debilitas, remissio, ac solutio, languor, imbecillitas. ABJECTUS, a, um, part. v. abjicio. _Abattu_, _abject_, _vil_. SYN. Desertus, contemptus, neglectus, despectus, spretus, vilis, humilis. )( Se efferens. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Abjecto es animo, _vous avez l’âme abattue, découragée_. Animo sane es afflicto, fracto, humili, demisso, perculso metu, molli, enervato, languido. Terreum quiddam in te est, et molle, quod ægritudine quasi tempestate quatiatur. Submissum, effeminatum, fractum geris animum. Cavendum tibi foret, ut ne quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter muliebriterque facias, at tu animo es perculso et abjecto. Pusillus ille tuus animus, fractus et dissipatus; debilitas, abjectio, timiditas humilis tui animi palam est omnibus. Quam nihil in te virtutis, nihil animi, nihil nervorum insit omnes vident. Ut te animo demittas, ut frangaris malis, ut animo consterneris, quovis incommodo perturberis, neminem latet. Nota est mœstæ, et abjectæ indolis tuæ inertia. Fractum, nescio quid, pusillum, ac ipsa malevolentia jejunum in te est. Fabula jamdudum vulgi est animi illa tui remissio ac solutio. Angustiæ pectoris tui et egestas animi parvi, languentis ac debilitati in omnium ore ac sermone sunt, _tout le monde parle de votre pusillanimité_. Cf. Vilis, Humilis. USUS: Causam tuam abjectam excitavi. Oratio abjecta. Dii ad sensus, moresque nostros abjecti. Oratio humilis et abjecta. )( Alta et exaggerata. ABJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Rejeter._ SYN. Depono, rejicio, relinquo, contemno, sperno, aspernor, despicio, negligo, respuo cum contemptu fere ac desperatione. ADV. Libenter, negligenter, prorsus. USUS: 1. Abjicere se humi, ad pedes Principis, _se jeter à terre, aux genoux de l’empereur_. Abjicere insigne regium de capite; in mare se abjicere. 2. TRANSL. Abrumpo cœpta, _renoncer à ses projets_. Consilium profectionis, ædificationem, voluntatem discendi, omnem de republica curam sibi abjiciendam putavit. 3. Animi vitia, aut virtutes exuo, _devenir vertueux, vicieux_. Nunc demum socordiam veterem, superbiam, timorem etc. abjicito. Ecquid spem, honestæ gloriæ studium, ingenii famam, hastam, teipsum, humanitatem omnem turpiter abjicis. Cf. Contemno, Relinquo. ABJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Enlever par un jugement._ SYN. Judicio aliquid alteri, aut ab altero aufero. )( Adjudico. USUS: Agros, causam, fundum Prætor Caio abjudicavit. Cf. Judicium. ABJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Séparer._ USUS: Lacrymas non teneo, cum a me abjungaris, _je ne fais que pleurer, depuis que vous êtes loin de moi_. Abjunxit se ab illa factione. Cf. Discedo. ABJŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Nier avec un faux serment._ SYN. Nego, pernego, abnuo, inficior jurejurando. USUS: Creditum, depositum, pecuniam abjurare, _nier une dette, un dépôt_. Cf. Ejuro, Abnego. ABLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Action d’envoyer._ * USUS: Ablegatione juventutis ad bellum, urbs levanda videbatur. ABLĔGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _reléguer_, _bannir_. SYN. Amando, ejicio, pello, expello, dimitto, amitto, amoveo. ADV. Aliquo, alio, foras. USUS: Odiosum hominem rus, in villam ablegavi. Consilium dimittit et ablegat. Hoc a fratris adventu me ablegat, _cette circonstance m’empêche d’assister à l’arrivée de mon frère_. Cf. Pello. ABLĬGŪRĬO, is, ivi, ītum, ire, a. _Lécher._ SYN. Ligurio, voro, helluor. TRANSL. Patria bona abligurire, _dévorer son patrimoine_. Cf. Vorax, Patrimonium. ABLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Différer._ SYN. Differo, discrepo, absum, abhorreo, dissimilis sum. ADV. Multum, non multum. USUS: Hæc imago a te non multum abludit, _ce portrait te ressemble assez_. Cf. Discrepo, Dissimilis, Abhorreo. ABLŪO, is, lui, lūtum, ere, a. _Laver._ SYN. Lavo, purgo, eluo, rigo, expio, abstergo. USUS: 1. Quin tu maculas, sordes eluis? 2. Corrigo, _effacer_. Superioris vitæ maculas egregiis factis abluit. Perturbatio animi placatione abluitur. ABNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Renier._ SYN. Nego, pernego, abnuo, retracto, renuo, recuso. PHRAS. Abnegare Deum ac fidem, _apostasier_. A vera Religione desciscere. Religionem omnem fidemque ejurare. A DEO et fide discedere, deficere. DEO fidem, venerationem cultumque renunciare. Ejurare quidquid sacrum, sanctumque est. Sacrorum, religionumque omnium vincula abrumpere. Religioni DEO que nuntium remittere. USUS: Abnegare depositum, pecuniam, _nier un dépôt, une dette_. ABNORMIS, e, gen. com. _Qui n’est pas dans la règle._ SYN. Vastus, immanis, enormis. ABNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Refuser._ SYN. Renuo, recuso, nego. )( Annuo, aio, concedo. USUS: Jussa abnuit miles, _le soldat refuse d’obéir_. Cognomen Bruti non abnuit. Nullum facinus abnuere solet. Tua erga me voluntas nihil unquam studio meo abnuit, _vous n’avez jamais rien refusé à mes désirs_. ĂBŎLĔO, es, evi, ĭtum, ere, a. _Détruire_, _faire disparaître_, SYN. Antiquo, rescindo, tollo, deleo, exstinguo, oblitero. PHRAS. Sylla, Senatus Consulta, tabulas abolevit, _Sylla fit disparaître les actes publics et les décrets du sénat_. Legum sanctissimarum memoriam obscuravit. Imperia solo æquavit. Religiones dissolvit. Auspicia emovit, ac delevit. Senatus auctoritatem sustulit ac peremit. USUS: 1. Aquis aut igne abolere, _détruire par l’eau ou le feu_. Homo perditus magistratum civibus, senatui libertatem, vires Reipublicæ, ac leges abolevit; conscientiam tamen generis humani, et infamiam sempiternam abolere non poterit. Crimina, et nomina reorum abolevit. _Faire disparaître le crime et le nom des coupables._ 2. TRANSL. Ad animi affectus: Tempus iram, dolorem etc. abolet. _Le temps affaiblit la colère, la douleur._ Cf. Abrogo. ĂBŎLESCO, is, evi, ere, n. _Être détruit_, _périr insensiblement_. SYN. Antiquor, rescindor, obsolesco, tollor, deleor, decresco. USUS: Memoria rei prope jam aboleverat, _le souvenir de cet événement était à peu près effacé_. Constituta olim pœna penitus abolevit, _le châtiment que l’on appliquait autrefois est tout à fait tombé en désuétude_. ĂBŎLĬTUS, a, um, part. v. aboleo. _Détruit_, _tombé en désuétude_. SYN. Antiquatus, obsoletus, abrogatus. PHRAS. Mos abolitus est, _la coutume est tombée en désuétude_. Sublatus ac sepultus est; obsolevit; consenuit; sepultus ac situ obsitus; summotus e republica; oblitterratus; situ ac senio emortuus est. USUS: Mores abolitos unus retinet. Libros, accusationes, leges abolitas protrahit. Ædes deûm igni abolitas instaurare, _rebâtir les temples des dieux détruits par l’incendie_. ĂBŌMĬNANDUS, a, um, _Abominable_, _exécrable_. SYN. Detestabilis, detestandus, execrabilis, execrandus, horrendus, detestatione dignus. USUS: Infelicitas abominanda. ĂBŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Repousser comme un mauvais présage_, _détester_, _éloigner_. SYN. Execror, detestor, fugio, horreo, abhorreo. PHRAS. Quis non abominatur civilis belli auctorem? _Qui ne haïrait le funeste auteur de la guerre civile?_ Cui non improbus, execrandus, et detestabilis videatur funesti, ac conscelerati belli auctor? quis non ut consceleratum ac contaminatum aversetur? quis non dignum pronuntiet, quem dira execratione, ac furiali carmine in ejus caput composito, omnes prosequantur? ut vomicæ quædam, ac carcinomata reipublicæ habendi sunt pestilentis hujuscemodi belli auctores. Cf. Horreo, Abhorreo. USUS: Cum verbum aliquod, veluti sinistri ominis causa refugimus, _quand nous repoussons quelque parole comme étant d’un mauvais augure_. Regium insigne aut proferendum tibi est, aut (quod abominor) in te ruet. Nominata inter epulas incendia fusis aquis sub mensa abominantur, _si l’on parle d’incendie pendant le repas, on détourne le mauvais augure en répandant de l’eau sous la table_. Formulæ abominantis. O misera vitæ ratio! O rem miseram, et calamitosam! O me perditum! O me afflictum! O meam calamitosam senectutem! O rem odiosam! O factum male! Hoccine sæculum! O genera sacrilega! O hominem, caput scelestum et impium! Proh nefas! Væ ætati tuæ! ĂBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. _Mourir_, _périr avant de naître_. USUS: Fœtus, arbores aboriuntur. Vocem aboriri videmus, _nous remarquons que la voix expire (dans le gosier)_. ĂBORTĬO, ōnis, f. _Avortement._ SYN. Immaturi fœtus ejectio. USUS: Abortionem persuadere. ĂBORTĪVUS, a, um, _Avorton_. SYN. Abortu natus. USUS: Fœtus abortivus. ĂBORTŬS, ūs, m. _Avortement._ SYN. Partus intempestivus, abortio. PHRAS. Abortum procurare, _faire avorter_. Partum medicamentis abegit. Abortioni operam dedit. Fœtum abortione perdidit. Abortum pati, _avorter_. Abortum facere, partum immaturum, fœtum abortivum edere, eniti, egerere. USUS: Abortum facere, pati, inferre. ABRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râcler._ SYN. Rado, corrado, tollo, aufero, subripio. ADV. Penitus. USUS: 1. Barbam, supercilia abradere, _raser_. TRANSL. Elicio, extorqueo, _enlever_, _extorquer_. Vidit se litium terrore nihil ab eo abradere (pecuniæ) posse. ABRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Emmener de force_, _arracher_. SYN. Rapio, surripio, eripio, abstraho, tollo, aufero. USUS: 1. Procul a terra tempestate abreptus est, _la tempête l’enleva loin de la terre_. In vincula, ad quæstionem abripi jussus est. Filius a complexu matris, senator a complexu reipublicæ, Epaminondas ex ipso victoriæ complexu abreptus est. A conjuge, liberis, aris, focisque abripi. 2. TRANSL. Ad vehementes animi affectus, _par métaph. quand il s’agit de mouvements violents de l’âme_: _emporter_, _enlever_. Quasi æstus quidam ingenni, iracundiæ, doloris eum in altum abripuit. Cf. Aufero, Fur. ABRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger._ SYN. Rodo, corrodo, exedo, dentibus abscindo. ABRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Abrogation_, _annulation_. USUS: Lex septa difficultate abrogationis, _loi qu’on ne peut que difficilement abroger_. ABRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Abroger._ SYN. Rescindo, dissolvo, aboleo, antiquo, adimo, aufero, minuo, interdico, refigo, abdico, consensu publico irritum facio, tollo, oblittero. )( Rogare legem. ADV. Æqualiter. PHRAS. Abrogare leges, _abroger une loi_. Solvere, exstinguere, evertere; legum severitatem amputare, circumcidere, edicta revocare, rescindere, abolere. 2. Abrogare falsorum deorum cultum, _détruire le culte des faux dieux_. Superstitiosum inanium deorum cultum emovere; demoliri fana; aras sacrilegis religionibus contaminatas diruere, exscindere; discutere nefandos cœtus; impia simulacra cum omni sacrificiorum apparatu obterere. 3. Abrogare imperium, magistratum, _enlever le commandement_. Extorquere hominibus ambitiosis diuturnum regnum; magistratus solo æquare; reges tollere; regiam potestatem dissolvere; exstinguere, delere senatus auctoritatem; movere magistratu; sacerdotium auferre. USUS: 1. Potestatem, jurisdictionem abrogare. 2. Legem, plebiscitum suffragiis, comitiis abrogare. 3. Fidem homini abrogare, _ôter à quelqu’un le crédit_. Cf. Aboleo. ABRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Détacher violemment._ SYN. Rumpo, avello, abscindo; _item_: libero. ADV. Ex. PHRAS. Abrumpo sermonem, _interrompre un discours_. Sermonem, deliberationem incidit. Colloquium casus diremit. Segregemus sermonem, sermonis reliquum præcidere præstat, et amputare. USUS: 1. Abrumpere vincula, cornua ex acie. 2. Abrumpere se ab homine, latrocinio, _se détacher de_. 3. Abrumpere rem inchoatam, otium, consilium, _interrompre_. 4. Venas sibi, vitam, lucem invisam desperatione sibi abrumpere, _s’ouvrir les veines_, _mettre fin à ses jours_. 5. TRANSL. Ad animi affect, _renoncer à_. Spem, metum, medios amores, dissimulationem, fas omne, patientiam abrumpere. ABRUPTĬO, ŏnis, f. _Rupture._ USUS: Abruptio corrigiæ. Illa, quam scribis abruptio non placet. ABRUPTUS, a, um, part. v. abrumpo. _Rompu._ SYN. Disruptus, confractus, præruptus. USUS: 1. Vallis in ingentem altitudinem abrupta, _vallée abrupte, d’un accès difficile_. Loca abrupta et ob id invia, quod descensum non habeant. 2. Ad hominem præfervidum, _homme inabordable, brusque_. Homo ingenii est præcipitis, et abrupti; contumaciæ abruptæ. 3. Ad res impetu quodam effusas, aut inopinatas. Orationis genere, initio, dictis, querelis abruptis utitur, _style coupé, haché_. Gavisus sum abrupto lucro, _gain inattendu_. Cf. Abscissus. ABS RĒ, cum negat. _Il n’est pas inutile._ * SYN. Non est alienum te interesse. ABSCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de._ SYN. Recedo, discedo, abeo. )( Accedo. ADV. A, ab, de, procul, hinc, illinc, inde, retro, hac, aliquo, e. USUS: E conspectu, a Republica ne vestigium quidem abscessit, _ne pas mettre le pied hors de_. Sol, somnus abscedit. Incepto abscedendum. Humor noxius in apostema abscessit. Cf. Abjungo, Discedo. ABSCESSĬO, ōnis, f. _Départ._ SYN. Abscessus, discessus. ABSCESSUS, ūs, m. _Départ._ SYN. Recessus. EPITH. Longinquus. USUS: Longinquo solis abscessu, _distance considérable du soleil_. ABSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Séparer._ SYN. Scindo, discindo, rescindo, seco, reseco, amputo, lacero, separo. ADV. A, ab. USUS: 1. Caput cervicibus abscindere, _couper_. 2. TRANSL., querelas, opera, etc. abscindere, _interrompre_. Abscindere sibi omnium rerum respectum, præterquam victoriæ, _n’avoir souci que de la victoire_. ABSCISSUS, a, um, part. v. abscindo. _Séparé._ SYN. Abruptus, præruptus, præcisus. USUS: 1. Aditus ad arcem abscissus, et præruptus, _chemin escarpé_. Italiæ latus Sicilia; insulæ a continenti abscissæ, _îles detachées du continent_. 2. TRANSL. Ad res perditas: Res et spes abscissæ. Genus castigationis abscissum, durum et asperum, _châtiment rigoureux_. Oratio aspera et abscissa, _style dur et haché_. ABSCONDĬTĒ, adv. _En secret._ SYN. Occulte, clam. USUS: De voluptate nec acutissime, nec abscondite disserit. ABSCONDĬTUS, a, um, part. v. abscondo, _Caché._ SYN. Abditus, reconditus, abstrusus. USUS: Absconditæ insidiæ, jus Pontificium absconditum, obscurum. ABSCONDO, is, di, dĭtum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulto, celo, abdo, abstrudo, opprimo, condo. )( Aperio, resero, recludo, emineo, appareo. PHRAS. Abscondit se, _il se cache_. Ut cochlea se contegit, et retentat se tacitus. In latebras se abdit. Occultat et continet se domi. Nescio, quo latibulo se tegit. Ex conspectu se abdit, proripit. Oculis se subducit, subtrahit. Publico abstinet. Lucem vitat. Tenebris se involvit. E conspectu se aufert; ab oculis removet. 2. Consilia sua abscondit, _il cache ses desseins_. Clausa habet consilia, voluntate est abdita et retrusa. Naturam suam tegit, et quasi quibusdam velis obtendit. Velat ingeniosa dissimulatione consilia sua, tegit, premit, celat, in latebris probe sita habet. Arte quadam cupiditatem suam, et mira simulatione occultat. Cf. Abdo, Occulto, Tego, Clam. ABSENS, tis, gen. omn. _Absent_. SYN. Remotus, non præsens. USUS: Absentis desiderium epistolis leniamus. Absente altero secundum præsentem judicatum. Nulla absentis ratio est habita. ABSENTĬA, æ, f. _Absence_. EPITH. Levior, longa, brevis, dura, mœsta, tristis. PHRAS. Absentiam moleste fero, _je supporte difficilement votre absence_. Desiderium tui non fero. Acre mihi desiderium movet, commovet absentia tua. Magnum relinquis tui desiderium. Ipsa absentia desiderium accendit videndi tui. Omnis mihi mora te absente longa est et molesta. Dum præsentia careo, dum conspectu tuo non fruor, dies mihi annus videtur. USUS: Vereor, ne absentia mea levior sit apud te, _je crains que mon éloignement ne vous semble facile à supporter_. ABSĬLĬO, īs, ii, ire, n. _Fuir en sautant_. SYN. Saltu alicunde recedo. ABSĬMĬLIS, e, com. _Différent_, (adhibetur sæpius cum negat, non, haud, nec, neque et dat). SYN. Dissimilis, dispar, impar. USUS: Non absimilis Tiberio, _il ne différait pas de Tibère_. Cf. Dissimilis, Discrepo. ABSISTO, is, stiti, ere, n. _S’éloigner_. SYN. Discedo, abscedo, abeo, cesso, desino, desisto. USUS: 1. Absistere a sole, _s’éloigner du soleil_. 2. TRANSL. Ab incepto desisto, _renoncer à une entreprise_. Absistere bello, pugna, furore, actione, obsidendo, peccando. Cf. Desino, Desisto. ABSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Finir_, _terminer_, _acquitter_; _absoudre_. SYN. Perficio, conficio, perago, transigo, finem impono, ad exitum perduco: _item_: libero. ADV. Aperte, bene, copiose, honeste, honestissime, perfecte, plane. PHRAS. 1. Opus nondum absolvisti, _vous n’avez pas encore fini l’ouvrage que vous aviez commencé_. Præclare inchoatis tuis summa, extrema manus nondum accessit. Consilia tua et instituta nondum ad exitum adducta sunt; pervenerunt; exitum nondum habent; attigere; longius adhuc absunt ab exitu. Nondum confectum, exactum opus est. Nondum ad calcem operis decursum, perventum est. 2. Res brevi absolvetur, _ce sera bientôt fait_. Res in exitu est; in extrema operis parte ac conclusione est; a perfectione operis non longe, non multum abest; propediem metam attinget; exitum habebit; ad exitum provehetur; ad fastigium perducetur. Operis molitioni brevi tempore summa manus admovebitur, adjicietur, imponetur. Jam calcem operis video; lineas admoveri sentio. In eo sum, ut operi colophonem addam, coronidem, fastigium imponam. 3. Absolvamus negotium, _finissons cette affaire_. Negotio tandem modum finemque faciamus, statuamus, constituamus. Extrema tandem rei persequamur. Finem inveniat tandem suum laboriosi operis institutum; supremam manum exspectet. 4. Bellum nondum absolutum est, _la guerre n’est pas encore terminée_. Bellum hoc affectum est, (prope confectum) nondum confectum est; magna ex parte profligatum, nondum sublatum est. Nondum bello defuncti sumus. Nondum ad exitum belli ventum est. Belli reliquiæ adhuc persequendæ sunt. Belli extrema sunt delenda. 5. Annus absolvetur brevi, _l’année touche à son terme_. Annus in exitu est. Annus præcipitat. Cf. Perficio, Finis. USUS: 1. Perficio, _finir_. Opus, pensum absolvo. 2. Libero, solvo. Fidem absolvere, solvere, liberare, _dégager sa foi_. 3. Judicio vinco. Injuriarum, affectati regni suspicione multis, ac non dubiis judicum sententiis absolutus est, _être absous_. 4. Abire cupientem dimitto. Absolve me tandem, ne me ultra morare, _laisse-moi partir_, _ne me retarde pas plus longtemps_. 5. Contineo, _contenir_, _comprendre_. Honestas omnis quatuor partibus absolvitur. 6. (In rebus Sacris, a peccatis, et Ecclesiæ pœnis absolvere), _absoudre des péchés et des peines ecclésiastiques_. Exsolvere criminum vinculis. Constrictos scelerum vinculis animos potestate divinitus collata relaxare. Expiare noxis, culpa confitentes reos. Admissa superioris vitæ crimina pro tribunali sacro donare, Ecclesiæ communioni restituere, _faire rentrer dans la communion des fidèles_. Pacem Ecclesiasticam reddere; Ecclesiæ reconciliare. ABSŎLŪTĒ, adv. _Parfaitement_, _complètement_. USUS: Perfecte atque absolute beatus. ABSŎLŪTĬO, ōnis, f. _Perfection_, _plénitude_. SYN. Perfectio. EPITH. Perfecta, constans. USUS: 1. Ad hujus absolutionem operis multa desunt, _bien des qualités manquent à cet ouvrage pour qu’il soit parfait_. 2. In judicio. _Acquittement._ Ego mea oratione absolutionem tibi confeci, _mon discours vous a valu un acquittement_. Cf. Absolvo. ABSŎLŪTUS, a, um, part. v. absolvo, _Accompli_, _absous d’une accusation_. SYN. Perfectus, peractus: liber judicio, dimissus. ADV. Perfecte, plane. PHRAS. Absolutus est a judicibus, _les juges l’ont absous_. Judicio liberatus, absolutus, erutus; supplicio exemptus est. Judicum sententiis insons, expers culpæ judicatus, pronuntiatus, declaratus est. Judicio evasit, elapsus est. Senatorum urna, sententia absolutionem consecutus, adeptus est. Sententia de homine lata est ea, quæ insontem, neque culpæ affinem, nullo constrictum, adstrictum, contaminatum, aspersum scelere declaravit. USUS: 1. Culpa, crimine absolutus, _absous d’une faute_, _d’un crime_. 2. Orator omnibus numeris absolutus, _orateur parfait sous tous les rapports_. ABSŎNUS, a, um, _Discordant_. SYN. Dissonus, male consonus, non consonans, repugnans, male conveniens, discors, discrepans. USUS: 1. Vox absona, voce absonus. 2. TRANSL. Absoni fortunis motus; dicta fidei absona; absoni mores et inconditi, _mœurs déréglées et qui ne répondent pas à la condition_. Cf. Inconveniens. ABSORBĔO, es, bui _vel_ sorpsi, sorptum, ere, a. _Avaler entièrement_; _ruiner_. SYN. Sorbeo, haurio, exhaurio, devoro, rapio, absumo, abligurio. USUS: Vide, ne te aut consuetudinis, aut gloriæ quidam æstus absorbeat, _prenez garde que la force de l’habitude ou l’ivresse de la gloire ne vous perde_. Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam cito absorbere potuisset? _Quel est ce gouffre si profond qui en si peu de temps a pu absorber tant de richesses?_ Cf. Haurio, Abligurio. ABSQUĔ, cum ablat. _Sans_. SYN. Sine. USUS: Absque eo esset, recte mihi vidissem, _n’était cette seule chose, sans cette malheureuse circonstance, comme je serais heureux de tout point_. Absque te foret, alia fortuna uterer, _sans toi, je serais plus heureux_. ABSTĒMĬUS, a, um, _Qui s’abstient de vin_. USUS: Vini abstemius, abstinens. Mulieres Romæ ætatem abstemiæ egerunt. Prandium abstemium. Cf. Bibo. ABSTERGĔO, es, tersi, tersum, ere, a. _Essuyer_. SYN. Tergo, detergo, purgo, deleo, ADV. Plane. USUS: 1. Frontem abstergere; frontem linteo effingere, 2. TRANSL. Sedo, tempero, fugo, _enlever_, _faire disparaître_. Epistola tua mihi metum omnem et luctum abstersit. Senectutis molestias, fastidia, ægritudinem blanda amicorum consuetudine abstergito. ABSTERRĔO, ēs, ui, ĭtum, ēre, a. _Éloigner par la crainte_. SYN. Terreo, deterreo arceo, prohibeo; terrorem incutio. PHRAS. Non absterrebis me a consilio, _vous ne me détournerez pas de mes desseins_. Minæ tuæ neutiquam a cœpto consilio me depellent, avocabunt. Minis tuis nihil moveor. Ad terrorem istum facile invictus ero. Terror iste minarum tuarum animum nequaquam franget, debilitabit. USUS: Absterrere a se supplicem. Cf. Terreo, Prohibeo. ABSTĬNENS, tis, part. v. abstineo, _Qui s’abstient de_, _sobre_. SYN. Temperans, sobrius, moderatus, parcus, suo contentus, continens, modestus. ADV. Mirifice. USUS: Non manus duntaxat, sed et oculos abstinentes habet, _il commande non seulement à ses mains, mais à ses yeux_. Cf. Sobrius, Jejunus. ABSTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _abstinence_. SYN. Modestia, continentia, parcus victus, modicus cibus, sobrietas. DIFFER. Per abstinentiam cohibemus nos ab alienis, per continentiam a voluptatibus. EPITH. Admirabilis, incredibilis, provincialis, summa, parca, sana, longa, sancta, dura. USUS: 1. Nulla re Prætorfacilius Provincialium benevolentiam colligit, quam abstinentia et continentia, _simplicité et désintéressement_. 2. Vini, ciborumque abstinentia febris mitigatur, _calmer la fièvre par la diète_. Cf. Abstineo, Diæta, Sobrius. ABSTĪNĔO, ēs, ui, tentum, ere, n. et a. _S’abstenir de._ SYN. Prohibeo, tempero, contineo. ADV. Facile, vix. PHRAS. 1. Abstinuit ab injuria, _il évita toute injustice_. Ab injuria et maleficio temperavit, se prohibuit. A cædibus et injuriis parcendum sibi duxit. Iram tenuit; manus ab injuria abstinuit. Iram in potestate habuit, animumque a vindictæ dulcedine abduxit. 2. a. Abstinet multo cibo, _il se prive beaucoup de nourriture_. Multi cibi non est. Cibo utitur tenui. De cibi, potionisque mensura multum quotidie detrahit, minuit. Frugaliter ac parce vivit. Minime edax est. Arcte contenteque, sobrie, continenter; severe minimeque molliter ac delicate vivit. In cibi potionisque modo egregie sibi imperat, moderatur. Abdicat a se lautitias omnes; privat se multis suavitatibus cœnarum. Tenuissimo victu contentus est. Cibi, potionisque in eo est intra naturale desiderium usus. Continentiam in victu mirabilem tenet. Non modo delicias, sed et necessaria vitæ valetudinisque fomenta mira frugalitate restringit, finit, definit. In victu summam moderationem adhibet. Cibi potusque ratio parcissima illi est, et a sumptuosis cœnarum apparatibus remotissima. Cum in omni vita, tum in curando maxime corpore summa moderatione utitur. Cf. Sobrius, Diæta. USUS: 1. n. A vitio se aut alios coercere, _éloigner les autres du vice ou se l’interdire à soi-même_. De maledictis, a culpa; mentem a scelere; manus ab alienis pecuniis; sermonem de re abstinere. 2. a. Arcere, prohibere, _tenir éloigné_, _écarté_. Ægrum cibo; populum ab hæreditate abstinere. Vim et bellum a finibus; vim ab inimico et manus; ignem ab ædibus abstinere. 3. Pugna, bello, publico, urbe, mari abstinere, _éviter la mer_. 4. Sermonem abstinere de civium discordiis, _ne pas parler de désordres civils_. ABSTRACTUS, a, um, part. v. abstraho. _Tiré de_, _séparé_, _entraîné_. SYN. Avulsus, disjunctus, abductus. PHRAS. Abstractus a sensibus animus est, _l’âme s’est isolée des sens_. Abstractus a corpore animus, divinoque instinctu concitatus; abductus a consuetudine sensuum. Vis animi sejuncta a corporis sensibus. Animus ex cœlestibus suspensus. Animus spreto corporis vinculo evolat ac excurrit foras. Expulsum repente sensibus oblata cœlestium species rapit, tenet. Quidam tanquam secessus mentis a corpore factus est. Mens a sensu corporis quasi emota, ac alienata est; divino impetu instincta et concitata; stupore ac silentio in contemplatione cœlestium defixa; a corporis sensu avocata. Cf. Separo. USUS: A conjuge abstractus, ac liberis. Abstractus a ratione sensus. ABSTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Séparer violemment_. SYN. Abripio, avello, avoco, abduco, removeo, dimoveo, divello. ADV. A, ab, de, e, ad, valde. PHRAS. (Barbara et vulg). Abstrahendo ab impietate hominis, imperitissimus certe est. Si impietatem etiam subtraxeris, semoveris; semota ea ratione; detracto, quod impius, rudis tamen est et imperitus, _outre son impiété, cet homme est un type de sottise et de grossièreté_. USUS: 1. Ab omni me sollicitudine, a rebus gerendis, e conspectu aliorum abstraham, _s’affranchir_. 2. Civitatem a moribus inquinatis, a servitute abstraxit, _purger_. 3. Incensos animos a certamine, a vincendi cupiditate abstraxit, avocavit, _arracher_, _détourner_. ABSTRINGO, is, nxi, ictum, ere, a. _desserrer_. )( Stringo. USUS: Nodum abstringere, _dénouer_. ABSTRŪDO, is, si, sum, ere, a. _Cacher_, _enfouir_. SYN. Abscondo, abdo, recondo, occulto. ADV. Penitus, foris, inter. USUS: Natura veritatem penitus in profundo abstrusit, _la nature a caché profondément la vérité_. Tristitiam abstrudere sapientis est. Cf. Abscondo, Occulto, Abdo. ABSTRŪSUS, a, um, part. v. abstrudo. _caché_. SYN. Latens, occultus, abditus, reconditus. ADV. Penitus. USUS: Diu reconditus, et abstrusus animi dolor. Homo abstrusus, et intra se abditus, _homme impénétrable_. Cf. Occultus. ABSUM, abĕs, abfui, esse, n. _Être éloigné de_. SYN. Remotus, disjunctus sum, disto, desum. )( Adsum. ADV. Longe, longius, diutius, frustra, dolenter, haud procul, longe gentium, longissime, multum, non longe, paulisper, perpetuo, plurimum, procul, potius, prorsus nihil, nunquam, causa alicujus rei, biduo, biduum, parumper, hinc. PHRAS. Absit istud, _plaise à Dieu que cela n’arrive point!_ Quod nolim; quod Dii (Superi) prohibeant; quod Dii (Superi) omen avertant, obruant, averruncent. Hæc absint, velim. Dii immortales faxint, ne sit! Dii meliora! Superi meliorem mentem illi! Detestabile omen avertat Jupiter! ne id Superi sinant, siverint! Abest, absitque procul a Republica fortuna talis! Ne istud Dii hominesque patiantur! Quod abominor; quod boni Superi prohibeant! USUS: 1. Abesse domo, a foro, urbe, a suis; desiderari, _être absent_. 2. Alienus sum, _être exempt de_. Nihil a me longius abest, quam avaritia. A laude boni civis, cogitatione, spe recuperandæ libertatis; a culpa, maleficio, infamia, officio boni civis longe abesse. 3. Desero, desum. Abesse amico in periculo, _faire défaut à_. Quid huic abest, nisi res et virtus? _Que lui manque-t-il?_ 4. In loquendi modis sequentibus: Abesse non potest, quin, qui hoc facit sit improbissimus, _il ne peut se faire que ... ne soit pas_.... Tantum abest, ut hoc inficier, ut plurimum affirmem etiam: _vel_ tantum abest, ut inficier; affirmo etiam, _tant s’en faut que je nie, qu’au contraire j’affirme_. ABSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Consommer_, _détruire_, _ruiner_. SYN. Consumo, contero, conficio, perdo, exhaurio, dilapido, prodigo. PHRAS. Absumpsit opes suas, _il a dépensé toute sa fortune_. Adesa, devorata pecunia opes pristinas abligurivit; per luxuriam effudit ac consumpsit. Rem veterem, recentemque comedit, ac devoravit, decoxit. Censum mersit. Opes luxu hausit. Laceravit rem domesticam, disperdidit, confregit. Pecuniæ ingentem vim in conviviorum luxum profudit. Opes attrivit et dissipavit. USUS: Fames hominem, et illuvies, denique mors fortuita absumpsit, _une mort soudaine l’a emporté_. Cf. Consumo, Perdo. ABSURDUS, a, um, _Discordant_, _absurde_. SYN. Ineptus, turpis, alienus, absonus, minime consentaneus, inconveniens. )( Conveniens, aptus. ADV. Plane, valde. PHRAS. Absurdum est, _c’est une chose déraisonnable_. Pravum, atque alienum a moribus est; inconcinnum atque absonum. Rus quidem id merum est. Res est, quam omnium mentes aspernentur, ac respuant. USUS: Homo, sonus, vox absurda, atque abhorrens, _incapable_, _discordant_. ĂBUNDANS, antis, omn. gen. part. v. Abundo, _qui abonde on regorge_, _riche_, _opulent_. SYN. Affluens, circumfluens, copiosus, dives, fertilis, uber, plenus, refertus. )( Inops, expers. USUS: Abundanti doctrina vir, sed idem studio, otioque abundans. Supellex non quidem luxuriosi, sed tamen abundantis. Ex abundanti, _surabondamment_. Cf. Divitiæ, Pecunia. ĂBUNDANTER, adv. _Avec abondance_. USUS: Copiose et abundanter loqui. ĂBUNDANTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Vis, numerus ut pecoris, copia, ubertas, affluentia, magnitudo, acervus, fertilitas. )( Egestas, inopia. EPITH. Infinita, magna, vitiosa, larga, dives. USUS: Ingenii juxta, et otii, et rerum omnium abundantia felix. Est hæc quædam abundantia amoris erga me tui. ĂBUNDĒ, adv. _Abondamment_. SYN. Abundanter, copiose, affatim, largiter. USUS: Abunde magna præsidia. ĂBUNDO, as, avi, atum, are, n. _Avoir en abondance_. SYN. Sum dives, affluo, circumfluo, redundo, magnam copiam habeo. )( Deficior, egeo, deest. PHRAS. Abundat opibus, _il regorge de richesses_. Floret, circumfluit omnibus copiis. Redundat omnibus ornamentis. Omnium rerum affluentibus copiis ditatur. Abunde illi copiarum est. Magna rerum omnium copia, affluentia gaudet. Omnium rerum facultates illi suppetunt. In omnium rerum abundantia vivit. USUS: Otio, ingenio consilio, copiis omnibus, familiaritatibus, propinquorum amore, ornamentis abundat, _il possède de nombreux loisirs_, _etc._ Cf. Divitiæ, Copia. * ĂBUSQUĔ, _De_, _depuis_, cum Ablat. USUS: Abusque mane ad vesperum. ĂBŪSŬS, ūs, m. _Abus_, _mauvais usage_. SYN. Malus usus. ĂBŪTOR, eris, usus sum, uti, d. _Abuser_. SYN. Non recte, non suo loco, male, perverse utor. ADV. Prorsus, immoderate, insolentius, eleganter, ingrate, impudenter, intemperanter, licentius, perverse, privatim, publice. PHRAS. Abuti fortunis, _faire un mauvais usage des richesses_. Rem ad pestem bonorum, ad fraudem, aut luxum convertere. Fortunis intemperantius, insolentius uti. Effundere copias. Perverse, improbe, immodice, insolenter uti. Rem usu iniquo corrumpere. Fortunæ magnitudinem non capere. Fortunam per socordiam ac ignaviam corrumpere. USUS: 1. (In malam plerumque partem): Tribunatu ad scelus; legibus, et Majestate judicum ad libidinem; alieno nomine ad suum quæstum; auribus, facilitate hominum, donatione, fortunis, gloria nominis et otio ad superbiam; Scelere et perfidia ad alicujus exitium abuti, _faire un mauvais usage_, _abuser_. 2. (In bonam partem interdum): Omni tempore ad dicendum concesso abusus sum. Opera in studiis abutor. Ignoratione tua ad salutem miseri abusus sum, _ne pas user_. AC, conj. _Et_, _que_. SYN. Et, que, atque, _vel_ quam. Eleganter periodum inchoat sequente consonante. USUS: 1. Ac primum ex te quæro, _et d’abord je vous demande_. 2. Quam, _que_. Perinde doctus, ac pius. Aliter, secus, contra, ac existimabam, accidit, _la chose a tourné autrement que je ne le pensais_. ĂCĂDĒMĬA, æ, f. _l’Académie_. SYN. Gymnasium, Athenis Ceramicus, Lycæum. EPITH. Adolescentior, antiqua, florens, media, nova, procax, recentior, recens, vetus, umbrifera, volatica, sui similis. ĂCĂDĒMĬCI, orum, m. _les Académiciens ou philosophes de l’Académie_. EPITH. Sapientes, novi, veteres, diserti, antiqui, quasi certa cogitatione certi. USUS: Academici et Peripatetici rebus congruentes, nominibus differebant. ACCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Marcher vers_, _approcher de qqn ou de quelquechose_. SYN. Adeo, venio, appropinquo, appello, contingo, transeo ad, addor, advenio, propinquo, adjungor, advento, advolo. )( Decedo. ADV. Callide, extrinsecus, intempestive, invitius, magis et propius, maturrime, multum, sane post, omnino non occultius, pressius, promptius, propius ad, proxime ad, cominus, huc, obviam, voluntate, temere, timide, tuto, propius paulo, prudentius, quam proxime. PHRAS. Accedere hominem est animus, _j’ai dessein d’aborder cet homme_. Aditum molior. Admoveo me lateri. Appello me ad hominem. Gradum, pedem confero. Congredior propius. Viam affecto ad hominem. Gradum molior, cursum capesso, aditum quæro ad senem. Aspiro ad locum, convolo, subeo. USUS: 1. In Apuliam, ad urbem, in oppidum, ad ludos accedere, _s’approcher_. 2. Suscipio, _se charger de_. Ad causam alterius, ad conditiones certas, ad pactiones accedere. Ad dignitatem, ad amicitiam alicujus accedere. Ad periculum certum, ad Rempublicam gerendam accedere. 3. Consentio, _se ranger à l’avis de qqu’un_. Ciceronis sententiæ, Pompeii partibus accedo. 4. Similis sum, _ressembler_. Summa virtus proxime ad Deos, ad Deorum similitudinem accedit. Academici proxime ad nostram disciplinam accedunt. 5. Additur, _s’ajouter_. Ex ea re magnus dolor bonis viris accessit. Illi ætas accessit, _il a vieilli_. 6. (Transeundi ad alia formula.) Accedit quod, huc accedit quod, _à cette raison, ajoutes que_.... Accedit ut, _joint à cela que_; _en outre_. Cf. Appropinquo. ACCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Se hâter_. SYN. Maturo, celero, propero, festino, premo, urgeo. )( Tardare. PHRAS. Accelero, _je me hâte_. Celeritatem adhibeo, suscipio; celeritate, festinatione utor maxima. Maximis itineribus advolo. Cursu magno, rapidis passibus feror. Admatura negotium, _presse tes affaires_. Propera, quæ incepto usui esse possunt. Adde gradum. Moras tolle, _hâtez-vous_. USUS: Mortem, opus, cœpta, gradum accelerare, _accélérer_, _presser_. Cf. Propero, Celer, Festino. ACCENDO, is, cendi, censum, ere, a. _Allumer_. SYN. Inflammo, incendo, uro, illumino, illustro. )( Exstinguo. ADV. Leniter, sensim, contra, in aliquem. PHRAS. Accendit domum, _il a mis le feu à la maison_. Ardentes faces in tecta jactavit, injecit. Ignem tectis intulit; flammas injecit; faces ingessit, subdidit. Ignem ædibus subjecit, admovit. Incendium per domus fudit. Cf. Incendium, Inflammo. USUS: 1. DEUS solem ut lumen quoddam accendit, DIEU _fait briller le soleil comme un vaste flambeau_. 2. TRANSL. ad animi affectus, _enflammer_, _exciter_. Ea mentione commoveri videbatur et accendi. Luctu accensus et cupidine, _irrité par la douleur et le désir_. ACCENSUS, i, m. _Officier public_. SYN. Minister publicus, præco, apparitor consulis. EPITH. Conjunctus et proximus. USUS: Accensus eo sit numero, quo eum majores nostri esse voluerunt. ACCEPTĬO, ōnis, f. _Action de recevoir_. USUS: 1. Nec deditio, nec donatio sine acceptione intelligi potest. 2. TRANSL. (Sed barbare) sine acceptione personarum jus dicere, _rendre la justice sans acception de personne_. Nullo hominum respectu, ratione, discrimine; nulla gratiæ habita ratione; nihil gratiæ dando, tribuendo, in judicio, causæ meritum, ac æquitatem spectare. ACCEPTUS, a, um, _Agréable à_. SYN. Carus, gratus, gratiosus, gratia valens, pollens. USUS: 1. Rumor in vulgus acceptus. Nihil DEO virtute acceptius, _agréable à_. 2. In acceptam refero, _je porte au compte de la recette, je donne quittance_. Tabulis, _vel_ codici acceptorum insero receptam a te pecuniam, in tabulas refero. 3. Acceptum fero, refero, _je tiens compte du bienfait_. Quod vivo, fortunas, liberos, Rempublicam, senectutis otium tibi acceptum refero. Nemo virtutem DEO acceptam refert. 4. TRANSL. Omnia mala alicui accepta referre, _imputer tous ses maux à quelqu’un_. Cf. Gratus, Gratia, Gratiosa. ACCESSĬO, ōnis, f. _Accroissement_, _augmentation_. SYN. Additamentum, incrementum. )( Decessio. EPITH. Digna, jucunda, legitima, nec ea vulgaris, libera, magna, maxima, permagna, probabilis, parva atque exigua, quantacunque. USUS: 1. Vectigalia extraordinaria supra stata tributa, _tributs extraordinaires_. Pendit Sicilia modium sex et viginti millia, accessionem bis mille sestertium. 2. _Agrandissement._ Accessionem adjungere ædibus. 3. _Approche._ Accessio febris, _accès de fièvre_. 4. Magnæ tibi factæ sunt accessiones dignitatum et opum. Magna ad veteres clades, ad ægritudines priores ea re accessio facta, allata est. Accessio annorum lentiores facit. Cf. Augeo, Lucrum, Quæstus. ACCESSŬS, ūs, m. _Approche_, _arrivée_, _accès_, _abord_. SYN. Appropinquatio, appulsus, adventus, aditus. )( Recessus. EPITH. Modicus, nocturnus ad urbem, popularis, ac tribunalis, proximus. PHRAS. Accessum impedivit, _il a empêché l’accès_. Aditum clausit, præclusit, interclusit, obstruxit. Aditu, limine prohibuit, arcuit. 2. Accessum facile præbet, _il se laisse approcher facilement_. Vir est congressu facilis, opportunus; aditu comis; in admittendo facilis; cujus comitas ad se cuivis aditum aperit; qui lenitatem, facilitatemque jucundam in congressu adhibet; neninem a congressu suo arcet, absterret, prohibet. 3. Accessum difficulter præbet, _homme d’un accès difficile_. Durus et inhumanus est, ad quem obsepti undique aditus et perquam difficiles; qui vix ulli sui copiam faciat. USUS: Luna accessu et recessu lumen solis accipit, accessum et recessum marinum efficit. DIFFER. Accessus _est_ aditio: accessio _autem_, additamentum. ACCĬDĬT, _Il arrive_ (_le plus souvent en mauvaise part_). Impers. pertinetque ad res tristes: uti contingit ad res lætas. SYN. Evenit, usu venit, cadit. PHRAS. Accidit forte, _il arriva par hasard_. Casus incidit, intervenit. Forte ita cecidit, ut. Forte ita inciderat. Casu factum est. Casus, fortuna tulit. Factum est. Fortuna fecit. Fortunæ placuit, ut. 2. Si acciderit, _s’il arrive jamais_. Si res, si tempus occasio tulerit, postulaverit, exegerit. Si se offerret, se daret, ostenderet occasio. Si fortuna occasionem obtulerit, detulerit, præbuerit. Si tempus, facultas accidet. Si fortuna feret, si tempus incidat. Cf. Evenio, Eventus. USUS: Si quid mali, adversi; si quis dolor, si quæ calamitas acciderit, animo esto firmo, _s’il vous arrive quelque malheur, soyez courageux_. ACCĬDO, is, i, ere, n. _Arriver_, _survenir_. SYN. Evenio, obtingo, contingo, cado, fio. ADV. Aliter ac, aliter atque, casu, contra, divinitus, fortuito, humanitus, incommode, inique, maturius, merito, opportune, optatius, percommode, perincommode, perraro, privatim, publice, separatim nihil, valde ex voluntate, permirum, acerbius ad, contra quam, sigillatim ad pedes. USUS: 1. Evenire, _survenir_. Si quid pupillo humanitus accideret. Calamitates ipsæ mihi non ingratæ acciderunt. 2. Procumbere, _tomber aux pieds de qqn_. Ad pedes, ad genua accidere. 3. Cadere juxta, _tomber auprès_. Missa a Gallis tela gravius accidere. Nescio, quæ vox mihi ad aures, vel auribus accidit, _je ne sais quel son a frappé mes oreilles_. Cf. Evenio, Accidit. ACCĪDO, is, īdi, īsum, ere, a. _Couper_. SYN. Cædo, circumcido, consumo, absumo, extenuo, affligo, haurio. USUS: TRANSL. _Anéantir_. Uno prælio res, fortuna, opes Carthaginis accisæ sunt penitus, afflictæ, imminutæ, extenuatæ. Cf. Affligo. ACCINCTUS, a, um, _Armé_, _préparé_. SYN. Industrius, paratus. )( Discinctus, negligens. Cf. Paratus. ACCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Préparer_, _disposer à_. SYN. Paro, comparo. PHRAS. Accingit se ad prælium, _il se prépare au combat_. Ultimæ dimicationi se instruit, comparat se ad pugnam. Nulla in eo mora est, quin in aciem procedat. Totus in eo est, ut in prælii casum quam optime comparatus descendat. USUS: Accingere se operi, prædæ. In discrimen accingi. Ad sordidum lucrum, magicas artes accingi. Cf. Paro. ACCĬO, is, ivi _vel_ ii, itum, ire, a. _Appeler_. SYN. Accerso, evoco, venire jubeo. ADV. Peregre, exultro. USUS: 1. Litteris ex Italia in regnum accitus. 2. TRANSL. Solet virtus magnam voluptatem accire, _causer_. Cf. Accerso, Voco. ACCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Suscipio, capio, recipio, sumo, assumo, prehendo. )( Do. ADV. Omnino, patienter, proxime, publice, recte, repugnanter, separatim, serius, vesperi, vicissim, aperte, amice, admirabiliter, asperius, bene, clam atque extra ordinem, clementer, contra ac dicitur, durius, eleganter, extrinsecus, fortiter, graviter, hilare, honorifice, libenter, leviter, libentissime, liberalius, male, male satis, mirabiliter, moderate, severe, vehementer. Accepi pessime, planius, valde copiose, privatim. USUS: 1. Suscipio, _accepter_, _se charger de_. Rempublicam, provinciam imperium, exercitum, leges a victoribus, jusjurandum a testibus, causam alicujus, satisfactionem, judicium accipere. Accipere conditionem, _accepter des conditions_. Admittere, non recusare, ad conditiones accedere, descendere; pacis leges subire; conditione uti. Nullam ex iis conditionibus non sequendam putare, ducere, censere. 2. Tracto, excipio, _recevoir chez soi_, _traiter_, _accueillir_. Conviviis, apparatis epulis, laute, magnifice, familiariter, hilari lepidoque ingenio accipere. Male, indignis modis, multis verberibus, aspere accipere. 3. Fero, patior, _supporter_. Animo æquo, moderate admonitionem meam accipit: pronis auribus, moderatione maxima, animo lubenti admittit; summa voluntate complectitur. 4. Interpretor in bonam partem, _prendre une chose en bonne part_. Accepit in bonam partem, in partem optimam, moderate, amice, sine offensione; æquis auribus, animisque; animo, quod dictum est, optimo, in mitiorem, meliorem, dexteriorem partem accepit; _alias_: Boni consuluit; Æqui, bonique fecit. 5. Interpretor in malam partem, _prendre mal une chose_. In malam partem accipis. In sinistram, pejorem, deteriorem partem; graviter; asperius; durius; in contumeliam; aliorsum; aliter; in alienam ac dictum est, partem accipis; _alias_: In contumeliam vertis. In contumeliæ loco ponis, Graviter; ægre; indigne fers, ac moleste: in deteriorem partem rapis. 6. Intelligo, audio, _recevoir_, _apprendre_. A tabellario, a majoribus, auditione, fama id accepimus. Artes a Magistris, aliquid suo experimento, natura duce accipere, _la nature nous enseigne_. 7. Assumo, _recevoir_. In societatem, amicitiam, deditionem accipere. 8. Capio, _ressentir_. Animum in aliquem quietum, fiduciam, ignominiam, calamitatem, dolorem, offensionem, injuriam, metum, lætitiam, voluptatem de virtute alicujus. 9. Sustineo, _éprouver_. Plagam, detrimentum, repulsam accipere. Cf. Obtineo, Acquiro, Tracto. ACCIPĬTER, tris., m. _Épervier_, _faucon_. Ab accipiendo dictus. EPITH. Præceps, ferus, velox, atrox, nulli avi satis æquus. ACCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Cri_, _acclamation_, _clameur hostile_. SYN. Admurmuratio, exclamatio, plausus, applausus. EPITH. Acuta, attenuata nimis, adversa, levior, magna, maxima, secunda, ingens, læta, canora. USUS: Non acclamatione tantum, sed convicio et maledictis impeditus est Pompeius. ACCLĀMO, as, avi, atum, are, a. _Crier_. Dicitur de clamore populi rem probantis, vel improbantis. PHRAS. Acclamatur ab omnibus, _tous se mettent à crier_. Admurmuratio omnium facta est. Conclamatur ab omnibus. Extollitur ab omni parte clamor. Clamore approbatur; adjuvatur ruentium in hostem impetus. Contumeliosissimo acclamationum genere reus laceratur. USUS: Oranti populus cum risu acclamavit. Cf. Clamo, Applaudo. ACCLĪNO, as, avi, atum, are, a. _Pencher vers_. * SYN. Inclino, flecto ad aliquid. USUS: Acclinavit se ad illum. ACCLĪVIS, e, gen. com. _Qui va en montant_. SYN. Arduus; fastigio leni subvexus; clementer, molliter assurgens. USUS: Pars viæ valde acclivis. ACCLĪVĬTAS, ātis, f. _Montée_. * SYN. Loci facilitas in ascensu. USUS: Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur. ACCŎLA, æ, m. _Habitant de_. SYN. Vicinus, finitimus habitator. USUS: Amnis vadosi accola. ACCŎLO, is, colui, cultum, ere, a., _nonnunquam_ n. _Habiter près de_. SYN. Juxta colo, habito. USUS: Lacum, fluvium, mare, silvam, montem accolere. ACCOMMŎDĀTĬO, ōnis, f. _Conformité_. EPITH. Conveniens, decens, aptaque dispositio et collocatio. USUS: Elocutio est idoneorum verborum, et sententiarum ad intentionem accommodatio. ACCOMMŎDĀTUS, a, um, part. v. accommodo. _Apte_, _propre à_, _conforme_. SYN. Paratus, aptatus, aptus, commodus, idoneus, habilis, opportunus. ADV. Consulto, vehementer. PHRAS. Accommodatus est genio meo, _il se conforme à mon caractère_. Optime convenit cum ingenio meo. Ad naturam meam mire factus est. Vehementer ad vitæ meæ rationem, et consuetudinem est accommodatus. Cf. Aptus. USUS: Oratio ad persuadendum accommodata. Verres ad vim, ad facinus accommodatus. Tempora ad res gerendas accommodata. ACCOMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter à_; _conformer à_. SYN. Apto, comparo, concinno, commodo, applico. PHRAS. 1. Me totum ad nutum tuum effingam et accomodabo, _je vous obéirai_, _je ferai toutes vos volontés_. Totum me ad voluntatem tuam, nutumque convertam; ad ductum me tuum applicabo; tibi serviam, tuam ad voluntatem meam conformabo; mores ex moribus formabo tuis; tibi me dedam penitus; tuis obsequar studiis, subserviam; de studio tuo studia mea erunt omnia; voluntatibus ubique velificabor tuis; totum me ad arbitrium tuum, inque mores tuos fingam, formabo; cum tua voluntate mea facile congruet, consentiet, conspirabit. 2. Se suamque fingit ad aliorum voluntates, _il fait la volonté de tous_. In aliorum arbitrium concedit, discedit, descendit: se ad aliorum nutum et arbitrium flectit; eorum voluntatibus obtemperat; arbitrio morem gerit; ad aliorum ingenium, mores, voluntates, mores componit, conformat suos. 3. Boni civis est, voluntatem suam ad Rempublicam accommodare, adjungere, conferre, aggregare, _tout bon citoyen doit conformer sa volonté à celle de la république_. Conjungere voluntatem suam cum publica causa; in omni voluntate sua, quid rationes publicæ ferant, postulent, spectare, intueri, attendere; nihil unquam velle a publica re sejunctum, alienum, separatum, disjunctum, remotum; nihil agere, suscipere, moliri, quod Reipublicæ non conducat, expediat, quod ejus commoda non postulent. 4. Rationes nostræ accommodandæ sunt tempori, _il faut conformer nos manières d’agir au temps où nous vivons_. Temporibus est assentiendum, obsequendum, cedendum, serviendum, inserviendum, rationes nostræ ad temporis rationes accommodandæ sunt; Populo subinde et scenæ, ut dicitur, serviendum est; Cujusvis temporis, aut temporum hominem te esse convenit. Temporis rationem ducere; ad tempestatem rem, consilia, actiones dirigere; consilia et actiones tempore moderari, res ad tempus accommodare; consilia ad rationem temporis componere, comparare te oportet. Decet nos in agendis rebus quasi ducem, aut consiliarium habere tempus. Fortunæ, tempori, necessitati parendum. Tempore utendum. Spectandum in omni re, quid res ac tempus ferat, postulet. USUS: 1. Ensem lateri, coronam capiti etc. accommodare, _ceindre une épée_, _se mettre une couronne sur la tête_, _etc._ 2. _Se donner_, _s’appliquer_. Fac animum litteris; curam agriculturæ; voluntatem tuam ad Rempublicam, te ad aliorum nutum accommodes. 3. _Interposer._ Nomen tuum, testimonium, jusjurandum, ad amicorum causas libens accomodabo. 4. _Prêter._ Alicui de ædibus, suas amico ædes ad nuptias accommodare. ACCOMMŎDUS, a, um, _Propre, convenable à_. SYN. Appositus, commodus, opportunus, aptus, idoneus. ACCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_. SYN. Cresco. )( Decresco. USUS: Flumen vehementer accrevit. Ex ea hæreditate patrimonio tuo non multum accrescet. Novi dolores, nova negotia veteribus accrevere. Hæc consuetudo cœpta a parvis, tecum simul accrevit. Cf. Augeo, Augesco, Addo, Cresco. ACCRĒTĬO, ōnis, f. _Accroissement_. SYN. Incrementum. USUS: Luna accretione, et diminutione luminis dies notat. ACCŬBĬTĬO, ōnis, f. _Action de se coucher pour manger_. USUS: Status, incessus, sessio, accubitio quam minime indecore fiant. EPITH. Epularis. ACCŬBO, as, cubui, cŭbĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Assideo, accumbo, adjaceo. USUS: In convivio eodem lecto alicui _vel_ apud aliquem accubare, _être couché à table près de quelqu’un_. 2. _Être situé auprès, adossé._ Theatrum Tarpeio monti accubat, imminet, adjacet. ACCUMBO, is, cubui, cŭbĭtum, ere, n. _Se coucher_, _se mettre à table_. SYN. Accubo, cubo, adjaceo, recumbo. Discumbo (semper de pluribus dicitur). ADV. Infra, supra aliquem, in summo (situs erat epulantium). USUS: Supra, infraque accumbunt. ACCŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Accumuler_, _entasser_. SYN. Augeo, adaugeo, addo, coacervo, congero, exaggero, construo, compono, colligo, cogo. )( Demo, imminuo. ADV. Acervatim. USUS: Aliquem donis accumulare; alicui honorem accumulare. Cf. Augeo, Copia. ACCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Soin_, _exactitude_. SYN. Studium, diligentia, cura. EPITH. Diligentior, mera, major, veteratoria, oratoria. USUS: Accurationem adhibere, accuratione uti maxima, _grand soin_. Cf. Diligentia, Cura. ACCŪRĀTUS, a, um, _Soigné_, _fait avec soin_. SYN. Meditatus, exquisitus, absolutus, perfectus; summo studio, summa industria elaboratus. USUS: Dicendi genus, sermo, commentatio accurata. Malitia accurata, _malice complète_. Cf. Diligens, Sollicitus. ACCŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_. SYN. Curo, diligenter administro. ADV. Melius. USUS: Melius accurantur, quæ consilio geruntur. ACCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir vers_. SYN. Ad aliquem curro, aliquo contendo, advolo, me confero, concurro. ADV. Cupide, libenter. PHRAS. Accurrere, _accourir_. Gradum, cursum flectere ad aliquem. Cf. Curro. USUS: 1. Romam accurre quæso, _venez vite à Rome_. 2. TRANSL. Istæ imagines ita nobis dicto audientes sunt, ut simul atque velimus, accurrant, _ces images s’offrent soudain_. ACCŪSĀBĬLIS, e, gen. com. _Blâmable_. SYN. Accusatione et reprehensione dignus. USUS: Quorum omnium accusabilis est turpido. ACCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_. SYN. Incusatio, nominis delatio. EPITH. Honesta, diligens, illustris, mala, nugatoria, manifesta, nobilis, gloriosa, vera, vetus, usitata, acris, intenta, infans, muta, nova, opima, perpetua. USUS: Accusationem factitare, profiteri, _accuser_, _établir_, _préparer une accusation_. Cf. Actio. ACCŪSĀTOR, oris, m. _Accusateur_. SYN. Actor. )( Defensor. EPITH. Acer, acerbus, vehemens, multum acrior, æmulus, amans, bonus, diligens et firmus, falsus, satis firmus, gravis et vehemens, iratus, odiosus et assiduus, ridiculus, molestus, frigidissimus, gravis, idoneus, imbecillus, melior, temerarius, voluntarius. USUS: Accusatorem comparare in aliquem; alicui accusatorem ponere, opponere, _susciter un accusateur à qqn_. Personam accusatoris, ut temere sumpsit, ita celeriter posuit. Cf. Actor. ACCŪSĀTŌRĬĒ, adv. _En accusateur_, _avec passion_. USUS: Non hoc accusatorie, sed libere dixit. ACCŪSĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’accusateur_. USUS: Spiritus, artificium, jus accusatorium. Animo accusatorio, _avec animosité_. ACCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Defero, postulo, arcesso, arguo, item: Causam et culpam in aliquem confero; redarguo, insimulo, criminor. )( Excuso, defendo. ADV. Acrius, aspere et acerbe, constanter, copiose, diligenter, diligentissime, disposite, falso, graviter, gravius, gravissime, improbe, inhoneste, juste, justius, laboriosissime, leviter, libere, liberius, moderate, nefarie, pie, præclare, probabilius, publice, litteris, separatim, severe, vehementer, vere. PHRAS. Æmuli Catonem quinquagies accusarunt, _les ennemis de Caton le mirent 50 fois en accusation_. Catoni æmuli quinquagies diem dixere; litem intendere, intulere; Catonem judicio persecuti sunt; criminis reum fecere; in judicium, in crimen vocavere; reum citavere; in reos retulere; ejus nomen detulere. 2. Periculosum est, alios accusare, _c’est une chose dangereuse que d’accuser les autres_. Res periculi plena est, judicio exagitare alios; in judicium adducere; in jus rapere, trahere; criminis reos agere, peragere; crimen inferre; dicam alicui scribere, impingere; actionem intendere; ambitus, captæ pecuniæ etc. arcessere. 3. Nihil sceleratius est, ac socium falso de crimine accusare, _pas d’attentat plus odieux que d’accuser un ami d’un crime faux_. Immane facinus est, amico innoxio crimen affingere; accusationem conflare immerenti; innocentem in criminis suspicionem adducere; innoxium in culpam vocare, judicio exagitare; culpam, crimen conjicere, conferre in insontem, criminis expertem; amico nullo ejus merito crimen inferre. 4. Cicero Verrem crimine capitali accusavit, _Cicéron accusa Verrès d’un crime capital_. Cicero Verrem capitis accusavit; judicio capitis arcessivit; capitis reum egit, peregit; in judicium capitis vocavit, adduxit; rerum capitalium reum fecit; capitale Verri crimen intendit. 5. Manlius gravissime accusabatur, _on accusait Manlius d’un crime très-grave_. Manlius in jus ire, ambulare; in judicio periculum capitis adire; causam capitis ex vinculis dicere cogebatur. Manlius judicio gravissime conflictabatur; in judicio exagitatus reorum loco sedere; accusatorum impura maledicta, convicia audire; accusationis molestiam, iudicium subire; tribunal adire compulsus est. Manlio periculosum negotium ab accusatoribus exhibebatur, ambitus, ac majestatis postulato. USUS: 1. In judicio, accusare capitis, _accuser d’un crime capital_. 2. Extra judicium, de epistolarum negligentia, voluptatem accusare, _accuser_, _blâmer_. ĀCER, cris, cre, gen. com. _Actif_, _pénétrant_. SYN. Vehemens, acutus, strenuus. ADV. Longe. USUS: Homo acerrimo ingenio; consilio, memoria, _homme d’une intelligence très-vive_, _très-pénétrante_. In rebus agendis, pervestigandis solers et acer. Acerrima est libertatis recuperandæ cupiditas, _vif_, _énergique_. Acris oculorum acies. In acerrima et attentissima cogitatione tempus illud omne posui. Unguentum acerrima suavitate conditum, _parfum d’une suavité extrême et très-pénétrante_. Cf. Vehemens. ĀCERBĒ, adv. _Amèrement_. SYN. Aspere. USUS: Accusationem acerbe tulit. ĂCERBĬTAS, atis, f. _Amertume_, _affection_. SYN. 1. Ærumna, miseria, molestia, calamitas, tristitia. 2. Asperitas, feritas. EPITH. Diuturna, magna, subita, summa. USUS: 1. Nullam acerbitatem, dolorem, cruciatum recuso, _je ne refuse aucune douleur_. Lacrimas in tuis acerbitatibus plurimas profudi. 2. Objurgatio tua multum habet acerbitatis. Multa uteris acerbitate. Ad summum imperium naturæ acerbitatem adjungis. In obvium quemque virus acerbitatis tuæ evomis. Cf. Calamitas, Asperitas. ĂCERBUS, a, um, _Apre au goût, vert_; _amer_, _fâcheux_, _triste_. Proprie de fructibus dicitur. SYN. Acer, asper. Pomum acerbum; dolor, objurgatio acerba; USUS: Homo in vituperando acerbus. Cf. Asper, Difficilis, Acerbitas. ĂCERRA, æ, f. _Coffret à encens_. Ne coronæ, ne acerræ prætereantur. ĂCERVĀTIM, _En monceaux_, _en tas_. SYN. Summatim. USUS: Acervatim jam reliqua dicam, _sommairement_. ĂCERVUS, i, m. _Monceau_, _tas_. SYN. Cumulus. DIFFER. Acervus est minutiorum fere rerum, Strues proprie lignorum aggesta moles. USUS: Acervos tritici, nummorum construit avarus; acervos corporum vicit miles. ĂCĒTUM, i, n. _Vinaigre_. USUS: TRANSL. Acetum habet in pectore; aceto hominem perfudit, _il l’abreuva de railleries mordantes_. ĂCĬDUS, a, um, _Aigre_. * USUS: Culices acida petunt, ad dulcia non advolant. ĂCĬĒS, ei, f. _Tranchant_, _pointe_. SYN. Pars acuta ferri. EPITH. Acris, hebes, obtusior, parva. TRANSL. 1. Acies. _Vivacité du regard._ SYN. Visio, vis oculi. EPITH. Hebes, obtusior 2. _Pénétration de l’esprit._ SYN. Acumen mentis, perspicacia. USUS: Ingenii acies disputando exercetur simul et exacuitur; otio hebescit et obtunditur. Rerum magnitudo aciem mentis perstringit, præstringit. Sapiens ab oculorum consuetudine aciem mentis abducit. 3. Acies, _armée_, _troupe rangée en bataille_. SYN. Exercitus, copiæ in certos ordines distributæ. EPITH. Media, instructa. USUS: 1. Aciem instruere, _ranger_, _mettre en bataille_. Aciem struere, exornare, statuere, instituere, dirigere; Legiones in aciem collocare; Copias suas in acie constituere; aciem ordine disponere; _alias_: in certos ordines militem cogere; in certos numeros, partes distribuere; ordines dispertiri. 2. In aciem procedere, _se présenter au combat_, prodire in aciem; _alias_: Legiones in aciem deducere, educere, producere; in prælium educere militem. 3. Aciem varie formare, _former divers corps de bataille_; extendere; porrigere, seu extenuare; promovere; erigere in collem; firmare subsidiis; distrahere, distendere, laxare; jungere; mediam aciem exinanire; _alias_: explicare cornua, alas, ordines. 4. Acies turbatur, cedit, _l’armée plie_. Cornibus nutat acies; fluctuat; inclinatur; cornibus nudatur; perfringitur, impellitur, movetur. 5. Aciem primam perrumpere, _battre l’avant-garde_, _les premiers rangs_. Aciei principia disjicere; _alias_: frontem hostis urgere: prima signa, primam hostium coronam dividere; in mediam aciem prorumpere, invehi, impetum facere. 6. Aciem restituere, _rétablir le combat_. Aciem sistere; _alias_: frontem hostis urgere; integrare ordines; colligere, instaurare. 7. Ex acie discedere, _quitter le champ de bataille_: acie _vel_ ex acie excedere, refugere, recedere. Cf. Pugna, Prœlium. ĂCĪNĂCĒS, is, m. _Cimeterre_. * SYN. Gladius Medorum, aut Persarum. ĂCĬNUS, i, m. _vel_ ACINUM, i, n. _Grain des fruits à grappe_; _pépin_. USUS: Acinus vinaceus. ĂCĬPENSER, eris, m. _Esturgeon_. EPITH. Decumanus. USUS: Acipenser iste paucorum hominum est. ĂCŎNĪTUM, i, n. _Poison_. * USUS: Fallunt aconita legentes. ACQUĬESCO, is, quievi, quietum, ere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco, mihi requies est. ADV. Aliquantum, facillime, libenter. USUS: 1. Tres in itinere horas acquieveram, _se reposer_. 2. In ore tuo, et vultu; in libris, litteris; in charitate erga me tua acquiesco, _mettre sa tranquillité dans_, _être satisfait de_. Cf. Quies, Quiesco. ACQUĪRO, is, sii _vel_ sīvi, sĭtum, ere, a. _Acquérir_. SYN. Obtineo, consequor, adipiscor, nanciscor; paro, comparo, concilio, adjungo. PHRAS. 1. Acquisivi dignitatem, _j’ai obtenu une charge_. Ingenio duce, auctore, virtute dignitatem nactus sum, reperi, abstuli; dignitate auctus sum. Tribunatum mea virtute extorsi, non artibus expugnavi; suffragia non eblanditus sum, sed meritis assecutus. Laboribus meis dignitatem mihi peperi, consecutus sum; vigiliis meis hanc dignitatem acceptam refero, fero, possideo, teneo, debeo. Bonis artibus honor mihi obtigit; data mihi ea est provincia, honorem inveni, impetravi, votorum compos factus sum. Non obrepsi ad honores, sed ascendi. Laboribus, vigiliis meis in magistratum veni; dignitatem collegi, comparavi; ad honores perveni, _je suis parvenu aux honneurs_. 2. Malis artibus non exiguas opes acquisivit, _il s’est procuré de grandes richesses par des moyens illégitimes_. Malis artibus non exiguam pecuniam collegit, confecit, creavit, nummorum magnam vim expressit, abrasit, extorsit; rem ac pecuniam reperit, corrasit, eblanditus est. 3. Litterarum studiis magnam sibi famam acquisivit, _son amour pour les lettres lui à procuré une grande renommée_. Doctrinarum studio famam sibi ingentem ac dignitatem conciliavit; nomen adeptus est ingens; famam collegit non mediocrem et existimationem; famam, existimationem sibi confecit, peperit; splendorem nomini accersiit; in existimationem venit. USUS: Acquirere honorem, dignitatem, opes. Cf. Obtineo, Accipio, Fama, Pecunia. ACRĬMŌNĬA, æ, f. _Vivacité_, _énergie_. SYN. Vis animi, impetus, vehementia. USUS: Sit in vultu pudor, et acrimonia. Oratio tua multum habet acrimoniæ. ACRĬTER, adv. _Fortement_, _vivement_. SYN. Acri animo, vehementer, fortiter. USUS: Intelligit, dicitque acriter. Acute videt, et acriter. ACRŎĀMA, atis, n. _Tout ce qu’on entend avec plaisir: musique, lecture, symphonie, etc._ SYN. Narratio jucunda. Musica, symphonia fabulæ actibus interponi solita. EPITH. Festivum. USUS: Acroama Themistocli jucundissimum videbatur, quo sua cujusque virtus prædicaretur. Fuisti in hac fabula non modo spectator, sed actor et acroama. ACRŎĀSIS, is, f. _Auditoire_, _réunion_. SYN. Auditio, auscultatio, auditorum conventus, _école de servants_. USUS: Hæc vel in acroasi audeam legere, (in auditorio VULG.) AC SĪ, _Comme si_. * SYN. Ut si; tanquam si; pro eo ac si, quasi; perinde quasi; similiter ac si; juxta ac si; non secus ac si. USUS: Tecum agam non secus ac si meus frater esses. Cf. Quasi, Similiter, Æque. ACTA, orum, n. pl. _Actes officiels_, _registres_. EPITH. Firma, irrita, multa, nefaria, præclara, publica, privata, rata et firma, reliqua, urbana. USUS: 1. Aliquid in acta referre, _consigner dans les actes publics_. Sui consulatus acta Cicero ipse confecit; res suas in actis habebat, numerabat. 2. Acta rescindere, _annuler les ordonnances de qqn_. Acta Neronis sublata, rescissa sunt; ejus actis auctoritas est derogata et fides. 3. Acta rata habere, _conserver tout ce qu’a fait qqn_. Acta Cæsaris firma erant, servabantur diligenter, cum laude commemorabantur. ACTĬO, ōnis, f. _Action_, _procès_. SYN. Actus, factum, negotium, lis, causa, procuratio. EPITH. Aperta, ardentior, civilis, congruens menti, considerata, crudelis et importuna, non tribunitia, sed regia, divina, facilior, honesta, integra, levis, levior et facilior, liberalis, maxima, perjucunda gratiarum, comes eloquendi, popularis, prima, prior, singularis, tota, tragica, tribunitia, turpis, varia, vehemens, plena animi; plena spiritus, plena doloris, plena veritatis, vehemens et gravis, et copiosa, bona, certa, congruens virtutibus, consentanea appetitionibus, constantissima, atque optima, honesta, multa, periculosa, perpetua, præclara, publica, stultissima, forensis. USUS: 1. _Faculté d’agir_, _acte_, _fait_, _action_. Contemplatio sine actione manca est. Æqualitate vitæ, et omnium actionum nihil venustius. Ea pueris ludendi venia detur, quæ ab honestatis actionibus non sit aliena. Actio mentis et agitatio. Virtutis actio et usus. 2. _Action de l’orateur ou de l’acteur_ (_contenance_, _geste_, _voix_). EPITH. Congruens et apta, ad animos permovendos accommodata. Demosthenes tribuit primas, secundas, tertias actioni. 3. _Droit de poursuivre en justice, procès._ SYN. Oratio accusatoria, jus persequendi sibi debitum; judicium, quæstio forensis, lis. USUS: Actionem instituere, _intenter un procès_. Constituere, informare, suscipere actionem. 5. Actionem habere, _avoir action contre qqn_; _demander la permission de poursuivre_, actionem alicui intendere; actionem quærere, postulare. 6. Actionem relinquere, _abandonner sa plainte_ actionem excludere, tollere. ACTOR, oris, m. _Acteur_, _item_: _Qui poursuit au nom d’un autre_; _avocat_. SYN. Qui agit, accusator. EPITH. Multo acrior, adversus, vehemens et fortis, fortissimus, idoneus, non invenustus, sed iners et inimicus fori, jucundus, optimus, summus, diligentissimus, industrius, malus. USUS: In theatro etiam mali actores perpetiendi sunt. Actor summus causarum. Idem inventor, compositor, actor. ACTŬĀRĬUM, ii, n. _Bateau léger_. USUS: Actuaria minuta celeritate valent. ACTUM EST, _C’en est fait_. Rem desperatam significat. SYN. Conclamatum est; absumpti sumus; ventum est ad finem; deploranda in perpetuum libertas nobis est; Res ad restim rediit; pejore loco res mea esse non potest, quam quo nunc sita est; perii, interii, nullus sum; occidi, mortuus sum; occisa res est; nec salus mihi, si velit, saluti esse potest; transactum est de me, actum de salute mea; disperii; omnes fortunæ perditæ sunt, et eversæ, eo redactus sum ut ipsa salus servare me haud possit; eam fortunam subii, ut spes melioris eventus relicta sit nulla; sepultus sum. Cf. Despero. ACTŬŌSĒ, _Avec action_, _véhémence_. USUS: Leniter, remisse, non actuose agere. ACTŬŌSUS, a, um, _Actif_. SYN. Qui ab agendo non cessat. USUS: Virtus actuosa sit oportet. ACTŬS, ūs, m. _Acte_. SYN. Actio, factum. EPITH. Extremus, perfectissimus et ornatissimus, turpissimus et flagitiosissimus, vitæ non solum rectus, sed etiam pravus, varius. USUS: 1. Pravitas animi in actum erumpit, _se traduire en actes_. 2. Pars Comœdiæ _vel_ Tragœdiæ, _Acte_. Vitæ nostræ, veluti fabulæ, mors extremus est actus. ACTUS, a, um, part. v. ago. _Fait_, _fini_, _passé_. USUS: Bene tecum actum est. Acta ferme tibi ætas est, exacta. Acto negotio, sero venis. (VULG. post festa). ACTŪTUM, _Bientôt_, _promptement_. SYN. Statim, illico, subito, mox, confestim. ĂCŬLĔĀTUS, a, um, _Qui a un aiguillon_, _piquant_. USUS: Aculeatas ad me dedisti litteras, _vous m’avez écrit des lettres piquantes_. ĂCŪLĒUS, i, m. _Aiguillon_. SYN. Vesparum, _vel_ apum stimulus; _item_: TRANSL. De iis, quæ pungunt, irritant, angunt. EPITH. Oratorii ac forenses, reconditi. USUS: 1. Dolor. Domesticarum sollicitudinum aculeos occultare soleo, _douleur_, _chagrin_. 2. Jocus acerbus, _raillerie piquante_, _sarcasme_. Genus facetiarum, in quo multi aculei, et contumeliæ insunt 3. Acerbitas. Emittere aculeos severitatis in aliquem, _être sévère pour qqn_. Oratio sine forensium sententiarum aculeis. Cf. Acerbitas, Contumelia. ĂCŪMEN, ĭnis, n. _Pénétration_, _subtilité_, _vivacité de l’esprit_. SYN. Perspicaciæ, ingenii vis, subtilitas. EPITH. Flebile, nimium singulare, sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum. USUS: Acumen Dialecticorum. Stili acumen et argutiæ. ĂCŬO, is, cui, cūtum, ere, a. _Aiguiser_. SYN. Exacuo, excito. )( Obtundo. USUS: Usus prudentiam acuit. Gloria ingenium acuit, alit; iram, metum acuere. Palatum acuere, _exciter l’appétit_. Palatum exacuere, famem obsonare, appetentiam cibi facere, præstare, excitare, incitare. ĂCUS, ūs, m. _Aiguille_. PHRAS. Acu pingere, _broder_. Phrygio opere pingere, laborare; acu telam, aut pannum variare. USUS: Vulnus acu punctum videbatur. ĂCŪTĒ, _Ingénieusement_, _finement_, _avec esprit_. SYN. Subtiliter, ingeniose, argute, cum ingenio, non sine acumine. USUS: Acute colligere in disputando, respondere, tractare; acute, argute conjicere. ĂCŪTUS, a, um, _Aigu_, _fin_, _pénétrant_, _subtil_. SYN. Subtilis, acer; perspicax, argutus. )( Hebes, obtusus. ADV. Valde. USUS: 1. _Aiguisé._ Culter acutus probe. 2. _Habile_, _adroit_, homo acutus, et natura perspicax. Motus animi celer, et acutus ad excogitandum. Dicendi genus acutum. Cf. Ingenium. ĂD, a, _vers_. SYN. In, apud, circa etc. USUS: 1. Motus ad locum, _vel_ personam, _à_, _vers_, ad Messanam; ad montem; ad Consules venit. 2. Interdum statum in loco, _dans_. Remansit ad urbem; senatus habitus est ad Dianæ, Veneris, Castoris, subaud. fanum, ædem. 3. Apud, _au_, _chez_. Est mihi ad portum negotium. Hieme ad exercitum mansit. Ad mulieres nihil obtineri potuit. 4. Circa, _jusqu’à_. Exspectabo te ad ea tempora. 5. Contra, _contre_. Herba ad morsum bestiarum, ad oculos salubris. 6. Post, _après_. Ad hæc otii nonnihil fuit. 7. Propter, _dans_, _à cause de_. Abactæ boves ad desiderium relictarum immugiunt. 8. Pro, _pour_. Argentum ad statuam conferre. Adnotare rem ad memoriam posteritatis. 9. Ante, coram, _au-devant_. Ad limen, ad pedes ejus adstitit. 10. Comparantis, _vel_ præferentis, _en comparaison de_. Nihil ad tuum equitatum; nihil est ad Ciceronem Brutus. 11. Secundum, _à_, _selon_. (Similitudinem significat.) Ad arbitrium illius; ad nutum; ad exemplum; ad hunc modum, ad eamdem normam; ad conjecturam alieni sensus; ad præscriptum; ad naturam; ad rationem temporis; ad aliorum similitudinem omnia gerere. 12. Præter, _en outre_. Ad cæteros dolores etiam illo premor. 13. Circiter, _à peu près_. Fuere ad ducentos. 14. Usque, _jusqu’à_. Ad hanc diem, horam; ad multam lucem, noctem; ad exactam ætatem; ad insaniam concupiscere. 15. Eleganter usum _aut_ finem significat. _Indiquant la cause._ Erit hoc tibi ad privatum dolorem luctuosum, ad Reipublicæ rationes gloriosum. Callidus ad fraudem. Ad pugnam fit utiliter. Est ad aspectum venustum. Res varia et multiplex ad suspiciones. Ad laudem illustre. Vir ad suspicandum sagax, ad resistendum fortis. 16. Eleganter in his adhibetur: _à la lettre_, _mot à mot_. Ad litteram, ad verbum rem ediscere. Ad hæc; ad extremum; ad unguem. ĂDÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Æquo, exæquo, æqualem facio. )( Superior, inferior sum. USUS: Pompeius cum virtute fortunam adæquavit, _Pompée fut aussi courageux que fortuné_. Memoriam nominis sui cum omni posteritate adæquavit. Cf. Exæquo. ĂDĂGĬUM, ii, n. _Adage_, _proverbe_. * SYN. Proverbium. USUS: Vetus est adagium. Cf. Proverbium. ĂDĂMAS, antis, m. _Acier_, _fer_, _diamant_. * USUS: Genera adamantis sex noscuntur. ĂDĂMO, as, avi, atum, are, a. _S’éprendre de_, _aimer beaucoup_. SYN. Valde amo, ardenter desidero, percupio, concupisco, exopto. USUS: Adamas, quod nunquam vidisti. Cf. Amo. ĂDAUGĔO, es, auxi, auctum, ere, a. _Augmenter_. SYN. Augeo, cumulo. )( Extenuo, minuo. USUS: Hæc indicia adaugent suspicionem. Cf. Augeo. ADBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. * SYN. Bibo largius. USUS: Adbibit plus paulo. TRANSL. _Écouter avidement._ Cf. Bibo. ADDĔCET, imp. _Il convient_. SYN. Decet. Cf. Decet. ADDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. et a. _Accorder_, _adjuger_, _vendre_. SYN. Dedo, mancipo, destino, adjudico, licitanti rem auferendam permitto, trado. )( Libero. USUS: Antonius regna, senatus auctoritatem exteris pecunia addixit, _vendre_, _donner pour de l’argent_. Nemini me addixi. Judices corrupti sententiam suam, fidem, religionem pretio largitoribus addicere nil pensi habent. Amores suos, cupiditates, voluntates alterius libidini; juventutem suam omni intemperantiæ addicere. Cf. Trado, Deditus. ADDICTĬO, ōnis, f. _Adjudication_. USUS: Addictio et condonatio bonorum. ADDICTUS, a, um, part. v. addico. _Adjugé_, _engagé_, _lié à_. SYN. Adjudicatus, mancipatus. USUS: Me addictum, deditum, obstrictum habes, _vous avez en moi un homme dévoué_. Homo in servitutem addictus, _esclave_. Pretio addictam habere fidem alteri, et mancipatam, _se vendre à prix d’or_. Urbs jam vastitati addicta. Cf. Deditus. ADDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Ajouter à ce qu’on sait_, _apprendre_. SYN. Disco; ad ea, quæ didici, aliquid adjicio. )( Dedisco. ADV. Velocius. USUS: Orationem, carmina, novi aliquid addiscere. Cf. Disco. ADDĬTĀMENTUM, i, n. _Augmentation_, _supplément_. SYN. Accessio, appendicula. USUS: Inertissimi nobiles, in quibus præter nomen nihil est additamenti. Cf. Accessio. ADDO, is, dĭdi, ere, a. _Approcher de_, _ajouter_. SYN. Adjungo, adjicio, appono, adscribo, accessionem adjungo, facio, affero. ADV. Gradatim, minutim, paululum, recte. PHRAS. 1. Me quoque amicis tuis adde, _mettes-moi aussi au nombre de vos amis_. Amicis tuis aggrega, accerse, admisce, adjice; fac, ut tuorum amicorum additamentum sim; novum et adscriptitium amicum me habeto. Adscribe me amicorum tuorum numero. Familiarium tuorum numero me quoque adjice. 2. Ad injuriam addita est contumelia, _à l’injustice on joignit l’insulte_. Ad injuriam accessit contumelia; ad injuriam calumnia quoque admigravit; injuriæ auctarium adjectum est, contumelia; injuriæ cumulum attulit contumelia, injuriæ subjuncta, subtexta, mista, adnexa est contumelia; auxit injuriam contumelia nova. USUS: Addere aliquid de suo, _ajouter du sien_. Aliquid in orationem addere. Eas litteras in fasciculum tuarum addes, _ajouter_. Laude stimulos animis, alacritatem studendi discipulis addere, _stimuler_, Ad ornamenta nobilitatis doctrinæ laudem addere. Cf. Augeo, Adjungo, Accedo. ADDŎCĔO, es, docui, doctum, ere, a. _Enseigner_. SYN. Doceo. ADDŬBĬTO, as, avi, atum, are, n. _Pencher vers le doute_, _être incertain_. USUS: Addubitavi paululum, num et quomodo ita evenerit; de fide tua nihil addubito. ADDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Amener_; _pousser_, _entraîner_. SYN. Deduco, induco, contendo, contraho. )( Deduco, remitto. SYN. TRANSL. Invito, impello, pellicio, permoveo. ADV. Magnopere, ocius, quamprimum. USUS: 1. Adducere vultum, habenas, lorum, arcum, _se rider_, _serrer le frein_, _bander un arc_. Cf. Adstringere. 2. Permovere ad iram etc. _pousser à la colère_, _au crime_. Aliquem in metum; ad iracundiam, indignationem, misericordiam, negligentiam, ad fletum; in dubitationem, dubium; summam exspectationem; in opinionem; ad nequitiam adducere. 3. _Redigere_, _réduire à la dernière extrémité etc._ Aliquem in angustum, in summas angustias, in discrimen, in odium, in invidiam; in fidem, in suspicionem adducere, _porter à croire_, _à soupçonner_. Cf. Moveo, Allicio, Persuadeo. ADDŪCOR, eris, ductus sum, duci, p. _Être poussé_. SYN. Inducor, invitor. ADV. Facile, fortuito. USUS: (Cum iis, quæ vim permovendi animos habent.) Non spe, non odio, non commendatione aliorum, non officio, nec pretio, nec oratione adduci potuit, ut a proposito discederet, _ni l’espoir_, _ni la haine_ _etc._ _n’ont pu le détourner de son dessein_. Non adducar; adduci non possum, ut credam, _je ne puis croire_. ĂDĔDO, is, ēdi, ēsum, edere, a. _Entamer_; _consumer_, _miner_. SYN. Comedo. USUS: Non adesum, sed devoratum patrimonium. Jecur adesum. Cf. Abligurio. ĂDEMPTĬO, ōnis, f. _Action d’enlever_. SYN. Ablatio. USUS: Ademptio civitatis. Cf. Jactura. ĂDĔŌ, _A ce point_, _tellement_. SYN. Usque eo, tam, tantum. USUS: 1. Eo, _à ce point_. Adeo jam res rediit. 2. Itaque, _c’est pourquoi_. Propera adeo hinc tollere puerum. Unus adeo supersum. 3. Vero, _mais_. Id adeo, judices, considerate. 4. Imo quod plus est, _bien pius_, _de plus_. Adolescens tuus, atque adeo noster. Tune, atque adeo vos geminæ voragines. Aliquid atque adeo multa de suo addunt. Hostem intra mœnia, atque adeo in senatu videtis. ĂDĔO, es, ii, _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller trouver_, _visiter_. SYN. Accedo, convenio, viso, inviso, visito, eo, venio. )( Abeo. ADV. Caste, ad vivos, intempestive ad aliquem, libentius, necessario. USUS: Adire aliquem, ad aliquem, ædes, fores, locum. Vultum subire alterius, congredi. TRANSL. 1. Aggredior, incipio, suscipio, _entreprendre_, _essayer_. Nunc demum ad opus diu detrectatum; ad rempublicam; ad pactiones adiit. 2. Subeo, _subir_, _essuyer_. Nulli sunt labores, nulla pericula, quæ reipublicæ causa non adeam. Inimicitias, odia improborum adire non vereor. 3. Hæreditatem adeo, _se porter héritier_. Adiit hæreditates multorum civium Romanorum. Cf. Accedo, Accessus. ĂDEPS, ĭpis, m. _Graisse_. SYN. Pingue intra carnem et cutem. USUS: Num mihi Lentuli somnus, Cassii adeps, Cethegi temeritas pertimescenda est? Cf. Abdomen, Pinguis. ĂDEPTĬO, ōnis, f. _Acquisition_. USUS: Vita beata non in depulsione mali, sed adeptione bonorum sita est. ĂDĔQUĬTO, as, avi; atum, are, n. et a. _Aller à cheval vers_. SYN. Juxta, _vel_ prope equito, equo citato advehor. USUS: Urbi adequitare, _se présenter à cheval auprès de la ville_. ĂD HÆC, _En outre_, _à cela_. SYN. Præterea; accedit, quod; adde, quod. ĂDHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Être attaché_, _s’attacher à_. SYN. Hæreo, adhæresco, nitor, infixus sum, adjungor, applicor, adjaceo, conjungor. ADV. Vix, extremum, omnino. PHRAS. Adhæret Platoni, _il prend Platon pour guide_. Platoni ut magistro affixus est; nusquam ab ejus doctrina, nusquam a latere discedit; inhæret menti; in intimis animis insidet doctrina Platonis; Platonem arcte complectitur, a Platonis doctrina vel tantillum declinare, religio illi est. USUS: 1. Adhæret saxo, ad saxum navis, _le navire est attaché au rocher_. 2. TRANSL. In freto æris alieni; in certo studiorum genere adhærescere, _cultiver certaines études_. Vide, ne fax illa seditionis et conjurationis ad hanc materiem adhærescat. Argumentum, oratio nusquam adhærescit. Cf. Hæreo, Conjungo. ĂDHÆSĬO, ōnis, f. _Adhésion_. ĂDHĬBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mettre auprès_, _approcher_; _ajouter_, _joindre_. SYN. Affero, adjungo, admoveo, adapto, _item_: utor. )( Amoveo, removeo. ADV. Alacriter, aperte, bene, extrinsecus, frequentius, liberaliter, nimirum, publice, recte, severius. PHRAS. 1. Adhibebo diligentiam, _je ferai preuve de travail_. Omni cura studioque enitar, elaborabo; omnes vires, studia, omnem curam, industriam eo conferam; omnia in adducendis ad exitum suum rebus tuis experiar; operam dabo, navabo, dicabo maximam rationibus tuis; omni studio id contendam; omni ope, ac opera adnitar; curæ mihi erunt res tuæ; quantuscumque mihi labor suscipiendus est, vincam studio naturæ vires. In hoc cura mea omnis, ac industria versabitur, excubabit, ut commodis tuis accuratius inserviam; omne studium in hoc ponam, consumam, collocabo; huic rei vigilias dabo, dicabo, tradam, addicam meas, in hanc curam unice incumbam; in hoc vires contendam meas; in hoc curas figam, configam, infigam omnes; ad hoc operam profitebor meam, ut res tuas, rationesque omnes, quanta maxima possum, cura complectar. 2. Ut Aristotelem intelligas, ingenium adhibendum est, _pour comprendre Aristote_, _il faut employer toute son intelligence_. Ingenii vis omnis conferenda; ingenii acies intendenda; acuendum ingenium est. USUS: 1. Utor, _employer_, _mettre en œuvre_. Vir bonus præter curam et diligentiam, artem etiam et fidem adhibet in amicorum periculis. Idem gravitatem in dolore; modum, moderationem in rebus secundis; studium et solertiam in negotiis adhibet. 2. Admoveo, _appeler_, _invoquer_, _avoir recours à_. In convivium, atque adeo in consilium, ad deliberationes, ad causas adhibere. Diis preces, equo calcaria, juventuti stimulos adhibere. Dicenti aures adhibere, _écouter_, _prêter l’oreille_. 3. Gero, exhibeo, _se montrer_. Ita se in imperio, ut privatum adhibuit. 4. Affero, _offrir_, _donner_. Ægroto vinum, medicinam adhibere. Ad negotium curam, rationem, mentem, animum, virtutem, gravitatem adhibere. Litteris tuis aliquam mihi consolationem adhibeto. ĂDHĬNNĬO, is, ivi, _vel_ ii, ire, n. _Hennir à ou vers_. Proprie equorum est. ĂDHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Exhortatio, invitatio. ĂDHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, exhortor, accendo, inflammo. )( Dehortor. ADV. Merito, antequam iret. USUS: Ad libertatem recuperandam, ad bellum faciendum vos etiam atque etiam adhortor. Cf. Hortor, Moneo. ĂDHŪC, _Encore, jusqu’ici_. ADV. temporis, q. ad hoc tempus. SYN. Etiam nunc, ad hoc tempus. USUS: Unam adhuc epistolam a te acceperam. Quæ adhuc dicta sunt, constare sibi videntur. ADĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Pousser_, _enfoncer_. SYN. Vi impello, (cuneum, clavum in lignum); cogo, compello. USUS: 1. Oves adigere in caulam, naves ad littus; telum ad destinatum locum adigere, _pousser_, _lancer un trait_. 2. TRANSL. Impello. Ad insaniam, desperationem me adiges, _pousser à la folie_, _au désespoir_. _Item_: Legiones sacramento, _vel_ ad sacramentum (jusjurandum) _vel_ in verba Principis adigere, _faire prêter serment à qqn_. Cf. Cogo, Impello. ĂDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Oter_, _enlever_. SYN. Aufero, eripio, detraho, decido, tollo, extorqueo. )( Addo. ADV. Improbius, in posterum libertatem, industrie, magnopere, mature, repente. PHRAS. Omnia amico ademit, _il dépouilla son ami_. Spoliavit rebus omnibus amicum; exuit facultatibus, agris, fundisque multavit. USUS: Dolor omnem mihi animi facultatem, somnum ipsum ademit, Pecuniam, libertatem, potestatem adimere. Civitatem alicui adimere, (jus Civitatis), _enlever le droit de cité_. Cf. Tollo, Eripio. ĂDINVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Découvrir_. SYN. Invenio, comminiscor. USUS: Adinventa animo, sensibus percepta. Cf. Invenio. ĂDĬPĀLIS, e, gen. com. _Gras_, _lourd_. USUS: Opimum quoddam, et adipale genus dictionis. ĂDĬPISCOR, eris, adeptus sum, isci, d. _Acquérir_. SYN. Nanciscor, consequor, assequor, invenio, obtineo, acquiro, colligo. ADV. Aliquantum, mediocriter. USUS: Senectutem, honores adipisci nemo non exoptat. Cf. Obtineo, Acquiro, Habeo. ĂDĬTŬS, ūs, m. _Accès_, _entrée_. USUS: Via, introitus, accessus, vestibulum, ascensus, os, portus, gradus. )( Exitus, discessus. EPITH. Difficilis, difficilior, diuturnus, facilis alicui, facilior, quam facillimus, interclusus, munitus, mirificis molibus obstructus, plenus atque integer, præclusus, primus, provincialis, unus, arduus, diurnus, atque nocturnus, illustris, inter se diversi. PHRAS. 1. Doctrina aditum illi fecit ad honores, _la science lui donna accès aux honneurs_. Doctrina illi aditum aperuit, patefecit, dedit, comparavit; viam stravit; gradum struxit ad honores. 2. Aditum claudit omnibus, _il ferme sa porte à tout le monde_. Aditu, limine omnes prohibet; aditum omnibus præcludit, intercludit, obstruit; a congressu suo arcet omnes; ædes suas omnibus obserat, ab ædibus excludit omnes; nemini sui copiam facit. 2. Aditus patet omnibus, _l’entrée est ouverte à tous_. Fores patent, apertæ sunt et expositæ; aditus cuique liber est; nemini difficiles sunt aditus; nemo est, cui ædium mearum aditus denegetur, qui non recipiatur, non admittatur. USUS: 1. Difficiles sunt ad optimates aditus, _les grands se laissent difficilement approcher_. 2. TRANSL. _Accès à._ Eloquentia ad consulatum Ciceroni aditum aperuit. 3. _Facilité d’arriver._ Aditum ad hoc scelus sibi aliis sceleribus munivit. Primum velut aditum jecit. Pons iter hostibus dedit. 4. _Se fermer l’entrée._ Tuamet temeritate aditum tibi ad honores intercludes. Cf. Accessus. ADJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être couché auprès_; _être situé auprès_. SYN. Juxta _vel_ prope jaceo, cubo prope. USUS: Tuscus ager Romano adjacet. Cf. Vicinus, Prope. ADJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter dans_; _ajouter à_. SYN. Immitto, addo, applico, adhibeo, appello, adjungo. )( Adimo, detraho. USUS: Adjicere tela in castra hostium, _jeter des traits dans le camp ennemi_. 2. Addo, _joindre à_. Ad belli laudem doctrinæ gloriam adjecit. 3. TRANSL. De animo et oculo. Oculum adjecit hæreditati, _il jeta un regard de convoitise sur l’héritage_. Animum adjecit ad Poeticam, _il se livra à l’étude de la poésie_. Cf. Addo, Adjungo. ADJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Adjuger_, _attribuer_. SYN. Aliquid alicui per judicium tribuo. )( Abjudico. ADV. Gratis. PHRAS. Spero fore, ut secundum me judicetur, decernatur, judicium fiat; ut secundum me possessio detur; pro me pronuntietur; lis et possessio secundum tabulas mihi addicatur; ut ego in possessionem mittar, _j’espère que l’on prononcera_, _que l’on jugera en ma faveur_. USUS: Ea domus, ea causa mihi demum adjudicata est. Miser ille in servitutem mihi adjudicatus est. Cf. Lis, Judicium. ADJŪMENTUM, i, n. _Aide_, _secours_, _assistance_. SYN. Subsidium, præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ. )( Detrimentum, impedimentum. EPITH. Magnum, maximum, externum, adventitium, multum magnumque, parvum, plurimum, proprium oratorum. USUS: Adjumento illi fuit ad victoriam, _cela lui servit pour vaincre_. A philosophia omnia adjumenta beate vivendi petenda sunt. Honorum avido adjumenta undique petenda, conquirenda sunt. Tua auctoritas maximo mihi ad res meas promovendas adjumento erit; maximum adjumentum afferet, importabit; multum habebit adjumenti ad res meas promovendas, _m’aidera fortement_. Cf. Auxilium, Præsidium, Juvo. ADJUNCTĬO, ōnis, f. _Sympathie_. SYN. TRANSL. Animi propensio. EPITH. Similis. USUS: Beneficio, spe, adjunctione animi et voluntate ducuntur homines. ADJUNCTOR, ōris, m. _Qui attache_, _ajoute_, _adjoint_, _réunit_. SYN. Qui aliquid adjungit. USUS: Ille Galliæ ulterioris adjunctor. ADJUNCTUS, a, um, part. v. adjungo. _Lié_, _attaché_. SYN. Continens, propinquus. USUS: Summis viris quædam adjuncta est divinitus fortuna. Sunt hæc propria et causæ adjunctiora. Ei Drusus proxime adjunctus fuit. ADJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Attacher_, _joindre_, _unir_. SYN. Adjicio, addo, adnecto, attexo, applico, aggrego, adhibeo, adscribo. )( Disjungo. ADV. Divinitus, foris, honeste, omnino, proxime, quam primum, recte, rectissime, separatius, studiosius, valde. PHRAS. Adjunxisti me beneficio tibi, _vous m’avez attaché par vos bienfaits_. Tuis beneficiis effecisti, ut me dem tibi; omnibus in rebus assentiar; voluntates meas ad tuam dignitatem aggregem; ut ad te transirem; ad te accederem; tuas partes tuendas susciperem; ad te me penitus applicarem; me tibi contribuerem; tecum faciam; in tuorum numerum adscribi, in tuam familiam me conjicere gestiam; ut constrictum me tibi addixerim; in tuam consuetudinem me insinuarim; societatem tecum coierim; ad ductum tuum, ad familiaritatem omnino applicarim. Beneficia tua me tibi junxere arctius; arctissimis amplexibus conjunxere. Beneficii tui is fructus fuit, ut in eadem tecum esse causa, tuis partibus misceri, vitæ periculum tecum sociare, consociare constituerem. USUS: 1. Voluptatem ad virtutem adjungere insipienter cupis, _joindre_, _unir_. 2. Adjungere sibi alterum, _s’attacher qqn_. Beneficiis tibi plebem, principes, civitates, multos socios adjunges. Urbanitate viros bonos ad tuam amicitiam, consuetudinem adjunges; benevolentiam, animos hominum, auxilium tibi adjunges. 3. Adjungere se alicui, _se joindre à qqn_. Est, ut me tibi, ut me ad tuas rationes, tuam causam, tuam factionem, ad senatus auctoritatem adjungam. Cf. Addo, Adjicio, Faveo. ADJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer par serment_. SYN. Juro. USUS: Adjurat ille sancte, nullum esse periculum. ADJŪTO, as, avi, atum, are, a. _Aider_. * SYN. Juvo, adjuvo. USUS: An eum adjutem, dubito. ADJŪTOR, ōris, m. _Aide_, _partisan_. SYN. Administer, particeps, socius, fautor. EPITH. Fortissimus, pragmaticus, improbus. USUS: Auctor in consiliis capiendis, adjutor in agendis. Sceleris esse adjutorem. In scelere perpetrando, _vel_ scelus perpetrandum, _vel_ sceleri perpetrando adjutorem se præbere, dare, profiteri. Adjutorem te, quam deprecatorem habere, capere, venire malo, _j’aime mieux vous avoir comme aide que comme défenseur_. ADJŪTRIX, īcis, f. _Celle qui aide_. USUS: Minerva consiliorum meorum adjutrix. Conjugem adjutricem sibi cepit. ADJŬVO, as, jūvi, jūtum, are, a. _Aider_, _assister_. SYN. Juvo, opitulor, adminiculor, auxilior, adjumento sum, adjumentum affero, suffragor, sublevo, præsidio sum, præsidium, opem, subsidium, suppetias fero, affero, adjutor sum alicui contra aliquem. )( Impedio. ADV. Aliquantum, multum, plane nihil, plurimum, publice, vehementer. USUS: 1. Velim me in petitione consulatus, adjuves; Dolorem meum et mœrorem consilio adjuva. 2. Augere. Insaniam alterius, formam cultu adjuvare, _augmenter la folie de qqn_., _relever la beauté par la parure_. Cf. Juvo, Opitulor, Auxilium. ADLĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. _Travailler beaucoup_, SYN. Valde laboro, elaboro. USUS: Alicui adlaborare. ADMĒTIOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Frumentum admetiri militi. ADMĬNĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Soutenir_, _fortifier_. Adjuvo, fulcio. USUS: Vites adminiculari, _échalasser une vigne_. ADMĬNĬCŬLUM, i, n. _Échalas_, _aide_. SYN. Fulcrum, auxilium. USUS: Vites claviculis adminicula quasi manibus apprehendunt, _les vignes se servent de vrilles comme de mains pour s’attacher aux échalas_. Adminiculorum ordines. 2. Auxilium. Nullius adminiculo rem confecit, _il a fait cela sans le secours_, _l’appui de personne_. Cf. Adjumentum. ADMĬNISTER, tri, m. _Celui qui aide_, _instrument_. SYN. Minister. USUS: Timarchides omnium rerum transactor, cupiditatum administer. Scelerum administri et satellites. Adjective in gen. fœm. Multæ sunt artes hujus virtutis comites administræ. Cf. Administrator. ADMĬNISTRĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _ministère_; _soin_, _direction_, _gouvernement_. SYN. Curatio, procuratio, gubernatio. EPITH. Communis cum aliquo, provincialis. USUS: Disceptant philosophi, an dii ab omni curatione, et administratione rerum vacent. Cf. Munus, Gubernatio. ADMĬNISTRĀTOR, ōris, m. _Administrateur_. SYN. Præfectus, curator, procurator, minister, gubernator, moderator. EPITH. Pulcher. USUS: Imperator est administrator belli, _le Général est celui qui dirige les opérations de la guerre_. ADMĬNISTRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Procurer_, _mettre la main à_, _s’occuper_; _gouverner_. SYN. Curo, procuro, gero, obeo, guberno. ADV. Accuratissime, admirabiliter, auspicato, bene, commode, diligentissime, lenius, melius, optime, quam commodissime, recte, temere, vigilanter. PHRAS. 1. Ecquis hoc tempore Rempublicam administraret? _Qui donc maintenant voudrait gouverner la république?_ Ecquis hac temporum calamitate Rempublicam attingat, capessat, suscipere, gerere, tractare audeat? quis sua studia ad Rempublicam conferat? operam det Reipublicæ, in Republica versari velit? 2. Is nunc totam Rempublicam administrat, _il est chargé maintenant du soin des affaires publiques_. Is nunc in procuratione Reipublicæ est, rempublicam summo cum imperio obtinet; tractat Reipublicæ gubernacula; summa ejus nunc est in Republica potestas; summum jus in curandis Reipublicæ rebus. Reipublicæ nunc præest, eo jure quod amplissimum esse potest; ea potestate, quæ potest esse maxima. Summo nunc utitur in Republica imperio. 3. Res meæ melius haberent, ai tu administrasses, _mes affaires seraient dans un meilleur état_, _si vous en étiez chargé_. Si rerum mearum cura penes te fuisset, ad te pertinuisset; si in his tua opera usus essem; si te curatorem, procuratorem habuissem. Cf. Rego, Provincia, Magistratus. USUS: Rem familiarem, leges, judicia, provinciam, castellum, civitatem consilio ac ratione administrare. ADMĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Admirable_, _merveilleux_. SYN. Admirandus, admiratione dignus, mirandus. USUS: Vir dicendo, et omnibus artibus admirabilis. Pro tua singulari et admirabili sapientia. Admirabilis fama virtutum. Cf. Mirus, Mirandus. ADMĪRĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Ce qui excite l’admiration_. EPITH. Magna, maxima. USUS: Hæc rerum despicientia magnam admirabilitatem habet, _ce noble dédain est un grand sujet d’admiration_. ADMĪRĀBĬLĬTER, _Admirablement_. SYN. Mirifice, mirum in modum, cum admiratione omnium, insigniter. USUS: Mundus consilio admirabiliter administratur. ADMĬRĀTĪO, ōnis, f. _Admiration_. SYN. Miratio. EPITH. Familiaris, incredibilis, suavis, jucundissima, magna, major, maxima, mediocris, perspicua, popularis, similis, summa multa. PHRAS. Res magnam admirationem excitavit, _cette chose a excité une grande admiration_. Res ea non mediocrem movit, effecit admirationem; omnes in admirationem vertit, traduxit, rapuit, convertit. Res ea maxima omnes admiratione affecit, defixit, stupore omnium animos complevit; non mediocrem sui admirationem injecit. Res ea in admiratione erat omnium; omnium oculos mentesque admiratio rei tenuit, suspendit. Id facinus miraculo rei omnes obstupefecit. USUS: Eloquentiam, quæ admirationem non habet, nullam judico, _l’éloquence qui n’excite point l’admiration_, _n’est pas de l’éloquence_. Cf. Miror, Stupeo. ADMĪROR, aris, atus sum, ari, a. _Admirer_. SYN. Suspicio, miror, demiror, admiratone afficior. )( Contemno. ADV. Communiter, recte, separatim aliquem, separatim in singulis, valde, vehementer. PHRAS. Admiratus est eloquentiam, _il admira son éloquence_. Magna hominem tenuit eloquentiæ hujus admiratio; magna erat hominis ad tantam eloquentiam admiratio; incessit hominem admiratio tantæ eloquentiæ. Eloquentia tam singularis homini pro miraculo fuit: summæ admirationi fuit. Magna eloquentiæ admiratione tenebatur, capiebatur. Cf. Miror. USUS: Platonem ex ore tuo admiror. De Dionysio sum admiratus. Cf. Miror, Stupor. ADMISCĔO, es, cui, mixtum _vel_ mistum, ere, a. _Mêler_. SYN. Misceo, immisceo, confundo. USUS: Cave, ne vulgi erroribus te admisceas. Nolo, me illis admisceas, _je vous en prie_, _ne me mêlez pas parmi ces gens_. Cf. Misceo. ADMISSĀRĬUS, ii, m. _Étalon_. SYN. Equus, qui ad sobolem servatur. ADMISSUM, i, n. _Mauvaise action_, _crime_. * SYN. Delictum, crimen, peccatum. USUS: Admissum hoc graviter puniri solet. Cf. Crimen, Peccatum. ADMISSUS, a, um, part. v. admitto. _Commis_. SYN. Commissus, _item_: incitatus. USUS: 1. Pudet me admissi, dedecoris, _j’ai honte du déshonneur dont je me suis couvert_. 2. Equo admisso in mediam aciem irruit, _ayant lancé son cheval à toute bride_, _il se précipita au milieu de la mêlée_. ADMISTĬO, ōnis, f. _Mélange_. SYN. Concretio. USUS: Animus omni admistione corporis liberatus, purus et integer, _l’âme débarrassée de tout contact avec le corps_, _est pure et sans tache_. ADMISTUS, a, um, part. v. admisceo. _Mêlé_. SYN. Commixtus, concretus. USUS: Aquæ admistus calor. Aer multo calore admistus. Nihil animis admistum, nihil concretum est. ADMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Recipio, excipio, suscipio, adhibeo, intromitto. )( Prohibeo, arceo, repello. PHRAS. 1. Quoslibet ad me admisi, _j’ai reçu chez moi n’importe qui_. Neminem a congressu meo absterrui; exclusi neminem; audivi omnes. Nullum onus officii cuiquam reliquum feci. Admissionum mearum facilitatem omnes deprædicant. Cf. Accessus, Aditus facilis. Si tempus admiserit, _si le temps le permet_. Si ætatis tempus; si rationes vestræ eam facultatem præbebunt; si commodum ita feret vestrum; si ita tulerit fortuna. USUS: 1. Aliquem in domum, ad _vel_ in consilium, ad colloquium, ad causam dicendam, ad Principem admittere, _admettre_, _recevoir_. Pecco, committo, _commettre_ (_une mauvaise action_, _un crime_). Integer adeo, ut nullam unquam noxiam, flagitium, fraudem, maleficium, culpam, facinus, dedecus in se admitteret. 3. Concito, _lancer à toute bride_. Equum in hostem admisit. ADMŎDUM, _Beaucoup_. SYN. Valde, _item_: fere. USUS: 1. Me tuæ litteræ admodum delectant, _fort_, _beaucoup_. 2. Fere, _presque_. Viginti admodum annos natus. Nullus admodum. Admodum nihil litterarum callet. 3. In responsione affirmat Advenit? _Resp._ Admodum, _oui_, _certainement_. 4. Cum adverbiis jungitur. Nuper admodum, _tout dernièrement_. Raro admodum, _très-rarement_. Cf. Valde. ADMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Élever auprès_. * SYN. Admoveo. USUS: Rupes præaltas velut de industria natura admolita est. ADMONĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Avertir à l’avance_. SYN. Commoneo, commonefacio, ad memoriam rei aliquem excito. ADV. Amice, amicissime, breviter, præclare, obscure, recte, vulgo. USUS: Præclare, amice, ea de re me admonuisti. Locus ipse, ipsum nomen me admonet, ut etc. Cf. Hortor, Moneo. ADMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Avertissement_, _exhortation_. SYN. Monitum, præceptum, hortatio. EPITH. Accurata, familiaris, major, mediocris, similis. USUS: Nec precibus, nec admonitioni locum relinquit, _il ne s’inquiète ni de mes prières_, _ni de mes exhortations_. Cf. Præceptum, Hortor, Incitamentum. ADMŌNĬTOR, ōris, m. Qui excite, qui _exhorte_. SYN. Hortator, impulsor. EPITH. Nimius, verecundus. USUS: Admonitore non eges. Verecundus admonitor. ADMŎNĬTŬS, ūs, m. (_empl. à l’abl._) _Conseil_, _exhortation_. SYN. Admonitio, monitum. EPITH. Similis. USUS: Amici hominis admonitu valde movemur. ADMORDĔO, es, mordi, morsum, ere, a. _Mordre_. SYN. Mordeo, abrodo. USUS: Habet argentum: hunc mihi admordere lubet. ADMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’appliquer_. SYN. Applicatio. USUS: Admotione digitorum nervi sonum explorare, _essayer avec le secours des doigts la corde d’un instrument de musique_. ADMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, mŏvere, a. _Approcher_, _appliquer_. SYN. Appono, applico, adhibeo, porrigo, extendo. )( Amoveo. ADV. Propius se. USUS: 1. Applicare se, et propius admovere. Aurem admovere, et subauscultare, _prêter l’oreille_. Ignes alicui, cruciatus, aspidem ad corpus admovere, _appliquer le feu etc._ 2. TRANSL. Alicui stimulos, terrorem, preces, blanditias, vim admovere, _aiguillonner_, _employer la menace_, _la force_, _etc._ Vultum, oculos ad rem admovere, _regarder attentivement_. Cf. Adhibeo, Applico. ADMURMŬRĀTĬO, ōnis, f. _Murmure d’approbation_. SYN. Approbatio, plausus, acclamatio, applausus murmure factus. EPITH. Divina, grata, multa et secunda. USUS: Grata, secunda concionis, senatus; aut adversa admurmuratio facta est. Cf. Plausus, Applaudo. ADMURMŬRO, as, avi, atum, are, n. _Murmurer en signe d’approbation_. SYN. Admurmurationem facio. ADV. Valde. USUS: Senatus aut concionis faventis. Admurmurarunt universi. Cf. Plaudo, Assentior. ADMŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Tondre_, _écorcher_, _dépouiller_. SYN. Mutilo. USUS: Me usque ad cutem admutilasti. ADNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher à_. SYN. Alligo, connecto. USUS: Naves littori adnectunt nautæ. ADNĪTOR, eris, nisus sum, niti, d. _S’efforcer_, _travailler à_, _tâcher_. SYN. Nitor, molior, conor, adlaboro, applico. USUS: Vehementer Cæsar de triumpho adnisus est. Natura semper ad aliquid tanquam adminiculum adnititur. Cf. Conor, Nitor, Laboro. ADNŬMĒRO _vel_ ANNUMERO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _mettre au nombre_. SYN. Numero, connumero, ad numerum addo. PHRAS. Tiro libertis Tullii adnumeratus est, _Tiron est compté parmi les affranchis de Cicéron_. In numerum libertorum adscriptus, relatus, cooptatus, adscitus, receptus fuit, in numero, _vel_ de numero libertorum fuit; in numerum libertorum venit, pervenit; in numero libertorum habitus, positus, collocatus est. USUS: Age, ut cum candidatis adnumerere. ĂDŎLESCENS, entis, m. _Jeune homme_. SYN. Juvenis, ephebus, pubes. EPITH. Abstinens, acutus, bonus, bonus et eruditus, bonus et disertus, bonus et prudens, dignus illo loco ac nomine, bonus et strenuus, castus ac diligens, clarissimus atque fortissimus, omnium præstantissimus, princeps civitatis, comicus, cupidus laudis, deditus mirifice alicui, deformis, delicatus, disertissimus, divinus, incolumis, fortunatus, gratissimus, gravis et doctus, honestus in primis, ornatus in primis, honestissimus, humanissimus atque optimus, imperitus, bonus, non tam insulsus, quam non verecundus, non acriter intelligens, lectissimus, modestissimus, optimus, mihique carissimus, prætorius, pecuniosus, perditus ac dissolutus, potens, potentissimus, præditus summa spe et animi et ingenii, primarius, probus, propinquus, prudens, prudentissimus, ætate multo robustior duce, sanctissimus, studiosissimus, maxime familiaris, non solum indoctus, sed etiam rusticus; ingeniosissimus, et prope æqualis, locuples, loquax, miser, pernecessarius, et amicitia alicujus dignissimus, plenus ingenio, segnior. ADV. Admodum, multum. PHRAS. 1. Adolescens nobilis, _jeune homme de race noble_. Nobili loco natus; nobilissimus; princeps juventutis; florentissimus urbis; ornatissimus; familia ortus amplissima. Cf. Nobilis. 2. Adolescens ingeniosus et eruditus, _jeune homme spirituel et instruit_. Acutus, et disertus; plenus ingenio, rectissimis studiis, atque optimis artibus præditus; summa spe et animi et ingenii, nec indoctus. Cf. Doctus. 3. Adolescens optimis moribus, _jeune homme bien élevé_. Honestus imprimis, humanissimus atque optimus; castissimus ac modestissimus dignusque illo loco et nomine; ordinatus omnibus rebus, et verecundus. Cf. Mos. 4. Adumodum adolescens erat, _il était encore bien jeune_. Erat in flore ætatis primo; vixdum e pueris excesserat, _vel_ ex ephebis; prætextus etiamdum erat; prope puberem ætatem erat; primo ætatis flore pubescebat; annos adolescentiæ vix attigerat; ætas a puerili studio vixdum exierat; pueritiæ annos vix egressus erat; utebatur etiamdum ætatis initio; integri sanguinis adolescens; adulta ætate puer, sed adhuc imberbis erat. USUS: Bona indole, summæ spei: aut perditus, dissolutus adolescens. Cf. Juvenis. ĂDŎLESCENTĬA, æ, f. _Jeunesse_, _adolescence_. SYN. Iniens ætas a 14. ad 25. _vel_ 30. annum. EPITH. Impura, liberior, libidinosa, et intemperans, magna, modestissima, plena spei, prima, proclivior ad libidinem, proterva, tota, turpis. PHRAS. Ab adolescentia, _depuis la jeunesse_. Ab ineunte, a prima, a teneriore ætate; a puero _vel_ pueris; a pueritia; ab initio ætatis; a primis temporibus ætatis; a teneris. USUS: Libidinosa, intemperans adolescentia effœtum corpus tradit senectuti. Cf. Juventus, Puer. ĂDŎLESCO, is, olēvi, ultum, ere, n. _Croître_, _grandir en âge_. SYN. Augeor ætate, cresco. ADV. Sensim. USUS: Uti ratio, ita cupiditas cum ætate adolescit. Cf. Cresco. ĂDOPTĬO, ōnis, f. _Adoption_. EPITH. Innumerabilis. USUS: Adoptionem hæreditas nominis, pecuniæ, sacrorum sequitur. In adoptionem in alienam familiam dari; assumi in nomen familiæ alienæ. ĂDOPTĪVUS, a, um, _Adoptif_, _qui concerne l’adoption_. USUS: Sacra adoptiva, _sacrifices qui se font dans la famille d’adoption_. ĂDOPTO, as, avi, atum, are, a. _Adopter_ (_légalement_). SYN. Filium adscisco, deligo, instituo. ADV. Obscure. USUS: 1. Scipio Æmilium sibi legibus adoptavit. 2. Deligo, _choisir_. Adoptare aliquem defensorem juris sui, ultorem injuriarum, _faire choix d’un défenseur_. Cf. Adscisco. ĂDŌRĔA, æ, f. _au fig. Récompense de la bravoure_; _gloire militaire_, _victoire_. * SYN. Laus, gloria. ĂDŎRĬOR, orĕris, ortus sum, oriri, d. _Attaquer_. SYN. Aggredior, invado, irruo, involo. ADV. Tumultuosissime. PHRAS. Hominem repente adortus est, _il attaqua subitement cet homme_. Impetum fecit in hominem; manus admolitus est; infesto spiculo petiit; ferro appetiit; incurrit, involavit cæco in hominem impetu; primum impetum effudit in hominem: arma in obvium vertit. Cf. Aggredior, Invado. USUS: Aliquem jurgio, gladiis, fustibus, a tergo adoriri. ĂDORNO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _équiper_. SYN. Orno, instruo, paro, apparo, comparo. ADV. 1. Pompeius Italia duo maria maximis classibus adornavit. Bellum, classem, nuptias, petitionem consulatus, testium copiam adornare, _apprêts de mariage_, _préparation des élections_, _équipement d’un vaisseau_. 2. Honore afficio, _orner_, _parer_. Omnes in hoc adolescente adornando conspirant. Cf. Paro, Comparo. ĂDŌRO, as, avi, atum, are, a. _Adorer_. * SYN. DEUM religione propitio. PHRAS. Adorare DEUM, _adorer DIEU_. Auguste, sancteque venerari DEUM; divinum Numen castissime colere; venerabundum aris assistere, et adorantium more procumbere. Genua ponere, ac venerari DEUM; religiosum DEO cultum adhibere, tribuere, impendere; pio cultu, religiosa adoratione prosequi DEUM. _Item_: Indi adhuc plures deos adorant, _les Indiens adorent encore plusieurs dieux_. Cultum uni debitum DEO, simulacris, lapidibus, diisque vanissimis tribuunt, exhibent, impendunt; deorum inani superstitione tenentur; fictis numinibus divinos honores tribuunt, impertiuntur; ridicula falsorum numinum simulacra sacrilego cultu venerantur, prosequuntur. USUS: Cæsar hostia pacem Deum adoravit. Cf. Oro, Veneror. ADPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Se faire caution_. SYN. Promitto. Cf. Promitto. ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _Ramper vers_, _se glisser vers_. USUS: TRANSL. Insinuare se in gratiam, _s’insinuer_. In amicitiam alicujus; in spem hæreditatis; animo alicujus adrepere. ADSCISCO, is, īvi, ītum, ere, a. _Adopter_, _admettre_. 1. Romanas leges sibi adscivere Latini, _les Latins adoptèrent les lois de Rome_. 2. Adscribo, adjungo, adjicio, annumero, seligo, _s’adjoindre_, _s’associer_. Boni bonos sibi adsciscunt. Adsciscere sibi socios. Civem adsciscere. In civitatem adscisci, _être admis comme citoyen_. 3. Comparo. Romani a Græcis leges, ritus, consuetudines, sacra adscivere. Cura ut laudem tibi, adsciscas. 4. Arrogo, tribuo, sumo. Non mihi tantam sapientiam adscisco, _s’arroger_, _s’attribuer_. Cf. Adopto, Jungo, Adjungo. ADSCĪTUS, a, um, part. v. adscisco. _Venu au dehors_, _étranger_. ADV. Publice. USUS: Adscitus, non nativus color est. ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Appono, adjungo, addo, adscisco, assigno. PHRAS. 1. Victoria tibi adscribenda est, _il faut vous attribuer la victoire_. Rei bene gestæ decus tuo consilio est assignandum; hæc victoria tui triumphi titulis accedat, oportet. Victoriæ decus omne ad te delegandum est; tuæ tribuendum virtuti. 2. Noli tibi adscribere hanc laudem, _ne vous attribues pas cet honneur_. Noli rei bene gestæ tibi meritum uni inscribere; facti laudem tibi arrogare, asserere, vindicare; noli existimare, tuam esse in his rebus unius gratiam; noli alienam laudem pro tua tibi vindicare; noli te offerre in societatem alienæ gloriæ; noli quærere, ut præclaræ rei laus ac commendatio ad te perveniat. Quid tibi alieni facti gloriam adsciscis, sumis? 3. Famulo adscripsit culpam, _il imputa cette faute à son esclave_. Ad famulum delegavit culpam; in famuli ignaviam eam culpam contulit, retulit, conjecit; ejus rei culpam ignavia famuli sustinet; culpam rei famulo tribuit, assignavit; ex ignavia famuli factum autumat; ignaviæ famuli vult eam esse culpam; culpam suam in famuli ignaviam trajicit ac deonerat. USUS: 1. Utinam ego tertius vobis amicus, _vel_ in amicitiam vestram adscriberer! _Être inscrit._ 2. Assigno, acceptum fero, _attribuer_. Hanc cladem suæ socordiæ, hunc eventum fatis adscribant. 3. In civitatem, _vel_ civitati adscribi, _avoir le droit de cité_. Meam tuæ adscribo sententiam, _je suis du même avis que vous_. 4. Aliquid ad epistolam adjicio, _ajouter à une lettre_. Doleo me hoc litteris non adscripsisse. ADSCRIPTĬTĬUS, a, um, _Inscrit_, _ajouté_. SYN. Adscriptus. USUS: Novi et adscriptitii cives, _citoyens nouveaux_, _de fraîche date_. ADSCRIPTOR, ōris, m. _Le fauteur, qui contresigne_, _le partisan_. SYN. Subscriptor. USUS: Fuit is non modo defensor, sed adscriptor dignitatis meæ. Auctor et adscriptor honoris mei. ADSTĬPŬLĀTOR, ōris, m. _Garant_, _répondant_, _caution_. SYN. Confirmator, defensor. USUS: In tua causa, patrono me, et adstipulatore uteris. ADSTĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, a. _Approuver, être du même avis_. SYN. Assentior. Cf. Faveo, Assentior, Adjungo. ADSUM, adĕs, adfui, adesse, n. _Être présent_. SYN. Præsens sum, præsto sum, intersum, coram adsum, copiam mei facio. ADV. Frequenter in causa, multum, opportune, paulo ante, præsto, propius, publice, tardius. USUS: 1. Pugnis omnibus adfui, _je fis usage de mes deux poings_. Ad portam adest. Tempore ad judicium affuit, _il vint à temps au tribunal_. 2. Faveo. Difficillimis licet rebus semper adero, _prêter assistance_, _défendre_, _favoriser_. 3. Animo præsenti tribuitur. Adeste animis, mittite timorem, _n’ayez pas peur_. Cf. Præsens, Coram. ĂDŪLĀTĬO, ōnis, f. _Caresse_, _flatterie_. SYN. Assentatio, blanditiæ. EPITH. Amans dominorum. USUS: Proprie adulantium heris canum est. In amicitiis nulla major pestis est adulatione. Semper magnæ fortunæ comes est adulatio. Cf. Assentatio. ĂDŪLĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Assentator, palpator, divitum arrosor, et quod sequitur, irrisor, simulator, homo levis, et fallax, ad voluntatem loquens omnia, nihil ad veritatem. Qui ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur. USUS: Nolo esse laudator, ne videar adulator. Cf. Astutus. ĂDŪLOR, aris, atus sum, ari, d. _Flatter_. Cum Accusat. SYN. Blandior, assentor, auribus do; omnia ad voluntatem, nihil ad veritatem loquor, palpo. ADV. Aperte. PHRAS. Adularis, ut gratiam a me ineas, _tu me flattes pour obtenir mes bonnes grâces_. Das hoc auribus meis, ut gratiam meam aucuperis. Auribus inservis. Blanda assentatione uteris. Assentationis artificio gratiam quæris. Blande loqueris, ut me tibi adjungas, ut in meam te amicitiam insinues. Lenocinaris. Blanditiis in aures meas influere laboras. Absurdam in adulationem progrederis. Palpo me percutis. Subparasitandi artem tenes. Ad gratiam loqueris. Laudibus me conciliare, expugnare; in tuas partes, commoda, amicitiam pertrahere studes. In adulationem scite te componis; spem et animos solita vanitate inflare nosti. Palpum obtrudis. Voluntati servis; aures scalpis, mulces, permulces. Blanditiis fallis, delinis. Assentationibus demulces animum. Assentatoris partes agis egregie; blandimentis benevolentiam non inscite colligis. USUS: Adulari fortunam alterius. Feræ dominum adulantes. Cf. Assentor, Accommodo. ĂDULTER, ĕri, m. _Adultère_. SYN. Mœchus, alienæ conjugis corruptor. EPITH. Sororius, temerarius, obscœnus, nocturnus, turpis. ĂDULTĔRĪNUS, a, um, _Altéré_, _falsifié_, _faux_. SYN. Fucatus, adumbratus, non verus, non genuinus: )( Verus, genuinus. USUS: Nummi, gemmæ, moneta adulterina, _argent_, _pierres précieuses fausses_. Adulterino signo, annulo, testamentum corrumpere. Cf. Falsus, Adumbratus. ĂDULTĔRĬUM, ii, n. _Adultère_. SYN. Stuprum conjugis. EPITH. Nefarium, quotidianum. PHRAS. Adulterium committere, _commettre un adultère_. Admittere adulterium; thorum alicujus contaminare, violare; adulterari, mœchari, fœdus, fidemque matrimonii frangere, derelinquere, deserere, fallere; involare in alienum matrimonium; nefario alterius uxorem polluere; ad eam oculos impudicos, libidinis oculum adjicere; jura legitimi thori fallere, pudicitiæ uxoris vitium addere; impetere impudicitia alienam conjugem; ejus corpus stupro complere; consuescere cubilibus alienis; alienum cubile inire; capere usuram corporis. USUS: Adulterium committere, facere, inire. In adulterio deprehendi. ĂDULTĔRO, as, atum, are, a. _Déshonorer_, _corrompre par un adultère_. SYN. Corrumpo, stupro, alienum cubile ineo. USUS: 1. Latrocinari, fraudare, adulterare turpe est. 2. Fallaciter imitor aliquid. Judicium pecuniis, testamenti tabulas adulterat, _altérer_, _falsifier_. Cf. Corrumpo. ĂDULTUS, a, um, part. v. adolesco. _Qui a grandi_, _formé_, SYN. Grandior, progressa ætas, magis confirmata, major. PHRAS. Grandis jam et adulta ætate, _il est déjà âgé_. Ætate provectus; matura, corroborata, confirmata ætate; in ea ætate, cui roboris jam multum accessit; qui se jam corroboravit, vir inter viros; cujus ætas in medio virium robore; medio juventæ robore, flore; qui jam virilem togam sumpsit; ætatis nec primæ, nec ultimæ, in viridi ætate; cui primo florens vigore ætas; qui ætatem transcendit primæ juventæ, postremæ necdum attigit; qui juventam ingressus mediæ pollet ætatis nervo. Cf. Adolescens. USUS: Adulta jam Roma; arbor adulta, adulta Reipublicæ pestis. ĂDUMBRĀTĬO, ōnis, f. _Esquisse_, _ébauche_. SYN. Rudior imago, et species. USUS: Alicujus rei, si non perfectio, at conatus tamen, et adumbratio. ĂDUMBRĀTUS, a, um, part. v. adumbro. _Esquissé_, _ébauché_. SYN. Non absolutus. )( Expressus. USUS: 1. Sunt in hoc juvene maximarum non expressa signa, sed adumbrata virtutum. Principio adumbratas quasdam intelligentias concipimus. 2. Fictus, _superficiel_, _apparent_, _faux_. Gloria est solida quædam res, expressa non adumbrata. Homo adumbratus; comitia, opinio virtutis, judicium, lætitia adumbrata, _joie qui n’est qu’apparente_. )( Vera. ĂDUMBRO, as, avi, atum, are, a. _Esquisser_, _représenter par le dessin_. Lineari pictura et umbratili aliquid signo. SYN. Effingo, imitor, describo; rude specimen edo, exhibeo. USUS: Conari Ciceronem et perfectæ eloquentiæ formam adumbrare, _imiter_. Facta alicujus dicendo, specimen et forman adumbrare, _retracer_. ĂDUNCĬTAS, tātis, f. _Courbure_. USUS: Quædam aves aduncitate rostrorum cibum capiunt. ĂDUNCUS, a, um, _Crochu_, _recourbé_. SYN. Curvatus, tortuosus. USUS: Adunci ungues, serrula adunca. ADVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Amener_, _apporter_. SYN. Apporto, importo, comporto. )( Aveho. USUS: Vis magna frumenti Romam advecta. Navi, an equo advectus es? ADVĔNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Peregrinus. Hospes, alienus, exterus, extraneus, alienigena. )( Civis, domesticus. USUS: In ipsa patria nostra peregrini videmur, et advenæ. Cf. Peregrinus. ADVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Arriver_. SYN. Accedo, appropinquo, pervenio adeo, appello, contingo. )( Discedo, recedo, abeo. ADV. Præsto. USUS: Malum, quodcunque advenerit, ferendum est. Senectus, cum advenit, multa mala apportat. Cf. Appello, Venio. ADVENTĬTĬUS, a, um, _Qui s’ajoute_, _supplémentaire_. SYN. Fortuitus, insperatus, non quæsitus. )( Innatus, insitus. USUS: 1. Mithridates multis nationum adventitiis copiis juvabatur, _troupes_, _soldats étrangers_. 2. Externus, alienus, non innatus, adveniens, _qui vient du dehors_, _étranger_, _emprunté_. Transmarina et adventitia Græcorum doctrina. Adventitiis adjumentis uti. Bona, pecunia adventitia, et assumpta. ADVENTO, as, avi, atum, are, n. _Approcher de plus en plus_. SYN. Advenio, appropinquo, accedo. )( Procul sum. USUS: De tempore, persona et re dicitur. Adventat jam destinata dies. Legiones adventant. ADVENTOR, ōris, m. _Étranger_. SYN. Externus, non domesticus. USUS: Vide, ne quis adventor auscultet. ADVENTŬS, ūs, m. _Arrivée_. SYN. Accessus. )( Discessus. EPITH. Minus aptus ad res multas, clarus, exspectatissimus, gratus et honestus, gratior, gratissimus, maturus, matutinus, nocturnus, occultus, optatissimus, primus, recens, repentinus, suavis, suavissimus, unus, gravis, improvisus, jucundus, modestus. USUS: Ut adventus tuus optatissimus fuit, ita discessus afflixit. Adventus Domini, _Le temps de l’Avent_. Dies sacri Dominico adventui; hebdomades, quæ anniversariam Christi nascentis memoriam præcurrunt; dies virginei partus exspectationi sacri; tempus, quo exspectati divini partus memoria celebratur. ADVERSĀRĬA, orum, n. pl. _Livret où l’on prend des notes_, _brouillon_. SYN. Præscriptiones, ephemerides, tabulæ, in quas utcumque memoriæ causa projiciuntur omnia, quæ postea in justas fidei tabulas codicesque referuntur. EPITH. Menstrua. USUS: Solertis est, in adversaria omnia minutim referre, _un homme habile rédige tous les jours son journal_. ADVERSĀRĬUS, a, um, _Adversaire_. SYN. Adversus, oppositus, inimicus, hostis. )( Amicus, defensor. ADV. Maxime. USUS: Hic obtrectator laudum mearum, et adversarius semper fuit acerrimus, _il fut toujours l’ennemi de ma gloire_. Semper se adversarium in meam dignitatem intendit. Adversario te, et insectatore laudum mearum utor. Cf. Hostis, Infensus, Inimicus, Adversor. ADVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Être contraire_, _s’opposer_. SYN. Repugno obsisto, contravenio, contra rem alicujus venio, contra pugno, contra facio, adversarius sum, in aliquem eo, resisto; reclamo, obtrecto; adversum me præbeo, oppono, objicio. )( Suffragor. ADV. Infensius, mediocriter, valde, vehementer. PHRAS. Omnibus in rebus mihi adversaris, _vous me nuisez toujours_. Me oppugnas quam potes acerrime et gravissime; nullam adversus me injuriam prætermittis. Tuis contra nos viribus uteris. Quidquid habes virium, in nos confers. Omnia conaris, nihil non agis, moves, tentas, moliris, experiris, machinaris; moves omnes machinas; nihil non tentas ad perniciem nostram. Adversario te utimur nimis acerbo, nimis infenso. Agis contra nos, in nos; pugnas adversus nos nimis infestis odiis. Irruis in nos, quo potes impetu; quam potes, maximo. Vim omnem in nos confers. Facis maximum impetum contra nos. Adversarius es nobis nimis infensus, infestus, vehemens, sævus, imminens in exitium nostrum; nostrum sanguinem nimis avide sitiens; totus incumbens in perniciem nostram. Nimis a nobis discrepas; contra honorem nostrum niteris, undique adversaris, refragaris; adversus nos tendis; contra nostrum, amicorumque studium stas. Perpetuum nobiscum bellum suscipis. Cf. Inimicitia, Inimicus, Pugno. USUS: Quibus ornamentis adversor tuis? Omnibus in disputando adversabere? ADVERSUM et ADVERSUS, _Contre_. adv. SYN. Contra. )( Pro. USUS: 1. Homo adversus Rempublicam, leges, salutem civium armatus. Adversus hostem aciem struere. Adversus clivum tendere. 2. Erga, _envers_. Adhibenda est adversus deos pietas, adversus amicos humanitas, adversus omnes officium. Cf. Contra, Erga. ADVERSUS, a, um, _Contraire_. SYN. Contrarius, incommodus, sinister. )( Prosper, secundus. PHRAS. Viri non est, adversis rebus tam cito frangi, _l’homme ne doit jamais se laisser abattre par l’adversité_. Ad omnem calamitatem animos submittere; rebus turbidis, gravi fortuna, casibus adversis; infortunio quovis nimiopere commoveri; rebus afflictis, tristibus, duris, asperis, perturbatis debilitari, et exanimari; adversus casus, quibus hominum vita subjecta est et exposita, adversus fortunæ vim, impetum, injurias, tela, animo esse tam fracto et infirmo; in rebus trepidis, fractis, gravibus, incommodis, statim animo contrahi, et succumbere dolori. Cf. Infelix, Calamitas, Fortuna mala. USUS: 1. Valetudo adversa, _mauvaise santé_, _maladie_. Adversa Reipublicæ tempora, _temps malheureux_. Bellum, prælium, fortuna, res adversa, _guerre malheureuse_, _malheur_, _adversité_. Homo adversa in vulgus fama, _avoir une mauvaise renommée_. 2. Oppositus, ratione loci. _Qui est à l’opposite, en face._ Antipodes adversis vestigiis. Adversum solem intueri. Adverso flumine navigare. Adversa ire via. In adversam ripam evadere. In anteriore parte corporis. )( Aversus nempe in posteriore. Cicatrices, vulnera adversa _id est_, adverso corpore excepta, _blessure reçue par devant_. ADVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Tourner_, _diriger vers_; _être attentif_, _remarquer_. SYN. Aliquo, _vel_ ad aliquid verto, observo, attendo, animadverto. ADV. Obscurissime. PHRAS. Adverto consilium tuum, _je comprends bien ce que vous voulez_. Subolet mihi consilium tuum; intelligo, quo istud pertineat, quid spectes; consilium tuum dudum introspexi; odoratus sum. Sentio sententiam tuam. Advertit me consilii tui ratio; obscurus quidam consilii tui sensus ad me pervenit; animo prospicio, quo res illa spectet. USUS: 1. In hanc plateam te adverte, _tournez-vous vers cette place_. Urbi agmen, navem littori, pedem ripæ, aures monitis, cursum aliquo advertere. 2. TRANSL. Ad res animi. Advertere animum ad dicta, _écouter_, _faire attention_. _Vel_ absolute: De re aliqua diligenter advertere, _faire grande attention à une chose_. 3. Punio, n., _punir_. Advertere in aliquem. Cf. Attendo, Observo, Converto. ADVESPĔRASCIT, impers. _Il se fait tard_, _la nuit approche_. PHRAS. Vespertinum crepusculum adest; nox adventat; lucem tenebræ pellunt; vespera appropinquat; diei nox succedit; dies abit inclinante jam, vergente, prono in occasum sole; cedit jam nocti dies; præceps est in noctem diei tempus; obscura jam lux est; dies in vesperum inclinat. Cœlum vesperascit. Cf. Vesperi. ADVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller sur_; _être attentif à_. SYN. Vigilo, pervigilo. USUS: Pro negotii gravitate advigilandum est. Cf. Vigilo. ADVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _assistance_, _plaidoirie_, _réunion d’avocats_. SYN. Patrocinium, advocati munus. EPITH. Copiosa. USUS: Homo in re militari, quam advocationibus cautior. Ea advocatio clamoribus, lapidatione discussa, perturbata, repulsa est. ADVŎCĀTUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Qui alteri adest in causa, qui in judicio aut jus suggerit, aut præsens est amico. EPITH. Armatus, perpauci. PHRAS. Advocatum fieri, _se faire avocat_. Agendis causis se dare; industriam in agendis causis exercere; in forum venire, se conferre; vocem in quæstum forensem conferre; actorem fori litigiosi esse; causas in judicio agere; causidicum fieri; ad causas adire; in foro versari; causarum actorem, patronum esse; opera forensi ætatem terere; forum celebrare; forensi in munere, forensibus in causis, in causarum patrociniis versari, ætatem agere; forensibus causis patrocinium præstare; causas orare; forum attingere. USUS: Invocare aliquem advocatum ad defendendam causam suam. Esse alicui advocatum. Alicui advocatum venire. Cf. Patronus. ADVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler à soi_, _au secours_. SYN. Accerso, in auxilium voco, convoco. )( Avoco. USUS: In cœtum, ad concilium, ad se ipsum, a voluptate advocare, _réunir en conseil_, _rentrer en soi-même_, _se recueillir_. Advocare sibi, causæ suæ aliquem, _appeler à son aide_, _recourir_. Cf. Voco, Accerso. ADVŎLĀTŬS, ūs, m. _Vol_ (_des oiseaux_). EPITH. Tristis. USUS: Tristi advolatu aduncis lacerat unguibus. ADVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_, _accourir vers_. SYN. Convolo, accurro. )( Avoco. ADV. Plane, repente, sublime. USUS: Romam, quam mox advolabo. Cum primum litteras recepero, in villam ad te advolabo. Cf. Accurro. ADVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler vers ou auprès_. USUS: Ad genua Principis advolvi, _se jeter_, _se prosterner aux pieds de qqn_. ADŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_. USUS: Barbam, capillum adurere. Cf. Uro. ĂDYTUM, i, n. _Sanctuaire_. SYN. Pars templi secretior, et remotior, penetrale. ÆDĔPOL, _Par Pollux_. Jurandi verbum per ædem Pollucis. ÆDES, is, _Temple_, _maison_. SYN. Domus, domicilium. EPITH. Bona, magnifica, ornatissima, plena atque ornata, sacra, aliena, amœnissima, aurata, male materiata, nobilissima in palatio, opima, pestilens, salubris, profana, regia. USUS: 1. Ædes privatæ, magnificæ, _palais_. In intimis, mediis ædibus. 2. Templum, (numero fere singulari,) _temple_. Ædem consecrare, reparare. Ædium sacrarum et publicarum depopulatio. Cf. Ædificium. ÆDĬCŬLA, æ, f. _Sanctuaire_; _maisonnette_. SYN. Tempellum, parva domus. USUS: Eam aram, ædiculam, et pulvinar dedicavit. ÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de bâtir_, _construction_. SYN. Constructio ædium. EPITH. Immensa et intolerabilis. USUS: Ædificationem adjicere, deponere, _cesser de bâtir_. VULG. ac barbarum est: ædificationi esse, _faire l’édification_, _édifier les autres_, pro quo: PHRAS. Exempli esse optimi, eum esse, a quo exemplum petere, capere, sumere possint cæteri; qui exemplo _vel_ exemplum esse possit cæteris; qui virtutis germanæ exemplum cæteris præbeat, relinquat. Cf. Ædifico. ÆDĬFĬCĀTOR, ōris, m. _Architecte_. SYN. Fabricator. EPITH. Præstans. USUS: Opifex et ædificator mundi DEUS. ÆDĬFĬCĬUM, ii, n. _Édifice_, _bâtiment_. SYN. Structura, ædes, domus. EPITH. Malum, magnificum, privatum, publicum, sacrum et profanum. USUS: Exstruere, _vel_ deturbare in alieno ædificium. Ædificia in Tiberim versa, _maisons tournées du côté du Tibre_. ÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir_. SYN. Exstruo, exædifico, construo, condo, constituo, pono, colloco, facio, parietem duco, fabrico, architector, muros tollo, attollo, erigo; ædificium struo, molior. ADV. Bene, belle, privatim, publice, sceleratius, strenue. PHRAS. Ædificatur strenue, _on se hâte de bâtir_. Excitata sunt jam ad aliquam altitudinem ædificia; saxo quadrato probe substructa surgunt, exsurgunt, crescunt, educuntur, attolluntur jam ædificia; etsi nondum ad culmen perductum, ad tectum tamen domus pæne pervenit. USUS: 1. Ædificare porticum, atrium, urbem. 2. Navim, classem ædificare. 3. Sed barbare dicitur: Ædificare alios, _édifier_, _donner de l’édification_. Pro quo ista adhiberi possunt: exempla edere virtutum, relinquere, præbere, in quæ posteritas sera respiciat; exemplo esse aliis ad virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem prælucere aliis; exempli præclari facem præferre. ÆDĪLIS, is, m. abl. e _vel_ i. _Édile_. SYN. Curatores urbis, annonæ, ludorumque solemnium. EPITH. Curulis, designatus, religiosus. ÆDĪLĬTĀS, ātis, f. _Édilité_, _charge d’édile_. SYN. Ædilitium munus. EPITH. Curulis, furiosa, magnificentissima, præclara, ornatissima. USUS: Ædilitatem petere, obtinere, ædilitate fungi. ÆDĪLĬTĬUS, a, um, _Qui concerne l’édilité_; _qui esi ou a été édile_. SYN. Spectans ad ædilitatem. _Item_: qui ædilis est, _aut_ fuit. USUS: Homo ædilitius. ÆDĬTŬUS, ui, m. _Gardien d’un temple_. SYN. Æditimus, sacræ ædis custos, qui custodiæ sacræ ædis præest. ÆGER, ra, um, _Malade_. SYN. Ægrotus. )( Valens. ADV. Graviter, mediocriter, maxime. 1. De corpore, _être malade_. Corpore æger; ex vulnere æger. Ægra Respublica, et deposita. Ægra et labans civitas. 2. De animo mœrente, et afflicto, _souffrant_, _triste_, _affligé_. Animi _vel_ animo æger. Amore _vel_ ex amore æger. Cf. Infirmus, Tristis, Valetudo mala. ÆGRĒ, _Péniblement_, _difficilement_, _à regret_. SYN. Difficulter, vix, gravate, moleste. )( Moderate, facile. USUS: Inveterata vitia ægre depelluntur. Ægre te careo. ÆGRĒ FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Supporter difficilement_, _avec peine_. PHRAS. Immoderatius, graviter, moleste, perindigne, animo valde iniquo tuli; stomachatus sum; animo periniquo passus sum; pupugit me res ea; sane aspere, durius accepi; subringebar, fremebam, momordit me haud modice; discruciabar. Non leviter commotus, indignatus; ægre, iniquo animo passus sum. Dolori mihi fuit, et ægritudini; torquebat me misere, et cruciabat; stomachi inde ac molestiæ non parum erat; acerbius mihi visum est; angebar, confundebarque animo; gravia hæc erant auribus meis; invisa mihi erat rei memoria; offendit ea me res vehementer; magno me dolore affecit; omnia facilius, quam illud perpeti poteram; æquo haud ferebam animo; animo æquo intueri haud poteram; gravissime id dolebam; dolebat id mihi; magnus inde dolor incessit animo; urebat me, et lacerabat, quod etc. etc. Cf. Invitus, Moleste, Repugno. ÆGRESCO, is, ere, n. _S’aigrir_, _s’irriter_. SYN. Ægrior fio. ÆGRĬMŌNĬA, æ, f. _Chagrin_, _douleur_, _peine d’esprit_. SYN. Ægritudo animi, dolor, mœror, sollicitudo, cura. EPITH. Nova. USUS: Ferrem graviter, si novæ ægrimoniæ locus esset. Cf. Ægritudo. ÆGRĬTŪDO, ĭnis, f. _Douleur_, _maladie_, _chagrin_. SYN. Ægrimonia, molestia, angor, animi contractio, animi perturbatio. )( Hilaritas. EPITH. Acrior, amplificata, crucians, detestabilis, flebilis, inanis, laboriosa, levior, mœrens, maxima, misera, naturalis; nova sed ea modica, premens, simillima ægris coporibus, permanens, tetra, universa, acerba, anxia atque acerba, gravior, gravissima, incredibilis. USUS: 1. Ægritudinem accipere, _concevoir du chagrin_, _de l’inquiétude_. Parvis sæpe rebus movetur, oritur ægritudo. Res non maximæ ægritudinem afferunt, efficiunt; ægritudine afficiunt, premunt, opprimunt, conficiunt, ex rebus minimis in ægritudinem incidimus, ægritudini nos dedimus, ægritudine debilitamur, quatimur, _la douleur nous abat_. 2. Ægritudinem lenire, _soulager la douleur_. Philosophia universam ægritudinem lenit, levat, sedat, extenuat, elevat. Levatio, sedatio, vacuitas ægritudinis consistit in avocatione a cogitanda molestia, et revocatione ad voluptates contemplandas. 3. Ægritudine vacare, _n’avoir jamais de douleur_. Ægritudinem Stoici, ut tetram, et immanem belluam fugiendam dicunt, exuendam, abjiciendam, exturbandam animo. Ægritudo vetustate tollitur, nobis eripitur, eximitur, repellitur. Cf. Dolor. ÆGRŌTĀTĬO, ōnis, f. _Maladie du corps_. SYN. Corporis mala constitutio, functiones corrumpens, morbus. USUS: Velut ægrotatio in corpore, ita ægritudo in animo. Hinc animadverte discrimen morbi, vitii, ægrotationis. Morbum totius corporis corruptionem appellant; vitium, cum corporis partes inter se dissident. Cf. Morbus, Valetudo infirma, Infirmitas. ÆGRŌTO, as, atum, avi, are, n. _Être malade_. SYN. Ægro corpore sum, morbo sum implicatus. )( Valeo. ADV. Graviter, gravius, gravissime, leviter, periculose, vehementer, diuque, viriliter. PHRAS. Gravissime ægrotat, _il est très-malade_. In morbum incidit gravissimum; morbo afficitur difficillimo, dubia spe vitæ, morbo urgetur, qui vitam in discrimen adducat, in quo de vita prorsus agatur, in quo vita in dubium veniat. Affectus est graviter; morbo languet; male se habet; valetudine utitur adversa; decumbit morbo oppressus; morbo laborat gravi; pessime valet; nequaquam illi belle est. In morbo est sane difficili ac periculoso; morbo impeditur, affligitur, conficitur, intabescit. Morbo _vel_ in morbum implicatur; morbum nactus est perquam difficilem; morbo tentatur, torquetur, conflictatur, vexatur gravi et diuturno. In morbum incurrit, cecidit, delapsus est gravem; adversa valetudine prostratus est, impeditus, affectus; valetudo est illi perincommoda; adversa illi valetudo incidit; morbo correptus, circumventus est molestissimo; morbum, adversam valetudinem contraxit; morbo tenetur, constringitur, afflictatur, cruciatur miserrimo; adversa valetudine premitur, morbo occupatur, debilitatur, frangitur; inter ægrotos mœret; lecto tenetur. Cf. Morbus, Valetudo infirma. USUS: 1. Graviter, periculose ægrotare. Ægrotanti melius est factum, _le malade va mieux_. 2. TRANSL. Ad animum. Ægrotant in te artes animi tui, _tes finesses sont usées_. ÆGRŌTUS, a, um, _Malade_. SYN. Æger. USUS: 1. Ægrotus corpore, _malade de corps_. 2. TRANSL. Ægrota Respublica, animus, ægrotus, _esprit malade_. Cf. Infirmus, Ægroto. ÆMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Émulation_; _rivalité_, _jalousie_. SYN. Rivalitas, virtutis imitatio, invidia. Unde laudis est, et vitii. EPITH. Vitiosa. USUS: Æmulatio est ægritudo animi, si eo, quod concupierit, alius potiatur, ipse careat. Imitatio virtutis æmulatio dicitur. Cf. Invidia. ÆMŬLĀTOR, ōris, m. _Qui cherche à égaler_, _à imiter_. SYN. Imitator, rivalis, æmulus. USUS: Servilius æmulator Catonis. Cf. Invidus, Imitor. ÆMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Imiter_; _rivaliser_; _envier_. SYN. Imitor, invideo. USUS: Æmulari alienam virtutem; obtrectare, alicui æmulari. Cf. Invideo. ÆMŬLUS, i, m. _Rival_; _envieux_, _jaloux_. EPITH. Non molestus, multi. USUS: Semper tu mearum laudum, meorum studiorum æmulus fuisti. Cf. Invidus, Imitator. ÆNĔUS, a, um, _D’airain_. SYN. Æreus, aheneus, quod ex ære est. USUS: Signum æneum, equus æneus. ÆNIGMA, ătis, n. _Énigme_. SYN. Quæstio obscurior et perplexa, oratio perpetuis verborum involucris texta. USUS: Obscuritates et ænigmata somniorum. ÆQUĀBĬLIS, e, gen. com. _Égal_, _constant_, _juste_. SYN. Æquus, æqualis, par, similis, qui semper sibi constat. USUS: Æquabilem juris rationem tenere, _être impartial_. Prædæ æquabilis partitio. Motus certus et æquabilis. Temperatum et æquabile genus orationis. Cf. Par, Æquus. ÆQUĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Égalité_, _uniformité_. SYN. Constantia, tenor unus, moderatio. )( Levitas. EPITH. Maxime decora, præclara. USUS: Æquabilitas universæ vitæ præclara est, et idem semper vultus eademque frons. In juris æquabilitate adhibenda est facilitas. Lenitas et æquabilitas orationis. Cf. Tenor, constantia. ÆQUĀBĬLĬTER, _Également_. SYN. Cum æquabilitate. USUS: Oratio æquabiliter profluens. Cf. Æqualiter. ÆQUĀLIS, e, gen. com. _Égal_. SYN. Par, similis, æquus. )( Impar, dispar. USUS: 1. Stoici aiunt peccata omnia æqualia. Oratio par et æqualis rebus ipsis. Æqualem verbis vitam agere, _qui convient_, _proportionné à_. 2. Coævus, ejusdem ætatis, _contemporain_, _camarade_, _compagnon_. Est eorumdem temporum æqualis. Livius Ennio æqualis fuit, Lælius Scipioni. Cf. Similis, Par, Convenio. ÆQUĀLĬTAS, ātis, f. _Égalité_. SYN. Æqualium et parium conditio, similitudo. EPITH. Fraterna, legitima, usitata, summa. USUS: Est internos æqualitas propre fraterna. In Republica tuenda est civium æqualitas. Æqualitate judicandi offensio vitatur. Cf. Similitudo. ÆQUĀLĬTER, _Également_. SYN. Æquabiliter, æque, æqua parte, æqua conditione, eodem tenore, constanter, æquo et pari jure, æqua societate, æquato Marte. USUS: Æqualiter in suos, ac alienos ferox. Hæreditas æqualiter distributa. Cf. Similiter, Æque. ÆQUĀTĬO, ōnis, f. _Égalité_. SYN. Adæquatio. USUS: Æquatio juris, bonorum, gratiæ, dignitatis, suffragiorum. ÆQUĒ, _Également_, _justement_. SYN. Tam, pariter, similiter, æqualiter, peræque. USUS: Nemo æque, atque ego, est occupatus, _personne n’est aussi occupé que moi_. Amicus æque utrique fidelis. Hoc ad meum æque, atque ad tuum officium pertinet. Velle et posse mihi in æquo positum est. Æque ac si; juxta, ac si; nihilominus; non minus, quam si frater esset, _comme s’il était son frère_. Cf. Similiter. ÆQUĬLĬBRĬTAS, ātis, f. _Équilibre_, _juste proportion de doutes les parties_. SYN. Æquabilitas, æqualitas. ÆQUĬNOCTĬUM, ii, n. _Équinoxe_. USUS: Æquinoctium navigationem nostram moratur. ÆQUĬPĂRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Égaler_, _comparer_, _mettre en parallèle_. SYN. Æquo, comparo, compono. )( Excedo, supero. USUS: PHRAS. Nemo te factis æquiparare potest, _personne ne vous égalera jamais_. Nemo exæquandus, assimilandus est tibi; nemo te virtute assequitur; tecum conferri, contendere nemo potest; nemo est, qui tibi par sit, qui te vincat. Cf. Comparo, Confero. ÆQUĬTAS, ātis, f. _Équité_, _justice_. SYN. Æquum et bonum, justitia, _vel_ propensus in aliquem favor, studium. )( Iniquitas. EPITH. Humana, mira, propria maxime justitiæ, summa. USUS: 1. Summa bonitas, et æquitas causæ. Perspice æquitatem animi mei, _voyez ma modération_. Æquitatem rejicere; servare æquitatem. 2. Candor, probitas, tranquillitas, _égalité d’âme_, _calme_. Homo summa moderatione, summa animi æquitate. Cf. Justitia, Honestum. ÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Exæquo, parem facio gradus tollo, assequor. )( Supero, excedo. USUS: Cum Græcorum gloria Latinorum copia æquata est; cum aliquo æquari; tenuiores cum principibus temperamento aliquo æquantur. Cf. Æquiparo, Confero. ÆQUOR, ŏris, n. _Plaine_. SYN. Terræ _aut_ aquæ planities. USUS: Babylonii in camporum patentium æquoribus habitant. ÆQUUS, a, um, _Juste_. SYN. Habens æquitatem, non iniquus, verus, justus. )( Injustus. PHRAS. 1. Æquum est, _il est juste_. Jus et fas est; rationi consentaneum est; jure receptum et approbatum est; jus merum est; jus bonum, optimum, æquissimum est, quod oras. 2. Æquum non est, _il n’est pas juste_. Haud par est; jus, fas non est; iniquum petis; nefas, flagitium est; non decet; honestum non est; contra æquum, jus et fas est; inique, injuste; perperam agitur; rationi minime consentaneum est; non licet; decorum non est; non convenit. USUS: 1. Æquum me tibi semper præbui; æquus tibi semper fui; æquum me tibi habuisti; æquo me usus es, _j’ai toujours été pour vous le même_. Æquo cum civibus jure vivere. Æqua postulatio. 2. Planus, _uni_, _plat_. Locus æquus. Æquum et bonum impetrare; ex æquo et bono statuere; æqui, bonique facere, _supporter une chose_, _la bien prendre_. Cf. Justus, Honestus, Dignus, Decet. ĀER, aĕris, m. acc. aerem _vel_ æra, _Air_. SYN. Cœlum, anima, spiritus, æther. EPITH. Adversus, crassus, cretus, crassissimus, finitimus, fusus et extenuatus, natura maxime frigidus, et minime expers caloris, calore admistus. Immensus et infinitus, purus ac tenuis, proximus terræ, calidus, superior, temperatus, nihil proni habens, effluens huc illuc. PHRAS. 1. Aer salubria, _climat salutaire_. Cœlum tenue purumque. Cœli temperies salubris. Cœli temperies refovendis membris idonea. Cœlum temperatum, sincerum, mite, clemens, salubre. Grata, blanda, mitis, placida, mollissima auræ temperies. Cœli clementia, salubritas. Cœli mira temperies verno tempori maxime similis, sed quæ omnes anni partes pari salubritate percurrit. 2. Aer gravis, _air lourd_, _malsain_. Crassus nobis aer offunditur, circumfunditur. Pingue et concretum cœlum. Palustre cœlum caput gravat. Vix sustineo gravitatem cœli. Aer piger. Cœlum caliginosum, nebulosum. USUS: Aer alitur expirationibus terræ. Oritur ex respiratione aquarum. Terræ proximus crassus est, concretus in nubes cogitur. Aerem spiritu ducimus. Cf. Cœlum. ÆRĀRĬUM, ii, n. _Trésor public_. SYN. Pecunia publica; locus, ubi ea asservatur. EPITH. Inops atque exhaustum, sanctius, vetus ac refertum. USUS: Rationes conferre ad ærarium. Ærarii depeculator, hirudo. Pecuniam in ærarium sanctius referre. Ærarium exhaurire. ÆRĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’argent_. USUS: Rationes ærariæ me sollicitum habent, _je suis dans l’inquiétude à cause de la différence des monnaies quant au titre_, _à la valeur_. ÆRĀRĬUS, ii, m. _Simple contribuable_, _citoyen privé de suffrage et du droit de servir au dehors_. Qui præter æra pro capite tributi nomine pendenda, cæteris civium juribus ignominiæ causa multabatur. USUS: Ærarium aliquem facere; in _vel_ inter ærarios referre. Ex ærariis solvere. ÆRĀTUS, a, um, _Couvert_, _orné d’airain_. SYN. Ære tectum. USUS: 1. Lecti ærati, candelabra ærata. 2. Obstrictus alieno ære, _criblé de dettes_. Tribuni non tam ærati quam ærarii, _tribuns moins riches en argent que préposés à l’argent_. ĀĔRĬUS, a, um, _Aérien_, _de l’air_. SYN. Spirabilis, flabilis, animalis. USUS: Aerii volatus avium. ÆRŪGO, ĭnis, f. _Rouille de cuivre_, _vert-de-gris_. SYN. Quasi quædam scabies æs corrumpens. USUS: Æs Corinthium in æruginem incidit: ærugine consumptum, exesum, corruptum est. ÆRUMNA, æ, f. _Malheur_, _travail_. SYN. Calamitas, labor, ægritudo laboriosa. EPITH. Æterna, maxima. USUS: Graves, perpetuas ærumnas perpeti, superare. Ærumnis premi. Cf. Angustia, Miseria. ÆRUMNŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Miser, calamitosus. USUS: Qui se ægritudini dedere, miseri sunt, afflicti, ærumnosi. Cf. Miser, Calamitosus. ÆS, æris, n. _Airain_; _monnaie_, _argent_. EPITH. Alienum, circumforaneum. USUS: 1. Æs temperare; statuam ex ære facere. Leges, pacta in æs incidere. In ære varias figuras cælare. Æs signare, _graver sur l’airain_. 2. Æs alienum, _argent emprunté_, _dette_. USUS: 1. Debita contrahere, _faire des dettes_. Æs alienum cogere, conflare, facere, ære alieno se obligare; nomina facere. 2. Debitis laborare, _être accablé de dettes_. Æs alienum habere; in æs alienum incidere; ære alieno laborare, premi, opprimi, obrui, obstringi; esse in ære alieno; in nominibus; æs alienum crescit. 3. Debita expungere, _payer ses dettes_. Ære alieno liberari, levari, exire; æs alienum dissolvere, relinquere, exonerare; nomina expedire, explicare, solvere, expungere. Dicitur etiam: Æs alienum meum, Patris, filii, quod a me. Patre _vel_ filio contractum est, stipendio ignominiæ causa privatus. Cf. Debitum, Pecunia. ÆSTAS, ātis, f. _Été_. SYN. Anni pars ferventior, tempus æstivum, calores æstivi. EPITH. Iniens, integra, media, proxima, summa, tota. USUS: Æstas iniens, prope affecta, exacta. Ætas præfervida, nimiis calcribus et inusitatis torrida, sævissime candens. ÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Appréciable_. )( Inæstimabilis. USUS: Æstimabile est, quod pondus aliquod habeat. Dignum æstimatione. ÆSTĬMĀTĬO, ōnis, f. _Estimation_, _appréciation_. SYN. Pretii judicium. EPITH. Æqua, æquior, communis, grata, mediocris, optima, non modo non incommoda, sed etiam grata, propria, remissior quam tolerabilis. USUS: 1. Facere æstimationem prædiorum, census, possessionum, _faire une estimation_. Cæsar æstimatione facta pecuniam pro præda solvit. 2. Æstimationem dare, accipitur pro re ab arbitris æstimata. Accipiendæ sunt tibi æstimationes Cæsaris voluntate. Litis æstimatio tibi persolvenda est 3. Æstimationem permittere alteri; calculum de se permittere, porrigere; censendi potestatem facere. ÆSTĬMĀTOR, ōris, m. _Celui qui estime_, _appréciateur_, _juge_. VULG. Taxator. SYN. Judex, arbiter. EPITH. Acerrimus, æquus, æquissimus, injustus, callidus. USUS: Acerrimus rerum æstimator. Frumenti æstimator callidus et iniquus fuisti. Cf. Arbiter. ÆSTĬMO, as, avi, atum, are, a. _Estimer_. SYN. Æstimationem habeo, magni facio. ADV. Carius, care, large, liberaliter, necessario, severe, tenuissime, valde, illiberaliter. PHRAS. 1. Valde te æstimo, _je vous ai en grande estime_. Quem apud me locum teneas; quo apud me loco sis, nosti. Quanta sit mea in te observantia; quantum tibi tribuam, deferam; quæ mea sit de te opinio; quæ in te voluntas, quod studium, quem apud me locum obtineas, quo numero sis; quantum te demirer, et efferam, non ignoras. E virtute tua te pondero, pendo. De te pro merito tuo existimo. In parentis, fratris, amici numero te puto, repono, duco, colloco. Gradum, caritatemque filii apud me habes. Inter clarissimos viros merito tuo te numero, annumero. Alter mihi Cicero etc. es. Magni te merito tuo dependo. Multum dignitatis tibi tribuo. In magno, summo pretio te habeo. Præclara de te existimo, sentio. Magnæ indolis speciem, veramque ex moribus tuis capio. Pluris facio neminem. Magnam tui rationem duco, habeo. Tecum paucos comparo, vel neminem. Summum tibi honorem habeo. Si quos in aliquo pono, existimo, habeo numero, principe tu loco es; inter eos es, qui principem apud me locum obtinent. 2. Curandum tibi, ut ab omnibus æstimeris, _vous devez avoir soin de vous faire estimer de tout le monde_. Ut eximium gratiæ locum apud omnes obtineas; ut apud omnes in ingenti sis gloria; in summa laude sis; magno in honore sis, ut egregium de te omnium sit judicium, opinio, existimatio; ut res tuæ fiant maximi; ut in te laus virtutis sit maxima; ut auctoritas apud omnes magna habeatur; ut gravissime de te judicetur; ut auctoritate valeas plurimum; ut auctoritas tua magni sit apud omnes ponderis, ac momenti; ut singularis tua sit apud omnes auctoritas; ut auctoritatis habeas plurimum; ut virtutis tuæ apud omnes opinio sit singularis, habeatur, capiatur. 3. Virtus ab omnibus gentibus æstimatur, _toutes les nations estiment la vertu_. Summus honos habetur virtuti; virtuti plurimum defertur. Virtuti ubique honos est, persolvitur. Virtutis nomen apud omnes gentes magnum inprimis, et honestum est; virtus in pretio, in honore est; virtus inter ea est, quæ prima dicuntur. Cf. Judico, Pretium. USUS: 1. De re venali, et bonis. Æstimandis possessionibus præfectus. Frumentum, litem æstimare, _fixer le prix du blé_, _le taux de l’amende_. 2. Judico, existimo, magni _vel_ parvi facio, _estimer_, _faire cas de_. Ex veritate, non opinione res æstimandæ sunt. De aliis æstimare difficile est. Statua hæc non e materia, sed ex artificio æstimanda est. ÆSTĪVA, ōrum, n. pl. _Quartiers d’été_. SYN. Locus, in quo æstatis ardorem devitantes bestiæ, et milites se continent. )( Hiberna. USUS: Æstiva attingere. In æstivis esse. Mediis caloribus militem in æstiva educere. ÆSTĪVUS, a, um, _D’été_. USUS: Menses, dies æstivi. ÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être échauffé_. SYN. Ardeo, ferveo; angor, irascor, tangor, vexor. )( Algeo. USUS: 1. Aer caloribus æstuat, _la température est brûlante_. 2. TRANSL. Ad animi affectiones. Desiderio, dubitatione, ira, cupiditate, invidia æstuat, exæstuat, _brûler_ (_d’amour_, _de jalousie_ _etc._), _être passionné_. Cf. Calor, Caleo. ÆSTŬŌSUS, a, um, _Brûlant_, _chaud_. SYN. Æstu et calore plenus. USUS: Æstuosa et pulverulenta via. ÆSTŬS, ūs, m. _Agitation_. SYN. Fervor, agitatio fluctuum. EPITH. Magnus, marinus, maritimus. USUS: 1. Æstus marini a luna commoventur, _c’est la lune qui produit la marée_. Æstu, febrique jactatur. 2. TRANSL. Vis et vehementia, _force_, _violence_, _passion_. Consuetudinis æstus multos absorbet. Æstus quidam gloriæ, æstus ingenii multos abripit, transversum agit. Æstu abstractus. Cf. Calor, Fervidus. ÆTAS, ātis, f. _Age_. Accipitur: _alias_ pro seculo; _alias_ pro anno; _alias_ universim pro tempore; _alias_ pro tota vita hominis; _alias_ pro vitæ humanæ partibus, infantia, pueritia, adolescentia, virilitate, senectute; _quarum quælibet trifariam dividitur_, ut alia sit viridis; alia adulta; alia præceps. 1. Ætas prima, _enfance_. Iniens, puerilis, infirma, tenerior; ætatis initium; ætatis prima tempora; ætatis primæ infirmitas, imbecillitas; ætas viridis, flexibilis, mollior. Cf. Pueritia. 2. Ætas media, _âge mûr_. Progrediens, confirmata, constans, adulta, integra, integerrima, matura; ætatis progressus, cursus; maturitas corroborata; ætas bona, optima, florens. 3. Ætas devexa, _vieillesse_. Ingravescens, affecta; confecta, decrepita, decursa, exacta, demensa, grandior, præcipitata, valde provecta, deflectens; ætatis præcipitis flexus, et ingravescentis. Cf. Senectus. PHRAS. 1. Ætate nostra, _de nos jours_. Nostra ac patrum memoria; ad nostram memoriam; ad hanc ætatem; ante memoriam meam; majorum nostrorum ætate ac tempestate. 2. Ætatem honestissime transigere, _mener une vie très-honnête_. Optimis in studiis ætatem agere, degere, terere, conterere, consumere, exigere. USUS: Ætate progredi, procedere, provehi, vieillir, _avancer en âge_. Ætate præcurrere, anteire, præstare, antecellere alios, _surpasser en âge_. Homo id ætatis, _homme de cet âge_. Cf. Tempus. ÆTĀTŬLA, æ, f. _Âge tendre_, _bas âge_. USUS: Cave primam tuam ætatulam ad libidinem conferas. ÆTERNĬTAS, ātis, f. _Éternité_. SYN. Tempus fine carens, immortalitas, perennitas. EPITH. Immutabilis, incredibilis, naturalis. USUS: Æternitatem nulla temporis circumscriptio. Immutabili æternitate veritas continetur. Mihi populus ea die non unius diei gratulationem, sed æternitatem, immortalitatemque donavit. Nomen tuum, et gesta immortalitati commendanda, consecranda sunt, _éterniser son nom_, _sa mémoire_, _s’immortaliser_. Cf. Immortalitas. ÆTERNO, as, avi, atum, are, a. _Éterniser_, _immortaliser_. * SYN. Æternum, immortale facio. ÆTERNUS, a, um, _Éternel_. SYN. Sempiternus, immortalis, perpetuus, quod tota vitæ æternitate continetur. )( Caducus, mortalis. PHRAS. Æternum nomen, _nom immortel_. Perenne, perpetuum, immortale; æterno tempore, perpetuo, in perpetuum; in omnium ætatum memoria duraturum; nominis fama, quæ finem nescit, terminum non habet; famæ gloria sempiterna; immortalitati commendanda; cum tota æternitate coæquanda; quod nomen vigebit per omnium seculorum memoriam; quod seculis innumerabilibus; quod ipsa æternitate continebitur; quod nulla delebit unquam oblivio; quod posteritas alet, ipsa æternitas intuebitur. USUS: Causæ immutabiles, et æternæ. Æterno DEO æternum simulacrum mundus est. ÆTHER, ĕris, m, _Air subtil des régions supérieures_, _éther_. SYN. Cœlestium orbium, igniumque regio, _item_: Aer subtilior. EPITH. Æternus, ignifer, immensus, immoderatus, non satis aptus, tenuis, ac perlucens et æquabili calore suffusus. USUS: 1. Aerem complectitur æther. In æthere astra volvuntur. Æther fragoribus resonat. 2. Cœlum, _ciel_. Omnia cingens et coercens cœli complexus, qui idem æther vocatur; extrema ora, et determinatio mundi. ÆTHĔRĔUS, _melius tamen_ ÆTHĔRĬUS, a, um, _Éthéré_, _de l’air_, _du ciel_. USUS: Æthereus ignis. ÆVUM, i, n. _Éternité_. SYN. Ætas æternum duratura, sempiterna. EPITH. Æternum, sempiternum. USUS: Beati in cœlo ævo sempiterno fruuntur; æternum ævum agunt. AFFĀBĬLIS, e, gen. com. _D’un abord facile_, _affable_, _poli_. SYN. Comis, placidus, mitis maxime in sermone. USUS: In omni sermone affabilem se præbebat. Cf. Facilis, Comitas, Humanus. AFFĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Affabilité_. SYN. Comitas sermonis, facilitas in audiendo; alloquendi, audiendi lenitas. USUS: Difficile dictu est, quantum animos hominum conciliet affabilitas, lenitasque sermonis. Cf. Comitas, Admitto, Facilis, Humanitas. AFFĂBRE, _Artistement_, _habilement_. SYN. Fabre, pulchre, artificiose. USUS: Statua miro artificio affabre facta. AFFĀRĬS, fatus sum, fari, d. _Parler à_. SYN. Alloqui, compellare. USUS: Liceat mihi te versibus affari. Cf. Alloquor. AFFĀTIM, _Amplement_, _abondamment_. SYN. Abunde. USUS: Affatim tibi satisfaciam. Satiaberis affatim. Cf. Satis. AFFECTĬO, ōnis, f. _Disposition du corps ou de l’âme_. SYN. Perturbatio, commotio, incitatio animi, sensus, impetus, animi quidam dolor, studium, cupiditas. EPITH. Constans, conveniensque, non distorta, nec prava, firma corporis, invita, inconstans et a se ipsa dissentiens, laudabilis, interior, malitiosa animi, prima et optima, utilis, manens, recta. USUS: 1. Ut ad primam, optimamque animi affectionem pervenias, perturbatio ratione pellenda est. Ea est animi mei affectio, commodi mei causa neminem ut violem. O te extra omnes humanorum pectorum affectiones positum! quem non lætitia, mœror, ira, gaudium exagitent, jactent, incessant. 2. Status, vis, constitutio, _état_, _manière d’être_, _disposition_. Affectio astrorum varia multas res immutat. In puero refert, qua cœli affectione primum spiritum duxerit. Affectio corporis firma. AFFECTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer_, _rechercher ardemment_, _aspirer à_. SYN. Appeto, quasi arcesso, nimis inquiro; ambio. USUS: Lumina quædam orationis non quidem affectanda sunt, sed tamen adhibenda nonnunquam. Iter affectare. Munditiam non exquisitam affectare. AFFECTUS, a, um, part v. afficio. _Qui est dans tel ou tel état de corps ou d’esprit_. SYN. Paratus, comparatus, constitutus _seu_ corpore, _seu_ animo. ADV. Male. PHRAS. Omnes sunt tibi bene affecti, _tout le monde vous aime_. Hoc animo animati sunt singuli, ut tua causa, gratia, omnia velint; ingenium est illis rectum erga te; animum habent erga te optimum ac rectissimum; is habitus amicorum est illis, ut omnia tibi secunda cupiant; ita animati, eo animo, ea mente sunt præditi; ita animo comparati sunt; hunc erga te gerunt animum; is sensus est animorum; ea animi propensio, voluntas, studium, ut cupiant tibi quam optime. USUS: 1. Oculi indicant, ut animo sis affectus, _les yeux sont le miroir de l’âme_. Nunc ita affectus sum, tecum ut vivere non possim. 2. Præditus, cumulatus, _pourvu de_. Honoribus, beneficio, præmiis abs te affectus sum. E litteris tuis magna molestia, lætitia, dolore affectus sum. Summis difficultatibus affectus. 3. Vexatus, afflictus, tractatus, et acceptus male, _affaibli_, _en mauvais état_, _abattu_. Affecta et prostrata respublica. Urbs ab illo prædone misere affecta. 4. Ad finem vergens, _qui touche à sa fin_, _presque terminé_. Affectum est bellum, nondum perfectum. Æstas affecta, carmen, oratio, _guerre qui touche à sa fin_, _ouvrage presque terminé_. 5. Aptus, _apte à_. Animus, oculus conturbatus non est probe affectus ad fungendum munus suum. 6. Ægrotus, _malade_. Cæsarem Neapoli reliqui graviter affectum. AFFECTŬS, ūs, m. _Impression_, _sentiment_. * SYN. Affectio. EPITH. Laudabilis. USUS: Affectus animi sunt: amor, odium, ira, invidia, misericordia, spes, lætitia, timor, molestia. Cf. Perturbatio. AFFĔRO, fers, attŭli, allātum, ferre, a. _Apporter_, _porter vers ou à_. SYN. Apporto, importo, adhibeo, induco, infero, dico, nuntio profero. )( Aufero. ADV. Divinitus, in perpetuum, nec ita multo post, repente, similiter, sero, violenter, ultro. USUS: 1. Ad id munus spiritus magnos, animos, auctoritatem afferas, necesse est. Ad eam facultatem dicendi, industriæ multum afferendum est. 2. Do, exhibeo, præbeo, _causer_. Afferre alicui fastidium, odium, molestiam, satietatem, calamitatem, miseriam, detrimentum, angorem, perniciem, necessitatem, metum, dubitationem, dolorem, egestatem, luctum, errorem animi, et perturbationem; _item_: Id consilium magnam tibi laudem, auctoritatem, dignitatem, voluptatem, solatium affert. 3. Nuntio, _annoncer_. Aliquid novi litteris affertur. Mandata odiosa, incerta afferre. Ex sermone rumor id attulit ad aures nostras. 4. VULG. allegare, _vel_ citare, _alléguer_. Rationem facti, causam afferre. Scriptum, legem, exempla, similitudinem afferre. 5. Infero, _faire violence_. Vitæ alienæ, aut corpori vim afferre. Manus sibi afferre, _se suicider_. Sensibus vim afferre. Afferre consulatum in familiam. 6. Propono, _proposer_. Quæstionem afferre, in medium afferre. AFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Affecter_, _émouvoir_. SYN. Commoveo, permoveo. ADV. Accommodatissime, avide, graviter, gravius, nominatim, optime, probe, recte, valde. USUS: 1. Litteræ tuæ me varie affecere. Varie animo affectus fui. 2. Bene _vel_ male afficio, _bien traiter_, _maltraiter_. Aliquem summa lætitia, voluptate; _vel contra_: morte, exilio, satietate, tædio, pudore, ignominia, molestia afficere. AFFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Attacher_ à. SYN. Ad aliquid figo, insero, addo. ADV. Maxime, penitus, vehementer. USUS: 1. Minervæ talarium pinnas affigunt. 2. TRANSL. _Fixer_, _graver_, _inculquer_. Animum litteris affigere. Animo suo tenacius aliquid affigere. Num tu humi particulam divinitatis affiges? Cf. Hæreo, Adhæreo. AFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Attribuer_, _supposer_. SYN. Fingo non vera, adorno. )( Detraho. USUS: Peccat poeta, qui probam orationem affingit improbo. Error multa, plus invidia affinxit. Rebus certis multa falsa affinguntur. Cf. Calumnior. AFFĪNIS, e, gen. com. _Allié_, _parent par alliance_. SYN. Conjunctus affinitate. EPITH. Novus, ornatissimus omni virtute officiosusque, amans alicuius. USUS: 1. Affinem tuum a genibus repelles? 2. Particeps, conscius, _complice_. Sceleri illi, et flagitio, et turpitudini affinis judicatus est. Homines hujus affines suspicionis, facinoris, _aut_ facinori affines, _ces hommes que l’on peut soupçonner_, _complices du crime_. Cf. Propinquus. AFFĪNĬTAS, ātis, f. _Alliance_, _parenté_. SYN. Conjunctio affinitatis, necessitudo. EPITH. Gravior, impurissima, nova. PHRAS. Affinitate junctus est Lentulo, _il est parent de Lentulus_. Est cum Lentulo maximis vinculis affinitatis et propinquitatis, conjunctus; affinitate devinctus, junctus; affinitate Lentulum attingit; sanguinem cum Lentulo sociavit; affinitatem junxit; affinitate cum Lentulo adstrictus est, per affinitatem Lentuli familiæ immistus, innexus est. In affinitatem Lentuli pervenit, affinitate Lentulum contingit; suum cum Lentuli familia genus connubio miscuit, vinculum affinitatis cum Lentulo nexuit; vinculo affinitatis Lentulo obstrictus est. USUS: Affinitatibus, amicitiis, vicinitatibus conjunguntur cives. Cf. Necessitudo, Cognatus. AFFIRMĀTE, _Affirmativement_, _positivement_. SYN. Asseveranter. USUS: Quod affirmate, quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Cf. Certe. AFFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation_. )( Dubitatio. EPITH. Gravior, religiosa. USUS: Jusjurandum est affirmatio religiosa. Dubitationem illi omnem mea affirmatione exemi. AFFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _donner pour certain_. SYN. Confirmo, assevero aio, annuo, comprobo. )( Nego. ADV. Facile, nimis, temere, vere, valde. PHRAS. 1. Affirmare id possum, _je puis affirmer cela_. Confirmare hoc tibi liquido possum, id plane profiteor; præ me fero; asseveranter testificor; id certum tibi testatumque volo. Narro tibi; omni asseveratione tibi affirmo, asseveranter loquor. 2. Formulæ affirmativæ: Moriar, ni hæc plane contemno. Ne vivam, si ejus dictis moveor. Ita vivam, ut hominis vanitatem derideo. Incredibile est, quam ista parum curem. Ne sim salvus, si fallo; pendens plectar, si tanti eum facio. Quid? illum curarem? An dubia est hominis ineptia? USUS: 1. Ecquid tanta asseveratione rem affirmas? 2. Firmo, stabilio, _affermir_, _fortifier_, _prouver_. Dicta tua rationibus affirmes, oportet, _il vous faut prouver vos affirmations_. Is rumor opinionem, spemque conceptam valde affirmavit. Animo te affirmes, cura. AFFIXUS, a, um, part. v. affigo. _Attaché à_ SYN. Infixus, adhærens, cohærens. Annexus, connexus, adjunctus. USUS: Opinio hæc in animo meo penitus affixa est, et insita, _cette opinion est profondément fixée dans mon esprit_. Ut magistro, ita mihi affixus es. Affixa ista sunt ad orationem tuam, non cohærent. Cf. Hæreo, Adhæreo, Jungo. AFFLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_, _inspiration_. SYN. Animi inflammatio, et quidam quasi furor, instinctus, impetus, anhelitus, concitatio, incitatio mentis. EPITH. Divinus. USUS: Nemo vir magnus sine afflatu divino, nemo poeta sine inflammatione quasi furoris unquam fuit. Oracula divino afflatu funduntur. AFFLICTĀTĬO, ōnis, f. _Peine physique et morale_. SYN. Ægritudo cum vexatione corporis. Cf. Miseria. AFFLICTĬO, ōnis, f. _Affliction_, _abattement_. SYN. Angor. USUS: Habet ardorem libido, sed ægritudo majora quædam, tabem, cruciatum, fœditatem, afflictionem. Cf. Miseria. AFFLICTO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _maltraiter_, _désoler_. SYN. Ango, vexo, affligo, conficio. USUS: Tu me accusas, quod me afflictem. Cf. Affligo. AFFLICTOR, aris, atus sum, ari, p. _Être affligé_, _désolé_. SYN. Angor, vexor, affligor. ADV. Acerbissime, gravius, turpius, vehementius. PHRAS. Valde afflictatur, _il est très-affligé_. Malis conflictatur undique; calamitatibus, infortuniis premitur, torquetur, cruciatur, conficitur gravissimis: vitam ducit inter ærumnas miseram, infelicem, calamitosissimam, magnas quotidie acerbitates perferre, exhaurire cogitur; angoribus opprimitur; molestiis innumeris implicatur; malis ingentibus obruitur, oneratur. Multa sunt, ac gravia, quæ hominem angunt. USUS: Vide, quantum fratris morte afflictetur, squaleat. Vehementer afflictatur respublica. AFFLICTOR, ōris, m. _Celui qui renverse_, _destructeur_. SYN. Qui affligit, et vexat. USUS: Odit te senatus afflictorem, et proditorem dignitatis, auctoritatis, ordinis, ac nominis sui. AFFLICTŬS, ūs, m. _Choc_, _frottement_, _collision_. SYN. Afflictatio. USUS: Effœminata virtus afflictu occidit. AFFLICTUS, a, um, part. v. affligo. _Abattu_, _malheureux_. SYN. Miser, prostratus, ærumnosus, calamitosus. PHRAS. Mœrore ac miseriis perditus; æger animi; æger et exulceratus animus, animus dolore, calamitate fractus; obrutus, oppressus malis; mœrore confectus, exanimatus, consternatus; calamitate vexatus, perturbatus, exagitatus. Cf. Miser. USUS: Afflictum erigere, perditum recreare. AFFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. _Abattre_, _ruiner_, _accabler_. SYN. Vexo, perturbo, perdo, pessumdo, prosterno, deprimo. )( Levo, recreo, erigo. PHRAS. Galliam hæresis graviter afflixit, _l’hérésie a été pour la France une source de maux_. Multa mala peperit hæresis; multa damna, detrimenta, incommoda, infortunia attulit, intulit, invexit, importavit; Gallia multa ab hæresi damna tulit, pertulit, passa, perpessa est; multa detrimenta cepit, accepit; multis damnis affecta est; in gravissima mala incidit, incurrit. Gravissimis afflicta malis, vehementer vexata, exercita, debilitata, comminuta est ab novarum religionum sectatoribus. Iidem summis difficultatibus universam Galliam affecere; in multas difficultates conjecere, impulere. Magnæ ex hæresi calamitates exstitere, accidere, evenere, obvenere, contigere; illatæ, allatæ, oblatæ sunt. Hæresis Galliæ exitiosa, perniciosa; exitio, damno, calamitati fuit; Galliam perdidit; fortunis omnibus evertit; in ultimum discrimen, in miserrimum statum, in hanc omnium deterrimam, miserrimamque conditionem adduxit. Hæresis Galliæ mala gravissima ingessit; multas sollicitudines confecit; exitium, perniciem creavit, peperit; salutem afflixit; calamitatem summam ac pestem importavit. Cf. Torqueo, Doleo, Tristitia. USUS: 1. Illius statuam proturbant, affligunt, comminuunt, dissipant, _renverser une statue_. Navim ad scopulos affligunt, _briser le navire contre les écueils_. 2. TRANSL. Curæ animos; prava exempla juventutem affligunt, _corrompre abattre_. Quoties afflictum, eversum, perditum te, fractum et afflictum calamitate erexi, confirmavi? Luctu, mœrore, ægritudine, mœstitia afflictum; afflictam virtutem tuam, animum, salutem, fortunam, dignitatem levavi, restitui? afflicto, jacenti dexteram porrexi? AFFLO, as, avi, atum, are, 1ᵒ a. _Souffler sur_, _communiquer en soufflant_. 2ᵒ n. _Se répandre_, _transpirer_. 3ᵒ p. _Être inspiré_. SYN. Aspiro, spiro, exhalo. USUS: Afflaverat nescio quid rumoris, _je ne sais quel bruit s’était répandu_. Cave, ne quid mali tibi afflet sociorum importuna licentia. Poetæ divino spiritu afflantur. Odor e floribus afflatur. AFFLŪENTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Ubertas, copia. USUS: Ex hac affluentia et copia omnium rerum arrogantia nascitur. Cf. Copia. AFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Affluer_, _être abondant_. SYN. Abundo, circumfluo. USUS: Urbs voluptatibus, divitiis, opibus, et copiis, hominibus, uberrimis ingeniis affluens, _ville qui regorge de richesses etc._ Homo bonitate, unguentis, lepore, ac venustate affluens. Cf. Abundo, Copia. AFFULGĔO, es, fulsi, gere, n. _Luire_, _briller_. * USUS: Magna spes, magna nobis fortuna affulget, _la fortune nous sourit_. ĂGĔ, _Allons_, _courage_. Interjectio hortantis, excitantis, consentientis. USUS: Age porro, age vero, age jam. Plurali numero dicitur: Agite porro. ĂGĔDUM, _Allons_, _courage_. idem. USUS: Agedum, confer hujus vitam cum illius moribus. Pro plurali numero: Agitedum, ite mecum. ĂGELLUS, i, m. _Petit champ_. USUS: Dii nec agellos, nec viticulas persequuntur. ĂGENS, entis, part. v. ago. _Actif_, _efficace_, _passionné_. SYN. Efficax, vim habens. USUS: Utendum est imaginibus acribus, agentibus, insignitis. ĂGER, gri, m. _Champ_. SYN. Arvum, campus, solum, territorium. EPITH. Colonus, communis, compascuus, cultissimus, decumanus, fertilis, fructuosus, miser atque jejunus, optimus et fructuosissimus; privatus, pulcherrimus, vectigalis, universus. PHRAS. 1. Ager bonus, _champ fertile_. Cultissimus; latus ac fertilis; qui plurimum efficit; optimus et fructuosissimus. Ager natura perbonus, et diligentia, culturaque melior, frugum fertilis, bonus pecori, arbori infœcundus, frugum, pabulique lætus. 2. Ager malus, _champ stérile_. Deformis atque horridus; aridus et frugum vacuus. Cf. Fertilitas, Sterilitas. USUS: Agrum colere, _cultiver un champ_. Ager quantumvis fertilis, fructuosus non est, nisi colatur, conseratur, seratur, aratro perstringatur, aretur, exerceatur. 2. Agri facile emaciantur; ab hostibus infestantur, _ravager les campagnes_. 3. Agro exui, exturbari, moveri, multari, _être dépouillé de ses propriétés_. AGGER, ĕris, m. _Rempart_, _digue_, _retranchement_. SYN. Tumulus ex terra, cespite congestus ad munienda præcipue _vel_ oppugnanda loca. EPITH. Maximus. USUS: Aggere urbem cingere. Aggerem fluvii inundationi objectum interscindere. Aggerem jacere, exstruere; cuniculis subvehere. AGGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_. SYN. Congero, cumulo. Cf. Accumulo. AGGLŎMĒRO, as, avi, atum, are, a. _Amasser_, _réunir_, _assembler_. SYN. Glomero, conjungo, implico. USUS: Densis se cuneis agglomerant. AGGLŪTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Coller_, _attacher_. SYN. Adnecto. )( Dissolvo. AGGRĂVESCO, is, ere, n. _S’aggraver_. SYN. Gravior fio, ingravesco. USUS: Metuo, ne vulnus, aut morbus aggravescat. AGGRĂVO, as, avi, atum, are, a. _Aggraver_, _empirer_. SYN. Valde gravo, onero, premo, exaggero. USUS: Res nostræ eo bello valde aggravatæ sunt. Cf. Onero, Premo. AGGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Attaquer_. SYN. Invado, adorior. PHRAS. 1. Latrones ex insidiis viatores aggrediuntur, _les voleurs_, _sortant de leur embuscade_, _attaquent les voyageurs_. Ex occultis, subito, improviso, repentino, nec opinato impetu viatores adoriuntur, invadunt, petunt; in viatores irruunt; impetum, impressionem faciunt; incurrunt, insiliunt; in viatores sese inferunt, injiciunt, immitunt; viatores assiliunt; iteratis aggressionibus retentant; superfundunt se viatoribus; arma iis inferunt. Cf. Adorior, Invado. 2. Hostes strenue aggressus est, _il attaqua vigoureusement l’ennemi_. In hostium agmen strenue irrupit; in hostes se incitavit; in cornua hostium invectus est, signa strenue hostibus intulit; novissimum agmen moratus, in hostem animose proruit, incurrit, ivit; ordines hostiles magno animo invasit. Cf. Impetus. 3. Rem aggreditur arduam, _il entreprend une chose difficile_. Demittit se in causam ancipitem; ingreditur in causam multis obseptam difficultatibus; affectat viam ad rem factu arduam; molem capessit laboris improbi; rem suscipit arduo loco positam; magnis ille quidem animis ad rem vertitur, assilit, sed difficilem et inexplicabilem experietur. Animum adjicit, adjungit, applicat ad negotium permolestum; operam ponit, industriam exercet in re, quæ illi multum laboris dabit et curæ. Cf. Inchoo, Incipio. USUS: 1. Quis hominem importunum aggredi audeat? 2. Accedo, incipio, _entreprendre_, _commencer_. Antequam ad dicendum, ad negotium, ad rem quamlibet aggrediare, adhibenda est præparatio diligens. 3. Audeo, _tenter_. Aggrederis majora viribus. AGGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Joindre_, _unir_. SYN. Adjicio, congrego, conjungo, addo. USUS: Studium suum, et voluntatem ad dignitatem alicujus aggregare, _associer_. Aliquem in amicorum numerum agregare, _admettre qqn au nombre de ses amis_. Eodem crimine aliquem aggregare, in societatem criminis vocare. Cf. Adjungo, Annumero, Addo. AGGRESSĬO, ōnis, f. _Exorde_. SYN. Principium, exordium. EPITH. Contraria, prima. USUS: Operam det orator, ut animos prima aggressione occupet. ĂGĬLIS, e, gen. com. _Agile_, _léger_. * SYN. Brevi et expedito corpore. USUS: Naves agiles. Cf. Celer. ĂGĬLĬTAS, ātis, f. _Agilité_. Habilitas, agendi dexteritas. USUS: Agilitas, mollitiesque naturæ. ĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _mouvement_. SYN. Commotio. EPITH. Æqualis; tanta, tam varia. USUS: 1. Corporis, _mouvement_. Agitatione linguæ cibus depellitur. 2. Animi, _activité_. Nunquam animus motu, et mentis agitatione vacuus esse potest. ĂGĬTĀTOR, ōris, m. _Cocher_. SYN. Auriga qui currum, et equos agit. EPITH. Bonus, callidus. USUS: Bonus agitator equos vel in medio cursu sustinet. ĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chasser devant soi_. ADV. Aliunde, belle, celerrime, simul, copiosius, immoderate, vehementer, mobiliter, celeriter, dissolute, populariter, severe. USUS: 1. Verso, excito, _poursuivre_. Feras agitare, excitare, insectari, _chasser_. Atomi agitantur concursu fortuito. 2. Vexo, disturbo, _inquiéter_, _troubler_, _tourmenter_. Impii sui sceleris furiis ut tædis ardentibus agitantur. Metu atque libidine diversum agitari. Animo formidines agitare. 3. Inquiro, verso in omnes partes, discutio, _rouler_ (_dans son esprit_), _penser_. Hæc sententia multis diebus in senatu est agitata, jactata tum in senatu, tum ad populum. Agraria lex vehementer agitata. Animus semper agitatur. Agitare et exquirere rationes. Aliquid animo secum agitare, commentari, reputare. Quæstionem, consilia cum vicinis agitare. Res hæc omnium sermonibus agitatur, jactatur. 4. Ago, _être_, _vivre_, _habiter_. Getuli in tuguriis agitant. Diem natalem, convivium agitare. Sacra, vigilias, vitam suavem, jocos, ludos, rem militarem agitare. Cf. Vexo, Verso, Ago. AGMEN, ĭnis, n. _Troupe en marche_, _armée_, _bataillon_. SYN. Multitudo armata, turma, copiarum ordo. EPITH. Medium, perpetuum, quadratum. USUS: Redeuntem Ciceronem perpetuum Italiæ agmen comitatum est. Agmen constituere. Agmen extremum sagitarii claudunt, cogunt, _fermer_. Agmen ultimum, novissimum hostes premebant, morabantur. Cf. Acies. AGNASCOR, nasceris, natus sum, nasci, d. _Naître après le testament du père_. USUS: Constat agnascendo testamentum rumpi. AGNĀTĬO, ōnis, f. _Parenté du côté paternel_. SYN. Sanguinis conjunctio, et familiarum. USUS: 1. Lex agnationum; Gentilitatum et agnationum jura, _droits qui régissent les agnations_. 2. Communio et affinitas naturæ, sive societas et propinquitas, _communauté d’origine_. Homines Deorum agnatione et stirpe tenentur. AGNĀTUS, i, m. _Parenté du côté paternel_. SYN. Qui per virilis sexus personas conjuncti sunt, gentiles. Cf. Affinis. AGNĪNUS, a, um, _D’agneau_. * USUS: Agnina caro, pellis. AGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Cognitio. USUS: Res ad animi agnitionem pulcherrima. AGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomen. AGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_, _reconnaître_. SYN. Intelligo, nosco, sentio, audio, reperio; percipio, assequor, perspicio. ADV. Facile, leviter, libenter, nuper. USUS: Quod mihi gratularis, agnosco humanitatem tuam DEUS ex operibus agnoscitur. Cf. Intelligo, Percipio, Adverto. AGNUS, i, m. _Agneau_. SYN. Agnellus, fœtus ove natus. Agnus DEI, SYN. Cereæ Agni cœlestis imagines, effigies. Agni e cera rite consecrata ficti. Sacrata in cera effigies Agni cœlestis. Divinus Agnus in cerea effigie. Sacra Agni DEI imago. Sigillata Agni divini imagine cera. ĂGO, agis, ēgi, actum, agere, a. _Faire_. SYN. Tracto, curo, procuro, tento, molior, gero, agito, contendo, transigo, aggredior. )( Cesso, quiesco. ADV. Acerbe, acriter, acrius, acerrime, accurate, accuratius, accusatorie, actuose, ambitiose, aperte, apertius, astute, atrocissime, attentius, austere, bene, benignissime, calide, caute, publice, commodius. PHRAS. Agendum est mihi cum homine importuno, _j’ai à traiter avec cet importun_. Res est mihi cum homine ferrei oris, ac importuno. Negotium mihi est cum homine, cujus importunitatem oris non facile, quisquam sustineat. Miscendum est mihi negotium cum homine insigniter impudente. USUS: 1. Censorem, civem, partes alicujus, causam amici, lenonem agere, _faire_, _avoir l’emploi de_. Rem tuam, negotium egi optima fide. Egi cum amicis de rebus tuis. 2. Litigo, discepto, judicio contendo, _plaider_, _attaquer en justice_. Ego tecum non gladiis, sed ex jure, ex syngrapha, ex sponso agam. Agere aliquem injuriarum, furti, subintellige, reum. Ad populum agere. 3. Admoveo, _pousser_, _approcher_. Turres, vineas ad urbem. 4. Impello, urgeo, _pousser_, _mener_. Agere asellum; aliquem in arma agere; in fraudem, in omnem libidinem agere. 5. Celebro, _célébrer_. Agere ludos, diem festum, choreas, triumphum. 6. Vivo, _vivre_. Agere in bona spe. Inter homines agere. Ætatem desidiose agere. Hiemem sub pellibus agere. 7. Agito, _au pas. être agité_. Diris agitur. Cf. Facio. Sunt et aliæ formulæ, ut: animam agere, _rendre l’âme_. Bene, male, præclare tecum agitur, _on a bien_, _mal agi à votre égard_. Alia omnia agis, extra rem vagaris, _vous n’êtes pas à la question_, _vous êtes distrait_. Nihil agis, actum agis, frustra laboras, _vous travaillez en vain_. ĂGŌNĬA, æ, f. _Agonie_. SYN. Supremus morientis conflictus; suprema cum morte luctatio; ultimæ morientium angustiæ. PHRAS. In agonia est, _il est à l’agonie_. Animam agit, cum morte luctatur, confligit; vita deficit; in supremo vitæ articulo versatur; in confinio mortis est; animam jam ægre trahit; abest a morte proxime; in extremis est; extremo mortis discrimine tenetur; extremos ducit anhelitus, extremum spiritum. In confinio vitæ mortisque versatur. Ad supremas mortis angustias redactus, adductus est. Ad mortem, obitum recta fertur. Cf. Morior. ĂGRĀRĬUS, a, um, _Agraire_. USUS: Res, lex agraria, _partage des terres_, _loi agraire_. ĂGRESTIS, e, gen. com. _Agreste_, _grossier_. SYN. Rusticus, incultus, asper, silvestris. PHRAS. Homo agrestis est, _c’est un paysan_, _un homme mal élevé_. Homo est incultis moribus, agrestibus, incompositis; sub cœlo crasso; crassiore sub ære natus est; homo e robore dolatus, a morum urbanitate alienus. Rudis ac impolitus agrestibus vivit institutis; asper est moribus, ac incultus; vultu motuque corporis vastus est et agrestis; officii et humanitatis expers, ingenii illiberalis homo est; rusticitate, asperitate inter omnes insignite impudens. Cf. Rusticus, Inhumanus. USUS: Homines duri et agrestes. Fera et agrestis vita. Vox rustica et agrestis. Vultu motuque corporis vastus et agrestis. ĂGRĬCŎLA, æ, m. _Cultivateur_, _laboureur_. SYN. Agricultor, colonus. EPITH. Assiduus, diligens, diligentissimus. USUS: Diligentissimus agricola, et pecuarius. Cf. Rusticus, Villicus, Agricultura. ĂGRĬCULTŪRA, æ, f. _Agriculture_. SYN. Cultura agri, cultio agri. EPITH. Bona, uber, dulcis, digna. PHRAS. Agriculturæ operam dare, laudabile est, _il est louable de cultiver la terre_. Insudare, inservire agrorum cultui; dare, dicare, tradere se colendis agris; agricolam agere; ruri opus facere; exercere se opere rustico. Cf. Rus. USUS: Nihil agricultura melius, nihil libero homine dignius. ĂGRĬPĔTA, æ, f. _Partisan de la loi agraire_. SYN. Agri competitor. USUS: Agripetas ejectos, concisos fuisse gaudeo. ĂĬO, is, _Dire_. SYN. Affirmo, dico, loquor. USUS: Quid ergo Aius iste? Deus locutius, ait, _qu’est-ce donc que cet Ajus?_ _c’est le Dieu de la parole, dit-il_. Cf. Affirmo. ĀLA, æ, f. _Aile_, qua volant aves. USUS: 1. Alas extendere, protendere, _étendre les ailes_. 2. TRANSL. Turma, ordoque equitum, _corps de cavalerie_. Dextra, sinistra ala, _l’aile droite_, _l’aile gauche_. Alam alicui committere; alæ aliquem præficere. Alam hostis sinistram fregimus, dissipavimus. ĂLĂCER et ĂLĂCRIS, e, gen. com. _Prompt_, _agile_, _léger_. SYN. Erectus, hilaris, paratissimus. )( Timidus, perterritus. PHRAS. Alacer juvenis est, _ce jeune homme est actif_. Lætus, erectus, inflammato animo juvenis est; fortis et animosus; impiger ad labores; vigor illi ingens juventæ inest, lætus illi, erectusque animus est; celsus et spe propinqua animosior est juvenis; alacer est et plenus spiritu; insigni alacritate juvenis est; strenuus suopte ingenio, celsus corpore, vultuque ita læto, ut quos in studiorum contentione nactus est æmulos, vicisse jam crederetur. Alacri est, parato et expedito ad omnia animo. USUS: Lætus et alacer ad tutandam rempublicam: ad hostes invadendos. Animus, vultus alacer. Feræ bestiæ, alacres, et erectæ ad nocendum. Vide hominem erecto, alacri, prompto, celso vultu huc illuc intuentem. Cf. Animus, Fortis. ĂLĂCRĬTAS, ātis, f. _Vivacité_, _ardeur_. SYN. Lætitia gestiens, animi vigor, studium, cupiditas, nimia facilitas. PHRAS. Alacritate summa in prœlium eunt, _ils vont au combat avec une grande ardeur_. Inflammatis in prælium animis eunt; feroces et suopte ingenio, et adhortantium pleni vocibus pugnam capessunt. Juvante vigore vividi, alacres et spiritu pleni in hostem irruunt. Hostem excipiunt celsi corpore, vultuque ita læto, ut vicisse jam crederes. USUS: 1. Inanis alacritas non multum ab amentia differt. 2. Alacritatem afferre, _mettre de l’entrain_. Frequentia auditorum miram alacritatem dicenti affert, addit, fert; in dicente excitat. 3. Alacritatem tollere, _enlever l’ardeur_. Contra infrequentia dicentis alacritatem omnem eripit, aufert, delet, extinguit. ĀLĀRĬUS, a, um, _vel_ ĀLĀRIS, e, gen. com. _Qui appartient aux ailes de l’armée._ Alarios sociis remisit. Alariis utendum non duxit, _cavaliers auxiliaires que l’on plaçait aux ailes_. ĂLAUDÆ, arum, f. _La légion des Alaudes_. Legio quædam Romana, ab Alauda ave, _alouette_, dicta. USUS: Alaudæ, cæterique veterani rem strenue gessere. ALBĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_. SYN. Albo indutus. )( Atratus. USUS: Ipse epuli dominus albatus accumbebat. ALBESCIT, _Le jour commence_. SYN. Fit album. USUS: Mare a sole albescit, albescente die. ALBUM, i, n. _Tableau_, _liste_. SYN. Tabula, in qua nomina alicujus ordinis, _vel_ res gestæ breviter notabantur, ut populo fieret copia. USUS: Album Senatorium, Judicum, Decurionum. ALBUS, a, um. _Blanc_. SYN. Candidus. )( Ater, niger. PHRAS. Manibus est mire candidis, _ses mains sont d’une extrême blancheur_. Manibus est gypsatissimis; eximio est manuum candore. Albidis, cretatis, candidulis est manibus. USUS: Albus color DEO decorus. Ater, an albus sis, ignoro, de homine ignoto, et parum curando. Quasi albam avem, sic probum virum respiciunt. ĀLĔA, æ, f. _Jeu de dés_; _en gén. jeu de hasard_. SYN. Omnis ludus, in quo temeritas et casus, non ratio, aut consilium valet, qualiest talorum et tesserarum. USUS: 1. In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis omne consumere. Alea ludere. Alios in aleam provocare. Aleæ multum tempus tribuere. De alea condemnari, propter hunc ludum reddi infamen, _être condamné comme joueur_. 2. Fortuna, casus, _chance_, _hasard_. Aleam universi certaminis adire, subire. Aleam jacere, rem fortunæ arbitrio committere, _confier tout au hasard_, _le sort en est jeté_. Aleam sequeris, eventum fortuitum, non rationem. Cf. Fortuna. ĀLĔĀTOR, ōris, m. _Joueur_. SYN. Aleæ cupidus, aleæ lusor. USUS: Domus erat aleatoribus plena. ĀLĔĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif au jeu ou aux joueurs_. USUS: Memorabantur damna aleatoria. Ritus aleatorii; Forum aleatorium, _règle du jeu_; _académie des jeux_. ĀLES, ĭtis, m. et f. _Oiseau_. Aut adjective: _qui a des ailes_, _ailé_. EPITH. Nuncius. SYN. Volucris. USUS: Aves, alites et oscines. Secunda alite, _sous d’heureux auspices_. Aves, angues alites. ALGĔO, ea, alsi, ere, n. _Avoir froid_. SYN. Frigeo )( Æstuo. ADV. Facile. USUS: Militibus et algendum est sæpe et esuriendum. Cf. Frigeo. ALGĬDUS, a, um, _Froid_, _glacé_. SYN. Frigidus. USUS: Regio, loca algida. ĂLĬAS, _Une autre fois_. SYN. Alio tempore, aliquando. USUS: 1. De præterito: De his rebus et sæpe alias commemoravi, et tum maxime etc., _autrefois_, _déjà_. 2. De præsenti et futuro: Homo alias beatus, alias miser, _tantôt heureux_, _tantôt malheureux_. Homo alias modestus et temperans, _du reste_. Hoc ad te scribam alias subtilius, _je vous écrirai plus en détail_. 3. Adhibetur a Livio pro unquam: Non alias dux militi familiarior. Non alias tanta ad spectaculum multitudo confluxit. 4. Jungitur et cum interdum: _Une autre fois._ _Tantôt.... tantôt._ Geminatio verborum alias vim habet, interdum leporem, _la répétition donne tantôt la force_, _tantôt l’agrément_. ĂLĬBI, _Dans un autre endroit_, _ailleurs_. SYN. In alio loco. USUS: 1. Nusquam alibi reperiri potuit, _on n’a jamais pu le trouver autre part_. 2. Alia in re, _dans une autre chose_. Nolo alibi, quam innocentia spem habere. Non alibi spes salutis est, quam in innocentia, _il n’y a d’espoir de salut que dans l’innocence_. ĂLĬCŬBI, _Quelque part_, _en quelque lieu_. ĂLĬCUNDE, _De quelque lieu_. USUS: 1. Ab aliquo loco, _de quelque part_. Alicunde discedere, venire. 2. Ab aliquo homine, _de quelque personne_. Non alicunde audivi, quam ex te. ĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _rupture_. SYN. Defectio, diductio, animorum diversio. EPITH. Nimia. USUS; Subita amicorum defectio, cognatorum alienatio res meas admodum perturbat. ĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. alieno. _Égaré_, _troublé_. SYN. Abhorrens, alienus, abalienatus. PHRAS. Alienatus mente, sensibus, _vel_ a sensu est; _il est hors de lui_. Vix apud se est præ ira; vigilans dormit; vivus sanusque interit; animus illi abest: aberrat animus; aures, sensus animus peregrinantur; neque audit, neque prospicit satis oculis. USUS: Omnes sentiunt me ab illo alienatum. Animus alienatus et offensus. ĂLĬĒNĬGĒNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Alienus, peregrinus, externus, alia ex gente. )( Domesticus, indigena. USUS: Homo longinquus et alienigena. Dii, religiones alienigenæ. Hostes domestici, quam alienigenæ nocentiores. ĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Vendre_; _éloigner_; _écarter_. SYN. Abalieno, vendo, disjungo, avoco. ADV. In perpetuum, plane ab aliquo. PHRAS. Invidi te a me alienarunt, _des envieux vous ont irrité contre moi_. Mentem tuam a me averterunt; opera sua me a tua amicitia disjunxerunt; a tua me conjunctione avocarunt; offensionem tam gravem, tantam voluntatis commutationem attulere; te mihi immutarunt; animo mirandum in modum alienato, animo non amico reddidere, effecere, ut amici animum omnem de me ejiceres. Æmulorum artes tuum a me studium alienavere; mentem tuam a me abjunxere, a caritate veteris amici te diduxere, distraxere. Cf. Infensus, Inimicus, Amicitiam dissolvo. USUS: 1. Cur vectigalia, cur a majoribus accepta alienas. _Vendre_, _céder_. 2. Juvenem illum non tam allicere volui, quam alienare nolui. _Éloigner_. 3. Mente alienari, delirare, _devenir fou_. ĂLĬĒNUS, a, um, _Étranger_, _qui est à un autre_. Quod alterius est. SYN. Abhorrens, adversus, non amicus, discrepans, alienatus. USUS: Alieni homines. Alieno more vivere. Alienæ domi esse. Alienum ab aliquo animum habere, gerere. Non alienum erit, non absurdum, de ea re disputare, _il ne me paraît pas hors de propos de discuter cette question_. Alienum hoc est dignitate tua, majestate reipublicæ, alienum etiam tuis rationibus, et vivendi instituto, alienum ingenio tuo, _étranger à vos habitudes_. Alienissimo reipublicæ tempore, minime opportuno, _temps malheureux_. Aliena loqui, delirare, _dire des choses extravagantes_. Aliena agere, curare, _s’occuper des choses d’autrui_. Ad alienam causam accedere, aspirare; negotiis alienis se illigare, immiscere, immittere. Aliena melius videre, quam sua. Cf. Disjunctus, Discordo. ĂLĬMENTĀRĬUS, a, um, _Alimentaire_. SYN. Ad alimenta pertinens. USUS: Lex alimentaria. ĂLĬMENTUM, i, n. _Aliment_. SYN. Nutrimentum. USUS: Fruges et cætera alimenta. Cf. Cibaria, Annona. ĂLĬO, _Ailleurs_, _autre part_ (_avec mouv._). SYN. In alium locum, ad aliam rem, in alium usum. USUS: Alio sermonem transferre. Alio responsionem derivare. Cupiditatem hanc tuam alio serves. ĂLĬŌQUI et ĂLĬŌQUIN, _D’ailleurs du reste_. SYN. Alias, cæteroquin. USUS: Magnum delectum adhibeo, alioquin fallerer. ĂLIPTES, æ, _vel_ is, m. _Celui qui frotte_, _qui parfume les athlètes ou les baigneurs_. SYN. Unctor. USUS: Aliptæ virium et coloris rationem habent, _les soins des chefs dans les écoles de lutte_, _ont pour objet les forces et le teint_. ĂLĬQUA, _De quelque côté_. SYN. Per aliquam partem, _vel_ locum. USUS: 1. Cuperet aliqua evolare, evadere, si posset, _il désirerait_, _s’il le pouvait_, _s’échapper quelque part_. 2. Aliquo pacto, modo, _par quelque moyen_, _de manière ou d’autre_. Vereor, ne uxor aliqua resciscat. ĂLĬQUAMDĬU, _Quelque temps_, _pendant qqtemps_. USUS: Athenis aliquamdiu restiti. ĂLĬQUANDO, _Autrefois_; _un jour à venir_. SYN. Alias, nonnunquam, interdum; quodam, aliquo tempore, tandem. )( Nunquam, PHRAS. Erit aliquando ut me vindicem, _il viendra enfin le temps de la vengeance_. Lucebit, illucescet ille dies; veniet illud tempus; lucem illam aliquando videbimus; diem aliquando illum sol afferet mortalibus, quo pœnas de te sumam. USUS: Collegi me aliquando, _enfin je repris courage_. Sit aliquando discordiarum finis. Non diffido, fore aliquando, ut etc. ĂLĬQUANTO, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Aliquanto ante diluculum profectus est. ĂLĬQUANTŬLUM, _Un peu_. SYN. Paululum, paulum, nonnihil, leviter, paulisper, aliqua ex parte, aliquid. USUS: Aliquantulum deflectere de itinere, de recto. ĂLĬQUANTUM, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Lectis tuis litteris aliquantum acquievi. Cf. Aliquantulum. ĂLĬQUANTUS, a, um, _Assez grand_. SYN. Mediocris. USUS: Timor aliquantus, sed spes amplior. ĂLĬQUIS, qua, quod et quid, _Quelque_. SYN. Quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus aliquis, non nemo. _In plur._ Aliquot, pauci. )( Nullus. USUS: Alicui succensere aliquid. Exime unum aliquem ex mense diem. Confugere ad unum aliquem virtute præstantem. Quid mihi ut alicui Græculo insultas? ĂLĬQUO, _Quelque part_ (_avec mouv._). SYN. In aliquem locum. USUS: Aliquo profugit militatum. ĂLĬQUOT, _Quelques-uns_. Nomen numerale. USUS: Accepi a te aliquot epistolas. ĂLĬQUŎTĬES, _Quelquefois_. ADV. Numer. USUS: Hanc causam aliquoties apud te egi; semel, atque: iterum egi. ĂLĬTER, _Autrement_. SYN. Secus alio modo, non eodem modo, non perinde, alia ratione, multo secus. PHRAS. Aliter se res habet, _la chose est tout autre_. Commutata ratio est; versa sunt omnia; longe alia fortuna, aliis initiis, ac ominibus agendum est; omnia contra opinionem acciderunt. USUS: 1. Aliter evenit, atque putaram. Eadem somnia aliis aliter evadunt. 2. Alioquin, _autrement_. Aliter amicitiæ stabiles esse non possunt, _autrement aucune amitié ne peut être solide_. Jus æquabile sit, oportet, aliter jus non esset. ĂLĬUNDE, _D’un autre lieu_. SYN. Ex alio loco, ex alia re. PHRAS. Aliunde hoc descripsisti, _vous avez pris cela ailleurs_, _c. à d._, _vous l’avez copié_. Ex alieno largiris; non ex tuo sensu deprompta est hæc oratio; ex alieno opere accersita. Hoc quidem translatitium et adventitium auxilium est. Sermo tuus insititius est, et inductus. USUS: Non poteras scire aliunde. Pro alioquin, Barbarum est. ĂLĬUS, a, ud, _Autre_. SYN. Non idem, reliquus, alter, diversus. USUS: Aliud ex alio peccat, _il fait fautes sur fautes_. Me quotidie aliud ex alio impedit. Alius alio melior est. Res eadem aliis atque aliis effertur verbis. Ex alio alia nexa sunt. Alia solis lux est, et lychnorum. Aliud mihi respondes, ac rogo. Alium me esse censes, atque olim fui. Nihil aliud ago, nisi ut cives mei salvi sint. Quæ est alia pœna, præter mortem? ĂLĪUSMŎDI, _D’une autre manière_. SYN. Rationis disparis, alterius, dissimilis. USUS: Res aliusmodi est, ac putatur. ALLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Se glisser vers_, _arriver à_. SYN. Accedo, accido, adhæreo. USUS: Humor allapsus extrinsecus. ALLĂTRO, as, avi, atum, are, a. _Aboyer après_. USUS: TRANSL. Aliquem, alicujus magnitudinem allatrare, per invidiam criminari, _se déchaîner contre l’élévation de quelqu’un_. ALLECTO, as, are, a. _Inviter_, _attirer_. SYN. Allicio, prolecto, blande invito. USUS: Vani homines assentationem ipsi invitant, et allectant Cf. Allicio. ALLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Envoi_, _députation_. SYN. Privata legatio. EPITH. Difficilis. USUS: Ad hunc hominem omnes allegationes difficiles, omnes aditus ardui sunt, et occlusi. ALLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _députer_. SYN. Lego, mitto privati negotii causa. USUS: Amicos allegare ad rem conficiendam. ALLĒGŎRĪA, æ, f. _Allégorie_. Tropus Rhetoric. USUS: Multæ Allegoriæ obscurant et enervant orationem. ALLĔVĀMENTUM, i, n. _Soulagement_. SYN. Allevatio, remedium. USUS: E meis malis nullum allevamentum spero. ALLĔVĀTĬO, ōnis, f. _Soulagement_, _consolation_. SYN. Allevamentum. USUS: In meis malis sine ulla allevatione permaneo. Cf. Levamentum. ALLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Soulager_, _consoler_. SYN. Leve facio, lenio, mitigo, levo, levamento sum, levationem affero. USUS: Allevor, cum tecum per litteras loquor, _je me console en vous écrivant_. Tuæ litteræ meas sollicitudines allevant, leniunt, demulcent. Cf. Levo, Recreo. ALLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Attirer_. SYN. Allecto, invito, capio, capto, prolecto, traho, duco, attraho, pellicio, permulceo, induco, excito, titillo, illicio. )( Alieno, avoco. PHRAS. Invitat, atque allicit incautam juventutem voluptas, _la volupté invite et attire la jeunesse inconsidérée_. Suis illecebris voluptas ad omne dedecus trahit, rapit. Multa habet invitamenta libido, multas illecebras, quibus ad cupiditatem impellit juventutem. Quot juvenes voluptate, ut objecta esca, pelliciuntur? Ad hanc illecebram quis non commovetur? non æstuat? Quis non inescatur delinimentis vitiorum? Illecta et inflammata cupiditate juventus facile rapitur ad illicita. Voluptas in rudibus animis magnum commovet desiderium; cupiditatem vehementer incitat ac inflammat. Ætatis primæ fervor cupiditati imprimis opportunus est, quam voluptas injicit. Voluptas mirum quantum illecebris suis juventutis animos afficit, ac incendit. Proritat hæc pestis rudes maxime annos, atque ad cupiditatem excitat et impellit. Irretit, delinit omnium quidem, sed juvenum præcipue mentes voluptas. Cf. Attraho. USUS: Hominum studia ad suas utilitates allicere. ALLĬDO, is, lĭsi, lĭsum, ere, a. _Heurter_ _contre_, _briser_. SYN. Impingo, incurro, affligo. USUS: Navis in scopulos allisa. In amicorum damnationibus allisus. Cf. Impingo. ALLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier à_, _attacher à_. SYN. Adstringo, obstringo, stringo, ligo, devincio. )( Solvo. USUS: 1. Alligare ad columnam, ad palum, lier à une colonne, à un poteau. 2. TRANSL. Aliquem stipulatione, beneficio alligare, _lier qqn par un contrat_, _par des bienfaits_. Scelere se alligare, _se rendre coupable d’un crime_. ALLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Mettre un enduit sur_, _communiquer_. SYN. Lino, aspergo. USUS: His sententiis nullæ sordes videbantur allini posse, _on ne pouvait plus flétrir cette sentence_. ALLĬUM, ii, n. _Ail_. USUS: Fessis messoribus allium medetur. ALLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Allocution_, _paroles de consolation_. * USUS: Allocutione solari languentes. ALLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_, _paroles de consolation_. SYN. Allocutio. USUS: Blando, benigno alloquio, comitate invitandi, beneficiisque sibi aliquem conciliare. ALLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler à qqn_; _s’entretenir_. SYN. Affari, compello, appello; sermonem cum altero jungo, habeo. PHRAS. Aspere allocutus est hominem, _il lui adressa durement la parole_. Verbis vehementioribus prosecutus hominem est; duris appellavit: asperius, verbis gravibus in hominem invectus est. Verbis in hominem incurrit, incursavit sane asperis; acriter, vehementer, acerbe hominem apellavit; multos severitatis aculeos emisit in hominem; multa dixit aspere, multa petulanter et contumeliose, Verbis accepit hominem haud sane mollibus, omni verborum importunitate in hominem se concitavit, acriter, acerbe inclamavit, interpellavit hominem. USUS: Te nunc alloquor, Africane. Cf. Loquor. ALLŬBESCO, is, lubui, lubitum, ere, n. _Commencer à plaire_. * USUS: Nunc mihi allubescit primulum. Cf. Libet. ALLŪDO, is, ludi, lusum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Badiner_, _plaisanter_. SYN. Ludere, et quod dictum, alio referre. USUS: Galba varie et copiose alludens, varias similitudines afferebat. Alludere ad mulierem. ALLŬO, is, lui, ere, a. _Baigner_, _arroser_. SYN. Juxta fluo. USUS: Fluvius mœnia alluit; mare terras. ALLŬVĬO, ōnis, f. _Alluvion_. SYN. Eluvies. USUS: Alluvionum jura, _droits d’alluvion_. ALMUS, a, um, _Sacré_, _auguste_. SYN. Sanctus, augustus. USUS: O fides alma! quo te terrarum recepisti? ĂLO, is, alui, alĭtum _vel_ altum, ere, a. _Nourrir_. SYN. Educo, nutrio, pasco. DIFFER. Nutrire parvulorum, alere adultorum. ADV. Copiosius. PHRAS. E prædiis alitur, _son champ le nourrit_. Prædiorum fructibus sustinetur, spiritum et vitam ducit; vitam propagat. Habet quasi nutriculas prædia. Ager educator et altor illum nutricatur. Alimenta prædiis expedit. Lacte, atque pecore vivit, vitam tolerat. Curandis agnis victitat, victum sibi quærit. Prædiorum fructus alimenta illi subministrant; victum præbent; opportuna illi vitæ subsidia conferunt, adjiciunt. USUS: 1. Alere exercitum, magnas copias, _entretenir une armée_. 2. TRANSL. Augere, _fortifier_, _soutenir_, _animer_. Impunitate alitur hominum improborum audacia, spes, furor. Hominis mens discendo, ingenium exercitatione, dicendi assiduitate, verborum copia alitur et crescit. ALPES, ium, f. _les Alpes_. USUS: Alpium vallum, murum contra transgressionem Gallorum natura objecit. Cf. Mons. ALSĬUS, _Comp. de l’in._ Alsus. _Plus frais._ USUS: Antio nihil quietius, nihil alsius. ALSUS, a, um, _Frais_. SYN. Frigidus. ALTĀRE, is, n. _Autel_. SYN. Ara. EPITH. Religiosum, religiosissimum. USUS: Altaria religiosissima diis struere. Ab altaribus abstrahere. (Altare portatile, VULG. _autel portatif_. SYN. Altare temporarium, mobile). ALTE, _Haut_, _en haut_. SYN. Sublime. USUS: Alte extollere manum. Alte cadere. ALTER, terius, _Autre_. USUS: Et altera dies intercessit, cum etc. Numa alter a Romulo rex. Alterius crudelitate oppugnor, alterius blanditiis. Necesse est, ut sit alterum e duobus, aut etc. Primo, altero, tertio die senatus habitus est. Alter adjutus ab altero. De amico intimo, _un autre moi-même_. Ad te, tanquam ad alterum me proficiscar. ALTERCĀTĬO, ōnis, f. _Altercation_, _dispute_. SYN. Jurgium, lis, contentio, concertatio, disceptatio, forensis dimicatio. EPITH. Magna, inutilis. USUS: 1. Altercationem cum altero quærere, aucupari, _chercher querelle à qqn_. 2. Habere altercationem maximis clamoribus, _se quereller à grands cris_. Orta est mihi cum illo gravis altercatio. Dies multi altercationibus consumpti. Fregi illum altercatione. Cf. Controversia, Dissidium, Rixa. ALTERCOR, aris, atus sum, ari, d. _Se quereller_. SYN. Rixor, litigo, contendo. PHRAS. Altercatus sum graviter cum adversario, _j’ai eu une violente dispute avec mon adversaire_. Contentionem suscepi maximam; verborum rixa non levis contracta est; altercatio orta mihi gravis est; contentio non mediocris mihi erat. Enata est gravis altercatio mihi cum adversario; altercationem habui difficilem. Ex causa non magna altercatio ingens facta est. USUS: Cum Vatinio altercari incipit. Cf. Contendo, Dissideo. ALTERNUS, a, um, _L’un l’autre_, _alternatif_. SYN. Quod vicissim fit, aut vicissitudinem habet. USUS: Epigramma alternis vicibus longiusculis. Alterni pedes ex iambis sint. Alternis verbis, altero quoque verbo. Alterna capita sibi contraria. Alternis, absolute subintell. vicibus, annis, diebus. ALTĔRŬTER, utrius, _l’Un ou l’autre_. SYN. E duobus alter. USUS: Si in alterutro sit peccandum, malim videri nimis timidus, quam parum prudens. Alterutrum tibi eligendum est, _il vous faut choisir l’un ou l’autre_. ALTĬTŪDO, ĭnis, f. _Hauteur_, _élévation_. SYN. Celsitas, excelsitas. EPITH. Infinita, miranda, concava. USUS: 1. Arborum, montium altitudo. 2. Labes agri ad infinitam altitudinem descendit. Latumiæ opus ingens in mirandam altitudinem depressum, _carrière d’une profondeur immense_. Maris altitudo, _abîmes de la mer_. 3. TRANSL. Animi, fortunæ gloriæ altitudo. Altitudo et elatio orationis. Cf. Altus. ALTOR, ōris, m. _Celui qui nourrit_. SYN. Educator. USUS: Omnium rerum seminator et altor DEUS. ALTRINSĔCUS, _De l’autre côté_. * SYN. E regione, ex altera parte. USUS: Assiste altrinsecus. ALTRIX, ĭcis, _Celle qui nourrit_. SYN. Nutrix, educatrix, alumna. USUS: Terra patria, altrix nostra. ALTUM, i, n. _La pleine mer_. USUS: Tempestate in alto jactantur nautæ. Ex alto emergere. ALTUS, a, um, _Haut_, _élevé_. SYN. Sublimis, excelsus, celsus, erectus, editus, excitatus humo. )( Abjectus, humilis. PHRAS. 1. Turris est altissima, _cette tour est fort élevée_. Turris in magnam altitudinem evecta; situ et opere multum edita, in ingens fastigium elata. 2. Vienna altissimis ædibus est conspicua, _Vienne est remarquable par la hauteur de ses édifices_. Vienna cœnaculis sublata, atque suspensa latissime eminet; ædibus editissimis, in altitudinem ingentem elatis, late eminentibus constructa; ædibus ad eximiam altitudinem perductis, mira altitudine ædium urbes cæteras superat, et excedit. 3. Alto vir animo es, et excellenti, _vous avez une âme noble et magnanime_. Vir sapiens es, et alta quadam mente præditus; nihil times, nemini cedis; altum quiddam spiras; invictum semper, et ad altiora quædam, et magnificentiora te natum meministi. Altum te natura videlicet, et humana despicientem genuit. Alta spectas, virtutis gloria ad cœlum te effers. Animo es super humanum fastigium elato; supra fortunam animos geris. USUS: 1. Sua virtute pervenire in altiorem locum, _parvenir par son mérite aux plus hautes dignités_. Virtus altissimis defixa radicibus. Cœli altissimus complexus. 2. TRANSL. Ad animum: Alta mens; humanarum rerum alta quædam despectio. Alta et exaggerata oratio. Altus et excellens vir. Nihil nisi altum, et magnificum suscipere, moliri. Cf. Excelsus, Animus. ĂLUMNUS, i, m. _Qui est nourri_, _enfant_, _élève_. SYN. Qui alit, quique alitur; discipulus. USUS: Eloquentia bene constitutæ civitatis velut alumna est, et nutrix. Platonis, disciplinæ Platonicæ alumnus. Cf. Discipulus. ĂLŪTA, æ, f. _Peau molle_. SYN. Pellis mollior. USUS: Pellis pro velis, alutæque molliter confectæ. ALVĔĀRĬUM, ii, n. _Ruche d’abeilles_. USUS: Apes in alvearium concesserant. ALVĔŎLUS, i, m. _Petite cavité_; _petit damier_, _table à jouer_. SYN. Tabula, in qua tesseris, aut talis luditur. USUS: Ludum quærere, alveolum poscere. ALVĔUS, i, m. _Excavation_, _cavité_; _baignoire_. SYN. Vas amplum, quo in balneis utebantur. USUS: In alveum descendere. ALVUS, i, f. _Ventre_. SYN. Venter, intestina; uterus. EPITH. Multiplex, tortuosa. USUS: 1. Mater alvo filium continet. 2. Alvum ciere, medicamentis citare, movere, _lâcher le ventre_. 3. Alvum laxare, solvere, purgare dejicere, _aller à la selle_. 4. Alvum mollire, bonam facere, _ventre lâche_. 5. Alvum fluentem sistere, tardare, inhibere, _arrêter le flux de ventre_. 6. Astricta alvo esse, _être constipé_. Suppresso ventre alvum consistere; venter non reddit, non excernit. 7. Alvo esse fusa, citata, resoluta; _alias_: dejectionibus laborare, _avoir le flux de ventre_. Citata alvo exerceri; accidere frequentem alvi dejectionem; ventre esse liquido. 8. Ire ad alvum subtrahendam, _alias_: ire ad requisita naturæ; ire, quo saturi solent; naturæ parere; ventris causa de medio abire; ad necessaria secedere; ad reddenda ciborum onera se subducere, _aller à la selle_. ĂMĀBĬLIS, e, gen. com. _Aimable_. SYN. Amore dignus, suavis, omnibus jucundus. PHRAS. Amabilis est; dignus qui diligatur, qui ametur, _il est aimable_. Sunt in eo multa, quæ amorem conciliant; possidet, quæ ad colligendam benevolentiam valent. Ad alliciendas voluntates, ad animos adjungendos, ad comparanda hominum studia nihil desideres, nihil in eo requiras, nihil deesse dicas. Causas amoris in eo plurimas, odii nullas invenio. Amandus est propter multas suavitates, ingenii, officii, humanitatis. Ejus suavitates, virtutes ipsi studium hominum adjungunt, pariunt, gratiam comparant, adipiscuntur. Ferreus sit, qui illum non amet. Aversus ab omni humanitate, expers humanitatis, prorsus homo non sit, qui illum amore non prosequatur. Nihil non est in eo, nulla non re commendatur, quæ homines ad illum amandum alliciat, qua ab omnibus gratiam ineat, qua adjungere sibi hominum benevolentiam possit. Nulla in eo desideres animi bona, ornamenta, quibus benevolentia colligitur. USUS: Virtute nihil amabilius. Mores, homines amabiles. ĂMĀBĬLĬTER, _Avec amour_. SYN. Animo amico, suaviter, humaniter. ĂMĀBO, _De grâce_, _je te prie_. SYN. Si me amas, rogantis est. USUS: Exspecta, amabo, dum te conveniam. Amabo te; incumbe in eam rem. ĂMANDĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _exil_. SYN. Relegatio, rejectio. USUS: An hæc rusticana vita relegatio, atque amandatio appellabitur. ĂMANDO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner_, _reléguer_, _exiler_. SYN. Ablego, relego, removeo, dimitto, mitto. USUS: Amandato Catone, Tullio expulso. ĂMANS, antis, part. v. amo. _Qui aime._ SYN. Observans, studiosus, fautor, benevolus. USUS: Ad nos tui amantissimos veni. Nemo me tui amantior. Lenissimis et amantissimis verbis accipere. ĂMANTER, _En ami_, _tendrement_. SYN. Peramanter, studiose, prolixe. USUS: Valde hoc velim, amanter, diligenterque conficias. Conjunctissime et amantissime vivere cum aliquo. ĂMĀRUS, a, um, _Amer_. SYN. Sapore præditus dulci adverso. USUS: 1. Sensus indicat dulce, et amarum, _les sens nous indiquent qu’une chose est douce ou amère_. 1. TRANSL. Calamitosus, insuavis, morosus, _désagréable_, _pénible_. Amariorem me et stomachantem omnia senectus facit. ĂMĀSĬUS, ii, m. _Amant_. * SYN. Amator. USUS: Miserrimum hunc hodie habebo amasium. ĂMĀTOR, ōris, m. _Qui aime_, _ami de_. SYN. Amicus, cultor. EPITH. Acer, antiquissimus, communis. USUS: 1. In bonam partem: Sapientiæ me amatorem profiteor. Ciceronis amatores. 2. In malam partem: An tu amatorem, non adulterum dices? Amatores puerorum. ĂMĀTŌRĬE, _Avec amour_, _passionnément_. SYN. Amatorum more. USUS: Amatorie scripta, dicta. ĂMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’amour_, _qui inspire l’amour_. SYN. Quod ad amorem pertinet, vel allicit. USUS: Amatorius sermo. Amatorium carmen. AMBĀGES, um, f. _Détours_, _sinuosités_; _ambiguité_. SYN. Circuitio, anfractus, inflexus Mæandri, diverticula, inflexiones. USUS: Ambages fidei fallendæ exquirere. AMBĬGO, is, ere, a. _Douter_, _disputer_. SYN. Dubito, in controversiam voco, adduco, discepto, in dubium traho, revoco. USUS: Ambigunt agnati cum hærede, _les parents sont en discussion avec l’héritier_, disceptant. Ambigere de re aliqua. Hoc inter nos ambigitur. Ex contrariis scriptis ambigere aliquid. Cf. Dubito, Dubium, Controversia. AMBĬGŬE, _D’une manière douteuse_, _équivoque_. SYN. Dubie. USUS: Ambigue dicta, scripta, posita, dividenda sunt et explananda. AMBĬGŬĬTAS, ātis, f. _Équivoque_, _obscurité_. SYN. Anceps, dubia, incerta, multiplex verborum potestas; verba media et suspensa; quæ in duas vel plures sententias trahi possint USUS: Nominum ambiguitas in multos errores inducit. Cf. Dubitatio. AMBĬGŬUS, a, um, _Ambigu_, _incertain_, _équivoque_, douteux. SYN. Anceps, dubius, incertus, obscurus, multiplex, perplexus. )( Perspicuus. USUS: Non habeo ambiguum, _je ne balance point_. Oracula obscura, ambigua. Ex ambiguo dicta existunt argutissima. Invidiæ nomen ambiguum. Cf. Dubius, Perplexus. AMBĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a, _nonnunquam_ n. _Entourer_, _briguer_. SYN. Circumeo, _vel_ prenso. ADV. Valde, vicatim. PHRAS. Consulatum artibus parum honestis ambit, _il se sert de moyens peu honnêtes pour briguer le consulat_. Quibus artibus sibi viam ad consulatum muniat, quod iter affectet, video. Summa ambitione, honoris contentione, ambitu contendit. Circuit et prensat Patres juxta, ac tribules. Est in illo summa honoris contentio; ambitus illi est in petendis honoribus incredibilis. Nullum in prensando studium prætermittit; in prensandis, appellandis Patribus studium adhibet maximum. In aucupandis magistratibus nullos scopulos, nullos casus pertimescit; aureis retibus venatur imperium. Honoribus operam dat, sed artibus parum decoris. Honorum in republica nullus est, quem non appetat, ad quem non aspiret, _il n’y a point de dignité qu’il n’ambitionne_. USUS: 1. Lunæ cursus terram proxime ambit, _la lune fait sa révolution autour de la terre_. 2. Prensare, petere, _solliciter_. Si comitia in senatu haberi placet, petamus, ambiamus. AMBĬTĬO, ōnis, f. _Sollicitation_, _brigue_. SYN. Ambitus, studium cupiditasque honorum. EPITH. Levis, major, miserrima, nimia, perniciosa, popularis, summa, timida. USUS: Ambitione labi, ardere. In tuo favore mea ambitio nititur. AMBĬTĬŌSĒ, _Par brigue_; _avec faste_. SYN. Cum ambitione. USUS: Provinciam ambitiose petere. Facere aliquid, fovere aliquem ambitiose. AMBĬTĬŌSUS, a, um, _Ambitieux_. SYN. Ambitione plenus, honorum cupidus. PHRAS. Vir est ambitiosus, avaritia gloriæ, et honoris cupiditate insatiabili, _c’est un ambitieux_, _un intrigant_. Ambitioni servit perdite, ardet infinita honorum cupiditate, in honorum studio pene modum nescit, ad ambitionem toto pectore incumbit, fertur incredibili gloriæ cupiditate; honorum nusquam illi satis est, honoris est supra modum appetens. Cf. Ambio, Gloria, Superbus, Arrogans. USUS: Amicitiæ ambitiosæ, in quibus assentationis plurimum, nihil rei. Homo minime ambitiosus. AMBĬTŬS, ūs, m. _Circuit_, _détour_; _ambition_. SYN. Conversio, circuitus, orbis; ambitio, ambitionis crimen. EPITH. Contractus et brevis, et vehemens verborum, immanis, infinitus, par, perfectus, completusque verborum, rotundus, totus verborum, argutus, certusque et circumscriptus verborum. USUS: 1. Ambitus domus, _le tour de la maison_. Rotundi stellarum ambitus. 2. Circuitus verborum, _périodes_. Comprehensio, et ambitus ille verborum, quem periodum vocamus. 3. Ambitio, _ambition_. Accusari, damnari ambitus. AMBŬLĂCRUM, i, n. _Promenade couverte_, _galerie_, _allée d’arbres_. SYN. Locus in ædibus ad deambulandum accomodatus. AMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. EPITH. Aurea, meridiana, inferior, pomeridiana, compitalitia. USUS: 1. Ambulandi actio, _promenade_, _action de se promener_. Constituimus inter nos, ut ambulationem ruri conficeremus. 2. Locus ambulationis, _promenade_, _lieu où l’on se promène_. Nostram ambulationem, quæso, invisas. Hedera intercolumnia ambulationis convestit. Nondum absoluta est ambulatio, nondum sub tecto. AMBŬLĂTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite promenade_. EPITH. Tecta. USUS: Cum una ambulatiuncula, et sermone nostro delicias urbis omnes non permutavero. AMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Deambulo, inambulo, obambulo, deambulationem perago, spatior, eo, decurro, abeo, iter facio, contendo, pedibus peragro. ADV. Artificiose, contentius, recte. USUS: Ambulare in sole. Ambulare lente, ut philosophi. Intra diem plura passuum millia ambulare. Xerxes, juncto classibus Hellesponto, Athoque perfosso, maria ambulavit, terram navigavit. AMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler autour_, _consumer_. USUS: Num tu ex ambustis fortunarum mearum reliquiis spolium petes? Vicina Cremona incendio ambusta, Mantua tamen salva evasit. ĀMENS, entis, gen. omn. _Troublé_, _égaré_, _insensé_, _fou_. SYN. Insanus, mente motus, perturbatus. PHRAS. Homo excors, omnibus consiliis præceps ac devius, mente captus, alienatus mente, amentia præceps, obcæcatus; prolapsus in furorem, mente paulum imminuta animo parum validus, mente orbatus. USUS: Homo amentissimus, vecors, ac consiliis omnibus præceps, ac devius. Cf. Insanus. ĀMENTĀTUS, a, um, _Garni d’une courroie_. SYN. Loris religatus ad acrius feriendum. USUS: 1. Hastæ amentatæ. _Javelot garni de sa courroie_. 2. TRANSL. Argumenta amentata præclari oratoris lacertis viribusque contorta, _arguments tout prêts_. ĀMENTĬA, æ, f. _Démence_, _folie_. SYN. Insania. EPITH. Civilis, magna, mira, præceps, singularis, summa, tanta. PHRAS. Hic homo in amentiam incidit, _cet homme est devenu fou_. A se, a mente discessit; ad insaniam redactus est; impulsus, prolapsus in furorem est: mens reliquit hominem; injecta illi amentia est. Amentia incredibilis hunc hominem tenet, _un trouble incroyable s’est emparé de lui_. Amentia flagrat, torquetur, rapitur, tenetur, excæcatur plane insolita, alienata penitus mente est. Cf. Amens, Alienatus, Furor, Insania, Stultitia. USUS: Amentia est animi affectio lumine mentis carens. Qua amentia inductus hoc egisti? ĂMĪCA, æ, f. _Amie_, _amante_. SYN. Mulier amata. USUS: Alcibiades amicæ amiculo tectus. Septem currus amicarum plenos secum trahebat Verres. ĂMĬCĒ, _En ami_. SYN. Benevole, familiariter, animo amico, et conjunctissimo. USUS: Vivere simpliciter, vitæque hominum amice. Quod tantum mihi tribuis, facis, fecistique sane amice. ĂMĬCĬO, is, cui, _vel_ xi, ictum, ire, a. _Couvrir d’un vêtement_, _envelopper_. SYN. Vestio, operio. USUS: Amictus toga purpurea. ĂMĬCĬTĬA, æ, f. _Amitié_. SYN. Benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo; vetus et assiduus inter æquales usus, ac vitæ consuetudo; jucunda vitæ, atque officiorum omnium societas, amabilissimus amicitiæ nexus; amoris vinculum arctissimum; omnes amicitiæ necessitudines; conjunctionis, ac necessitudinis vinculum; benevolentiæ conjunctio; familiaritatis nexus; summa voluntatum consensio. EPITH. Adjutrix virtutum, comes vitiorum, afflicta, non solum ampla, sed etiam jucunda, concors, conjunctior, consularis, desiderata, ditior, et affluentior, firmior, bona, gratuita, insignis, intempestiva, inveterata, justa veraque, magna, uber, jucundissima, molesta, naturalis, non brevis et suffragatoria, sed firma et perpetua, pulcherrima et maxime naturalis, pyladea, remissior, et liberior, et dulcior, et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior, sancta, summa, vetus, vetusta, vulgaris aut mediocris, vera et perfecta. PHRAS. 1. Amicitiam contrahere, _contracter amitié_. Amicitiam cum aliquo appetere, expetere potentum amicitias, gratiam et amicitiam petere; adrepere sensim, applicare se ad alterius amicitiam; insinuare se in potentum amicitiam; adjungere se, conferre, aggregare ad alterius amicitiam; amicitiam sibi parare, comparare, conciliare; in consuetudinem alterius se dare, insinuare, immergere; amicitiis multorum implicari; amicitias sibi parere, gignere, jungere, conjungere, instituere; consuetudine alterius se implicare, devincire, jungere; amicitiæ fores sibi aperire; consuetudinem jungere cum altero; amicitiam conglutinare, conjugare, constituere; colligere, contrahere consuetudinem cum altero; amicitiæ et societatis vinculo se adstringere; incipere, conflare amicitiam; coire societatem cum altero; amicitiam sequi, ad amicitiam accedere; alterius amicitiæ se dedere ac devovere, sancire; ferire, percutere fœdus amicitiæ; amicitiæ fœdere se devincire. 2. In amicitiam alicujus venire, _devenir ami de quelqu’un_. In amicitiam accipi, recipi, adjungi; in familiaritatem alterius venire, pervenire; adscribi ad alterius amicitiam; inire cum altero societatem; jungi amicitia; incidere in improborum hominum amicitiam; familiaritatem alterius penitus intrare, consequi; amicitiam adipisci; in familiaris amicitiæ jura adduci. 3. Amicitiam habere cum altero, _être lié d’amitié avec un autre_. Necessitudo intercedit mihi cum illo, et vetus amicitiæ usus; necessitudo mihi cum illo constituta dudum est; est mihi amicitia, consuetudo, hospitium cum illo; amicitiam gero, habeo cum illo; intime utor homine; societatem habeo cum illo firmam ac perpetuam; intima illi familiaritate conjunctus sum; locum amicitiæ non infimum tenet apud me; est mihi cum homine magnus usus, vetus cunjunctio; conjunctissime et amantissime inter nos vivitur; arcta familiaritate hominem complector; longa consuetudine devinctum teneo hominem; mutua benevolentia implicatum habeo; conjunctus sum longo familiaritatis usu; inveterata mihi cum illo est amicitiæ fides; perpetua gratia atque amicitia mihi cum illo est. 4. Amicitiam observare, _garder l’amitié_. Amicitiam colere, servare, retinere; obsequio amicitiam tueri; amicitiam præstare; necessitudinem colere, conservare; uno tenore fidem colere; in amicitia et fide manere, permanere. Par voluntas, ab unoquoque nostrum redditur, et accipitur. Amicitiæ nostræ fides sanctior est, quam ut malevolorum sermonibus labefactetur. Amicitiam gerimus non modo officiosam, sed veram et concordem. 5. Amicitiam firmare et augere, _entretenir_, _augmenter l’amitié_. Amicitiam confirmare, firmiorem facere, reddere; in amicitia provehi; firmare obsequio gratiam; concordiam in perpetuum firmare; consuetudinem facere majorem; id agere, ut amicitia non modo vigeat, sed crescat, accrescat. 6. Amicitia minuitur, _l’amitié décroît_. Claudicat amicitia nostra, labefactatur sensim malevolorum sermonibus, et elevatur. Vacillat, inclinat amicitiæ nostræ stabilitas. Satietas quædam amicitiæ subit. Multis rebus quotidie violatur amicitia nostra. Non respondet animus tuus in amicitia meo. Non eum præstas animum mihi, quem debes. Parem in me benevolentiam non commonstras. Tuus in me amor cum meo conferendus non est; longe inferior meo est; longe infra est. Non es mutuo erga me animo; non æque, atque ego, animatus es. Conjunctio illa vetus, ac jucunda multum a te imminuitur, perfringitur, ac labefactatur. 7. Amicitiam abrumpere, _rompre une amitié_. Disrumpere, discindere, dissociare, dissolvere, dissuere, præcidere, extinguere, tollere, evertere amicitiam; deserere jus amicitiæ, spernere, negligere; extinguere necessitudinem pristinam; amicitiam dimittere, deponere, excludere; in inimicitiam convertere; ab amico se abrumpere; ab amicitia se removere; caritatem, conjunctionem dirimere; a conjunctione animos avocare; collectam diu gratiam momento effundere; amabilissimum amicitiæ nodum tollere; renunciare alteri societatem, hospitium, amicitiam; finem gratiæ ponere; amicitias diducere cohærentes; gratiam alterius repudiare, recusare; totum se ab amicitia alterius avertere; refugere a pristina consuetudine; ab amicitia deficere; sejungere se a veteri societate; conjunctionem solvere, amorem ex animo penitus ejicere. 8. Amicitiam redintegrare, _renouveler_, _rétablir l’amitié_. Redire cum altero in gratiam; renovare, redintegrare pristinam consuetudinem; gratiam novo beneficio redimere; ad gratiam et amicitiam receptum habere. Cf. Amicus, Familiaritas, Necessitudo, Inimicitia. USUS: Amicitia est omnium divinarum, humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa consensio. Amicitia nihil majus, uberius, jucundius. Hæc amicitia, hæc conjunctio, hæc jucundissima vitæ, atque officiorum omnium societas fictis sermonibus, falsis criminibus, sæpe dirimitur. ĂMICTUS, a, um, _Vêtu_, _recouvert_. SYN. Vestitus, indutus, tectus, opertus. USUS: Amictus lana, toga purpurea, pallio, amiculo. ĂMICTŬS, ūs, m. _Toute espèce de vêtement extérieur_. USUS: Imitari alicujus amictus statum, _aut_ motum, _imiter qqn dans sa manière de porter la toge ou d’en disposer les plis_. Cf. Vestis. ĂMĪCŬLA, æ, f. _Amante_. SYN. Amica. USUS: De amicula rixari. ĂMĬCŬLUM, i, n. _Petit vêtement_. SYN. Palliolum, vestis. EPITH. Aureum, frigidum, grave. USUS: Dionysius aureum Jovi detraxit amiculum. ĂMĪCŬLUS, i, m. _Cher petit ami_. SYN. Amicus. ĂMĪCUS, i, m. _Ami_. SYN. Necessarius, familiaris. )( Inimicus. DIFFER. Amator, in malam, Amicus in bonam partem accipitur. EPITH. Amans et observans, antiquior, antiquissimus, benevolus, blandus, bonus, communis, firmus et fidelis, fortior, fortis, gravissimus, satis honestus, indignus fortuna aliqua, infidus, insolens, lepidus, locupletior, magnus, mediocris, multo justior, officiosissimus, paternus, ac pernecessarius, præceps, privatus, prudens, recens, simplex et communis, et consentiens, studiosus, observans, suavis, verus, vetus, voluntarius. PHRAS. 1. Amicus meus est, _il est mon ami_. Multis annis illo utor familiariter; est ex domesticis meis, et intimis familiaribus; necessarius meus est, et amantissimus mei; conjunctus mihi usu, est in intimis; me plane suum numerat; sunt mihi cum illo omnes amicitiæ necessitudines; utor hominis amicitia diu, et concorditer; in meis familiarissimis est, ac plane meus; longe omnium amicorum carissimus est; in intima ejus familiaritate versor; conjunctissimus illi sum; omnia mihi cum eo intercedunt jura summæ necessitudinis; arctissimo mihi est amicitiæ vinculo copulatus, colligatus, connexus; est mihi amicitia cum eo non vulgaris; utor illo intime; est mihi intimus; nihil illo mihi conjunctius, carius, jucundius. Cf. Familiaris, Adjungo, Amicitiam habere. 2. Amicos sibi paravit plurimos, _il s’est fait beaucoup d’amis_. Multos ille sibi beneficio adjunxit; multos sibi consuetudine devinxit; animos multorum sibi conciliavit; multorum voluntates sibi obsequio demeritus est; amicitiam fecit cum plurimis; ex adversa factione suos sibi fecit quamplurimos; necessitudinem constituit, fecit, conjunxit cum multis, ad amicitiam adscripsit, aggregavit non paucos. Cf. Amicitiam contrahere. USUS: 1. Amici maxima amoris conspiratione consentientes. Mihi nemo te amicior, carior, jucundior. 2. Amicum facere, diligere, eligere, acquirere; conciliare sibi alterius voluntatem, gratiam, studium. 3. Amico uti et necessario, _avoir un ami_. 4. Amico orbari, vitam ab amicis desertam et incultam agere, _n’avoir pas d’amis_. ĀMISSĬO, ōnis, f. _Perte_. SYN. Jactura, detrimentum. EPITH. Tanta rerum, turpis. USUS: Amissio omnium rerum, desperatio recuperandi. ĂMĬTA, æ, f. _Sœur du père_. SYN. Soror patris. ĀMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Perdre_. SYN. Dimitto, perdo, jacturam facio. ADV. Funditus, penitus, plane. PHRAS. Amisisti omnia, _vous avez tout perdu_. Jacturam fecisti fortunarum omnium. In hoc portu gloriæ, dignitatis naufragium fecisti. Eversus es rebus omnibus, captus, orbatus. Omnia tibi illo jactu perierunt, occiderunt. Gratia omnis, ac gloria tibi defluxit. Cum fortunis fama te simul, ac fides deseruit. Cf. Perdo, Eripio, Evanesco. USUS: 1. Amittere occasionem. Prædam de manibus amittere, _manquer_, _laisser échapper_. 2. Dignitatem, civitatem, jus imperii, memoriam, mentem, vitam, lucem amittere. Vires, et corpus ægritudine, vitam per dedecus amittere, _perdre_. 3. Dimitto; _renvoyer_, _congédier_. 4. Abjicio, _abandonner_. Assiduitate malorum omnem sensum humanitatis ex animo amittere. AMNIS, is, m. _Fleuve_. SYN. Fluvius. EPITH. Funestus, incitatior, sedatus, magnus, nobilis, obscurus, profluens, contortus, deflexus. USUS: Liquores perlucidi amnium, riparum vestitus viridissimi. Alter sine salebris amnis, alter incitatior fertur. Contortus et deflexus in alium cursum amnis. Cf. Flumen. ĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer_. SYN. Diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia complector, magno studio et amore sum in aliquem; faveo, cupio alicui maxime, honestissime. ADV. Admodum, æque atque, certatim, fraterne, illustrius, maxime, merito, mirabiliter, mirifice, multum, nimium se; plus, plurimum, præcipue, recte, turpissime, valde, vehementer, unice, vulgo. PHRAS. 1. Amo te plurimum, _je vous aime beaucoup_. Sic te diligo, ut neminem magis, ne me ipsum quidem. Singulari erga te amore sum, singulari sum in te benevolentia. Ego te, ut oculos, aut si quid oculis est carius, diligo. Nemo est omnium, in quem magis, quam in te, mea sit propensa benevolentia; qui mihi te sit carior; quem ego vehementius, quam te, diligam, quem ego majore, quam te benevolentia complectar; quem ego magis ex animo, quam te, diligam. Quo amoris vinculo adstricti sumus, eo nihil potest esse arctius; id ejusmodi est, ut laxari nullo modo possit. Summe, vehementer, valde, magnopere, maximopere, maxime, etiam atque etiam, mire, mirifice, incredibiliter, unice, singulariter, egregie, insigniter, ex animo, ex intimo sensu, cumprimis, imprimis, apprime, præcipue, admodum, oppido, majorem in modum, mirum in modum, minime vulgariter, non mediocriter te diligo. Omnibus tibi necessitudinis causis conjunctus sum maxime. Ita multæ mihi tecum sunt necessitudinis causæ, ut nihil possit esse jucundius. Omnes mihi necessitudines, necessitudinum causæ, omnia mihi necessitudinum summa jura tecum intercedunt. Mihi tecum omnia sunt communia. Amo te singulariter omnibus de causis. Omnibus ad te amandum causis adducor, moveor, impellor. Causam tui diligendi nullam non habeo. Arctissimo necessitudinis vinculo conjuncti sumus. Nihil est nostra necessitudine conjunctius. Pervenit ad summum amicitia nostra. Benevolentia in te mea ad summum pervenit, aucta sic est, ita jam crevit, ut nihil ad eam possit accedere. Amor in te meus is est, ita accumulatus est, ut addi nihil possit. Æque, similiter, pariter ac me ipsum; itidem ut me ipsum; non secus, ac me ipsum te diligo. In te amando nemini concedo. Qui te vehementius diligat, concedo nemini. Amorem in te meum cogitatione fortasse consequi, complecti possum, verbis quidem exprimere, explicare, expromere profecto non possum. Cum te multi diligant, in amore tamen omnes vinco, principatum appeto, primas partes mihi vindico, principem locum obtineo. Fero te in oculis. Mihi es in amoribus. Nihil mihi est te carius. Secundum DEUM, post DEUM, excepto DEO, cum a DEO discessi, nemo mihi te est carior. Primum in amore DEUM, te habeo proximum. Amor in te meus tantus est, quantus potest esse maximus. Hæres mihi in animo, in medullis, in intimis sensibus. Ut pater in filium, ita ego in te sum animatus. Habeo te fratris loco. Quid est, cur te non etiam atque etiam diligam? Quod vinculum, quod studii genus aut officii, quæ omnino res amori nostro, amicitiæ, conjunctioni, necessitudini nostræ deest, in amicitia nostra requiri, ac desiderari potest? Amorem in te meum verbis exprimere qui possum, quem cogitatione vix complector, cujus magnitudinem vix mente comprehendo? 2. Tu si me amas, communem amicum dilige, _si vous m’aimez_, _aimez aussi mon ami_. Tu si me carum habes; si tibi cordi sum; si animum mihi dedisti tuum; amicum omni benevolentia, caritate, officio complectere. Sit tibi ille in pectore, hæreat in venis, animo, visceribus. Tu si mei amore duceris; si totus ego tuus sum; si ardes, cales, teneris studio complectendi mei; amicum in sinu, in oculis gesta; hæreat ille tibi in medullis; gradum ac caritatem filii apud te habeat. Si amore tibi conjungor; si, ut tute affirmas, ita in oculis tuis habito; in medullis inclusus sum; amicum toto animo, omni gratia, officio, caritate complectere. Si tanta propendes in me voluntatis inclinatione, quantam singularis in me tua benevolentia, eximia caritas, perpetua officia pollicentur, mea potiorem vita communem amicum habe. Siquis amor mei in te residet; si amore mei caperis, incensus es; si caritate flagras; carissimum tibi amicum habe nostrum; magisque quam oculos illum ama meos. Si quis amor penitus hæret mei; si in medullis resideo tuis; si in deliciis sum; amicum oculis, animo, complexu tene; omni amore prosequere; dignum profecto ob multas suavitates ingenii, ut animo tuo carus sit egregie. 3. Amat intemperanter, inhoneste, _il se livre à la débauche_. Amoribus servit; turpius, quam par est, diligit; differtur amore; immodico amore flagrat. Deperit hominem misere; amore occupatus est; animum amori deditum habet; in amores effunditur; amore amens, malesanus est; perdite amat; amore languet; cæcis maceratur ignibus; totus in amore est; in castris Veneris militat; versatur in amoris rota; amore vadatus, ac vinctus attinetur; in hospitium divertit ad Cupidinem. USUS: Quidam seipsos amant sine rivali. Me aut amabis, aut, quo contentus sum, diliges. DIFFER. Amare plus est, Diligere minus. )( Odio habeo. ĂMŒNĬTAS, ātis, f. _Agrément_, _charme_. SYN. Suavitas locorum. EPITH. Summa. USUS: Hortorum et littorum amœnitates. Cf. Jucunditas. ĂMŒNUS, a, um, _Agréable_. SYN. Voluptuarius, jucundus. USUS: Amœnus sane, et arbitris semotus locus. Prædiola belle ædificata amœno loco, et salubri. Cf. Jucundus. ĂMOR, ōris, m. _Amour_. SYN. Benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas. )( Odium. DIFFER. Amor genus est ad omnia pertinens, Caritas species ad homines tantum. EPITH. Gloriæ nimis acer, verumtamen honestus, communis, cultus, dulcis et optatus, flagitii et levitatis auctor, fraternus domesticusque, honestus, humanus, tam improvisus ac repentinus, tam castus, tam religiosus, tam sanctus, tam pius, inauditus, non ignotus, sed tamen gratus, et optatus, incredibilis, et bonus, insitus, jucundus, magnus, mediocris, mirificus, muliebris, mutuus, naturalis, novus, vetus, patrius, perpetuus, præcipuus, princeps, pristinus, sævus, singularis, sollicitus atque anxius, summus, turpissimus, vetus et fictus, veterrimus, verissimus, vetustus. PHRAS. 1. Utinam excitare amorem patriæ in te possem! _puissé-je vous inspirer l’amour de la patrie!_ Utinam te patriæ amore inflammare, pietatem in patriam intendere, excitare, gignere, conciliare possem! utinam efficere id possem, ut patriæ amor in te nascatur, oriatur, exoriatur! utinam ea mihi facultas sit, ut meis hortatibus pietas illa in patriam rursus in te exsistat, emergat; ut ex natalis soli dulcedine amor ille effluat, emanet, progrediatur, proficiscatur, qui erga patriam optime de te meritam exstare, residere in animis civium debet. 2. Amorem in te meum ubique declarabo, _je vous prouverai partout mon affection_. Quem diu tecum constitutum habeo amorem, omnibus in rebus testificabor, demonstrabo. Respondebo profecto amori tuo, et omni officiorum genere tecum certabo. Recognosces non modo ex litteris, sed ex omnibus studiis, officiisque meum in te amorem. Amorem hunc meum, quem a puero suscepi, omnibus officiis colam, præstabo, reddam amori tuo. Meam in te singularem benevolentiam, summum, incredibilemque amorem quovis officii genere testatum faciam; officiis ac studiis illustrabo, approbabo. Nullum erga te officium hominis amantissimi prætermittam. Qui in me residet amor tui, eidem serviam semper; hunc fovebo, et augebo. Non est quod vereare; in amore egregie respondebo. Efficiam profecto, ut omnibus pateat, neminem ut fugiat, lateat, quæ mea sit in te benevolentia. Amorem tui, qui in animo insidet mea non verbis modo præ me feram, sed rebus, factisque ostendam, patefaciam, confirmabo. 3. Amorem in te meum semper conservabo, _je serai toujours votre ami_. Amorem, quo semel tibi conjunctus fui, quo te adhuc prosecutus sum, fovebo semper, augebo, colam, servabo, confirmabo. In amore tui semper provehar. Illa pietas, id studium, quo te semel complexus sum, incrementa capiet maxima. Ad eum amorem, quem adhuc præstiti, accessiones fient maximæ. Ut amandi causæ semper novæ, ita nova semper officia ad pristini amoris significationem accedent. Idem dies amorem tui mihi eripiet, qui vitam. Dum spirabo, spirabit simul in me amor tui. 4. Amorem exuit, _il ne m’aime plus_. Amorem abjecit, excussit, deposuit omnem. Multum de vetere amore detractum, laxatum est. Amorem omnem ex animo ejecit. Nemo te, nisi tua illa inconstantia ab amore nostri avertit; illa amorem diremit, illa exhausit. USUS: Amor verus et fictus non facile dijudicatur, _il n’est pas facile de distinguer la véritable amitié de la fausse_. Honestus amor e virtute nascitur. Judicio labitur, qui fortunam in amore, non virtutem spectat. Amor flagitii et levitatis auctor. ĀMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’éloigner_, _éloignement_. SYN. Remotio. USUS: Doloris amotio successionem efficit voluptatis. ĀMŎVĔO, es, movi, motum, ere, a. _Éloigner_, _écarter_. SYN. Arceo, prohibeo, removeo. PHRAS. Fames hostem ab urbe amovit, _la famine a éloigné l’ennemi de la ville_. A mœnibus hostem detraxit, depulit, dejecit. Fames hostilem impetum propulit, submovit, propulsavit; emovit hostium multitudinem; pestem illam a mœnibus urbis avertit. 2. Amovet a se omnes, _il éloigne de lui tout le monde_. Abstinet procul homines; segregat a se omnes, removet, submovet; emovet domo salutantium multitudinem; hospitum ac clientum turbam suis ab ædibus amolitur. 3. Amovet se a rebus publicis, _il ne prend aucune part aux affaires publiques_. Animum procul habet a republica; animum abducit a forensi strepitu; publicæ rei curam a se in alios transfert. USUS: Libidinem, odium, invidiam, metum, cupiditates omnes ab aliquo amovere, _éloigner_, _détourner_. Segnitiem, crapulam, calumniam a se amovere, depellere. Molestiam a foribus; suspicionem a domesticis amovere. Cf. Repello, Arceo, Rejicio. AMPHĬBŎLĬA, æ, f. _Amphibologei_. VULG. Amphibologia. USUS: Amphibolias aucupantur Dialectici. AMPHŎRA, æ, f. _Amphore_. USUS: In singulas vini amphoras quaternos denarios portorii nomine exigunt. AMPLĒ, _Amplement_, _largement_. Amplissime. SYN. Magnifice, honorifice, honeste. )( Abjecte, humiliter. USUS: Ample, elateque dicebat Cicero; honores idem amplissime sibi decretos, magnificentissime, amplissime gessit, _Cicéron avait un langage élevé et abondant; il exerça avec la plus grande distinction toutes les charges qui lui furent confiées_. AMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Amplexor, amplexu stringo, comprehendo. ADV. Amicissime, vehementer, ultro et citro, usu, vel officiis; libenter, generatim, nequaquam satis. PHRAS. Pater filium amantissime amplexus est, _le père embrassa tendrement son fils_. Amplexatus est, brachia in collum filii injecit; pectus pectori commisit, conjunxit, admovit; amplexu filium petiit, aggressus est, vinxit, arcte tenuit, continuit, fovit; apertis brachiis filium amplexurus, ad ejus caput advolavit; in ejus amplexus effusus est, ruit; ejus cervicibus se innexuit, et arctissimis complexibus illigavit; pater filii cervicibus injecit manus, et toto pectore se adstrinxit. Filii collum invasit pater; ad complexum concurrit; tulit complexum filio, inque eum fimul corpore, fimul animo effusus est, circumfusus amplexibus filii pater, pectori collo eumdem admovit. Recepit filium sinu, complexuque pater; dextera cervicem ejus manu strinxit; amplexu filium cooperuit pater, et pectus pectore constrinxit. USUS: 1. Ille me amplexus, flere prohibebat, _celui-ci m’ayant embrassé_, _m’empêchait de pleurer_. 2. TRANSL. Amo, colo, _cultiver_, _s’adonner à_. Auctor tibi sum, ut rempublicam, bonas artes, jus civile amplectare. Cæsar me in dies amicius amplectitur. Amplector animum in me tuum. 3. Comprehendo, stringo, _comprendre_, _renfermer_. Non is est, qui res tantas consilio amplectatur, animo, ac mente circumspiciat. Paucis plurima; artem omnem paucis præceptis amplector. AMPLEXOR, aris, atus sum, ari, d. _Embrasser_. SYN. Amplector, amo, amplexibus excipio, foveo sinu, amplexu circumplico, circumplector. ADV. Familiariter, hilare, mirifice, recte, vehementius. USUS: Inimicum meum sic amplexabuntur, sic in manibus habebant, sic fovebant. Amplexari auctoritatem senatus. Certam sententiam amplexari. Cf. Amplector. AMPLEXŪS, ūs, m. _Embrassement_. USUS: Pudici amplexus. AMPLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Augmentation_. SYN. Cessio, incrementum, cumulus, exaggeratio. )( Diminutio. EPITH. Magna, nemini nocens, vehemens. USUS: Amplificatio gloriæ, honoris, pecuniæ, rei familiaris, _accroissement de richesses_. Amplificatio Rhetorica. Gravior quædam affirmatio, quæ motu animorum conciliat in dicendo fidem, _ampfilication_. AMPLĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Augmenter_, _agrandir_. SYN. Amplum facio, dilato; rem parvam verbis majorem facio; augeo, multiplico, locupleto. )( Minuo, infirmo. PHRAS. 1. Amplificare imperium, _reculer les frontières de son royaume_. Proferre imperium, imperii fines; ingentibus incrementis rempublicam augere; ampliare, dilatare, extendere, protendere imperium; imperii fines promovere, propagare, magnas imperio accessiones adjungere. 2. Amplificare dicendo, _développer un sujet_. Augere rem, et tollere altius dicendo; verbis exaggerare, extollere; rem ornare; tragice et rhetorice, omnia dicendo augustiora, majora facere; vero majora jactare; in majus celebrare; verbis in majus ferre, extollere. USUS: 1. Semper studui, tuam gloriam laudibus amplificare, _je me suis toujours efforcé d’augmenter votre gloire en vous louant_. Sermo tuus dolorem mihi meum amplificat. Urbs, fortuna urbis in dies amplificatur et augetur. 2. Amplificare atque ornare dicendo. Cf. Augeo, Amplus. AMPLĬO, as, avi, atum, are, a. _Remettre_, _ajourner_. SYN. Comperendino, differo, temporis plus concedo causam dicturo. USUS: Hæc causa septies est ampliata. Quid hominem nefarium ampliatis? AMPLĬTER, _Amplement_, _largement_. SYN. Ample. USUS: Ampliter in cœna apposuit Ampliter mentiri. AMPLĬTŪDO, ĭnis, f. _Grandeur_, _dignité_, _rang_. SYN. Gloria, dignitas, splendor, auctoritas, gravitas, pondus, claritudo, præstantia, majestas, claritas. EPITH. Rara, egregia, modica, summa. USUS: Amplitudo est potentiæ, _aut_ majestatis, _aut_ aliquarum copiarum abundantia. Ipsæ injuriæ tuam amplitudinem illustrabunt. Omne meum studium ad tuam amplitudinem amplificandam, retinendam conferam, _je ferai tous mes efforts pour vous élever en dignité et vous garder votre rang_. Pompeius posteris suis amplitudinem nominis, quam non acceperat, tradidit. Pervenisti ad summam amplitudinem. Cf. Splendor, Dignitas, Præstantia, Magnitudo. AMPLĬUS, _En plus grande quantité_, _davantage_. SYN. Plusquam, plus, magis, supra, quod excurrit. USUS: Amplius est triennium, _vel_ triennio. Non amplius decem cohortes pugnavere. Decem et amplius nummis, decem, et quod excurrit, nummis. Ita quidem Socrates; hoc amplius Theophrastus, quod etc., _a cela de plus que_, _etc._ Morem tibi geram, hoc amplius, ut oraculum te audiam, _je vous obéirai, bien plus, je vous écouterai comme un oracle_. AMPLUS, a, um, _Ample_, _spacieux_, _grand_. )( Angustus, parvus. USUS: 1. Ampla domus, _maison spacieuse_. Theatrum magnitudine amplissimum, celebritate refertissimum. Locus præter modum amplus, ingentis laxitatis, et qui multorum millium multitudinem capiat. Ædes amplæ, spatiosæ, effusæ. Forum, quantumvis amplum, laxandum videbatur. 2. Seges gloriæ ampla. Res ampla, et immensi operis. Copiæ amplissimæ, militum is numerus, ut virium jam non pœniteat. 3. Amplissimus civitate, amplissimo loco natus. Id curo unice, ut respublica opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit. Cf. Clarus Magnificus, Magnus. AMPULLA, æ, f. _Petite fiole au corps bombé_. SYN. Vas vitreum ventre amplo et inflato. AMPULLOR, aris, atus sum, ari, d. _S’exprimer avec emphase_. SYN. Turgeo, inflor. Cf. Superbus, Facto. AMPŬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de couper_, _d’émonder_. USUS: Sarmentorum amputatio. AMPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Couper_, _tailler_; _supprimer_, _retrancher_. SYN. Reseco, circumcido, rejicio. USUS: Amputetur quidquid in republica est pestiferum. Sit aliquid in adolescentis ingenio quod circumcidam, quod amputem. Cf. Præcido. AN, _Où, est-ce que?_ SYN. Ne, anne, utrum, num, ecquid? USUS: Multum refert, utrum coram multis, an paucis dicatur. An licebit cunctis, tibi non licebit? Patris partes suscipiam, an filii? Eloquat, an sileam. ĂNAGNOSTES, æ, m. _Lecteur_. SYN. Lector conductitius. USUS: Puer festivus anagnostes noster. ĂNĂLŎGĬA, æ, f. _Conformité_, _rapport_. SYN. Proportio. USUS: Analogia ejus vocabuli me decepit. ĂNAS, ătis, f. _Canard_. USUS: Anatum ova gallinis supponimus. ĂNĂTŎCISMUS, i, m. _Intérêt de l’intérêt_, _intérêt composé_. SYN. Fœnus, quod ex fœnore capitur. USUS: Ille quidem ne centesimis, cum anatocismo contentus est. ANCEPS, cipitis, omn. gen. _Douteux_, _incertain_. SYN. Dubius, incertus, ambiguus. )( Certus. USUS: 1. Incertus est exitus, et belli fortuna. Cura, disputatio, causa anceps. Anceps fatorum via. Anceps et multiplex verborum potestas. Cf. Dubius, Ambiguus. 2. Anceps gladius, _glaive à double tranchant_. ANCHŎRA, æ, f. _Ancre_. SYN. Ferrum aduncum ad firmandas naves. USUS: Ergo ille malum erigi, vela fieri, anchoras præcidi, solvi jussit. ANCĬLLA, æ, f. _Servante_. SYN. Famula, pedissequa. USUS: An partus ancillæ in fructu sit habendus, disputant. ANCILLĂRIS, e, gen. com. _Servile_, _bas_, _dégradant_. USUS: Ancillare ac sordidum artificium. ANCILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Servir_. SYN. Servio. USUS: Nemini uni ancillatus sum, aut privatim me addixi. Cf. Servio. ANCILLŬLA, æ, f. _Servante_. USUS: Juris scientiam eloquentiæ tanquam ancillam, et pedissequam adjungebant; contra nunc est. ANDĂBĂTA, æ, m. _Andabate_, _gladiateur qui combattait à cheval et les yeux couverts_. SYN. Gladiatorum genus velatis oculis pugnantium. USUS: Quem antea ne andabatam quidem defraudare poteramus. ANFRACTŬS, ūs, m. _Tour_, _révolution_. SYN. Circuitio, flexus, ambitus. EPITH. Non longus, longus ad spiritum et aptus, annuus, septenus. USUS: Figura nihil habens incisum angulis, nihil anfractibus. Longo anfractu circumscripta oratio. Ætas tua septenos octies solis anfractus, reditusque convertit, _vous êtes âgé de 56 ans_. ANGĔLUS, i, m. _Ange_. SYN. Genius bonus, spiritus cœlestis, cœlestis internuntius, minister DEI et nuntius. PHRAS. 1. Angelus custos, _ange gardien_. Genius humanæ salutis custos; cœlestis custos homini adjunctus, additus, addictus; præses vitæ nostræ spiritus; adjutor, defensor, patronus, auxiliarius vitæ nostræ genius; cœlestis genius, qui hominem ab ortu suo suscipit ac tuetur; qui defendit, custodit, incolumem servat traditum curæ suæ, custodiæ, tutelæ hominem; cui a DEO, Parente optimo, demandatum est hominis patrocinium, cura credita, tutela commissa, et commendata. 2. Angelorum chorus, _chœur des anges_. Spiritus cœlestes; cœlestes internuntii; mentes corporibus secretæ, beatæ et ab omni concretione mortali semotæ, segregatæ mentes; cœlestes animæ atque ab omni admistione corporum remotæ, puræ atque sinceræ. Numinis administri; DEI ad homines interpretes spiritus; spiritus discriminum et periculorum comites mortalium vitæ adjuncti; cœlestium spirituum cœtus, chorus. ANGĪNA, æ, f. _Angine_. USUS: Sues angina moriuntur. ANGĬPORTŬS, ūs et i, m. _Rue étroite_, _ruelle_. SYN. Vicus, angusta via et compendiaria inter domos. USUS: Effusum frumentum vias omnes et angiportus constravit. ANGO, is, anxi, ere, a. _Serrer_; _attrister_, _tourmenter_. SYN. Constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, discrucio. )( Recreo. ADV. Vehementer. PHRAS. 1. Filii morbus vehementer me angit, _la maladie de mon fils m’inquiète fort_. Sollicitum habet, tenet, reddit, efficit; miseris me sollicitat modis; morbus filii non mediocrem mihi affert, conficit, struit sollicitudinem; morbus filii sollicitudinem acuit, auget, duplicat; sollicitudine afficit ingenti; anxiis implet curis; metum, sollicitudinem incutit. Sollicitudini est non exiguæ repentinus filii morbus. Morbus filii animum meum intempestiva sollicitudine turbat, perturbat, vexat, commovet. Morbus filii graviter me afficit; multum curæ, molestiæ, ægritudinis affert; acerbum animo vulnus infligit; curis me frangit, et sollicitudine. Morbus filii molestissime me exercet; gravi mœstitia, atque animi ægritudine afficit, gravem animo sollicitudinem parit repentina filii invaletudo. 2. Admissum a filio dedecus graviter angit patrem, _la honte du fils attriste mortellement son père_. Susceptum a filio dedecus urit, mordet, pungit vehementer patrem. Ea labes filii acerba admodum videtur patri; graviter eumdum urget concepti facinoris probrum, macerat, concoquit, exercitum habet; ea dedecoris nota patri corpus, viresque exedit; cor, corpusque cruciat; ægritudine conficit. Cf. Dolor, Tristis, Anxius, Cura, Affligo. USUS: Illa me cura vehementer angit et sollicitat. Ea me res intimis sensibus, animis, dolore præcipue angit, et sollicitum habet. ANGOR, ōris, m. _Angoisse_, _chagrin_. SYN. Ægritudo, sollicitudo animum vexans, premens, discrucians. EPITH. Utilis. USUS: 1. Noli angoribus te dare, dedere, _ne vous tourmentez pas_. Ecquid angoribus te implicas? ecquid te metu diurno, nocturnoque tam misere conficis? Sæpe pro amico angor capiendus est. 2. Angorem tollere, _faire cesser le chagrin_. Tuæ litteræ angores meos levaverunt; ab angoribus me abduxere; vacuitatem ab angoribus præstiterunt. Cf. Angor, Mœror, Tristitia, Anxius. ANGUĪNUS, a, um, _De serpent_. USUS: Anguina cervix. ANGUIS, is, m. _Serpent_. SYN. Serpens. EPITH. Fœmina, mas, neuter, ingens, volucris. USUS: Angues alites. Anguis ab ara exstitit. ANGŬLĀTUS, a, um. _Anguleux_. USUS: Corpuscula rotunda alia, alia angulata. ANGŬLUS, i, m. _Coin_; _retraite_. EPITH. Summus, par. USUS: Angulum mihi provinciæ eligas reconditum, ac derelictum. ANGUSTĒ, _Étroitement_. SYN. Arcte, stricte, presse, exigue, exiliter, tenuiter, jejune. )( Late, fuse, ample. USUS: Anguste urbem obsidere. Anguste, exiliter dicere. Presse, anguste definire. Anguste, tenuiter disputare. ANGUSTĬÆ, arum, f. pl. _Espace étroit_, _défilés_. EPITH. Magna, incredibilis, summa. USUS: 1. Fauces terræ marisque, _détroits_. Corinthus in angustiis, et faucibus Græciæ. PHRAS. 1. In angustias locorum redigi, _être enfermé dans les défilés_. In exiguum gyrum compelli; tanquam in pistrinum detrudi, ac compingi; in angustum locum concludi, coangustari; in angustum contrahi et adduci; in exiguum orbem contrahi; in arcto stipari, ad colligendum breviori spatio orbem adigi; in arcto esse; in angustias locorum incidere; angustiis locorum claudi, premi. 2. Paupertas, _gêne_, _pénurie_, _pauvreté_. Incredibiles angustiæ ærarii, et pecuniæ publicæ. Ex meis rei familiaris angustiis ejus sustento tenuitatem. 3. Difficultas, _embarras_, _difficultés_. Quid me in has verborum angustias revocas? Cur me in Stoicorum dumeta, et angustias tantas adducis, compellis? Angustiæ temporis breviorem me fecere. 4. Infirmitas, _petitesse_, _faiblesse_. Non capiunt angustiæ pectoris tui, non egestas animi tantam personam. ANGUSTUS, a, um, _Étroit_. SYN. Arctus, brevis, (de loco præcipue). PHRAS. Angusta loca sunt, _ces lieux sont resserrés_. Angustæ fauces coarctant iter. Magnæ sunt, et admodum difficiles locorum angustiæ. Impedimento sunt magnæ locorum difficultates. Locus non capit tantam hominum multitudinem; loci angustiæ non accipiunt, non patiuntur extendi copias. Angusta se loca crebro objiciunt; difficilem ac laboriosam viam faciunt. Impeditissima ad iter faciendum loca sunt. Maximus hic labor ex locorum angustiis enascitur iter illuc habentibus. Montium illæ fauces multis locis arctissime coeunt. Via multis locis constringitur, coangustatur. USUS: 1. In angustum locum concludi, _être enfermé dans un défilé_. 2. Res angusta, _pauvreté_. Cf. Angustiæ. ĂNHĔLĬTŬS, ūs, m. _Respiration_, _haleine_, _souffle_. SYN. Spiritus, respiratio. USUS: 1. Vix anhelitum recipiebam, _je respirais à peine_. Anhelitus latentem morbum indicat. 2. Terræ vapores, _exhalaisons_. Anhelitus terrarum, cum fluere cœperint, venti fiunt. ĂNHĒLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Respirer_. SYN. Spiro, respiro. USUS: Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, ex urbe vel ejecimus, vel emisimus. Species hominis est crudelitatem ex imo pectore anhelantis. ĂNHĒLUS, a, um, _Haletant_. USUS: Equus anhelus. ĂNĬCŬLA, æ, f. _Vieille femme_. SYN. Anus, mulier vetula. EPITH. Minime suspiciosa, indocta. USUS: Aniculæ sæpe inediam biduo, aut triduo ferunt. ĂNĪLIS, e, gen. com. _De vieille femme_. SYN. Quod aniculam potius, quam virum decet ADV. Pene. USUS: Ineptiæ, fabulæ aniles. Omnis superstitio anilis est, et imbecillis. ĂNĪLĬTER, _A la manière des vieilles femmes_. SYN. Anicularum instar, more. USUS: Superstitiose, atque aniliter dicere aliquid. ĂNĬMA, æ, f. _Ame_. EPITH. Æterna, infecta, particeps consilii atque rationis, pura, tenuis, carissima. USUS: (Anima vegetativa, VULG.) Anima altrix plantarum, cujus virtute eæ vigent, crescunt, germinant, frondescunt, florent. 2. (Anima sensitiva, VULG.) Anima sensu prædita, quæ sensu aliquo utitur, quæ sentientis vitæ beneficio fruitur. 3. (Anima rationalis, VULG.) _Ame raisonnable._ Anima rationis particeps, compos; ratione utens; ratione ac mente prædita. Sempiternarum rerum, ac sub intelligentiam cadentium compos, et particeps animus. Particeps consilii atque rationis anima. Immortalis mortali in corpore animus. 4. Anima a corpore separata, _âme séparée du corps_. Animus a corpore sejunctus; corporeis vinculis laxatus, relaxatus; qui ex vinculis, carcere corporis evolavit. Anima soluta legibus corporeæ servitutis; e corpore dimissa; e corporis custodia in libertatem asserta. 5. Animæ defunctorum. Manes; mortuorum, vita functorum animæ. 6. (Animæ in purgatorio, VULG.) Animæ piacularibus ignibus addictæ; piaculari flamma suas eluentes maculas; animæ, quæ purgantibus flammis torquentur; salutarium flammarum ignibus lustrantur. 7. Animæ in cœlo beatæ. Animæ cœlo redditæ; æterna jam in cœlo felicitate potitæ; donatæ sempiternæ mercede gloriæ; infinitis ac sempiternis in cœlesti regno gaudiis perfruentes. Cf. Beatus, Sancti. 8. (Animæ damnatæ, VULG.) Impii manes; animæ sempiternis suppliciis addictæ; æternis cruciandæ flammis; perpetuis inferorum incendiis mactandæ. Cf. Inferi. 9. Ponitur pro vita: In unius hominis anima spes nostras positas omnes habemus, _toutes nos espérances reposent sur lui seul_. Ægroto, dum anima, spes est. 10. Pro anhelitu, _souffle_. Continere, comprimere animam, _retenir sa respiration_. 11. Pro ære, _air_. Inter ignem ac terram aerem DEUS, animamque posuit. Anima, quæ spiritu in pulmones ducitur. 12. Pro causa et principio vitæ, _âme_, _principe de vie_. Animam agere, edere, efflare, amittere, _mourir_. 13. Pro mente, _intelligence_, _cœur_. Ea causa in anima, sensuque meo penitus insita est, et infixa. ĀNĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Vivifiant_. Aer animabili, spirabilique natura. ĂNĬMĀDVERSĬO, ōnis, f. _Remarque_, _réflexion_. SYN. Consideratio, attentio, notatio. EPITH. Censoria, humanissima, liberalissima, paterna, mediocris. USUS: 1. Notatio naturæ, et animadversio peperit artem. Nosse regiones animadversionis est, aut consuetudinis. 2. Pœna, castigatio, reprehensio, _correction_, _châtiment_. Animadversio omnis, ac castigatio contumelia vacare debet. Continere improbos metu animadversionis. Uti in aliquem animadversione. Remittere, condonare animadversionem. Cf. Pœna, Objurgatio. ĂNĬMADVERSOR, ōris, m. _Observateur_, _qui fait attention à_. EPITH. Acris, diligens. USUS: Si acres et diligentes judices esse volumus, animadversoresque vitiorum, magna intelligemus sæpe ex parvis. ĂNĬMADVERTO, tis, verti, versum, ere, a. _Faire attention à_, _remarquer_, _observer_. SYN. Animum adverto, noto, attendo; animum attendo, deprehendo, sentio, intelligo. ADV. Curiosius, attentius, diligentius, facile, graviter, maxime, plane, recte, rectissime, serius, vehementer, usque eo. PHRAS. Animadvertit, quid velim, _il fait attention à mes désirs_. Cernit animo, videt, quid velim. Quid agam, sentit. Præsentit, præsensione quapiam capit; nonnullum sensum habet; subolet illi, quid consilii parem. Non fugit hominem, non latet, ambiguum non est, quo mea spectent consilia. Cf. Noto, Adverto. USUS: 1. Animadverte, quæso, pro tua prudentia quæ fiant, _observez_, _je vous prie_. 2. Punio, castigo, _punit_, _châtier_, _sévir_. Crudeliter in aliquem animadvertere. ĂNĬMAL, ālis, n. _Ce qui respire_, _être animé_. SYN. Animans. )( Inanimatus, inanimis. EPITH. Aptissimum ad cultum, funestum, ac nefariis stupris concretum. USUS: Homo animal divinum, providum, sagax. Homo animal acutum, plenum consilii et rationis, sempiternum, particeps pudoris ac verecundiæ. Animalium alia sugunt, alia carpunt, alia vorant, alia mandunt cibum. ĂNĬMĀLIS, e, gen. com. _D’air_. SYN. Spirabilis, aerius. USUS: 1. Natura animantis, _vel_ terrena, _vel_ ignea, _vel_ animalis, _vel_ humida. 2. Animæ proprium, vitale, _principe de vie_, _âme_. Intelligentiam animalem quidam etiam astris tribuunt. ĂNĬMANS, antis, m. f. _Au pl._ ANIMANTES, ium, m. f. _Vel_ ANIMANTIA, ium, n. _Être animé_, _animal_. SYN. Animal. EPITH. Aquatile, dispar, divinum atque cœleste, mortale, pennigerum et aereum, terrestre. USUS: Animantes armatæ cornibus, obductæ plumis, hirsutæ spinis, tectæ coriis, vestitæ villis. Animantes aspiratione æris sustinentur. Quidam mundum ipsum animantem, sapientemque dixerunt. ĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action d’animer_. EPITH. Divina. USUS: Divinæ animationis species ex igne. ĂNĬMĀTUS, a, um, _Animé_. USUS: 1. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Bene, _vel_ male affectus, _bien ou mal disposé à l’égard de qqn_. Ut homines abs te affecti sunt, ita in te sunt animati. PHRAS. Erga te semper optime animatus fui, _j’ai toujours été plein de bonnes intentions pour vous_. Animos gessi non modo benevolos tibi, sed addictos. Egregia semper in te fuit animi mei propensio. Cf. Affectus. ĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. _Animer_; _exciter_. SYN. Vitam do, animatum facio, anima dono: _vel_ * excito, stimulo, exstimulo, impello. PHRAS. Juvenes identidem animandi sunt, _il faut exciter les jeunes gens_. Recreandi, excitandi, spei animorumque implendi sunt juvenes. Ad spem, fiduciam erigendi sunt torpentes, demissi juvenum animi. Addendi identidem sunt juvenibus animi, et laude confirmandi. Augere animos juventuti oportet, et adhortatione firmare. Juventuti ut consulas, animum dare necesse est; stimulos ac spiritus subdere; fortitudinem inspirare; alacritatem accendere. Incalescant animi juventutis oportet, et alieno studio incitentur. Arrigendi juvenum animi, accendendi, inflammandi. Opera imprimis danda est, ut animus juvenum se colligat, atque confirmet; ut ardor animis injiciatur; alacritas addatur; vigor mentium revocetur. Non desint, quæ juventuti incitamento esse possint; quæ calorem pristinum reddant animis; quæ animos novos afferant; mentes excitent; studium injiciant et alacritatem. Exemplis ac monitis spiritus identidem hauriat juventus; animos renovet; redintegret. Moderator juvenes animum habere bonum jubeat, ut animo forti sint; ut animis vigeant; ut spes languentes erigat, alacritas et fiducia incendatur, curet. Cf. Impello, Excito, Incito. USUS: 1. DEUS omnia animat, format, alit, auget, _animer_, _donner la vie_. 2. * Laude animandi sunt juvenes, _exciter_. ĂNĬMŌSĒ, _Courageusement_. SYN. Magno animo, intrepide. USUS: Non solum id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt. ĂNĬMŌSUS, a, um, _Courageux_, _hardi_. SYN. Plenus animi, plenus roboris, intrepidus. )( Timidus. PHRAS. Homo ingentis spiritus, _homme de cœur_. Animæ prodigus; capax ingentis spei pectus. Cf. Fortis, Alacer. USUS: Vir fortis et animosus. ĂNĬMŬLA, æ, f. _Petite âme_, _faible existence_. USUS: In unius mulierculæ animula, quæ tandem jactura fit? ĂNĬMUS, i, m. _Ame_; _pensée_; _courage_. SYN. Mens, anima, ratio: _vel_ benevolentia; _vel_ consilium, cogitatio. EPITH. Abjectus, abjectior, acer et magnus, præsens et acutus atque versatus, acrior, attentus, accusatorius, æger, æquus atque fortis, paratusque, æquior, æquissimus, æternus, afflictus, agrestis ac durus, alacer et erectus, alienus, gloriæ cupidus, amicus, amplus et excelsus, et patiens incommodorum, non omnino integer, angustus atque demissus et jejunus, tamque parvus. PHRAS. 1. Animo magno eat fortique, _cet homme a un grand courage_. Animus illi magnus est, et ad omnes casus ferendos constans, atque paratus. Animo sane est virili. Est in illo animus amplus, excelsus, incommodorum patiens, acer, præsens, robustus, omni liber cura et angore. Est in illo viro animi altitudo, firmitudo, gravitas, constantia incredibilis. Quantum in ejus viri animo roboris et nervorum, quam eximia virtus insit, quo sit animi robore, qua virtutis indole, qua animi excelsitate, et quasi exaggeratione, quis non videt? Animi firmitudine, gravitateque est singulari. Animo est erecto, et minime perturbato. Animi robore incredibili septus. Stat animo; viget animo et celsitate quadam indolis incredibili. Plenus animorum est. Vigore animi est acerrimus. Vir est, cuius constantiam, vigoremque mentis res nulla labefactet. Vivit in vivido pectore ingenium plusquam pro ætate vegetum. Pectus est homini animorum plenum. Excellenti est animo præditus. Vigore animi inter suos excellit maxime. Est in illo animi excellentia quædam, excelsitas singularis. Animum induit maximis rebus parem. Cf. Fortis, Alacer. 2. Animo est pusillo et abjecto, _il a un cœur faible et pusillanime_. Homo est animo fracto, remisso, humili, et imbecillo. Est illi animus mollis, perturbatus, irritabilis. Videas in illo homine ridiculam animi debilitatem, summam animi remissionem, dissolutionem, languorem, imbecillitatem. Minimus terror ejus animum frangit, minuit, effeminat; illi animum adimit. Ad minimum terrorem animus homini cadit; animum despondet, contrahit, inflectit, demittit; animo deficit, consternitur, concidit. Est quædam in eo homine animi humilitas, impotentia, contractio. Sensibus mirum quam angustis est. Ad primum fortunæ impetum animos submittit. Terroris siquid increpuit, animus mox concidit; frangitur metu; timore debilitatur, exanimatur. Cf. Abjectus, Timidus. 3. Animo est erga me benevolo, _il est bien disposé à mon égard_. Animo in me est bono, optimo. Summa in me fide est, et animo amicissimo. Summa ejus semper in me voluntas fuit. Quæ ille confert in me officia, ab optimo animo proficiscuntur. Secunda est ejus in me voluntas. Cf. Affectus, a, um. 4. Animo est a me alieno, _il est mon ennemi_. Alienum a me habet, gerit animum. Animo et voluntate a me dissidet. Armatum retinet in me animum. Animo est mirum in modum abalienato; aversissimo est a rebus meis animo. 5. Animo est invido, _il est envieux_, _jaloux_. Animo pravo est, et malevolentia suffuso. Cf. Invidus. 6. Animum habeo discedendi, _j’ai dessein de partir_. Animus est in discessu. In animo est; in animo habeo; cum animo; apud animum statui; deliberatum cum animo habeo, proxime migrare. Animus est in eo, ut proxime me hinc auferam. Animum induxi, _vel_ in animum; animum hunc suscepi; animus mihi est, abire propediem. Id ago; in eo nunc sum, ut quamprimum discedam. 7. Animum non habeo, _je n’ai pas le courage_. Abhorret animus ab hoc consilio. Studio toto, ac voluntate abhorreo a re. 8. Animi causa ludit, _il s’amuse pour se reposer_. Delectationis et otii consumendi causa; ad oblectandum temporis otium; fallendi otii gratia; animi remittendi ergo ludo utitur. 9. Animo hæc eo facta sunt, _il a fait cela dans te dessein de_.... Isto animo, atque ea opinione; ea mente et cogitatione, ea voluntate; eo consilio hæc gesta sunt. 10. Animo cado, _je perds courage_. Animo concido; animo contrahor, animo succumbo; spes me deserit; animus cadit, deficit, deest; animo deficere; animum submittere; frangi animo, debilitari; mente consterni soleo. 11. Animum excitare, _enhardir_. Animum erigere; a molestiis revocare, animum addere, augere, dare, renovare, afferre, reficere. 12. Animum recepi, _je suis remis de ma frayeur_. Collegi me ex timore; recreavi me ex illo pavore, recepi me a timore; recuperavi me; redintegravi animum, ac collegi ex illo tumultu. Aberrationem ab iis molestiis nonnullam habeo; animus accessit novus, animos sustuli, cœpi animo stare rursus, ac vigere. Fregit se tandem, ac deferbuit æstus ille animi. Cf. Remitto. USUS: Mens, anima, ratio, _Ame_, _intelligence_, _raison_. Animus est, qui viget, sentit, moderatur, et movet corpus, cui præpositus est. Cernere animo, comprehendere, complecti, tenere. Animum a negotio ad seipsum avocare, secum esse cogere, a corpore abducere. Animo excubare. Animi motus, perturbatio, contentio. 2. Ad benevolentiam refertur: Ex animo diligo, _aimer du fond du cœur_. Quem tibi debeo animum, nunquam mutabo, _je vous aimerai toujours autant que je le dois_. 3. Pro consilio et deliberatione, _disposition naturelle_, _dessein_, _volonté_. Animus mihi est. In animo est. Animo volvo, cum animo reputo. Animo perspicio. Cum animo constituo. Statuo apud animum; ex animi mei sententia; animo lustro, intueor. Animus is nunquam excidet, discedet. Defigo animum. 4. Ad mentis fortitudinem _vel_ debilitatem refertur, _âme élevée_, _caractère bas_. Animo esse magno, acri, ac præsente. Animo esse solutiore, fracto, jejuno, angustiore. 5. Animo bono, _bienveillance_. Animo amicissimo, summa fide ac voluntate. 6. Temeritas, ferocitas, _temérité_, _fierté_. Animos alicujus, ac impetus retardare. ANNĀLES, ium, m. _Annales_, _histoire_. EPITH. Maximi. USUS: Ex vetustate annalium eruenda est memoria nobilitatis. Ex annalium monumentis, et vetustis commentariis hæc petenda sunt. ANNĀLIS, e, _Annuel_, _relatif aux années_. USUS: Majores nostri leges annales non habebant, _nos aïeux n’avaient pas de lois annales (qui fixaient l’âge requis pour les magistratures)_. Lex annalis est, quæ certos annos Magistratui cuivis capessendo præscribit. ANNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_. SYN. Agglutino, necto. )( Avello. USUS: Stomachus ad linguam annectitur. ANNELLUS, i, m. _Anneau_. SYN. Annulus parvus. USUS: Epicuri imaginem in poculis, et annellis habebant. ANNĬVERSĀRĬUS, a, um, _Qui revient tous les ans_, _annuel_. SYN. Quod singulis annis recurrit, revertitur. USUS: Agere sacra anniversaria; festos dies anniversarios; anniversariæ cœli vicissitudines. ANNŌNA, æ, f. _Récolte de l’année_; _vivres_, _denrées_. SYN. Res frumentaria, commeatus, cibaria. EPITH. Cara, carior, carissima, durior. PHRAS. 1. Annonæ penuria est, _il y a disette de vivres_. Annonæ summa est caritas; rei frumentariæ inopia. Annonæ difficultas ingravescit; premit urbem. Durior fit annona. Frugum est inopia; arcti commeatus. Arctiorem annonam hostis, clausum mare facit. Annona laboratur graviter. Annus in summa caritate est. Gravi conflictamur annona. Clausa sunt annonæ subsidia. Consumpta re frumentaria magnis sumus in angustiis. Frumenti inopia, re frumentaria premimur. Rerum omnium ad victum spectantium tantam inopiam sentimus, ut jam non caritas, sed fames timeatur. Copia frumenti deficit. Ad summam frugum inopiam adducti sumus. Annona crescit indies, _puta_ pretio. Res frumentaria in angusto est Annonæ angustiis premimur. In difficultate nobis res est. Annonæ magnis incommodis conflictamur. Laboratur ab re frumentaria. Anguste utimur re frumentaria. Frumentum angustius provenit. Angustiis rei frumentariæ ac cibariorum inopia in summas difficultates incurrimus. 2. Annonam interclusit hostis, _l’ennemi empêcha les vivres d’arriver_. Hostis re frumentaria nos exclusit, interclusit; frumento, commeatuque nos prohibuit; commeatu interclusit; annonam avertit, arctiorem annonam fecit. 3. Annonam mittere, _envoyer des vivres_. Commeatum mittere, subministrare, portare, supportare, subvehere, devehere, adducere, advehere, parare. Frumentum conferre; frumento juvare; rem frumentariam comparare, expedire, explicare. 4. Annonæ difficultas non multum minuitur, _la difficulté de se procurer des vivres ne diminue pas_. Annona haud multum laxaverat; nullum adeo momentum annonæ eo consilio factum est. 5. Annonæ caritas imminuta est, _la cherté des vivres a diminué_. Secuta tandem est annonæ levatio, vilitas. Consecuta est ex summa inopia summa vilitas. Levavit, laxavit, præstitit annonam magistratuum solertia. Apertis horreis frugum pretia levata sunt. Laxaverat tandem annona. Copia frumenti rursum suppetit. Utimur tandem expeditiore re frumentaria; a commeatu melius instructus, omnium rerum copia completus est exercitus. Commeatu, omnium rerum copia abundamus. ANNŌSUS, a, um, _Vieux_. USUS: Annosa arbor. Cf. Senex. ANNŎTO, as, avi, atum, are, a. _Annoter_, _prendre note de_. SYN. Noto, observo. PHRAS. Rei gestæ series annotanda est, _il faut consigner ces actions dans les annales_. Monumentis mandanda, commendanda, consecranda, celebranda; res ea in tabulas, in album est referenda; prodenda, committenda litteris; scripto relinquenda; memoriæ prodenda. Rei gestæ memoria posteris est prodenda. USUS: Et meminisse et annotare oportet Cf. Noto, Consigno. ANNŬLĀRĬUS, ii, m. _Fabricant d’anneaux_. SYN. Opifex annulorum. ANNŬLĀTUS, a, um, _Qui porte un anneau_. * SYN. Annulis ornatus. USUS: Incedunt cum annulatis auribus. ANNŬLUS, i, m. _Anneau_. EPITH. Aureus. USUS: Annulo in cera sigillum imprimere. ANNŪMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _évaluer_; _mettre au nombre de_. SYN. In aliquorum numero pono, in eundem numerum refero, adscribo, adscisco, coopto, recipio. USUS: 1. His libris annumerandi sunt illi de Republica, _à tous ses ouvrages_, _il faut ajouter ses livres sur la République_. In horum numerum librorum et isti veniunt; de horum numero; in horum numero librorum et illi sunt de Republica, in horum numero librorum et illi habendi, reponendi, collocandi de Republica. 2. Numerare simpliciter, _compter_. Pecuniam alicui annumerare. Difficile fit omnes de finibus sententias annumerare. Cf. Adnumero. ANNUNTĬO, as, avi, a tum, are, a. _Annoncer_; _faire savoir_. SYN. Nuntio, denuntio. USUS: Ei salutem a me annuntiabitis. ANNŬO, is, ui, nutum, ere, n. et a. _Donner son assentiment_, _affirmer_. SYN. Nutu capitis assentio. USUS: Id ille toto capite annuit. Si annuerit, salvus sum. ANNUS, i, m. _An_, _année_. SYN. Tempus, spatium annuinum. EPITH. Absolutus perfectusque, egregius, exiens, fatalis, funestus, gravissimus, et pestilentissimus, integer, intolerabilis, judicialis, lenior, magnus, memorabilis, perfectissimus atque ornatissimus, pestifer, plenus, posterior, postremus, proximus, recentissimus, salubris, salutaris, similis, superior, totus, tranquillus aut certe munitissimus, uberrimus quæstuosissimusque, vertens. PHRAS. 1. Anni principio, _au commencement de l’année_. Anno ineunte; se aperiente, anni initio, exordio, ingressu. 2. Sub finem anni, _vers la fin de l’année_. Anno exeunte, vertente, circumacto, transacto. Dum annus se circumagit, dum annus in exitu est. Cum jam anni pars major processisset; cum extremum iam anni esset. Cum anni tempus circumactum esset. 3. Anni duo abierunt, _deux années se sont écoulées_. Anni duo intercessere, interfluxere. Biennium jam factum erat, postquam etc. Tertius est hic annus, ex quo etc. 4. Annum agit tertium, _il est âgé de trois ans_. Tres habet annos. Quadrimo minor est. Major est annis duobus. Annorum est trium. Nondum tertium egressus est ætatis annum. Annum agit tertium. Annos natus est, complevit tres. Trimulus est puer. Ætas universa ad tertium processit annum. Ætas est illi trium annorum. Hinc annus est illi tertius. Annum decurrit tertium. Annum tertium nondum explevit, excedit. Ad annum vitæ pervenit tertium. USUS: Homeri et Virgilii ætates non annis, sed seculis sunt disjunctæ. Annus integer, solidus, qui cursu solis, solstitiali orbe circumagitur. Annus abhinc alter abiit, exiit, præteriit. Anno Domini, _l’an du Seigneur_, _l’an de grâce_. Anno post Christum natum; Christi nati. Anno a salute humana hominum generi, restituta, data, recuperata. Anno a partu virginis; a partu virgineo; a puerpera virgine; a partu Matris semper virginis. Anno partus virginei; salutis per Christum restitutæ, reparatæ, recuperatæ salutis humanæ. ANNŬUS, a, um, _Annuel_. SYN. Quod unius anni spatio continetur. USUS: Cursus annuus finitur ad rationem solis. Annuum tempus prope emeritum habes. ANQUĪRO, is, quisivi, quisitum, ere, a. _Rechercher soigneusement_. SYN. Inquiro, quæro. USUS: Omnes artis locos anquirere. Judicio anquirere. Capite, _vel_ capitis anquirere, _intenter une action capitale_. (VULG. Contra aliquem criminaliter procedere.) Cf. Inquiro. ANSA, æ, f. _Anse_, _poignée_. SYN. Manubrium. EPITH. Plures. USUS: TRANSL. Pro occasione, _occasion_, _moyen_. Dare ansam ad agendum. Capere ansam dicendi. Retinere ansam ad aliquem exagitandum. Cf. Occasio. ANSĀTUS, a, um, _Qui a une poignée_. * SYN. Quod ansam habet. USUS: Homo ansatus, qui subnixis alis sese infert, _homme qui a les poings sur les hanches_. ANSER, ĕris, m. _Oie_. USUS: Anseribus in Capitolio, et canibus cibaria publice præbentur. ANTE, _Avant_, _devant_. SYN. Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. )( Post. USUS: 1. Loci ratione: Ante tribunal, ante pedes, ante oculos; ante suum fundum Clodius Miloni insidias parat. 2. Ratione temporis: Ante tempus consulatum inis. Idem jam quatriduo ante cogitarem. Proxime tu dices, ante ego censueram. (Interdum omittitur): Quarto (subintell. ante) Calendas, Idus, Nonas Novembres. 3. Magis (in comparatione): Te ante alios diligo. Virgo longe ante alias specie insignis. Numidæ ante omnes barbaros in venerem effusi. Nulli mortalium armis, aut fide ante Germanos. ANTĔA, _Auparavant_. SYN. Antehac, ante hoc tempus, superioribus diebus, superioribus temporibus. USUS: Ad te antea, atque adeo prius scripsi. Id magis nunc opportunum, quam unquam antea. ANTĔACTUS, a, um, _Passé_, _écoulé_. SYN. Superior. USUS: Ex anteacta vita facere judicium de aliquo. ANTĔCAPTUS, a, um, _Préconçu_. SYN. Ante conceptus, præceptus. USUS: Antecapta quædam animo totius rei informatio, opinio. ANTĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Marcher devant_, _devancer_. SYN. Anteeo, præeo, præcurro, prægredior, antegredior, anteverto. )( Sequor. ADV. Efficienter. USUS: Biduo illum antecessi. Aliquem auctoritate, ætate, usu rerum antecedere. Cf. Excello. ANTĔCELLO, is, cellui, ere, a. et n. _Surpasser_, _l’emporter sur_. SYN. Excello, præsto, antesto, præcedo, antecedo. )( Inferior sum. ADV. Longe, longe et multum. USUS: Chaldæi astrorum scientia aliis gentibus antecellunt, _les Chaldéens n’ont point de rivaux dans la connaissance des astres_. Eloquentia, ingenii gloria, humanitate, integritate, militari laude antecellere. Cf. Potior. ANTĔCESSĬO, ōnis, f. _Action de marcher devant_; _cause antérieure_. SYN. Præcursio, prægressio. )( Consecutio. USUS: Vir sapiens causas rerum videt, earumque progressus, et quasi antecessiones non ignorat. ANTĔCESSOR, ōris, m. _Soldat d’avant-garde_. * SYN. Qui præcedit. USUS: Res per speculatores, et antecessores equites enuntiatur, _il apprend l’affaire par ses éclaireurs_. ANTĔCURSOR, ōris, m. _Éclaireur_. * USUS: Cum antecursoribus Cæsaris prælium commisit. ANTĔDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN. Prædico, ante prædico. USUS: Augurum est, antedicere ea, quæ vitari possunt. ANTĔĔO, is, ii _vel_ ivi, itum, ire, a. et n. _Précéder_; _surpasser_. SYN. Antecedo, præeo, præcedo. USUS: Præstantia animi omnibus bonis corporis anteit. Si me amas, fortunam ipsam fortunis anteeo meis. Aliquem tempore, ætate, intelligentia, virtute anteire. Cf. Supero, Excello. ANTĔFĔRO, fers, tuli, latum, ferre, a. _Préférer_. SYN. Antepono, præpono, præfero. ADV. Longe. USUS: Iniquissima pax justissimo bello; bonus Imperator optimo Jurisperito anteferendus est. Catonis fortunam afflictam omnibus Cæsaris triumphis antefero. Cf. Antepono. ANTĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Marcher devant_, _devancer_. SYN. Antecedo, anteverto, prægredior. )( Sequor. ADV. Fortuito. USUS: Lucifer, cum solem antegreditur; cum subsequitur, Hesperus dicitur. Omnia quæ fiunt, causis fiunt antegressis. Cf. Præcedo. ANTĔHAC, _Auparavant_. SYN. Antea. USUS: Antehac sperare licebat, nunc etiam spes erepta est. ANTĔLŪCĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant le jour_. SYN. Quod ante lucem est, _vel_ fit. USUS: Tempus antelucanum. Cœnæ antelucanæ, _repas prolongés jusqu’au jour_. Litteratus antelucana opificum industria ne se vinci sinat. ANTĔMĔRĬDĬĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant midi_. SYN. Quod fit ante meridiem. )( Pomeridianus, vespertinus. USUS: Antemeridianus sermo. Antemeridianis litteris tuis me recreasti. ANTENNA, æ, f. _Antenne_, _vergue_. SYN. Transversum in navi lignum ad malum, cui velum alligatur. USUS: Quid tam in navigio necessarium, quam prora, puppis, antennæ, vela, mali? ANTĔOCCŬPĀTĬO, ōnis, f. _Antéoccupation_. Figura Rhetorica. SYN. Impulsio. ANTĔOCCŬPO, as, are, a. _Aller au-devant_, _prévenir_. SYN. Præoccupo. USUS: Ut anteoccupet, quod putat opponi. ANTĔPĪLĀNI, ōrum, m. pl. _Soldats des deux premiers rangs_. USUS: Hoc agmen antepilanos vocabant. ANTĔPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Mettre devant_; _préférer_. SYN. Præpono, præfero, antefero, præstabilius puto, primas do, primum et summum habeo. ADV. Longe, nimium, recte, stulte. PHRAS. Publica commoda privatis antepono, _je préfère l’intérêt de l’état à mes propres intérêts_. Reipublicæ commoda privatis potiora habeo; mihi reipublicæ prima est dignitas, vitaque potior. Majorem publicæ, quam privatæ utilitatis rationem duco. Ad publica magis, quam privata commoda, consilia mea, studia, ac cogitata refero. Pluris ego publica, quam privata facio commoda. In quærendis commodis non tam meas, quam reipublicæ utilitates specto; non tam mei, quam publici boni rationem habeo. In consiliis, ac cogitationibus ampliorem publicis, quam privatis utilitatibus locum do, tribuo, relinquo. Reipublicæ mihi cura potior est ac antiquior, quam privata rerum mearum commoda. USUS: Ego nec meum consilium nec judicium tuo, nec laude probitatis me tibi antepono. ANTĔPRÆDĬCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN. Prædico. USUS: Itaque hoc apud vos testificor, denuntio, anteprædico. ANTĔQUAM, _Avant que_. SYN. Priusquam, antequam. USUS: Scribam, antequam discendo. ANTĔSIGNĀNUS, i, m. _Soldat qui est devant les enseignes_; _chef_. SYN. Primipilus. USUS: Antesignanos constituere judices. Fuerat in acie Pharsalica antesignanus. ANTESTO, stas, steti, statum, stare, a. et n. _Être au premier rang_, _surpasser_, _exceller_. SYN. Præsto, antecello, excello. ADV. Multum. USUS: Crotoniatæ olim corporis viribus omnibus antestetere. ANTĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. _Arriver avant_, _devancer_. SYN. Prævenio, anteverto, præverto. USUS: Consilia et insidias hostium antevenire. Omnibus rebus, credo, amorem prævenire. Cf. Præsto. ANTĔVERTO, is, verti, versum, ere, a. et n. _Aller devant_, _prévenir_. SYN. Præverto, antecedo. )( Subsequor. USUS: 1. Itinere illum antevertit. Antequam tecum agerem, antevertisti. 2. Rebus aliis antevertam, quæ mandas mihi, _je m’occuperai avant tout de ce que vous m’ordonnez_. Cf. Prævenio. ANTĬCĬPĀTĬO, ōnis, f. _Connaissance anticipée_, _préalable_. USUS: Quis non habet sine doctrina anticipationem quamdam Deorum? i. e. anteceptam Deorum agnitionem, _quel est celui qui, même sans instruction, n’a pas une certaine connaissance de la Divinité?_ ANTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Devancer_, _anticiper_. SYN. Anteoccupo, anteverto. USUS: Quid anticipas molestias diu post secuturas? Anticipatum est mentibus nostris, DEUM humana forma concipere. ANTĬPŎDES, um, m. _Antipodes_. SYN. Gentes adversi orbis incolæ. USUS: Antipodes e regione nobis, adversis stant vestigiis, adversa urgent vestigia. ANTĪQUĒ, _A l’antique_. USUS: Quædam antique, pleraque dure dicit, _employer des expressions vieillies_, _des archaïsmes_. ANTĪQUĬTAS, ātis, f. _Antiquité_. SYN. Vetustas. EPITH. Incorrupta, mutata, ultima. USUS: 1. Antiquitas proxime ad Deos. In exemplis auctoritatem habet antiquitas. 2. Priscorum mores: Cato documentum virtutis, antiquitatis, prudentiæ, _Caton, ce modèle de vertu, de probité antique, de prudence_. ANTĪQUO, as, avi, atum, are, a. Rejeter. SYN. Abrogo. USUS: Legem, rogationem antiquare. Cf. Aboleo, Abrogo. ANTĪQUUS, a, um, _Antique_, _ancien_, SYN. Vetus, priscus. )( Recens. DIFFER. Senes, quantum ad vitam privatam; Veteres, quantum ad publicum tempus. Antiqui utrique dicuntur, sed magis Veteres, quam Senes. PHRAS. 1. Quæ tu narras, antiqua sunt, _ce que vous racontez est bien ancien_. Horum non satis explicata recordatio est, quæ propter vetustatem obsoleverunt. Hæc jam diu gesta, et a memoria nostra sunt remota. Perantiqua ista sunt, ex annalium monumentis, et Regum memoriis repetenda. Res sunt vetustate, senio, et situ oblitteratæ, vetustate nimia obscuræ, ut quæ ex magno intervallo non cernuntur. Exoleta vetustate annalium ista sunt exempla. Exesa sunt vetustate monumenta; profundæ vetustatis caligine obducta; ex veterrimis commentariis eruenda, conquirenda. Res sunt vetustate obrutæ; vexatæ; vetustatis rubigine obsitæ. Monumenta sunt vetustatis injuria victa. 2. Antiqua verba adhibes, et obsoleta, _vous vous servez d’expressions vieillies et qui ne sont plus en usage_. Versus affers, quos Fauni olim, vatesque canebant. Prisca verborum vetustate uteris. Verba adhibes ex Faunorum et Aboriginum seculo repetita. Quasi cum Evandri matre loquereris, ita verborum quævis monstra aucuparis. Videris inter Menenios, et Appios litteras didicisse. Verba affers a Sabinis usque, ac Curibus accita. Pacuvios sermone refers. Reconditæ istæ voces sunt et exoletæ, quarum tibi in sermone usus est. 3. Antiquarum rerum investigator est diligens, _c’est un critique habile de l’antiquité_. Cognoscendæ vetustatis avidus est; vir est morum et litterarum veterum studiosissimus; mirifico antiquitatis studio tenetur. Diligentissimus est antiquitatis investigator. USUS: 1. Hæc nimis antiqua, et obsoleta sunt, _tout cela est bien vieux et passé de mode_. Hæc memoria nostra antiquiora sunt. Homo est antiquus, simplex et antiqui moris, qui ex sua natura cæteros fingat. In hoc homine vestigia antiqui officii remanent. 2. Comparat. Antiquior, pro carior, melior, potior. Nihil tibi sanctius sit, et antiquius, quam etc., _n’ayez rien de plus sacré, de plus à cœur que_.... Nihil habui antiquius, quam salutem publicam. Hæc mihi cura erit antiquissima. Cf. Potior. ANTISTES, stitis, m. _Prêtre_, _pontife_. SYN. Præsul. USUS: Sacrorum antistites, religionum interpretes. ANTISTĬTA, æ, f. _Prêtresse_. USUS: Fani Cereris antistita. ANTRUM, i, n. _Antre_, _caverne_. * SYN. Caverna, specus. 1. ĀNUS, i, m. _Anus_, _fondement_. USUS: Anum appellas alieno nomine, cur non suo potius? 2. ĂNŬS, ūs, f. _Vieille femme_. EPITH. Delira, excors, fatidica. USUS: Quæ anus, ita, ut tu, deliret. ANXĬĒ, _Avec anxiété_. * SYN. Sollicite, curiose, religiose, cum anxietate. USUS: Anxie rem ferre videtur. Anxie quærit. ANXĬĔTAS, ātis, f. _Anxiété_, _tourment_, _souci_. SYN. Sollicitudo, dolor. DIFFER. Anxietas ab angore ut ebrietas ab ebriositate. Cf. Afflictor. ANXĬUS, a, um, _Inquiet_, _tourmenté_. SYN. Natura proclivior ad angorem, sollicitus. PHRAS. 1. Anxius sum, _je suis inquiet_. In angustiis sum; omnibus rebus urgeor; in summas angustias adductus, inclusus sum; valde suspenso animo exspecto, qui evadam. Angor animo; metu conficior et angore. In sollicitudine sum; non mediocrem habeo, sustineo sollicitudinem; hæret in me sollicitudo illa; discrucior animo; sollicitor plurimis modis; animo male est, exedor, excrucior, emaceror. Nullum mihi tempus sine sollicitudine intercedit; vehementer re ista commoveor. Angitur intimis sensibus, _il est profondément troublé_, _inquiet_. Cruciatur, æstuat, titubat, hæsitat; quo se vertat, nescit. Qui homini æstus, quis error, quæ tenebræ? quid ille, caput sinistra perfricans, secum commurmurat? nocturno metu, et diurno vitam agit angore plenissimam. Æger animi, trepidus rerum suarum, nec satis certus, quo loco res suæ sint; afflictat se, manus supplices ad cœlum tendit; cogitationibus animum exedit; gravatum animi anxietate corpus ægre trahit. In angustum ejus coguntur copiæ. 2. Anxio te animo esse video, _je vois que vous êtes triste_, _inquiet_. Sentio te ægritudine confici; multis curis urgeri; affligi mœrore et consumi. Non me fugit, quantis curarum fluctibus, quantis perturbationibus animus jactetur tuus. Video, te in molestissimis esse curis; mœrore contrahi; ægritudine contabescere. Tristibus vexatum curis; angoribus implicatum; sollicitudine æstuantem te conspicio. Magnis mihi curis agi, magnis premi, angique sollicitudinibus videris. Nisi me conjectura fallit, multum acerbitatis tibi exortum est; magnum mœrorem eo ex casu cepisti, suscepisti, hausisti; ingentem ea tibi res sollicitudinem incussit; multas tibi curas dedit. Angorem capis, ut video, nimium; angori te das, dedis, implicas nimio; speciem mali majorem anxio animo tibi figuras; sollicitudine exsanguis es; in angustiis versaris maximis. Noctem, reor, cum perpetuis vigiliis, et magno animi motu agis. Turbata magnopere, quantum conjectura consequor, tibi mens est; gravis tibi injecta est cura; magnus te incessit metus. Cf. Affligo, Sollicitus, Timeo. USUS: Morosi sunt, iracundi, anxii et difficiles senes. Sollicitus et anxius amor. Animo esse anxio. Cf. Scrupulosus. ĂPĂGE et ĂPĂGĬTE! _Ôte_, _retire-toi_; _arrière_, _loin d’ici_. Abigentis vox est, et fastidientis aliquid. USUS: Apage cum illo. ĂPER, pri, m. _Sanglier_. SYN. Silvestris porcus. EPITH. Ingens. USUS: Hercules cum Erymanthio porco confligens. ĂPĔRĬO, is, ui, ertum, ire, a. _Ouvrir_. SYN. Patefacio, recludo, resero. ADV. Aliquando, breviter, diligentius, paulum, studiosius. PHRAS. 1. Domum meam amicis aperio, _ma porte est ouverte à mes amis_. Domus mea patet omnibus; nemini clausa est amicorum. Adapertæ, expansæ fores sunt; angulos ædium mearum omnes amicis pervios facio, pando, resero. 2. Jussit vi aperiri portam, _il ordonna d’enfoncer la porte_. Militi negotium datum est, ut portas moliretur; seras, claustraque refringeret, revelleret; impetum in portas faceret. 3. Aperuit litteras, _il ouvrit les lettres_. Litteras resignavit; vincula epistolæ solvit, laxavit. 4. Animum aperire grave est, _ouvrir son cœur est chose grave_. Grave est, denudare judicia sua; animum patefacere; occulta sua apud aliquem expromere. Res est periculi plena, significationem dare, animi sui, sic ut sensus, voluntates ac studia quisque intelligat, perspiciat, cognoscat; ut pateant, exstent, perspecta sint studia nostra; ut ex signis quisque obviis de sensu nostro conjiciat. USUS: 1. Non ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire nesciat; nec ita reseranda, ut pateat omnibus, _il ne faut être ni prodigue, ni avare_. 2. Declaro, indico, explico, dissero aperte, facile reddo, _découvrir_, _montrer_, _parler de_... Studia, consilia, cogitationes, sententiam meam tibi aperire soleo. Philosophiæ fontes Socrates primus aperuit. Ego in senatu sceleratorum consiliorum fontes omnes aperui. Virtus sibi reditum in patriam aperit. Fores amicitiæ, occasionem ad invadendum aperire. ĂPERTĒ, _Ouvertement_. SYN. Publice, plane, palam, non obscure, non dissimulanter. )( Tecte, ex insidiis, clam. PHRAS. Res in aperto, ac propatulo loco; in ore, atque oculis provinciæ; luce palam, inspectantibus omnibus gesta, _chose faite ouvertement_, _au vu et au su de tout le monde_. Apertissime et planissime rem explicare. Proferre aliquid aperte falsum. Simpliciter, candide et aperte loqui. Cf. Palam. ĂPERTŬRA, æ, f. _Ouverture_. * USUS: Contra eas cellas relinquantur aperturæ. ĂPERTUS, a, um, _Ouvert_. SYN. Patens, manifestus, planus, ante oculos positus. PHRAS. Homo eat apertissimus, _cet homme est très-ouvert_. Eo ingenio natus est, ut amicitiam et inimicitiam in fronte promptam gerat; animo simplici est et aperto, animum in vultu et lingua promptum habet. Cf. Sincerus. USUS: 1. Nihil tam clausum, tam reconditum, quod istius cupiditati non apertissimum, promptissimumque foret. Apertam simultatem gerere. Apertum scelus. Nihil tam apertum, tam perspicuum. 2. Facilis, perspicuus, sincerus, _ouvert_; _clair_. Multus tibi apertus est ad laudem cursus. Homo apertissimus. Aperta, dilucida oratio. ĂPEX, ĭcis, m. _Sommet_. SYN. Fastigium. USUS: 1. Apex senectutis est auctoritas. 2. Diadema regium, _diadème_. Aquila Tarquinio apicem imposuit. ĂPHRACTUS, i, f. _Vaisseau sans pont_. USUS: Morata est navigationem aphractorum imbecillitas. Genus est navigii Rhodiis usitati. ĂPIS, is, f. gen. pl. apium et apum, _Abeille_. USUS: Homines mollitia fluentes apis aculeum ferre non possunt. Apum examina, quibus plurimum natura ingenii atque artis tribuit. ĂPŎLŎGUS, i, m. _Narration_, _fable_, _apologue_. SYN. Fabula, in qua bruta animalia inducuntur loquentia. USUS: Narrationes apologorum. ĂPOPHTHEGMA, ătis, n. _Apophthègme_. ĂPOSTĂTA, æ, _Apostat_. SYN. Datæ Christo fidei desertor impius; desertor sacri instituti. PHRAS. 1. Nuntium remisit religioni veræ, _il a abjuré la vraie religion_. Ejuravit Christi sacra; a fide Christo data impia defectione descivit; ejurato Christi nomine ad superstitiones pristinas se recepit; a vera Religione, ab recta in DEUM fide defecit; desertis Christi castris ad sacrilegas superstitiones revertit. 2. Defecit a sacri ordinis instituto, _il a quitté son ordre, sa profession religieuse_. Deseruit religiosum, quod professus erat, institutum; sua voluntate a religiosa se militia segregavit; spreta votorum religione profanis se iterum curis, rebusque reddidit; abruptis legum, religionumque vinculis in nefariam se libertatem restituit; descivit a religiosæ familiæ institutis. Obligatam sacramento fidem nefaria instituti desertione impius fefelit. ĂPOSTŎLI, ōrum, m. pl. _Les Apôtres_. PHRAS. Primi Christianæ legis Magistri, ac doctores; duodecim Christianæ doctrinæ præcones; legati a Christo missi ad omnes terrarum nationes; Christianæ reipublicæ Duodecim viri; Christianæ religionis signiferi; primorum Ecclesiæ principum collegium. ĂPŎTHĒCA, æ, f. _Magasin_; _cellier_, _cave_. SYN. Cella vinaria, penuaria, etc. USUS: Domos omnium et apothecas scrutari. APPĂRĀTĒ, _Avec appareil_, _somptueusement_. SYN. Cum apparatu, magnifice. USUS: Itaque edit, et bibit jucunde, sane et opipare, et apparate. APPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Magnificence_. USUS: Magnificentia, et apparatio popularium munerum, _pompe des jeux publics_. APPĂRĀTŬS, ūs, m. _Préparatifs_; _ornement_, _apparat_. SYN. Apparatio. EPITH. Epularum a magnificentia recedens, magnificus, non privatus, aut plebeius, sed patricius, et prætorius, major, maximus, minor, navalis, præclarus; regius, tantus, tam præclarus, tenuissimus. USUS: Delectant me magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia, et copia. Dies festus argento, veste, omni apparatu, ornatuque visendo agitur. Regio epularum apparatu accipi. Nullo apparatu pure et dilucide dicere. Hæc erat totius operis designatio, et apparatus. Apparatu nobis opus est, et rebus exquisitis undique, et collectis, accersitis, comportatis. APPĀRĔO, es, ui, itum, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Adsum, præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do. )( Occulto. ADV. Leviter, clarius, facile, nusquam, prorsus, plane, serius. PHRAS. Apparuit in somno, _il apparut en songe_. In somnis observata hominis species; repræsentatæ sunt illi species minarum, iræque cœlestes; cœlo repente delapsa viri species se obviam dedit; in quiete visus divina specie juvenis; secundum quietem oblata illi species est hominis; in somno spectabilem habuit virum. Erat in oculis species hominis incogniti; per speciem se oculis obtulit; spectandum se præbuit vir ad eum diem ignotus. USUS: 1. Nulla uspiam navis prædonum, equi nulli, nulli equites apparuere. Deus ille sub anguis specte Syllæ apparuit. 2. Patet, liquet, _être évident_, _manifeste_. Ut apparet ex ejus orationibus, fuit vir doctus. Quo magis opprimitur, eo magis ejus virtus eminet, et apparet. Apparebunt demum fraudes tuæ, dilucebunt, detegentur. Cf. Emineo. APPĀRĬTĬO, ōnis, f. _Fonction d’appariteur_. SYN. Apparitoris officium. EPITH. In longa ejus apparitione fidem ejus, et abstinentiam cognovi. APPĀRĬTOR, ōris, m. _Appariteur_, _nom générique de tous les officiers subalternes attachés aux magistrats romains_. SYN. Satelles, stipator. EPITH. Humilis et abjectus, necessarius, recens. USUS: Quis unquam apparitor tam humilis, et abjectus. APPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_. SYN. Comparo, paro. ADV. Omnino, opipare. DIFFER. Præparare est antea utilia parare; apparare pertinet ad dignitatem quamdam, ac verius pompam. USUS: Bellum apparavit, suscepit, confecit. Convivium, cœnam, nuptias, prandium apparare et ornare. Crimina in insontem apparare. Ludi apparatissimi. Instructa et apparata domus rebus omnibus. Cf. Paro, Instruo. APPELLĀTĬO, ōnis, _Appel (en justice)_; _appellation_, _dénomination_. SYN. Compellatio. EPITH. Improbissima, inanis, levis, venalis. USUS: Regum appellationes venales erant. _Le titre de roi était à vendre._ Ea Tribunorum appellatio intercessit auxilii causa. APELLĀTOR, ōris, m. _Appelant, qui interjette appel_. USUS: Vix manus ab illo appellatore abstinebantur. APPELLO, as, avi, atum, are, a. _Adresser la parole_. ADV. Apertius, blande, blandissime, comiter, commode, communiter, durius, græce, gravissime, honorificentissime, identidem, inutiliter, ita sane, latine, melius, nimirum, recte, nominatim, nusquam, omnino non, pessime, prudenter, recte, rite, rectius, temere, valde, probe, vere, ultro, vulgo. USUS: 1. Voco, compello, alloquor. Rem suo nomine appellare. Salutare benigne, comiter, hilariter appellare unumquemque. Blando sermone milites appellare. Superbius, asperius, duriore verbo appellare quemquam, _parler à_. 2. Nomino, nuncupo, _nommer_, _proclamer_, _mentionner_. Nunquam Cæsar Pompeium honorifice appellat. Nominatim, nomine aliquem, tertio quoque verbo appellare. 3. In jus voco, _appeler en justice_. Debitum reposco, _sommer un débiteur de payer_. Cur me post biennium primo appellas? Sponsores appellare. De pecunia quem appellare. 4. Invoco, et confugio ad, _appeler à son secours_. Quis mihi Deus appellandus, quæ hominum fides invocanda, imploranda? A Prætore ad Tribunos, _vel_ Tribunos appellavit. (VULG. Majorem potestatem imploro, _en appeler à une juridiction supérieure_.) Cf. Nomino, Voco. APPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Aborder_. SYN. Applico, admoveo, accedo. ADV. Valde, timide. PHRAS. Navis ad littus appulit, _le navire aborda au rivage_. Littori admovit; terræ applicuit; navi ad portum successit; in terram evasit; ad terram pervenit; littus attigit; aditum ad terram navibus habuit; portum tenuit; in portum delatus, invectus est; portus hominem accepit; littore potitus est; portum ingressus est, cepit, tenuit, subiit; ad portum accessit; in portum navim subduxit; portum tetigit, assecutus est, intravit. USUS: 1. Classem ad portum, ad littus appulit, _aborder_. 2. TRANSL. Animum ad litteras appellere, _s’appliquer à l’étude_. Animum ad uxorem, ad scribendum appellere. 3. Pass. Classis appulsa. Appulsi in navibus prædones Cf. Accedo. APPENDĬCŬLA, æ, f. _Petit accessoire_. SYN. Corollarium, accessio. USUS: Est hæc quasi appendicula ejus causæ. APPENDIX, ĭcis, _Appendice_. SYN. Additamentum, accessio, corollarium. USUS: Appendix animi corpus, _le corps est une dépendance de l’âme_. APPENDO, is, di, sum, ere, a. _Peser_. SYN. Annecto, suspendo, pendo. DIFFER. Perpendo, expendo, ejusdem fere significationis, rem exacte pondero: appendo, suspendo ad lancem; _vel_ statera pondero. USUS: Non annumero verba, sed appendo, _je ne compte pas les mots_, _mais j’en pèse la valeur_. Omnia sua tibi concessit, annumeravit, appendit. Aurum appendere artifici. APPĔTENTĬA, æ, _Appétit_, _désir_. SYN. Appetitus. EPITH. Effrænata. USUS: Lætitia, profusam hilaritatem, libido effrænatam appetentiam efficit. Appetentiam cibi præstare; famem obsonare, _faire provision d’appétit_. APPĔTĪTĬO, ōnis, f. et APPĔTĪTŬS, ūs, m. _Désir_, _convoitise_; _besoin_. SYN. Appetentia, impetus. EPITH. Immoderata, nimia, naturalis. USUS: Natura belluis dedit sensum, et motum, et cum quodam appetitu accessum ad res salutares. Appetitus rationi obediant, subjecti sint. Contrahere et sedare omnes appetitus, ut tranquilli sint, et omni perturbatione careant. Cf. Desiderium. APPĔTO, is, ivi _vel_ ii, itum, ere, a. _Rechercher_, _désirer_. SYN. Cupio, opto, desidero, expeto. )( Refugio. DIFFER. Appeto cum affectu qualicunque: expeto cum ratione honesta et bona. ADV. Ardentius, cupide, frustra magnificentius, plus, semper, rapide, ultro. PHRAS. Aliena bona appetit, _il convoite le bien d’autrui_. Oculos ad prædia illa adjicit; inhiat, imminet fundis illis. USUS: 1. Non solum non recuso; sed appeto, reposco, _non seulement je ne refuse pas, mais je désire_. Homo voluptatum, gloriæ appetentior, laudis appetens. 2. Invado, impeto, _attaquer_, _assaillir_. Vita ejus sæpe ferro, insidiis appetita est. Lapidibus se appetitum, ac percussum clamitat. 3. Appropinquo, _approcher (en parl. du temps)_. Dies appetebat septimus, _le septième jour approchait_. Cf. Peto, Desidero. APPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Ajouter en écrivant_. USUS: Novi semper aliquid appingitur. APPLAUDO, is, plausi, plausum, ere, a. _Battre des mains_, _applaudir_. SYN. Manuum _vel_ pedum plausu favorem significo. USUS: Cui civium generi maxime applauditur. Cf. Plaudo, Admurmuratio, Gratulor. APPLAUSŬS, ūs, m. _Applaudissement_. SYN. Favor popularis, secunda populi admurmuratio, festa acclamatio. EPITH. Magnus. USUS: Assentiente populo magno applausu dixit Cf. Plaudo, Plausus. APPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Attachement_, _sympathie_. SYN. Adjunctio, adjectio. USUS: Amicitia potius ex applicatione quadam animi cum sensu amandi, quam a cogitatione utilitatis secuturæ oritur. APPLĬCO, as, cui, citum, are, a. _Appliquer_, _attacher_, _joindre_. SYN. Adjungo. ADV. Familiariter, maxime, studiose. PHRAS. Ad bonas artes, se diligenter applicat, _il s’applique à l’étude avec ardeur_. Mentem, animum, consilium, studium ad litterarum studia appellit; mentem in bonarum artium studiis figit, locat. Animum ad doctrinarum studia adjungit. Bonarum artium studiis se addicit, operam dat; operam et studium navat. Ad artes liberales animum applicat; operam, studium, laborem confert; se ad bonarum artium studia transfert; in iis elaborat, desudat; operam ponit, consumit; industriam suam exercet. Animum adjicit ad bonas artes; nullam in iis consequendis industriam omittit; nulli parcit operæ; toto pectore, omni studio, cura, cogitatione in honestas artes incumbit; in honestissimarum artium studio, ac cultura omnes curas intendit. USUS: 1. Applicare naves ad terram, terræ. Flumini castra; se ad arborem applicat, _aborder_; _adosser_, _s’appuyer contre_. 2. Adjungo, _s’attacher à qqn_. Se ad aliquem præsidii causa; se ad ductum alterius, ad fidem et amicitiam populi applicare, _s’appliquer à_. Alii ad jus civile; ad eloquentiam alii se applicant. Animum denique ad frugem applicuit. Ad deteriorem partem animum ægrotum applicare, _se laisser aller au mal_. Cf. Adjungo. APPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Placer auprès_; _ajouter_. SYN. Addo, adjungo, admoveo, adjicio, appingo, adscribo. USUS: 1. Ad ignem apponere aliquid, _mettre qqchose sur le feu_. Notam alicui rei, ad rem aliquam, ad malum versum adscribere, apponere. Ad illa præcepta de suo aliquid apposuit. Nec dies tuæ epistolæ, nec signum appositum est. 2. Pono, _placer qqn auprès d’un autre_. Custodem alicui apponere. Lucro apponere aliquid. 3. Ex composito adhibeo, _aposter_. Accusatorem alicui, calumniatorem apponere, _aposter des accusateurs_, _des délateurs_. Cf. Addo, Adjicio. APPORTO, as, avi, atum, are, a. _Apporter_, _amener_. SYN. Affero. ADV. Undique. USUS: 1. Multos secum morbos senectus apportat. Clitellis frumentum eo apportandum est. 2. Nuntio, _apporter une nouvelle_. Quid apportas novi! gaudium apportas, an luctum? Cf. Affero. APPŎSĬTĒ, _Convenablement_. SYN. Apte, accommodate, convenienter. USUS: Apposite ad persuadendum dicere. Cætera apposite tibi mandabo, _je vous écrirai le reste en temps utile_. APPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Citation_. SYN. Adjunctio. USUS: Obscuriora sunt præcepta sine appositione exemplorum. APPŎSĬTUS, a, um, _Propre à_, _convenable_. SYN. Aptus, accommodatus. USUS: Locus minime appositus ad pietatem. Forma ad dignitatem apposita. Tempus ad bonarum artium studia appositissimum amici eripiunt. Cf. Accommodatus, Aptus. APPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Prendre_, _saisir_. SYN. Accipio, arripio. USUS: 1. Alicujus manum apprehendere, _prendre qqn par la main_. 2. TRANSL. Quod ego apprehendebam, mox accusator eripiebat e manibus. APPRIME, _Beaucoup_, _fort_. SYN. Valde, multum, perquam, plurimum. USUS: Homo apprime doctus, pius, nobilis. APPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_, _assentiment_. SYN. Comprobatio. EPITH. Inutilis, magna, popularis, tanta, turpis. USUS: Id vulgi assensione, populari approbatione, et plausibus metiendum est. APPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Comprobator. USUS: Tu fuisti suasor, impulsor itineris mei, magis autem approbator. APPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Comprobo, laudo, confirmo. )( Improbo. ADV. Honorifice, mirabiliter. Necessario, temere, valde, vehementer. PHRAS. Approbavere omnes viri sententiam, _tout le monde approuva cet avis_. Summa assensione plebis, secundis admurmurationibus senatus auditus est. Conclamavere omnes, ita fieri oportere. Viri sententiam laudaverunt omnes et approbaverunt; ratam omnes habuere; assensu excepere. Itum est, pedibus itum est in ejus viri sententiam. In ejus sententiam discessio facta est; in ejus sententiam discessum est. Summa assensione Senatus, secundoque populo sententia comprobata est. Una omnium, consentiensque vox erat: æquum esse, quod postularet; standum esse ea viri sententia; ad ejus viri sententiam, suam adscribi voluere; album calculum adjecere. USUS: Milites ducis sententiam magno clamore, una voce approbarunt. Quod actum est, Dii approbent! Utinam tibi consilium, officium meum approbem! _puissent les dieux le trouver bon!_ _puissiez-vous approuver mes desseins, mes services!_ Cf. Probo, Assentior, Astipulor. Approbandi formulæ: Festive, probe, optime! Non possum, quin exclamem: bene hercle factum est. Euge optime! o factum bene! beasti! vir es! Eugepæ nunc places! (Iron.) APPRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Répondre pour qqn_, _se faire caution_. SYN. Promitto. USUS: Factum est, ut volui, quod decies sestertium appromisisti. APPRŎPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Hâter_, _accélérer_; n. _se hâter_. SYN. Propero. USUS: Ut approperent, adhortabor. Cf. Propero, Festino. APPRŎPINQUĀTĬO, ōnis, f. _Approche_. USUS: Senectus est appropinquatio mortis. APPRŎPINQUO, as, avi, atum, are, n. _Approcher_, _s’approcher_. SYN. Accedo, advento prope, propius, proxime; propius sum, adsum; vicinus sum, impendeo, pedem confero; in oculis, in conspectu sum; in conspectum me do. )( Absum. ADV. Valde. USUS: Ejus rei maturitas nondum venit, etsi appropinquet. Impendet fatum aliquod, plane instat, certe appropinquat. Alicui, ad aliquem appropinquare. Cf. Propinquus, Vicinus, Prope. APPULSŬS, ūs, m. _Accès_, _atteinte_. SYN. Accessus. EPITH. Nimius. USUS: 1. Tactus frigoris, et caloris omnes appulsus nimios sentit, _il sent toutes les atteintes un peu fortes du chaud et du froid_. 2. Commotio, _action_, _impulsion_, _influence_. Tribus modis Deorum appulsu homines somniant. Cf. Adventus. ĂPRĪCĀTĬO, ōnis, f. _Action de se tenir au soleil_. USUS: Unam in tua villa apricationem omnibus istorum regnis antefero. Calescere apricatione, _vel_ igni. Loci amœnitas libero sole fruentis; a tepore solis indefensi. ĂPRĪCOR, aris, atus, sum, ari, d. _Se chauffer au soleil_. USUS: Alexander Diogeni apricanti officiebat. ĂPRĪCUS, a, um, _Exposé au soleil_. )( Opacus. USUS: Hortus, locus, vinea aprica. APTĔ, _Bien_, _convenablement_, _parfaitement_. SYN. Apposite, accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter. USUS: Apte dicere et numerose. Facile judicamus, quid apte fiat, quid ab officio, naturaque discrepet. APTO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_. SYN. Accommodo, compono, paro. USUS: Hoc verbum ad hanc sententiam bene aptatur. Pugnæ se aptare, _se préparer au combat_. Cf. Accommodo. APTUS, a, um, _Propre à_, _apte à_. SYN. Accommodatus, appositus, conveniens, congruens, habilis, idoneus, consentaneus. )( Ineptus, solutus. ADV. Bene, communiter, maxime, mirabiliter, vehementer, mediocriter, omnino. PHRAS. Natura aptus ad omnia, _homme naturellement propre à tout_. Dederat hoc natura, quidquid aggrederetur, ut egregie conficeret. Natus ad omnia videbatur. Ingenium acceperat a natura ad omnes res appositum, atque accommodatum. Eo erat, eo utebatur ingenio quidvis ut exequi, præstare satis commode posset. Præcipuo quodam naturæ munere aptus erat, accommodatus ad omnia. Habebat hoc a natura, ut quamcunque ad rem se conferret, quamcumque rem capesseret, ea perfungeretur optime, ex ea cum laude discederet. Nemo erat illo commodior ad res quaslibet. Factus a natura videbatur ad res omnes. In omni re, in omni judicio elegantissimus est. Nihil agit non commode, non apte, non eleganter, laute, venuste, lepide, egregie. Lepores, elegantiam, venustatem habet in omni re. Quidquid agit, cum lepore agit, cum elegantia, sic ut gratiam ab omnibus ineat, ut aptior, accomodatior videatur esse nemo. Idoneus videbatur, et probe affectus ad fungendum munus suum; satis dexter: negotiis gerendis habilis; negotiorum haud quaquam rudis. Ingenio erat commodo et versatili, dignusque, cujus opera ad res quaslibet adhiberetur. Egregio ad res gerendas judicio perpolitus erat. Ad sustinendam cum dignitate quamlibet in republica personam omnem habebat aciem. Cf. Accommodatus. USUS: 1. Ad dicendum natus, aptus, _orateur_. Calceus habilis et aptus ad pedem. Homo non aptissimus ad jocandum. Aptum et consentaneum tempori et personæ. 2. Cohærens, consentiens, _enchaîné_, _lié_. Partes orationis omnes inter se aptæ, et connexæ. Facilius est, apta dissolvere, quam dissipata connectere. Multa dixit, parum apta inter se et cohærentia. Cf. Accommodatus. ĂPUD, _Auprès_ cum accus. SYN. Prope, juxta, non procul. USUS: 1. Prope, _près de_. Apud Corfinium, apud Romam castra posuit. 2. Cum, _chez_. Apud matrem erat Apud Pompeium cœnavit. Apud me insidias sibi dixit esse factas. 3. Coram, _en présence de_, _devant_. Apud pontificem, apud populum dixit. 4. Cum citantur auctores etc., ut apud poetam, ut apud Terentium est, _ainsi que nous le voyons dans Térence_. Apud majores hoc erat in more positum. Apud priscos quæsitum est. Dicitur quoque: non sum apud me, _je ne me possède pas_; _je ne suis pas maître de moi_. ĂQUA, æ, f. _Eau_. SYN. Unda. EPITH. Alba, alumna, belle fluens, calida, dulcis, gelida, intercus, jugis, nigra, pluvia, profluens et uber, summa, turbida et cadaveribus inquinata, uberior, marina, perennis, pulchra. USUS: Aqua frigore concrescit. Aquam deducere in villam. Aquam ducere per fundum. Aqua illi hæret, _il ne sait que dire_, _il est dans l’embarras_. Aqua et igni interdicere, _interdire l’eau et le feu_ (_bannir_, _exiler_). Aquarum fluxiones, ductus, divortia. Aquæ perennes. Aqua imbribus aucta. Aquæ eo anno ingentes fuere, _il y eut cette année-là de grandes inondations_. Aquam frigidam suffundere, _refroidir_, _opérer un refroidissement_ (FIG.) Ăqua benedicta, (VULG.) _Eau bénite_. SYN. Aqua lustralis, consecrata. PHRAS. Aqua lustrali frontem tingere, _faire le signe de la croix avec de l’eau bénite_. Corpus aqua consecrata aspergere; labeculas animæ aquæ lustralis aspersione abstergere. Aqua consecrata se lustrare. Ăqua intercus, tis, f. _Hydropisie_. SYN. Hydrops. USUS: Medicamentum dare ad aquam intercutem. ĂQUÆDUCTŬS, ūs, m. _Conduit d’eau_, _aqueduc_. USUS: De aquæductu probe fecisti. ĂQUĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’eau_. USUS: Provincia tibi obtigit aquaria, _vous avez obtenu l’intendance des eaux_. ĂQUĀRĬUS, ii, m. _Porteur d’eau_. EPITH. Humidus. USUS: Cum aquariis mihi pugnandum fuit (scil. curatoribus), _je dus me disputer avec les inspecteurs des eaux_. ĂQUĀTĬLIS, e, gen. com. _Aquatique_. SYN. In aquis vivens, agens, degens, aquarum incolæ. USUS: Bestiæ terrenæ, aquatiles, volatiles. ĂQUĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’approvisionner d’eau_. USUS: Hac aquatione carere non possunt. Milites aquationis causa longius progressi. ĂQUĀTOR, ōris, m. _Qui va à la provision d’eau_. USUS: Aquatores nostri ab hostibus pressi. ĂQUĬLA, æ, f. _Aigle_, _oiseau_. EPITH. Argentea, ac omnibus perniciosa, ac funesta. USUS: 1. Nulla avis aquila vehementius volat. 2. Signum militare, _aigle_, _enseigne_. Aquilam inferre in medios hostes. Inter prædam decem aquilæ relatæ. ĂQUĬLĪNUS, a, um, _D’aigle_. * USUS: Homo milvinis, aut aquilinis unguibus. ĂQUĬLO, ōnis, m. _Aquilon_, _vent du nord_. SYN. Ventus ex Septentrione, _vel_ Septemtrionibus spirans; Septentrio; ventus Septentrionalis; ventus Austro obversus; _item_: Pars ea mundi, quæ ad Septentriones spectat. USUS: Domus Aquiloni obversa; Aquilonis frigori obnoxia. ĂQUĬLŌNĀRIS, e, gen. com. _Du nord_, _septentrional_. USUS: Regio Aquilonaris. ĂQUĬLUS, a, um, _Brun_, _foncé_, _noirâtre_. * SYN. Fuscus et subniger. USUS: Homo colore aquilo, corpore aquilus. ĂQUOR, aris, aquatus sum, ari, d. _S’approvisionner d’eau_. USUS: Oppidani sine periculo aquari non poterant. ĂQUŌSUS, a, um, _Aqueux_, _humide_, _pluvieux_. * USUS: Campus aquosus, _plaine marécageuse_. ĂQUŬLA, æ, f. _Filet d’eau_. SYN. Aqua exigua. ĀRA, æ, f. _Autel_. SYN. Altare. EPITH. Illustris, infima, princeps, vetus. USUS: Aram dedicare; consecrare. Ad aram confugere. Pro aris et focis certare (pro religionibus). Aram tenere. ĂRĀTĬO, ōnis, f. _Labour_, _labourage_; pl. _terres labourables_. SYN. Agricultura, agri cultio; arvum. EPITH. Desertæ, glandiferæ et fructuosæ, paternæ, relictæ totæ, vacuæ. USUS: Per bellum multæ arationes, fructuosæ alioquin, desertæ jacent. Vastatæ sunt arationes, et agri vectigales. ĂRĀTOR, ōris, m. _Laboureur_. EPITH. Experientissimus ac diligentissimus fortis et experiens, invitus, nobilis, inimicus, laboriosissimus, locupletissimus, magnus et gnavus, miser, optimus, summus, remotissimus a foro. USUS: Ex aratore oratorem fieri. Ager ille habuit aratores ducentos. Cf. Rusticus. ĂRĀTRUM, i, n. _Charrue_. USUS: Aratro terram perstringere. Circumducere aratrum. Boum vires ad extrahenda aratra. ARBĬTER, ri, m. _Arbitre_, _juge_, _témoin_. SYN. Disceptator litis; præses, testis. EPITH. Honorarius, remotus. USUS: 1. Ad disceptandas res meas te arbitrum adopto, statuo. Ad judicandas controversias meas cuperem te arbitrum mihi dari; te arbitrum postulo, capio, sumo; te arbitro mearum rerum utor. 2. Testis, _spectateur_, _témoin_. Aliquid agere arbitris remotis. ARBĬTRĀTŬS, ūs, _Arbitrage_, _sentence_; _avis_. SYN. Sententia, opinio, judicium. USUS: 1. Meo arbitratu potius quam tuo agam. 2. Libitum, desiderium, _volonté_, _bon plaisir_. Illius arbitratu de pace agam. 3. Potestas, _autorité_. In arbitratum, ditionem alterius se dare, dedere. Cf. Arbitrium, Sententia. ARBĬTRĬUM, ii, n. _Volonté_, _bon plaisir_. SYN. Arbitratus, voluntas, libido. EPITH. Honorarium. USUS: 1. Ad alterius nutum et arbitrium fingere se totum et accommodare. Omnia sua ad alterius arbitrium conferre. Num id faciendum sit, tuum esto arbitrium. 2. Judicium arbitrii, sententia, _sentence_. Minos severa facit arbitria apud inferos. Arbitrium ad senatum rejicio; judicem senatum capio, _je prends le sénat pour juge_. ARBĬTROR, aris, atus sum, ari, d. _Penser_, _juger_. SYN. Judico, censeo, statuo, autumo, existimo, puto. ADV. Imprudenter, omnino, magis, necessario, nimirum, similiter, prorsus non, recte, similiter, usque eo. USUS: 1. Patris est, arbitrari de filii rebus, _un père doit surveiller les actes de son fils_. 2. Æstimo, _estimer_. Arbitrari facultates alterius; mores hominis, et facta arbitrari. Cf. Judico, Existimo, Puto. ARBOR, ŏris, f. _Arbre_. EPITH. Aurifera, novella, vetula, infelix, senescens. USUS: Arbores vivere et senescere dicimus. Directæ in quincuncem arbores. Ambulatio a novellis arboribus opacata. Arbores serere, qua alteri seculo prosint. Proceritates arborum. ARBUSTUM, i, n. _Arbuste_. SYN. Arbores multæ ad fructum consitæ; solum arboribus consitum, convestitum. USUS: Arbusta foliorum tegmine ornata. ARCA, æ, f. _Armoire_, _coffre-fort_. SYN. Armarium, capsa, cista. EPITH. Inanis, plena. USUS: Animus hominis dives, non arca appellari solet. Argentum in arca positum. Arcæ alicujus confidere, _compter sur la caisse de qqn_. ARCĀNO, _En secret_. SYN. Secreto, clam, remotis arbitris. USUS: Arcano paucula cum illo collocutus sum. ARCĀNUM, i, n. _Secret_. ARCĀNUS, a, um, _Secret_, _caché_. SYN. Occultus. PHRAS. 1. Non sunt ista arcana, _ces choses ne sont pas secrètes_. Non ex occulto aliquo genere litterarum quæsita sed sumpta de medio. Non sunt ista interiora quæpiam; nihil est, quod non in concione recte legi possit. Nihil hic mysteriorum; nihil quod non committi omnibus possit. 2. Arcana ista sunt, _ces choses sont secrètes_. Si quid sancti est ad silentium, istud est. In secreto hæc cum amicis sunt volutanda, et non foras efferenda. Tecum ista tibi habeto, quæ committi omnibus haud tuto possunt. USUS: Arcana occultaque omnia foras extulit, _il a tout découvert et montré au grand jour_. ARCĔO, es, cui, ere, a. _Enfermer_, _écarter_, _détourner_. SYN. Defendo, abigo, propulso, prohibeo. USUS: 1. Honestas, non pœna ab injuria homines arcere debet. Ferro arcere contumeliam. 2. Prohibeo, pello, removeo, averto, _repousser_, _éloigner de_. Hostem finibus pauperes aditu arcere. Juventus a libidinibus arcenda. Frigora, nives, solem arcere; defendere solem, hiemem, ardorem, _défendre du soleil_, _du froid_ _etc._ 3. Coerceo, _emprisonner_. Servi custodiis arcendi sunt et vinculis. ARCESSO, & ACCERSO, is, ivi, itum, ere, a. _Mander_, _appeler_. SYN. Voco, evoco. ADV. Aliunde, ultro. USUS: 1. Olim ab aratro arcessebantur consules. In senatum, in patriam arcessere aliquem. 2. Repeto, _tirer de_, _chercher_. A capite rem arcessere, _reprendre (une chose à son origine)_. Longius inde arcessere. 3. Accuso, _appeler en justice_, _accuser_. Capitis, in judicium capitis, arcessere quempiam, _accuser qqn d’un crime capital_. Judicio aliquem arcessere. 4. Concilio, _procurer_. Orationi splendorem arcessere, _donner de l’éclat à un discours_. Cf. Voco, Accuso. ARCHĔTYPUS, i, m. _Original_, _modèle_, _archétype_. SYN. Prima forma, typus, exemplar. USUS: Archetypus crebris locis refectus et inculcatus. ARCHĬPĪRĀTA, æ, m. _Chef de pirates_. SYN. Princeps piratarum. EPITH. Subdititius, terrestris, vetus. USUS: Archipirata a latrone productus. ARCHĬTECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Construire_, _bâtir_. SYN. Fabricor, struo. ADV. Optime. USUS: Mente quidlibet nobis fabricari possemus, et architectari. Voluptates invenire novas, et architectari, _inventer des plaisirs nouveaux_. Cf. Ædifico. ARCHĬTECTŪRA, æ, f. _Architecture_. SYN. Architectandi ars. USUS: Honestæ artes sunt, medicina, architectura. ARCHĬTECTUS, i, m. _Architecte_. SYN. Machinator, princeps architectandi. EPITH. Bellus, malus. USUS: Omnium architectorum et machinatorum princeps Chrysogonus. 2. TRANSL. Auctor, magister, _auteur_, _artisan_. Stoici, architecti verborum. Epicurus inventor voluptatis, et quasi architectus beatæ vitæ. Sceleris architectus. ARCTĒ, _Étroitement_. SYN. Stricte. USUS: Arcte et graviter dormire. Arcte complecti aliquem. ARCTO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_. SYN. Constringo, coangusto, coarcto, in angustum cogo. USUS: Naves arctatæ. Cf. Angustiæ. ARCTUS, a, um, _Étroit_, _resserré_. SYN. Adstrictus, obstrictus, angustus. )( Laxatus, latus. USUS: Arctissimum amicitiæ vinculum. Arctioribus laqueis tenetur, quam ut evadat. Arctiora somni tempora, quam nectis. Arctus me somnus complexus est. Cf. Angustus. ARCŬLA, æ, f. _Petite boite_. SYN. Arca parva, capsa. USUS: Liber meus omnes Isocratis arculas consumpsit, _mon livre a consumé tous tes parfums d’Isocrate (en parlant des ornements du style)_. ARCŬO, as, atum, are, a. _Courber en arc_. SYN. In modum arcus curvo. USUS: Curru arcuato vectus, _assis dans un char couvert_. ARCŬS, ūs, m. _Arc_. EPITH. Coloratus, intentus, pulcher. USUS: 1. Animum tanquam arcum intentum habere. Arcum intendere, adducere; arcum remittere, laxare. 2. Iris, _arc-en-ciel_. Arcus ille e nubibus efficitur. ARDENTER, _Avec ardeur_. SYN. Vehementer, intensius, majorem in modum cupere aliquid. ARDĔO, es, arsi, arsum, ere, n. _Être enflammé_, _brûler_. SYN. Flagro, conflagro, deflagro. ADV. Acerrime. PHRAS. 1. Helenæ causa Troja arsit, _Hélène fut la cause de l’incendie de Troie_. Conflagravit; igne periit, absumpta, consumpta est; deflagravit, incensa est, in cineres abiit; in bustum conversa est. 2. Domus ardere cœpit, _la maison commence à brûler_. In ea domo non mediocre incendium excitatum est; domus igne correpta, absumpta, combusta est: gravis periculi, summi damni flamma exorta est. Domus ignem, flammam concepit, exarsit pars domus, et collucet continenti incendio; late fundit incendium; flammam differt; periit incendio domus; incendio hausta, deleta est. USUS: 1. Domus ardebat non fortuito, sed oblato incendio. 2. TRANSL. Ira et dolore ardet, _il brûle de dépit et de douleur_. Bello ardet Gallia. Ardent oculi. Ardet illi ad ulciscendum animus. Cupiditate, amore, invidia ardet. Omnium bonorum odia in te ardent. Cf. Flagro, Incendium, Accendo. ARDOR, ōris, m. _Ardeur_, _feu_. SYN. Æstus, flagrantia, incendium. EPITH. Acerrimus, et mobilissimus, cœlestis, clarus, expressus, imperatorius oculorum, integer et purus, et liber, restinctus, summus, nimius, temperatus, tenuis et nulla admixtione concretus, ultimus et altissimus atque undique circumfusus et extremus, omnia cingens, atque complexus. USUS: 1. Solis ardore torreri. Ardore conflagrare. Ardorem a vitibus pampini defendunt, propulsant. 2. Fulgor, splendor, _éclat_. Vide in eo ardorem vultus, atque motuum. 3. Vehementia, vis ingens, _désir_, _ardeur_, _passion_. Impetus animi, cupiditas vincendi, ardor mentis ad gloriam. Ardorem, cupiditatem restinguere, reprimere. Consedit ille animi ardor et studium. Cf. Fervidus, Calor. ARDŬUS, a, um, _Escarpé_, _élevé_. SYN. Ascensu acclivi et aspero. ADV. Vehementer. USUS: 1. Oppidum difficili ascensu, et arduo. 2. TRANSL. Difficilis, _pénible_, _difficile_. Arduum longi temporis, magnæque cogitationis opus moliri. Cf. Difficilis. ĀRĔA, æ, f. _Aire_, _surface plane_, _unie_. SYN. Locus sine ædificio in urbe; ruri ager, et ubi frumenta excutiuntur. EPITH. Præclara, pulchra. USUS: Æstimatores magni æstimant tuas areas. In areis fraudare Decumanum, _tromper le percepteur de la dîme_. Nemo frumentum de area tollat. ĂRĒNA, æ, f. Sable. USUS: Arenam emere aut paludem. ARĒNŌSUS, a, um, _Sablonneux_. USUS: Terra, littus arenosum. ĂRĔO, es, arui, ere, n. _Être desséché_, _aride_. * USUS: Fauces arent siti, _sa gorge brûle de soif_. ĀRESCO, is, escere, n. _Se dessécher_. SYN. Viriditatem amitto. )( Madefio. USUS: Arescere herbæ, et interfici incipiunt. In alienis malis lacrima cito arescit. ARGENTĀRĬA, æ, f. _Banque_. SYN. Argentariorum munus, functio, _vel_ taberna. EPITH. Dissoluta, non ignobilis, maxima. USUS: Argentariam non ignobilem fecit. Dissolvere argentariam. ARGENTĀRĬUS, ii, m. _Banquier_. SYN. Trapezita, collybista, qui argentariam facit. EPITH. Gratiosus apud omnes homines. USUS: Augusti avus fuit argentarius. Vidi hoc in argentariorum tabulis. ARGENTĔUS, a, um, _D’argent_. Aquila, signa argentea. ARGENTUM, i, n. _Argent_. EPITH. Expositum, grande, optimum, plenum artis, purum, tam præclarum, tam nobile. USUS: 1. In illa insula ne scrupulus quidem argenti inventus est. 2. Pecunia, nummi argentei, _argent monnayé_, _pièces d’argent_. Navis erat plena argenti facti et signati. Argentum cælatum. Argento aliquem emungere. Cf. Pecunia. Argentum infectum, _argent non travaillé_, _en lingots_. Cui opponitur: Argentum factum, _aut_ cælatum, _argent travaillé_, _ciselé_; Argentum signatum, _argent monnayé_. ARGILLA, æ, f. _Argile_, _terre de potier_. SYN. Terra tenax. USUS: Hic homulus ex argilla et luto fictus. ARGŬMENTĀTĬO, ōnis, f. _Argumentation_, _raisonnement_. SYN. Ratio, argumentum, argumenti inventi artificiosa expolitio. EPITH. Aptissima ad judicationem, bipartita, expers artis, firma, firmior, firmissima, necessaria, probabilis, vehemens, accommodata, contraria, longa et brevis, multa. USUS: Argumentatio est argumenti explicatio. Argumentationem quærere, invenire, concludere. ARGŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Argumenter_, _raisonner_. SYN. Argumentis ostendo, probo; argumentis _vel_ conjecturis prosequor. ADV. Sedulo. USUS: Sed quid ego argumentor? quid plura disputo? Tu quidem sedulo argumentaris, quo ista pecunia pervenerit, quid de ea sperandum. Cf. Argumentum. ARGŪMENTUM, i, n. _Argument_, _raison_. SYN. Ratio. EPITH. Accusatorium, probabile, inventum, certius, certissimum, commune, falsum, firmum, grave, gravissimum et firmissimum, magnum, majus, maximum, mediocre, molestum et difficile, multum, parvum, pertenue, præclarum et nobile, premendum, propositum, proprium, simile, universum, aptum quoddam et paratum singulis causarum generibus, certum, clarum, clarius luce, consimile, expeditum, exquisitum, firmius, gravius, insitum, _aut_ assumptum, leve, levissimum, medium, plurimum, perfectum, probabile et necessarium, utile. PHRAS. 1. Argumentis rem probare, _prouver une chose_. Exquisitis rationibus confirmare; accurate de re dicere; rationibus conquisitis disputare; argumentis uti gravibus et certis; rationibus concludere; rationes suggerere firmas, et certissimas; causam rationibus persuadere, ostendere, agere, tueri, sustinere. 2. Argumentum hoc affirmandi non leve habeo, _j’ai de bonnes raisons pour affirmer ce que j’avance_. Rerum earum hæc maxima argumenta habeo; argumentum non leve mihi nascitur; pro argumento est mihi; argumentum est; argumentum duco, accipio, arripio; argumento magno est. USUS: 1. Argumentum est ratio rei dubiæ faciens fidem. Argumentum excogitare, proponere, afferre. Argumentum ducere ab adjunctis; ex re obvia nancisci, arripere, accipere. Argumentum Stoicorum more breviter adstringere, premere, in pauca conferre, _serrer ses preuves_. Argumentum dilatare. 2. Conjectura, signum, indicium, nota, causa, occasio, _signe_, _indication_, _indice_. Exstant certissima argumenta et indicia sceleris. Id magno argumento est, hominem innocentem esse. Id ego jam antea multis argumentis judicaram. 3. Poematis, Comœdiæ, Tragœdiæ materia, _sujet d’un poëme, d’une comédie etc._ Tragici, cum explicare argumentum nequeunt, ad Deos confugiunt. 4. Quæcunque res, de qua agendum, subjecta materia tractanda, _sujet_, _matière_. Deest mihi argumentum scribendi, _je n’ai rien à vous écrire_. Argumentum epistolæ hoc erat. Audite concionis ejus argumentum. Cf. Probo, Confirmo, Disputo. ARGŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Accuser_, _inculper_, _convaincre_. SYN. Accuso, incuso, insimulo. )( Defendo. ADV. Suspiciose. USUS: 1. Aliquem gravis sceleris, de gravi scelere, facinoris reum arguere. 2. Affirmo, _prouver_, _affirmer_. Arguo te pecunias in præmium sceleris accepisse. Tu arguis, ego nego. Cf. Reprehendo, Insimulo, Accuso. ARGŪTĒ, _Finement_, _ingénieusement_. USUS: Acute mihi et argute respondit. Callide et argute aliquid conjicere. De difficillimis argumentis argute disputavit. ARGŪTĬÆ, arum, f. pl. _Traits ingénieux_, _grâce_. SYN. Acumen, elegantia, jocus, urbanitas. USUS: Illa oratio multum argutiarum, acuminis, urbanitatis habuit. Argutiæ digitorum (celeritas), _gesticulation des doigts_. Cf. Acumen, Jocus. ARGŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Babiller_, _bavarder_. USUS: Totam diem argutatur quasi cicada. ARGŪTŬLUS, a, um, _Un peu subtil_. USUS: Perfeci libros sane argutulos. ARGŪTUS, a, um, _Fin_, _ingénieux_. SYN. Qui argutias habet, callet, festivus, urbanus, concinnus, elegans, acutus. ADV. Nimium, plane. PHRAS. Nihil illo argutius esse potest, _personne n’est plus délicat que lui_. Multum argutiarum et urbanitatis habet; insunt in eo homine argutiæ non inanes ac frivolæ; acumen est singulare. USUS: 1. Poema est ita argutum, concinnum, elegans, ut nihil supra. Quis in sententiis subtilior? quis argutior? 2. Mobilis, _vif_, _mobile_. Oculi nimis arguti, ut affecti simus, arguunt. Manus minus arguta digitis. Cf. Facetus. ĀRĬDUS, a, um, _Aride_, _sec_, _desséché_. SYN. Exsiccatus. USUS: 1. Folia arida. 2. TRANSL. Tenuis, _maigre_, _sec_, _chétif_. In hac arida, et horrida rusticorum vita. Genus dicendi aridum, exile, concisum, minutum, _style sec_, _maigre_. ĂRĬES, ĕtis, m. _Bélier_. Animal, signum cœleste, machina bellica. USUS: Pellis inaurata arietis. Ariete murum verberare, quatere, percutere. ĂRĬĔTĬNUS, a, um, _De bélier_. USUS: Arietinum jecur ad morbos utile. ĂRĬĔTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Choquer (en parl. du bélier)_, _heurter_. SYN. Cornibus peto, impeto. USUS: Nisus est cornibus in me arietare. ĂRĬŎLĀTĬO, ōnis, f. _Oracle_. EPITH. Superstitiosæ ariolationes Accii. ĂRĬŎLOR, aris, atus sum, ari, d. _Débiter des oracles_. SYN. Divino, prædico. USUS: Sunt qui quæstus causa ariolentur. Cf. Divino. ĂRĬŎLUS, i, m. _Devin_. SYN. Divinationi deditus, divinus. EPITH. Impudentes, _aut_ inertes, _aut_ insani. USUS: Aruspicum, arilorum, augurum, vatum, conjectorum furiosæ prædictiones. Cf. Vates. ĂRISTA, æ, f. _Barbe_, _pointe de l’épi_. USUS: Spica munitur vallo aristarum contra avium minorum morsum. ĂRITHMĒTĬCA, æ, f. _Arithmétique_. SYN. Ars numerorum. USUS: Homo remotus a dialecticis, in arithmeticis satis versatus. ARMA, ōrum, n. pl. _Arme_. SYN. Telum, ferrum. EPITH. Aliena, aptissima, avita, civilia, domestica, firma, impia, justa, nefanda, prava, perniciosa, salutaria, scelerata, sempiterna, servilia. USUS: 1. Arma parare, _préparer ses armes_, _s’en revêtir_. Arma capere, sumere, induere; armis se accingere, instruere, munire; arma raptim capere, galeam sumere, clypeo corpus protegere, hastam vibrare. 2. Ad arma vocare, _appeler aux armes_. Ad arma concitare, ciere, conclamare; arma dare imparatis. 3. Ad arma descendere, _en venir aux armes_. Ad arma venire, concurrere; arma expedire; in armis esse; ire ad arma; arma tentare; rem armis committere. 4. Armis decertare, _combattre_. Armis contendere, disceptare, decernere; arma movere, ferre, inferre, conferre. 5. Ab armis discedere, _cesser le combat_. Arma _vel_ conditionibus ponere, deponere, relinquere; _aut_ defatigatione jactare, abjicere, projicere. 6. Defensio, _armes_, _moyen de défense_. Prudentiæ armis se tegere. Arma senectutis exercitationes virtutum. 7. Bellum, _guerre_. Res ad arma spectat, _tout tourne à la guerre_. Cf. Bellum. ARMĀMENTA, ōrum, n. pl. _Agrès, équipement d’un vaisseau_; _arme de guerre etc._ SYN. Omnis generis instrumenta, ut navis, plaustri, belli. USUS: Caute armamenta locare omnia. ARMĀMENTĀRĬUM, ii, n. _Arsenal_. SYN. Locus, ubi armamenta armaque servantur; _item_: Navale. EPITH. Publica. USUS: Ex armamentariis publicis arma populo dividuntur. ARMĀRĬUM, ii, n. _Armoire_. SYN. Locus in quo vestes, stragula, et id genus alia servantur. USUS: Aurum ex armario proferre. Armarium perfringere. ARMĀTŪRA, æ, f. _Armure_. EPITH. Levis, melior, varia. USUS: Levis armaturæ miles. Armatura Romana Transalpina melior. ARMĀTUS, a, um, _Armé_, _équipé_. SYN. Armis instructus, ornatus. PHRAS. Succinctus armis est, _il est revêtu de ses armes_. Succinctus ferro est; cum telo est; in armis est; arma fert; telo paratus ornatusque est. )( Inermis, togatus. USUS: 1. Armatos vere appellare possumus, qui scutis telisque parati, ornatique sunt. 2. TRANSL. Munitus, præditus, _animé_, _doué_. Incredibili audacia armatus. ARMENTUM, i, n. _Troupeau de gros bétail_. DIFFER. Grex minorum pecorum; armentum, majorum. USUS: Bos armenta sui generis sequitur. ARMĬGĔR, ĕri, m. _Écuyer_. USUS: Armiger Catilinæ, stipator tui corporis, signifer seditionis. ARMILLÆ, arum, f. pl. _Bracelets_. USUS: Armillæ, quæ brachialia appellantur. ARMO, as, avi, atum, are, a. _Armer_, _équiper_. SYN. Arma do, arma induo, armis induo, armis instruo. ADV. Justius in aliquem. USUS: 1. Multitudinem hominum cogere, armare, instruere. 2. TRANSL. Munio, orno, instruo, confirmo, _armer_, _munir_, _pourvoir_. Perditos cives religione Deorum, temeritatem plebis auctoritate publica; se eloquentia armare. ĂRO, as, avi, atum, are, a. _Labourer_. SYN. Solum aratro perstringo; terram proscindo, subigo; sulcum imprimo; solum opere renovo; aratro terram verto, effringo, findo. USUS: Sulcum altius imprimere, ut ager aratus, novatus, iteratus meliores fœtus possit, et grandiores edere. ARRĒPO _vel_ ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _S’insinuer_. ADV. Moderate, sensim. USUS: Sensim et moderate arrepere ad amicitiam alterius. ARRHA, æ, f. _vel_ ARRHĂBO, ōnis, m. _Gage_. * SYN. Pignus. USUS: Ea relicta est arrhaboni, _elle fut laissée en nantissement_. ARRĪDĔO, es, risi, risum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Rire_, _sourire_. ADV. Facete, leniter, leviter, valde, vehementius, urbane. USUS: 1. Arridere alicui, _sourire à quelqu’un_. 2. TRANSL. Placet, _il plaît_. Quod mihi plurimum arridet, tibi valde displicet. ARRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Lever_, _dresser_. SYN. Erigo, excito. USUS: Arrigere aures, animum advertere. Animos oratione sua arrexit, _exciter_. ARRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _enlever_; _s’emparer de_. SYN. Apprehendo, rapio, accipio, capio, eligo, assumo, aggredior. )( Relinquo. ADV. Aliunde, avide, celeriter, sero, subito. USUS: 1. Arripere facultatem lædendi, maledictum ex trivio; causam ad incendia, et cædes arripere. Arripere sermonem. 2. Disco, intelligo. Litteras Græcas avidissime arripui, _j’ai embrassé avec avidité l’étude des lettres_. Pueri celeriter res innumerabiles arripiunt 3. Prehendo, _saisir_. Medium arripere aliquem. Illum collo arripuit. ARRĬSĬO, ōnis, f. _Sourire d’approbation_. USUS: Exordiemur ab arrisione. ARRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo, consumo, perdo. USUS: Rempublicam arrodere. ARRŎGANS, antis, omn. gen. _Arrogant_, _présomptueux_, _hautain_. SYN. Insolens, superbus, temerarius. ADV. Stulte. PHRAS. Arrogas tibi plus quam licet, _vous êtes plus arrogant qu’il ne convient_. Altius, quam oporteat, te extollis. Nimium te effers, tibi places; Assentaris tibi ipsi, et amas. Cum de te judicas, non rationem consulis, non veritatem. Largiris ipse tibi plus, quam veritas concedat, _vel_ plus quam veritati. Plus tibi assumis, quam deceat, conveniat, æquum sit, ratio ferat, patiatur, concedat. Ita superbe agis, ut ferri non possis. Superbia est prorsus non ferenda. Parem tibi neminem vis, te cunctis antefers. Omnes despicis, te unum suspicis. Tibi ipsi magnus es, atque eximius. Amas ipse te sine rivali. Omnia putas in te uno collocata. Fortunam ipsam minus esse te fortunatam putas. Persuasum habes, tuis te fortunis ipsam Fortunam anteire. Elati nimium animi es, et superbia tumes, turgescis, intumescis, turges, inflatus es nimia. Arrogantiam tibi sumis nimiam; spiritus sumis nimis arrogantes. Animos effers insolentes. Spiritus tollis. Fastu turges et insolentia intolerabili. Superbe te circumspicis. Te unum miraris; neminem præ te hominem putas. Cf. Arrogo, Superbus, Insolens, Fastus. ARRŎGANTER, _Avec arrogance_. SYN. Superbe, contumaciter. USUS: Nihil aspere, nihil arroganter, turpiter, aut sordide quidquam ab illo dictum. Contumaciter et arroganter scribere. ARRŎGANTĬA, æ, f. _Arrogance_. SYN. Superbia, insolentia, contumacia, intolerantia. )( Modestia. EPITH. Desipiens, gravis atque intolerabilis, inanis, molestissima, odiosa, summa. USUS: Sermo odiosæ arrogantiæ plenus. Ex arrogantia odium, ex odio arrogantia nascitur. Alterius arrogantiam deprimere. Cf. Ambitio, Superbia, Insolentia. ARRŎGO, as, avi, atum, are, a. _s’Arroger_, _s’approprier_. SYN. Temere mihi tribuo, mihi sumo. )( Derogo. PHRAS. Non mihi tantum arrogo, tribuo, ut.... _je n’ai pas la prétention de_.... Non eam de me opinionem suscepi. Non sumo, assumo mihi tantum. Non ita mihi assentor. Non ita mihi placeo. Non ita me effero. Non in me tantum statuo, pono, loco; non ipse me tanti facio, æstimo, pendo, puto, duco. Ad hunc me sapientiæ gradum pervenisse non puto. Eam mihi sapientiam contigisse non sentio. Fateor eo me sapientiæ non pervenisse; ea me sapientia non esse, non usque adeo sapere. Non præcerpo mihi hunc laboris tui fructum; alienam hanc laudem mihi non appeto; nihil mihi ex ea laude decerpo. Alii ad se trahant omnia; assumant sibi in hoc præcipuam prudentiam; ego nihil istorum mihi vindico. Non istam adscisco mihi sapientiam; non cos tollo spiritus; non eam mihi sumo arrogantiam. USUS: Non hoc mihi sumo et arrogo. (_Vulgo_: non præsumo.) Multum tibi tribuo, illud mihi arrogo. Cf. Vindico, Sumo. ARS, artis, f. _Art_, _science_, _métier_, _profession_. SYN. Artificium, ratio faciendi, facultas, doctrina, scientia, disciplina. EPITH. Amplissima, absoluta et perfecta, bona, difficilis, difficillima, divina, dux certior quam natura, excellens, facilis, facillima, fidelis, humilis, inaudita, incompta, iners, intima, levis, loquax nimium, ludicra, magna et gloriosa, major et uberior, maxima, multa, mutua, nulla _aut_ perennis, obscura et difficilis, opinabilis, optima, politissima, perfecta atque uber, plena delectationis, recondita, multiplex subtilisque; rhetorica, solers, sordida, summa, tanta tamque fructuosa, tanquam operosa, et perinde fructuosa, tanta tamque varia, tota. PHRAS. Artes liberales discere, _étudier les arts libéraux_. Artibus erudiri, quibus ingenia ad magnæ fortunæ cultum excitantur. Omnibus artibus liberalium studiorum excoli. Bonis, ingenuis artibus; studiis bonarum artium; omnibus doctrinis erudiri; omnium doctrinarum studiis, omnibus disciplinis imbui, institui. Cf. Litteræ, Humanus, Disco, Doceo. USUS: 1. Ars est præceptio, quæ dat certam viam, rationemque discendi. Ars a natura proficiscitur. Artem efficit, parit animadversio naturæ. Non omnia ad artem et præcepta sunt revocanda. 2. Artibus aliquem instituere, instruire _qqn dans les arts_. Erudire, tingere, inficere. 3. Homo artibus præditus, _homme bien doué_, _instruit_. Qui disciplinas egregie coluit, percepit penitus, in arte multum versatus est. Ex omnibus ejus dictis ars exstat. Quam quisque norit artem, in hac se exerceat. 4. Artem abjicere, _quitter une profession_. Se ab arte abducere. 5. Artem exercere, _exercer un métier_. Artem facere, factitare, exercere, profiteri; operam dare arti. ARTĒRĬA, æ, f. _La trachée-artère_; _artère du pouls_. EPITH. Aspera, crebra, multa. USUS: Micat arteria velut igneo motu, palpitat, facile læditur; abactis febribus acquiescit. ARTHRĪTĬCUS, a, um, _Goutteux_. SYN. Qui articulorum dolores habet. ARTĬCŬLĀTĒ, _Clairement_, _distinctement_. SYN. Clare, aperte. USUS: Illam a me articulate salutabis. ARTĬCŬLĀTIM, _Par morceaux_, _par pièces_. SYN. Separatim, seorsim. USUS: Quæ fuse olim, ac libere, nunc articulatim, distincteque dicentur. Membra articulatim dividit. ARTĬCŬLUS, i, m. _Articulation_, _jointure_. SYN. Nodus, junctura. EPITH. Singuli. USUS: 1. Terentia magnos habet articulorum dolores. 2. Momentum, occasio, opportunitas, punctum temporis, _point_, _moment_, _occasion favorable_. In ipso articulo temporis supervenit. Omnes commoditatis articulos novit. 3. Membra et intervalla orationis, _membre de phrase, mot, article_. Oratio sine nervis, sine articulis fluctans, dissoluta. Articulis membrisque distincta oratio. 4. (Articulus fidei. VULG.) _article de foi_. Captus doctrinæ Christianæ, dogma Christianæ religionis præcipuum. ARTĬFEX, ĭcis, m. _Artiste_, _artisan_, _auteur_. SYN. Opifex; _item_: Sciens, peritus. )( Inscius. EPITH. Callidus, egregius, politus, probus, summus, multus, scenicus. ADV. Plane. USUS: 1. Artificem non fortuito, sed quem præcepta, et comprehensa tenere videmus, appellamus. 2. Magister, auctor, _rhéteur_, _écrivain_, _créateur_. Græci dicendi artifices et doctores. Callidus comparandarum voluptatum artifex. DEUS mundi artifex. Cf. Opifex. ARTĬFĬCĬŌSĒ, _Avec art_, _avec méthode_; _artistement_. SYN. Scite, venuste, summo artificio; opere mirabili; politissima arte; arte exquisita, summa, singulari; opera et artificio præclaro. USUS: Artificiose rem digerere. ARTĬFĬCĬŌSUS, a, um, _Avec art_, _industrieux_; _artificiel_. SYN. Habens artem, et vim artificii. )( Naturalis. USUS: 1. Natura non artificiosa modo, sed plane artifex. 2. Artificio præditus. Artificiosum et divinum opus, _œuvre magnifique et vraiment divine_. Artificiosa divinandi genera, præsensio artificiosa. Cf. Naturalis divinatio. ARTĬFĬCĬUM, ii, n. _Art_, _métier_, _profession_; _adresse_, _habileté_. SYN. Artificis industria, opus, actio, præstantia, opera; ars ipsa. EPITH. Accusatorium, alienum, antiquum, callidissimum, commodum, dissimile aliorum, incertum, intimum, levius, maximum, mirum, proprium, singulare, sordidum ancillareque, suburbanum, summum, tenue et leve, urbanum, elegantius, magnum, necessarium, varium. USUS: 1. Omnia antiquo opere, et summo artificio facta. Non tam argenti illius, quam artificii cupidus fuerat. 2. Astus, dolus, _artifice_, _ruse_, _manège_. Homo artificio simulationis eruditus. Non tantum consilio, sed artificio pugnare. 3. Ratio, disciplina, institutio, affectata diligentia, studium, apparatus, _science_, _théorie_, _système_. Orator in artificio accusatorio callidus. Suspicio artificii minuit dicentis auctoritatem, fidem. Non eloquentia ex artificio nata est, sed contra, _l’éloquence n’est pas née de la théorie, mais la théorie de l’éloquence_. Cf. Ars. ARTŎLĂGĂNUS, i, m. _Sorte de pâtisserie_. Panis delicati genus, qualia sunt liba, et placentæ. USUS: Dediscendæ sunt tibi sportellæ tuæ, et artolagani. ARTŬS, ūs, m. _Sæpius_ artus, artuum, tubus, m. pl. _Membre_. SYN. Membrum. EPITH. Mollis, tremulus. USUS: 1. Vehementer omnes ejus artus laborant. Omnibus artubus cruciatur. 2. Articulus, commissura, nodus, _articulation_, _jointure des os_. Omnibus artubus contremisco. Nervi atque artus sapientiæ sunt, non temere credere. ĂRUNDO, ĭnis, f. _Roseau_. * USUS: Arundine texta; stramento intecta ædificia. ĂRUSPEX, ĭcis, m. _Aruspice_. SYN. Extispex. USUS: Aruspices, augures, arioli, conjectores, vates prædicunt, quæ extis significentur. ĂRUSPĬCĬNA, æ, f. _Science des aruspices_. SYN. Ars aruspicum. USUS: Aruspicinam facere, colere, exercere, _rendre des oracles d’après l’inspection des entrailles des victimes_. ĂRUSPĬCĪNŬS, a, um, _Relatif aux aruspices_. USUS: Libri rituales et aruspicini. ĂRVUM, i, n. _Plus ordin. au pl., champs, terre_. USUS: Ager, campus. EPITH. Frugiferum et fertile. USUS: Frugifera Asiæ arva. ARX, arcis, f. _Citadelle_. SYN. Castellum. EPITH. Alta, communis, tota. USUS: 1. Amisso oppido arx munita retenta est. 2. Perfugium, præsidium, _place forte_; _refuge_, _asile_. Roma arx omnium gentium. Fecisti ex illo templo arcem improbitatis, castellum forensis latrocinii. ĀS, assis, m. Nummus minimus. _Monnaie de cuivre._ USUS: 1. Negat, se vel assem daturum. 2. Totum, cujus divisio est in duodecim assis partes, _unité que quelconque se divisant en douze parties_. Ex asse hæres, _légataire universel_. ASCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter_. SYN. Scando. )( Descendo. ADV. Alte, gradatim, omnino non, sensim in partem. PHRAS. 1. Ascendit in montem, _il gravit la montagne_. Gradum fecit ad montis fastigium; in montem, in jugum montis ascensu arduo ac difficili evasit. Enisus est, et loci iniquitatem exsuperavit; montis jugum petiit; per ardua nisus, horrentibus scopulis gradum intulit; in summum clivi jugum leni gradu ductus est; in ardua evasit; montis fastigium cursu subiit. 2. Ascendere in classem altiorem, _monter dans une classe plus élevée_. Ingredi majorum studiorum rationem; gradum studiorum altiorem conscendere; gradum facere ad superiorem studiorum classem; in scholam superiorem adscisci; absolvi ab inferiore studiorum classe; donari altiore. 3. Non ascendere ad classem altiorem, _ne pas monter dans une classe supérieure_. Prohiberi aditu scholæ superioris; depelli de spe classis altioris; rejici, excludi, repulsam ferre, præteriri, cum de evehendis in classem superiorem litterarum alumnis sententiæ feruntur. USUS: Quibus veluti gradibus in cœlum me ascendisse credebam. Ascendere in oppidum. Ascendere, et in altiorem locum virtute pervenire. ASCENSĬO, ōnis, f _Ascension_. SYN. Ascensus. USUS: Quæ fuerit ascensio, dicam. Ascensio Domini, _l’Ascension de Jésus-Christ_. Christi reparatoris in cœlum ascensus. Triumphalis Christi in cœlum reditus. Dies ascendenti in cœlum liberatori hominum Christo sacra. Dies memoria triumphalis Christi in cœlum reditus celeberrima. ASCENSŬS, ūs, m. _Action de monter_, _ascension_. USUS: Oppidum est arduo ascensu et difficili. Ad honoris amplioris gradum hic primus ascensus esto. ASCĬA, æ, f. _Hache pour travailler le bois_, _doloire_. SYN. Dolabra. USUS: Ascia polire lignum. ASCISCO et ADSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Rechercher_, _approuver_. SYN. Appeto, approbo. )( Repudio. ADV. Undique. USUS: 1. Natura ipsa voluptatem asciscit, dolorem reprobat. Hæc senatus populusque ascivit, _adopter_. 2. Adscribo, adjungo, annumero, _s’associer qqn_, _s’adjoindre_. Plurimos ad ejus sceleris fœdus, societatem ascivit. Boni bonos sibi asciscunt, et diligunt. In civitatem asciscere quempiam. 3. Retineo, comparo, _adopter_, _acquérir_, _attirer à soi_. Consuetudinem aliquam, leges certas sibi asciscere. Laudem sibi asciscere. Me patronum ascivit. Inest in eo ascitus quidam, ac minime nativus lepor. Non eam mihi sapientiam ascisco. Cf. Adjungo. ASCRĪBO et ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Mettre au nombre de_, _s’adjoindre_. SYN. Adjungo, ascisco, assigno. ADV. Vulgo. USUS: 1. Ad judicium tuum sententiam ascribo meam, _je joins mon opinion à la vôtre_. Tu me tuis laudibus socium ascribis. Quæso in numerum tuorum, in tuam amicitiam me ascribe. 2. Assigno, tribuo, _attribuer_, _rapporter_, _imputer à_. Bonos exitus Diis adscribimus; (VULG. imputamus). 3. Immatriculo, coopto, vulgo, _inscrire_, _enrôler_. Homo Tarsensibus ascriptus. Smirnæ, Epheso ascriptus. 4. Litteris aliquid inferre, _ajouter à une lettre_. Caius salutem tibi adscribit, _Caius vous salue_. ASCRIPTĬO, ōnis, f. _vel_ ADSCRIPTĬO, _Addition (à un écrit)_, _clause additionnelle_. USUS: Declarat ista ascriptio. ASĬNUS, i, m. _Ane_. EPITH. Onustus auro. USUS: 1. Longum est, persequi mulorum utilitates, et asinorum. 2. TRANSL. Ad hominem segnem, _imbécile_, _stupide_. Quid nunc te, asine, litteras doceam? non opus est verbis, sed fustibus. ASŌTUS, i, m. _Voluptueux_. SYN. Prodigus, in luxum effusus. EPITH. Acerbus, mundus et elegans, non religiosus. USUS: Asoti mundi, et elegantes, optimis cocis, pistoribus, aucupio, piscatu, venatione. ASPECTĀBĬLIS, e, gen. com. _Que l’on peut voir_, _regarder_. SYN. Quod sub aspectum cadit. USUS: Corporeum et aspectabile, itemque tractabile est omne, quod natum est. ASPECTO et ADSPECTO, as, avi, atum, are, a. _Regarder souvent_. SYN. Intueor, aspicio. USUS: Quid me aspectas? ASPECTŬS _vel_ ADSPECTŬS, ūs, m. _Vue_, _regard_. SYN. Acies. EPITH. Acris, defixus. USUS: 1. Roma ad aspectum venusta. E primo tui aspectu voluptatem maximam cepi; curæ omnes consedere. 2. Præsentia, conspectus, _aspect d’un objet_, _présence_, _extérieur_. Adducere copias in aspectum hostium. Aspectum, præsentiam hominum vitare. Plura sub uno aspectu ponere. 3. Acies oculorum, _vue_, _yeux_. Solem intuens aspectum amisit. Ista sub aspectum cadunt, veniunt. Orator in contentione utatur aspectu acri. ASPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Chasser_, _bannir_. SYN. Pello, depello. USUS: Longe a patria aspellor. Cf. Pello. ASPER, era, erum, _Rude_, _raboteux_. SYN. Scaber, durus, habens aliquid asperitatis. )( Lenis, levis. USUS: 1. Loca aspera, et insalubria. 2. TRANSL. Homo moribus asper et durus, _homme dur et intraitable_. Aspera, tristis, horrida oratio. Cf. Agrestis, Durus. ASPĔRĒ, _Âprement_, _durement_. SYN. Dure, severe, rigide, acerbe. )( Leniter. USUS: Aspere et vehementer loqui, accusare. Aspere, ferociter, libere dicta. Asperrime eum tractavit. ASPERGO _vel_ ADSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Répandre sur_, _arroser_, _saupoudrer_. SYN. Respergo. ADV. Leniter, temere. USUS: 1. Sale carnem, aras sanguine aspergere. Aspersa temere pigmenta in tabula. 2. TRANSL. Maculo, _souiller_. Dignitati alicujus maculam, labemque aspergere. Hujus facti non modo infamia, sed ne suspicione unquam fui aspersus. 3. Misceo, adjungo, tribuo, _ajouter_, _parsemer_. Comitati gravitatem aspergere, sales orationi. Aliquid in litteris aspergere. Hæreditatis particulam homini aspergere. Cf. Conspergo. ASPĔRĬTAS, ātis, f. _Aspérité_, _inégalité_. SYN. Salebra. EPITH. Judicialis, rustica. USUS: 1. Viarum, saxorum asperitates, _les aspérités des pierres_. 2. TRANSL. In his rerum asperitatibus, temporum angustiis, morem tibi tamen gero, _dureté_, _rigueur_, _sévérité_. Agrestem, inconcinnam, nativam asperitatem humanitate adscita condire. Cf. Durus, Inhumanus. ASPERNĀTĬO, ōnis, f. _Mépris_. SYN. Contemptio, contemptus. USUS: Perturbationes animi ex aspernatione rationis eveniunt. Cf. Contemptus. ASPERNOR, aris, atus sum, ari, d. _Mépriser_. SYN. Respuo, repudio, recuso, rejicio, fugio, abhorreo. )( Appeto, amo, consector. ADV. Admodum, aperte. USUS: Hæ eorum querimoniæ aspernandæ non sunt. Nemo est, qui te oculis fugiat, auribus respuat, recordatione ipsa perhorrescat, ac animo aspernetur. Cf. Abhorreo, Sperno, Contemno. ASPERSĬO _vel_ ADSPERSĬO, ōnis, f. _Action de répandre_, _aspersion_. SYN. Respersio. EPITH. Fortuita, sumptuosa. USUS: Fortuita aspersione commaculatus. ASPĬCĬO et ADSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _voir_. SYN. Conspicio, intueor, contueor, aspecto, contemplor. ADV. Decore, furtim inter se, strictim. PHRAS. 1. Hominem diu aspexi, _j’ai longtemps considéré cet homme_. Conjeci in hominem oculos; obtutumque in illo defixi. Oculos de homine nunquam dejeci; in ejus vultu diu habitarunt oculi mei. Os, oculosque in hominem converti. Hominem oculis probe collustravi. Aspectu ejus oculos diu pavi meos. Oculos adverti penitus. Oculos ad hominem adjeci illico; intenta immotaque acie contemplatus sum. Oculos a vultu hominis nunquam movi. Intendi in hominem oculos, diu in ejus vultu moratus sum. 2. Aspicio loci situm, _je contemple les beautés de ce site_. Perlustro oculis; oculis metior regionem omnem. Oculos collium nemorumque spectaculo, quæ locum coronant, impleo. Regionem loci omnem oculis obeo, usurpo. Ludentis eo loco tot naturæ spectacula oculis capesso. Oram omnem felicissimi littoris oculis mando, trado diligenter. 3. Corpus tot vulneribus deformatum ab omnibus aspicitur, _tout le monde regarde ce corps couvert de blessures_. Ante omnium oculos versatur; in omnium oculos incurrit; spectaculo est omnibus; omnium in se oculos avertit. Omnium oculi in tam fœdum spectaculum sunt conversi. 4. Torvo hominem oculo aspicere, _regarder de travers_, _méchamment_. Terribili vultu, limis oculis intueri; torvo lumine, acriterque intuente hominem obire. 5. Nolo aspicere tam fœdum spectaculum, _je ne veux pas voir ce spectacle horrible_. Contagionem aspectus fugio; ne oculis quidem contingere sustineo tam fœdum spectaculum. Refugit oculus tam atrocis mali speciem; aspectum flagitii aversor. A conspectu tam indigni facinoris me averto; oculos removeo. USUS: Orationis vim & incitationem aspexi. Cf. Video. ASPĪRĀTĬO, _vel_ ADSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Souffle_. SYN. Exhalatio. USUS: 1. Fiunt hæ ex cœli varietate, et disparili terrarum aspiratione. 2. Spiritus, _aspiration_. Romani aspiratione in solis vocalibus utebantur. 3. Spiratio, _exhalaison_. Est ejus cœli aspiratio gravis, ac pestilens. Æris aspiratione animantes sustinentur. ASPĪRO et ADSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Souffler_. USUS: 1. Spiro, _souffler_. Aspirant auræ in noctem. 2. Tendo, connitor, _approcher de_; _aspirer à_. Nemo ad alienam causam nisi vocatus, aspirare debet. Nemo ad laudem bellicam Scipionis adhuc aspiravit. In curiam aspirare. Aspirare ad fortunam meliorem; animum ad spem liberalioris fortunæ adjicere, adjungere. 3. Faveo, _favoriser_. Labori fortuna aspiravit. In rebus difficillimis aspirare alicui. 4. Accedo, _s’approcher de_. Impedivi omnes aditus, ne hostes ad nos, ad urbem aspirent. Aspirare in curiam. Cf. Desidero, Ambio. ASPIS, ĭdis, f. _Aspic_. USUS: Aspide ad corpus admota se sustulit. ASPORTĀTĬO, ōnis, f. _Action de transporter_, _transport_. EPITH. Perdifficilis. USUS: Earum statuarum demolitio, et asportatio difficilis videbatur. ASPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter_. SYN. Aufero. USUS: Multa de suis rebus asportarunt. Cf. Tollo, Removeo. ASPRĒTUM, i, n. _Lieu couvert de pierres et de broussailles_. SYN. Locus asper et abruptus. USUS: Tabernacula statuere in aspretis, et inæquabili solo. ASSĔCLA, æ, m. _Qui est à la suite de_, _partisan_. SYN. Assectator. USUS: Assentatores omnium mensarum asseclæ. Legatorum, Prætorum asseclæ. ASSECTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’accompagner_, _cortége_. USUS: Tenues homines divitum assectatione se sustinent. ASSECTĀTOR, ōris, m. _Celui qui accompagne_, _qui fait cortége_; _disciple_. SYN. Assecla. EPITH. Vetus. USUS: Assidua eum assectatorum et amicorum copia obsidet. ASSECTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Accompagner_, _suivre_. SYN. Sector. DIFFER. comitari in itinere: assectari fere per urbem. USUS: Aliquem assectari in petendo magistratu. Cf. Comitor, Sector. ASSENSĬO, ōnis, f. _Assentiment_, _adhésion_, _approbation_. SYN. Assensus, approbatio, applausus, plausus. )( Dissensio. EPITH. Falsa, firma, constans, imbecilla, popularis, voluntaria, crebra, vera, nec tacita, nec occulta. USUS: 1. Ea oratio omnium admiratione, approbatione populari, omnium assensione audita est, _de nombreuses approbations accueillirent ce discours_. 2. Sensatio _vulgo_. Assensio fieri non potest, nulla re foris excitata. Cf. Consensio, Concordia. ASSENSOR, ōris, m. _Approbateur_. USUS: Tu ex omnibus solus assensor non fuisti. ASSENSŬS, ūs, m. _Assentiment_, _approbation_. SYN. Assensio, approbatio. USUS: Ab assensu se sustinere. Assensum retinere, cohibere, _suspendre son assentiment_. Assensu aliquid suo comprobare, _approuver quelque chose_. ASSENTĀTĬO, ōnis, f. _Flatterie_. SYN. Adulatio, blanditiæ. EPITH. Adjutrix vitiorum, callida, faceta, molesta, nimia, non digna homine aliquo, perniciosa, turpis. USUS: Assentationibus et blanditiis se in Cæsaris consuetudinem immersit, _ses flatteries et ses caresses l’ont fait entrer bien avant dans l’amitié de César_. Assentatione ejus benevolentiam collegit; gratiam aucupatus est. Homo ad assentationem eruditus. Amovenda est vitiorum adjutrix assentatio. ASSENTĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite flatterie_. USUS: Assentatiuncula quadam aucupari gratiam. ASSENTĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Adulator, homo ad assentationem eruditus, ad voluntatem dicens. EPITH. Græculus, perniciosus. USUS: Cave, ne assentatoribus aurem patefacias, _prenez garde de prêter l’oreille aux flatteurs_. Assentator græculus ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed vultum etiam, atque nutum convertitur. Assentatores divitum levitatem voluptate quasi titillantes. Cf. Adulator. ASSENTĀTŌRĬĒ, _En flatteur_. USUS: Fraterne te, non assentatorie admoneo. ASSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. _Être du même avis_, _approuver_. SYN. Assentior, cum aliquo sentio, approbo, concedo. )( Nego, dissentio. USUS: Cave, ne multitudini temere assentias. ASSENTĬOR, iris, sensus sum, iri, d. _Être du même avis_, _approuver_. SYN. Assentio, cum aliquo sentio, probo, in sententiam alicujus eo, discedo, discessionem facio. )( Dissentio. ADV. Aperte, arroganter, certe, facile, falso, frequenter, imbecillius, libenter, omnino, paulum, plane, prorsus, recte, temere, valde, vehementer. PHRAS. 1. Senatus universus mihi assensus est, _le sénat tout entier fut de mon avis_. Senatum assensorem habui universum. Senatus assensu suo sententiam meam approbavit; adstipulatus mihi est; in meam sententiam discessionem fecit. Universi ordinis senatorii assensionibus nec tacitis, nec occultis sententiam peregi. Favit sententiæ meæ; probavit, toto capite annuit senatus, quæ dixi. Subscripsit orationi meæ, summa voluntate acquievit; summo animo assensus est senatus. Accepta est sententia mea summa approbatione senatus. Senatus excepit assensu vocem meam; mihi accessit; in sententiam meam ivit. In sententiam meam senatorii ordinis omnes cursu vadere cœperunt. Sedere cœpit senatui mea opinio. Ad meum judicium certatim cæteri sententiam suam adscripsere; sententiæ meæ se adscripsere; calculum suum adjecere. 2. Assentior illis, qui cum republica sentiunt, _je suis de l’avis de ceux qui aiment la république_. Eorum sententiæ sum; cum iis facio; iis accedo, qui etc. Meus cum iis sensus congruit; nihil ab iis mea dissentit, discrepat opinio; eorum sequor sententiam; meum judicium cum iis conjungo; meam ad illorum sententiam aggrego; ab illorum judicio non abhorret sententia mea, qui etc. Congruit cum illorum opinione sententia mea; dissensio inter me, et eos nulla est; controversiæ nihil est; controversia mihi cum iis nulla intercedit; convenit inter me et eos; idem mihi atque iis placet, arridet; idem est meus, ac eorum sensus, qui cum republica faciunt Cf. Consentio, Sentio idem. USUS: De ea re tibi assentior. Omnia tibi assentiar. ASSENTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Flatter_. SYN. Adulor, blandior. PHRAS. Non deerunt, qui tibi assententur, _vous ne manquerez pas de flatteurs_. Qui assentationibus, et blanditiis in tuam se consuetudinem insinuent; gratiam aucupentur; qui multa dent auribus; auribus serviant; omnia ad voluntatem dicant; qui laudes auribus largiantur, non veritati; qui id auribus ingestis spectent, ac sequantur, ut amorem sibi tuum eo artificio adjungant; qui spem tuam ac animum solita vanitate infient; in omnem adulationem se componant; auresque tuas blanditiis imbuant. USUS: Ne credas, me tibi assentari. Imperavi mihi, tibi assentari omnia. Cf. Adulor. ASSĔQUOR, ĕris, secūtus sum, sequi, d. _Atteindre_. SYN. Consequor, nanciscor. )( Amitto. ADV. Amplius quid, celeriter, facile, gradatim, optime, prudentius, subtilius. USUS: 1. Summos honorum gradus, laudem, immortalitatem virtute assecutus est. Maturitatem assequi. 2. Æquo, _égaler_. Nemo illius prudentiam, eloquentiam, nemo ejus in rempublicam merita assequetur, _personne n’égalera jamais sa prudence, son éloquence, et personne ne rendra autant de services à la république_. 3. Intelligo, conjicio, _atteindre par l’intelligence_, _comprendre_. Eam rem dudum conjectura et suspicione assequebar. Scriptum tuum obscurum, et cogitationem nemo assequitur. Cf. Obtineo. ASSĔR, ĕris, m. _Solive_, _poutre_. SYN. Tabula. USUS: Asseres ferreo unco præfigere. Querni asseres. ASSĔRO, is, serui, sertum, ere, a. _Affirmer_, _réclamer_. SYN. Affirmo, vindico. USUS: Aliquem in servitutem asserere, _réclamer qqn comme esclave_. In causa liberali aliquem manu asserere, e servitute eximere, _mettre en liberté_, _affranchir_. Procurationem aliquam, nomen sapientis sibi asserere. Cf. Assevero, Affirmo. ASSERTĬO, ōnis, f. _Revendication_; _affirmation_. USUS: Dicunt Academici, nihil oportere neque profiteri, neque affirmare quemquam, neque assertione approbare. ASSERTOR, ōris, m. _Libérateur_, _défenseur_, _qui réduit à l’esclavage_. SYN. Vindex alienæ libertatis. USUS: Assertorem puellæ vocat Claudium, _il appelle Claudius qui réclamait la jeune fille comme esclave_. ASSERVĬO, īs, īvi, ītum, ire, n. _Travailler à_. SYN. Servio. USUS: Qui volunt exclamare, toto corpore contentioni vocis asserviunt, _doivent s’efforcer de grossir leur voix_. ASSERVO, as, avi, atum, are, a. _Garder avec soin_. SYN. Servo. ADV. Diligenter. PHRAS. Fruges asservo diligenter, _je garde avec soin mes récoltes_. Sepositas et reconditas habeo; intensissima custodia servo, conservo; hiemi repono, condo. USUS: Asservari interim hominem jussit. Scriptum tuum sub signo habeo, et fideli custodia asservo, _j’ai votre écrit cacheté et je le garde précieusement_. ASSESSĬO, ōnis, f. _Assistance_. USUS: Oblitumne me putas, quæ tua fuerit assessio, oratio, confirmatio. ASSESSOR, ōris, m. _Assesseur_. SYN. Qui juris dicendi causa principi assidet. USUS: Lacedæmonii regibus suis augurum assesorem dedere. ASSĔVĒRANTER, _Positivement_, _sérieusement_. SYN. Affirmate. USUS: Asseveranter cum eo locutus sum. Cf. Certe. ASSĔVĒRĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation sérieuse_, _assurance positive_. USUS: Omni asseveratione tibi affirmo. ASSĔVĒRO, as, avis, atum, are, a. _Affirmer_. SYN. Affirmo. ADV. Firmissime, pulchre. USUS: Ego nec asseverare nec contendere ausim. Id sese facturum firmissime asseveravit. Cf. Affirmo. ASSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n., _nonnumquam_ a. _Être assis_. SYN. Prope sedeo. USUS: Simul ac assedisti, senatus omnis surrexit. Amicis in hortulo assidere. ASSĪDO, is, sessum, ere, n. et a. _S’asseoir_. SYN. Consido, consideo, sedeo. USUS: Simul assidamus, si videtur. ASSĪDŬĒ, _Assidûment_, _continuellement_. SYN. Continenter, totos dies, quotidie, omni tempore, dies et noctes, diem et noctem, nullo temporis puncto intermisso. PHRAS. 1. _Assidue litteris vacas, vous ne cessez pas d’étudier._ Assiduitate et consuetudine quotidiana litteris das operam. Hora tibi a lectione nulla abit vacua. Libros de manibus nunquam deponis. Nullam tibi indulges intercapedinem laboris. Nec noctu, nec interdiu a litteris conquiescis. Perseverantissimo studio ad libros hæres. In litteris volutaris. A litterarum tractatione nunquam animum remittis, abducis; a labore studiorum ne punctum quidem temporis respiras. Operam in litterarum studia sine intermissione confers. 2. Assiduo causas agit, _il plaide sans cesse_. Assiduus usque forum premit; per omnes dies forum calefacit; temporis omne otium forenses illi causæ eripiunt. Cf. Semper. USUS: Assiduissime mecum fuit, _il ne m’a pas quitté un moment_. ASSĬDŬĬTAS, ātis, f. _Assiduité_, _présence continuelle_. SYN. Perseverantia, opera quotidiana, et summa diligentia. EPITH. Nimia, pergrata, præclara, quotidiana. USUS: 1. Talis erat ejus in rempublicam assiduitas, labor, dimicatio. Quotidiana amicorum assiduitas et frequentia. 2. Frequentia, _continuité_, _fréquence_. Assiduitate potius litterarum, quam excusatione officium explere stude. Assiduitate bellorum, malorum, sensum omnem humanitatis amisimus. Cf. Assidue, Diligentia. ASSĬDŬUS, a, um, _Assidu_. SYN. Continuus, frequens, diligens. USUS: Assiduus mecum ruri est. Assidua et diligens scriptura. Ad incudem assidui. Febricula assidua. ASSIGNĀTĬO, ōnis, f. _Assignation_. SYN. Attributio. EPITH. Firma, nova, rata. USUS: Cæsar venditiones et assignationes Sullanas ratas habuit. Assignatio agrorum. ASSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Assigner_, _distribuer_, _donner_. SYN. Attribuo, tribuo; adscribo. ADV. Æqualiter, publice, quoquo versus. USUS: Duo jugera colono assignavit. Meis occupationibus assignato, si rarius scribo. Id non tam prudentiæ, quam perfidiæ assignandum est. Cf. Adscribo. ASSĬLĬO, is, silui, sultum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Sauter sur_, _s’élancer vers_. SYN. Aggredior, invado. PHRAS. Assilire in urbis mœnia, _s’élancer sur les remparts de la ville_. Invadere urbem; impetum, impressionem facere in mœnia; irrumpere in mœnia; in mœnia cursu subire; crebris assultibus aditum urgere; extremam oppugnationem inferre; copias omnes ad expugnandam urbem admovere. USUS: Non assiliendum statim est ad argutum illud genus. Cf. Impeto, Invado, Aggredior. ASSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. USUS: Assimilis spongiæ mollitudo in pulmonibus. ASSĬMĬLO, as, avi, atum, are, a. _Rendre semblable_; _par ext. imiter_, _représenter_, _reproduire_. SYN. Confero, comparo, compono. USUS: Colores assimilare. ASSĬMĬLĀTĬO, ōnis, f. _Ressemblance_, _similitude_. ASSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Feindre_. SYN. Simulo. USUS: Non me capies assimulata illa specie virtutis. Assimulata amicitia. Cf. Simulo. ASSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Détour_, _feinte de langage_. ASSIS, is, m. _As_. ASSISTO, _vel_ ADSISTO, is, stĭti, ere, n. _Se placer auprès_; _être présent_, _assister_. SYN. Adsto, assideo. PHRAS. Assistere moribundo, _assister un moribond_. Confirmare aliquem supremo vitæ tempore, quo de salute anima disceptat; succurrere in extremo certamine; firmare in supremis; comparare ad supremum certamen; adjuvare morientem illa hora, quæ de omnibus annis fert sententiam; morienti adesse; animam agenti præsto esse; ad ultimum usque anhelitum assidere; quæ supremo vitæ tempori tribui solent, pietatis et caritatis officia præstare. USUS: Accede nate, assiste, aspice. Cocles contra omnes hostium copias unus in ponte astitit. Ad fores assistite. Cf. Juvo, Opitulor, Adjumentum. ASSŎLET, _ab anom._ ASSŎLĔŎ, _Avoir coutume_. SYN. Soleo. USUS: Ille, quod assolet, me convenit. ASSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Accoutumer_, _habituer_. SYN. Usu doceo. USUS: In rebus, quibus me et natura, et voluntas, et consuetudo assuefecerat etc. Se labore quotidiano, se armis assuefacere. Legibus parere et Romanorum Imperio cæteras gentes assuefecit. Jungitur cum ablativo. ASSŬESCO, is, suēvi, suētum, ere, n., _nonnunquam_ a. n.: _S’accoutumer_; a.: _Habituer_. SYN. Consuetudinem, exercitationemque capio. )( Desuesco. PHRAS. 1. Nondum laboribus assuevisti, _vous n’êtes pas encore accoutumé à ces travaux_. Nondum laboribus assuetus, assuefactus es. Labores ferre nondum consuevisti; labores nondum satis expertus es, sensisti, tulisti. Nondum in laboribus es plene versatus, exercitatus. Rudis, insolens es in laboribus. Nondum manus tuæ opere concalluere; labor nondum callum induxit. In laborandi te consuetudinem nondum adduxisti. 2. Jam assuevi malis, _j’ai déjà l’habitude du malheur_. Diuturna desperatione obduruit animus ad novum dolorem. Obdurui jam ad ista. Jam usu obduruit, et percalluit patientia. Diuturna malorum consuetudine jam callum obduxit stomachus meus. Assuetudine malorum efferatus jam est animus. Innutritus, insuetus sum a puero his malis. Duratus jam est animus malis et laboribus. Consueta habeo pericula jam omnia. 3. Assuevi jam his negotiis, _je me suis déjà accoutumé à ces affaires_. In istarum rerum studio dudum versatus sum, consenui; familiaria mihi jam sunt negotia ista; jam in morem induxi earum rerum procurationem; jam in consuetudinem veni eorum negotiorum. USUS: Assiduitate quotidiana assuescunt animi. Homo mendaciis assuetus. Cf. Consuetudo. ASSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Habitude_. SYN. Consuetudo. USUS: Assuetudine mali efferaverant animos. Cf. Assuesco. ASSŬLA, æ, f. _Fragment de bois_, _copeau_. SYN. Asserculus. USUS: Assulæ securibus excussæ. ASSŬLĀTIM, _Par fragments_. * SYN. Minutatim, in assulas. USUS: Pulsando assulatim foribus exitium affero. ASSULTŬS, ūs, m. _Assaut_. * SYN. Impetus, impressio assiliendo facta. USUS: Variis assultibus aditum urgere. ASSŪMO, is, sumpsi; sumptum, ere, a. _Prendre_. SYN. Accipio, sumo; _item_: coopto, recipio, adscisco. ADV. Aliunde, extrinsecus, foris. USUS: 1. Ad studia noctis aliquantum assumo, _j’étudie pendant une parite de la nuit_. Quod alteri detrahis, tibi assumis. In senatum, in consilium, societatem assumi, recipi, adscisci, cooptari. 2. Tribuo, arrogo, _prendre sur soi_, _s’attribuer_, _s’arroger_. Nihil mihi assumo, quod quemquam possit offendere. 3. Argumentor, concludo. Assumis, quod probare non potes, _vous affirmes ce que vous ne pouvez pas prouver_. ASSUMPTĬO, ōnis, f. _Mineure d’une proposition_. Ratio argumentandi. EPITH. Extrema, infirma, perspicua. USUS: Assumptio est, per quam id, quod ex propositione ad ostendendum pertinet, assumitur. Assumptio B. M. Virginis, _l’Assomption de la Sainte-Vierge_. Assumptæ in cœlum virgineæ Matris festus dies; Augustissimæ DEI Parentis in cœlum commigratio; assumptæ in cœlum magnæ Matris annua memoria; lux festa, triumphalis dies toto orbe festus, ac celeberrimus evectæ in cœleste domicilium cœli Reginæ; sacer, sacratus memoria assumptæ in cœlum DEI genitricis dies. ASSUMPTĪVUS, a, um, _Ajouté_, _emprunté_, _tiré du dehors_. USUS: Juridicialis partes duæ sunt; altera absoluta, altera assumptiva. ASSŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Coudre à_. SYN. Suendo annecto. USUS: Purpureum pannum assuere. ASSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever par déférence_. SYN. Honoris causa surgo. USUS: Nemo tibi assurrexit, discessit, nemo salutavit, _personne ne s’est levé_, _ne t’a fait place_, _personne ne t’a salué_. 2. Altius fio, _s’élever_, _croître_. Ædificium assurgit. Cf. Surgo. ASSUS, a, um, _Rôti_. SYN. Torridus, aridus. USUS: Pro isto asso sole nitidum, unctumque repetemus. Sol assus, _soleil sec (auquel on s’expose sans s’être frotté d’essences)_. AST, _Mais_. USUS: Crebro scribis, ast ego sæpius. ASTĬTŬO _vel_ ADSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer auprès ou sur_. SYN. Juxta colloco, admoveo. USUS: Ollas ad ignem astituere. ASTO _vel_ ADSTO, as, stĭti, stare, n. _Se tenir auprès_, _debout_. USUS: In meo conspectu intrepidus astat. Cf. Assisto. ASTRICTĒ (ADS), _Avec concession_, _brièveté_. USUS: Oratio non astricte, sed remissius numerosa. ASTRICTUS, a, um, (ADS), _Serré_; _lié, enchaîné_, _obligé_. USUS: Non hæc tam arcta sunt et astricta, ut laxari nequeant. Nulla necessitate adstrictus. Verborum adstricta comprehensio. ASTRINGO (ADS), is, strinxi, strictum, ere, a. _Attacher_, _lier_. SYN. Alligo, obligo. )( Relaxo. ADV. Arctius, breviter. USUS: Aliquem sibi _vel_ metu, _vel_ spe, _vel_ præmiis, _vel_ armis, _vel_ legibus, vinculis sempiternis adstringere. Magno se scelere, voluptatibus, libidinibus astringere. Astringere suam fidem alicui; orationem numeris, mercede se astringere. Jungitur cum Ablativo. Cf. Obligo, Adjungo. ASTRŎLŎGĬA, æ, f. _Astronomie_. SYN. Astrorum scientia, astrorum cognitio, studium siderum; studium dimetiendi cœli. USUS: Cave, Astrologiam divinantem contingas. ASTRŎLŎGUS, i, m. _Astronome_. SYN. Interpres astrorum. EPITH. Novus, summus. PHRAS. Qui siderum cursus, et motus numeris persequitur, studio siderum ducitur; unicus cœli, siderumque spectator; qui siderum motus scire spectat; cœlestium notitia gloriatur; cœli ac siderum peritus; studiosus rerum cœlestium; qui siderum motus, ac statas temporum vices ostendit; qui astrorum cognitione excellit; qui in studio dimetiendi cœli versatur. USUS: Astrologorum vanissimæ prædictiones. ASTRUM, i, n. _Astre_, _étoile_. SYN. Sidus, stella. EPITH. Clarum, conglobatum, cruentum, errans, rotundum. USUS: Astra suspicere. In ære volvuntur astra, et se suo nixu conglobata continent. ASTŬS, ūs, m. _Ruse_, _fourberie_. SYN. Astutia. USUS: Non placuere majoribus nostris astus. Cf. Astutus. ASTŪTĒ, _Avec ruse_, _adroitement_. SYN. Callide. USUS: Nihil temere dicas, nihil callide retineas. Cf. Callide. ASTŪTĬA, æ, f. _Astuce_, _adresse_. EPITH. Confidens. USUS: Ejus _vel_ confidenti astutiæ, _vel_ callidæ audaciæ resistes. Cf. Dolus, Fraus, Malitia. ASTŪTUS, a, um, _Fourbe_, _rusé_, _adroit_. SYN. Callidus, vafer, veterator, veteratorius, malitiosus. )( Apertus, simplex. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Est homo ingenii occulti, multiplicis et tortuosi, _cet homme est fourbe_, _rusé_, _trompeur_. Ex fraude, fallaciis, mendaciis constare totus videtur. Peritissime et callidissime se obtegit. Homo est, qui cornicum oculos configat, qui plura astu, quam virtute perficiat. Colubrino est ingenio; expromtæ memoriæ et astutiæ homo; veterator solertissimus. Versutior, quam rota figularis. Comice. Calliditate valet, dolos venditandi gnarus est; ingenium gerit callidum. Vir calliditatis est acerrimæ; emunctæ naris, _vel_ purgatæ. Homo est, qui semper stropham inveniat. Vafritie, astutia, calliditate vincit, anteit reliquos. Astutia nemo illi conferendus, æquandus, componendus, comparandus; ad eam astutiam, qua iste utitur, aspirare nemo potest. 2. Astuti mihi displicent, _les gens rusés me déplaisent_. Non amo astus, artes simulandi, fraudem artificio tectam; mores ab aperta quadam simplicitate alienos. Fucum ac fallacias odi; vafritiem, nimiam calliditatem, astuta, vafra ingenia naturali odio prosequor. Cf. Fraus, Malitiosus, Decipio. USUS: Homo versutus, obscurus; astutus, fallax, malitiosus, callidus, veterator, vafer. ĂSȲLUM, i, n. _Lieu inviolable_, _asile_, _refuge_. SYN. Locus perfugii. USUS: Asylum aperit. Plebs sub tutela inviolati templi aut libertatem, aut impunitatem adipiscitur. Ea religione, et eo jure sancto, quo sunt templa, quæ Asyla Græci appellant. Aram sibi parare et Asylum. ĂT, _Mais_. SYN. Sed, atqui, verum. USUS: 1. Honorifice loqueris, at aspere agis. 2. Cæterum, _du reste_. At mecum quomodo egit? At enim quærit Socrates, quid sit? 3. Saltem, tamen, _du moins_. Si non bonam, at aliquam rationem afferto. Si minus re at verbis benevolus esto. Si minus sapiens est, at amicus certe. 4. Amplificantis, _mais, d’autre part_. Plato dixit, at quantus vir, _Platon a dit, et quel homme?_ 5. Sibi objicientis, et respondentis. At moribus commodis est? quis vero illo asperior? _mais, dira-t-on, il a des mœurs douces?_ _Qui au contraire est plus dur que lui?_ ĂTĂT, _ah!_ _oh!_ _eh!_ Interjectio timentis. ĂT ĔNIM, _Mais cependant_. SYN. Verum, verumenimvero. ĀTER, ra, rum, _Noir_. SYN. Niger. )( Albus. USUS: Atra bilis hominem agitat. Atrum panem apposuit. ĂTHĔUS, i, m. _Athée_. SYN. Homo sacrorum religionumque omnium hostis; homo sine ulla religione, et fide; abjudicati, ejurati Numinis reus; omnis divini cultus, religionisque expers. USUS: Athei aperte naturam Deorum sustulerunt. ATHLĒTA, æ, m. _Athlète_. SYN. Ad luctationem et certamen institutus. USUS: Sine arte athletæ et gladiatores nec vitando faciunt caute, nec petendo vehementer. ATHLĒTĬCĒ, _A la manière des athlètes_. USUS: Athletice, pancratice, pugilice valere. ĂTŎMUS, i, m. _Non divisé_, _atome_. SYN. Individuum corpusculum. EPITH. Errantes, innumerabiles. USUS: Infinita vis innumerabilium atomorum volitant, cohærescunt inter se. Atomorum corpusculorum concursio fortuita. ATQUE, _Et_. USUS: 1. Is a constantia, atque a se ipse discessit. 2. Quam, _que_. Contra agis, atque oportet. Alia dicis, atque agis. Aliter, atque ominabar, res evenit. 3. Uti, ut, _que_, _comme_. Colitur æque, atque Deus. Similiter nos affectos esse convenit, atque illos. 4. Immo, cum voce adeo, _bien plus_, _que dis-je_. Consilio, atque adeo amentia tua impulsus. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo secundus fui. (VULG. Immo etiam.) Atque etiam, _bien plus_. ATQUĪ, _Mais_. SYN. Sed, sed enim, verum. USUS: 1. Atqui si tempus ullum est necandi hominis. 2. At vero, _or_. Ita quidem cogitabam; atqui in mora erat valetudo, tentari cœpta. 3. Tamen, _cependant_. Atqui ne ex eo quidem tempore hoc egit Sextilius. ATHRĀMENTUM, i, n. _Liqueur noire_, _encre_. EPITH. Sutorium, temperatum. USUS: Atramenti effusione sepiæ se tuentur, _la sèche se défend par l’émission d’une liqueur noirâtre_. ATRĀTUS, a, um, _Vêtu de noir_. SYN. Funebri vestimento indutus. USUS: Quis unquam cœnavit atratus? ATRĬENSIS, e, gen. com. _Gardien de l’atrium_, _intendant_. SYN. Servus, cui atrii cura demandatur. USUS: Servi atrienses. ATRĬŎLUM, i, n, _Petit vestibule_. SYN. Atrium minus. USUS: In porticu atriolum fiat. ATRĬUM, i, n. _Atrium_, _cour intérieure_, _vestibule_, _portiqne_. SYN. Primus intra ædes aditus. EPITH. Auctionarium majus. USUS: Atriolum non fere solet nisi in iis ædificiis fieri, in quibus est atrium majus. ATRŌCĬTAS, ātis, f. _Atrocité_, _violence_. SYN. Diritas, immanitas, crudelitas. EPITH. Indigna rerum, invidiosa, tanta, et tam indigna. USUS: Locus communis, per quem facti atrocitas, aut indignitas, aut culpa augeatur, _vel_ levetur. Atrocitatem habere, dicitur res atrox. Cf. Immanitas, Crudelitas. ATROX, ōcis, omn. gen. _Cruel_, _violent_, _atroce_. SYN. Crudelis, dirus, atro horrendoque aspectu. )( Mitis, lenis. USUS: Res scelesta, atrox, nefaria. Atrox suspicio; genus orationis vehemens et atrox. Cf. Crudelis. Hinc per adverbium dicimus: Atrociter minitari, atrociter respondere. ĀTTĀCTŬS, ūs, m. (abl. sing.) _Attouchement_, _contact_. USUS: Levi attactu demulsit. ATTĂMĔN, _Cependant_. SYN. Tamen, verumtamen. USUS: Si non æquabis ejus merita, attamen narra. Si non pari, at grato tamen munere. ATTENDO, is, tendi, tentum, ere, n. et a. _Faire attention_, _être attentif_. SYN. Animadverto, animum adverto, noto, diligenter percipio; attento animo, summaque attentione audio; mentem, auresque erigo, silentium tribuo; animum et mentem adhibeo; aures admoveo; attentum animum teneo, adsum animo. )( Remitto, negligo. ADV. Admodum, belle, bene, commodius, diligenter, diligentius, paulo, magnopere, negligentius, parum, paulisper, paululum, postremo, recte, studiose, maxime. PHRAS. Attendite, _attention_, _faites attention_. Percipite quæso, quæ dicam, eaque penitus animis vestris, mentibus mandate. Perattentos vestros animos velim. Reficite vos ad ea, quæ dicturus sum. Adeste omnes animis, qui corporibus adestis. Adhibete animos, non solum aures ad orationem gravissimam. Audientiam mihi fieri deposco. Causam totam, quam maxime intentis oculis, ut aiunt, acerrime contemplemini; nemo obstrepat. Hoc agite nunc jam; auscultate, operam date, mea dicta devorate. Aures vacuas advertite. Studete mihi hodie, favete; adeste æquo animo, et rem cognoscite per silentium. Attendite, intendite animos; id cuique spectatissimum sit. Ad illa mihi pro se quisque intendat animum; id animo sequatur. Attentum animum præbete, tenete. Excipite, quæ memoraturus sum; intenti, et compressa voce audite. Perpurgatis auribus operam mihi hodie date. Inservite negotio præsenti, et attentos vos præbete. Defigite in ista animum. Mentis cogitationes ad hoc convertite. Captate sermonem diligenter, et mentis aciem intendite. Benignis auribus, quæ dicam, accipite, et ad animum referte. Aurium mihi hodie operam date. Cf. Considero, Adverto. USUS: Judex animum et aures diligenter attendat ad ea, quæ dicuntur. Attendere aliquem studiose, et verba aucupari. Attendite stuporem hominis. (VULG. Attendere alicui.) ATTĒNTĒ, _Attentivement_. Attento animo, silentio, diligenter. USUS: Peto, ut pro me dicentem benigne, contra illum attente audiatis, Attente, et benignitate, qua soletis, me audite. ATTENTĬO, ōnis, f. _Attention_. USUS: Cura, attentio, animi cogitatio, vigilantia, assiduitas, labor, uno diligentiæ verbo continentur. Cf. Attendo. ATTENTO, as, avi, atum, are, a. _Tenter_, _sonder_; _attaquer_, _attenter à._ SYN. Tento, pertento. USUS: Animos aliorum cognoscere, attentare. Urbem insidiis, pudicitiam virginis, fidem alicujus attentare. Cf. Tento. ATTENTUS, a, um, _Attentif_. SYN. Intentus. )( Negligens, remissus. PHRAS. 1. Attentos reddere, _rendre attentifs_. Audientiam sibi facere; arrectos suspensosque animos in se avertere; attentionem captare. 2. Attentum esse, _être attentif_. Attentum se præbere; attento animo excipere dicentem; tempus omne in attentissima cogitatione, et acerrima ponere. Cf. Attendo. USUS: Attentus est ad rem, parcus, _économe_. Auditorem benevolum, docilem, attentum facito, teneto. Attentus in re aliqua, ad aliquid. ATTĔNŬĀTĒ, _Simplement_. SYN. Jejune ne. USUS: Attenuate, presseque dicere. ATTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. _Diminution_. SYN. Extenuatio, imminutio. USUS: Suspicionis attenuatione fidem facere, _se faire croire en affaiblissant les soupçons_. ATTĔNŬĀTUS, a, um, _Amaigri_, _affaibli_; _simple_. SYN. Exilis, humilis, abjectus, demissus. USUS: Oratio nimis attenuata, ad usitatam quotidiani sermonis consuetudinem demissa. ATTĔNŬO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_, _diminuer_, _consumer_. SYN. Imminuo, extenuo. )( Amplifico. USUS: Grandia illa attenuanda sunt. Bellum attenuatum, atque imminutum. Attenuatæ prælio legiones. Cf. Imminuo, Elevo. ATTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Écraser_, _détruire_. USUS: Postquam famam ejus, et pudorem attriverat. ATTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Attester_, _témoigner_; _prendre à témoin_. SYN. Testor, testem facio, comprobo. USUS: Pompeium attestatus est. ATTEXO, is, texui, textum, ere, a. _Ajuster_, _ajouter à_. SYN. Addo, adjungo. USUS: Immortali parti mortalem attexere. ATTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Tenir_; _toucher_, _être attenant à_. USUS: Cultros attinet, _il est sous le rasoir_. ATTĬNĔT, impers. _Être important_, _utile_; _toucher_, _concerner_. SYN. Pertinet. PHRAS. Ea res ad omnes attinet, _cette chose concerne tout le monde_. Pertinet, spectat; id curandum ita, ut si res omnium ageretur; ea res in rationem publicæ utilitatis cadit. Causa omnium ea re contingitur, admiscetur. In eo causa omnium vertitur; conjuncta ejus rei causa est cum publica salute. Res omnium nostrum in hoc agitur. Hoc ad nostrum quemlibet. USUS: Quid sentiam, nihil attinet dicere. Quod ad me attinet. Quod ad abstinentiam attinet, ita me gessi. Quæ ad colendam vitam attinent. Cf. Pertinet, Refert. ATTINGO, is, tĭgi, attactum, ere, a. _Toucher_, _atteindre_. SYN. Tango, ago, accedo, assequor. ADV. Breviter, cautius, diffidenter, leniter, leviter, proprie, prorsus non, sero ac leniter, sigillatim, strictim, timide. USUS: 1. Extremis labris gustare, extremis digitis attingere. Insulam, portum, attingere. Nihil de bonis meis, nihil de præda attigit. 2. TRANSL. Id ne suspicione quidem, aut conjectura attigit, _il n’a jamais soupçonné cela_. 3. Specto, _tenir à quelqu’un_, _concerner_. Civitates, quæ officiis, fide, vetustate, cognatione populum Romanum attingunt. Aliquem necessitudine, cognatione, sanguine attingere. Attingit me ea cura, sollicitudo. Partem ejus sceleris nullam attigit. 4. Tracto, indico, _s’occuper de_, _s’appliquer à_, _aborder (un sujet)_. Bonas artes ne attigisti quidem. Illud breviter, et strictim attigi, et perstrinxi. 5. Vicinus sum, _toucher_, _être contigu_. Cappadociæ pars Ciliciam attingit. ATTOLLO, is, ere, a. _Élever_. * SYN. Erigo. USUS: Cum se a gravi casu attollere et levare vellet. Attollunt se montes ingentes. Cf. Erigo. ATTONDĔO, es, attondi, attonsum, dere, a. _Tondre_. USUS: Ulmos, virgulta attondere. TRANSL. Laudem alicujus attondere, _faire tort à la réputation de quelqu’un_. ATTŎNĬTUS, a, um, _Frappé de stupeur_, _d’étonnement_. PHRAS. 1. Attonitos reddidit ea res, _cette chose les a frappés d’étonnement_. Suspensos ea res tenuit omnium animos; stupor omnes admiratione defixit intentos ad hoc spectaculum. 2. Attoniti sunt, _ils sont frappés de stupeur_. Miraculo stupentes et suspensi animo hærent. Stupent, et sibi pene excidunt; exanimantur terrore aspectuque rei. Supini cœlum aspiciunt. USUS: Novitate ac miraculo attonitus. Cf. Obstupefacio, Admiratio, Miror. ATTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Attirer_, _entraîner_. SYN. Allicio, invito, allecto, adduco. ADV. Commode. PHRAS. 1. Tuis blanditiis me ad te pertraxisti, traduxisti; me tibi plane adscivisti; me totum ad te redegisti. Horum spe me ad tuam consuetudinem vocasti, pellexisti. 2. Totam administrationem ad se attrahere, _s’emparer de toute l’administration_. Omnium partes corripere atque amplecti; omnia senatus munia ad se trahere; arcessere sibi omnium curas, vigilias; adsciscere sibi totam provinciæ procurationem. USUS: Cur id tibi malum ultro accersis atque attrahis? Similitudo attrahit ad amicitiam. Cf Allicio, Adjungo. ATTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher à_. SYN. Sæpe tracto, et quasi manibus tero. USUS: Libros, quos tu contaminatis manibus attrectas. Cf. Tango. ATTRĬBŬO, is, tribui, tribūtum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Adscribo, tribuo, assigno, confero, conjicio, refero, addico, adscisco, destino, affingo. )( Demo. ADV. Proprie. USUS: Culpam, calamitatis causam mihi attribuis, et adscribis. Eam curam, provinciam, procurationem, negotium tibi attribuit populus. Certum pecuniæ modum, mancipiorum numerum alteri attribuere. Cf. Adscribo, Tribuo. ATTRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Assignation_, _mandat pour le payement d’une dette_. SYN. Assignatio. USUS: Scribit, se de attributione omnia fecisse. AT VĒRO, _Mais_. Plerumque adversantis est, et in principio periodi usurpatur. USUS: 1. Virtutem nemo unquam Deo acceptam retulit: at vero honoribus, opibus aucti Diis gratias agimus. 2. Concludentis est interdum. Qui socium fallit, vir bonus non est: at vero tu etc. AUCEPS, cŭpis, m. _Oiseleur_. SYN. Venator avium. USUS: Peritissimus voluptatum auceps. Auceps syllabarum leguleius quispiam. Auceps concinnat aream, offundit cibum, aves allectat. AUCTĬO, ōnis, f. _Vente publique_, _enchère_, _encan_. SYN. Publica venditio, in qua pretium augetur. EPITH. Hæreditaria. USUS: Bona alicujus auctione constituta vendere. Facere auctionem, publicare bona, sub corona vendere. Cf. Publicatio. AUCTĬŌNĀRĬUS, a, um, _Relatif aux ventes publiques_. Tabulæ auctionariæ, _affiche de vente_; atria auctionaria, _salles de vente_. AUCTĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire une vente à l’encan_. SYN. Auctionem facio, auctione vendo, per præconem vendo, sub hasta vendere, præconis voci bona subjicio. USUS: Dejotarus Rex auctionatus est. Cf. Publico. AUCTOR, ōris, m. _Auteur_. SYN. Suasor, impulsor, hortator, machinator, architectus, opifex, adjutor, monitor. EPITH. Amicissimus atque sapientissimus, bonus imprimis, valde bonus, tam castus, tam religiosus, tam sanitas, divinus, domesticus, egregius, gravis, constans, præstans virtute, prudentia, religione, æquitate, gravior, gravissimus, idoneus, levis, locuples, locupletior, locupletissimus, luculentus, malus, melior, optimus, peritissimus, præclarus, præsens, privatus, recentior, religiosissimus, summus, certus, certissimus, eruditissimus, expers humanitatis. PHRAS. Auctor malorum, _l’auteur des maux_. Dux, architectus, machinator ac princeps sceleris; tuba belli civilis; caput, fax seditionum, impulsor, suasor, stirps ac semen malorum omnium; seditionis stimulator ac concitator; litium sator; signifer, pater, cujus opera civile bellum natum, conflatum, susceptum est; scelerum caput; facinorum repertor, cujus ductu auspicioque scelus conflatum est. USUS: 1. Auctor tibi sum, ut naviges, _navigue_, _j’y consens_. Magnis auctoribus inductus id feci. 2. Magister, doctor, scriptor. Livius rerum Romanarum auctor locupletissimus. Malus latinitatis auctor Apuleius. Utraque sententia luculentos habet auctores 3. Nuntius, _autorité_, _garant_, _témoin_. Certis et idoneis auctoribus comperi. Quo auctore hic rumor fluxit? 4. Caput, princeps, dux. Præbere se senatui auctorem, principem, ducem, _chef_. Consilii princeps et auctor sanctissimi fœderis. Deditionis auctor, hortator. Forensis latrocinii auctor nefarius, _instigateur_. AUCTŌRĂMENTUM, i, n. _Engagement contracté par les gladiateurs_. SYN. Obligatio, et nexus. USUS: In mercenariis ipsa est merces auctoramentum servitutis. AUCTŌRĬTAS, ātis, f. _Autorité_, _ascendant_, _crédit_. SYN. Existimatio, fides, vis, opinio, judicium, momentum, pondus, testimonium. EPITH. Æterna, apex senectutis, clara, censoria, clarissima, stabilis, consularis, digna mutatione, divina atque inaudita, domestica, equestris, excellens, gravis, gravissima, honesta, et digna verecundia, et cultu et honore, illustrior, immortalis, imminuta, interposita, legitima ante, levior, magna et imprimis gravis, major, maxima, mediocris, minima, minor, naturalis, patria, perdita antequam, pontificialis, publica, senatoria, summa, tenuis, vetus, contraria, certa, privata. PHRAS. Auctoritatem sibi facere, _s’acquérir du crédit_. Constituere sibi, colligere auctoritatem; dignitatem sibi conciliare; gratiam dignitatemque amplificare; colligere magnam apud omnes famam, gloriam, existimationem; conficere sibi nomen, famam ingentem; multum auctoritatis consequi. 2. Non cani, non rugæ auctoritatem dant, sed morum gravitas et conspecta virtus, _ce ne sont ni les cheveux blancs, ni les rides qui nous donnent l’ascendant sur les autres, mais une conduite toujours grave et une vertu reconnue_. Non cani, non rugæ auctoritatem tribuunt, afferunt, attribuunt, constituunt, faciunt, conciliant. 3. Auctoritatem habet magnam, _il est fort estimé_. Magna est ejus apud omnes auctoritas. Non modo auctoritatem, sed et imperium in suos tenet, obtinet. Est in eo, residet in illo magna auctoritas. Floret apud omnes auctoritate. Multum est ejus nomen in iis locis. Inter ornatissimos homines est summo splendore. Venerabilis vir miraculo litterarum ingens haberi cœptus est. Vis est in eo viro ingens ad socios civesque. Magnam auctoritatem constitutam habet apud omnes. Auctoritate anteit cæteros. Magna in eo viro inest auctoritas. Auctoritate potest plurimum. Auctoritas ejus valet plurimum; magna habetur. Vir genere est famaque clarissimus. Principem inter suos locum habet. In magna est auctoritate. Excellit ejus auctoritas. In æstimatione magna habetur. Cf. Gravitas. 4. Ausus est auctoritatem Magistratus violare, _il a osé enfreindre les ordres de l’autorité_. Auctoritatem frangere, abjicere, extenuare; auctoritatem violare, infringere, imminuere; solvere majestatem, projicere consulum imperia; famam existimationemque lædere, atterere. 5. Auctoritatem amisit, _il a perdu tout crédit_. Eo uno facto hebescere cœpit ejus auctoritas; eo facto jacturam dignitatis fecit; gratiam omnem et auctoritatem effudit; victa jacet ejus auctoritas facti unius indignitate elevata. USUS: Senatus suam interposuit auctoritatem. Intercessit Senatus auctoritas, _le Sénat a interposé son autorité_. Senatus auctoritati parere. Consulis auctoritatem sequi. Rationibus, non auctoritatibus pugnandum est. Cf. Valeo multum, Dignitas, Honor. AUCTŎRO, as, avi, atum, are, a. _S’engager pour un salaire_, (_ordin. au service militaire_). SYN. Militiæ sacramento obligo. USUS: Ne auctoraretur, profugit. AUCŬPĬUM, ii, n. _Chasse aux oiseaux_. SYN. Avium captatio et venatio. USUS: TRANSL. Delectationis aucupium, elaborata concinnitas in oratione ne appareat. Aucupia verborum, litterarum tendiculæ, putidæ sunt, _recherches d’expressions_, _subtilités_. AUCŬPOR, aris, atus sum, ari, d. _Chasser aux oiseaux_; _rechercher_; _capter_; _éplucher les termes_. SYN. Capto, connector, quæro, venor. )( Repudio. ADV. Necessario. USUS: Ars dicendi plausus, et opiniones hominum aucupatur. Assentatione gratiam divitum, aliena obtrectatione famam aucupari. Levitatis est, inanem aucupari rumorem, et umbras omnes etiam falsæ gloriæ consectari. Inanes rumusculos, verba aucupari. Tempus idoneum, occasionem aucupatur. Cf. Quæro, Capto. AUDĀCĬA, æ, f. _Audace_. SYN. Confidentia, impudentia. EPITH. Aperta, callida, digna odio majori, effrenata, ficta, gemina, horribilis, humana, toleranda, immanis, impia, incredibilis, intolerabilis, levior, magna, manifesta, nimia, perspicua, scelerata, similis, singularis, summa, tanta et tam perspicua, tam varia et tam nova, vera, urbana. USUS: Incredibili importunitate, et projecta ad omne facinus audacia. Audacia fretus, armatus. Nosti os hominis, nosti audaciam. Projectæ audaciæ, et confidentiæ homulus. Cf. Audax. AUDACTER, _Avec hardiesse_, _audacieusement_. SYN. Fidenter, confidenter; summa audacia, inhumana audacia atque intoleranda; temeritate atque audacia incredibili; virili animo; vultu intrepido; confidentia singulari; alienatis a memoria periculi animis. USUS: Audacter loqui ac libere. Exultare audacius. AUDAX, ācis, gen. omn. _Hardi_, _audacieux_. SYN. Confidens, temerarius, impudens, petulans, projectus ad audendum. )( Timidus. ADV. Longe. PHRAS. 1. Homo audax et protervus, _homme effronté_. Ferrei oris homo; promptissimæ vir audaciæ. Homo confidentia, ac temeritate incredibili; audaciæ projectæ, præruptæ, inhumanæ, intolerandæ; homo impotens, quem propter audaciam, ac importunitatem animi, nemo tecto recipere velit; animal ex omnium scelerum importunitate concretum. Homo protervus ac petulans, cujus importunitatem oris nemo non reformidat; qui animo sibi et audacia publicam rem omnem sustinere videtur. Inflati homo animi, atque incitati; audacia ac temeritate insignis; projectus ad audendum quidlibet. Incredibili importunitate, et ad omne facinus audacia armatus, inflammatus. 2. Quam audax homo sit, qui Senatum ipsum criminetur? _Quelle effronterie dans cet homme, qui ose accuser le Sénat._ Quam ferrei oris hunc esse hominem necesse est, qui etc. cujus animi, cujus impudentiæ est, senatum ipsum criminari? Quanta importunitate, quam eminenti audacia eum esse necesse est, qui etc.; qua armatum confidentia, qua animi insolentia inflatum ac incitatum necesse est eum hominem, qui senatum ipsum in crimen vocare audeat? 3. Audax est imprimis, _il est plein de hardiesse_. Audacia viget maxime; plenus spei atque animi est; fiduciæ plurimum ac spiritus inest in eo homine. Animi non minus est ad mortem, quam ad cædem. Multum animorum inest, et temeritatis. Nullum non facinus, quantumvis fortuna majus, intrepidus adibit. USUS: Audax ad omnia. Cf. Animus, Alacer. AUDĔO, ēs, ausus sum, ēre, a. et n. _Oser_. SYN. Non dubito; non vereor. ADV. Aperte, fidenter, nimium. PHRAS. 1. Multum audes, _tu risques beaucoup_. Multum suscipis; multum tibi sumis; ingentis rem periculi aggrederis; aleam jacis periculi plenam; magnum in te facinus suscipis; magnam tibi confidentiam sumis; magnum erit, si rem tantam sustineas; audacia ferri mihi videris, et temere facere. Vereor ne modum non inveniat felix temeritas. Quid non cadet in hunc animum, quid non recipiet hæc temeritas, quæ tantum audet? Vereor, ne hunc impetum temeritas effuderit. 2. Tantum ego non auderem, _et moi, je n’oserais pas autant_. Religio mihi esset; animus deesset; metus me arceret; nefas haberem; tantum mihi non sumerem; istos mihi spiritus non sumerem; modestius ego mihi agendum putarem; animorum mihi ad ista haud satis esset. USUS: Tu me hoc rogare ausus es? Effecit, quod alius ne sperare quidem ausit. Cf. Arrogo, Sumo, Audax. AUDĬENTĬA, æ, f. _Action d’écouter_. SYN. Attentio audiendi. EPITH. Maxima. USUS: Diserta oratio ipsa sibi audientiam facit. Rei pondus maximam audientiam mihi fecit dicenti, vulgi aures præparavit. AUDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Entendre_, _écouter_. SYN. Auribus accipio, exaudio, excipio, auditione accipio, aures do, ad aures venit, pervenit, auditor sum, ausculto, operam do. ADV. Admodum, aliunde, aliquamdiu, aliquando, alicunde, amice, assidue, attente, attentius, attentissime, bene, benigne, benignius, celeriter, clementer, commode, commodo, coram, diligenter, diligentius, diutius, gratis, male, hilare, intelligenter, latine, leniter, libenter, male, studiose, libentius, liberius, liquido, male, melius, merito, nunc primum, omnino non, nunquam palam, pariter, perattente, perlibenter, perstudiose, propius, prorsus, nihil unquam, celerrime, quam tardissime, statim a principio, studiosius, valde, vere, vulgo. PHRAS. 1. De tuis rebus libenter audio, _j’entends volontiers parler de vos affaires_. Ad tuas res mihi aures semper patent; res tuas libenter auribus percipio. Gaudeo, si quid de te ad aures meas perveniat, accidat, veniat, permeet. Sitienties gero aures ad res tuas. Propitiis auribus accipio, capto de te nuntios. 2. Dicentem libenter audio _je vous écoute volontiers_. Gaudeo, si vox tua ad aures advolet; nimis libenter edo sermonem tuum. Cibus mihi est, quod fabulare. Orationem tuam placide persequor. Sermo tuus haud invito ad aures accedit. Aures tibi libenter dedo meas; pronis auribus admitto; in aures ac animos admitto; secundis auribus accipio, quæ dicis. Animo dicta recipio. Faciles tibi aures præbeo; libenter, haud iniquo animo accipio, quæ tu ad me. Dicenti libenter operam do; aurium operam dicare soleo. Siquid me vis, vacuas aures affero; aures adhibeo benevolas; aures meas in ditionem dedo; aures expetunt meæ; ad advertendum animus adest, et opera est auribus; quidquid id est, aures commodo, accomodo non aversas; perpurgatis auribus operam do dicenti; facilem me præbeo in audiendo. 3. Auditus sum benevole, _on m’a écouté avec bienveillance_. Usus sum auribus æquissimis; aures nactus sum benevolas; in aures suaviter influxi; facilem habui in audiendo Principem. 4. Non audio libenter obtrectationes, _je hais les méchantes langues_. Aures respuunt, abhorrent, refugiunt obtrectantium voces; maledicæ linguæ graves sunt auribus meis; haudquaquam gratæ sunt auribus criminationes istæ: offenduntur aures maledictis; magnam in alienis obtrectationibus audiendis molestiam sustineo; obtrectationum siquid auribus objectum est, ingens me tædium capit. 5. Assidue hoc audio, _j’écoute sans cesse cela_. Auribus ista inculcantur quotidie; aures mihi his vocibus calent assidue; circumsonant, obtunduntur aures; frequenti auditione accipio ista; aures his quotidie nuntiis celebrantur meæ. 6. Audivi de morte fratris, _j’ai appris la mort de votre frère_. Auribus accepi, percepi tristem de fratris obitu nuntium; aures meæ jam fama et auditione acceperunt mortem fratris tui. De morte fratris tui ad me jam perlatum erat. Ad aures jam venit, pervenit, accessit, permanavit mors fratris tui; fama, rumor jam in urbem allatus est de morte fratris. 7. Cujus vocem audio? _Qui parle?_ Quæ vox ad aures meas accidit? cujus vox aures tetigit meas? aures verberat; ad aures advolat? cujus vox objecta est auribus meis? cujus vocis sonum usurpant aures meæ? quæ vox immissa in aures meas est; cujus ista vox est, quam auribus gusto, degusto? cujus sermonem excipio? quem auditu percipio? 8. Nihil audiri potest, _on ne peut rien entendre_. Nec aurium quidem usus superest; aurium usum intercepit fremitus; aurium usus aufertur, cessat. USUS: 1. Potest fieri, ut quod te audisse dicis, nunquam audieris. 2. Exaudio, _exaucer_. Dii preces meas audivere. 3. Assentior, _je suis docile_. Nec Homerum audio, qui etc. 4. Sum discipulus, _je suis le disciple_. Plato Socratem audiebat. 5. Laudor, _aut_ vituperor, _je suis estimé ou blâmé_. Homo ingenuus vult bene audire. Male audire. 6. Obtempero, obedio, morem gero, _obéir_. Si me amicissime monentem audisses, aliter res tuæ haberent. Dicto audientem esse. Cf. Auris. AUDĪTĬO, ōnis, f. _Bruit_, _rumeur_. SYN. Rumor, publicus sermo. EPITH. Ficta, tenuis, tenuissima. USUS: 1. Nolite fictis auditionibus, aut disseminato sparsoque rumori credere. De ea re tenuissimam quidem auditionem accepi. 2. Auditus, _action d’écouter_, _leçon_. Homines fabularum auditione ducuntur, _les hommes se plaisent à écouter des fables_. AUDĪTOR, ōris, m. _Disciple_. SYN. Discipulus. EPITH. Æqualis, in dicendo non nimis exercitatus, in jure civili non inferior, novus, æquus, attentus, benevolus, docilis, doctus, frequens alicujus, indoctus, intelligens, mitior, stultus et credulus, bonus, certior, infestus, tardus, vetus. USUS: 1. Platonis auctor Aristoteles. 2. Audiens, _auditeur_. Facere attentum auditorem. AUDĪTŬS, ūs, m. _Ouïe_. SYN. Sensus audiendi, auditio. USUS: Hoc non perinde auditu, quam cogitatione intelligi potest. AUFĒRO, ers, abstŭli, ablātum, ferre, a. _Enlever_. SYN. Eripio, abripio, averto, adimo, tollo, abduco, detraho, removeo, præcido. )( Do, affero. ADV. Gratis, impudentius, longe hinc, mordicus, occulte, omnino non, publice, rectissime, undique. PHRAS. 1. Omnia ei ab hostibus ablata, detracta, erepta sunt, _les ennemis lui ont tout pris_. Omnia per scelus erepta et asportata sunt. Omne instrumentum direptum, familia abducta, abactum pecus, convulsa suis ex sedibus omnia. Spoliatus, denudatus, rebus omnibus executus est. Fortunæ cultus deletus omnis est, atque extinctus. Spoliata domus, denudati parietes, sanguinem adeo ipsum exsorbere visi sunt hostes. 2. Tua oratio metum mihi omnem abstulit, _vos paroles m’ont enlevé toute crainte_. Metum omnem ademit, exemit, præcidit, dempsit, detersit. Tua oratione metus omnis ablatus et sepultus est; consedit, conquievit. Oratio tua metum omnem discussit, dissipavit, delevit, abstersit. Cf. Abduco. USUS: 1. Operis præstantia imitandi spem omnem abstulit. Aliquid judicio auferre; alicui jus suum; pecuniam de ærario; ab aliquo amorem auferre. 2. Obtineo, sequor, _gagner_, _recevoir_. Benignum responsum ab illo, decretum amplissimum, præmia, opem asenatu abstuli. Ex eo facto laudem et gloriam maximam abstuli. 3. Abeo, _s’en aller_. Auferre se de convivio, de conspectu. AUFŬGĬO, is, fūgi, fugere, n. _S’enfuir_. SYN. Fugio, fuga me aufero, fugam capesso. USUS: Furto facto aufugit, non impune laturus. Cf. Fugio. AUGĔO, es, auxi, auctum, augere, a. _Augmenter_. SYN. Majus facio, amplifico, addo, accessionem facio, exaggero, cumulo, multiplico. )( Detraho, extenuo, diminuo, minuo. ADV. Copiose, cumulatius, fuse, magnificentius, maxime, mirabilius, omnino, privatim, rhetorice, summe, valde, vehementer. PHRAS. 1. Pompeius valde auxit imperium, _Pompée recula les bornes de l’empire_. Amplificavit, multum protendit, produxit, protulit Imperii fines. Multum addidit, adjunxit additionem Romani Imperii. Magna per Pompeium ad Imperii vires accessio facta est. Res Romanæ magnum incrementum ceperunt, acceperunt; multo deinceps auctiores fuere, quam antea. Pompeius magnam terrarum partem hostibus demptam, ademptam, detractam, Romano Imperio adjecit. Multæ Provinciæ Pompeio victore Romani Imperii jura, potestatemque subiere. Pompeius latissime protendit Imperii terminos. Pompeius magnam orbis partem in potestatem Imperii redegit, ad imperium adjunxit. 2. Tuæ litteræ mihi dolorem auxere, _vos lettres n’ont fait qu’augmenter ma douleur_. Majorem fecere commemorando, retractando antiquum vulnus; velut attrectatu, et quassu dolorem amplificaverunt; gravarunt, duplicarunt conceptam animi ægritudinem, et dolorem; onerarunt dolorem metu. 3. Ipse sibi invidiam auget, _il accroît contre lui l’envie_. Novam flammam invidiæ adjicit; materiam criminibus suggerit; et unde gloriam inde invidiam intendit. 4. Non mediocriter auxit opes suas, _il s’est fort enrichi_. Cumulavit, adauxit, exaggeravit rem familiarem, auctarium non exiguum adjecit ad pristinas opes; lucro quotidiano suas auctavit opes; ad rem familiarem, ad domesticas copias accessiones fecit ingentes; fortutunis suis et copiis magnum incrementum attulit. 5. Augetur malum indies, _le mal s’accroît tous les jours_. Quotidie ingravescit malum, corroboratur, cumulatur; longinquitate crescit malum, suis progressibus augetur. Res ab exiguis profecta initiis eo crevit, ut etc. Malum ingentibus incrementis augetur, maximis auctibus crescit; tacitis augescit incrementis; serpit quotidie malum et incrementum capit. Increbescit malum, majusque jam est, quam ut remedium possit afferri. In incremento malum est, robur quotidie accipit; oneratur diuturnitate malum, et gravatur. Quantum tempori, tantum mali acerbitati accedit. Accessit in cumulum mali dolor novus. Nova quotidie fit mali accessio; malum nova quotidie incrementa accipit. 6. Augere cupiditatem, pretium, gloriam, formam, nequitiam, fortunam, _augmenter ses désirs, sa gloire, sa beauté, sa malice, sa fortune_. Accendere cupiditatem; pretium rei; intendere gloriam; formam cultu, nequitiam præceptis, fortunam comitate adjuvare. USUS: Honore, dignitate, divitiis, commodis augere aliquem. Beneficium tuum magno cumulo auxisti. Cf. Amplifico, Cresco. AUGESCO, is, ere, n. _Croître_, _grandir_. SYN. Augeor, cresco. USUS: Semina temperatione caloris augescunt, aluntur, pubescunt. AUGUR, ŭris, m. _Augure_, _prédisant l’avenir par le chant des oiseaux_. SYN. Interpres auguriorum; peritus cælestium prodigiorum. EPITH. Bonus, optimus, perfectus, publicus, summus, verecundus, antiquissimus, interpres Jovis optimi maximi. USUS: Romulus ipse magnus augur fuit. Augurum ars, disciplina, jus, prædicta. AUGŬRĀLIS, e, gen. com. _Augural_, _relatif aux augures_. USUS: Vir augularis, libri augulares. AUGŬRĀTĬO, ōnis, f. _Action de prendre les augures_. SYN. Auspicium, divinatio. USUS: Quæ tandem auguratio ex passeribus? _item_: Auguratus, us, _dignité et fonction d’augure_. AUGŬRĬUM, ii, n. _Science des augures_, _divination par le chant ou le vol des oiseaux_. SYN. Auspicium, auctoritas rei bene gerendæ. EPITH. Addubitatum, contrarium, non tam artificiosum, quam superstitiosum, extremum, sinistrum, verissimum. USUS: Augurium in arce agebant augures. Certo salutis augurio. Cf. Divinatio. AUGŬRĬUS, a, um, _Augural_. SYN. Auguralis. USUS: Jus augurium. AUGŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Prédire d’après les augures_; _prédire_, _annoncer_. SYN. Augurium ago, auspicium ago, divino, auspicor, elicio ex mentibus divinis responsa. ADV. Fideliter, pulcherime, recte, vere. USUS: Quantum ego animo auguror et conjectura, non despero. Bellum auguror, _je prévois une guerre_. Cf. Divino, Prædico, Vates. AUGUSTĒ, _Selon le rite_, _religieusement_. SYN. Pie, sancte, feliciter. USUS: Auguste, sancte venerari Deos, aliquem consecrare. AUGUSTUS, a, um, _Saint_; _auguste_, _majestueux_, _vénérable_. SYN. Sanctus, plenus majestate. USUS: Locus augustus, templum augustum. Augustior humano visu species. Ex hoc sancto, augustoque Platonis fonte omnis nostra manabit oratio. Cf. Amplus. AULA, æ, f. _Cour_, _palais_. SYN. Atrium, regia. USUS: Ornamenta aulæ. Rex omni auctoritate aulæ communita. AULÆUM, i, n. _Tapis_. SYN. Aulæ ornamenta, peripetasmata, peristromata, stragula, vestis stragula. AŪLŒDUS, i, m. _Joueur de flûte_. SYN. Tibicen. AURA, æ, f. _Souffle_. EPITH. Minima, pura, popularis, clarisona, inferna, subita, valida. USUS: 1. Aura spirat melior. 2. Favor popularis, _vent de la faveur populaire_. Illum popularis aura justo longius provexit Fertur populari aura. Me honoris aura nunquam potuit a cursu dimovere. Totam opinionem parva nonnunquam rumoris aura commutat. Cf. Aer. AURĀTUS, a, um, _Doré_. SYN. Inauratus. USUS: Aries Colchorum auratus. AURĔŎLUS, a, um, _De couleur d’or_. USUS: Aureolus libellus, aureola oratio. AURĔUS, a, um, _D’or_. SYN. Ex auro. USUS: Stellæ aureæ, nummus aureus. AURĬCŬLA, æ, f. _Oreille_. SYN. Quod circa foramen auris eminet. EPITH. Infima. USUS: Sermo tuus adhuc mihi hæret ad auriculas. Auricula infima mollior, _plus souple que le bout de l’oreille_. Adag. de effeminato. AURĬFĔR, era, um, _Qui produit de l’or_. USUS: Arbor aurifera, _arbre aux pommes d’or_. AURĬFEX, ĭcis, m. _Orfèvre_. USUS: Aurificis statera. AURĪGA, æ, m. _Conducteur de char, cocher_. SYN. Curruum rector, agitator. EPITH. Indoctus. USUS: Currum, cum opus est, sustinet bonus agitator; auriga indoctus e curru trahitur, deripitur, eliditur, laniatur. Frænos inhibet, qui equos agit. Essedarius, rhedarius, _qui combat sur un char_. AURĬS, is, f. _Oreille_. EPITH. Æquissima, aperta atque integra, avida, et capax, elegans, erudita, hebetior, jejuna, inhumana et agrestis, non obtusa criminatione, sed vacua, patientissima, teres et religiosa, trita. PHRAS. Aures arrigere, _dresser les oreilles_, _écouter attentivement_. Erigere aures, præbere, patefacere, dedere, admovere, commodare, adhibere. 2. Aures obsidere, _assiéger qqn de son bavardage_. Credulas aures implere, complere, imbuere; obtundere garritu; sermonibus refercire, verberare. Nescio quid in aures immittere, susurrare; ad aures oggannire; auribus inculcare. 3. Aurium judicio rem ponderare, _juger d’après ce qu’on a entendu_. Aurem suam interrogare; consilio et arbitrio aurium uti. USUS: Aures dare, _se faire l’auditeur de qqn_. Auribus aliquid dare, _flatter qqn_. In aures influere, _se faire écouter_, _captiver l’attention_. Calent adhuc aures sermonibus tuis, _j’ai les oreilles rebattues de ces discours_. Aures tuæ peregrinantur, _vous êtes distrait_. Auribus utor æquissimis, _je parle à qqn qui m’écoute favorablement_. Aliquid dignum hominum auribus efficere, _faire qqchose digne d’être rapporté_. Aures his vocibus inconditis offenduntur, _ces paroles inconvenantes offensent les oreilles_. Aures claudere, _se boucher les oreilles_. Cf. Audio. AURŌRA, æ, f. _Aurore_. SYN. Diluculum. EPITH. Humida, prænuntia clari solis. USUS: Quumprimum aurora se ostenderit. Cf. Mane, Dies, Diluculum. AURUM, i, n. _Or_. SYN. Metallum præcipuum. EPITH. Melius, præclarum. USUS: Auri venæ reconditæ. Aurum cœlatum, factum, signatum, coronarium. Pateram ab labris auro circumcludere. AUSCULTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’écouter_, _espionnage_. * SYN. Auditio. USUS: Quæ hæc auscultatio est? AUSCULTĀTOR, ōris, m. _Auditeur_. USUS: Aut auscultator est tantum, aut disceptator. AUSCULTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Écouter_, _épier_. SYN. Aures admoveo, capto sermonem, aures arrigo, orationem clam sublego, sermoni vaco. USUS: 1. Sermonem meum auscultando excepit. Ad fores suspenso gradu accessi, animam compressi, aurem admovi, ita animum cœpi attendere et sermonem captare. 2. Obedio, _obéir_. Auscultemne seni? Cum Dat. Cf. Audio, Obedio. AUSIM, sync. pro Auserim, _vel_ Ausus sim, ex ant. præt. Ausi pro Ausus sum, _Oser_. USUS: Nec si sciam, dicere ausim. AUSPEX, ĭcis, _Augure_. USUS: Latores et auspices legis curiatæ. Auspice Deo, duce, _sous les auspices de Dieu_. AUSPĬCĀTŌ, _Après avoir pris les auspices_. SYN. Bono auspicio, auspicio capto, bonis ominibus. USUS: Auspicato urbem condidit Romulus. Cf. Feliciter. AUSPĬCĀTUS, a, um, _Consacré_, _saint_, _favorable_. SYN. Auguratus. USUS: Auspicato in loco consedit. Annus auspicatus. Cf. Felix. AUSPĬCĬUM, ii, n. _Auspice_. SYN. Augurium. EPITH. Augustum, coactum, consulare, ementitum, extremum, optimum, præclarum, secundum, verum, salvum, bonum, divinum, juge, malum, militare, populare, ratum, sinistrum. USUS: Auspicium facere, agere, habere. Obtemperare auspiciis. Bono auspicio aliquid agere. Ductu, imperio, auspicio alicujus rem gerere. AUSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre les auspices_. SYN. De cœlo, terra auspicium ago. USUS: 1. Oblitus est auspicari. 2. Incipio, _commencer_. Annum, laborem, opus auspicari. Cf. Incipio, Initium. AUSTĔR, ri, m. _Auster_, _vent du midi_. SYN. Ventus a meridie spirans. EPITH. Adversus, lenissimus, summus, vehemens. USUS: Belle nobis flavit ab Epiro mitissimus auster. Austro vehementi rejectus sum. AUSTĒRĒ, _Durement_, _sévèrement_. SYN. Dure, severe, duriter. USUS: Severe mecum agit, et stoice. AUSTĒRUS, a, um, _Dur_, _sévère_. SYN. Severus, acerbus. )( Dulcis, Decoctus. USUS: Austero more. Suavitas austera et solida. Cf. Rigidus, Asper, Severus. AUSTRĀLIS, e, gen. com. _Du midi_, _méridional_. SYN. Ad meridiem, ad austrum. USUS: Australes regiones. AUT, _Ou_, _ou bien_. SYN. Vel. USUS: Quid de pratorum viriditate, aut arborum ordinibus, aut vinearum specie dicam? Cave, huic particulæ particulam vel subjicias. AUTEM, _Mais_. SYN. Sed, vero. USUS: 1. Poeta numeris adstrictior, verbis autem liberior. 2. Et, _et, mais que_. Cum pecunia deesset, essent autem prædia, vendi ea jussi. 3. An, _est-ce que?_ Cur consurgitis? vultis autem horum audaciam reprimere? pro: an vultis etc. 4. Præterea, _mais que_, _que du reste_. Cum ita esset, suspicarer autem etc. 5. In interrogatione servit correctioni. Meum est, providere, quid fiat. Fiat autem? Imo vero quid futurum sit, _je dois prévoir ce qui doit se faire_. _Se faire, ai-je dit?_ _Bien plus ce qui doit arriver._ AUTUMNĀLIS, e, gen. com. _D’automne_. USUS: Autumnale frigus. AUTUMNUS, i, m. _Automne_. PHRAS. Tempus senescenti æstati adjunctum; autumnale æquinoctium instat; æstatis non multum superest; æstas in exitu est; æstas præcipitat, _l’automne arrive_. AUTŬMO, as, avi, atum, are, n. _Prétendre_, _soutenir_, _décider_. SYN. Opinor, censeo, puto. USUS: Ecquid autumas? AUXĬLĬĀRĬUS, a, um, et AUXĬLĬĀRIS, e, gen. com. _Auxiliaire_. PHRAS. Milites auxiliarii, _soldats auxiliaires_. Auxiliares copiæ; adventitiæ copiæ; auxilia; conductitiæ cohortes; subsidiarius miles; milites in societatem armorum assumpti, qui socia arma junxere; qui subsidio sunt legionibus. USUS: Miles, cohors auxiliaria. AUXĬLĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Aider_, _porter secours_. SYN. Juvo, adjuvo, opitulor; opem auxiliumque fero, auxilio sum, succurro; subsidio eo, _vel_ venio, præsto sum, subvenio, adsum, præsidium fero; adjumento, subsidio, præsidio sum. Suffragor, subsidio proficiscor. USUS: Auxiliari cuipiam. Cf. Auxilium, Faveo, Opera, Opitulor. AUXĬLĬUM, ii, n. _Aide_, _secours_. SYN. Subsidium, præsidium, adjumentum, opis, adminiculum. EPITH. Adventitium, barbarum, bonum, certum, divinum, fidelissimum et gravissimum, et maximum, firmum, magnum, et varium, mediocre, multum, nefarium, novum, novissimum, præsens, summum, verum, voluntarium. PHRAS. 1. Tu mihi auxilium tulisti, _vous m’avez porté secours_. Tu primus afflicto, et jacenti consularem fidem dexteramque attulisti; te patrono usus sum diligente; tuo auxilio evasi. Tu summo semper studio mihi præsto fuisti. In te velut arcem rerum mearum habui; tu labentem, ac prope cadentem fulciebas. Te pro perfugio utebar, postquam amicorum consilia et auxilia mihi occidere. Tu ad pericula mea propulsanda concurristi; meas ruinas tua virtute sustinuisti. Egregiam mihi operam navasti; labentem excepisti; fortunis, fide fulcivisti. Amicum pendentem corruere non es passus. Patrocinium rerum mearum suscepisti. Tui auxilii umbra tectus; sub umbra tua latens, auxilium reperi. Tu adjutor meus, tu monitor, confectorque negotiorum meorum. Tu studium tuum saluti meæ dicasti unice, tu ope tua me defendisti. Te ego auctorem salutis, defensoremque habeo. In te opis mihi erat tantum, quantum vix omnium studia conferre in me poterant; adminiculo hoc uno erectus sum; eodem innixus principe steti. Tuo patrocinio nitebar unice, tuo præsidio sustentabar. 2. Auxilii nihil superest, _tout le monde m’abandonne_. Omnia mihi præsidia amicorum, omnia auxilia civium, perfugia, jura, consilia occiderunt. Emortuum est mihi ad eam rem auxilium. Nihil mihi in quoquam opis est, nihil auxilii. Omnia mihi undique auxilia detracta sunt. Nullus est auxilio locus. 3. Auxilio venire, _venir au secours_. Subsidio ire, proficisci; subsidium parare, comparare; adesse auxilio, suppetias ferre, adferre; suppetias advenire; adjutorem se profiteri ad rem; ad subsidium venire, suppetias venire. 4. Auxilia mittere, _envoyer des troupes auxiliaires_. Subsidiarias cohortes, subsidium mittere; submittere auxilia, subsidia, copias auxilio; subministrare auxilia. USUS: Auxilium ab aliquo petere, _implorer le secours de quelqu’un_. Implorare, efflagitare. Auxilium ferre, adjungere. Auxilio esse, _aider_. Cf. Adjumentum, Faveo, Affectus, a, um. ĂVĀRĒ, _Avidement_. SYN. Avide, parce, restricte. USUS: Avare crudeliterque agere. ĂVĀRĬTĬA, æ, f. _Avarice_. SYN. Sordes, aviditas, cupiditas. )( Liberalitas. EPITH. Ardens, cæca, fœda, hians atque imminens, importuna, incredibilis, nimia, par, senilis, summa. USUS: Omnium bona spe atque avaritia devorare. Homo avido ingenio, infinita rerum cupiditate, ardenti avaritia. Avaritia est alienorum appetitio injuriosa. Nullum officium tam sanctum, tam solemne, quod non violet avaritia et comminuat. Cf. Cupiditas. ĂVĀRUS, a, um, _Avare_. SYN. Alieni appetens, sui nimium tenax, adstrictus, parcus, avidus, sordidus, qui omnia in pecunia ponit. )( Liberalis, munificus, effusus. PHRAS. Crassus Romanorum avarissimus putatur, _Crassus est regardé comme le plus cupide des Romains_. Avaritiæ nomine male audiebat, suspectus erat. Avaritiæ crimen Crasso maxime objicitur, exprobratur. Crassus avaritiæ infamia flagrabat, graviter laborabat. Crasso avaritiæ nota inuritur. Exagitatur, ut in avaritiam pronior; ad avaritiam proclivior; divitiarum plus æquo, justo appetentior; immoderate sitiens; supra modum cupidus; cupidior, quam satis est; in divitiarum cupiditate nimius. Auri sitientissimus putatur Crassus. Incumbere ad opes; opibus inhiare unus maxime existimatur; avaritiæ labe infectus; propensus ad avaritiam, siquis alter. In re quærenda; in opibus congerendis; in divitiis colligendis, comparandis, contrahendis plus operæ posuisse, collocasse, quam æquum sit, creditur. Crassi avaritia ad summum pervenisse: eo esse progressa dicitur, quo maxime potuit. Crassus homo erat summa avaritia, infinita rerum cupiditate; avaritia erat ardenti, inhiante ac imminente; homo erat avidi ingenii. Crasso nullus adversus immodicas cupiditates steterat terminus; nulla res Crassi avaritiam morabatur; avaras et insatiabiles manus ad omnia porrigebat; avaritia infinita aliorum bona devorabat, inexplebili auri cupiditate laborabat. Multi multa avare faciebant; in aviditatem proni erant; avidiores aliquando ad rem erant; sed Crassus unus omnium avaritiam, cupiditatemque superabat. Nullum erat officium tam sanctum ac solemne, quod Crassi avaritia non violarit. USUS: Homo avarus et furax. Cf. Avidus, Sordidus. Ave Maria recitare, _Réciter la salutation angélique_. Salutationem Angelicam ad Dei parentem Virginem pronuntiare, iterare. Voce Gabrielis Archangeli Virgineam Matrem salutare. ĀVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Emmener_. USUS: Puerum a patria avehit, _il emmène l’esclave hors de sa patrie_. ĀVELLO, is, vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher de_. SYN. Abstraho, aufero, abjungo, distraho, detraho. USUS: Avellere filium de matris complexu. Avulsus a meis, ab amicis summo cum dolore. Cf. Decerpo. ĂVĒNA, æ, f. _Avoine_. USUS: Si avenam in segete uspiam videris. ĂVĔO, es, ere, a. _Désirer ardemment_. SYN. Cupio; aviditas rei me tenet. ADV. Prorsus, valde. USUS: Valde aveo scire, quid agas. Cf. Cupio, Desidero. ĀVERRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner (une calamité)_. SYN. Prohibeo, averto. USUS: Dii omen averruncent. Cf. Averto. ĀVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se détourner (avec répugnance)_. SYN. Refugio, abhorreo, recuso, me alio averto. USUS: Ad quæstionem repentinam hærere, aversari, rubere. Preces, mores, sermonem aversari; defugere aditum, sermonem. Cf. Alieno, Alienatio, Abhorreo, Adversor. ĀVERSOR, ōris, m. _Qui détourne_, _distrait à son profit_. USUS: Aversor pecuniæ publicæ. ĀVERSUS, a, um, _Qui a le dos tourné_. SYN. Qui terga dat. )( Adversus. USUS: Averso corpore vulneratus, _blessé par derrière_. Milites a prælio aversi, ad prædam conversi. Eo nuntio nihil a proposito aversus. Aversi Dii a salute populi Romani. Homo a litteris; sermo a vero aversus, abhorrens. Cf. Alienus. ĀVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Détourner_. SYN. Arceo, removeo, abduco, prohibeo, propello. )( Converto. ADV. Manifeste, parumper, repente. PHRAS. 1. Avertit animum a pristinis studiis, _il a détourné son esprit de ces anciennes études_. Abduxit amimum, mentem, cogitationem a pristinis studiis; deduxit a consilio pristino mentem ac studium et alio traduxit, transtulit. 2. Avertit perniciem civium, _éloigner un malheur pour ses concitoyens_. Ille suo consilio hostium furorem a pernicie civium repulit; cladem a cervicibus depulit; pestem ac exitium propulsavit. USUS: 1. Conatus improborum a republica, hostes ab urbe, pestem a cervicibus avertere. 2. Verto, _attirer_. Omnium oculos in se avertit. Alio avertere flumen. Aufero, _détourner à son profit_, _dérober_. Pecuniam publicam, hæreditatem, prædam in suos usus avertere. 4. Sejungo, segrego, _se détacher_. Se ab amicitia alicujus avertere. ĂVĬA, æ, f. _Aïeule_, _grand’mère_. SYN. Parentis mater. ĂVĬĀRĬUM, ii, n. _Volière_. SYN. Locus ubi aves domi nutriuntur. ĂVĬDĒ, _Avidement_. SYN. Cupide. USUS: Avide exspecto tuas litteras. Avide litteras Græcas arripui, quasi diuturnam sitim explere cupiens. ĂVĬDĬTAS, ātis, f. _Avidité_. SYN. Cupiditas, desiderium. EPITH. Infinita, inexhausta. USUS: 1. Infinita me gloriæ cupiditas tenet. Est in me summa aviditas; summa cupiditate, aviditate gloriæ rapior. 2. Avaritia, _cupidité_, _avarice_. Mendicitas aviditati conjuncta in alienas fortunes imminet. Cf. Avaritia, Avidus. ĂVĬDUS, a, um, _Avide_. SYN. Valde appetens, cupidus. USUS: Appetentes gloriæ, præter cæteras gentes, atque avidi laudis fuere Romani. 2. Avarus, _cupide_, _avare_. Valde avidus in pecuniis locupletum est; auri argentique studio supra, quam dici potest tenetur; nemo minus illo a pecuniæ cupiditate abest; auri hominem cupiditas ingens tenet; est in eo summa auri aviditas; ad divitias inflammatus aviditate rapitur. Cf. Avarus, Cupio. ĂVIS, is, f. _Oiseau_. EPITH. Adversa, interpres et satelles Jovis, postrema, excelsa, internuntia Jovis, minor, alba. USUS: Aves aliæ alites; aliæ oscines. Avium quædam ad imitandum humanæ vocis sonum sunt dociles. Aves libero fruuntur cælo. Quasi avem albam bene sentientem civem intuemur. ĂVĪTUS, a, um, _Provenant de l’aïeul ou des aïeux_. USUS: Paterna et avita possessio. Patria et avita Philosophorum secta. ĀVĬUM, ii, n. et sæpius ĀVĬA, ōrum, n. pl. _Lieux déserts_. USUS: Avium dulcedo ducit ad avium. ĀVĬUS, a, um, _Désert_; _impraticable_. USUS: Nocturnis et aviis itineribus profectus. Silvæ, valles aviæ. ĀVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Diversion_. DIFFER. Avocatio a molestia cogitanda; revocatio ad contemplandas voluptates. ĀVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner_, _éloigner_, _distraire_. SYN. Abstraho, abduco, arceo, removeo, traduco. )( Voco, adduco. ADV. Sapienter. USUS: Ab ea re me non commodum ullum abstrahet, non metus avocabit, non somnus retardabit. Aliquem a contentione, a discordis, a vitiis avocare. Cf. Abduco, Averto. ĀVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_; _se retirer rapidement_, _s’enfuir_. SYN. Fugio, fluo, evanesco. USUS: Experiar ut hinc avolem, _je chercherai à m’enfuir d’ici_. Fluit corporis voluptas et prona avolat, _le plaisir s’envole et bientôt s’évanouit_. ĂVUNCŬLUS, i, m. _Oncle maternel_. SYN. Matris frater. EPITH. Divinus ac singularis, magnus. ĂVUS, i, m. _Aïeul_, _grand-père_. SYN. Patris, _aut_ matris pater. EPITH. Disertissimus, nobilis, sapientissimus. AXILLA, æ, f. _Aisselle_. SYN. Locus subter brachium concavus. AXĬŌMA, ătis, n. _Propositum_, _axiome (proposition qui n’a pas besoin de démonstration)_. SYN. Enuntiatio, effatum, pronuntiatum, sententia breviter enuntiata. EPITH. Falsum, verum. AXIS, is, m. _Essieu_, et per product. _Char._ SYN. Linea per mundi centrum ducta, circum quam cœlum convertitur. USUS: 1. Terra, altrix nostra, trajecto axe sustinetur, _axe du monde, ligne imaginaire qui partant d’un pôle et passant par le centre de la terre, rejoint l’autre pôle_. USUS: 2. Sinuare, propellere axem. [Illustration] B BACCA, æ, f. _Baie_. Fructus arborum, quales sunt corni, oleæ. EPITH. Certæ, pulchellæ. USUS: Baccæ arborum terræque fruges. BACCHĀNĀLĬA, ĭum, et ōrum, n. _Bacchanales_, _fêtes de Bacchus_. PHRAS. Hilaria, liberalia; quibus diebus bacchatur hominum effrenata licentia, et temulentia; dies, quibus proni esse in licentiam homines, et diffluere in luxum ac lasciviam solent. USUS: Bacchanalia vivere, _vivre dans la débauche_. Bacchanalia agere, agitare, _célébrer les orgies_. BACCHĀTĬO, ōnis, f. _Célébration des bacchanales_, _orgie_. SYN. Bacchantium furor, insaniendi ratio varia. USUS: Nocturnæ bacchationes et vigiliæ. Cf. Amentia. BACCHOR, āris, atus sum, ari, d. _Célébrer les mystères de Bacchus_, _se livrer aux transports (de la joie, de la colère etc.)_. SYN. Furo, insanio. USUS: Quibus gaudiis exultabas, quanta voluptate bacchabare? _Quelle était l’ivresse de ta joie?_ Cf. Furo. BĂCILLUM, i, n. _Petit bâton, verges des licteurs._ SYN. Baculus, virga. EPITH. Incurvum, in summo inflexum. USUS: Lituus, id est, incurvum, et a summo leniter inflexum bacillum. BĂCŬLUS, i, m. et BĂCŬLUM, i, n. _Bâton_. USUS: Inniti baculo. BĀJŬLO, as, avi, atum, are, a. _Porter à bras ou sur le dos_. SYN. Porto. USUS: Ego bajulabo, tu inanis ante me ito. BĀJŬLUS, i, m. _Portefaix_. SYN. Operarius, qui onera corpore suo victus quærendi causa portat. USUS: Operarii et bajuli. BALBUS, a, um, _Bègue_. SYN. Lingua hæsitans. USUS: Demosthenes ita balbus erat, ut primam Rhetoricæ litteram non posset dicere. BALBŪTĬO, is, īvi, ire, n. _Bégayer_. SYN. Lingua hæsito. TRANSL. _Parler obscurément_. Inepte dissero, male doceo, tracto, ago. _Vel_: Obscure, ambigue pronuntio, dico. )( Aperta, et clara voce loquor. USUS: De natura Dei balbutiebant. BĀLISTA, æ, f. _Baliste_, _machine à lancer des pierres_. SYN. Arcus magnus cum manubrio. USUS: Balistæ eo vehementius feriunt, quo sunt contentæ, et adductæ magis. Cf. Catapulta. BALNĔÆ, ārum, f. _Bains publics_. Duo ædificia conjuncta, in quorum altero viri, altero feminæ lavabant. USUS: Balneæ publicæ. BALNĔĀRĬA, ōrum, n. _Salle de bains_. USUS: Nihil restat præter Balnearia, et ambulationem. BALNĔĀTOR, ōris, m. _Baigneur_, _propriétaire de bains_. SYN. Balneorum præfectus. EPITH. Temperans. BALNĔUM, _item_: BĀLĬNĒUM, i, n. _Salle de bains_. SYN. Locus, ubi domi privatim lavant. USUS: Balneum calefieri jussit. BĀLO, as, avi, atum, are, n. _Bêler_. USUS: Balat ovis exclusa pascuis. BALSĂMUM, i, n. _Baumier_. * SYN. Odorata Palæstinæ arbuscula. USUS: Balsamum est arbor ipsa; opobalsamum est succus collectus ex arbore. BALTĔUS, i, m. _Baudrier_. * SYN. Cingulum e corio bullis ornatum. USUS: Auratæ vaginæ, aurata illis baltea erant. BAPTISMUS, i, m. _Baptême_. PHRAS. 1. Baptismum conferre, _baptiser_. Sacrosancto Christianorum ritu abluere; aqua vitali abluere; sacro fonte infantes aspergere. Salutari Christianorum lavacro tingere; sacro baptismate respergere; primis Christianorum sacris initiare. Sacro baptismate ablutus est, _il a reçu le baptême_. Sacrosancto æternæ salutis fonte ablutus, tinctus, aspersus est; Baptismatis fonte auctoratus est; Christianorum cœtui per sacrum baptisma insertus est, salutari aqua, lustrali fonte lotus est; sospitalibus aquis ablutus est; sacro baptismatis rore tinctus est; sacro fonte lustratus, expiatus est. 3. Ex baptismo levare, _être parrain_. E sacro fonte suscipere; ad sacrum fontem pro aliquo sponsorem fieri; qua hora pueris sacra aqua ad salutem tingendis opera impenditur, sponsionem facere. (VULG. Patrinum agere.) BĂRĂTHRUM, i, n. _Gouffre_. SYN. Locus præceps, unde emergi non possit. TRANSL. Pro homine edace, potatore. _Item_: Pro meretrice omnia absorbente. USUS: Ex imo barathri emergere. BARBA, æ, f. _Barbe_. SYN. Viri villus ad mentum. EPITH. Aurea, horrida atque intonsa, major, maxima. USUS: 1. Barba crescit, _sa barbe pousse_. Jam lanuginem emittit. Lanugo per malas serpit, malas vestit. 2. Barbam longam fert, _il laisse croître sa barbe_. Barbam promittit; alit prolixam barbam; barbam nutrit profusam, submissam, prominentem. Bene barbatus; barba affatim instructus; spissa, promissaque barba est conspicuus. Promissa, et fluente in pectus barba est. 3. Barbam deposuit, _il s’est rasé_. Barbam totondit, dempsit, abrasit, posuit, rasit. 4. Necdum habet barbam. Ne primam quidem barbæ lanuginem induit; ne lanugo quidem mentum obduxit; ne prima quidem barba mento inducta est. USUS: Capillatior quam ante, et barba majori. BARBĂRĒ, _A la manière des étrangers_; _grossièrement_. SYN. Inquinate. )( Pure, emendate. USUS: Grammaticum se professus, barbare loquitur. BARBĂRĬA, æ, et BĀRBĂRĬES, ei, f. _Pays étranger_, _race barbare_. SYN. Locus barbarus _vel_ fera gens. EPITH. Agrestis, forensis, immanis atque intoleranda, inveterata, tota, vasta. 2. Tam atrox nullus in ulla barbaria tyrannus fuit. 2. Regiones feræ et alienæ, Scythæ, Syri et cuncta fere barbaries. 3. Mores barbari, duri, feri, crudelitas, feritas, _mœurs grossières_, _sauvages_, _barbarie_. Cæsar inveteratam quamdam barbariam ex Gaditanorum moribus delevit. Barbaria forensis. 4. Vitiosa et a latinitate aliena locutio, _barbarie de langage_, _ignorance_. Domestica aliqua barbaries eorum sermonem infuscavit, inquinavit. Barbara et solœca inspergunt. BARBĂRĬCUS, a, um, _Barbare_, _étranger_. SYN. Barbarus. Barbaricæ vestes, leges, mores barbarici. BARBĂRISMUS, i, m. _Barbarisme_, _faute contre la langue ou la prononciation d’un mot latin_. SYN. Vitium in locutione, cum verbum aliquod vitiose effertur. USUS: In barbarismos incurrere. BARBĂRUS, a, um, _Barbare_. SYN. Immanis, incultus, agrestis, ferus, crudelis, atrox. )( Humanus, cultus. PHRAS. Homines barbari, _hommes barbares_. Gentes immanitate barbaræ, moribus efferatæ. Homines immani et intoleranda barbarie; immansueti, feri, omni diritate deterrimi; vultu, motuque corporis vasti, et agrestes; moribus, ritibusque efferati; magna ex parte latrociniis infames; homines natura immani et importuna, inculti, asperi; quique contra studia naturæ agrestibus institutis obduruere; expertes omnis juris ac conditionis, et linguæ prope humanæ; natura et moribus immites ac feri; agrestibus institutis vivere sueti; quorum terris nihil asperius, oppidis nihil incultius, indole ac moribus nihil immanius. Cf. Agrestis, Inhumanus. BARBĀTŬLUS, a, um, _Qui porte une barbe naissante_. SYN. Fere imberbis; cum rara barba _aut_ parva. USUS: Concursabant barbatuli juvenes. BARBĀTUS, a, um, _Barbu_. USUS: Barbati illi veteres. BARBŬLA, æ, f. _Petite barbe_. USUS: Non hac barbula, qua isti delectantur, usi sunt veteres. BARDUS, a, um, _Lourd_, _stupide_. SYN. Stupidus, hebes. USUS: Quis stupidum Socratem dicet, aut bardum? BĀRO, ōnis, m. _Imbécile_. SYN. Homo stupidus. USUS: 1. Hæc cum loqueris, nos barones stupemus. 2. Vir princeps. _M. L. Baron._ Apud reliquos Barones te in gratiam posui. BĀSĬLĬCA, æ, f. _Basilique_, _édifice où l’on jugeait_; _Église chrétienne_. USUS: Basilicam struere, ornare. BĂSĬLĬCĒ, _Royalement_, _magnifiquement_. * SYN. Magnifice. USUS: Basilice ornatus incedit. BĂSĪLĬCUS, a, um, _Royal_, _splendide_. * SYN. Regalis, splendidus, magnificus. USUS: Basilicæ editiones. Victus basilicus. BĀSĬO, as, are, a. _Baiser_. SYN. Osculor. BĂSIS, is, f. acc. im, abl. i, _Base_, _piédestal d’une statue_. SYN. Pes, pars ima, substructio. EPITH. Adversa, altior, excelsa, inanis, index sui sceleris. USUS: Basi statuarum aliquid incidere, inscribere. BĀSĬUM, ii, n. _Baiser_. * SYN. Osculum. USUS: Basium dare, figere. Cf. Osculor. BĔĀTĒ, _Heureusement_. * SYN. Feliciter. USUS: Beate vivere in una virtute positum est. BĔĀTĬFĬCO, as, are, a. _Béatifier_. PHRAS. Beatorum in cœlo numero addere; Beatorum in cælo ordinibus inserere, asserere; Beatis adscribere; ad numerum, in numerum Beatorum adscribere; Beatis annumerare; in Beatorum numero locare, collocare, reponere; Beatorum numero aggregare; in Beatorum numerum referre; Beatorum cultum, honoresque alicui decernere, constituere. BĔĀTĬTAS, ātis, f. _Bonheur_. SYN. Beatitudo, vita beata. Cf. Beatus. BĔĂTĬTŪDO, dĭnis f. _Béatitude_. SYN. Beatitas. USUS: Beatitatis et beatitudinis verbum durum, sed usu mollitum est. Cf. Felicitas, Beatus. BĔĀTUS, a, um, _Heureux_. SYN. Felix, cui bene est. ADV. Absolute, ardenter, perfecte, summe. PHRAS. 1. Beatus sum, _je suis heureux_. Bene beateque est; in cœlo sum; cœlum digito contingo; Deorum vitam adeptus sum; quis me homo fortunatior? fortunam ipsam anteeo. Cf. Felix. 2. Beati in cœlo, _Bienheureux du ciel_, _les saints_. Felicissimi cœli incolæ; æternitatis felicissimæ lumina; in altissimum evecti cœlestium civium consessum; cœlestis patriæ cives; cœlestis aulæ beatissimi proceres; in augustissimo Numinis concilio collocati; qui ea florent inter cœlites gloria, quæ mortalium apices transcendit, intra se positos habet universos. 3. Beata sempiternaque vita jam in cœlo fruitur, _il jouit déjà dans le ciel d’une éternité de bonheur_. Ejus vitam virtutemque beata jam immortalitas excepit; piorum jam sedem ac locum est consecutus; magnis jam, et perpetuis fruitur voluptatibus, nullo metu nec impediente, nec impendente; ejus animus, postquam e corpore excessit, in cœlum jam, quasi in domicilium suum pervenit; in æternam, ac plane jam suam in domum immigravit, ubi ævo sempiterno fruitur. Æternæ salutis, beatitudinis particeps; hæres æternæ vitæ est; particeps æternii gaudii in unica felicitatatis cognitione defixus est. Adest illi cumulata bonorum complexio, secretis malis omnibus. Beatitudinis sempiternæ portum jam contigit; in illa perenni felicitatis sede jam collocatus est. Vita cœlitum, quæ sola est vita nominanda; cœlesti gloria, et immortalitatis domicilio jam perfruitur. Vita beata et sempiterna; quæ cumulata bonorum omnium, et nunquam interitura possessione gaudet, fruitur. Æternam gloriæ mercedem, a DEO mortalibus propositam, jam consecutus est. In beatissimam cœli regiam est deportatus; hæreditatem divinæ gloriæ adiit; evolavit jam in cœlestes orbes illos, ubi certus laborum finis, ubi vera et solida felicitas. Projectus jam est ad beatum illud sanctarum animarum concilium; et felicissima cœlitum sede est receptus. USUS: Beatus esse sine virtute nemo potest. Quem tu ægritudine, metu, lætitia gestiente, et libidine liberum, solutum, vacuum videris, num dubitabis beatum dicere? Qui beatus est, tutus sit oportet, inexpugnabilis, munitus, septus, sine timore, quem nulli metus terrent, nullæ ægritudines exedunt, nullæ libidines incitant, nullæ lætitiæ futiles languidis liquefaciunt voluptatibus. Cf. Felix. BELLĀRĬA, ōrum, n. _Friandises_, _pâtisseries_. SYN. Cibi ad irritandam famem compositi. USUS: Mellita bellaria. BELLĀTOR, ōris, m. _Guerrier_. SYN. Miles bellicosus. USUS: Is minus vehemens orator, quam bellator fuit. Cf. Miles. BELLATRIX, īcis, f. _Guerrière_. USUS: Bellatrix iracunda. BELLĒ, _Bien_. SYN. Bene, apte, prospere, commode, æquo animo. USUS: Belle, et festive. Belle cecidit, cum etc. Dolorem illum belle fert. Aqua belle fluens. BELLĬCŌSĒ, _D’une manière belliqueuse_. * USUS: Bellicose Romam aggressus est. BELLĬCŌSUS, a, um, _Belliqueux_, _brave à la guerre_. SYN. Armis et belli virtute valens. )( Imbellis. PHRAS. 1. Germani bellicosi sunt, _les Germains sont belliqueux_. Belli gerendi peritissimi; longe omnes belli gloria et virtute superant; bellicis laudibus abundant; operum militarium periti sunt; bello invicti; multis fortibus factis, gloria militari illustres; in armis exercitatissimi; pugnacissimi, promptissimi bellatores; bello acres sunt, strenui, et consilio boni; rem bellicam fortiter ac strenue tractant, gerunt, administrant 2. Scipio bellicosissimus erat, _Scipion était un très-vaillant guerrier_. Vir erat in arma natus; ferox viribus, et armorum arte; invictus bello juvenis; Mars alter; primus bellator; magnum habebat usum in re militari; summam scientiam rei militaris habebat; erat bello nobilis; manu strenuus, promptus; clarus militia; acer bello juvenis; bonus militia, impiger manu; gnarus, non inglorius, acer militiæ; egregiæ erat militaris famæ. Sæpe se in armis strenuum, in bellis acrem, ac fortem probavit; fortem ac strenuam in bello navavit operam; erat in eo laus rei militaris maxima; prudentia rei militaris clarus erat; in re militari versatus erat egregie; florebat militaris rei gloria; militare munus præclare functus erat. USUS: Gentes bellicosæ. Cf. Fortis, Audax. BELLĬCUM, i, n. _Signal de combat_. Bellicum canere, _sonner la charge_. SYN. Cantus ad arma vocans. USUS: Bellicum quasi canit Thucydides. BELLĬCUS, a, um, _Relatif à la guerre_. USUS: Bellicam rem administrari majores nostri nisi auspicato noluerunt, _les affaires de la guerre_, _la guerre_. Bellica disciplina, _l’art de la guerre_. Bellica laus, gloria, _la gloire militaire_. BELLĬGĔRO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Bellum gero. USUS: Cum fortuna nobis belligerandum est. BELLO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Belligero, bellum gero. USUS: Gigantum more cum Diis bellare. Cf. Bellum. BELLŬA, æ, f. _Bête féroce_. SYN. Bestia. EPITH. Audax et nefaria, fera et immanis, immanis, et tetra, importuna, importunissima, impura, tetra et pestifera, teterrima, et vastifica, vasta, et immanis. Belluæ fluitantes, immanes et feræ, innantes et natantes. USUS: Ægritudo ut tetra et immanis bellua fugienda. Sed quid ego jus hospitii in hac bellua requiro? BELLUM, i, n. _Guerre_. SYN. Duellum, Mars, belli contentio, certamen belli, tempus belli, arma. )( Pax. DIFFER. Bellum totum militiæ tempus; prælium solum armorum certamen est. EPITH. Bella acerba ac diuturna, civilia, continua, domestica, externa, gravia, gravissima, hostilia, inutilia, justa, leniora, magna, majora, maritima, terrestriaque, maxima, et periculosissima, pestifera, præclara, pristina, propria, superiora, varia, vetera, bellis superioribus. Bello proximo, bellum acerbum diuturnumque, intestinum, acerbissimum, et calamitosissimum, commune, crudele et exitiosum, crudelissimum, dubium, fœdissimum, gravissimum, horribile ac nefarium, impium, inexpiabile, indictum, infinitum, injustum, luctuosissimum, necessarium, periculosum, vehemens, merum, miserum fataleque, miserrimum, mortiferum, muliebre, naturale, navale et maritimum, occultum, oppressum, periculosum magnitudine, turpe, perniciosissimum, piraticum, privatum, proximum, prudens, regium, repentinum, sacrilegum impiumque, sævissimum prope omnium, sceleratissimum, sempiternum, servile, tetrum periculosumque, tantum, tam crudele, tam nefarium, tam diuturnum, tam longe lateque dispersum diffusumque. PHRAS. 1. Bellum imminet, _la guerre est imminente_. Impendet nobis, imminet bellum formidolosum, anceps, difficile. Exardescet, orietur, nascetur, exsistet ex his scintillis bellum calamitosum, exitiabile. Versamur in præsenti belli discrimine. Adventat, appropinquat, adest jam grave bellum. Res ad arma spectat. Bellum jam evitari non potest. Gliscit jam scintilla belli, quæ brevi in apertum incendium erumpet. Magna belli moles imminet. Magnum bellum in manibus est. Bellum incidet non dubium. Bellum nobis jam propius admovetur. Grave bellum in metu est. Belli magni timor impendet; versamur in magno timore belli. Adesse jam grave bellum videtur. Bellum non dubium habemus. Bellum primo quoque tempore conflatum erit; natum jam est belli initium. 2. Bellum excitare, _allumer la guerre_. Concitare, suscitare, commovere, conflare, concire bellum; bellicum canere; ad arma vocare; arma induere civibus; in arma populos agere; ad bellum omnem Europam armare; ad arma conclamare, stimulare, concitare, sollicitare populos; bellum toto orbe consciscere; ad bellum inducere; quasi furiam quandam ac facem belli accendere, et impellere ad consilia tam funesta populos. 3. Bellum parare, _faire les préparatifs d’une guerre_. Bellum adornare, apparare, comparare, instruere; bellum coquere, ostendere; ad saga ire; de bello cogitare; ad bellum animum intendere; in bellum mente et animo insistere; ad belli cogitationem se recipere; de bello consilium inire; belli consilium quærere; in bellum incumbere. Omnia belli apparatu strepunt, _tout retentit de bruit de guerre_. Saga sumuntur, arma promuntur, dantur civibus; arma raptim capiuntur, induuntur. Armis cives accinguntur, muniuntur, instruuntur. 4. Bellum indicere, _déclarer la guerre_. Bellum denuntiare. 5. Bellum suscipere, _entreprendre une campagne_. Movere, commovere, facere, inferre, sumere, incipere, inchoare. Belli initium sumere; arma tentare; ad arma descendere, concurrere. Belli initium facere; bellum consciscere, contrahere; bellum moliri, inire; bellum capessere, decernere; otium bello interpellare; bello experiri; rem ad arma deducere; ad vim et arma descendere, decurrere; belli fortunam tentare, experiri; in bellum converti. 6. Bello aggredi aliquem, _attaquer quelqu’un les armes à la main_. Arma inferre, bello lacessere, tentare, petere aliquem; armis invadere, infestare; bello premere, opprimere; armis, bello persequi; bellum inferre, movere, commovere, facere alicui. 7. Bellum gerendum committere, _confier à quelqu’un le soin d’une guerre_. Bellum dare consulibus; præficere bello consules; bellum mandare consulibus; summam belli administrandi consulibus dare, permittere. 8. Bellum gerere, _faire la guerre_. Administrare, gubernare bellum; bellum suis viribus exequi. 9. Bellum est in Italia, _l’Italie est en feu_. Ardet, flagrat, conflagrat atroci bello Italia; miscetur belli turbine; belli dissidio distracta gemit; internecino bello premitur, affligitur, vexatur. Italia perculsa bello, ac prostrata jacet; belli flamma uritur, ac consumitur; magna belli contentione terra marique infestatur; igne ferroque vastatur; nefario ac durissimo bello inflammatur. Italia tota in armis est. Arma tota Italia concrepuere; strepitus armorum totam Italiam concutit; in sagis est omnis Italia. Nulla calamitas, nullum exitium, nihil tam durum et acerbum in bello est, quod Italia non persentiscat. Bellum diuturnum totam perdit, corrumpitque Italiam. Nullum non mali genus Italiæ infert, importat bellum. Bellum magnas calamitates, ac graves creat Italiæ; multis et gravibus damnis Italiam afficit; nullius mali expers est; nulla vacat calamitate Italia bello lacessita. Bellum ex pulcherimma Italiæ parte solitudinem facit. Undique se pugna movet in Italia; ubique armis contenditur, dimicatur, disceptatur. 10. Bellum adhuc anceps est, _l’issue de la guerre est encore douteuse_. Bellum ancipit. Marte geritur. Communis adhuc Mars belli. Varia adhuc belli fortuna, ancepsque Mars est. Bellum adhuc gestum ea fortuna est, quam belli casus ferunt, Marsque communis. 11. Bellum protrahere, _traîner la guerre en longueur_. Bellum ducere, trahere, alere, prorogare; lentum bellum per oppida circumferre. 12. Bello hostem circumducere. 13. Bellum repellere, _se défendre (guerre défensive)_. Propulsare bellum, defendere bellum illatum; illatas injurias propulsare; bellum depellere, profligare, repellere; vim omnem belli tempestatemque alio convertere, avertere; bellum dividere, dispergere; in locum alium detrudere. 14. Bellum remisit, _la guerre est sur le point de finir_. Attenuatum, imminutum bellum est; senescit, consenescit bellum; affectum, non confectum bellum est. 15. Bellum absolvere, _terminer une guerre_. Restinguere, delere, conficere, componere; belli reliquias exstinguere; felici temeritate opprimere; bellum ad exitum perducere; bellum perficere, absolvere, perpetrare, victoria terminare; optato exitu concludere; belli extrema delere; belli reliquias auferre, conficere; nullam partem belli relinquere; finem bello imponere, facere, statuere; nullam belli scintillam relinquere; belli reliquias persequi; bellum tollere et sepelire. 16. A bello cessare, _cesser la campagne_. Bellum dirimere, ponere, deponere, componere; bellum pace mutare; arma ponere; ab armis discedere; ab armis absistere; bellum sedare; ab annis conquiescere. 17. Bellum renovare, _recommencer la guerre_. Nondum satis oppressis belli reliquiis, fumantibus adhuc belli scintillis, belli consilium resumptum, instauratum, redintegratum est, ut adeo bellum ex bello feratur. Redit, renascitur de integro bellum; jam exstinctum denuo suscitatur. Novo iterum bello implicamur, involvimur. Novis fluctibus objicimur; in bellum denuo conjicimur. Ex præsenti tranquillitate novæ tempestates commoventur. Bellum integrum superest novis furoribus inflammatum. Bellum non finivit, sed mutavit. Omnia rursus in bellum consilia convertenda sunt. USUS: Bellum inferre, _porter la guerre_. Bellum defendere, _repousser la guerre_. Bellum accipere, non inferre, _guerre défensive et non offensive_. Bello parato, _après les préparatifs de guerre_. Bellum collatum est circa Corinthum, _on fit la guerre à Corinthe_. Bellum ad Placentiam constitit, _on cessa de combattre sous les murs de Plaisance_. BELLUS, a, um, _Bon_, _convenable_. SYN. Aptus, conveniens. ADV. Plane, valde. USUS: 1. Erit hic locus pueris bellissimus. 2. Lepidus, _délicat_. Bellus puer, bellæ litteræ. 3. Urbanus, honestus, _poli_, _bien élevé_. Durius hoc accepit, quam homines belli soleant. Cf. Pulcher. BĔNĔ, _Bien_. SYN. Præclare, commode, valde, ratione. PHRAS. 1. Bene mecum agitur, _je suis le plus heureux des hommes_. Pulchre mihi est. Beatus sum. Perbono loco res sunt meæ. Præclare se res habet. Bene me habeo. Rectissime apud me sunt omnia. Optime, commodissime mecum agitur. Belle me habeo. Expedita mihi sunt omnia et explicata. Florentissimis rebus utor. Optatis meis fortuna respondet. Pulcherrime stamus. Secundæ res sunt. Salva res est, integra, incolumis. Res facili cursu procedunt; prosperum cursum tenent. Prospere, et ex sententia res eunt meæ. Vitam vivo felicissimam. Facilem se mihi præbet fortuna et benignam. Optime mihi cum fortuna convenit. Nihil ad felicitatem deest. Vita mea omni felicitatis genere cumulata est. Omnia ad voluntatem fluunt; ex sententia procedunt. Utor rebus secundis. 2. Bene an male, _bien ou mal_. Recte an perperam; recte an secus; probe an secus egeris, ignoro. 3. Bene fecisti, _vous avez bien fait_. Recte et ordine, belle, rectissime et sapientissime; rite, providenterque fecisti. USUS: 1. Domus bene et ratione ædificata. 2. Valde, _très_, _fort_. (Cum adject. _vel_ adv.) Homo bene nummatus; bene multi, bene mane, bene magnus, longus etc. BĔNĔDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. USUS: 1. Absolute est: bona verba dicere et boni ominis, _dire des paroles de bon augure_. 2. Laudo, _dire du bien de quelqu’un_, _louer_. Cui benedixit unquam bono civi? _De quel homme de bien a-t-il jamais fait l’éloge?_ BENEDICO DEUM, a. _Je bénis DIEU_. Laudo, extollo, deprædico Numinis clementiam, ac largitatem. 2. Benedicere populo, benedictionem dare, _bénir le peuple_, _donner la bénédiction_. Bene precari; fausta cum prece dimittere; pacem et veniam populo a superis precari. Solemni precatione, faustis ad DEUM precationibus populum prosequi. 3. Benedicere mensam, cibos, _bénir la table_, _la nourriture_. Cœnam a sacris precibus auspicari; Christiano ritu, solemni precatione dapes lustrare. BĔNĔDICTUM, i, n. _Bonne parole_. )( Maledictum. USUS: Benedicta male interpretari. BĔNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, facere, n. _Faire du bien_. SYN. Beneficio afficio, benigne facio, beneficium tribuo, bene, optime mereor, beneficiis orno, bene promereor, beneficium confero, beneficio complector; beneficiis augeo, prosequor. USUS: Durum est, male tractari ab iis, quibus benefeceris. Cf. Beneficium confero. BĔNĔFACTUM, i, n. _Ce qu’on fait de bien_. Adhibetur sæpius in plur. num. SYN. Bene, honeste factum, virtus. )( Malefactum. USUS: Benefactorum jucundissima est recordatio. 2. Beneficium, meritum, _bienfait_. Benefacta male locata, male facta arbitror. BĔNĔFĬCENTĬA, æ, f. _Bienfaisance_. SYN. Liberalitas, benignitas. EPITH. Divina, præstans. USUS: Quid præstantius bonitate et beneficentia? BĔNĔFĬCIĀRĬUS, i, m. _Bénéficiaire_, _soldat promu par la faveur d’un tribun_. SYN. Cliens. USUS: Petreius cum paucis equitibus beneficiariis suis in hostem movit, _Pétreius se jeta au milieu de la mêlée avec quelques cavaliers qui lui étaient dévoués_. (VULG. Vasallus). BĔNĔFĬCĬUM, ii, n. _Bienfait_. SYN. Benefactum, meritum, officium, gratia, promeritum, munus. EPITH. Æternum, amplissimum, divinum, immortaleque, excellens atque divinum, insigne et singulare, præclarum in rempublicam, publicum, recens, summum. Beneficia amplissima, clarissima. Divina in aliquem, fructuosa, et grata alicui, immortalia, innumerabilla, jucundiora, mutua, paterna, plurima, proxima, vera, vetera, vilia. PHRAS. 1. Beneficium peto, _je vous demande un service_. Hanc rem in beneficii loco a te deposco; tuo beneficio ut is mihi honor obveniat, peto. Cf. Rogo. 2. Beneficium confero, _je rends service_. Contuli, quæ in illum officia potui. Quantum in me fuit, quantum efficere, et consequi potui, pro meo studio, meaque industria complexus sum hominem; auxi omnibus officiis. Nullum officii genus, aut studii; nullam omnino rem, quæ vel ad utilitatem illius, vel ad laudem spectaret, omisi, prætermisi, infectam reliqui. Omnia, quæ quidem præstare mihi licuit, profecta in illum sunt beneficia. Meam in illum voluntatem et benevolentiam, quandocumque res tulit, ubi tempus, occasio postulavit, ostendi, significavi, declaravi, patefeci, probavi. Bene meritus de illo sum, quam potui, studiosissime. 3. Nihil beatius est, quam beneficia multis conferre plurima, _le comble de bonheur, c’est de pouvoir accabler de bienfaits un grand nombre de personnes_. Benigne facere plurimis; beneficiis devincire, ornare, complecti, obligare, alligare plurimos; felicitatis pars magna est, beneficiis cumulare, obruere; officiis colere, afficere; beneficiis et officiis prosequi quam plurimos; mereri, bene promereri de plurimis; in exhibendis, tribuendis, deferendis officiis, nullum benevolentiæ pignus, ac indicium omittere; emere sibi beneficiis plurimos; eximia esse in omnes benignitate. Quæ ista felicitas est, servire, commodare quam plurimis; collocare, ponere apud gratos animos benefacta quam plurima; et quidquid facultas, in beneficii loco deferre. 4. Non magna in me beneficia contulisti, _vous ne m’avez pas rendu de grands services_. Non valde de me meritus es. Beneficium a te vel nullum accepi, vel minimum. Exigua sunt, quæ pro beneficio dedisti; quæ mihi detulisti, dedisti beneficia; quæ apud me beneficia collocasti, posuisti. Gravia non sunt, exigui momenti, parvi ponderis ea sunt, quæ mea causa fecisti. Beneficia tibi debeo, non ita magna. Obligasti, obstrinxisti me mediocribus officiis. 5. Beneficium accipio, _je reçois un service_. Plurima tibi debeo officia et beneficia; innumerabilia tua in me exstant beneficia; in me profecta sunt. Innumera tua in me beneficia et promerita sustinere vix possum. Quod vivo, pro tuo beneficio habeo; in beneficii loco repono. 6. Beneficium reddo, _je m’acquitte envers mon bienfaiteur_. Quis beneficiis tuis pro merito respondebit? quis parem referet gratiam? quis benefacta tot in me tua solvet, remunerabitur? quis officia tua paribus officiis æquet, compenset? cumulatis tuis in me meritis qui faciam satis? Cf. Remuneror. 7. Beneficii memor ero, _je me souviendrai des services reçus_. Hujus mihi recordationem beneficii nulla dies eripiet. Immortali memoria percepta beneficia retinebo. Hujus in me meriti æternum meminero. Hoc officium inter maxima beneficia referam, numerabo; singulare me beneficium tulisse credam; beneficii non vulgaris locum apud me obtinebit, _je compterai ce service parmi les plus grands bienfaits_. Cf. Gratus. 8. Beneficia præstita objectare, _reprocher des services que l’on a rendus_. Liberalitatem suam pudori alterius gravem facere. Amplificare verbis sua in alterum officia. Beneficia sua verbis et sermonibus ambitiosius deprædicare. Beneficii gratiam invidiosa prædicatione corrumpere. Beneficium Ecclesiasticum, _bénéfice écclésiastique_. Sacerdotium opimum, opulentum, tenue, exile; sacerdotium cura animarum præditum; sacerdotium ab animarum cura immune. Beneficium Ecclesiasticum alteri cedere, _céder à quelqu’un un bénéfice_. Abdicare se sacerdotio aliquo, _vel_ sacerdotii munere ac censu; amico utendum, fruendum tradere; jus, possessionemque sacerdotii sui alteri transcribere; cedere jure ac possessione sacerdotii. BĔNĔFĬCUS, a, um, _Bienfaisant_. SYN. Benigne faciens, benignus. USUS: Beneficus est, qui non sua, sed aliena causa, benefica voluntate movetur. Cf. Amicus. BĔNĔMĔRĔOR, eris, itus sum, eri, d. _Bien mériter_. SYN. Beneficio afficio, beneficium colloco. USUS: De republica, de nomine ac dignitate Rom. benemeritus civis. Benemereri de posteris; posteritati servire. BĔNĔVŌLĒ, _Avec bienveillance_, _affectueusement_. SYN. Amice. USUS: Præsto esse alicui benevole, et fideliter. BĔNĔVŎLENS, tis, gen. omn. _Bienveillant_. SYN. Benevolus. USUS: Non sum molesta, sed benevolens. Cf. Affectus, a, um. BĔNĔVŎLENTĬA, æ, f. _Bienveillance_, _bonté_, _obligeance_. SYN. Gratia, studium. )( Odium. EPITH. Æqualis ætati alicujus, bona, fidelis, firmissima, grata animi, impar, incredibilis in aliquem et maxima, perfectissima, præstans in aliquem, insignis in aliquem, intemperata, major, mediocris, mirabilis, mutua, necessaria, non obscura, par et mutua, perpetua in aliquem et maxima, propensa et perpetua, sempiterna, singularis, summa erga aliquem, summa et par. PHRAS. 1. Benevolentiam captare, _rechercher la bienveillance_. Benevolentia beneficiis capitur maxime, conciliatur, colligitur, contrahitur, movetur. Ad benevolentiam officia alliciunt. Benevolentiam tibi facile beneficiis adjunges, conjunges. Gratiam amicorum expetis, et multorum civium amicitiam; voluntates tibi multorum conciliare, benevolentiam consequi, experiri, perspicere cupis, beneficio consequeris. Gratiam aucuparis; in gratiam te insinuare; gratia crescere apud cives et optimates desideras; benevolentia tibi eorum animi sunt devinciendi. Inire optimatum gratiam, benevolentiam magnam consequi exoptas; officiis et beneficiis est colligenda. 2. Benevolentiam exhibere, _montrer sa bienveillance pour quelqu’un_. Quam in te suscepi benevolentiam, semper tibi præstabo, servabo, tuebor, augebo. Quam semel in te contuli, declaravi benevolentiam, ea te semper complectar; hanc in te semper navabo; hanc experiere, perspicies plurimis indiciis. Qua in te semper eram benevolentia, ea deinceps quoque ero propensissima. Favebam adhuc rebus tuis, et cupiebam optime; neque desinam, in posterum te favore fulcire meo. Secunda in te erat voluntas mea; studiisque in te inclinabat; sed animo nihilominus in te benevolo, optimoque esse pergam. Si unquam me tibi benevolum dedi, si voluntate eram bona ac propitia; deinceps in re tua totus ero, nullumque benevolentiæ, aut gratiæ officium omittam; studio rerum tuarum agebar adhuc maximo, tuaque causa cupiebam tibi omnia; quidni addictus sim deinceps quoque, tuisque commodis studeam unice? Optime affectum me tibi fuisse adhuc, tu ipse testis eris locuples; quæ igitur res est, quæ dubiam reddere summam in te voluntatem possit? Cf. Amicus. 3. Benevolentiam tollere, _enlever à quelqu’un l’amitié_. Adimere, exstinguere, delere. Cf. Amicitiam abrumpere, Gratia. BĔNĔVŎLUS, a, um, _Bienveillant_. SYN. Amans, amicus, propendens in aliquem inclinatione animi, studiosus. ADV. Sane, vere. PHRAS. Ardentibus sum in aliquem studiis; amicissimus sum; summa mea est in ilium voluntas; eximiæ benevolentiæ, ac benignitatis sum in aliquem; voluntate in aliquem bona sum; animo bono sum in aliquem. Cf. Benevolentiam exhibeo. USUS: Amicissimi, benevolentissimique hominis officio semper sum functus. Cf. Amicus, Amicitia. BĔNIGNĒ, _Avec bonté_. SYN. Comiter, liberaliter. USUS: Salutare benigne, comiter appellare aliquem. Alicui benigne facere et liberaliter. BĔNIGNĬTAS, ātia, f. _Bonté_, _bienveillance_. SYN. Clementia, comitas, humanitas, pietas, liberalitas. EPITH. Grata, honesta, incredibilis in aliquem, jucunda aditu, major, nimia, privata, propensa in calamitosos, quæstuosa, summa in aliquem, utilis alicui. USUS: Summa benignitate audire dicentem. Nunquam tibi meam benignitatem claudam. Non exhaurietur mea benignitas. Benignitas naturæ, agrorum. Cf. Lenitas, Mitis, Benevolentia. BĔNIGNUS, a, um, _Bon_, _doux_. SYN. Comis, blandus. )( Asper. USUS: Benignus ad commodandum. Oratione benigna uti. 2. Liberalis, munificus, _généreux_, _libéral_. Benignus liberalisque dicitur, non qui fructum, sed officium sequitur. Cf. Benevolentia. BĒO, as, avi, atum, are, a. _Rendre heureux_, _donner l’immortalité_. SYN. Beatum facio. USUS: Cœlo aliquem beare. BESTĬA, æ, f. _Bête féroce et généralement toute espèce d’animal_. SYN. Bellua. EPITH. Immanis ac perniciosa, monstruosissima, præclara, valentissima. Bestiæ abditæ, terraque tectæ, agrestes, ancipites, in utraque sede viventes, aquarum incolæ, aquatiles, cicures, feræ, gradientes, nantes, natantes, pravæ, serpentes, solivagæ, congregatæ, terrenæ, volatiles, volitantes, volucres. USUS: Aliæ bestiæ nantes, volucres, serpentes. BESTĬĀRĬUS, ii, m. _Bestiaire_, _gladiateur qui combattait contre les bêtes féroces_. SYN. Qui cum bestiis pugnat in ludis publicis. USUS: Gladiatoribus, bestiariis rempublicam, obsidere. BESTĬŎLA, æ, f. _Petite bête_, _insecte_. USUS: Bestiolæ dissimillimæ communiter cibum quærunt. (VULG. Animalcula.) BĒTA, æ, f. _Bette_, _poirée_, _plante_. Herbæ genus. USUS: Beta et malva. BĬBLĬA, ōrum, n. pl. _Les saints livres_. SYN. Sacræ, sanctæ, Divinæ litteræ; libri Divini; Divinorum librorum, sacrorum scriptorum monumenta, instinctu afflatuque cœlesti conscripta. Divinarum legum volumina. Divina oracula. Cœlestis doctrinæ volumina. Scriptura sancta. Sacri codices. BĬBLĬŎTHĒCA, æ, f. _Bibliothèque_. SYN. Librorum locus, multitudo. EPITH. Mirifica. USUS: De bibliotheca tua supplenda, libris commutandis, velim conficias. BĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. SYN. Poto, perpoto, poculum exhaurio, potionem haurio, exhaurio, sorbeo. ADV. Jucundius, plurimum. PHRAS. Vinum intemperanter bibunt Græci, _les Grecs aiment à s’enivrer_. Vinum intemperantius hauriunt; avide siccant pocula; lagenas exsiccant totas. Ingens est in Græcis potandi libido. Cyathos sorbendo diem producunt. Poscunt majoribus poculis, provocant. Totos dies perpotant; vino se obruunt; furiosa vinolentia, circumpotationibus inundantur; vino se onerant. Merum ex cantharis scitissime exantlant: vini multum exhauriunt; largiore utuntur vino; largiter se invitant; diem noctemque potando continuant; multum vini absumunt; intemperantissimis perpotationibus indulgent; diem mero frangunt; nimio se vini potu ingurgitant; mero sopiuntur; vino sepeliuntur; vino ventrem distendunt; in potationibus sunt, agunt assidui; compotationes celebrant assidue, in potationibus assidue versantur. USUS: 1. Lex Græci convivii: Bibat, aut abeat. 2. (VULG. Bibere sanitatem), _boire à la santé de quelqu’un_. Libare alteri, _vel_ alterius saluti poculum; bibere salutaria; bibere soteria. BĬBŬLUS, i, m. _Qui aime à boire_. USUS: Potor bibulus Falerni, _grand buveur de Falerne_. Cf. Vinolentus, Ebrius. BĬCEPS, cĭpĭtis, omn. gen. _Qui a deux têtes_. USUS: Biceps puella nata est. BĬDŬUM, i, n. _Espace de deux jours_. SYN. Duorum spatium dierum. USUS: 1. (De tempore, cum Gen. et Acc.) Bidui, _vel_ biduum ibi fui, _je suis demeuré deux jours en cet endroit_. 2. (De loco, cum Gen., Acc. et Abl.) Castra bidui, biduum, _vel_ biduo absunt ab urbe, _le camp est à deux journées de marche de la ville_. BĬENNĬUM, ii, n. _Espace de deux ans_. SYN. Spatium duorum annorum. USUS: Biennio domo abfuit. BĬFĂRĬAM, _En deux endroits_. SYN. Bipartito. BĪGA, æ, f. _et sæpius_: BĪGÆ, ārum, f. pl. _Char à deux chevaux_. SYN. Currus duorum equorum jugo actus. USUS: Citatis bigis vehi. BĪLIS, is, f. _Bile_, _humeur bilieuse_. EPITH. Atra, secreta. USUS: 1. Mens sæpius iracundia graviore, _vel_ dolore, _vel_ timore, quam atra bile movetur. 2. Ira, _colère_. Ea res mihi bilem movit, commovit, concivit. BĬMESTRIS, e, gen. com. _De deux mois_. SYN. Duorum mensium. USUS: Consulatus bimestris. BĪMUS, a, um, _De deux ans_. SYN. Duorum annorum. USUS: Bimus infans. BĪNI, æ, a, _Deux_ (_nombre distributif_), _deux à deux_. USUS: Bis bina quid sint, Epicurus non didicit. BĬPARTĬOR, iris, itus sum, iri, p. _Partager en deux_. SYN. In duas partes seco, distribuo. USUS: Prædam bipartiti sunt. BĬPARTĪTO, _En deux parts_, _par moitié_. SYN. Dupliciter, bifariam. USUS: Bipartito classis, acies distributa est. BĬPĔDĀLIS, e, gen. com. _De deux pieds_. SYN. Duorum pedum longitudine. USUS: Sol Epicuro bipedalis videtur. BĬPES, ĕdis, omn. gen. _Bipède_, _qui a deux pieds_. USUS: Homo omnium non bipedum modo, sed et quadrupedum impurissimus. BĬRĒMIS, is, f. _Birème_, _galère à deux rangs de rames_. SYN. Navis duobus remorum ordinibus instructa. EPITH. Præclara. BIS, _Deux fois_. USUS: In eodem facto bis improbus fuisti. BĬVĬUM, ii, n. _Embranchement de deux voies_. SYN. Quod duas vias habet. BLANDĒ, _D’une manière flatteuse_, _insinuante_. SYN. Comiter, suaviter, mansuete. USUS: Appellare aliquem blandissime. Blandius aliquid petere. BLANDĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Douces paroles_. USUS: Tanta illi blandiloquentia supplicavi. BLANDĪMENTUM, i, n. _et sæpius_: BLANDĪMENTA, ōrum, n. pl. _Caresses_. SYN. Blanditia. USUS: Multa blandimenta nobis natura ipsa peperit. Blandimentis corrupta juventus. Cf. Blanditia. BLANDĬOR, iris, itus sum, iri, d. _Caresser_, _flatter_. SYN. Amplexor. ADV. Mirifice, suaviter. PHRAS. Solet omnibus blandiri, _il flatte tout le monde_. Ubique suppliciter se insinuat; aucupatur blanditiis omnium gratiam; blando sermone omnes delinire; lenocinari omnibus; palpum obtrudere solet. Blandissime appellat omnes; demulcet omnes suis blanditiis; assentationis artificio omnium animos sibi adjungit. Cf. Adulor. USUS: Voluptas suaviter sensibus blanditur. Prosperitas vitæ hujus alludit tibi suaviter et blanditur. Cf. Blanditia. BLANDĬTĬA, æ, f. _Caresses_, _flatterie_. SYN. Blandimentum, illecebræ, assentatio. )( Minæ. EPITH. Apertæ, flagitiosæ, malitiosæ officiorum. PHRAS. Turpe est, blanditiis gratiam aucupari, _il est honteux de rechercher la popularité par la flatterie_. Populari assentatione, blanditiis civium benevolentiam colligere; ad colligendam potentiorum gratiam blanditias admovere, adhibere; influere in aures populi blanditiis; optimatum animos blanditiis obsidere; blandimentis corrumpere, blanditiis et illecebris irretire. USUS: Blanditiis nummos ab aliquo exprimere. Blanditiis in consuetudinem aliorum se immergere. Patris severitatem blanditiis et illecebris impedire. BLANDUS, a, um, _Caressant_, _doux_, _aimable_. SYN. Benignus, comis, lenis, suavis. USUS: Blanda voce vocare quempiam. Blanda et supplici oratione fallere. Homo est minime blandus. Cf. Oratio blanda. BLASPHĒMĬA, æ, f. _Blasphème_. Blasphemias effutire, _se répandre en blasphèmes_. Atroces in DEUM voces jactare; impia verba in DEUM profundere, jacere. Verborum impietate, scelesta lingua, quæ in cœlo terrisque sunt sanctissima, violare. Scelesta lingua DEUM lacessere. Impias in DEUM voces mittere. Maledictas et nefarias execrationes in DEUM et cœlites evomere; nefariis maledictis, insanis vociferationibus in DEUM et superos insurgere. BLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. _Babiller_, _criailler_. * Quid blaterat tanto cum clamore? BŎNA, ōrum, n. pl. _Biens_, _fortune_. SYN. Fortunæ, res, possessiones, divitiæ, fundi, prædia, voluptuariæ possessiones; res patria et avita, facultates. EPITH. Aliena, augusta, brevior, diversa, divina et egregia, diuturna, externa, fraterna, magna et divina, quam maxima, multa, necessaria, nec opinata, paterna, et avita patria, pauciora, perexigua et minuta, plura, potiora, præsentia, præterita, propria alicujus, publica, publicata, summa et propria. PHRAS. 1. Bona parare, _amasser des biens_. Multa sibi bona industria peperit; sua cum industria multis possessionibus cumulavit, auxit; multas illi facultates paravit, tribuit. 2. Bona adimere, _enlever les biens_. Imminet fortunis omnium et bonis. Si nunc agit, ut tua bona publicentur, et erepta tibi, acerbissimæ præconis voci subjiciantur. Agri parte multatos mortales multos, bonis exuit, spoliat, avitis possessionibus evertit. 3. Bona luxu perdere, _perdre sa fortune dans la débauche_. Ingluvie avita bona, rem familiarem, prædiola sua brevi abligurivit, dilapidavit, dissipavit, profudit, absumpsit. Cf. Prodigo. USUS: 1. Bona fortunæ, _richesses_. Ea sunt generis, propinquorum, amicorum, opum, valetudinis, formæ, virium, ingenii. Res moventes, _meubles_. Fundi, prædia, _immeubles_. 2. Bona corporis, _biens du corps_. Valetudo, firmitas, vires, pulchritudo, sensus integri, velocitas, dentium candor, venustas oculorum, coloris suavitas, linguæ solutio, vocis sonus, latera firma, conformatio quædam, et figura totius corporis, et oris. 3. Animi bona, _biens de l’âme_. Virtutes, dotes ingenii, judicii, memoriæ, artes, scientiæ. Cf. Copiæ, Opes, Divitiæ, Felix, Bene. 1. (Bona Spiritualia, VULG. _Biens spirituels_.) PHRAS. Animi bona nullis casibus, nullis temporibus subjecta. Interiora hominis bona, quibus animus sit pulchrior, ditior. Animi bona, quæ cœlum quodammodo ipsum continent. Vera et propria hominis bona, quæ hominem carum Deo efficiunt. 2. (Bona temporalia. VULG. _Biens temporels_.) Res fluxæ, fragiles, caducæ, externæ. Bona, quæ fortunæ casibus sunt obnoxia. Peritura, hominis bona, quæ fluxis hujus vitæ divitiis, honoribus et oblectationibus continentur. Corporis et fortunæ dona, quæ una cum corpore intereunt. Rerum fluxarum blandimenta; res fugaces, inanes, perituræ, mortales. Ea, quæ apud cœcos mortales prima putantur; opum, honorum, voluptatumque illecebræ. Bona caduca et incerta, posita non tam in nostris consiliis, quam in fortunæ temeritate. Res humanæ, quæque rationem habent cum terra. BŎNĬTAS, ātis, f. _Bonté_. SYN. Probitas, integritas, virtus, benignitas, clementia. )( Malitia. EPITH. Divina, inusitata, non inhumana virtus, non superba, pristina, singularis, summa, vera. USUS: Quidam bonitate naturæ, alii institutione, et disciplina rectam sectantur viam, _quelques-uns remplissent leurs devoirs par l’effet d’un bon naturel, etc._ Ejus fortunas tuæ bonitati commendo. Ingenii bonitate mira; singulari bonitate et modestia vir est. Cf. Bonus. BŎNUS, a, um, _Bon_. SYN. Probus, frugi, integer, justus, præstabilis, salutaris. ADV. Æque, plane, sane, sat, valde. PHRAS. Vir bonus est, _c’est un homme de bien_. Vir est insigni bonitate; ita moderatus, ut præ se quandam probitatem, ingenuitatem ferat. Vir est et sapiens, et legibus parens, officii non ignarus, utilitati publicæ plus quam suæ consulens, intentus. Exemplum est innocentiæ; quo nemo integrior in civitate, nemo sanctior. Apertus, simplex, ingenuus, justus vir est, cujus fidem, bonitatemque omnes dilaudant. Probus est et antiqui moris; antiquis moribus, antiqua homo virtute et fide est. Vir est mira ingenii bonitate; singulari bonitate et modestia præditus. Frugi homo est et quantivis pretii. Vir notæ est et expertæ fidei, vitæque integerrimæ; vir, cujus multa sunt et illustria exempla probitatis et candoris. Viri boni officium fungi solitus. 1. (Bona opera, _bonnes œuvres_. VULG.) Piæ sanctæque actiones; actiones cum pietate susceptæ; virtutis exercitationes; usurpatio piorum munerum; virtutum officio fungi. USUS: Bonum solum, quod honestum. Summum bonum in voluptate ponit Epicurus. Bono uti Cæsare, benigno. (VULG. Bona nova.) Læti nuntii, _bonnes nouvelles_. (Bonam diem sibi facere. VULG. _Se donner du bon temps_.) Diem sumere hilarem. Cf. Probus. BŎO, as, are, n. _Crier_, _retentir_. * SYN. Mugio. BOS, bŏvis, gen. com., gen. pl. boum, dat. et abl. bobus et bubus. _Bœuf_, _vache_. EPITH. Opimus, sanctus, vivus; boves mollipedes, opimi. USUS: Boum cervices natæ ad jugum, et vires humerorum et latitudo ad aratra extrahenda. BRĀCA, æ, f. _ei sæpius_: BRACÆ, ārum, f. pl. _Braies_. Genus vestis apud Gallos Transalpinos. BRĀCĀTUS, a, um, _Qui porte des braies_. SYN. Bracis utens. USUS: Gallia bracata, _Gaule narbonnaise_. BRĀCHĬUM, ii, n. _Bras_. EPITH. Extremum, leve, molle. USUS: Brachii projectio decet in contentionibus, contractio in remissis. Brachium cohibere, projicere, contrahere. Molli brachio aliquid agere. BRACTĔA, æ, f. _Feuille de métal_. SYN. Lamina tenuissima. BRASSĬCA, cæ, f. _Chou_. USUS: Caules et brassicam ne contigeris. BRĔVĪ, _Bientôt_, _sous peu_. SYN. Propediem, in brevi, brevi tempore, exiguo tempore, paucis diebus. USUS: 1. Respublica brevi respirabit. 2. Breviter, _en peu de mots_. Ad ea, quæ petis, brevi respondebo. BRĔVĬLŎQUENS, tis, omn. gen. _Qui parle en peu de mots_. USUS: Breviloquentem me tempus ipsum facit. BRĔVIS, e, gen. com. _Court_, _petit_. SYN. Parvus, pusillus, contractus, concisus, angustus, exiguus, præcisus temporis spatio. PHRAS. 1. Exiguum, et breve vitæ curriculum. Contractiora sunt vitæ spatia, quam ut, etc. 2. Oratione _vel_ dictione brevis, _discours_, _précis_. Ambitus verborum contractus, et brevis. Amputata oratio et abscissa. BRĔVĬTĀS, ātis, f. _Brièveté_, _petitesse_. EPITH. Amicissima alicui, concisa, distincta, exigua vitæ, nuda atque inornata, pura et illustris, summa. USUS: 1. Brevitas diei, temporis. 2. Contractio, _concision_. Brevitas non modo senatoris, sed et oratoris magna laus est. Multos imitatio decipit brevitatis. BRĔVĬTER, _Brièvement_. SYN. Strictim, summatim, brevi, cum brevitate, paucis verbis. )( Producte, pluribus verbis. PHRAS. Rem dicam breviter, _je dirai la chose en peu de mots_. Rationem tribus versiculis comprehendam; ne multa; videamus nunc strictim, rem perstringam breviter; tribus verbis; paucis percurret oratio. Brevitate utar, ut satietatem longæ orationis effugiam; non obtundam pluribus; ne longam orationem suscipiam, paucis ista habe, summatim dicam. Ut in pauca rem conferam; ne longum sit; perbreviter attingam; coarctabo et peranguste resarciam dictionem; incidam media, ne nimis sero ad extrema veniam; celeriter exigueque dicam; paucis vos absolvam; quam potero, in verba conferam paucissima; verba quam maxime ad compendium conferam, capita rerum strictim percurram; verbo me expediam. Compendia sequar. Paucis te volo; pauculis verbis, dictis compendium fieri volo. Paucis rem dabo; ad pauca ut redeam; ut plura mittam. Ut paucis rem concludem; uno verbo complectar; ne multis morer; teneam, ne longior sim, aut copiosior; ne multa multis; plura pluribus; quid multa? non vagabor longius; summam complectar; ad pauca redigam; pluribus agere tecum non debeo; quid plura? quid pluribus? BRŪMA, æ, f. _Solstice d’hiver_, _hiver_. SYN. Brumale tempus, brumalis dies; dies hiemis brevissimus. Cf. Hiems. BRŪMĀLIS, e, gen. com. _D’hiver_. USUS: Brumalis dies. BRŪTUS, a, um, _Lourd_, _pesant_. USUS: Fortuna bruta, _fortune aveugle_. Fulmen brutum, _foudres inertes, dont on ne peut tirer aucun présage_. BŬBĪLE, is, n. _Étable à bœufs_. * SYN. Locus, ubi boves stabulantur. BŪBO, ōnis, m. _Hibou_. USUS: Raro in conspectum bubones veniunt. BŬBULCUS, i, m. _Bouvier_. SYN. Boum custos. BUCCA, æ, f. _Bouche_, _au pl. Joues_. SYN. Os ipsum et interior malarum pars concava. USUS: Consul prodiit fluentibus buccis, gravibus oculis. Scribe, quod in buccam venerit. Buccæ fluentes, cerussatæ, atque dignæ Capua vetere. BUCCĬNA, æ, f. _Trompette_. SYN. Tuba belli. USUS: Signum datur buccina. BUCCĬNĀTOR, ōris, m. _Le trompette_. SYN. Præco, tubicen. USUS: Promittit, se fore buccinatorem existimationis meæ. BULLA, æ, f. _Bulle_; _petite boule d’or, d’argent ou d’autre métal que portaient au cou les jeunes patriciens jusqu’à l’âge de 17 ans_. Bulla in toga prætexta erat ornamentum pueritiæ, in cordis figuram formatum. EPITH. Aureæ, multæ et graves. USUS: 1. Prætexta toga sine bulla. 2. In valvis clavus. Verres bullas aureas a valvis abstulit. (Bulla Pontificia. VULG.) Litteræ Pontificiæ. BUSTŬĀRĬUS, a, um, _Gladiateur qui combat autour du bûcher_. USUS: Si mihi cum illo bustuario gladiatore certandum fuisset. BŪSTUM, i, n. _Bûcher_. SYN. Locus, ubi corpus hominis defuncti concrematum est; monumentum, sepulcrum. USUS: 1. Bustum violare. 2. TRANSL. Homo impius, bustum legum omnium, bustum reipublicæ, _homme impie_, _destructeur des lois_, _tombeau de la république_. [Illustration] C CĂBALLUS, i, m. _Cheval_. * SYN. Equus. CĂCHINNĀTĬO, ōnis, f. _Rire fou_. SYN. Risus solutior. USUS: Si ridere concessum, vituperatur cachinnatio. CĂCHINNOR, aris, atus sum, ari, d. _Rire aux éclats_. SYN. Solutius rideo, cachinnum tollo. Cf. Rideo. CĂCHINNUS, i, m. _Rire bruyant_, _fou rire_. SYN. Cachinnatio. USUS: Cachinnum sustulit; ad cachinnos commovit omnes. Cf. Risus. CĂCŬLA, æ, m. _Valet d’armée_, _goujat_. * SYN. Calo. CĂCŪMEN, ĭnis, n. _Sommet_, _cime_. * SYN. Vertex cujuscumque rei. USUS: Cacumina arborum, montium. CĂDĀVER, ĕris, n. _Cadavre_. SYN. Corpus exanime. EPITH. Incruentum, informe, semiustulatum. USUS: Ab hoc ejecto cadavere quidquam opis mihi spondeam? CĂDĀVĔRŌSUS, a, um, _Cadavéreux_. * USUS: Cadaverosa facies. CĂDIT, impers. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Belle cecidit. CĂDO, is, cĕcĭdi, cāsum, ere, n. _Tomber_. SYN. Concido, decido, labor, delabor, corruo. ADV. Cadere aliter rem, alte, apte comprehensionem, apte verba, aptissime, belle, concinnius, commodius, decore in pedes, fortiter, fortuito, graviter, jam pridem consilia, jucunde clausulas, jucunde orationem, levius, male, melius, melius verba in syllabas longiores, numerose et quadrate, omnino, optime in pedem, pariter, cum republica, percommode, peropportune, præclare in rempublicam, teterrime, quid venuste. PHRAS. 1. Vulneribus exhaustus cecidit, _il tomba criblé de blessures_. Ad terram defluxit; vulneribus ad terram datus est; de equo lapsus; præceps ad terram datus; miserabili casu, fœda prolapsione præcipitatus est; ictu ad casum datus, ad terram delatus, detractus procubuit. 2. Fallente vestigio cecidit, _ayant fait un faux pas, il tomba_. In terram defluxit, procubuit, prolapsus, prostratus est 3. Cadebat animo, _il se laissait abattre_. Animo concidit, defecit animo; frangebatur animo; animus hominem reliquit; relanguit animus; animo se demisit admodum. Cf. Concido. 4. Cadere in pristina peccata, _retomber dans ses anciennes fautes_. Relabi, revolvi in mores pristinos et vitia; in eundem scopulum offendere, impingere; in idem vitiorum cœnum implicari; iisdem sordibus involvi; in eodem luto adhærescere. USUS: 1. Evenio, _arriver_. Belle, opportune, commode, fortuito cecidit. Verebar, quorsum illud casurum esset. 2. Convenio, _tomber_. Cadit in eum suspicio, _le soupçon tombe sur lui_. Hoc in virum bonum non cadit; in virum sapientem dolor non cadit. 3. Venio, _se présenter_, _s’offrir à_; _tomber_ (_au pouvoir de_). Cadit sub aspectum, _cela est visible_. In deliberationem, in potestatem, sub imperium et ditionem alicujus. 4. Desino, remitto, _cesser_, _s’apaiser_. Ira, venti cadunt. Arma de manibus cadunt. 5. Pereo, _tomber en désuétude_, _périr_. Legum auctoritas, civitatis fides cecidit. 6. Mori, _tomber dans un combat_, _périr_. Duo millia cecidere. 7. Vinci judicio, _échouer_, _succomber en justice_. Causa cadere. (VULG. Litem perdere.) Cf. Causa. 8. _Se laisser abattre_, cadere animo, _vel_ animis. CĀDŪCĔĀTOR, ōris, m. _Héraut_, _parlementaire_. SYN. Legatus pacis causa. CĀDŪCĔUM, i, n. _Caducée_. SYN. Mercurii virga et sceptrum. CĀDŪCUS, a, um, _Enclin à tomber_; _faible_, _caduc_, _périssable_. SYN. Facile cadens, brevis, fugax, fragilis, mobilis, mortalis, incertus. )( Erectus, firmus, immortalis. USUS: 1. Omnia alia falsa, incerta, caduca, mobilia, sola virtus est altissimis defixa radicibus. Corpus fragile, et caducum. Magna imperia mortalia sunt et caduca. 2. Bona caduca; hæreditas caduca, _héritage caduc_ (_qui revient au fisc et non à l’héritier présomptif_). CĂDUS, i, m. _Vaisseau pour conserver le vin_; _tonneau_, _baril_. * USUS: Vinum de meliore cado. CÆCĬTAS, ātis, f. _Cécité_, _privation de la vue_. SYN. Privatio sensus oculorum. EPITH. Horribilis, misera, odiosa. USUS: 1. An tibi luminis cæcitas plus obest, an libidinis? 2. TRANSL. In furore animi, cæcitate et amentia. CÆCO, as, avi, atum, are, a. _Priver de la vue_, _aveugler_, _éblouir_. SYN. Excæco, cæcum facio, efficio, reddo; oculis privo; oculis orbo. USUS: Voluptate cæcantur hominum animi. Vitiis et cupiditatibus cæcatus adolescens. Cf. Excæco. CÆCUS, a, um, _Aveugle_. SYN. Captus oculis. PHRAS. 1. Lumina amisit; aspectum amisit; orbatus lumine; lumine cassus; caligat ad omnia; cæcutit; exstincto oculorum lumine in tenebris contabescit; caret acie oculorum; usu oculorum destitutus est. TRANSL. Cæcus est furore et cupiditate, _la fureur et la passion l’aveuglent_. Cæca cupiditate rapitur; cæcus furore, et scelere fertur; cæcus et amens furore est. Cæcitate animi rapitur incredibili; furor homini lumen animi exstinxit; eripuit consilium animo præceps amentia, furor. Exercet miserum insolita caligo mentis, et animi luminibus magnopere officit. USUS: 1. Catuli cæci nascuntur. 2. Temerarius, _aveugle_, (_téméraire_). Cæca cupiditate rapi. Fortuna cæca cæcos efficit, quos complectitur. 3. Obscurus, abditus, dubius, _obscur_, _impénétrable_, _mystérieux_. Nox cæca. Res cæcæ et ab aspectus judicio remotæ. Cur hoc ita obscurum est, et cæcum? CÆCŪTĬO, is, ire, n. _Voir trouble_. USUS: Utrum oculi mihi cæcutiunt. Cf. Cæcus. CÆDES, is, f. _Action de tuer_, _carnage_. SYN. Occisio. EPITH. Clara et recens, crudelissima omnium, cruenta, misera crudelisque, nefaria, nocturna, propinqua, quotidiana. PHRAS. 1. Cædes multorum facta est, _on fit un grand carnage_. Multum sanguinis haustum est; omnia hostium cæde strata erant. Cædes ibi omnia obtinuit. Magna clades accepta est; fœdatus multorum cæde locus; cædibus hausti mortalium plurimi; multum sanguinis in promiscua omnium generum cæde fuit. Solitudinem facere in urbe videbantur. Edita, perpetrata multorum hominum cædes. 2. Hic a cæde cessatum est, _alors cessa le carnage_. Is finis sanguinis fuit; hic cædes constitit, conquievit. USUS: Res ad cædem spectare videtur, _nous sommes menacés d’un massacre_. Cædem senatui moliuntur, quærunt cives improbi. Cædem facient, perpetrabunt, edent atrocem. Cædem quidem repriment alii; at illi tanto acerbius instaurabunt, redintegrabunt, renovabunt. Cf. Mors, Occido, Prœlium. CÆDO, is, cĕcīdi, cæsum, ere, a. _Battre_, _frapper_; _massacrer_. SYN. Verbero, percutio, occido, trucido, interficio. PHRAS. 1. Servum dirissime cecidit, _il battit cruellement son esclave_. Multavit, accepit pessime; verberibus dirum in modum affecit, laceravit, excruciavit. Cf. Verbero. 2. Hostem cædere, _tailler l’ennemi en pièces_. Hostem fundere, profligere; armis opprimere; hostium copias cædere; ferro prosternere; fundere prælio; armis sternere, delere. Cf. Cædes. USUS: Aliquem loris, _vel_ virgis cædere. Silvam, armenta, magnum numerum hostium cædere. CÆLĀTOR, ōris, m. _Graveur_, _ciseleur_. USUS: Artifices omnes, cælatores, et vascularios convocat. CÆLEBS, ĭbis, m, _Célibataire_. SYN. Expers conjugii, qui uxorem, quæ maritum non habet. USUS: Mulier cælebs. Cælibes esse, cælibem vitam vivere prohibentur. CÆLO, as, avi, atum, are, a. _Ciseler_, _graver_. USUS: Cælare aliquid argento _vel_ in argento, _ciseler sur l’argent_. CÆMENTĪTĬUS, a, um, _Bâti en moellons_. SYN. Quod cæmento constructum est. USUS: Cæmentitiis parietibus exstructæ altitudines. CÆMENTUM, i, n. _Moellon_. SYN. Lapides rudes et fracti, quibus ædificia consurgunt. USUS: Materiam, cæmentum, calcem convexit. CÆRŬLĔUS, a, um, _Bleu_, _de couleur azurée_. USUS: Oculos cæruleos esse Neptuni. CÆSĂRĬES, ei, f. _Chevelure_. SYN. Coma, quæ cædi solet. USUS: Vide, cæsaries quam decet! CÆSIM, _Par incises_, _d’une manière coupée_. SYN. Incisim. USUS: Membratim primo, dein cæsim diximus. CÆSĬUS, a, um, _Gris-vert_. SYN. Cæruleus, glaucus; qualis color est oculis felium. USUS: Cæsiis oculis Minerva, _Minerve aux yeux pers_. CÆSTŬS, ūs, m. _Ceste_, _gantelet pour le pugilat_. SYN. Clava ex corio et plumbo. USUS: Pugiles cæstibus contusi ne ingemiscunt quidem. CÆTĔRA, orum, n. pl. Rectius cetera, _le reste_, _les autres choses_; _du reste_. SYN. Reliqua, alia, aliud, reliquum, _itemque_ cætera, et quæ sequuntur; et alia hujus generis, hujusmodi; et si qua similia. USUS: Avarus, cætera doctus vir. Ut illud Sciponis: Agat asellum et cætera, _comme le mot de Scipion: Conduis ton âne, etc._ CÆTĔRŎQUIN, _Au surplus_, _du reste_, _d’ailleurs_. SYN. Alioquin. USUS: Non poeta solum, verum etiam cæteroquin doctus et sapiens. CÆTĔRUM, _Du reste_, _d’ailleurs_. USUS: Cæterum is mihi locus non displicet. CĂLĂMISTER, ri, m. _Fer à friser_. SYN. Acus, qua calefacta capilli intorquentur. USUS: 1. Remove gemmarum ornatum, nec calamistri quidem adhibeantur. Frons calamistri notata vestigiis. 2. TRANSL. Ornatus accersitus orationis. Orationem calamistris inurere, _colifichets_, _faux ornements de style_. CĂLĂMISTRĀTUS, a, um, _Frisé_. USUS: Calamistrata coma, puella. CĂLĂMĬTAS, ātis, f. _Malheur_, _calamité_. SYN. Miseria, ærumna, adversa, _vel_ incommoda fortuna, res incommoda, offensio. )( Prosperitas. EPITH. Civilis, communis, dissimilis, fatalis quædam, honestissima, improvisa, incredibilis et singularis, indignissima, injustissima, inveterata, magna, major, maxima, necessaria in re aliqua, nova, par, præsens, privata, publica, summa, tanta, tota, impendens. PHRAS. 1. Calamitatem afferre, _causer_, _apporter des malheurs_. Inimici tui calamitatem tibi non exiguam machinantur; maxima calamitate te afficient; calamitatem afferent, importabunt. Inimici tui, ni caveris, plagam facient, injicient, infligent luculentam. Inimica factio calamitate te affliget maxima. Vulnus tibi imponet, inuret, infliget luculentum; pestem afferet certissimam et importabit. Machinantur, nescio quam in caput tuum pestem inimici tui; ad calamitatem maximam te tuosque depellent. Imminet rebus tuis ac fortunis ab inimicorum fraudibus et insidiis magna calamitas; inimici tui in calamitatem gravissimam te tuosque trahent; et jam nunc perniciem tibi comparant, et moliuntur. Cf. Affligo. 2. In calamitatem incidere, _devenir malheureux_, _tomber dans la détresse_. Respublica hoc anno maximam calamitatem cepit, accepit, subiit, hausit. Calamitas reipublicæ incidit, accidit maxima. Respublica in eam calamitatem venit, incidit; iis ærumnis premitur; cum iis difficultatibus conflictatur, quæ ferri, tolerari vix possint. Respublica hoc anno plagam accepit luculentam; acerbo vulnere percussa est; vulnus accepit gravissimum. Cf. Miser, Affligo, Fortuna mala, Adversus. 3. Calamitate liberare, _délivrer des calamités_. Cæsar nos non a calamitate modo, sed et metu calamitatis defendet, prohibebit; calamitate nos, calamitatem levabit; nobis detrahet, efficiet, ut a nobis absit calamitas: ærumnis nos istis exsolvet; istis nos periculis et ærumnis explicabit; istis nos ærumnis expediet. Cf. Libero. USUS: In calamitate tabescere. Calamitas latius serpsit. CĂLĂMĬTŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Ærumnosus, miser, calamitatibus oppressus, affectus. ADV. Valde. USUS: Magis fortuna, quam culpa sua calamitosus. Fuga flagitiosa et calamitosa. Calamitosus ager cœlo et loco. Tempestas calamitosa, _ouragan dévastateur_. Cf. Miser, Felix. CĂLĂMĬTŌSĒ, _Malheureusement_. USUS: Calamitose potius, quam turpiter vivendum. CĂLĂMUS, i, m. _Roseau à écrire_. SYN. Frutex aquaticus ad scribendum aptus. EPITH. Bonus. USUS: Calamo et atramento temperato, charta etiam dentata res agetur. CALCAR, āris, n. _Éperon_. SYN. Equi stimulus equitis calci alligatus. PHRAS. Calcaribus equum urgere, _pousser un cheval de l’éperon_. Calcaria admovere, adhibere, calcaria equo subdere. Calcaribus equum concitare, agitare. USUS: 1. Aliis calcaria adhibenda, aliis frena. 2. Incitamentum, _aiguillon_, _stimulant_. Currenti calcar addere. CALCĔĀMENTUM, i, n. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceus. CALCĔO, as, avi, atum, are, a. _Chausser_. USUS: Nec satis commode calceati, nec vestiti. CALCĔUS, i, m. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceamentum, pedum vestitus, et tegmen. EPITH. Habiles, viriles. USUS: Redivi cum calceis et toga, nullis nec caligis, nec lacerna. CALCĬTRO, as, are, n. _Regimber_, _se montrer récalcitrant_. SYN. Calce ferio, percutio. TRANSL. Renuo, resisto. USUS: Amicum eum non habebis, calcitrat, respuit. CALCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. USUS: Calcare uvas; calcare clientem. CALCŬLUS, i, m. _Caillou_. SYN. Lapillus, ratio. USUS: 1. Demosthenes calculos in os injiciebat. 2. Rationem inire, ad calculos vocare; ad calculum reducere; calculos subducere, _compter_, _établir son compte avec qqn_. Turpe est, exigue nimis, et exiliter amicitiam ad calculos revocare, ut par sit ratio datorum, et acceptorum. 3. Consilium omissum resumere. Revertamur ad calculos, quos abjecimus, _revenons aux motifs que nous avons laissés de côté_. CĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Chauffer_, _échauffer_; _exciter_, _inquiéter_. SYN. Calfacio. TRANSL. Irrito, commoveo. USUS: Egregie hominem sua oratione calefecit. Forum calefacere. Parthi vos calefacient, _les Parthes vous donneront un coup de fouet_. Calendarium, ii, n. _Calendrier_. SYN. Fasti, ephemerides. CĂLENDÆ, ārum, f. pl. _Calendes_, _premier jour du mois chez les Romains_. USUS: Hæc scripsi ad VIII. Calendas Decembris. CĂLĔO, es, ui, ere, n. _Être chaud_. SYN. Calidus sum. TRANSL. Vigeo. USUS: 1. Calent judicia ut cum maxime, _l’instruction de l’affaire va rondement_. Calent rumores. Dum res calet, insistendum est. Cum calent omnes, ego in negotio frigebo? 2. Fervere, dum res adhuc recens est. Calentes adhuc recenti pugna, et victoria feroces, _encore échauffés par le combat et fiers de leur victoire_. 3. Æstuare, inflammari, _avoir la fureur de_. Studio scribendi, cupidine laudis calere. Cf. Calor. CĂLESCO, is, ere, n. _S’échauffer_, _se réchauffer_. SYN. Calidus fio. USUS: Igni vel apricatione calescere. CĂLĬDUS, a, um, _Chaud_, _enflammé_. USUS: Calidior est animus, quam hic aer. CĂLĬGA, æ, f. _Chaussure militaire_. SYN. Tibiarum tegumentum. CĀLĪGĬNŌSUS, a, um, _Sombre_, _ténébreux_. SYN. Obscurus, caligine tactus. USUS: Obscurius, nebulosum, humidum, caliginosum cœlum. CĀLĪGO, as, avi, are, n. _Être aveuglé_. SYN. Cæcutio. USUS: In sole caligare, _ne pus voir clair en plein midi_ (PROV.). CĀLĪGO, ĭnis, f. _Brouillard_, _obscurité_, _ténèbres_. SYN. Tenebræ. EPITH. Cæca, obscura. USUS: TRANSL. Ex priore caligine temporum respublica in lucem aliquam respexit, _après la confusion_, _le désordre de ces derniers temps_, _la république a enfin un moment de repos_. Discussa nunc est caligo illa temporum et tetræ tenebræ. Videbam aliquid, sed quasi per caliginem. Cf. Tenebræ. CĂLĬX, ĭcis, m. _Coupe_. EPITH. Calices maximi. Calix mulsi, vini. CALLĔO, es, ui, ere, n. _Savoir parfaitement_. SYN. Scio, teneo. USUS: Jura callet. Cf. Scientia, Doctus. CALLĬDĒ, _Habilement_; _avec ruse_. SYN. Astute, non incallide, caute, arguteque dicere. CALLĬDĬTAS, ātis, f. _Habileté_, _astuce_, _ruse_, _fourberie_. SYN. Malitia, astutia. EPITH.: Perversa, stulta, vetus. USUS: Pœni calliditate valent. Calliditas astuta prudentiam imitatur. Cf. Astutia, Fraus, Dolus. CALLĬDUS, a, um, _Habile_, _ingénieux_; _astucieux_, _rusé_. SYN. Astutus, versutus, vafer, malitiosus, eruditus artificio simulationis, veteratorius, veterator, non incallidus. USUS: Homo ad fraudem callidus. Astuta et callida interpretatio. Cf. Astutus, Dolosus. CALLIS, is, m. _Sentier_. SYN. Semita. CALLUM, i, n. _Cal_, _durillon_. SYN. Cutis usu densior. USUS: TRANSL. Diuturna consuetudo, diutinus dolor callum jam obduxit stomacho meo; malorum usus mihi sensum ademit; occalluit animus malorum usu, _endurcir_. CĀLŌNES, um, m. pl. _Valets d’armée_. SYN. Militum ministri. CĂLOR, ōris, m. _Chaleur_. SYN. Ardor, æstus. )( Frigus. EPITH. Æquabilis, corporeus, maximus, nimius, salutaris et vitalis, similis sui. PHRAS. 1. Ecquid in iter te das caloribus summis? _Pourquoi vous mettre en route par une pareille chaleur?_ ecquid hoc ardore; hoc æstu flagrantissimo; ista caloris intemperie; istis cœli ardoribus; æstuante tantis caloribus ære, solis radiis torrendum te præbes? ecquid hac anni parte flagrantissima, hoc anni sidere itineri te committis? 2. Calores sunt maximi, _la température est très-chaude_. Caloris nunc vis est maxima; calores habemus nunc maximos, æstus sunt immodici; æstivi cœli ardores nunc sunt maximi. Vapore solis omnia nunc torrentur, et accenduntur; fervore solis exæstuat anni tempus calidissimum; sol nunc omnia incendit; cœlum nunc fervet, æstuat, ut cura maxime. Menses nunc incidunt ardore solis flagrantissimi. Æstivi calores, æstatis ardores nunc sunt intentissimi. Æstuosum imprimis cœlum est; ab æstu fervet; æstus intemperie flagrat; immodicis caloribus torretur pars anni hæc ferventissima. 3. Calor crescit, _la chaleur augmente_. Intendit se calor, ingravescit, increscit, invalescit. Æstivi sideris calores graviore æstu exardescunt, effervescunt, invalescunt. 4. Calor remittit, _la chaleur diminue_. Frangit se calor, mitescit; tempus anni gravissimum defervescit; deflagrant tandem æstivi calores; temperantur, sedantur, leniuntur, mitigantur. Inclinata jam æstas nimios solis ardores defendit; caloris incommoda propulsat; languescit jam flagrantis cœli ardor, et sensim defervescit. USUS: Frigora et calorum molestiæ viro ferenda sunt. Acquiesco in horto, dum se calor frangat. CĂLUMNĬA, æ, f. _Calomnie_, _accusation injuste_. SYN. Obtrectatio, maledictum, injusta criminatio, vexatio. EPITH. Acerrima, nimis callida, frigida, jejuna, impudens, major, prætexta, calumniæ variæ. PHRAS. Calumniam strinxit in innocentem, _calomnier un innocent_. Integerrimi hominis laudem calumniis obterere satagebat; criminari non destitit innocentem; infamiam innocenti afferre; infamia innocentem aspergere voluit; calumnias in innocentem instruxit; calumniis opprimere innocentem; calumniis appetere satagebat. Cf. Detraho, Maledictum. USUS: Frigidam jejunamque calumniam adversus me adhibuit. Totus est in instruendis calumniis. Calumniam æquo animo fert. Coercenda est calumnia, et contundenda. Cf. Convitium, Famam lædo, Maledicus. CĂLUMNĬĀTOR, ōris, m. _Calomniateur_. SYN. Qui falsum crimen objicit; malitiosus interpres. EPITH. Egens improbus. USUS: Bono viro improbum calumniatorem apposuit. CĂLUMNĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Calomnier_. SYN. Calumniam adhibeo, vexo. USUS: Is aperte ludificari, et calumniari cœpit. Cf. Calumnia, Detraho. CALVĂTĬCA, æ, f. _Coiffure de femme_. SYN. Tegmen capitis muliebre. USUS: Clodius calvaticam capiti suo accomodavit. CALVĬTĬUM, ii, n. _Calvitie_, _manque de cheveux_. USUS: Calvitio mœror non levatur. CALVUS, a, um, _Chauve_. SYN. Raro capillo, calvitio deformis. CALX, calcis, f. _Talon_. SYN. Pars pedis posterior. PHRAS. Calcibus impetere, _frapper à coups de pieds_. Calcibus certare; premere, conscindere obstantes; calcibus cædere, ferire, contundere. USUS: 1. Certare pugnis et calcibus. 2. Finis ac meta, _bout de la carrière_. Ad calcem decurrit, pervenit opus. A calce ad carceres revocari (a fine ad principium), _être obligé de recommencer_. 3. Lapis excoctus pro ædificio, _chaux_. Calx viva, _chaux vive_. Calx macerata, _chaux éteinte_. CĂMĒLUS, i, m. _Chameau_. USUS: Cameli adjuvantur proceritate collorum. CĂMĒRA, æ, f. _Voûte_. SYN. Testudo, fornix. USUS: Cameras quasdam non probavi. CĂMĪNUS, i, m. _Fourneau_. USUS: In hieme camino luculento utere. CAMPESTER, ris, re, _De plaine_. Campestris exercitatio, _exercices du champ de Mars_. CAMPUS, i, m. _Champ cultivé_. SYN. Ager, pratum, area, planities. EPITH. Deformis atque obsitus, fœnicularius, ingens, immensusque, latior, magnus, sanctus, tantus. USUS: 1. Agros nostros cum suis uberibus campis conferri posse negant. 2. TRANSL. Amplitudo, copia, ubertas, _champ_, _lice_, _carrière_. Magnus tibi campus patet in republica, apertus ad gloriam cursus. In hoc tanto, immensoque campo exultet oratio. 3. Planities, _plaine_. Camporum patentium æquora; camporum immensitates; immensa camporum spatia. CĂNĀLIS, is, m. _Conduit_, _tuyau_, _canal_. USUS: Aquæ ductus fiunt tribus generibus, _vel_ per canales structiles, _aut_ fistulis plumbeis, _aut_ tubulis fictilibus. CANCELLI, ōrum, m. pl. _Grillage_, _treillis_, _barreaux_. EPITH. Forenses. SYN. Septa e lignis modico intervallo disjunctis, quibus tribunalia et fenestræ muniuntur. USUS: 1. Applausum est a totis cancellis. TRANSL. Terminus, finis, limes, _bornes_, _limites_. Non egrediar ex iis, quos mihi ipse circumdedi, circumscripsi, cancellis. (Inde est VULG. Cancellaria, _chancellerie_), tabularium sanctius; (et Cancellarius, _chancelier_), tabularii sanctioris præses, custos; magister scriniorum. CANCER, cri, m. _Cancre_, _crabe_. USUS: Rubentes urere foco cancros. CANDĒLĂBRUM, i, n. _Candélabre_. EPITH. Candelabra ærea. USUS: Candelabrum e gemmis clarissimis, et opere mirabili perfectum. CANDĔO, es, ui, ere, n. _Être d’une blancheur éclatante_. SYN. Candore fulgeo. USUS: Candens orbis, via lactea, _voie lactée_. Candente carbone sibi capillum adurere. Cf. Albus. CANDESCO, is, ere, n. _Blanchir_. * SYN. Ignesco, candidus fio. USUS: Ferrum candescit. Capillus, caput candescit. CANDĬDĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la candidature_. USUS: Candidatorio fungi munere. CANDĬDĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_, _candidat_. SYN. Candida veste indutus (Quales erant, qui magistratum petebant); nomen professus. EPITH. Consulares gratuiti, pares, singuli, firmior, sapiens. USUS: Officiosissima candidatorum natio. CANDĬDĒ, _Franchement_, _sincèrement_. SYN. Sincere, pure, benigne. USUS: Inimicitias simpliciter et candide posuit. CANDĬDUS, a, um, _Blanc_; _candide_, _franc_, _sincère_. SYN. Albus, purus, sincerus. USUS: Purum et candidum dicendi genus. Candidum hominis ingenium. Candidæ vitæ homo, innocentis. Cf. Sincerus, Apertus. CANDOR, ōris, m. _Éclat_, _beauté_. SYN. Splendor, fulgor, lux. EPITH. Exiguus, extremus, illustrior solis, nimius, candidissimus. USUS: 1. Vide speciem candoremque cœli. 2. Albedo, _blancheur_. Mixtus candore rubor. 3. Simplicitas, _candeur_, _sincérité_. Eximio morum candore vir. Cf. Apertus. CANESCO, is, ere, n. _Devenir blanc_ (_de vieillesse_), _grisonner_. SYN. Senesco, inveterasco. USUS: Canescit jam oratio tua, habetque suam jam maturitatem et senectutem, _votre éloquence commence à blanchir et votre style prend de la maturité_. CANI, ōrum, m. pl. _Cheveux blancs_. SYN. Albi fenum capilli. USUS: Non cani, non rugæ auctoritatem afferunt. CĂNĪCŬLA, æ, f. _Canicule_. Sidus cœleste. CĂNĪNUS, a, um, _De chien_. USUS: Cœna canina, _repas de chien_ (_où l’on ne boit que de l’eau_). CĂNIS, is, m. _Chien_. USUS: Canum fida custodia; incredibilis ad investigandum narium sagacitas; amans dominorum adulatio; alacritas in venando. Canis sollicitum animal. Cane pejus et angue. CĂNISTRUM, i, n. _Corbeille_. SYN. Fiscina, cista viminea. EPITH. Splendidissima. USUS: Lancibus et splendidis canistris nos pascis. CĀNĬTĬES, ei, f. _Vieillesse_. USUS: O turpem exacta dementique ætate canitiem! CANNA, æ, f. _Canne_, _roseau_. SYN. Arundo. CĂNO, is, cĕcĭni, cantum, ere, n. et a. _Chanter_. SYN. Canto, cantus edo. ADV. Canere absurde, diligenter, flebiliter, intus, intus sibi, modulate, præclare fidibus, similiter. PHRAS. Pauci recte canere norunt, _peu d’hommes savent bien chanter_. Pauci recte canendi artem callent, tenent; canendo vocem rite nunc intendere, nunc remittere sciunt; canendi modos probe callent. Paucis contigit in canendo eum tenere modum, ut in eorum modulatione nihil agnoscas absonum, inconditum, inconcinnum. Pauci vocem moderari; ita efferre; ea ratione componere sciunt, ut aures nihil respuant, rejiciant, improbent. USUS: 1. Canere voce, _chanter_. Canere fidibus, tibiis, _jouer d’un instrument à cordes_, (pro VULG. Ludere fidibus, inflare fistulas, ludere instrumentis musicis). Canere bellicum, _sonner la charge_. Canere classicum, _idem_. Receptui canere, _sonner la retraite_. Cf. Musica, Modulor. CĂNON, ŏnis, m. _Loi_, _règle_, _mesure_. SYN. Regula. USUS: 1. Tu canon es meorum scriptorum. 2. Canon Missæ, (vox Eccles.) _le canon de la Messe_. Arcana verba Divini Sacrificii, et silentio enuntianda. Canones Sacri, _les sacrés canons_. Scita Pontificum. CĂNŎNĬCĀTŬS, ūs, m. _Canonicat_. SYN. Sacerdotium opulentum, amplum. Collegium, senatus sacratior sacerdotum, auctoritate præcipuorum. (VULG. Capitulum Canonicorum). (CĂNŎNĪZO, as, are, a. VULG.) _Canoniser_. SYN. In Sanctorum numerum referre; ad Sanctorum ordinem adscribere, aggregare; Cœlestes honores, publicosque alicui decernere; inter cœlites referre; in album sanctorum cœlitum solemni ritu referre; inter cœlites annumerare; solemni ritu alicujus memoriam consecrare. In concilio cœlestium collocare; in numero sanctorum collocare; sanctorum ordinibus asserere. In cœlitum cœtu ac numero reponere; ad immortalitatem et religione et memoria consecrare. Cœlestes honores dare, habere; cœlitum honoribus cumulare. Superorum in censum referre. In Divos referre. Consecratæ immortalitatis auctoritatem a Pontifice Maximo accipere, _être canonisé_. Cœlestium numerum augere. CĂNŌRUS, a, um, _Sonore_, _retentissant_. SYN. Ad cantum inflexus, clarus. USUS: Canora, suavis vox. CANTĒRĬUS, ii, m. _Cheval hongre_. SYN. Equus castratus. USUS: Mulo vehare, qui canterium comedisti. CANTHĂRIS, ĭdis, f. _Cantharide_. Insecti genus. CANTĬCUM, i, n. _Chant_. USUS: Rhetorum epilogus pene canticum. CANTĬLĒNA, æ, f. _Chanson_. SYN. Cantio. USUS: Crebro mihi cantilenam illam suam insusurrat. Eamdem cantilenam canere, _chanter toujours la même chanson_, _rabâcher_. CANTĬO, ōnis, f. _Chant_; _enchantement_. SYN. Carmen veneficum. USUS: Id veneficiis, et cantionibus Liciniæ factum. CANTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter souvent_. USUS: Carmina in epulis cantitata. CANTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite chanson_. USUS: Cantiunculis otium oblectare. CANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_. SYN. Cano, cantus fundo, edo. USUS: Pueri lepidi cantare, et psallere docentur. Cf. Cano. CANTOR, ōris, m. _Chanteur_, _musicien_, _poète_; _acteur_. USUS: Leguleius, præco actionum, cantor formularum. CANTŬS, ūs, _Chant_. SYN. Symphonia, vocis inflexio. EPITH. Dulcior, nauticus, obscurior, quotidianus vocum, lugubres, modici, remissiores. USUS: Tibicines cantus numerosque non suo, sed multitudinis arbitrio moderantur. Cantibus ipsæ bestiæ flectuntur, et consistunt. Fidium nervorumque cantibus ædes totæ personant. Suavitate modulorum aures tenere, cantibus animos impellere, incitare. CĀNUS, a, um, m. _Blanc_; _vieux_; _vénérable_. SYN. Albus, candidus, canitie venerabilis, _aut_ præmatura canitie deformis. CĂPĀCĬTAS, ātis, f. _Capacité_. SYN. Amplitudo, spatium capiendi. EPITH. Tanta. USUS: Theatri, vasorum capacitas. Utrum capacitatem in animo putamus esse? _Croyons-nous qu’il y ait dans l’âme une espèce de réservoir?_ (ut putat vulgus et loquitur). CĂPAX, ācis, omn. gen. _Spacieux_, _ample_, _étendu_. SYN. Quod aliquid capere potest. USUS: Capax domus. Ita capaces sunt aures meæ, ut eas nec Demosthenes impleat. CĂPĒDO, ĭnis, f. _Vase à anses_. Vasis genus. EPITH. Capedines gratæ. USUS: Capedines et fictiles urnulæ. CĂPELLA, æ, f. _Petite chèvre_. SYN. Parva capra. (Vulgus capellam vocat Sacellum, ædiculam sacram, _chapelle_). CĀPER, ri, m. _Bouc_. CĂPESSO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Chercher à prendre_, _saisir_. SYN. Peto, capio. USUS: Rempublicam, magistratum capessere, _faire marcher les affaires de l’état_, _entrer en charge_. Quando meliora capesses? Cibum capessere. Fugam capessere, capere. Capessere se domum, _se retirer chez soi_. CĂPILLĀTUS, a, um, _Chevelu_. ADV. Bene capillatus adolescens. USUS: Corpore inculto et squalido capillatior, quam ante. CĂPILLUS, i, m. _Cheveu_. SYN. Capitis pilus. EPITH. Compti. USUS: Capillus compositus et delibutus. Capilli fluunt, defluunt post morbum, _tomber_. Capilli rari et cedentes, _cheveux rares et qui dégarnissent le front_. Capillum promittere, submittere, _laisser croître ses cheveux_. Capillis, crinibus passis, _cheveux épars_. Capillus prolixus, promissus, _longue chevelure_. Capillus circa caput rejectus negligenter, _chevelure négligemment rejetée autour de la tête_. Cincinnorum fimbriæ, _extrémité bouclée des cheveux_. Capillum pectere, comere, componere, ornare, nodo substringere, in nodum cogere, _se peigner_, _se coiffer_. Capillum calamistris inurere, _se friser_. Capillum in gradus frangere, formare, _cheveux à étages_. Capilli ficti, adsciti, adventitii, _perruque_, _alias_ galericulus. CĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. _Prendre_, _recevoir_. SYN. Comprehendo, accipio. )( Do. ADV. Aliquando animum patrium, commode tempus adeundi aliquem, facillime conjecturam, invite, necessario consilium, strenue arma. Capi brevi, crudelissime, prædam et fortunas, mirifice facetiis, opportune locum, plane navim suo onere, atque deprimi, recte, sortito sacerdotem Jovis, vix gloriam cœlo. USUS: 1. Capere urbem, _prendre une ville_, oppido potiri. Cibum capere, _manger_, _prendre de la nourriture_. Manum capere, _saisir la main_. 2. TRANSL. ad intellectum: Capio rem, _comprendre_, teneo. Capere conjecturam ex _vel_ de re aliqua. Consilium, rationem agendi capere. Admiratio me capit, _l’admiration m’emporte_. 3. Ad actus voluntatis, et tum sumitur tam active, quam passive: Cepit me voluptas; captus sum voluptate, _le plaisir m’a séduit_. Capere lætitiam ex re. Amore capi. _Aut contra_: Luctus ingens, cura, metus, pavor urbem cepit, _s’emparer de_. Respublica magnam calamitatem, detrimentum, dolorem, angorem, luctum, terrorem, miseriam, metum cepit, _endurer_. 4. Sumo, _obtenir_, _se charger de_. Magistratum, consulatum, provinciam capere; laborem inanem capere. Initia, primordia a Diis capienda sunt, _il faut remonter jusqu’aux dieux_. 5. Delector, _se réjouir de_, _avoir plaisir à_. Munditiis, argenti splendore etc. capitur. 6. Decipio, delinio, _gagner_, _séduire_, _tromper_. Verborum laqueis judicem; aures velut per insidias cepit. 7. Contineo, _contenir_, _enfermer_. Gloriam consecutus, quæ vix cœlo capi possit. Amentiam ejus civitas, regna capere non poterant. 8. Capere pœnam de aliquo; documentum, exemplum ex re capere. Locum castris capere etc. Cf. Accipio, Urbem capio, Comprehendo, Captivus. CĂPISTRUM, i, n. _Baillon_, _licou_. USUS: Capistro constringi. CĂPĬTĀLIS, e, gen. com. _Capital, où il y va de la vie, qui peut entraîner la mort._ USUS: Rerum capitalium rei. Capitali odio dissidere. Fraudem capitalem admittere. (Capitale, VULG. _Capitale_). Cf. Caput. CĂPĬTO, ōnia m. _Qui a une grosse tête._ SYN. Magni capitis. USUS: Sili, flacci, frontones, capitones. CĂPĬTŬLUM, i, n. _Chapitre_. EPITH. Parvum, pulcherrimum. USUS: Primum capitulum optimum prodere. Capitulum Ordinis, _Salle du chapitre dans les ordres religieux_. Locus reprehendendis erratis destinatus. _Item_: Comitium familiæ sacræ. Capitulum ordinis facere, _rassembler le chapitre_. Comitia habere creandis magistratibus, _seu_ moderatoribus familiæ sacræ. Conventum celebrare; concilium habere instituendis novis Religiosi ordinis magistratibus. Capitulum Cathedrale, Collegium, senatus Ecclesiastici Ordinis, Præsulum. CĂPRA, æ, f. _Chèvre_. CĂPRĬFĪCUS, i, m. _Figuier sauvage_. SYN. Ficus silvestris. CĂPRĪNUS, a, um, _De chèvre_. USUS: Pellis caprina. CAPSA, æ, f. _Coffre_, _cassette_. SYN. Arca. USUS: Si te ad meas capsas admisero. CAPTĀTĬO, ōnis, f. _Action de capter_, _captation_; _chicane de mots_. USUS: Disputandi prudentiam captatio verborum imitatur. CAPTĀTOR, ŏris, m. _Qui cherche à saisir, à surprendre._ SYN. Qui venatur aliquid, _aut_ ambit quovis modo. USUS: Plebicola repente, omnisque auræ popularis captator, _avide de popularité_. CAPTĬO, ōnis, f. _Subtilité_; _tromperie_, _fraude_. SYN. Argutiæ, Sophisma. USUS: Quasi præstigiis et captionibus a sententia sua depulsus, in alienam inductus est. Captiones refellere. CAPTĬŌSĒ, _D’une manière captieuse_. SYN. Vafre, argute. USUS: Captiose interrogare. CAPTĬŌSUS, a, um, _Captieux_. SYN. Quod captiones habet. USUS: Fallaces et captiosæ quæstiones. Societas captiosa. CAPTĬUNCŬLA, æ, f. _Chicane_, _subtilité_. SYN. Captio. USUS: Omnes captiunculas pertimescere. CAPTĪVĬTAS, ātis, f. _Captivité_. USUS: Is dies finem diuturnæ captivitatis, turpitudinis, servitutis attulit. Cf. Captivus. CAPTĪVUS, a, um, _Captif_, _prisonnier_. SYN. Captus et vinctus. PHRAS. 1. Captivus tenetur, _il est prisonnier_. In vincula conjicitur; custodia tenetur; in vinculis est; in vinculis cohibetur; in custodiam vinctus datur, conjicitur; in carcerem conditur; in vincula ductus, obnoxiam carnificis arbitrio ducit animam; in custodiam traditur; in carcere _vel_ carcerem includitur; vinculis mandatur; in catenis tenetur. 2. Captivos dimittere, _renvoyer les captifs_. Eximere vinculis; libertate donare; exsolvere vinculis; in libertatem asserere; ergastula captivis solvere. USUS: Ducere aliquem captivum in triumphum. Captivos duriter habere. Captivos redimere; reddito pretio liberare, recuperare, _racheter_. Captivos reddere, remitttere. Cf. Custodia, Carcer, Vincula, Captus. CAPTO, as, avi, atum, are, a. _Saisir_, _prendre_. SYN. Allicio, aucupor. ADV. Mediocriter adventum. PHRAS. 1. Captare occasionem, _épier l’occasion_. Imminere in occasiones omnes; intentum esse in occasionem; quærere locum injuriæ, insidiis; aucupari tempus; captare temporis momenta. 2. Captare gloriam, _rechercher la gloire_. Plausum captare, aucupari omnes umbras falsæ gloriæ; consectari adumbratæ quamvis gloriæ imaginem. Cf. Gloria. USUS: 1. Assentatione gratiam, aliquem objecta spe quæstus captare, _tromper_. 2. Observo, _épier_. Tempora, occasio, momenta captanda sunt. 3. Consector, peto, _rechercher_, _désirer_. Voluptatem, verba, plausum, benevolentiam populi captare. 4. Captare auram, _prendre l’air_. 5. Captare aliquem, _tromper quelqu’un_. Cf. Quæro, Ambio, Cupio. CAPTUS, a, um, part. v. capio. _Pris_, _fait prisonnier_. PHRAS. Bello captus est, _il fut pris à la guerre_. Jure belli captus est; in manus hostium venit; in potestatem hostium pervenit; hostium præda factus est. USUS: Mente, oculis, membris omnibus, auribus captus, _séduit_, _charmé_, _trompé_. Amore, misericordia captus, _touché_. Bello capta præda, spolia, pecunia; captiva pecunia, _butin_, _argent pris ou gardé contre le droit_, _malversation_. CAPTŬS, ūs, m. _Capacité (physique ou intellectuelle)_. SYN. Ingenium, intelligentia. USUS: Prudens, ut est captus illorum hominum. Non malus, neque iners ut est captus servulorum. Indoles, _caractère_. CĂPŬLĀRIS, e, gen. com. _Qui est voisin de la tombe_. SYN. Senex capulo mortique vicinus, proximus. CĂPŬLUS, i, m. _Poignée_, _garde d’une épée_; _cercueil_. SYN. Manubrium gladii. USUS: Quasi vero capulo esset occisus. CĂPUT, ĭtis, n. _Tête_. USUS: 1. Caput aperire alicui, _se découvrir devant quelqu’un_. Salutare aperto capite. Caput tegere, operire, _se couvrir_. Caput cervicibus abscindere, _trancher la tête_. Securi ferire, percutere; cervicem abscindere; secare collum; caput a cervicibus avellere; ferro caput demetere; incidere cervices, præcidere; caput ense auferre; jugulum ferro resolvere, caput a cervicibus amputare, obtruncare, _trancher_. (VULG. Decapito.) 2. Vita, salus, _vie_, _existence civile_. Causa, judicium capitis agitur. De ordine, de civitate, de libertate, de capite contentio est. Caput tuum, et fortunas semper defendi. 3. Crimen capitale, _crime capital_. Capitis aliquem accersere, accusare. 4. Initium, principium, pars præcipua, origo, _point essentiel_, _capital_, _sommaire_; _auteur_, _chef personnage principal_. Ad consilium dandum caput est nosse rempublicam. Et quod caput est, novi hominem. Capita duntaxat orationis exposuit. Duo epistolæ capita, Caput factionum Timagenes fuit. Ad pontis capita castella sunt excitata, _en tête du pont on éleva deux postes fortifiés_. 5. _Vulgo_: Capitale, _capitale_. De capite, de summa, de sorte aliquid detrahere, remittere. 6. In aliis loquendi modis: Capita conferre, offensare, _s’aboucher_, _conférer avec quelqu’un (rapprocher les têtes)_, _avoir un tête-à-tête_. Capite sancire, _porter la peine de mort_. Nec caput, nec pedes habet, _cela n’a ni queue, ni tête_. (PROV.) CARBĂSĔUS, a, um, _De lin_, _de toile fine_. SYN. Ex lino optimo contextus. USUS: Vela carbasea. CARBĂSUS, i, f. et CĂRBĂSA, ōrum, n. pl. _Lin_, _voile de navire_. USUS: Velum a carbaso factum, _seu_ lino miræ tenuitatis. CARBO, ōnia, m. _Charbon_. USUS: Candente carbone sibi adurebat capillum. CĀRBŌNĀRĬUS, ii, m. _Charbonnier_. * SYN. Qui carbones conficit. USUS: Carbonaria fornax. CARBUNCŬLUS, i, m. _Petit charbon_, _escarboucle_. SYN. Parvus carbo. USUS: Cum testa ambulans carbunculos corrogabat. CARCER, ĕris, m. _Prison_. SYN. Custodia, vincula, locus, in quo asservantur rei. EPITH. Totus vindex nefariorum scelerum. PHRAS. 1. In carcerem missus est, _il fut mis en prison_. In carcerem ductus, compactus, conjectus, conditus, contrusus est; in custodiam datus, traditus est; obtorta gula in vincula et tenebras abreptus; in ferrum et vincula conjectus; tenebris et vinculis mandatus; in carcerem, ergastulum datus, detrusus, raptus, tractus, inclusus est; carceri addictus est. 2. In carcere asservare, _retenir en prison_. Detinere; in vinculis servare; custodia septum tenere; custodiis munire; in custodiis habere, tenere; in vinculis cohibere; carcere aliquem multare; vinculis ac compedibus coercere. 3. In vinculis obnoxiam tortorum arbitrio trahere animam, _demeurer en prison_. In vinculis esse; squalore carceris vexari; in catenis teneri. Cf. Captivus, Custodia, Vinculum. USUS: In carcerem mittere. E carcere emittere. CARDĬĂCUS, i, m. _Malade ou faible de l’estomac_; _mal de cœur_. SYN. Ore ventriculi affectus. Cardinalis, is, m. _Cardinal_. SYN. Purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps; Vir sacræ purpuræ; splendore conspicuus; Romana, Vaticana purpura ornatus; e senatu Pontificio; Christianæ reipubl. senator. PHRAS. 1. Cardinalem creare, _créer un cardinal_. Aliquem in purpuratorum Patrum numerum cooptare, referre, Purpuratis Ecclesiæ Principibus adscribere; Purpuratorum Patrum ordini, cœtui aggregare; ad Romanam purpuram evehere; Vaticanæ purpuræ honore ornare, donare, decorare; Purpuratorum Patrum concilio adjungere; in senatum Pontificum adlegere. 2. Cardinalium Collegium. Orbis Christiani summum Consilium; supremus Ecclesiæ Senatus; illustrissimum Purpuratorum PP. Collegium; Sanctissimum gravissimumque orbis terræ Consilium; Sacrum Pontificis consilium; Pontificii Senatus Patres; amplissimus Ordo Purpuratorum Patrum. Romanæ Curiæ Patres. CARDO, ĭnis, m. _Gond_, _pivot_. EPITH. Altisonus, duplex. USUS: Postes cardinibus emovere. In eo cardo rei vertitur, _c’est en cela qu’est le point important_. CARDŬUS, i, m. _Chardon_. * USUS: Arva horrebant carduis. CĀRĒ, _Cher_, _à haut prix_. SYN. Magno pretio, nimio. USUS: Dimidio carius emit domum. CĂRĔO, es, ui, ere, n. _Manquer_, _être privé de_; _se passer de_. SYN. Vaco, deficior, vacuus sum. )( Abundo, potior, fruor. ADV. Ægre, ægrius, diutius sermone, dupliciter culpa, facile in perpetuum, necessario, utilitate, nimium diu laude, omnino non voluptatibus, plane febri, sapienter rebus externis. USUS: Is non caret, qui non desiderat, _celui qui ne désire pas_, _ne manque pas_, _ou_, _on ne manque que de ce que l’on désire_. Carere voluptatibus, culpa, dolore, febri. Pompeius foro, postea senatu caruit. Carere publico, _ne pas se montrer en public_. Fide caret, quod dicis, _ce que vous dites n’est pas croyable_. Illo homine carere non possumus, _nous ne pouvons nous passer de cet homme_. Caret prudentiæ laude; abest ab illo prudentiæ laus illa. Cf. Pauper, Privo, Egenus. CĂRĬES, ei, f. _Pourriture_. * USUS: Cariem recipere, sentire; carie infestari. CĂRĪNA, æ, f. _Quille d’un vaisseau_. SYN. Navis dorsum, navis pars ima. CĀRĬTAS, ātis, f. _Cherté_. SYN. Inopia frumenti, _vel_ alterius rei. )( Vilitas, ubertas, copia. EPITH. Admirabilior, diuturna, gratuita, humana, maxima annonæ, naturalis, præsens. PHRAS. Caritas annonæ est, _le blé est cher_. Sterilitas agrorum, inopia frugum, caritas et rerum omnium difficultas est; annonæ eæ sunt angustiæ; ita care veneunt omnia, tanti pretii sunt, ut incommodis gravissimis premamur, vexemur; re frumentaria admodum anguste utimur. Gravi jamdiu annona conflictamur. Annonæ gravitas rerum pretia intendit. Caritate cibaria quotidie fiunt angustiora. Cf. Annona, Penuria. USUS: Præsens caritas, futura fames, e fame cædes, direptio, incendia. CĀRĬTAS, ātis, f. _Amour_, _tendresse_; _charité_. SYN. Amor, studiosa propensio. USUS: Hominum caritas, amicitia, benevolentia gratuita esse debet. Caritas inter natos et parentes. Omnes omnium caritates una patria complectitur. Satage, ut caritatem civium tibi concilies, gignas, retineas, ut caritate jungare cum civibus, ne hanc caritatem tibi quisquam adimat, dirimat. Cf. Amor, Benevolentia, Affectus, a, um. CARMEN, ĭnis, n. _Vers_, _poëme_, _chant_. SYN. Versus; argumentum carmine tractatum, oratio adstricta numeris. EPITH. Absurdum, aptius, grande, grave, lugubre, mollissimum, necessarium, præclarum, totum, triste. Carmina blandissima, mala, nova, probrosa. PHRAS. Carmina fecit sane elegantia, _il a fait des vers assez élégants_. Carmen condidit, scripsit, composuit omnibus numeris absolutissimum. Ejus versibus, quos extemporali quodam calore fudit, nihil tersius, nihil venustius. Luculentis sane versibus lusit. Carmina, quæ panxit, texuit, vena sane facili profluxere. Versus illi nascuntur pulchri sane, ac jucundi. Versus fecit, confecit, scripsit sane lectissimos. Cf. Versus, Poeta. CARNĀRĬUM, ii, n. _Boucherie_, _garde-manger_. * SYN. Locus, ubi carnes venduntur, _vel_ domi reponuntur. USUS: Cœnam e carnario emit. CARNĬFEX, ĭcis, m. _Bourreau_. SYN. Tortor, lictor. EPITH. Crudelissimus civium, internecinus. USUS: Advolat, ut carnifex ad reliquias vitæ lacerandas. Non sicarius, sed crudelissimus carnifex. CARNĬFĬCĪNA, æ, f. _Lieu des exécutions_; _office de bourreau_. SYN. Supplicii locus, cruciatus, crudelitas. USUS: Carnificinam facere, subire, _faire le métier de bourreau_, _se soumettre à tous les tourments_. Ægritudo summa est carnificina, _le chagrin est un supplice_. CARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Torturer_, _égorger_. Carnificor, aris, atus sum. SYN. Excarnificor. CĂRO, carnis, f. _Chair_, _viande_. EPITH. Multa, subrancida, putida, rancida, venenata. USUS: Caro piscium delicata. CARPENTUM, i, n. _Voiture couverte_. Genus vehiculi. USUS: Carpentum agere. Matronæ Romanæ pilento ad sacra, carpentis festo, profestoque die utebantur. CARPO, pis, carpsi, carptum, ere, a. _Cueillir_; _mettre en pièces_, _déchirer_. SYN. Decerpo; _item_: reprehendo, lacero. ADV. Undique et colligere. PHRAS. Aliorum mores carpunt, _ils censurent la conduite des autres_. In conviviis rodunt, in circulis vellicant; maledico dente alienam magnitudinem allatrant, famam lacerant, confodiunt; alienos mores malignis sermonibus exagitant; acerbe insectantur, criminantur; honestissimis etiam moribus notam inurunt; labem aspergunt. Cf. Reprehendo, Vitupero, Infamia. USUS: 1. Maledico dente carpere. 2. Imminuo, _ravaler_, _déprécier_. Aliquid de alienis laudibus carpere. 3. Insector, _harceler_, _affaiblir_. Ultimum agmen hostis carpsit. 3. Vitupero, _blâmer_, _censurer_. Carpere aliquem, alicujus facta. CARPTIM, _En cueillant çà et là_. SYN. Hinc atque illinc sine ordine decerpendo. USUS: Res gestas carptim perscribere, _raconter une histoire par extraits_. CĀRUS, a, um, _Cher_, _coûteux_, _précieux_. SYN. Non vilis, magni pretii. )( Vilis. USUS: Annona in macello solito carior est; amplificato pretio venit. Cf. Caritas. CĀRUS, a, um, _Cher_, _aimé_, _chéri_. SYN. Acceptus, jucundus, antiquus, qui suavitatem filii apud aliquem obtinet. PHRAS. Commendo juvenem mihi carissimum, _je vous recommande ce jeune homme que j’aime beaucoup_. Mel meum, et delicias, mea desideria; nolim eum dimittas e sinu tuo. Commendo tibi amores nostros, juvenem qui mihi in oculis est, quem in oculis fero; qui mihi cordi est unice, ocellum meum, et dextellam. Delicias, ac vitam meam. Qui mihi in medullis et visceribus hæret; qui in desiderio civitatis, in ore, in sermone omnium habitat. Hoc dimisso videbar mihi partem viscerum abrumpere, qui unicus mihi, et unico magis est unicus; pro cujus caro capite meum caput libenter offeram. Commendo tibi oculum meum, quo nemo carior meo animo, meo cordi. Cf. Amo, Cogito assiduo de te. USUS: Comis, jucundus et carus. Sibi quisque carus est. Paucos æque, ac te caros habeo. CĂSA, æ, f. _Cabane_, _chaumière_. SYN. Tugurium, mapale. CĀSĔUS, i, m. _Fromage_. CASSIS, ĭdis, f. _Casque_. SYN. Galea. CASSIS, is, m. et CASSES, ium, m. pl. _Rêts_, _filets de chasse_. SYN. Rete. CASSUS, a, um, _Privé_, _dépourvu_, _manquant de_. SYN. Vacuus, inanis. USUS: Sanguine, luminibus cassus. CASTĒ, _Purement_, _honnêtement_, _chastement_. SYN. Integre, pure. USUS: Bene, rite, caste Deos venerantur. In amicorum periculis caste et integre versari. Excellentis formæ virginem caste habuit. CASTELLĀNUS, i, m. _Habitant d’une forteresse_. SYN. Qui castellum habitat. USUS: Decem millia cum castellanis agrestibus in armis habuit. Multi ex Liguribus castellani triumphi, de capto castello acti, _triomphe décerné pour la prise des forteresses de Ligurie_. CASTELLĀTIM, _Par petits corps_. Hostes castellatim dissipati, _hommes répartis en petits corps_, _par groupes_. CASTELLUM, i, n. _Forteresse_, _château-fort_. SYN. Munitio lignea, _aut_ muro firmata ad arcendos hostes. EPITH. Castella multa munitissima, castellum munitum, necessarium. PHRAS. 1. Castellum munire, defendere. Castellis et aggeribus aditum hostium prohibere. 2. Castellum expugnare, capere, suæ ditionis facere; diruere. CASTĬGĀTĬO, ōnis, f. _Blâme_, _réprimande_. SYN. Objurgatio, reprehensio. EPITH. Clemens. USUS: Omnis animadversio et castigatio contumelia carere debet. CASTĪGĀTOR, ōris, m. _Censeur_. * USUS: Castigator minorum, _censeur de la jeunesse_. CASTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _réprimander_. SYN. Objurgo, mulcto. USUS: Matres filios verbis et verberibus castigant. 2. Ad unguem castigare carmen, _polir et repolir des vers_. Castigati mores, _mœurs sévères_. 3. Castigatus animi dolor, _douleur contenue_. Cf. Punio, Alloquor. CASTĬMŌNĬA, æ, f. _Pureté_. SYN. Castitas. USUS: Summa corporis et animi castimonia vir, virgo, adolescens. CASTĬTAS, ātis, f. _Chasteté_. SYN. Castimonia, virginitas. USUS: Castitatem impense colere. Cf. Pudicitia, Integer, Verecundus. CASTRA, ōrum, n. pl. _Camp_. SYN. Tentoria, pelles, locus, ubi exercitus in tentoriis manet. EPITH. Æstiva, civilia, florentissima, maxima, media, infirma, nefaria, plena curæ, præclara, stativa. PHRAS. 1. Castra metari, _établir_, _asseoir son camp_, _camper_. Castra ponere, disponere, locare, constituere, habere, facere, metari, figere; tentoria erigere; posita habere; tendere. Castra in aperto posuit. 2. Castra movere, _décamper_, _lever le camp_. Castra promovere; movere; conclamare vasa; vasa colligere. 3. Castra extendere, _étendre son camp_. Castra proferre. 4. Castra arctius collocare, _resserrer le camp_. Castra contrahere. 5. Castra designare, _choisir un lieu pour camper_. Castris locum capere, locum deligere. 6. Castra propius admovere, _rapprocher son camp_. Castra castris opponere, objicere, conferre; castra cum castris jungere; castra oppido conferre. 7. Castra mutare, _changer le campement_. Castra convertere. 8. In castris esse, _camper_, _habiter dans un camp_. Sub pellibus agere, contineri, in castris agere. 9. Castra aggredi, _assiéger le camp_. Castra tentare, invadere, adoriri, circumvenire. 10. Castra capere, _s’emparer d’un camp_. Occupare, capere; castris potiri; castris hostem exuere. 11. Castra referre, _porter son camp en arrière_. 12. Castra opere et natura loci munita, _camp fortifié par l’art et la position_. Castra aggeribus, propugnaculis munita. USUS: Pro portis castrorum, _portes du camp_. Castrorum circuitus, limes extimus, _enceinte_. Castris se tenere, _demeurer sous la tente_. Castris hostium incidere, _se jeter dans le camp ennemi_. CASTRĀTUS, a, um, _Châtré_. SYN. Exsectus. USUS: Nolo dici morte Africani “castratam” esse rempublicam, _je ne veux pas qu’on dise que la république a été “châtrée” par la mort de Scipion l’Africain_. CASTRENSIS, e, gen. com. _Relatif au camp_, _à l’armée_. SYN. Militaris. USUS: Disciplina castrensis. CASTRUM, i, n. _Fort_, _place-forte_. SYN. Locus muris munitus; Castellum majus. USUS: Vallo et fossa circumdedi, sex castellis, castrisque maximis sepsi. CASTUS, a, um, _Pur_, _vertueux_, _chaste_, _pieux_. SYN. Purus, integer, incorruptus. ADV. Maxime. PHRAS. Corpore et animo integerrimus; insigni castimonia; summa castimonia et integritate; a voluptatum illecebris alienus, expers labis; immunis a fœda libidinis contagione; castimoniæ laude insignis; spectata integritate ac continentia; incorruptis castissimisque moribus; pudore septus. USUS: Pompeius vir integer, castus, gravis. Casta domus. Vir castus a cruore civili. Cf. Purus, Integer, Verecundus, Pudicus. CĀSŬS, ūs, m. _Hasard_, _accident_. SYN. Fortuna, eventus, sors. EPITH. Acerbissimus, cæcus, calamitosus atque funestus, multis innocentibus communis, incertus, dissimilis, dubius, fatalis _vel_ gloriosus, gravis et miserabilis, repentinus, improvisus incredibilis ac pene divinus, infestus, iniquissimus, mediocris, mirificus, fatalis, nec opinatus, pessimus, tristior, voluntarius, ultimus. Casus adversi, alieni, ancipites incertique dicendi, varii, barbari, bellici, conjunctiores reip., conversi, dubii, gladiatorii, graves civitatis, gravissimi, horribiles miserique, humani, innumerabiles, multi, novi, plures, rariores, similes exitu, tanti tamque præcipites, tetri, tristes. PHRAS. Casu accidit, _il arriva par hasard_. Forte evenit, ut etc. Repentina aliqua voluntate, ac fortuito; non consulto, sed casu in hoc iter incidi. Casus me in hoc negotium induxit. Forte fortuna factum est. Peropportune te mihi fortuna obtulit, qui me adjuvares. Casus hæc invexit. Forte ita casus tulit. Temere ac fortuito incidi in rem. Casus gubernabat consilium meum. Cf. Accidit, Fortuna. USUS: 1. Casus incidit mirificus, _il arriva un prodige étonnant_. Casus intervenit. Multa is casu potius et felicitate, quam virtute et consilio gessit. Varii sunt rerum humanarum casus. 2. Infortunium, _malheur_, _accident_. Meum illum casum gravissimum tecta ipsa urbis lugebant. Aliorum opibus casus meos sustento. 3. Ruina, _ruine_. Eo ictu me ad casum dedit. Cf. Fortuna. Casus conscientiæ, _Cas de conscience_. PHRAS. (Docere casus conscientiæ. VULG.) Explicare quæstiones de moribus ad christianam vitam conscientiamque moderandam; tradere officia hominis christiani; res ad officium christianum pertinentes exponere; doctrinam de officio christiani hominis tradere; explicare controversias, quæ ad conscientiam pertinent, quæ docentur de finibus bonorum ac malorum in re christiana. Controversias, quæ ad forum interius pertinent, tractare. CĂTĂCHRĒSIS, is, f. _Catachrèse. (fig. de rhét.)_ SYN. Abusio verbi. CĂTĂDŪPA, ōrum, n. pl. _Catadupes_, _une des cataractes du Nil_. SYN. Loca, ubi se Nilus ingenti sonitu præcipitat. CĂTĂPULTA, æ, f. _Catapulte_, _machine de guerre à lancer des traits_. * SYN. Machina bellica, qua jaculum _aut_ saxum longius torquetur. USUS: Catapultas, balistas, tormentaque alia oppugnandæ urbi comparata devehunt. CĂTĂRACTA, æ, f. _Herse de bois ou de fer qui défend l’entrée d’une place de guerre_. * SYN. Fores pendulæ e ligno ferroque, quæ demitti, ac attolli possunt. USUS: Dejecta cataracta porta clausa erat. CĀTE, _Habilement_, _adroitement_. SYN. Astute. Catechismus, i, m. _Catéchisme_. PHRAS. Catechismum tradere, _enseigner le catéchisme_. Christianis præceptis pueritiam imbuere, expolire, excolere; christianæ disciplinæ elementa, fidei christianæ præceptiones, dogmata; initia legis christianæ pueris exponere; doctrina christiana, christianis rudimentis, lege christiana imbuere, erudire rudem ætatulam; fidei nostræ mysteriis, christiana institutione populum formare; christianæ doctrinæ rudimentis instituere pueros. Instituere pueritiam christianis præceptionibus. Prima sanctioris doctrinæ rudimenta tradere, fidei nostræ præceptionibus pueritiam formare. Catechumenus, i, m. _Catéchumène_. SYN. Sacri lavacri candidatus; primæ christianæ disciplinæ auditor, discipulus, alumnus; qui rudimentis doctrinæ sacræ, quæ salutari lavacro præmitti solet, imbuitur. CĂTĒNA, æ, f. _Chaîne_. SYN. Vinculum e connexis annulis. USUS: Legum catenis constringere, vincire, devincire aliquem. Innocenti catenas injicere. CĂTĒNĀTUS, a, um, _Enchaîné_. SYN. Catenis vinctus. CĂTERVA, æ, f. _Corps de troupe_, _bataillon_; _foule_. SYN. Turbæ, turma. EPITH. Imminens, magna, bene magna, nova, tota, catervæ magnæ amicorum armatæ. USUS: Forum armatis catervis hominum improborum obsidere. Catervæ atque conventus hominum. Cf. Turba. CĂTERVĀTIM, _Par troupes_, _par bandes_. SYN. Turmatim, per catervas. USUS: Catervatim volant. CĂTHĔDRA, æ, f. _Chaire_, _siége_. De cathedra surgere. De _vel_ ex loco superiore. Catholicus, a, um, _Catholique_. PHRAS. 1. Catholicum fieri, _devenir catholique_. Catholica sacra complecti; amplecti catholica dogmata; cum catholica religione reconciliari; se ad catholica sacra transferre, conferre. In Catholicorum communionem venire. Catholicorum castra sequi. Ad Romana sacra transire. 2. Catholica Ecclesia, _l’Église catholique_. Christi Ecclesia sanctissimis institutis fundata, et orbis terrarum consensione mirabili nobilitata. Diffusa per omnes gentes ætatesque Christi Ecclesia. Christianus populus universus, eadem fidei doctrina, iisdem sacrorum, rituumque cerimoniis toto orbe terrarum mirabiliter consentiens, ac uno veluti fœdere devinctus. 3. Catholica Fides, _la Foi catholique_. Orthodoxa religio, fides; Christiana fides, toto semper orbe mira credendorum consensione observata. Christiana religio toto orbe propagata. 4. Homo catholicus, _un catholique romain_. Orthodoxæ fidei sectator; vir catholici nominis; orthodoxæ professionis; catholicis institutis ac moribus vivens; recte de DEO rebusque Divinis sentiens. Sacrorum communione cum Ecclesia Romana consentiens. CĂTĪNUM, i, n. et CĂTĪNUS, i, m. _Plat_. CĂTŬLUS, i, m. _Petit chien_. EPITH. Catuli cæci. USUS: Omnia in perfectis meliora, ut in equo, quam equulo, in cane, quam catulo. CĀTUS, a, um, _Avisé_, _fin_, _habile_. SYN. Acutus, callidus, prudens. USUS: Prudens, et ut ita dicam, catus. CAUDA, æ, f. _Queue_. EPITH. Levis, lubrica, pinnata, spumifera, summa. CAUDEX, ĭcis, m. _Souche d’arbre_. SYN. Stirps arboris. USUS: TRANSL. pro homine stupido, _souche_, _homme stupide_, _bûche_. Caudex, stipes, asinus. CĂVĔA, æ, f. _Cage_, _loge_; _partie du théâtre où sont assis les spectateurs_. SYN. Septum, quo aves et bestiæ includuntur. _Item_: Locus, ubi populus sedens ludos spectabat. EPITH. Multa, tota, ultima. USUS: Cavea tota Plauto applausit. Qui clamores tota cavea? Emissus e cavea leo. CĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, n. et a. _Prendre garde_, _éviter_. SYN. Vito, fugito, cautionem adhibeo, declino. ADV. Amplius populo, assidue, diligenter, diligentius aliquem, diligentissime alicui, magnopere, nominatim fœdere cavere et excipere, sancire, perscribere, omnino omnia, studiose ne, vigilantius aliquid. PHRAS. Cave, ne malis confidas, _gardez-vous de donner votre confiance aux méchants_. Vide, studium adhibe; consilio utere, diligenter animadverte; attende, quam diligenter potes. Summa tua cautio sit et provisio, ut ne temere confidas. Adhibe cautionem; provide ante, et præcave; disce, cui te credas, cui committas, a quibus caveas. Cauto est opus, ne ex ista nassa unquam escam petas. Declina a personatis amicis. USUS: Cavere ab homine nefario, _se garder d’un vaurien_. Cave a veneno. Cave putes, cave existimes, mihi quemquam te cariorem. Cave facias. Omnia cavebo. 3. Prospicio, nequid detrimenti accipiatur, _veiller sur_; _stipuler (par un acte légal)_. Tu mihi meisque multa sæpe cavisti. In jure cautum est, hæredi testamento cavere. Agris, fœnori, ædibus cavere. CĂVERNA, æ, f. _Cavité_, _caverne_. SYN. Locus in terra cavus, antrum, spelunca. USUS: Terræ e cavernis ferrum eruimus. CĂVILLĀTĬO, ōnis, f. _Plaisanterie mordante_, _raillerie_. SYN. Jocus amarior, dictum aculeatum; sermonis aculeus. USUS: Hæc quidem cavillatio est, illa dicacitas fuit. CĂVILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Plaisanter_, _se moquer de_. SYN. Jocose ludo, dicta aculeata jacio. ADV. Familiariter. USUS: Cum aliquo, _vel_ in aliquem aliquid cavillari. In togam illius multo hominum risu cavillatus sum. Familiariter cum illo cavillari soleo. CAULÆ, ārum, f. pl. _Bergerie_, _parc à moutons_. SYN. Stabulum. CAULIS, is, m. _Chou_. SYN. Brassica. USUS: Vites a caulibus et brassicis ut pestiferis, refugere dicuntur. CĂVO, as, avi, atum, are, a. _Creuser_. SYN. Excavo, fodio, evacuo. USUS: E ligno cavato navigium. Naves cavabant ex singulis arboribus. CĂVUS, a, um, _Creux_, _profond_. SYN. Concavus. USUS: Vena cava, _veine cave_. CAUPO, ōnis, m. _Aubergiste_, _cabaretier_. SYN. Tabernarius. USUS: Ad cauponem multorum hospitum divertere. Vinum a caupone petere. CAUPŌNA, æ, f. _Auberge_. SYN. Taberna, cauponula, taberna diversoria. CAUPŌNOR, aris, atus sum, ari, d. SYN. Lucri causa aliquid facio. USUS: Cauponari bellum, non belligerari, _faire un trafic de la guerre (la faire en marchands, avec de l’or, non avec des armes)_. CAUSA, æ, f. _Cause_. SYN. Caput origo, fons, radix, principium, occasio, ratio, nomen. EPITH. Absoluta et perfecta per se, absurda, adjuvans aliquid et socia quædam efficiendi, adversa, æqua, æquissima, æterna, Alexandrina, aliena, anceps et gravis, antecedens, antiquior memoria alicujus; antiquior et pulchrior, et magis a natura ipsa profecta, antiquissima, aperta, assumptiva, bona, bona immo optima, certa, certa definitaque, certissima, civilis, clarissima, communis, communis ambitus, communis civitatis et libertatis, conjecturalis et definitiva, translativa, consimilis, consularis et senatoria, damnata, deliberativa, demonstrativa, judicialis, deterior, difficilis, manifesta, difficilior, difficillima, digna patrocinio alicujus, dispar, dissimilis, dubia, efficiens, expeditissima, externa, facilis atque explicata, facilior, falsa, firma, per se stabilis, firmissima, fœdissima, frumentaria, grata alicui, gratiosa arrogationis, gratissima, gravis, gravior, gravissima, honesta, necessaria, probabilis, honestior, honestissima, idonea quam maxime, tam illustris, tam gravis, tam impia, impudentissima, inferior, integra, infima, judiciaria, justa atque magna, justa atque maxima, justæ necessitudinis, etsi non justa, gravis tamen. PHRAS. 1. Multas causas habebam te reprehendendi, _j’avais bien des motifs de vous réprimander_. Justas magnasque rationes habui; magna ratione factum; multa erant, quæ afferrem, si reprehensionis ratio mihi danda esset. Multos titulos habebam; non longe quærenda erat materia reprehensionis. Non uno nomine; non uno ex capite; multis nominibus ea tibi reprehensio debebatur. Non una, nec temere oblata mihi causa erat te reprehendendi. Magno judicio, ac certo consilio ad istam reprehensionem descendi. 2. Amici ipsi horum causa malorum fuere, _les amis eux-mêmes furent la cause de mes maux_. In hanc me calamitatem induxere; ex illo fonte et seminario hæc mala fluxere. Ea calamitas ab amicis conflata, contracta, confecta est; eorum opera factum, ut miser sim; in hanc miseriam amicitia me detrusit. Ab his malum erupit; hinc illæ lacrimæ; hanc segetem ac materiem ægritudinis meæ amici præbuere, illi viam patefecere hostibus meis. Horum persuasu ac inductu hæ mihi calamitates importantur. Ab iis est natum istud mihi incommodum; illi periculum invexere; hi quidquid malorum est, mihi conscivere; horum amicitia me in hanc perditam causam imposuit. Horum omnium malorum fons unus amici sunt; hi mihi, quidquid malorum nunc sustineo, conflavere, contraxere. Principium malorum ex amicorum perfidia, velut pestilenti radice exstitit, profectum est, prodiit, provenit. Hæ calamitates principia sua amicis debent: referenda in amicos est tota hæc malorum acerbitas; ii ansam præbuere; ii occasionem dedere; horum e perversa amicitia, hoc quidquid est, exstitit; manavit, emanavit, profluxit; amicorum corrupta fides ista nobis incommoda accersiit, peperit, attulit; his malis aditum aperuit. Horum inconstantiæ ac levitati id, quidquid malorum mihi incubuit, tribuendum est, adscribendum, assignandum. Cf. Adscribo, Assigno. USUS: 1. Ut semina arborum, ita tu hujus belli causa ac auctor fuisti. Helena Trojanis causa exitii fuit. Rerum causæ quærendæ, inveniendæ, exponendæ, explicandæ, aperiendæ sunt. Quam facti causam affert? Quis causam dedit, occasionem? _Qui en a été la cause?_ Causæ nihil est, quin abeas. Id faciendi nullas causas habui, rationes, _je n’avais aucune raison de faire cela_. II. Lis, controversia, _procès_, _cause_. 1. Incipere causam, _commencer un procès_. In causam se demittere; in causam descendere, ingredi; causam recipere, suscipere, accipere. 2. Causam agere, _plaider une cause_. Tractare, actitare, tueri, tutari, defendere, sustinere. Causam ipse meam informabo, orabo, declamabo; causam capitis dicam. Jus meum ipse persequar. 3. Causam perdere, _perdre son procès_. Causam amittere, causa cadere; causam adversariis tradere. Cadere in judicio. 4. Causam obtinere, _gagner son procès_. Causam tenere, obtinere. Causa illi adjudicata est; secundum illum judicatum est; pro illo pronunciatum. 5. Causam negligenter tractare, _s’occuper peu d’une cause_. Indormire causæ suæ. 6. Causa est valde dubia, _la cause est tout-à-fait douteuse_. Fluctuat ejus causa. 7. Causam relinquere, _abandonner un procès_. Causam deposuit. 8. Amicabilem compositionem causæ facere, _faire une transaction amicale_. Causam cum altero componere, controversiam sedare, dirimere litem, tollere, transigere. III. Negotium, onus, provincia. Hanc mihi causam dedit, negotium demandavit, _parti_, _action_, _cause_, _intérêt_. Suam causam, non reipublicæ curat. Exeundum tibi illa causa, dum adhuc integra est, _abandonnez cet intérêt tandis qu’il est encore intact_. IV. Excusatio, _raison_. Accipio causam, _j’accepte vos raisons_. V. Propter, _à cause de moi_. Non mea, sed omnium salutis causa abfui. Tua causa debeo, cupioque omnia. Cf. Auctor, Origo, Lis, Negotium. CAUSĀRĬUS, a, um, _Infirme_. USUS: Causaria missio, _congé de réforme_, _pour raison de santé_. CAUSĬDĬCUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Causæ patronus. EPITH. Non amplus atque grandis, subtilis tamen et elegans. USUS: Non causidicum nescio quem, nec proclamatorem aut rabulam; sed amplum, grandem, vehementem et qui in forensibus causis possit præclare consistere, oratorem. Cf. Patronus, Advocatus. CAUSOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner pour raison_, _alléguer_. SYN. Causam affero. USUS: An ætatem causabitur? an ignorantiam? an morbum? (VULG. Pro prætextu afferre.) Cf. Excuso. CAUTĒ, _Avec précaution_, _prudemment_. SYN. Callide, prudenter. USUS: Caute dic. CAUTES, is, f. _Roche_, _rocher_. SYN. Saxum asperum et abruptum. CAUTĬO, ōnis, f. _Précaution_. SYN. Provisio. EPITH. Communis, diligens, facilis, græcula, multa, summa. USUS: A malis natura declinamus, quæ declinatio, si cum ratione fit, cautio appellatur. Rebus tuis cautionem adhibe et diligentiam, _usez de précaution et d’habileté dans vos affaires_. Ita bonus divinator, et ad prædictionem cautionem adhibeat. Cautio pecuniarum. Chirographi cautio, _la garantie de ma signature_. (VULG. Securatio, quitantia.) Cf. Prudentia, Providentia, Caveo. CAUTOR, ōris, m. _Celui qui garantit_. USUS: Cautor alieni periculi, _celui qui veille sur un autre_. CAUTUS, a, um, _Prudent_, _circonspect_, _défiant_. SYN. Providus, prudens. PHRAS. Homo multæ cautionis et providentiæ; qui nihil nisi caute et pedetentim, nihil non ex certa animi provisione suscipit. Quis illo consideratior? quis tectior? quis prudentior, qui nihil nisi explorate agat. Alienis malis eruditus, aliena calamitate doctus, cautissime omnia, omni cautione agit. Cf. Providus, Prudens, Caveo. CĔDO, _Donne_, _dis_, _parle_. SYN. Da, dic, exhibe. USUS: Cedo tabulas; cedo, quid affers? CĒDO, is, cessi, cessum, cedere, n., _nonnunquam_ a. _Céder_, _laisser la place_, _se retirer_. SYN. Concedo, locum do, me retraho. )( Maneo. ADV. Honeste, male, non multum, aut nihil omnino. Cessisse omnino a gladiatore. PHRAS. 1. Cessit denique hostium machinationibus, _il céda enfin devant les machinations de ses ennemis_. Ita tractus ac debilitatus est, ut succumberet fortunæ; tandem manus dedit fortunæ; victus, et abjecto scuto exterritus campo cessit. Defecit hominem constantia, et labescere cœpit. 2. Hostes retro cesserunt, _les ennemis reculèrent_. Pedem retulere, se in castra recepere, receptu fugæ simillimo in castra retro iere, se abstulere. 3. Uni cedit Homero, _il ne le cède qu’à Homère_. Uni concedit Homero. Poetarum, præterquam Homero, nemini secundus est. Ab Homero proximus est. Homero collatus, haud ægre in secundo se gradu continet. 4. Cedite omnes de via, _allons, quittes tous le chemin_. Abscedite; date viam; fugæ totæ plateæ pateant; ne quis mihi obstiterit obviam. Concedite, decedite de via. Illuc este; auferte vos hinc. Declinate paulum extra viam; viam facite. 5. Hoc consilium bene tibi cedat, _puisse votre dessein réussir_. Res ea tibi bene, feliciter vertat, opto; res ex sententia tibi succedat; feliciter eveniat; procedat bene ac prospere, exopto; optatis, votis fortuna subscribat, annuat, respondeat, faveat, aspiret; cadat feliciter, ut exoptas; ex animi sententia geratur, opto. 6. Male cessit conatus iste, _ses efforts ne réussirent pas_. In perniciem vertit; abfuit fortuna cœpto, exitus non respondit; eventus non satisfecit; contra cecidit, aliter, secus cecidit ac optabam; exitum res sortita a destinatione animi longe alienissimum; optatum exitum res consecuta non est; ad exitum optatum res non pervenit; pro voluntate non successit; non is, quem volebam, exitus consecutus est; speratum eventum sortita, nacta, adepta res non est. Cf. Succedo, Evenio, Accidit. 7. Cedendum est tempori, _il faut céder aux circonstances_. Consilii est, cedere tempori, temporibus servire; necessitati parere; rationem temporis habere; confirmare se ad temporis rationem; consilia et actiones tempore moderari; res ad tempus accommodare; temporibus assentiendum est; tempestati obsequendum. 8. Cur ego cedam minori? _pourquoi céderai-je à un homme qui ne me vaut pas?_ Quamobrem, qui infra me est, mihi patiar anteponi? cur ei cedam loco, _vel_ locum cedam, qui nihil ad me est, qui comparandus, æquandus, conferendus, par omnino mihi non est? Quid est causæ, cur primas ei partes concedam; primas ad eum partes deferri sinam; præponi; priore eum loco statui; collocari ante me patiar, quem nulla res mecum æquat; cujus meritis mea merita antecellunt? Quid est causæ, cur honore superior habeatur, qui virtute, ætate, rebus omnibus inferior est. Cf. Antepono. USUS: 1. Nihil Græcis cedunt Romani. Cesseram invidiæ, tempori, armis, pactioni, reipublicæ. Cessit tandem precibus, malis, oneri, succubuit. Ingenii laude nemo est, qui cuiquam cedat. 2. Abeo, discedo, _s’en aller_, _quitter_. Foro, urbe, Italia cessit. E vita cessit, _mourir_. 3. Remitto, _céder_, _concéder_. Nihil de jure suo cedere, concedere, remittere. CĔDRUS, i, f. _Cédre_. CĔLĔBER, bris, bre, _Célèbre_, _illustre_; _fréquenté_. SYN. Præclarus, laudatus, clarus, honestus, honorificus. Quod celebratur, frequentatur et colitur. )( Desertus, ignotus. PHRAS. 1. Victoria celebris erat, _la victoire était fameuse_. Omnium sermonibus celebrata; in luce Asiæ, in oculis Europæ reportata; illustri laude celebrata; primi nominis erat victoria; victoria ea maximam inter cæteras tulit laudem; celebritatem habuit; clara apud omnes gentes fama erat. Victoria ea non terras solum, sed mare etiam rerum gestarum fama implevit; omnes provinciarum ac regionum sinus fama ejus victoria complevit. 2. Vir est celeberrimus, _c’est un homme très-célèbre_. Summo propter egregias virtutes honore et nomine; amplissimus vir et clarissimus; summum splendorem sua virtute consecutus; vir est, cujus virtutes majoribus quasi theatris expositæ, qui fama nominis sui non terras solum, sed et maria implet; omnium studiis celebratus; quem fama conspectissimum facit; quem rerum gestarum gloria mirifice illustrat. Vir est, qui non modo honestis artibus, sed bellicis laudibus summum inter suos splendorem est assecutus; publice privatimque celebratus. Non sermonibus modo, sed omnium gentium litteris celebratus; clarus vir ac illustri laude conspicuus; spectatus vir, et primi inter suos nominis, fama inclitus, et claro inter suos nomine; vir, qui magnam rebus gestis celebritatem consecutus; qui in summa celebritate vivit; qui celebritate floret inter suos maxima; in gloria ingenti apud suos est; cujus ingens nomen et gloria; celebritate nominis insignis; ingens haberi cœptus. Cf. Gloria, Fama, Egregius. USUS: Celeberrima et frequentissima urbis pars. Res celeberrima est, totaque urbe notissima. In foro, concione celeberrima, frequentissima. CĔLĔBRĀTĬO, ōnis, f. _Distinction_, _gloire_; _renom_. SYN. Laudatio. EPITH. Quotidiana. USUS: 1. Nihil equidem commemoravi in ea celebratione mearum rerum. 2. Frequentatio, _assemblée nombreuse_. Quæ domus? quæ celebratio? CĔLĔBRĬTAS, ātis, f. _Affluence_, _concours de monde_. SYN. Hominum cœtus, concursus, frequentia. )( Solitudo. EPITH. Domestica, frequentissima, magna, maxima, quinquennalis, tanta. USUS: Odi celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum. Nunquam comitia tanta omnis generis hominum celebritate floruere. Mercatus celebratus summa totius Græciæ celebritate. Theatri, judiciorum, fori celebritas et frequentia. 2. Fama, laus, splendor, dignitas, _célébrité_, _renommée_. Vir summa famæ celebritate. Summam celebritatem sermonis hominum consequi. Judiciorum celebritate distineri. Funeris celebritate aliquem spoliare. CĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_, _célébrer_, _louer_, _rendre fameux_. SYN. Orno, honesto, laudo, comitor. ADV. Celebrari maxime, privatim, publice, vicatim, descriptionem servorum tota urbe. USUS: 1. Celebrare nomen, memoriam alicujus post mortem. Celebrata hæc sunt omnium litteris. Vir publice privatimque celebratus. Populus magna frequentia me ad Capitolium usque celebravit. 2. Frequento, _fréquenter_. Est hoc omnium sermonibus celebratum. Viam illam suo comitatu celebrat. Cf. Laudo. CĔLER, eris, ere, _Prompt_, _rapide_. SYN. Velox, volucer, incitatus. )( Tardus, segnis, lentus. PHRAS. Celeres sunt, _ils marchent avec rapidité_. Ea velocitate sunt ut eos volare, non iter facere crederes; tanta incitatione feruntur, ut celeritas, quanta sit, ne cogitari quidem possit. Utuntur festinatione, pernicitate, et velocitate præpropera; maximo vigore ac levitate corporum veloces juvenes. Levium corporum et multa exercitatione pernicium homines; juvenes summa agilitate corporum; ad summam celeritatem nihil reliqui sibi facere soliti; celeritates suscipiunt incredibiles. CĔLĔRĬTAS, ātis, f. _Rapidité_. SYN. Velocitas, pernicitas, festinatio. )( Tarditas. EPITH. Admirabilis, divina ingenii, expedita et profluens quodammodo, gratior, ignea, incredibilis, ingens, major, maxima, mirabilis, præceps dicendi, prompta et parata in agendo et respondendo, summa. Celeritates dispares, et inter se dissimiles, nimiæ, pares. USUS: Expedita ac profluens in dicendo celeritas. Rapida et celeritate cæcata oratio. Homo volubili, præcipiti dicendi celeritate. Celeritate opus est; celeritas in eo negotio adhibenda, suscipienda; celeritate utendum est. Cf. Celer. CĔLĔRĬTER, _Rapidement_. SYN. Cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem. USUS: Celeriter de ea re scribam, transigam. Cf. Cito. CĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Accélérer_, _presser_. SYN. Accelero, celeritate utor, celeritatem suscipio. CELLA, æ, f. _Cellier_, _magasin_. SYN. Locus, ubi aliquid conditur et asservatur, ut granum, oleum, vinum, carnes et quidquid ad penum pertinet. _Item_: sacellum, ædicula sacra. EPITH. Mellaria, olearia, penuaria, vinaria, cellæ plenæ. USUS: Semper boni domini referta cella vinaria, olearia, penuaria est. Sicilia cella penuaria reipub. Romanæ. Frumentum in cellam emit. In cella Concordiæ. In cella Jovis. (Pro cella Monastica. VULG.) _Cellule_. Cubiculum, conclave. CELLĀRĬUS, ii, m. _Esclave chargé de l’office_, _économe_. * SYN. Qui præest cellæ, penui promendo, _vel_ condendo. USUS: Cibus et potus sine fraude a cellariis præbeatur. Prome quodvis, te facio cellarium. CĒLO, as, avi, atum, are, a. _Cacher_. SYN. Occulto, obscure fero. PHRAS. Celat consilia sua, _il cache ses projets_. Clam fert consilia; premit animi sui sensa; ab hominum conscientia solertissime removet. Ut cochlea abscondit, et retentat se tacitus. Cf. Abscondo, Taceo, Tego. USUS: Si Deos omnes, hominesque celare possemus, nihil injuste faciendum esset. Aliquem de consilio celare. CELSĬTAS, ātis, f. _Élévation_, _hauteur_. SYN. Altitudo, excelsitas. USUS: Celsitas animi et magnitudo. Cf. Altitudo. CELSUS, a, um, _Élevé_, _haut_; _fier_, _superbe_. SYN. Sublimis, altus, erectus, elatus. USUS: Vir celsus et erectus ad omnia, quæ accidere possunt. Celsa dignitatis sede. Cf. Altus, Sublimis. CENSĔO, es, ui, censum, ere, a. _Être d’avis_, _juger_, _penser_. SYN. Arbitror, puto, existimo, statuo, decerno. ADV. Amplius, ita, uti et republ., magnopere, nominatim videnda, plane prorsus, ita simpliciter. USUS: 1. Magnopere censeo tibi abeundum. Quid senserim, quid censuerim, scis. 2. Decerno, _décréter_. Consules censeant quid agendum. 3. Censum ago, _faire le recensement_. Quinto quoque anno Sicilia censetur, _tous les 5 ans on fait le recensement de la Sicile_. Cf. Judico, Puto, Opinio, Æstimo. CENSOR, ōris, m. _Censeur_, _magistrat romain_. SYN. Qui præest censui, et moribus populi; magister morum; præfectus moribus. USUS: Magister veteris disciplinæ, severitatis censor. CENSŌRĬUS, ii, m. _De censeur_; _qui a été censeur_. SYN. Quod censoris est. Qui censor est, _vel_ fuit. USUS: Censorium judicium, notatio, animadversio. Censoria gravitas. Censoriæ severitatis nota aliquem inurere. CENSŪRA, æ, f. _Dignité de censeur_. SYN. Censoris dignitas, munus. EPITH. Egregia, tota. USUS: Censura morum severissima magistra. Censura Ecclesiastica. Cf. Pœna sacra. CENSŬS, ūs, m. _Cens_. SYN. Bonorum æstimatio et ipsa bona. USUS: In censum venire. In censu habendo potestas omnis æstimationis habendæ censori permittitur. Aliquem spectare ex censu, æstimare, _estimer qqn d’après sa fortune_. Homo sine censu. Censum peragere, perficere. Aliquæ civitates censu liberatæ sunt. Census annuus ex mutuo, locatione. Cf. Fœnus, Fructus. CENTĒNUS, a, um, _Cent (dans le sens distributif)_. USUS: Centena sestertia, _cent mille sesterces_. CENTĒSĬMÆ, ārum, f. pl. _Intérêt de un pour cent par mois_. USUS: Centesimis contentus non est. Tributum ex centesima collatum, _l’impôt du centième sur les ventes à l’encan_. CENTĬES, _Cent fois_. CENTO, ōnis, m. _Vêtement grossier_, _couverture_. * SYN. Stragula crassiora filis passim pendentibus. USUS: Centones injecerunt, ne tela contabulationem præfringerent. CENTRUM, i, n. _Centre_. SYN. Locus medius in sphæra. USUS: Terra in medio mundi sita centrum obtinet. CENTUM, _Cent_. CENTŬRĬA, æ, f. _Centurie_, _division du peuple romain_. SYN. Centum homines. Ita erat populus Rom. in centurias distributus. EPITH. Prærogativa, centuriæ cunctæ, paucæ. USUS: Omnium prope centuriarum voce consul factus, creatus. CENTŬRĬĀTIM, _Par centuries_. Per centurias. USUS: Tributim, et centuriatim descripti ordines. CENTŬRĬĀTUS, a, um, _Réparti par centuries_. SYN. In centurias distributus, descriptus. USUS: Centuriata, et curiata comitia. CENTŬRĬĀTŬS, ūs, m. _Grade de centurion_. SYN. Munus centurionis. USUS: Centuriatus in castris palam vendidit. CENTŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Distribuer en centuries_. SYN. In centurias distribuo, tribuo, describo; centurias conficio. USUS: Vidi conscribi homines et centuriari. CENTŬRĬO, ōnis, m. _Centurion, qui commande 100 hommes_. SYN. Centuriæ præfectus, dux, ductor; qui ordines ducit. EPITH. Nobilis sui generis. Centuriones pugnaces, lacertosi. USUS: Nihil sibi ex ista laude centurio, nihil præfectus decerpit. CĒRA, æ, f. _Cire_. EPITH. Commutabilis, extrema, infamis et nefaria, legitima, mollissima. USUS: Mollem ceram ad nostrum arbitrium formamus et fingimus. CĒRĀRĬUS, ii, m. _Marchand de cire_. SYN. Qui ceram tractat. CĒRĂTUS, a, um, _Enduit de cire_. SYN. Cera inductus, illitus. USUS: Tabella cerata, _tablette pour écrire_. CĔRĔBRŌSUS, a, um, _Emporté_, _bouillant_. SYN. Cui durum et pertinax cerebrum. USUS: Senex hic cerebrosus est certo, _ce bonhomme perd assurément la tête_. Cf. Obstinatus, Pertinax. CĔRĔBRUM, i, n. _Cerveau_, _cervelle_. USUS: Alii dicunt in cerebro esse animæ sedem. CĒRĔUS, a, um. _De cire_. SYN. E cera fictus. USUS: Cereæ figuræ. CĒRĔUS, i, m. _Chandelle de cire_, _bougie_, _cierge_. SYN. Fax cerea. USUS: Ad illas statuas tuas et cerea adhibentur. CĒRĬMŌNĬA, æ, f. _Cérémonie_, _rit_, _coutume religieuse_. SYN. Ritus sacer, cultus religiosus, religio sacrorum. EPITH. Incredibilis, maxima, summa. USUS: Cerimonias prodere, _instruire des cérémonies_, _les transmettre_. Cerimonias polluere, _profaner les rites sacrés_. Cerimoniis præesse. Ea sacra maximis et occultissimis cerimoniis continentur. Sacra Cereris summa religione cerimoniaque conficiuntur. Cerimoniæ ludorum, sepulcrorum. Cerimonias sacras ex majorum instituto sancte obire; sacros in rebus divinis ritus diligentissime tueri, retinere. In adhibendo ritu sacrarum cerimoniarum diligentem operam ponere; præceptas sacrorum cerimonias rite colere. (Cerimoniale, Cerimoniarius, VULG.) SYN. Sacrorum rituum liber; liber, quo sacræ religionis cerimoniæ continentur. Rituum, officiorum in divino cultu magister; sacrarum cerimoniarum moderator, sacris cerimoniis præpositus, præfectus. Cerimoniæ politicæ. Cf. Officium, Officiosus. CERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Voir_, _distinguer_. SYN. Video oculis, _sed sæpius_ animo. ADV. Civiliter, sine armis, melius, plane, penitus, subtilius, tacite. Cerni bipertito, extrinsecus. USUS: 1. Aut superum nihil, aut obscure admodum cernimus. Ne nunc quidem oculis cernimus. 2. Cerno animo, _comprendre_, _remarquer_. Cerno jam animo, mente video, quæ futura sint. Verecunde tu quidem, sed tamen ut cernerem tuum animum. 3. Adeo, æstimo, _faire acte d’héritier_, _accepter une succession_. Ex testamento hæreditatem hodie crevi. Me quasi falsam hereditatem alienæ gloriæ cernere sinas, _laisse moi jouir à un faux titre d’une gloire qui ne m’appartient pas_. (VULG. Dividere cum aliquo hæreditatem). Cf. Video. CERNŬUS, a, um, _Courbé_, _penché vers la terre_. SYN. Inclinatus, quasi quod terram cernat. CERTĀMEN, ĭnis, n. _Combat_; _rivalité_, _conflit_. SYN. Contentio, pugna, certatio. EPITH. Æquum, difficile, extremum, forense, gladiatorium vitæ, grave belli, gymnicum, honestum, improbum, magnum, majus, mediocre, præsens. USUS: 1. Acre mihi tecum est pro aris et focis certamen. Descendam tecum in certamen honoris et dignitatis. Nihil me ab hoc certamine gloriæ removebit. In certamen et discrimen rerum omnium veniendum erit. 2. Prœlium, _bataille_, _lutte à main armée_. Certamen instat, oritur, accenditur, _le combat commence_. Exardescunt prælii initia; pugna capessitur; ad certamen descenditur; in certamen venitur; pugna, certamen, manus conseruntur. Certamen tentat, experitur, dimicationem subit, _en venir aux mains_. Ea res certamen præbuit, injecit, _telle fut la cause de la lutte_. Certamen serere, miscere, facere, _combattre_. Certamen extrahere, _prolonger la bataille_. Certamen sedare, dirimere, _terminer la lutte_. Certamen abnuere, defugere, _refuser la bataille_. Cf. Pugno, Contendo, Prœlium, Pugna. CERTĀTIM, _A l’envi_. USUS: Omnes certatim accurrent. CERTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_. SYN. Contentio. EPITH. Honesta, iniqua, magna, parva. USUS: Virtuti cum voluptate certatio est. Sit hæc inter eos honesta certatio. Cf. Certamen. CERTĒ, _Certainement_. SYN. Scilicet, certo, profecto, sine dubio, sine ulla controversia. USUS: 1. Si me tanti facis. 2. Concedentis, _oui_, _certainement_. Epicurus parabiles dixit divitias, certe, nisi etc. 3. At certe, certe, i. e. saltem, _du reste_, _au moins_. Res fortasse veræ, certe graves. Victi sumus, at fracti certe et abjecti. CERTO, _Certainement_. USUS: Id certo scio; id sane constat; id sine ulla dubitatione affirmem. CERTO, as, avi, atum, are, n., _nonnunquam_ a. _Lutter_, _combattre_. SYN. Decerto, contendo, belligero; certamen, certatio est mihi cum aliquo. ADV. Plane de sponsione, pugnaciter. PHRAS. Certet necesse est, qui victoriam cupit, _celui qui désire la victoire doit combattre_. Victoriam non aufert, nisi qui fortiter dimicat; nisi qui certamen nullum fugit; nisi qui cum hostibus conflictatur, depugnat, armis disceptat; ferrum et manus cum hoste conserit, prœliis utitur secundis; confligit, signa confert; ad manus venit; certamina ferit; nisi qui in certamen venit, descendit; dimicationem subit; in dimicationem venit Cf. Pugno, Prœlium, Pugna, Contendo, Arma. CERTUS, a, um, _Certain_, _assuré_, _indubitable_. SYN. Non dubius, non incertus, compertus, apertus, manifestus, notus, exploratus, minime dubius, ratus, quod nihil habet dubitationis; in quo nulla dubitatio esse potest; quod manu tenetur; in manibus habetur; quod in præsentia est, atque ante oculos. PHRAS. Certum est rem ita evenisse, _il est certain que la chose s’est passée ainsi_. Exploratum habeo, mihi pro vero constat; pro inquisito et comperto habeo rei exitum. Certissimis indiciis comperi; ita animo video, quam quæ oculis cernimus; persuasissimum mihi est, rem ita se habere. Perspectum exploratumque habeo; perspicuum, non obscurum est; explorata res est; vocari in dubium non potest; venire in dubium, ambigi, dubitari non potest; nemini dubium esse potest, quin res ita evenerit. Cf. Notus, Manifestus. USUS: 1. Nihil certi et definiti habeo, quod nuntiem. Pro certo habeo, Pompeium abiturum. Certi cœlorum motus. 2. Ratum et constitutum est, _décidé_, _résolu_. Certum est, deliberatumque, omnia palam edicere. Certum mihi est, ad Brutum transire. 3. Fidus, securus, _éprouvé_, _sûr_. Habebam certos homines, quibus litteras dare poteram. (VULG. Proprium nuntium, _messager particulier_). 4. Quidam definitus, peculiaris, proprius, _fixe_, _déterminé_. Habet certos sui studiosos. Sunt certa vitia, quæ nemo libenter fugit. Rem aliquam in certas partes dividere. 5. Commonefactus (in comparativo), _informer_. Utinam ejus rei certior factus essem. Fac me certiorem de consiliis tuis, _informez-moi de vos projets_. Significa mihi, expone, aperi, explica, qui sit rerum tuarum status, qui tuus animus, qui sensus, quæ tua sint consilia. Fac, ut te tuis consiliis cognoscam, intelligam, certior fiam, reddar; imaginem rerum tuarum, cogitationumque litteris exhibe, ostende. Cf. Indico, Declaro, Significo, Nuntio. CĒRŬLA, æ, f. _Petit morceau de cire_. CĒRUSSA, æ, f. _Céruse_. Genus pigmenti ex ramentis plumbi compositum. USUS: Cerussa malas oblinere. CERUSSĀTUS, a, um, _Blanchi avec de la céruse_. SYN. Cerussa illitus, fucatus. CERVĪCŬLA, æ, f. _Petite tête_. USUS: Cerviculam jactare, _balancer la tête_, _se dandiner_. CERVIX, īcis, f. _Cou_, _tête_. SYN. Aversa pars colli; audacia. EPITH. Anguina, dextera, longa, teres, cervices cruentæ, nefariæ, tumidæ, validæ. USUS: Imposuistis in cervicibus nostris dominum. Tyrannum a cervicibus nostris avertit. Rempublicam vestris cervicibus sustinetis. Cladem a cervicibus omnium avertere, repellere, depellere. Qui erunt tantis cervicibus, qui audeant prætori resistere? _Quels seront les hommes assez hardis pour oser résister au préteur?_ CERVUS, i, m. _Cerf_. CESPES, ĭtis, m. _Motte de terre couverte de gazon_. Arva aut sunt cespites, aut glebæ. CESSĀTĬO, ōnis, f. _Loisir_, _relâche_. SYN. Intermissio, otium. EPITH. Libera atque otiosa. USUS: Epicurus nihil cessatione melius existimat. Petit sibi liberam cessationem. Cessationem alicui dare. Damnare suam cessationem, _vel_ excusare. Cf. Otium. CESSĀTOR, ōris, m. _Fainéant_, _paresseux_. SYN. Otiosus, qui cessat, nihil agit. USUS: Non soleo esse cessator, præsertim in litteris. Nequam et cessator Davus. Cf. Otiosus. CESSĬO, ōnis, f. _Action de céder_, _cession (en t. de droit)_. Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut in jure cessio, aut etc. CESSO, as, avi, atum, are, n. _Être oisif_, _se reposer_. SYN. Nihil ago, vaco, cessator sum, conquiesco, langueo. PHRAS. 1. Cassemus a scriptione, _cessons d’écrire_. Manum de tabula; conquiescamus a scriptione; supersedeamus tantisper molesto scribendi labore; intermittamus paululum cœptum scribendi laborem. A molesta scriptione respiremus. Remittamus aliquantum de scribendi contentione. Cessationem aliquam fatigatæ longa scriptione dexteræ demus; otium concedamus. Cf. Desino. 2. Cessavit jam ea cura, _ces soucis l’ont enfin quitté_. Defluxit jam ea cura, conquievit, habet jam animus aberrationem quamdam a curarum molestiis; cura ea jam consedit, resedit; exempta jam animo est ea cura; sollicitudo conquievit. Cf. Quies. USUS: 1. Pueri, etiam cum cessant (vacant) exercitatione aliqua, delectantur. Scribo, ne tibi, plane cessasse videar. (VULG. Feriari.) 2. Desino, finem facio, desisto, _cesser_, _s’abstenir_. Litteras scribere nec cessavi, nec cesso. In opere ac studio nihil cesso. Cf. Otio, Desino, Desisto, Piger. CĒTĀRĬUS, ii, m. _Marchand de gros poissons_. SYN. Qui magnorum piscium mercaturam exercet. USUS: Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores. CĒTUS, i, m.; pl. CETE, dat. cetis, n. _Cétacé_, _monstre marin_. SYN. Pistrix, bellua marina. CHĂRACTER, ēris, m. _Caractère_, _genre de style_. SYN. Nota, figura, forma, genus dicendi. USUS: Num te orationis meæ character delectat? characterem optimi exponere difficillimum, quod aliud aliis optimum videatur. CHARTA, æ, f. _Papier_. SYN. Chartula, membranula, macrocolum. USUS: Num charta tibi deest, quod non scribas. Impensam feci in macrocola, _j’ai acheté du papier royal_, _papier grand format_. Charta regia, _papier royal_. Scapus chartæ, _main de papier_. Chartæ pagina; plagula, _page de papier_. Charta bibula, _papier buvard_. Charta transmittit litteras. CHĂRYBDIS, is, f. _Charybde_, _gouffre dans le détroit de Sicile_. Immanis, infesta, vorax. USUS: Charybdis bonorum voraginem potius dixerim; nulla charybdis tam infesta, quæ tot res tam cito absorbere potuisset. CHĒLE, es, f. _Bras d’une catapulte_. CHĬRŎGRĂPHUM, i, n. _Manuscrit_, _autographe_. (VULG. Manu propria scriptum.) EPITH. Chirographa falsa. USUS: Quo me teste convinces? an chirographo? Chirographum imitari. Misi tibi cautionem chirographi mei. Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. Falsum chirographum scripsit. CHĪRURGĬA, æ, f. _Chirurgie_. SYN. Medicinæ pars, quæ manu medetur. USUS: Chirurgiæ tædet, diæta curari malo, _je suis las des remèdes violents_, _je préfère des traitements plus doux_. CHLĂMYDĀTUS, a, um, _Vêtu d’une chlamyde_. USUS: Sylla Imperator chlamydatus. CHLĂMYS, ĭdis, f. _Chlamyde_. SYN. Vestis militaris et regia, paludamentum. USUS: Chlamys purpurea, coloribus variis intexta. CHŎRĀGĬUM, ii, n. _Mobilier_, _décors_, _costumes_. SYN. Scenicus apparatus et pompa. Ponitur pro thrasonica aliqua ostentatione. USUS: Fragile falsæ gloriæ choragium comparat. CHORĀGUS, i, m. _Chorège_, _entrepreneur des spectacles_. SYN. Dux chori, qui subministrat instrumentum ludicrum, et impensas. USUS: Ornamenta a chorago sumere. CHORDA, æ, f. _Corde d’un instrument de musique_. * SYN. Nervus. USUS: Voces ut chordæ sunt intentæ, quæ ad quemvis tactum respondeant. CHŎRUS, i, m. _Chœur_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Corona, multitudo, sodalitium, numerus. EPITH. Totus comessationis. USUS: Choro juventutis stipatus, _entouré d’une troupe de jeunes gens_. Epicurus e Philosophorum choro tollendus est. Chorus canentium, nisi numeris et certis modis præeuntis magistri consentiat, dissonum quid, et tumultuosum canit; at si certis numeris ac pedibus, velut facta conspiratione consensit, ac concinuit, etc. Chorus musicus pro loco _vulg. est_; rectius dicitur odeum, _aut_ statio musicorum. Christianus, i, m. _Chrétien_. SYN. Qui Christi nomen profitetur, Christo initiatus, addictus, auctoratus, Christi disciplinam professus, Christi sectator, qui Christo nomen dedit; Christi cultor, Christianis sacris imbutus. PHRAS. Christianus factus est, _il devint chrétien_. Christo nomen dedit; christiana sacra suscepit; christianam doctrinam amplexus est; christianæ militiæ adscriptus; ad sanam religionem ab impia superstitione traductus est; rejecto simulacrorum cultu ad Christi Ecclesiam se aggregavit; damnatis erroribus ad Christianæ veritatis lucem respexit; ad Christum se adjunxit; Christi nomen professus est; Christo fide professioneque auctoratus est; christianis mysteriis inauguratus; initiatus est sacris christianis; christiana sacra suscepit; ad Christi signa transivit; christianorum cœtum auxit; christianæ militiæ nomen dedit; signa secutus est; christianæ militiæ castra secutus est; Christi legem professus est; Christo duce stipendia merere constituit. Christus JESUS, m. _Jésus-Christ, fils de DIEU et de Marie_. PHRAS. 1. Redemptor generis humani, mundi liberator, vindex ac servator; sequester noster, qui extra omnem culpam vixit, et humanorum delictorum nulla contagione fœdari potuit, qui inter cœlum et terram, inter DEUM et homines placidissimam firmissimamque pacem composuit, cujus dira morte a sempiterna morte vindicati sumus; legatus, nuntius et sacerdos summi Patris, qui interclusum in cœlum aditum nobis aperuit, patefecit; qui, ut nos liberaret, durissimis cruciatibus excarnificandum sese deridendumque objecit; pro salute nostra vindicanda excarnificari se ac dilaniari passus est; ut Patrem nobis propitiaret, concidi se et dilacerari, tanquam a feris immanissimis sustinuit; qui fuso pro nobis sanguine interceptam et interclusam ad cœlum viam aperuit; servile jugum a cervicibus nostris dejecit, hominum mentes expiavit; Patris Numen humano generi infensum placavit; qui Divinæ severitatis tela in homines intenta, unus pro universis excepit, sanguineque suo omne humanum nefas exstinxit. Mens divinæ mentis. Filius DEI, Verbum Patris, speculum sine macula Majestatis DEI; fulgor sempiternus solis sempiterni; incorruptissimus judex, et flagitiorum scelerumque vindex justissimus, atque acerrimus; a quo exanimes ad vitam excitati, mutorum linguæ in sermones solutæ, surdorum aures ad audiendum patefactæ, claudis libera gradiendi data facultas, iis, qui omnibus capti membris, totius corporis firmitas restituta; in quo Christiani habent omne salutis præsidium constitutum. 2. Christus incarnatus, _le Christ incarné_. Mysterium augustissimum et arcanissimum; quo rerum universarum, adeoque hominum rector ac opifex humanis se membris cooperuit, et salvis utriusque naturæ discriminibus tam conjuncta DEUM inter ac hominem est instituta consociatio. Verbumque et caro tam arcto ac indissolubili nexu in unam personam coierunt, ut quiquid ibi DEI est, non sit ab humanitate; quidquid autem hominis, non sit a Divinitate divisum. Mysterium, quo humana divinis, terrena cœlestibus, ima summis, pereuntia sempiternis nexu omnium arctissimo devincta et copulata sunt; interque nos ægros ac miseros, et beatos immortalesque spiritus, fœdus inviolabile percussum ac sancitum est; quo natura divina humanis se artubus vestivit, velavit; corpoream indutus naturam DEI Filius, humanis se artubus, humana se specie amicivit. 3. Christus Natus, _le Christ naissant_. Faustissimus post natos homines Christi Servatoris nostri ortus, quo idem reparationis nostræ auctor, ac humanæ salutis restitutor, humana carne circumdatus, in has luminis auras prodiit; quo generis humani vindex, et salutis nostræ assertor, hominum parens DEUS, mortalibus artubus e virgine nasci voluit. 4. Christus passus, _le Christ souffrant_. Funestissima Christi Servatoris cædes, qui, ut nos sempiternis apud inferos suppliciis eriperet, in cruciatum ac necem se obtulit; immanissimis cruciatibus excarnificandum se objecit, et divinæ severitatis tela, nostris jugulis intenta, in se unum avertit Christi e cruce pendentis acerba supplicia, cruciatus, tormenta; mors pro genere humano obita. Singulare divinæ caritatis, humanique sceleris certamen Christo DEO moriente editum. Asserta mortalium generi vita, et victoria per necem immeritam Conditoris. Cf. Passio Christi. 5. Christus Resurgens, _le Christ ressuscitant_. Christi devicta morte reviviscentis triumphus, triumphalis Christi in vitam reditus. Redivivus a morte Servator noster. Christus ab inferis existens. Cf. Pascha. 6. Christus ascendens in cœlum, _le Christ montant aux cieux_. Triumphi pompa, qua Christus se in cœlestia templa transtulit, a nobis super astra in locum altissimum emigravit; in beatissimas illas sedes stupentibus Angelis ascendit, in oras felicissimas sese intulit. Cf. Ascensio Domini. CĬBĀRĬA, ōrum, n. pl. _Aliments_, _nourriture_, _vivres_. SYN. Omnia, quibus animantes vescuntur, et aluntur. EPITH. Menstrua, uberiora. USUS: Cibaria coquere, conficere, petere, dare, præbere. Ex alienis cibariis liberaliter hospites tractare. Cf. Annona. CĬBĀRĬUS, a, um, _Qui concerne la nourriture_. USUS: Cibarius panis, _pain commun_, _(pain des esclaves)_. CĬBUS, i, m. _Nourriture_, _repas_, _mets_. SYN. Esca, pastus, epulæ. EPITH. Animalis, gravis, divisus, modificatus, suavissimus, terrestris. PHRAS. 1. Cibum capere, _manger_. Cibaria sumere; cibo curare corpora; liberaliore victu, obsonio corpora firmare, vires firmare. Moderato cibo naturæ desideria explere; cibo se reficere; corpora curare, reficere. Cf. Edo. 2. Cibo se onerare, _se charger de nourriture_. Cibo immodico se ingurgitare, obruere; abdomen distendere; alvum degravare. Cf. Vorax. 3. Cibos inferre, _porter les mets sur la table_. Mensam cibis instruere; ornare, adornare mensas, exquisitis epulis exstruere. 4. Cibi parcus. Cf. Abstineo. USUS: Epicurus utebatur eo cibo, qui suavissimus esset, et ad concoquendum facillimus, qui inflationem nullam haberet. Cibo et potione onustus esse, _indigestion_. CĬCĀDA, æ, f. _Cigale_. CĬCĀTRIX, īcis, f. _Cicatrice_. SYN. Signum relictum ex vulnere. USUS: Ne obductam reipublicæ cicatricem refricem. Exceptæ adverso corpore cicatrices. Coit jam cicatrix. CĬCER, ĕris, n. _Pois chiche_. (Genus leguminis). CĬCUR, ŭris, omn. gen. _Apprivoisé_. SYN. Mansuetus, mansuefactus. )( Ferus, immanis. PHRAS. Cicurem reddere hominem alioquin barbarum, _adoucir un barbare, un sauvage_. Inveteratam barbariem ex hominis moribus delere; ex agresti immanique vita ad humanitatem, mansuetudinemque traducere; ex feritate ad mansuetudinem transferre; ad humanitatem informare; mansuefacere hominis ingenium agreste et disciplina formare. USUS: Bestiarum immanes aliæ, aliæ cicures. CĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ciēre, a. _Soulever_, _déterminer_; _mouvoir_. SYN. Commoveo. USUS: Id venenum sævos cruciatus ciere solet. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Excito, _provoquer_, _appeler_. Bella, pugnam, motus, lacrimas ciere. CĬLĬCĬUM, ii, n. _Étoffe grossière de poil de chèvre_. SYN. Vestis e pilis caprarum contexta. USUS: Coria, cilicia, saccos imperavit. CINCINNĀTUS, a, um, _Qui a les cheveux bouclés_. USUS: Cincinnatus ganeo. CINCINNUS, i, m. _Boucle de cheveux_. SYN. Capillus ad ornatum intortus. USUS: Erant illi capilli compti, et madentes cincinnorum fimbriæ. CINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Ceindre_, _entourer_. SYN. Coerceo, circumdo, munio, tueor, contineo, sepio. ADV. Diligentius. USUS: Urbes diligentius religione, quam mœnibus cingendæ. Ea septa porticu cingemus. Regio mari cincta et periculis. Mare montibus cingitur, continetur. Cf. Circumdo. CINGŬLUS, i, m. _Ceinture (de la terre)_. SYN. Zona. EPITH. Australis, medius et maximus. USUS: Videmus terram quasi quibusdam cingulis redimitam, e quibus duo maxime inter se diversi. CĬNIS, ĕris, m. _Cendre_. USUS: 1. Cur hunc dolorem cineri et ossibus parentis inuris? Videbitis miserandum patriæ cinerem. 2. (VULG. Cineres benedicti,) _cendres bénites_. Cineres sacri, lustrales, piaculares. 3. (VULG. Dies Cinerum,) _jour des cendres_. Dies, cui sacris cineribus capiti aspersis nomen est, qui a sacro cinere frontibus aspergi solito nomen traxit, reperit. Postridie Hilariorum, Dionysiorum. CIRCA, _Autour de_. Ad locum refertur. SYN. Circum. USUS: 1. Circa Capuam. Circa omnes portus misi exploratores. 2. Ad personas: Multos circa se habebat, _il avait beaucoup de monde autour de lui_. CIRCENSES, ium, m. _Jeux de cirque_. USUS: Ludi circenses. CIRCĬTER, _Environ_, _à peu près_. SYN. Ad, non multo secus, prope, fere. USUS: 1. Refertur ad tempus: Hora sexta circiter. Circiter noctem, meridiem. 2. Ad numerum: Pars tertia circiter, _le tiers à peu près_. CIRCŬĔO, is, īvi, ĭtum, ire, a. _Faire le tour de_. Cf. Circumeo. CIRCŬĬTĬO, ōnis, f. _Ronde_; _détour_; _détour de parole_, _circonlocution_. SYN. Circonscriptio, anfractus, periphrasis. USUS: Quid circuitione opus est et anfractu? rem palam edicito. CIRCŬĪTUS, ūs, m. _Circuit_, _contour_, _enceinte_; _révolution_; _période_. SYN. Conversio, periodus, comprehensio et ambitus verborum, continuatio, circumscriptio, orbis. EPITH. Brevior verborum, longior, sapientissimus atque optimus, incitatior, naturalis, totus orationis. USUS: Circuitus solis diem et noctem efficit. Circuitus orationis, quem Græci periodum vocant. CIRCŬLĀTOR, ōris, m. _Charlatan_. SYN. Circumforaneus, vagus. EPITH. Notissimus. USUS: Notissimus quidam circulator. CIRCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se réunir en cercle_. SYN. Circulos facere, in circulum cogere homines colloquendi gratia. USUS: Oscitans judex, cum alio colloquens, nonnunquam etiam circulans. CIRCŬLUS, i, m. _Cercle_. SYN. Orbis forma plana in orbem acta, gyrus, ambitus rotundus, corona hominum colloquentium. EPITH. Exiguus vitæ, immensus gloriæ, lacteus. USUS: Quidam circulis describendis delectationem capiunt. Circulum describere; orbem circumscribere, _faire un cercle_. 2. Conversio, _cercle céleste_, _révolution_. Stellæ circulos suos et orbes mirabili celeritate conficiunt. 3. Cœtus, corona, _cercle_, _assemblée_, _réunion_. Circulo se subduxit. Sermo in circulis et conviviis liberior. CIRCUM, _Autour_. SYN. Circa. USUS: Refertur ad locum, _auprès de_, _dans_, _chez_. Prætorem circum omnia fora sectabantur. Circum hæc loca morabor. CIRCŬMĂGO, is, ēgi, actum, ere; a. _Tourner_, _faire tourner_; _s’accomplir_. * USUS: Equum freno circumagere. Jam se annus circumegerat. Hostis se ad dissonos tumultus circumegerat. CIRCUMCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper autour_; _retrancher_. SYN. Amputo, reseco, demo, aufero. USUS: Multitudinem sententiarum circumcidere; luxuriem sermonis stilo depasci. Locus omni aditu circumcisus. Hinc derivatur circumcidaneus, a um. * Mustum circumcidaneum, _vin de taille_. Circumcisio Domini. (VULG. _Circoncision de N.-S._) Dies circumcisi Infantis DEI memoria sacer. Octavis a natali dies, quo nato Servatori nostro nomen impositum est. CIRCUMCIRCA, _Tout autour_, _de tous côtés_. SYN. Ab omni parte, undique. USUS: Cœpi regionem circumcirca prospicere. Contra citraque omnium hostium plena erant. CIRCUMCLŪDO, is, clusi, clusum, ere, a. _Environner_, _enfermer de toutes parts_. Veritus, ne duobus exercitibus circumcluderetur. Mira diligentia circumclusus, ne commovere se posset. Cf. Claudo. CIRCUMCŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Habiter autour_, _le long de_. Multi populi eam paludem circumcolunt. CIRCUMCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _s’agiter_. * USUS: Obit, circumcursat villas suas. CIRCUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. _Mettre autour_. SYN. Cingo, sepio, vallo, stipo, circumsepio, circumfundo, vestio, circumplico, circumplector, circumjicio, circumligo, circumsisto, circumveho, circumvenio, circumsideo, circumvallo, ambio. PHRAS. Circumdare urbem, _environner_, _entourer une ville_. Turmas circumfundere; circumjicere multitudinem mœnibus; circumplecti, circumvenire locum opere; circumvallare; medium ab utroque latere concludere; sinu quodam, flexuque frontem aversamque oppidi partem circumire. Cf. Obsideo. USUS: Non egrediar cancellis, quos ipse mihi circumdedi, _je ne sortirai pas des limites que je me suis tracées_. Milites ignem oppido circumdederunt. Oppidum fossa circumdatum. Fossa oppido circumdata. CIRCUMDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire autour_. USUS: Aratrum circumducere, _tracer avec la charrue l’enceinte d’une ville_. Aliquem, ædes et conclavia circumducere. CIRCŬMĔO, is, ĭvi, _vel_ ĭi, ĭtum, ire, a. et n. _Faire le tour_, _tourner autour de_, _cerner_, _envelopper_. SYN. Circueo, eo circum. USUS: Circumit veteranos. CIRCUMFĔRO, fers, tŭili, lātum, ferre, a. _Faire mouvoir autour_. SYN. Circumgesto. USUS: Humani corporis sanguinem in pateris circumtulit, _il fit circuler une coupe remplie de sang_. Sol circumfertur ad brumale signum, _le soleil fait sa révolution du côté du tropique_. CIRCUMFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. _Décrire en tournant_. USUS: Cursum circumflectere. CIRCUMFLO, as, flavi, flatum, are, n. et a. _Souffler de tous côtés_. USUS: Ab omnibus ventis; a ventis invidiæ circumflari, _être battu par tous les orages de l’envie_. CIRCUMFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. _Couler autour_; _regorger_, _être riche_, _abonder_. SYN. Abundo. USUS: Circumfluit gloria, rebus omnibus, copiis abundat. Oratio circumfluens. CIRCUMFŎRĀNĔUS, a, um, _Qui est autour du forum_. SYN. Qui circum forum spatiatur, aliquid venditans. USUS: Pharmacopola circumforaneus, _médecin ambulant_, _charlatan_. Æs circumforaneum, non Corinthium, _dettes (les banquiers et les usuriers habitaient autour du forum)_. CIRCUMFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre autour_. SYN. Ambio. ADV. Undique. USUS: Terra mari circumfunditur. Latent omnia tenebris circumfusa. CIRCUMGESTO, as, avi, atum, are, a. _Colporter_. SYN. Circumfero. CIRCUMJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être étendu_, _situé autour_. USUS: Reliquæ regiones, quæ circumjacent Europæ. CIRCUMJECTUS, us, m. _Enceinte_. SYN. Qui terram vasto circumjectu amplectitur. CIRCUMJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Placer autour_; _entourer_. USUS: Circumjecta muris ædificia, campi circumjecti. CIRCUMLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher autour_; _entourer_. SYN. Implico, complico. USUS: Anguis eum circumligavit. CIRCUMLŬO, is, ere, a. * _Baigner_. USUS: Peninsulæ in modum pars major circumluitur. CIRCUMLŬVĬO, ōnis, f. _Atterrissement_. USUS: Jura circumluvionum et alluvionum. CIRCUMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer de tous côtés_. USUS: Hostis suorum multos post montes circummisit. Circummissi senatores delectus habuere. CIRCUMMŬNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. * _Entourer_, _fortifier une place_; _investir_. USUS: Pene ut feminas, circummunitos se prohiberi aqua fremebant. CIRCUMPĔDES, um, m. pl. _Laquais_. SYN. Servi a pedibus. USUS: Circumpedes formosi et litterati. CIRCUMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_, _entourer_. SYN. Circumplico. CIRCUMPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Envelopper_. SYN. Circumplector. CIRCUMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Action de boire à la ronde_. USUS: Omnis circumpotatio, qua pocula in circulum redeunt, est sublata. CIRCUMRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger autour_. SYN. Arrodo. USUS: Dudum circumrodo, quod devorandum est, _je tourne autour de ce qu’il faut aborder franchement_ (PROV.). CIRCUMSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Définir_, _expliquer_. SYN. Determino, constituo, definio, concludo. ADV. Scelerate senatum. Circumscribi brevi, et definiri numerose verba. USUS: 1. Natura exiguum vitæ curriculum nobis circumscripsit, æternum gloriæ. 2. Constringo potestatem, _borner_, _limiter_, _restreindre_. Senatus Prætorem circumscripsit. 3. Concipio, _concevoir_. Mente circumscribenda est prius sententia, et verba confestim concurrent. Cf. Definio. CIRCUMSCRIPTĒ, _D’une manière précise_. SYN. Paucis, definite, breviter. USUS: Singulas res definimus, et circumscripte complectimur. CIRCUMSCRIPTĬO, ōnis, f. _Limite_; _définition_. SYN. Definitio, circuitio. EPITH. Aperta. USUS: Æternitatem nulla circumscriptio temporis metitur. CIRCUMSCRIPTOR, ōris, m. _Trompeur_, _fripon_. USUS: Quis testamentorum subjector? quis circumscriptor? quis ganeo? CIRCUMSĔCO, as, cui, sectum, are, a. _Couper autour_. SYN. Circumcido. CIRCUMSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Être assis autour de_; _assiéger_, _investir_. SYN. Circumsideo, obsideo, circumvenio, corona cingo, incingo. USUS: Urbs ab hostibus circumsedetur. Oppidum interclusum circumsedere. Cf. Obsideo, Circumdo. CIRCUMSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer_. SYN. Circumdo. USUS: Senatus armatis circumseptus. CIRCUMSESSĬO, ōnis, f. _Siége d’une ville_. SYN. Obsessio. USUS: Circumsessionis causam in alium transtulit. CIRCUMSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Assiéger_. SYN. Obsideo. Cf. Obsideo, Circumdo. CIRCUMSISTO, is, stĕti, stĭtum, ere, n. _Entourer_. USUS: Circumsistunt eum lictores valentissimi. CIRCUMSŎNO, as, ui, ĭtum, are, n. _Retentir tout autour_. ADV. Undique vocibus talibus. USUS: Vocibus tuis aures meæ circumsonant. CIRCUMSPECTĬO, ōnis, f. _Vigilance_. SYN. Accurata consideratio. USUS: Circumspectione utendum est. Cf. Cautio, Cautus. CIRCUMSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Regarder tout autour_. SYN. Circumspicio. CIRCUMSPECTŬS, ūs, m. _Action de voir autour_. USUS: Facilis est circumspectus, quo eam, etc., _je puis voir aisément où je vais, etc._ CIRCUMSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Observer_, _examiner_. SYN. Adverto, perpendo, oculis obeo, collustro, accurate considero. ADV. Celeriter animo, diligenter, diligentissime, magnifice se, paulisper. PHRAS. Aciem mentis in omnes partes intendere, _chercher à pénétrer_. Circumferre oculos; oculis aliquem requirere. Prospectum in urbem et agros captare. USUS: Circumspicite paulisper mentibus vestris. Circumspicite procellas imminentes. Magnifice se circumspicere, sibi placere, _s’admirer, (avoir une haute idée de soi-même)_. CIRCUMSTO, as, stĕti, stătum, are, n. et a. _Se tenir en cercle_; _entourer_, _assiéger_. SYN. Circumdo, circumsisto. USUS: Noctes et dies omnia nos fata circumstant. Circumstant te summæ auctoritates, quæ te oblivisci domesticæ laudis non sinant. Frequentes me circumstetere. Cf. Circumdo. CIRCUMVĀDO, is, vasi, ere, a. _Envahir_. USUS: Anceps terror circumvasit barbaros, hinc arce capta, illinc urbem scandente hoste. CIRCUMVALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer d’un retranchement_. SYN. Munio vallo. USUS: Oppidum bidui labore circumvallarunt. CIRCUMVECTĬO, ōnis, f. _Transport_; _mouvement circulaire_. USUS: Solis circumvectio. Portorium circumvectionis. CIRCUMVECTUS, a, um, _Qui s’est porté autour_. USUS: Equites jubet circumvectos ab tergo invadere aciem, _il ordonne à la cavalerie de tourner et de prendre à dos l’armée ennemie_. CIRCUMVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Mener autour_, _côtoyer_, _doubler_. USUS: Equo circumvectus Dictator. Classe circumvehi insulam. CIRCUMVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Accabler (par force et par ruse)_, _circonvenir_. SYN. Decipio. ADV. Acute testes, indigne. USUS: Subvenire alicui, qui potentum opibus circumveniri urgerique videtur. Innocentem judicio circumvenire et opprimere. Cf. Decipio. CIRCUMVESTĬO, is, ire, a. _Revêtir autour_, _envelopper_. USUS: Dictis circumvestire consilia sua, _cacher sa pensée sous ses discours_. CIRCŪS, i, m. _Cirque_, _arène_. SYN. Campus, in quo populus ludos spectans considebat. EPITH. Candens, elucens candore, magnus, maximus. USUS: Ludi publici sunt cavea circoque divisi. CIS, _En deçà de_. SYN. Citra. )( Trans. USUS: Cis Euphratem. CĬSĬUM, ii, n. _Chaise à deux roues_, _voiture légère_. Genus vehiculi velocis. CISTA, æ, f. _Corbeille_, _cassette_; _armoire_. SYN. Arca, fiscina, canistrum. USUS: Cistas dejicit. CĬTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Plus rapproché_; _plus récent_. SYN. Propinquior. )( Ulterior. USUS: Atque ut ad citeriora et notiora veniam. CĬTHĂRA, m, f. _Cithare_. SYN. Lyra. USUS: Cithara canere. CĬTHĂRISTA, æ, m. _Joueur de cithare_. USUS: Saltatores, citharistæ. De eo, qui tantum pulsat citharam, non accinit. CĬTHĂRŒDUS, i, m. _Qui chante en jouant de la cithare_. SYN. Qui cithara canit; pulsat citharam, et canit. CĬTĬMUS, a, um, _Très-proche_. SYN. Proximus. )( Ultimus. USUS: Luna cœlo ultima, citima terræ. CĬTĬUS, _Plus vite_. SYN. Ocius, prius. USUS: 1. Citius repentinus morbus oculorum, quam diuturna lippitudo sanatur. 2. Potius, verius, magis, aptius, _plutôt_. Eum citius veteratorem quam oratorem dixeris. CĬTO, _Vite_, _rapidement_. SYN. Celeriter, mature, quamprimum, sine mora, brevi tempore, mox. )( Tarde. PHRAS. Cito rem conficiam, _j’aurai bientôt terminé l’affaire_. Quamprimum, perceleriter, citius quam æstimas; protinus, mature, momento rem confectam dabo; impigre, propere, præpropere rem festinabo. Quam ocissime, quam maturrime; solertissime, temporis puncto conficiam; summam celeritatem adhibebo. Prius tua opinione, actutum, subito, prompte, strenue rem agam. Cf. Celer, Statim. USUS: Puer cito arripit, _l’enfant saisit facilement_. CĬTO, as, avi, atum, are, a. _Citer en justice_. SYN. In jus voco, adesse jubeo, diem alicui dico, laudo, nomino. USUS: 1. Testem citabo totam Siciliam. Aliquem capitis reum in judicium per præconem citare. Citavit testes, _il assigna des témoins_. 2. Citato equo illuc contendit, _il se rendit en ce lieu à bride abattue_. 3. Citare auctores, _invoquer l’autorité d’un auteur_; rectius: Laudare auctorem, testem; afferre testimonium auctorum. CĬTRA, _En deçà de_; _en avant de_. SYN. Cis. )( Ultro. USUS: 1. Exercitum habuit citra flumen. 2. Citra fastidium, _sans dégoût_. CĬTRĔUS, a, um, _De citronnier_. USUS: Mensa citrea. CĬTUS, a, um, _Prompt_, _rapide_. SYN. Celer, maturus. Cf. Celer, Propero. CĪVĬCUS, a, um, _De cité_, _civique_. USUS: Corona civica. CĪVĪLIS, e, omn. gen. _De cité_, _de citoyen_; _civil_. USUS: Bellum civile, studium; jus civile; mos, consuetudo civilis. Pro civili parte rempublicam salvam cupio, _en ma qualité de citoyen, je désire le salut de la république_. CĪVĪLĬTER, _En citoyen_, _comme il convient à un citoyen_. USUS: Civiliter vivere, cum aliquo civiliter contendere. CĪVIS, is, m. _Citoyen_. SYN. Municeps, popularis. (VULG. Conterraneus, concivis, compatriota.) PHRAS. 1. Civem facere aliquem, _donner à qqn le droit de cité_. Civitatem alicui dare, donare, largiri, impertiri; adscribere civitati, _vel_ in civitatem; in civitatem suscipere, recipere; adsciscere civem; civitate donare; accipere in civitatem; ad civium numerum adscribere; referre inter cives. 2. Civis factus est, _il fut fait citoyen_. Civitate donatus est; jus civitatis consecutus est; civitatem impetravit; relatus est inter cives; particeps civilium munerum factus est; in civitatem receptus est; patuit illi Rom. civitas; virtutis præmium civitas Rom. fuit 3. Civium jure excidit, _il perdit ses droits de citoyen_. Civitatem amisit, perdidit; segregatus a numero civium est. Civitas ei adempta est; in ærarios relatus est; ex albo civium erasus est. USUS: Civem aliquem designare, facere, habere. Civis reipublicæ amantissimus. CĪVĬTAS, ātis, f. _Cité_, _état_. SYN. Civium multitudo in unum locum congregata; jus civium, libertas. EPITH. Adjutrix scelerum, libidinum testis, fautorum receptrix. Aliena, amica alicui, amicissima et fidelissima, ampla, illustris, clara, nobilis, amplissima, beata, honesta, libera, bella, clara, commendatior, commentitia, communis, conjunctissima, antea copiosa, cuncta, erudita, fidelis, fidelior, _aut_ copiis locupletior, auctoritate gravior, fidelissima, firma, valens, florens, florentissima, consilio et armis fœderata, grata, gravis et locuples, ornata, gravissima, moderatissima, illustris, immunis, improba, incolumis, ingrata, inutilissima, lauta, libera, liberta, locuples, maledicentissima, maledicta, misera atque inanis, bene morata, bene constituta, nobilissima quondam, et jam doctissima, nova, occupatissima, opportunissima ad aliquid, opulentissima et beatissima, orba, pacata et libera, prava, perdita, perprava et tenuis, potens, barbara, princeps omnium rerum, proxima alicui loco, pulcherrima, quieta, sancta, socia factorum et flagitiorum, sollicita, splendidissima, suspiciosa et maledica, tenuis, vitiosa, universa. Civitates afflictæ, alternæ, amplissimæ, egentissimæ, fœderatæ, invictissimæ, marinæ, maximæ, minimæ, minores, bene moratæ, ornatæ, pacatæ, tranquillæ, perditæ, salvæ et incolumes; amplæ atque potentes, tantæ et tam graves, totæ, universæ. USUS: 1. Concilia, cœtusque et conventicula hominum civitates appellantur. Cato ortu Tusculanus est, civitate Romanus. Romam urbem civitas incolit, _la ville de Rome est habitée par des citoyens_. Dicavit se in civitatem Romanam. 2. Jus civitatis alicui impertiri, _accorder à qqn le droit de cité_. Civitatem dare, donare, largiri alicui; in civitatem recipere, suscipere, adscribere aliquem. 3. Civitatis jus amittere, _perdre le droit de cité_. Civitatem perdere; civitatem adimere alicui. Civitatem nemo amittit, nisi sua culpa. 4. Civitate mutari, _devenir citoyen d’une autre ville_. Cf. Civis. CLĀDES, is, f. _Perte_, _fléau_; _défaite_. SYN. Calamitas, damnum, cædes. EPITH. Horribilis, importuna, ingens, luctifica, subita, tanta, vetusta. USUS: 1. Cladem facere, afferre, inferre, _faire essuyer une grande défaite_. 2. Cladem accipere, _essuyer une défaite_. 3. Cladem reddere, _prendre une revanche_. Cf. Cædes, Cædo, Damnum, Prœlium. CLAM, _En secret_. SYN. Furtim, occulte, ex occulto, ex insidiis. )( Palam. PHRAS. 1. Clam nescio quid agitat, _il médite je ne sais quoi au fond du cœur_. Clandestina consilia miscet; latenter, ex occulto, in occulto nescio quid parat, machinatur; occulte cuniculis me oppugnat; secreto, arbitris remotis, clanculum, in operto, occultis sermonibus, nescio, quid serit. 2. Clam discessit, _il est parti à l’insu de tous_. Silentio ex urbe egressus; imprudentibus omnibus, insciis, inscientibus omnibus; remota hominum conscientia fuga sibi consuluit. Cf. Occulto, Tego, Celo. CLĀMĀTOR, ōris, m. _Criard_, _déclamateur_. USUS: Odiosi ac molesti clamatores. CLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui crie_. USUS: Clamatorium genus. CLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier fort_, _appeler à grands cris_. Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur, _vos sourcils semblent accuser l’astuce_. CLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier_. SYN. Vocifero; clamorem edo, facio, profundo; voce contendo, persono. PHRAS. Ingentem clamorem tollunt, _ils poussent de grands cris_. Vociferatione utuntur maxima, clamore profuso; circumsonat hostilis clamor; truci cantu, clamoribus inconditis, horrendo cuncta complent sono. Ululatus, cantusque dissoni audiuntur. Clamoribus strepunt, perstrepunt; tumultu personant omnia. Terribilis inde sonus accidit; incertis clamoribus, stridore horrendo omnia personant, aures fatigantur. Nemora vallesque circumjectas terribili sono implent. Vocem emittunt, sustollunt, efferunt, intendunt, contendunt, mittunt; indicem voluntatis virtutisque clamorem efferunt, inconditum trucemque clamorem edunt; incondito clamore perturbant omnia; clamor barbaro ululatu permistus præsentes terret. USUS: Hoc me tua causa fecisse clamo ac testor. CLĀMOR, ōris, m. _Cri_, _clameur_. SYN. Vociferatio. EPITH. Acutissimus, cœlestis, concionalis, incredibilis, infestus atque inimicus populi, magnus, major, maximus, par, profundus. Clamores gladiatorii, magni, majores, maximi. USUS: 1. Clamorem movere, excitare, _exciter les clameurs_. Clamorem edere, tollere, extollere, profundere, _jeter_, _pousser des cris_. Clamorem reddere, _répondre aux clameurs_. Clamorem proximis tradere, _transmettre le cri (de guerre) à ses voisins_. Clamorem arctare. Clamore facto, sublato. 2. Acclamatio, admurmuratio, _acclamations_. Hæc sunt, quæ clamores et admirationem in oratione efficiunt. Cf. Clamo. CLĀMŌSUS, a, um, _Criard_. CLANCŬLUM, _A la dérobée_, _en cachette_. SYN. Clam. USUS: Hæc clanculum dicta sunto. Cf. Clam. CLANDESTĪNUS, a, um, _Qui se fait en cachette_, _clandestin_. SYN. Occultus. USUS: Clandestinum scelus. Clandestina cum hoste colloquia miscere. Cf. Occultus. CLANGOR, ōris, m. _Son de la trompette_. SYN. Tubarum cantus, vox aquilæ, et aliarum avium. EPITH. Tremulus, vastus. CLĀRĒ, _Clairement_, _nettement_. SYN. Clara voce, explicate, plane, aperte, dilucide, enodate, manifeste. USUS: Clare gemuit. Semper id periculum clarius apparet. CLĀRĔO, es, ui, ere, n. _Briller_; _être illustre_. SYN. Emico. CLĀRĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de réclamer solennellement une satisfaction_. SYN. Belli denuntiatio. CLĀRĬSŎNUS, a, um, _Clair_, _retentissant_. SYN. Clare sonans, canorus. CLĀRĬTAS, ātis, f. _Illustration_, _célébrité_. SYN. Splendor nominis, fortunæ, gloriæ nobilitas. USUS: Claritatem nominis aucupari, assequi, admittere. Claritas vocis. Cf. Splendor. CLĀRĬTŪDO, ĭnis, f. _Célébrité_, _illustration_, _éclat_. USUS: Artes quibus summa claritudo paratur. Cf. Splendor, Gloria, Dignitas, Clarus. CLĀRUS, a, um, _Clair_; _illustre_. SYN. 1. Planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. )( Obscurus. 2. Insignis, nobilis, illustris, celeber. PHRAS. 1. Vir est clarissimus, _cet homme est très-célèbre_. Clara est ejus viri virtus; inclita religio. Magnum est ejus viri nomen et opinio; amplissima auctoritas; claritate nominis insigni præditus; magna est in civibus gloria; vir est omnis ætatis ac memoriæ clarissimus; est in eo viro laus virtutis maxima; fama fertur in primis; maximum hujus in his regionibus nomen est, hujus viri clarissima virtus est et insignis ad posteros. Cf. Celeber, Altus. 2. Rem clariorem reddere, _rendre une chose plus claire, plus intelligible_. Claram spectatamque facere; nobilitatem rebus dare; rei dignitatem facere, addere, conciliare; lucem rebus dare, splendorem afferre, illustrare rem, in bono lumine collocare. Cf. Illustro. 3. Res clara est, _la chose est claire, évidente_. Res ipsa se aperit; præsentior jam res est, quam ut ignorari possit; liquida res est et in medio posita. In luce res est. Cf. Manifestus. USUS: 1. Claris et illustribus exemplis usus sum. Clara hæc sunt, non immoror. Clara jam luce, _pendant le jour_. 2. Insignis, _illustre_, _distingué_. Vir clarus et nobilis ex doctrina. Claram mortem oppetere. Cf. Præclarus, Honoratus, Celeber. CLASSĬĀRĬUS, a, um, _Soldat de marine_, _marin_. * USUS: Classiarius miles. CLASSĬCUS, a, um, _Citoyen de la première classe_. CLASSĬCUM, i, n. _Trompette guerrière_. SYN. Sonus tubarum. USUS: Advocare ad concionem, silentium facere classico, _sonner l’assemblée_. Canere, concinere classicum, _donner le signal du combat_. CLASSIS, is, f. _Flotte_. SYN. Naves, navium multitudo. EPITH. Bella, bene magna et ornata, præclara in speciem, sed inops et infirma propter dissimilitudinem propugnatorum atque remigum, pulcherrima. USUS: 1. Classem ædificare, ornare, apparare, comparare, instruere, _équiper une flotte_. Classem deprimere, frangere, demergere, _détruire_, _couler bas une flotte_. 2. Ordo civium, et distributio pro modo census, _une des six classes dans lesquelles était réparti le peuple romain_. Tributim et centuriatim describere ordines, ætates, classes. Cf. Navis. Classis Præfectus. Cf. Præfectus. CLATHRI, ōrum, m. pl. _Grille_, _barreaux_. CLAUDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de boiter_, _démarche de boiteux_. EPITH. Deformis. USUS: Apparet in eo claudicatio non deformis. CLAUDĬCO, as, are, n. _Boiter_. SYN. Altero pede nuto. USUS: 1. Num claudicat vir bonus? 2. TRANSL. Titubo, vacillo, debilis, infirmus sum, _chanceler_, _être défectueux, imparfait_. Claudicat hæc oratio. Claudicat amicitia nostra, vacillat et titubat. Claudicat in officio. Etiam summa felicitas semper ex parte aliqua claudicat. CLAUDO, is, clausi, clausum, ere, a. _Fermer_. SYN. Obstruo, oppilo, obturo, intercludo, comprimo. PHRAS. Urbs clausa est, _la ville est fermée_. Fores portarum objectæ sunt; claustra urbis objecta sunt; obseptum est in urbem iter; interclusa ad urbem via est. Urbs nemini patet; non patet ad urbem aditus. Cf. Aditus. USUS: Alicui exitum, viam, transitum; fugam hosti claudere. Consilia sua clausa habere. Claudere aures optimis consiliis. Ejus consuetudinem mihi adhuc meus pudor clausit. Mare clausum nuntios moratur. Nullius domus satis clausa tuæ libidini. Cf. Includo. CLAUDUS, a, um, _Boiteux_. SYN. Altero pede læsus, _vel_ captus. CLĀVA, æ, f. _Bâton_, _massue_. USUS: Clava et fuste repulsus. CLĀVĬCŬLA, æ, f. _Vrille_, _tendron de la vigne_, _au moyen duquel elle s’attache aux soutiens_. SYN. Capreolus in vite. USUS: Vitis claviculis suis, quasi manibus, quidquid est nacta, amplectitur. CLĀVIS, is, f. _Clef_. USUS: Alicui claves tradere, credere. (VULG. Claves Imperii, _les clefs_, _le boulevard de l’empire_.) Latine: Claustra portæque Imperii. CLAUSTRUM, i, n. Sæpius plurali adhibetur. _Porte_; _boulevard_, _défense_, _rempart_. SYN. Fores, loca clausa. USUS: Claustra urbis, regionis hostibus committenda non sunt. Effringi fores, revelli claustra. (VULG. Claustrum Monachorum, _cloître_.) Cœnobium. (VULG. Clausura, _clotûre_.) Claustra cœnobii. CLAUSŬLA, æ, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Extrema cujusque rei pars, præsertim in oratione, versu. Verborum conclusio, exitus. EPITH. Difficilis, præclara. USUS: Clausula numerose et jucunde cadens. Cum argumentum scribendi non suppetit, utor consueta clausula. Clausula edicti. CLĀVUS, i, m. _Clou_; _gouvernail de navire_, _timon de l’état_. SYN. Gubernaculum navis. EPITH. Tractabilis. USUS: Clavum imperii tenere, _être au timon des affaires_. Tractare gubernacula reipublicæ. CLĒMENS, entis, omn. gen. _Clément_, _doux_, _généreux_. SYN. Lenis, mitis, mansuetus, misericors, liberalis, humanus. PHRAS. Princeps erat clementissimus, _le prince était très-clément_. Princeps erat, ad cujus expertam clementiam nemini non tutus receptus erat; qui cives mirifice colebat; qui civium voluntati ac gratiæ deditissimus erat; qui oblivisci nihil solebat, nisi injurias; cujus incredibilem mansuetudinem, inusitatam inauditamque clementiam non æquare modo dicendo, sed ne adumbrare quidem quisquam possit; a quo nihil non benigne clementerque factum; clementia tanta, ut nemini supplici non dextram fidemque porrigeret, spem salutis ostenderet, indulgeret; nihil isto Principe clementius; nemo cum illo Principe clementiæ laude comparandus, æquandus, conferendus. Nemo illi hac clementiæ laude par, aut secundus; Princeps proprio quodam naturæ munere ad clementiam liberalitatemque factus videtur. Præcipua quadam laude florebat clementiæ; Principum nemo est, in quo plus quam in isto clementiæ esset ac humanitatis; clementiæ laude præstabat, antecellebat, anteibat omnes. Cf. Lenis. USUS: Clemens et misericors judex; clemens castigatio. CLĒMENTER, _Avec clémence_, _bonté_. SYN. Mansuete. USUS: Clementer facere, audire. CLĒMENTĬA, æ, f. _Clémence_, _douceur_, _bonté_. SYN. Lenitas, benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo, placabilitas, bonitas, moderatio animadvertendi. EPITH. Admirabilis, grata alicui, insidiosa, inusitata inauditaque, jucunda auditu, popularis, singularis. USUS: Clementia est, per quam animi temere in odium alicujus invectionis concitati, comitate retinentur. Cf. Lenitas, Clemens. CLĒPO, is, psi, ptum, ere, a. _Voler_, _cacher_, _dissimuler_. SYN. Furor, rapio, subripio. USUS: Pueri Spartæ rapere et clepere discunt. CLEPSYDRA, æ, f. _Clepsydre_. SYN. Vas, e quo aqua paulatim effluens horas distinguit, horologium. USUS: Ad clepsydram declamare, _déclamer_, _parler à l’heure_. CLĬENS, entis, m. _Client_. SYN. Qui in fide alicujus est et clientela. EPITH. Proprius, vetus. Clientes novi, plurimi. USUS: Tibi nemo cliens esse, te nemo clientem habere volet. CLĬENTĒLA, æ, f. _Patronage_, _clientèle_. SYN. Clientum defensio, tutela, procuratio. EPITH. Honesta, illustris, clientelæ maximæ, provinciales. PHRAS. Se in fidem ac clientelam tradere, dare, conferre, dicare, _se placer sous le patronage de qqn_. Alterius fidei se committere, mandare; in fidem alterius se permittere; tutelæ subjicere et commendare. USUS: Esse in fide et clientela alterius. Clientelam ad se traducere. CLĪTELLÆ, ārum, f. pl. _Bât_. SYN. Ephippia, quæ jumentis imponuntur ad melius ferendas sarcinas. USUS: Ea onera clitellis sunt apportata. CLĪTELLĀRĬUS mulus, i, m. _Bête de somme_. CLĪVŌSUS, a, um, _Qui s’élève en pente_, _montueux_. USUS: Clivosus locus. CLĪVUS, i, m. _Pente_, _montée_. SYN. Collis. EPITH. Plenus servorum. CLŎĀCA, æ, f. _Egout_, _cloaque_. SYN. Locus cavus, per quem sordes eluuntur. USUS: Cloacam maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis, sub terram agi jussit. CLYPĔUS, i, m. _Bouclier_. USUS: Abjecto clypeo fugit. CŎĂCERVĀTĬO, ōnis, f. _Action d’entasser, d’accumuler_. SYN. Copia, cumulus, acervus. EPITH. Universa. USUS: Coacervatio argumentorum, et frequentatio. CŎĂCERVO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_. SYN. Aggrego, accumulo, cogo, congero, cumulo. USUS: Pecuniam immensam cogere et coacervare. CŎĂCESCO, is, ere, n. _Devenir aigre_. SYN. Acidus fio, acesco. USUS: Vinum vetustate coacescit. CŎACTĬO, ōnis, f. _Rassemblement_. SYN. Congregatio, conspiratio, conventiculum. USUS: Nocturnis vigiliis et hominum coactione turbata civitas. CŎACTOR, ōris, m. _Collecteur d’impôts_; _commis de recette_. SYN. Qui pecuniam cogit et recipit officii nomine. (VULG. Perceptor particularis.) USUS: 1. Non effugies nostros coactores. CŎACTUS, a, um, part. v. cogo. _Forcé_. SYN. Expressus. USUS: 1. Hæc non nisi coactus scripsi. 2. Congregatus, _rassemblé_. Copiæ in unum locum coactæ. Cf. Invitus, Nolo, Ægre. CŎACTŬS, ūs, m. _Impulsion_. SYN. Impulsus. USUS: Hæc tuo coactu scripsi. Coadjutor Episcopi, _Coadjuteur d’un évêque_. SYN. Episcopus qui alterum adjuvat episcopum. Coadjutor, Conservus, _aide_, _homme d’affaires_. SYN. Administrator rei domesticæ, qui domestico opere exercetur; in re familiari adjutor; adjutor operum; ad domestica ministeria adscriptus. CŎÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir avec_. SYN. Construo. CŎÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaliser_, _rendre égal_. SYN. Æquo. USUS: Coæquare gratiam omnium difficile est, _il est difficile que tous aient une égale autorité_. Coæquare omnia ad suas injurias et libidines, _faire peser sur tous également le joug de ses injustices et de ses caprices_. CŎÆVUS, a, um, _Du même âge_, _contemporain_. SYN. Æqualis, ætate cum aliquo conjunctus. CŎĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement simultané_. SYN. Agitatio. USUS: Coagitatio pulmonum. CŎAGMENTĀTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _réunion de parties_. SYN. Nexus, compositio, constructio, conjunctio. EPITH. Dissolubilis. USUS: Copulatio rerum et quasi consentiens ad mundi incolumitatem coagmentatio naturæ. Coagmentatio non dissolubilis. CŎAGMENTO, as, avi, atum, are, a. _Assembler_, _réunir_. SYN. Compono, conjungo, construo, compingo. )( Dissolvo. USUS: 1. Nihil tam aptum, tam compositum ac coagmentatum inveniri potest. Struere verba, ac veluti coagmentare. 2. Conficio, tracto, _affermir_. Pacem coagmentare, _cimenter la paix_. Cf. Conjungo. CŎĀGŪLUM, i, n. _Présure_, _ce qui sert à faire cailler le lait_. USUS: Lactis coagulum. CŎĂLESCO, is, ălŭi, escere, n. _Se joindre_, _se figer_; _se réunir_. SYN. Cohæreo, concresco. USUS: Concordia coaluerant animi. CŎANGUSTO, as, atum, are, a. _Rétrécir_, _reserrer_. SYN. Coarcto. )( Dilato. USUS: Hæc lex in cunctum ordinem dilatata coangustari potest. CŎARCTĀTĬO, ōnis, f. _Action de presser, de réunir_. USUS: Coarctatio plurium in angusto tendentium. CŎARCTO, as, avi, a tum, are, a. _Presser_, _resserrer_, _rétrécir_. SYN. Constipo, coangusto. )( Dilato, explico. USUS: Fac, ut quæ arctavit et peranguste refersit, dilatet et explicet. Coarctari in oppido. Angustæ fauces iter coarctant. CŎARGŬO, is, ere, a. _Accuser_, _convaincre_, _confondre_. SYN. Arguo, redarguo, accuso, convinco, detego, indico. USUS: Coarguere aliquem; coarguere errorem, culpam, mendacium alicujus. Aliquem avaritiæ coarguere. Aliquem multis suspicionibus, conjecturis coarguere; vitæ turpitudine sese ipse coarguit. Cf. Convinco, Accuso. CŎCHLĔA, æ, f. _Limaçon_. EPITH. Domiporta, sanguine cassa. USUS: iste tanquam cochlea abscondit et retentat sese tacitus. CŎCHLĔAR _vel_ CŎCHLĔĀRE, is, n. _Cuiller_. USUS: Cochlearis mensura, _cuillerée_, _mesure pour les liquides_. CŎCLES, ĭtis, m. _Borgne_. SYN. Luscus, altero captus oculo. COCTUS, a, um, _Cuit_, _mûr_. SYN. TRANSL. Maturus. )( Crudus. USUS: Poma matura et cocta. Sermo bene coctus et conditus. CŎCUS, _vel_ CŎQUUS, i, m. _Cuisinier_. SYN. Qui cibos parat et condit. USUS: Mitto cocos, pistores, lecticarios. Cocus vilissimum antiquis mancipium, æstimatione et usu in pretio esse cœpit. Majoris pretii nunc cocus est, quam villicus. CŌDEX, ĭcis, m. _Livre_, _registre_, _écrit_. SYN. Tabulæ accepti et expensi; _item_: liber, in quo acta publica scribebantur. EPITH. Falsus, interlitus. USUS: In codicem referre; codicem obsignare; e codice delere. Non habere se hoc nomen in codice accepti et expensi fatetur. CŌDĬCILLI, orum, m. pl. _Tablettes à écrire_. SYN. Tabellæ, libelli. USUS: Exarare aliquid in codicillis, referre dicta in codicillos. CŒLESTIS, e, com. gen. _Céleste_, _divin_. SYN. Divinus, immortalis. )( Humanus. USUS: Rem gessisti memorabilem, ac pene cœlestem. Cœlestes orbes. Fama Herculem in concilio cœlestium collocavit. CŒLĬTES, um, m. pl. _Habitants du ciel_, _dieux_. SYN. Cœlicolæ. USUS: Cœlitum ira invectum est hoc malum. CŒLUM, i, n. _Ciel_. SYN. Altissimum DEI domicilium; regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium. PHRAS. 1. Ad cœli gaudia pervenero Sancti, _les saints sont parvenus à la gloire du ciel_. Sancti corporibus laxati in cœlestia templa penetraverunt; exuti corpore mortali ad superos migraverunt, ad bona nulla temporis longinquitate pereuntia; cum DEO beatissimam vitam ævo infinito vivunt; in beatorum domicilium accepti gaudiis omnibus affluunt et circumfluunt; cœlesti civitate donati, torrente voluptatum inundantur; hinc profecti recta ad concilium, ad domum sempiternam DEI, ad regiones immortalitatis evecti sunt, ubi placidissima quies et vita sempiterna vigent; ubi bona ea nos manent, ut neque aspectu oculorum comprehendi, neque auribus percipi, neque ulla cogitatione queant adumbrari; ubi nec visa cuiquam mortalium, nec auribus arrepta, nec mente unquam tractata vigent gaudia, et vigebunt spatiis sæculorum innumerabilium; ubi Divinæ majestatis aspectu in omnium sæculorum perpetuitatem sine satietate perfruentur. Sancti ab his locis ærumnarum plenis, in illam innumerabilibus felicitatibus redundantem affluentemque regionem demigrarunt; in cœlestes domos, in concilium Superum, in illam stabilem sedem ac domicilium Beatorum; in illam Regis æterni aulam; in illam cœlestem ac beatam domum felicitate æterna fruentium animorum; in cœlestem Regiam, ubi cum DEO æternum degent ævoque beatissimo ac sempiterno fruentur. 2. Sæpe de cœlo cogitadum, _il faut souvent penser au ciel_. In beatissimam cœlitum sedem, in augustissimam illam Divinitatis sedem omnes cogitationes conferre decet. Erigenda mens est identidem et attollenda ad ilium æternæ felicitatis portum. Obeundæ identidem mente cogitationeque oræ illæ cœlestes ac beatissimæ; in iisque mente ac animo habitandum. Cf. Beatus. USUS: 1. Omnibus idem cursus ad cœlum patet. Homo divinus de cœlo delapsus videbatur, _cet homme divin semblait descendu du ciel_. De præstantis virtutis viro. Nocturna cœli forma siderum ornatus. Celerrima cœli conversio. 2. Aer, spiritus circumfusus, _air_, _atmosphère_, _température_, _temps_. Gravis et pestilens cœli aspiratio. Cœli gravitas, natura et temperatio. 3. TRANSL. Summus locus et gradus, _comble_, _faîte du bonheur, de la gloire_. Aliquem laudibus in cœlum ferre. In cœlo sum. Cœlum digito attingo. Hominis vox est, felicis admodum, et lætitia gestientis. CŎĒMO, is, emi, emptum, ere, a. _Acheter_. SYN. Emo, coemptionem facio. Cf. Emo. CŎEMPTĬO, ōnis, f. _Vente_, _coemption_, _une des formes du mariage romain_. USUS: Coemptiones facere. Cf. Emptio. CŎEMPTĬŌNĀLIS, e, com. gen. _Relatif à la coemption_. SYN. Qui frequens est in coemptionibus. CŒNA, æ, f. _Dîner_, _repas du soir_. USUS: Ad cœnam me vocavit, perduxit. Cœnam fecit, dedit lautam. Cœna me accepit lautissima. Condixi ad cœnam, promisi. Non soleo obire cœnas. Cœnæ adhibitus est. Cœna Domini, _la Cène du Seigneur_. Dies sacer cœnæ Domini, sacrosanctæ Christi cœnæ memoria sacratus. Epulum Divinum. CŒNĀCŬLUM, i, n. _Salle à manger_. SYN. Triclinium. USUS: Roma cœnaculis sublata et suspensa. CŒNĬTO, as, are, n. _Dîner souvent_. SYN. Frequentius cœno. USUS: Foris apud alios cœnitare non soleo. CŒNO, as, avi, atum, are, n. _Dîner_. ADV. Belle, frugaliter, honeste, libenter, male, melius, nequiter, prave, recte, turpiter. USUS: Cœnati discubuimus. Manus lava et cœna. CŒNŬLA, æ, f. _Petit dîner_. SYN. Cœna parva. CŒNUM, i, n. _Boue_, _ordure_. SYN. Lutum. USUS: 1. In cœno jacere. Cœno oblitus. 2. TRANSL. Pro homine sordido, aut insigniter improbo, _être immonde_, _dégradé_, _méprisable (t. d’inj.)_. Cœnum olet homo sordidus, _cet homme malpropre sent la boue_. O cœnum! O portentum! CŎĔO, is, īvi _vel_ ii, ĭtum, ire, n. et a. _Aller ensemble_, _se réunir_. SYN. Convenio, adjungor, congredior. USUS: 1. Cum hoc coire ausus es? coivere amici. 2. Jungo, contraho, _s’associer_, _s’unir_, _former (une alliance, une société.)_ Coire societatem cum aliquo sceleris, _vel_ præmii. Coire de salute alterius. 3. Coalesco, _se refermer_. Vulnus, arteria coit; cicatrix obducta est. CŒPI, isti, isse, a. et n. _Commencer_. SYN. Incipio, instituo, suscipio. USUS: Magis pœnitet cœpisse, quam desistere libeat. CŒPTO, as, are, n. _Commencer_. SYN. Incipio. CŒPTUM, i, n. _Entreprise_, _projet_, _dessein_. USUS: Ingentia cœpta pertexere. CŒPTUS, a, um. _Commencé_. USUS: Cœpti sumus de republica consuli, _on a commencé à nous consulter au sujet de la république_. CŎĔQUĬTO, as, are, n. _Chevaucher ensemble_. * USUS: Coequitabant sex millia equitum. CŎERCĔO, es, cui, cĭtum, cere, a. _Contenir_, _réprimer_, _arrêter_. SYN. Contineo, refreno, domo, reprimo, cohibeo. PHRAS. Coercenda est hominum licentia, _il faut réprimer la licence des hommes_. Frangendæ cupiditates, frenandæ libidines, audacia illorum et conatus resecandi; reprimendi sunt improbi, domandi, et veluti freni gestientibus eorum animis imponendi. Circumscribenda, contundenda est exultantium prædonum audacia, ferocitas, jactatio; debilitandi, comprimendi, exarmandi sunt penitus. Danda est opera, ut vis et impetus eorum reprimatur, cohibeatur, cupiditatibus eorum eatur obviam. Metus, necesse est, aliquis contineat exultantes illorum animos, iracundiam teneat, incensam cupiditatem restinguat. Excutienda est importuna illa levissimorum hominum audacia; libertas illa nimia audiendi quidlibet arctiorem in gyrum revocanda; castiganda petulantium hominum licentia et compescenda. Retardandi perversorum impetus et coercitione legumque vinculis restringendi. Revocandi ardentes animi ac incitati, et ab impiis consiliis, ad quæ cursu ruunt, reflectendi ac retrahendi. Cf. Cohibeo, Compesco. USUS: 1. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le monde embrasse et renferme tout_. 2. Refreno, reprimo, _châtier_, _corriger_. Improbi vinculis, suppliciis, morte, exilio refrenandi et coercendi. Cf. Cohibeo, Castigo. CŎERCĬTĬO, ōnis, f. _Répression_; _châtiment_; _réprimande_. Pronuntiaverunt coercitionem adversus tribuni intercessionem. CŒTŬS, ūs, m. _Réunion d’hommes_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Concilium, conventus. EPITH. Populares, occulti, nefarii, solemnes ludorum. USUS: Cœtum hominum dicendo tenere. Dimittere cœtum. Cœtus hominum jure sociati. CŌGĬTĀTĒ, _Avec réflexion_. SYN. Meditato, consulto. USUS: Accurate, consulto, cogitate scribere. Cf. Prudens. CŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Pensée_, _réflexion_; _projet_, _résolution_. SYN. Mentis sensus, mentis agitatio, animi motus, animi sensus, reconditus sensus, intimus sensus, meditatio, commentatio, cura. EPITH. Acerrima, atque attentissima, deformis, diuturna, multo difficilior, multo obscurior, dignissima virtutis alicujus, inanis, melior, multa, reliqua, summa, tacita. Cogitationes acerbæ, bonæ, certæ, intimæ, liberæ, malæ conscientiæ atque animi, mollissimæ, graves, posteriores, sapientiores, pristinæ, quietæ, quotidianæ, tacitæ. PHRAS. 1. Sermo tuus, cogitationem mihi injecit, _votre discours m’a donné cette pensée_. In eam me cogitationem induxit, adduxit; ad eam me cogitationem deduxit; ex sermone tuo subiit animum cogitatio; injecta est animo cogitatio. 2. Cogitatione nostra quidlibet effingere nobis possumus, _notre intelligence peut imaginer mille choses_. (VULG. Imaginor.) Quidlibet mens nostra cogitatione sibi depingere potest; mundum totum cogitatione percurrere, amplecti potest. Concipere rerum imagines quaslibet animo possumus. Fingere animo, cogitatione depingere, adumbrare quidlibet possumus. Speciem rei quamlibet animo informare, cogitatione consequi, animo comprehendere mens humana potest. 3. Seriam tandem cogitationem suscipe, _prenez enfin une bonne résolution_. Suscipe cogitationem et curam te dignam; imperti, quæso, huic te cogitationi; pone in hac cogitatione tempus aliquod; versetur in animo tuo hæc cogitatio. In ea re cogitationem omnem loca, defige. Adverte tandem animum, cogitationemque hominis sobrii paulisper suscipe; intende animum; mente animoque considera; mentis cogitationes aliquando tandem huc converte; animadverte tandem diligentius; meditare attentius; considera cum animo tuo; intento animo intuere; diligenter eam rem animo agita; in animo tracta et versa. Refer ad animum; ante oculos tibi pone, propone, statue, constitue; mentem huc intende tuam; mentis aciem in hoc contende. Ini tandem consilia cum animo tuo, studioseque cogita; versare in hujus meditatione rei. Cogita etiam atque etiam, ac cum animo reputa. 4. Cogitationem eam abjeci, _j’ai rejeté cette pensée_. Cogitationem alio averti, traduxi; avocavi animum a molesta rei cogitatione, cogitationem ab his molestiis; aberrat tandem animus a molesta rei cogitatione, meque mihi eripui; libero tandem ac soluto sum animo, et rei molestæ cogitatione vacuo. Nulla jam rerum molestissimarum cura _vel_ sollicitudo insidet animo; ejeci animo eam cogitationem mentemque ac sensum avocavi. 5. Hic erat cogitationum mearum scopus, _tel était le but de mes réflexions_. Consilium meum hoc erat; hoc spectavi, hoc volui, hoc secutus sum; id tum egi; huc consilia mea, huc cogitationes retuli; huc animum, huc mentem intendi; huc spectabat animus meus; huc mentem direxi et studia; eo consilia contuli; hoc animo agitabam; hic animo meo meisque consiliis scopus fuit; hæc meta, quo intendebantur cogitationes meæ; hoc mihi propositum erat. 6. Cogitationes meas explicare satis non possum, _je ne puis bien vous expliquer ma pensée_. Mentis consilia, sensus intimos non est, ut possim verbis consequi, sermone exprimere; exprimendis animi sensibus omnis impar oratio est; verba desunt, quibus animi mei sensa foras efferam. Mentem oratio non assequitur, non æquat. 7. Cogitationibus distrahor variis, _mille pensées m’obsèdent et m’accablent de distractions_. Perturbatis cogitationibus ab instituto itinere mens deducitur; aberrat animus a re proposita; aptæ ad rem propositam cogitationes dissipantur; animus diversa agitat; alienato a re proposita sum animo; animus evagatur longius ac peregrinatur. USUS: Cogitationes posteriores plerumque sunt sapientiores. Quid in res tam viles cogitationem abjicis? CŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Penser_, _réfléchir_; _avoir l’intention de_. DIFFER. Cogito, prius est, posterius excogito. SYN. Meditor, commentor, contemplor, mente contrecto, mente complector, animo agito, mente agito; mecum quæro; existimo; in animo habeo, mihi in animo est, cogitationem rei alicujus habeo, omnem curam defigo in re aliqua, animo et cogitatione comprehendo; in aliqua re cogitationem pono, cogitationem in re defigo, memoriam meam ad rem aliquam excito; ratione animoque lustro, ante oculos meos propono, speciem alicujus rei cogitatione percipio, mente, et cogitatione versor, cogitationem alicujus rei capio, suscipio. ADV. Cogitare acerbe de pernicie reip., acrius, accuratius, acutissime, astute, attentius quid, bene aliquando, callide, crudeliter de exitio, crudelissime, diligenter, divine de rep., diu de aliquo, diutius, etiam atque etiam humaniter in aliquem, incondite, libidinose, longius, monstrose, multum secum, multum de aliquo, male, multum, nefarie de vita alicujus, obscure omnino, optime de rep., plane parum, plurimum, præpostere, prudenter, sæpe, sæpenumero, salutariter, sapienter de rep., sensim stulte, tantisper de reo, timide de se, valde, vere. PHRAS. 1. Diu mecum cogitavi, _j’ai longtemps réfléchi_. In animo volutavi; reputavi ipse mecum, cum animo meo. Acie mentis dispexi omnia; omnia mente complexus sum; circumspectavi, observavi omnia; omnia mente peragravi, animo me et cogitatione in omnes partes converti, diu in cogitatione versabar, omnia volvebam animo, omnia percurrebam. Diu multumque versabam animo; mente agitabam, tractabam, revolvebam. His cogitationibus diu intentus eram; diu mentem implicatam habebam. Diu deliberavi mecum; diu cum animo perquirebam. 2. Nescio, quid facinoris cogitat, _il médite je ne sais quel crime_. Majus in animo facinus est; nescio quod facinus molitur animo; nescio quid facinoris animo habet; magnum aliquid animo agitat; facinus, nescio quod, mente concepit; grandius aliquid animo parat; spes et ira tacitis sæpe cogitationibus volutat animum; oblata repente rei gerendæ opportunitas animum ad cogitationem facinoris a desperatione avertit; grande aliquid periculique plenum animus agitat; ad grandius aliquod facinus omni cogitatione fertur; animum intendit. Majus aliquid animo ac mente concipit. Amplectitur animo nescio quod majus facinus. 3. Nihil nisi prælium cogitat, _il ne rêve que batailles_. Una prælii imago oberrat oculis; arma tantum et pugnam cum animo cogitat; secreta æstimatione pensat; arma animo, arma oculis obversantur assidue. Pugnæ faciem omnem præcipit, atque animo secum ante peragit; destinatam in prælio mentem habet, suspensus animo in prælii eventu, nullis aliis cogitationibus impediri potest. 4. Cogitare cœpit de incertis fortunæ vicibus, _il commença à songer aux vicissitudes de la fortune_. Cogitatio incidit, injecta est de incertis fortunæ casibus; in mentem venit incertorum casuum; in eam cogitationem deductus est, venit, incidit, quam incertæ essent fortunæ vices; diem inter eam cogitationem absumpsit, quæ incertos fortunæ casus animo subjecerat. Ancipites fortunæ eventus assiduo tractabat animo, et noctes et dies cogitabat. Adjecit animum ad incertos fortunæ casus memoria repetendos. Institit reputare secum; his curis, cogitationibus animum agitabat; has assidue cogitationes volvebat; reputabat cum animo suo, secumque retractabat, quam essent incertæ terræ mortalium vices; existimare cœpit, quam instabiles essent fortunæ vices. 5. Hinc inde cogito, _mille pensées m’obsèdent_. Nunc in hanc, nunc in illam partem mente atque animo trahor, feror; animus diversa agitat; variæ cogitationes animum commovent; animus in diversas partes distrahitur. Non una cogitatio mentem agitat; verso me ad omnes cogitationes, aliud atque aliud, uti solet, cum prima damnamus, subjiciente animo. 6. Cogito perpetuo de te, _je songe sans cesse à vous_. Nunquam de te non cogito; nunquam mihi ex animo effluis, excidis, discedis. Meæ curæ omnes in te sunt. Te semper spectat animus meus. Meæ cogitationes ad te referuntur omnes. Nullum a me tempus prætermittitur de te, tuisque rebus cogitandi. In te tuisque rebus animus perpetuo est. Excubo animo tua tuarumque rerum causa. Meæ cogitationes in te tuisque rebus consumuntur omnes. Omnis mihi de te tuisque rebus cogitatio est. 7. De tuis commodis assidue cogito, _je m’occupe sans relâche de vos intérêts_. Toto animo de tuis commodis ornamentisque cogito; valde laboro de tuis commodis et ornamentis. Tuus mihi honor, res tuæ ac fortunæ vehementer mihi curæ sunt. Tuam utilitatem assidue specto. Hæret animo meo de tuis commodis assidua cogitatio. Siquid e re tua est, id maxime laboro. Tuæ rationes quid postulent, nunquam non attendo. Meas curas ad tuum commodum omnes confero. Animus meus in tua utilitate fixus et locatus est. In hoc omnem meam cogitationem figo; in eo totus sum; hoc unum spectat industria mea; versor in hoc studio totus; ea in re atque cura mens mea versatur tota, ut quæ in rem tuam, _vel_ e re tua sunt, eorum tibi desit nihil. Cf. Cogitatio, Considero, Memini. USUS: 1. Dies noctesque cum animo meo cogito. 2. In Tusculanum, Romam cogito, _je songe à aller à Tusculum, à Rome_. Subintell. proficisci. COGNĀTĬO, ōnis, f. _Liens du sang_, _parenté_, _parents_. SYN. Conjunctio sanguinis, propinquitas. EPITH. Amplissima, continuata, materna, naturalis, propinqua, propior certiorque, proxima. USUS: Cupio, mihi tecum cognationem esse, cognatione tecum jungi, conjungi, te attingere. Quæ cognatio propior, quam patriæ? Cf. Affinitas. COGNĀTUS, a, um, _Parent_. SYN. Sanguine conjunctus, propinquus. EPITH. Voluntarius, nobilissimus, optime convenientes. PHRAS. Ille cognatus meus est, _il est mon proche parent_. Propinqua me cognatione attingit, contingit; sanguine me contingit; genere mihi est proximus; arcta propinquitate mihi junctus est; sanguine mihi conjunctus est; cognatione stirpi meæ adnexus est; est mihi cum illo cognatio; cognationem habeo cum illo; necessitudine me attingit; cognatione mecum conjungitur; generis propinquitate, propinquitatis vinculo conjunctus est; eadem mecum cognatione tenetur. USUS: Nihil est tam cognatum mentibus humanis, quam numeri ac voces. Cf. Affinis, Propinquus. COGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Agnitio, intelligentia, notio, scientia. EPITH. Divina, facilis, facilior, insita, magna, satis magna, magna atque ardua, magna ac difficilis, manca quodammodo atque inchoata, naturæ necessaria, perfacilis, solivaga, jejuna, subtilior, summa rerum civilium, utilis, vulgaris. Cognitiones usitatæ perceptæque. USUS: 1. Ea res facilem habet cognitionem; in facili cognitione versatur, facile cognosci potest, _cette chose est facile à connaître_. 2. Judicium, _connaissance légale_, _instruction judiciaire_, _enquête_, _procès_. Cum dies cognitionis adesset. Orbis terræ cognitionem quis uni sine consilio dederit? Cf. Notio. COGNĬTOR, ōris, m. _Représentant en justice_, _avoué_, _procureur_. Alicui in litem suam cognitorem dare. Nemo ejus causæ cognitor esse voluit. VULG. Procurator judicialis. COGNĬTUS, a, um, _Connu_. SYN. Spectatus, perceptus, compertus, judicatus. USUS: Homo virtute cognita, et spectata fide, _homme d’une vertu reconnue, éprouvée_. In utraque fortuna cognitus. Nec injuria, nec beneficio mihi cognitus. Cognitum id, pervulgatum, compertum est. Cf. Manifestus, Nosco. COGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomentum. EPITH. Hæreditarium. USUS: Gloriosum cognomen alicui addere. Magni cognomen a facto egregio traxit, invenit, tulit, sibi sumpsit, sibi peperit, habuit, reportavit. Cf. Nomen. COGNŌMENTUM, i, n. _Surnom_. SYN. Cognomen. CŌGNŌMĬNĀTUS, a, um, _Surnommé_. USUS: Verba cognominata, non vulgata, _termes synonymes_. COGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_. SYN. Nosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo, animadverto, cognitum habeo, intelligo, mihi notum est, perspectum, exploratum est, cerno, notitiam rei habeo, cognitionem rei capio. ADV. Cognoscere bene aliquem, bene leges, instituta, breviter rem totam, commode consuetudinem, diligenter causas, verba, vim, naturam, explorate, facile majorum accurationem, libentissime ex litteris, maxime fidem, melius causam, optime, plane, penitus, prorsus non potuisse, quam primum, quam sæpissime, recte bonitatem, prudentiam, sensim, separatim de agro, sero, summatim, tarde. Cognosci facillime in partem optimam, modo, plene percipi. Cognitus bene, modo, diu, diligenter, facile, maxime, plane, penitus. PHRAS. Animum tuum ex litteris tuis cognovi, _vos lettres m’ont fait connaître toute votre pensée_. Consilia tua plane mihi nota sunt ex litteris tuis; qui sit sensus tuus, quæ consilia, probe novi, præclare intelligo, non me latet. Cognitum habeo ac perspectum animum tuum; teneo consilia tua, animum tuum, sensus tuos. Patent mihi sensus animi tui; consiliorum tuorum nihil me fugit, latet, præterit. Mentis eas partes, quæ ab oculis remotæ sunt, introspexi, perlustravi, inspexi penitus. Cerno oculis mentis tuæ consilia; intimos animi recessus detexere litteræ tuæ, aperuere, patefecere. Extat animus tuus illis in litteris; argumenta non dubia animi, voluntatis tuæ præbuere litteræ tuæ; animum, voluntatem, sensus tuos ac consilia non dubiis indiciis illis ex litteris perspexi; litteræ tuæ non dubiam significationem dedere, quis sit animus, qui sensus tui; litteræ tuæ consiliorum tuorum notionem in animo impressere; in cognitionem voluntatis tuæ adduxere; odoratus sum facile tuis ex litteris, et quid cuperes et quid sentires. Comprehendi animo consilia tua, illis mihi litteris declarata; argumentis indiciisque non levibus patefactus est mihi aditus, apertus, tuis litteris est introitus ad omnia intima animi tui consilia sine ullo errore perveniendi. Cf. Intelligo, Scio, Nosco, Notus. USUS: 1. Cognovi e tuis litteris. Jus civile cognovit, _calluit_. 2. Cognosco causam, _connaître (d’une affaire)_; _instruire (un procès)_, _juger_. Verres causam cognovit. Designavit, qui causam cognoscerent, jus dicerent, de controversiis, _vel_ controversia disceptarent, jus administrarent Cf. Judico. CŌGO, is, cŏēgi, cŏactum, ere, a. _Chasser_; _forcer_; _rassembler_. SYN. impello, adigo, vim facio, vim adhibeo, vim affero, necessitatem affero, necessitatem impono, compello. ADV. Cogere celeriter in senatum, quam celerrime pecuniam. PHRAS. Coactus id feci, _on m’a obligé à faire cela_. Tuo coactu atque efflagitatu hoc feci; imperio, metu, vi adductus feci; necessitate impulsus; vi metuque subactus eam rem suscepi; expressa mini necessitas est id agendi; impulsus coactusque hoc suscepi; necessitate adactus sum ad id agendum. Vis metusque me in eam necessitatem adduxit istud agendi; vis metusque subegit me ad necessitatem facinoris. USUS: 1. Legis est persuadere, non omnia vi et metu cogere. 2. Congrego, colligo, _rassembler_, _réunir_. Senatum, multitudinem hominum, armatos cogere, omnem militarem ætatem excire. Pecuniam e decimis; a civitatibus stipendia cogere. Aer cogitur in nubem. 3. Concludo, _conclure_. E tua argumentatione, quod volumus, efficitur et cogitur. Aliud, quam cogebatur, infers. 4. Coarcto, _resserrer_, _enfermer_. In angustum cogi. In ordinem cogere. 5. Apello, _aborder_. Naves in portum cogere. 6. Condenso, _condenser_, _épaissir_. Lac cogere. Cf. Violentus, Nolo. CŌHÆRENTĬA, æ, f. _Cohésion_, _liaison_. SYN. Compositio, conjunctio. USUS: Siderum circuitus ad mundi cohærentiam pertinet. CŎHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Adhérer_, _être attaché à_. SYN. Cohæresco, conjungor. )( Disjungor. ADV. Apte, necessario, præclare, quam aptissime, vehementer. PHRAS. Virtutes omnes inter se cohærent, _toutes les vertus sont unies entre elles_. Mirabilis est virtutum contextus; omnes inter se aptæ sunt, nexæ et jugatæ. Est quædam admirabilis continuatio seriesque virtutum, ut aliæ ex aliis nexæ, omnes inter se aptæ colligatæque videantur; aptissime inter se implicatæ sunt. Virtutum omnium societas est arctissima; virtutes omnes arctissime copulantur. USUS: Extrema cum primis aptissime cohærent. Mundus ita cohæret, ut dissolvi nullo modo possit. Non cohæret tua ratio. Cf. Hæreo, Conjungo. CŎHÆRESCO, is, ere, n. _S’attacher à_. SYN. Cohæreo. USUS: Atomi inter se cohærescunt. CŎHÆRES, ēdis, m. f. _Cohéritier_. CŎHĬBĔO, es, hĭbŭi, hĭbĭtum, ere, a. _Rétenir_, _réprimer_, _maîtriser_. SYN. Contineo, refreno. ADV. Ardentius assensionem. PHRAS. Cohibuit se ab alienis appetendis, _il s’abstint toujours de désirer le bien d’autrui_. Non revocavit se ipse, sed pæne refugit ab alienis appetendis; abstinuit se, tenuit, continuit, repressit, manus abstinuit ab alienis invadendis; nihil alieni usquam attigit; non manus solum, sed oculos etiam abstinentes habuit; moderatione magna et modestia est usus; mediocritatem sectatus, cupiditati suæ modum constituit; aspirare ad alienas opes religio erat homini; cupiditati frenum continuo adhibuit, injecit. Nihil illis manibus sanctius, atque ab omni cupiditate remotius; integras purasque atque ab omni cupiditate intactas manus habuit. Cf. Comprimo, Coerceo, Tempero, Moderor. USUS: Nisi Cæsar furentis impetus et conatus, furorem, importunitatem cohibuisset, actum erat de pulcherrima provincia. Iracundiam cohibere, animum vincere. Cohibere a rebus incertis assensionem, _refuser son assentiment à une chose incertaine_. CŎHĬBĬTĬO, ōnis, f. _Empêchement_, _obstacle_. SYN. Interdictum. CŎHŎNESTO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. SYN. Honesto, decoro, orno. USUS: Exequias cohonestare. Auctoritate sua ac laude cohonestare aliquem. Cf. Orno. CŎHORRĔO, es, horrui, ere, n. _Frissonner de tous ses membres_. SYN. Horreo, percellor. USUS: Sudore, cum cohorruissem, in febrim incidi. Cohorrui ad id spectaculum. Cf. Horreo. CŎHORS, ortis, f. _Cohorte_. SYN. Militum manus. EPITH. Auxiliaria, impura, invita, nobilis, præclara, prætoria, studiosa alicujus, tota. USUS: 1. Quot potuit, cohortes contraxit, conscripsit, instruxit. Completas cohortes successori tradidit. 2. TRANSL. Caterva, multitudo varia hominum, _foule_, _bande_, _troupe_. Conferte hujus cohortem impuram cum illius comitatu sanctissimo. CŎHORTĬCŬLA, æ, f. _Petite cohorte_. SYN. Parva cohors. CŎHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Hortatio, hortatus. EPITH. Gravior, inanis, mirifica. USUS: Incredibiliter me tua cohortatio commovit, incitavit, excitavit ad inquirendam veritatem. CŎHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, adhortor. ADV. Ardentius ad virtutem. USUS: Te semper ad studium virtutis ac summæ laudis cohortatus sum. Cf. Hortor, Moneo. CŎINQUĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _infecter_. SYN. Turpifico, commaculo. Cf. Maculo. CŎĬTĬO, ōnis, f. _Réunion_, _conciliabule_, _entente_. SYN. Societas, sodalitas, arcana pactio et factiosa. EPITH. Silvestris. USUS: Coitionem facere; in candidatorum coitione interfui. CŎLĂPHUS, i, m. _Soufflet_. USUS: Infligere, infringere, impingere, incutere colaphos, in os pugnos ingerere; pugnis onerare, obtundere, concidere; pugnis obserere; incursare pugnis; pugno percutere; pugnis conscindere; pugno icere, _appliquer un coup de poing_. COLLĂBĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. _Être ébranlé_, _fracassé_. USUS: Naves perfracto rostro totæ collabefactæ. COLLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Tomber_, _s’écrouler_, _s’affaisser_. * SYN. Labor, corruo. USUS: Ruina collabi. Cf. Cado. COLLĂCRĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action de fondre en larmes_. USUS: Signa doloris vultu, voce, collacrimatione ostendit. COLLĂCRĬMO, as, avi, are, n. _Pleurer ensemble_. SYN. Lugeo. USUS: Casum meum toties collacrimavit. COLLĀTĬO, ōnis, f. _Action de réunir plusieurs objets_; _souscription_, _offrande_; _comparaison_. SYN. Comparatio, similitudo. USUS: Philosophia ex rationum collatione constat. Quæ est in ista collatione similitudo? Cf. Confero. COLLĀTĀTUS, a, um, part. v. anom. collato. _Étendu_, _abondant (en parl. du style)_. SYN. Dilato. )( Coangusto. USUS: Oratio collatata et diffusa. Cf. Amplifico. COLLAUDĀTĬO, ōnis, f. _Action de louer pleinement_. SYN. Laudatio. Cf. Celebratio. COLLAUDO, as, avi, atum, are, a. _Louer sans réserve_. SYN. Comprobo, laudo. ADV. Indiserte. USUS: Clementiam Cæsaris diserte collaudavit. Cf. Celebro, Laudo. COLLECTA, æ, f. _Collecte_, _écot_. SYN. Pecunia a multis colligi solita, ut a convivis et aliis. USUS; Collectam a conviva exigere. COLLECTĬO, ōnis, f. _Réunion_. SYN. Congregatio. USUS: Eorum membrorum collegio dispersa celeritatem insequendi retardavit. COLLECTĬTĬUS, a, um, _Réuni de côté et d’autre_, _rassemblé à la hâte_. SYN. Recens collectus, tumultuarius. USUS: Cum tirone et collectio exercitu figna contulit. COLLĒGA, æ, m. _Collègue_. SYN. Qui ejus cum altero officii est et potestatis. EPITH. Custos et vindex cupiditatis, cupidus provinciæ, immanis et impurus, non indisertus, perhonorificus in aliquem et partium studiosus, ac defensor bonorum, studiosus alicujus. USUS: Habuit collegam in prætura Sophoclem. COLLĒGĬUM, ii, n. _Association_, _corps_, _compagnie_, _collége_. SYN. Conventus, sodalitas, cœtus, ut Sacerdotum, opificum &c. EPITH. Amplissimum, decemvirale, desperatum, frequens, maximum, prætorium, totum. Collegia innumerabilia, nova, vetera. USUS: Pontificum, tribunorum, sacerdotum, amplissimum collegium. Aliquem in collegium adoptare. Nullum concilium, societas, consilium commune, collegium superest. COLLĬBET, libuit _vel_ lĭbĭtum est, ere, imp. _Il plaît_, _il prend fantaisie_. SYN. Libet. USUS: Simul ac mihi collibitum fuerit, adero. Cf. Libet. COLLĬDO, is, lisi, lisum, ere, a. _Frapper_, _heurter contre_, _briser_. SYN. Frango, contero. USUS: Humor facile comprimi ac collidi potest, _le moindre choc divise l’eau_. COLLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Attache_, _lien_. SYN. Vinculum, connexio. EPITH. Arctior, naturalis. USUS: Colligationem omnium causarum animo perspicere. Arctior colligatio est propinquorum. Cf. Necto. 1. COLLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier ensemble_, _enchaîner_. SYN. Necto, connecto, constringo, ligo, vincio. )( Dissolvo. USUS: Corpora naturalibus vinculis colligata. Colligatæ inter se et aptæ virtutes; virtutes cognatione quadam inter se continentur. Cf. Cohæreo, Necto. 2. COLLĬGO, is, ēgi, ectum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo, congrego, in unum conjicio cumulum, in unum redigo. ADV. Colligere acute crimina, aliquando se, amice, benevole, breviter, commodius animo, copiose sententias, diligentius, divinitus omnia, eleganter, exquisitius, facete, memoriter, modice benevolentiam, præclare, propemodum rhetorice sententias, ridicule, singulatim ac diu, tenuiter argumenta voluntatis, undique, omnes copias, undique omnes perditos. PHRAS. 1. Quantum potuit hominum, collegit, _il a réuni le plus d’hommes qu’il a pu_. Magnam ex agrestibus manum effecit; magnam hominum multitudinem coegit, contraxit, in unum locum compulit, ad belli societatem convocavit, ex agris oppidisque congregavit; manum fecit, copias paravit non contemnendas; omnem ætatem militarem excivit; lecta armatorum manus et ad signa convocata. 2. Collegi me tandem ex pavore, _je me suis enfin remis de ma frayeur_. Respiravi, recreavi me a præteritis molestiis, recepi me ex illo terrore; animos collegi tantæ rei cogitatione confusos; collegi me tandem, et rationi et consilio locum dedi; redii tandem ad me; animum a timore recepi; animus mihi rediit; animum ex mœrore refeci; animum tandem ad me advocavi. Abduxi a mœrore animum; a molestiis avocavi animum et cogitationem. Cf. Respiro. USUS: 1. Exercitum ex agris collegi. Argumenta multa in unum collegi. Res undique collectæ et comportatæ; lecti fructus, spolia, flores. 2. Aucupor, acquiro, comparo, _amasser_, _acquérir_, _contracter_. Benevolentiam civium assentatione; ex labore magno gratiam et dignitatem colligere. Eo facto invidiam sibi collegit. 3. Animum resumo, _reprendre courage_, _se remettre_. Tu te collige. Quid esi autem seipsum colligere, nisi dissipatas animi partes rursus in suum locum cogere. 4. Concludo, _comprendre_, _conclure_. Ex eo colligere potes, quam te amem. Hinc bene colligitur; recte conficitur etc. 5. Vasa colligere; _plier bagage_, _lever le camp_, _décamper_. COLLĪNĔO, as, avi, atum, are, a. et n. _Viser un but_, _diriger en visant_. SYN. Dirigo, propositum assequor (_Vulgo_: Scopum tango, album tango.) USUS: Collinees, oportet, quo propositum assequaris. Quis tota die jaculans, non aliquando collineat? Collineare hastam aliquo, vel sagittam. COLLIS, ĭs, m. _Colline_, _coteau_. SYN. Mons, clivus. EPITH. Colles excelsi, nitidissimi, viridissimi, deserti. PHRAS. Editus in saltu collis, aditu arduus impedito agmini, expedite haud difficilis, _colline boisée_. Collis in modum metæ, in acutum cacumen a fundo satis lato fastigiatus; collis leniter ab infimo acclivis; collis ex omni parte circumcisus; tumulus paulo editior; collis clementer et molliter assurgens; intercisus vallibus collis leniter editus. Cf. Mons. COLLŌCĀTĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _disposition_. SYN. Dispositio. USUS: 1. Collocationis est componere et sternere verba, ut ne asper eorum concursus, ne hiulcus, sed quasi coagmentatus sit. 2. Collocatio filiæ, _établissement_, _mariage (d’une fille)_. COLLŎCO, as, avi, atum, are, a. _Mettre_, _placer_; _disposer_, _arranger_. SYN. Loco, dispono, pono, statuo, accommodo. ADV. Aptissime inter se, bene, bene pretia apud aliquem et munera, diligenter res electas, diligenter verba, longe se ab, melius pecuniam, mirifice, palam se in vita meretricia, penitus legiones in hibernis, propalam signa, recte, uspiam in sollicitudinem. USUS: 1. Domicilium in aliquo loco; suo quidvis loco collocare. Legiones in cervicibus nostris collocavit. In tuto eum collocavi. Insidias alicui collocare. 2. Cum fructu aliquid impendo, aut secus, Beneficium bene apud hunc hominem, collocabis. Male apud illum beneficium collocasti. 3. Nuptum do filiam, _établir_, _marier (une femme)_. Collocare alicui filiam, in matrimonium filiam collocare. Cf. Nubo. COLLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Entretien_. SYN. Colloquium, sermo. EPITH. Familiarissima cum aliquo. USUS: In familiarem collocutionem venire cum aliquo. COLLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_. SYN. Collocutio, sermo, congressus, dialogus, sermonis communicatio. EPITH. Non incommodum, clandestinum. USUS: Rerum leviorum colloquia. Hostium duces ad colloquium evocavit. Venere illi in congressum et colloquium. Clandestina cum hostibus colloquia habere, facere. Colloquium amicorum absentium; litteræ, _lettre_, _correspondance_. Cf. Alloquor. COLLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _S’entretenir_. SYN. Cum aliquo sermonem habeo, _vel_ confero; communico, colloquium facio. ADV. Postremum cum aliquo, quam sæpissime per litteras, secreto. PHRAS. Velim sæpissime tecum colloqui, _je voudrais souvent m’entretenir avec vous_. Verbis agere tecum; in colloquium tecum venire persæpe cuperem; nihil malim, quam tecum frequentissime sermonem sociare, conferre, multum sermonis invicem consumere; jucundum mihi esset, verba inter nos commeare; sermones cædere, orationem tecum habere; sermones conserere. Velim tecum congredi sæpissime; collocutionem habere; colloquia serere, confabulari, conferre; volupe esset horas quam plurimas suavissimo sermone consumere. In collocutionem venire tecum opto; aditum sermonis habere cuperem; nihil exoptatius evenire posset, quam si loquendi tecum, si sermonis copiam et potestatem faceres amplissimam. Velim loquendi mihi locum dares frequentissime. Utinam mihi aditus esset ad te sæpissime! sermonis communicatione, quæ tecum mihi esse solet suavissima, ægerrime careo. Jungeres, utinam! misceres sermones mecum sæpius! Vereor, ne me a congressione frequentiori prohibeas. Utinam frequentius inter nos fieret sermonis commercium! USUS: Velim sæpissime mecum per litteras colloquare, _je voudrais que vous m’écrivissiez souvent_. Inter nos colloquimur de eo negotio. Cf. Sermo, Loquor. COLLŪCĔO, es, luxi, ere, n. _Briller_, _jeter un grand éclat_, _resplendir_. SYN. Luceo. ADV. Late, longe. USUS: Omnia tuis furtis collucent. Fulgore auri collucet et illustratur templum. Mare a sole collucet. Cf. Luceo. COLLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Jouer avec_; _être de connivence_. SYN. Cum aliquo ludo; clandestina consilia cum altero confero. USUS: Cum hoste collusisse compertus est. COLLUM, i, n. _Cou_. SYN. Cervici subjecta pars; cervix, cervices. EPITH. Procerum et tenue. USUS: In collum alicui invadere, _se jeter au cou de qqn_. Homini collum in laqueum inserenti subveni, _j’ai secouru cet homme qui se pendait_. Collo et cervicibus sustinere pœnam temeritatis, _porter les peines de sa témérité_. Collum hominis secuit, _il coupa le cou de cet homme_. Collum, jugulum pro tua salute præbui, _j’ai offert ma vie pour vous_. COLLŪSĬO, ōnis, f. _Connivence_, _concert coupable_. SYN. Dissimulatio in rebus agendis, tacita conspiratio. USUS: Hominum nequissima collusio. Cf. Conjuratio. COLLŪSOR, ōris, m. _Compagnon de jeu_. USUS: Compransores et collusores alicujus. Consessor et collusor. COLLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer de tous côtés_; _parcourir des yeux_. SYN. Aspicio, illumino. USUS: Pictura collustrata. Sol omnia clarissima luce collustrat. Cum omnia oculis collustrarem. Cf. Orno. COLLŬVĬES, ei, f. _Mélange impur_. SYN. Sordes, fæces, concursus sordium. USUS: Nempe in illa perditorum hominum colluvie regnabis? COLLŬVĬO, ōnis, f. _Vil ramas_, _confusion_, _désordre_. SYN. Colluvies. USUS: Ille ex omnium scelerum colluvione natus. Discede ex hac turba et colluvione. COLLYBUS, i, m. _Change de monnaie_. SYN. Fœnus illud, quod pro permutatione pecuniæ argentariis solvitur. USUS: Collybus esse qui potest, cum utantur uno genere nummorum? COLLYRĬUM, ii, n. _Collyre (pour les yeux)_. SYN. Medicamentum oculorum. CŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Honorer_, _respecter_. SYN. Observo, veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo, aliquem præcipuo in honore habeo. )( Negligo. ADV. Colere æque atque observanter, æque jus, assidue, castissime Deos, commodius inter se, maxime, unumquemque mirifice, omnino prædia, pie, privatim, religiose, religiosissime templum, sancte necessitudinem, sanctissime amicitiam, sanctissime sacra, auspicia, cerimonias, studiose agros, suavissime aliquem. Coli castissime, frequentissime partem urbis, vehementius studia. Colendi Dii et retinendi. USUS: 1. Me ille mirifice coluit et amavit. Diligentissime, suavissime me colit. Memoriam tui beneficii colam benevolentia sempiterna. Aliquem patris loco summa observantia colere. Cf. Honoro. 2. Diis tribuitur et sacris, _honorer_, _solenniser_. Venerari et colere aliquem Deorum numero. DEUM auguste, sancte, pie; templa pie sancteque colere. Religiones Deorum sanctissime colere. 3. Studium in aliqua re pono. Virtutem, litterarum studia, leges colere. Amicitiam, officium, fidem, jus et justum colere. Cf. Virtutem colo, Justitiam colo. 4. Habito, _habiter_. Terram, urbem, domum aliquam colere. 5. Excolo, _cultiver_. Agros, prædia, rem rusticam egregie colit; cultum, culturam adhibet; agros exercet; glebam subigit, _vel_ terram; terram mollito et subacto gremio frugiferam reddit; terram ferro subjicit. Cf. Agricultura. CŎLŌNĬA, æ, f. _Colonie_. SYN. Populus ex urbe, _aut_ regione alio abductus, et translatus. EPITH. Fidelissima, fortissimaque, imprimis firma, illustris, splendidissima, florens, florentissima, nova. USUS: Aliquos in coloniam constituere, collocare. Deducere novas colonias. Lustrare, reficere veteres colonias. CŎLŌNUS, i, m. _Colon_. SYN. Agricultor, agricola. EPITH. Frugalissimus, modestissimus, optimus, parcissimus; coloni honestissimi, novi. USUS: Coloni et aratores populi Romani. Colonis agros assignare. Colonos deducere. CŎLOR, ōris, m. _Couleur (naturelle ou artificielle)_. SYN. Pigmentum. EPITH. Albus, decorus, egregius, pristinus, servilis, suavis, succo illitus, sanguine diffusus. Colores clari, dispares, pauci. USUS: 1. Formæ dignitas coloris bonitate tuenda est. Color defluit, _ses couleurs disparaissent_. 2. TRANSL. Urbanitatis quidam color. Oratio quasi colore et succo quodam ornatur. Orationis ornamenta et lumina totidem velut colores sunt, quibus oratio se distinguit. 3. Colorem assumere, _se colorer_. Colorem ducit, trahit, combibit. CŎLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Colorer_, _donner une couleur_. SYN. Tingo, colorem induco, colore imbuo, inficio. USUS: Arcus e nubibus coloratus, _arc-en-ciel aux couleurs variées_. Oratio ipsa se colorat, et roborat. CŎLUMBA, æ, f. _Colombe_. USUS: Plumæ versicolores columbis. CŎLUMBĪNUS, a, um, _De pigeon_, _de colombe_. USUS: Pullus columbinus. CŎLŬMELLA, æ, f. _Petite colonne_. SYN. Parva columna. EPITH. Eminens. CŎLŬMEN, ĭnis, n. _Appui_, _soutien_. SYN. Fulcrum, princeps. USUS: Columen reipublicæ, amicorum, familiæ. CŎLUMNA, æ, f. _Colonne_. EPITH. Aurea, excelsa, altior, execrata, nova, solida, summa. Columnæ æneæ, antiquæ, marmoreæ, rectæ, politæ. USUS: Columnæ rectæ et ad perpendiculum exactæ. CŎLUMNĀRĬUM, ii, n. _Impôt sur les colonnes_. SYN. Tributum, quod in singulas columnas domum sustentantes exigebatur. USUS: Vide, ne columnarium debeamus. Hinc præfecti _seu_ coactores hujus tributi dicti sunt Columnarii. CŎLUS, i, _vel_ ūs, f. _Quenouille_. SYN. Bacilli, ex quibus pensa trahuntur. USUS: Cum colo et lana. CŎMA, æ, f. _Chevelure_. SYN. Capillus, cæsaries. EPITH. Calamistrata, intonsa, madens. USUS: Coma calamistrata, unguentis delibuta, unguento madens. CŎMĀTUS, a, um, _Chevelu_. USUS: Galliam comatam remitto. 1. COMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Absorber_, _boire_. SYN. Bibo, haurio. USUS: Infici debet his artibus puer, quas si combiberit, ad majora erit paratior. Colorem combibit lana, _la laine s’imbibe de couleur_. 2. COMBĬBO, ōnis, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Compotor. COMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler complètement_. SYN. Uro, cremo, inflammo, incendo, exuro. PHRAS. Domus combusta est, _la maison fut complètement brûlée_. Domus repentino incendio deflagravit, conflagravit; igni absumpta, concremata est; in cineres redacta, igne deusta est; incendio deleta, confecta est; incendio hausta, consumpta est; resedit in cineres. Domus repentino incendio exarsit et ad cineres rediit; in cineres redacta est. Cf. Ardeo, Concremo, Incendium, Incendo, Flamma. USUS: Vivus combustus est; cadaver infelicibus lignis semiustulatum. CŎMĔDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ēdiēsum _vel_ estum, edere _vel_ esse, a. _Manger_. SYN. Edo, cibum capio, cibum sumo. PHRAS. Comede sobrie, _mangez sobrement_. Tantum cibi potionisque adhibeatur, ut reficiantur vires, non opprimantur. Cibi potionisque desiderio naturali, non voluptate modus finiatur. Cibo famem depelle, non ventrem distendito. Firmandæ cibo vires, non onerandæ. Accumbe, cœna, epulare, vescere apparate et opipare, dum cibus adversus famem sit, non ad voluptatem inflammandam. Cf. Abstinentia. USUS: 1. Muscæ te comedent. 2. Prodigo, rapio, _manger_, _dissiper (son bien)_. Rem suam familiarem omnem comedit, devoravit. Ego te jacente tua bona comedam? Quis tuos nummos comedit? Cf. Edo, Cibum capio. CŎMES, ĭtis, m. _Compagnon_. SYN. Sectator, assectator, assecla, socius, deductor. EPITH. Carus atque jucundus, idoneus, importunissimus, mercenarius, mirificus, non molestus. Comites extremi, nequissimi, veteres. USUS: Fuisti mihi comes atque socius honoris et calamitatis. Comitem se alicui præbere, adjungere. Comes furoris. Voluptatum extrema comes est saltatio. CŌMESSĀBUNDUS, a, um, _Qui fait la débauche_. USUS: Temulento cum agmine comessabundus incessit. Cf. Vorax. CŌMESSĀTĬO, ōnis, f. _Débauche_. SYN. Intempestivum convivium, præsertim nocturnum. USUS: Totus ille Antonianæ comessationis chorus. Cf. Convivium, Gula, Bibo. CŌMESSĀTOR, ōris, m. _Débauché_, _glouton_. SYN. Intempestivis conviviis indulgens, abdomini natus. CŌMESSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se livrer aux plaisirs de la table_. SYN. Intempestivis conviviis indulgeo. PHRAS. Intempestivis conviviis dies pariter noctesque consumo; liberalius vino ciboque corpus onero; ventrem cibo potuque distendo. Omnem mihi in cibo modum, omne judicium, omnem prope rationem gula eripit; mihi vivere tuburcinari est. Quotidiana agito convivia. Cf. Gula. CŎMĒTĒS, æ, m. _Comète_. SYN. Stella crinita; crinita siderum flamma; ardentes cœlo faces. ADV. Cometæ tremuli, magnarum calamitatum prænuntii. USUS: Cometæ magnarum calamitatum prænuntii. CŌMĬCE, _Comiquement_, _d’une manière comique_. SYN. More comico. USUS: Tragica comice tractat. CŌMĬCUS, i, m. _Comédien_. USUS: Comicus ex artificio comico spectatur, _le comédien est admiré à cause de son talent_. CŌMĬNUS, _De près_. SYN. Propius, de propinquo loco. )( Eminus. USUS: Cum hoste cominus pugnare. Cominus accedito. CŌMIS, e, gen. com. _Doux_, _affable_, _bienveillant_. SYN. Humanus, suavis, commodus, facilis, benignus, comitate præditus, præcellens. )( Inhumanus. PHRAS. Comis una et gravis, _tout à la fois doux et sérieux_. Comitatem cum gravitate conjungit; gravitatem comitate condit; gravitati comitatem aspergit. USUS: Lælio quis comior, modestior, simplicior? Comis erga omnes. Cf. Humanus, Urbanus, Condimentum. CŌMĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_. SYN. Facilitas, benignitas. )( Severitas, gravitas. EPITH. Jucunda, multa, singularis, summa. USUS: Comitas affabilitasque sermonis maxime conciliat animos hominum. In illo summa gravitas cum summa comitate conjungitur. Cf. Comis, Humanitas, Facilis. CŎMĬTĀTŬS, ūs, m. _Cortége_, _suite_, _compagnie_. SYN. Comitum multitudo, cœtus, numerus, chorus, caterva. EPITH. Familiaris, improbissimus flagitiosissimusque, maximus ornatissimusque, muliebris et delicatus ancillarum puerorumque, multus magnusque, optimus beatissimusque, pulcherrimus, regius, turpissimus. PHRAS. Comitatum habet amplum, _il a un long cortége_. Ingens circumfusa turba ejus lateri est; comitatu septus, vallatus, stipatus ingenti est; ingenti clientum corona cinctus est; septus corona militum est; multi eum deducunt, assectantur; multi se comites adjungunt; lateri adhærent Cf. Comitor. USUS: Legatus cum magno comitatu ingrediebatur. Regem cum toto comitatu hospitio recepit. CŌMĬTER, _Avec douceur_, _bienveillance_. SYN. Humaniter, humane, benigne. USUS: Salutare benigne, comiter appellare singulos. CŎMĬTĬA, ōrum, n. pl. _Comices_, _assemblées du peuple romain_. SYN. Conventus populi, commune consilium omnium ordinum ad creandos magistratus, ferendas leges et alia cum populo agenda. USUS: Consul edicit comitia, habet, gerit, obit; differuntur, extrahuntur comitia; sæpe largitione inquinantur, corrumpuntur. CŎMĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux comices_. SYN. Ad comitia pertinens. USUS: 1. Mensis, dies comitialis. 2. Morbus comitialis, _épilepsie_, _mal caduc_. CŎMĬTĬUM, ii, n. _Comitium_, _lieu où se tenaient les comices_. SYN. Locus, in quo comitia habentur. USUS: Comitium armatis obsidere. CŎMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Accompagner_. SYN. Assector, sector, deduco. PHRAS. 1. In omni fortuna te comitabor, _je vous suivrai quelle que soit votre fortune_. Me tibi comitem adjungam, præbebo; in omni fortuna tibi comes ero; hærebo tibi; hærebo lateri tuo; tibi affixus ero; a te, a latere tuo non discedam, non divellar. Semper, nunquam non, in omni tempore ac loco assiduus tecum ero; nunquam abs te sejungar; non digrediar; non recedam abs te; nulla me res abs te avellet, amovebit, sejunget, disjunget, abjunget. 2. Honoris causa me comitatus est, _il m’accompagna pour me faire honneur_. Redeuntem deduxit; comitem se mihi dedit; comitatu suo me honestavit; inter deductores meos fuit; cum laudibus ac favore me domum prosecutus est. Cf. Socius, Societas, Cohæreo. COMMĂCŬLO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _tacher_. SYN. Maculo, turpifico, fœdo. USUS: Ambitu, avaritia se commaculare. Cf. Macula, Labes. COMMĔĀTŬS, ūs, m. _Vivres_, _provisions_; _approvisionnements_. SYN. Cibaria ad alendam multitudinem aliquam. EPITH. Publicus et privatus. USUS: 1. Amici, socii annonam et commeatum parabunt, mittent, subvehent, devehent, portabunt, supportabunt; commeatus copiam subministrabunt. Commeatum recipiemus, commeatu abundabimus. Nisi hostis commeatu nos prohibeat; commeatus intercludat, intercipiat; a commeatu nos intercludat. Cf. Annona. 2. Tempus facultasque eundi, redeundi, manendi, alicui præscripta. Commeatum dare, sumere, _donner_, _prendre un congé_. Ad diem commeatus non venit, _expiration du congé_. COMMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Méditer_, _étudier_. SYN. Meditor, verso. Cf. Cogito, Meditor. COMMĔMĬNĪ, minisse, imp. _Se ressouvenir de_. SYN. Memini. COMMĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. _Mémorable_. Memorabilis. USUS: vir commemorabili pietate ac virtute præditus. Cf. Memorabilis. COMMĔMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Mention_, _souvenir_. SYN. Mentio, recordatio. EPITH. Assidua, illustrior, multa, necessaria, splendidior, supervacanea. USUS: Me commemoratio posteritatis ad spem immortalitatis rapit Totus est in commemoratione tuæ virtutis. Cf. Mentio. COMMĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. _Mentionner_, _rappeler_. SYN. Memoro, dico, memini, fero, narro, alicujus rei memoriam usurpo, crebis usurpo sermonibus, laudo. ADV. Breviter, creberrime, libentius laudes, planius, vere. USUS: Commemorare breviter. Quid tota die egerim, vesperi commemoro. Omnes de virtute tua commemorant. De te omnium celebratione commemoratum. Cf. Memor, Narro. COMMENDĀTĬO, ōnis, f. _Recommandation_. EPITH. Accurata, communis hominum et inter homines, naturalis, diligens, diligentissima, dulcissima, gravissima, magna libertatis, major, non modo humana, sed etiam divina, obscura et incerta, perpetua, singularis, non vulgaris. USUS: 1. Effice, ut meam commendationem profuisse sibi sentiat. 2. Laus, celebratio, comprobatio, _titre de recommandation_, _prix_, _mérite_. Magna est in vulgus opinio de te, magna commendatio. Liber iste commendatione non eget. Per se cognitus vir nulla commendatione majorum. Eo facinore magnam sibi commendationem comparavit. Cf. Laus, Commendo. COMMENDĀTĬTĬUS, a, um, _De recommandation_. USUS: Litteræ commendatitiæ, _lettres de recommandation_. COMMENDATRIX, īcis, f. _Celle qui recommande_. USUS: Lex est emendatrix vitiorum, commendatrix virtutum. COMMENDO, as, avi, atum, are, a. _Recommander_. SYN. Fidei alicujus committo; in alicujus fide et religione depono; fidei alicujus trado; in fidem alicujus trado; alicujus fidei mando; permitto in fidem alicujus; alicujus virtuti, fidei, felicitati confido; alicui in fidem et custodiam concredo; alicujus tutelæ subjicio; in tutelam trado; in alicujus fide repono, colloco. PHRAS. 1. Commendo tibi hunc magnopere, _je vous recommande instamment cet homme_. Sic tibi eum commendo, ut majore cura, studio, sollicitudine animi commendare non possim. Commendo tibi eum non vulgariter, sed ita prorsus, ut quos diligentissime, valdeque ex animo soleo. Eum tibi commendo ea commendatione, quæ potest esse maxima. Sic tibi eum commendo, ut neque majore studio quemquam, neque justioribus de causis commendare possim. Maximopere, ut mea et tua dignum amicitia, tibi commendo. Vehementer te rogo, ut cures, ut ex hac commendatione, quam maximas, quam plurimum, quam sæpissime gratias agat. Si me tanti facis, quanti et ipse æstimat, et ego sentio, cures, quam primum intelligam, hanc meam commendationem tantum illi utilitatis attulisse, quantum et ipse speravit, nec ego dubitarim. Gratissimum mihi feceris, si huic commendationi meæ tantum tribueris, quantum cui tribuisti plurimum; si eum, quibuscumque rebus honeste, ac pro tua dignitate poteris, juveris atque ornaveris. Cura, quæso, ut is intelligat, hanc meam commendationem maximo sibi apud te adjumento fuisse. Hanc commendationem, quam his litteris consignari volui, scito, esse omnium gravissimam. Eum si tibi commendo verbis iis, quibus, cum diligentissime agimus, uti solemus, vix tamen studio meo satisfecisse mihi videor. Quanti apud te sum, tantum valere apud te commendationem meam, effice, ut intelligam. Genere commendationis mirifico, planeque quod sit ex intimo depromptum animo, usum me putato. Si ulla mea apud te commendatio valuit, hæc ut valeat, rogo. Velim, tibi persuadeas, nihil me majori studio a te petere, nihil mihi gratius facere te posse, quam si omnibus tuis opibus, omni studio eum juveris. Velim, eum omnibus tuis officiis, atque omni liberalitate tueare. Velim, eum quam liberalissime complectare. Velim, eum quam honorificentissime pro tua humanitate, et quam liberalissime tractes. Peto a te majorem in modum, vel tuæ humanitatis, vel mea causa, ut eum auctoritate tua, quæ plurimum valet, conservatum velis. Ita a te peto, ut majori studio, magisque ex animo petere non possim, ut omne genus liberalitatis, quod et ab humanitate, et potestate tua proficisci poterit, non modo re, sed etiam verbis, vultu denique ipso exprimas. Peto a te majorem in modum, ut ei omnibus in rebus, quantum tua dignitas fidesque patietur, commodes. Majorem in modum a te peto, ut cum omnes meos, æque ac tuos observare pro nostra necessitudine debeas, hunc imprimis ita in fidem tuam recipias, ut ipse intelligat, nullam rem sibi majori usui, aut ornamento, quam meam commendationem esse potuisse. Vehementer mihi gratum erit, si cum humanitate tua, quæ est singularis, complexus fueris. Eum, si me diligis, eo numero cura ut habeas, quo me ipsum; commendo eum tibi de meliore nota. 2. Commendavi me tibi dudum, _je me suis depuis longtemps confié à vous_. In fidem tuam me dudum contuli; me tibi commisi, et tuæ tradidi fidei; in tutelam et patrocinium tuum me dudum contuli; me, resque meas tuæ fidei dudum permisi, mandavi; tuæ me tutelæ dudum commendavi et subjeci. Totum hominem tibi traditum de manu, ut aiunt, in manum habes, tu modo fac tueris, ut tua fides postulabit; habes hominem mandatum fidei tuæ ac in tutelam traditum. Dudum me tuæ fidei credidi. 3. Commendabo negotium DEO in precibus, _je recommanderai la chose à DIEU dans mes prières_. De ea re consulam per preces DEUM. Divinæ mentis consilium precibus explorabo. Negotii successum a DEO suppliciter exorabo. Ad explicandas ejus rei difficultates divinum præsidium implorabo. Cœleste numen in spem felicis successus deprecabor. USUS: 1. Filios suos diis immortalibus; tutelæ populi Romani commendavit. Salutem suam, rem familiarem fidei alicujus tradere, et commendare. Religiones, et sacra, sacerdotibus commendantur. 2. Laudo, comprobo, laudando extollo, et confirmo, _faire valoir_, _louer_, _vanter_. Eloquentiam vocis suavitas commendat. Cura formam commendat. Nihil eum præter simulatam tristitiam commendat. 3. Mando. Aliquid litterarum monumentis, memoriæ; nomen suum et famam immortalitati; se fugæ commendare. Cf. Committo. COMMENTĀRĬŎLUM, i, n. _Petit mémoire_, _petit écrit_. SYN. Libellus. COMMENTĀRĬUM, ii, n. _vel_ COMMENTĀRĬI, ōrum, m. pl. _Mémorial_, _recueil de notes_, _mémoires_; _journal_. SYN. Liber ad subsidium memoriæ comparatus, in quo rerum et negotiorum capita notantur. EPITH. Paulo plenius, plurima. USUS: Referre aliquid in commentarium suum. (VULG. Registrare.) Cæsar scripsit, confecit commentarios rerum suarum. Rerum urbanarum, Pontificum commentarii. COMMENTĀTĬO, ōnis, f. _Méditation_, _réflexion_, _étude_. SYN. Meditatio, cogitatio. EPITH. Domestica, multa, plurima. USUS: Accuratæ et meditatæ commentationes multi sudoris sunt. Tantum potest exercitatio, meditatio, consuetudo. Commentationibus quotidianis se exercet. In commentationibus multum operæ ponit. Orator locos suos multa commentatione paratos habeat, oportet, et expeditos. Cf. Meditor, Cogito, Considero, Cogitatio. COMMENTĬTĬUS, a, um, _Inventé_; _faux_, _mensonger_. SYN. Fictus. )( Verus. USUS: Novum, commentitium, et futile crimen. COMMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Réfléchir_, _méditer_; _expliquer_. SYN. Meditor, cogito, considero, mecum conficio; _item_: commentariis illustro, explano, explico, expono locum scriptoris. USUS: 1. Aliquid secum de re aliqua meditatur et commentatur. Orationem commentari, componere. 2. Disputo, _commenter_, _discuter_. Commentandi inter se et disputandi causa convenere. Cum litteratis omnibus quotidie commentatur. Cf. Meditor, Cogito, Mens. COMMENTUM, i, n. _Fiction_. SYN. Res ficta, excogitatio, inventio. USUS: Opinionum commenta delet dies, _le temps fait justice des fausses opinions_. Commenta sua et scripta memorabat. COMMĔO, as, avi, atum, are, n. _Aller et venir_, _circuler_. SYN. Venio, redeo, coeo. ADV. Vicissim, retro, undique. USUS: Crebro illius litteræ ad nos commeant. Tabellarius, navis ad insulas commeat. Animus per omnem rerum naturam commeat. COMMERCĬUM, ii, n. _Commerce_, _rapports_, _relations_. SYN. Usus, familiaritas, consuetudo. USUS: Voluptas nullum habet cum virtute commercium. Mihi cum illo nullius rei commercium est, _je n’ai aucun rapport avec lui_. Nullius mihi rei cum illo est communitas; ne minima quidem societate mihi conjungitur. Cf. Mercor. COMMĔRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mériter_. SYN. Mereor. USUS: Quid de me commeruisti? Cf. Mereor. COMMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Oportet tempus cum negotio commetiri. Cf. Metior. COMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer d’un lieu dans un autre_, _aller s’établir_. SYN. Migro, domicilium muto, eo, redeo. USUS: In aliam domum commigrat. Cf. Migro. COMMĪLĬTO, ōnis, m. _Compagnon d’armes_. SYN. In bello socius. USUS: Cæsar milites suos commilitones appellabat. COMMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Menace_. SYN. Minatio. USUS: Ne comminationibus quidem movetur. Cf. Minor. COMMĬNISCOR, eris, mentus sum, i, d. _Inventer_, _imaginer_. SYN. Fingo, excogito. USUS: Ne putes eum tantum scelus comminisci. Cf. Excogito, Fingo, Commentor. COMMĬNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Briser_, _broyer_, _affaiblir_. SYN. Minuo, frango, deturbo, affligo, dissipo. USUS: Hostem comminuere, _écraser un ennemi_. Spiritus alicujus, arrogantiam, audaciam frangere et comminuere. Opes luxu; vires ingenii desidia; rem familiarem convivando comminuit, pessumdedit. COMMISCĔO, es, cui, xtum _vel_ stum, ere, a. _Mêler avec_. SYN. Misceo, permisceo, USUS: Nunquam sapientia cum temeritate commiscetur. Animum meum cum tuo commiscui. (VULG. Unanimes sumus, _nous sommes tout à fait du même avis_). Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis commiscui. Cf. Misceo. COMMĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’exciter la compassion_. SYN. Miseratio, misericordia. USUS: Commiserationem brevem esse oportet. Cf. Misericordia, Commiseror. COMMĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Plaindre_, _déplorer_. SYN. Miseror, miseratione afficior, miserationem verbis, gestu exprimo. (VULG. Condoleo.) PHRAS. Commiseror fortunam tuam, _j’ai pitié de vos malheurs_. Casu tuo vehementer commoveor; doleo vicem tuam; in tanto dolore tuo prope pari molestia afficior; casum tuum vehementer miseror; doloris ejus, qui te excruciat, particeps sum tecum; vicem tuam prope æque doleo, ac tu. Animi dolorem prope eumdem adhibeo; societas pæne ægritudinis mihi tecum est. Dolorem, quem ex tuo casu cepi, declarare verbis non possum; ad aspectum casus tui lacrimas tenere non potui; misericordia moveri, commoveri, capi me sensi; casus ille tuus mentem meam miseratione permovit; percussit animum meum vehementer fortunæ tuæ iniquitas. Miseret me tui, tua causa vehementer doleo; commiseratione tangor afflictæ fortunæ tuæ; dolorem ex acerbitate casus tui capio gravissimum; moleste graviterque fero casum tuum; excruciat me, tangit mentem meam propter naturæ cognationem atque consensum ærumna tua; tua non minus, ac mea calamitate angor, crucior, affligor, vexor; sollicitor infelici illo fato tuo, et dolorem acerbissimum haurio; doleo dolore tuo, angoribus angor, infortunio tuo non tu magis, ac ego miser sum; par utriusque, communis, idem utriusque in tuo infortunio dolor est; tua me torquent infortunia; tuis uror malis; tuæ me miseriæ miserrimum faciunt; dolor meus ex tuo dolore pendet; est mihi acerbus imprimis tristissimus casus tuus; socius ægritudinis sum, particeps mœroris tui. Cf. Doleo, Miseror. USUS: Num conqueri et commiserari non licet? COMMISSĬO, ōnis, f. _Représentation théâtrale_. SYN. Exhibitio plurium inter se concertantium. USUS: Commissio ludorum. COMMISSUM, i, n. _Faute_, _délit_, _crime_. SYN. Factum, facinus, delictum. EPITH. Audacius, sacrum. USUS: Enuntiare commissa, prodere conscios. Audax commissum et facinus. COMMISSŪRA, æ, f. _Assemblage_, _jointure_. SYN. Junctura. EPITH. Aptæ ad stabilitatem, et ad artus firmandos accommodatæ, mirabiles, molles digitorum. USUS: Ossium ac digitorum commissuræ, _articulations des os et des doigts_. COMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Commettre (une faute)_, _se rendre coupable_; _confier_, _unir_, _assembler_. SYN. Admitto, patro, perpetro, pecco; _item_: patior, concredo, conjungo. PHRAS. 1. Commisit magnum flagitium, _il a commis un grand crime_. Magnum admisit in se facinus; magnum in se scelus concepit; sequius admisit aliquid; immani se scelere obstrinxit, adstrinxit; summum dedecus, nefarium scelus admisit; detestabile facinus suscepit; nefaria se culpa devinxit; immane flagitium conscivit. Cf. Pecco, Peccatum. 2. Committo tibi hoc negotium, _je vous confie cette affaire_. Id tibi negotii do; fidei tuæ eam rem concredo; curæ tuæ id negotii credo; legare tibi hoc negotium constitui; rerum omnium in eo negotio curam tibi demando, credo; tuæ fidei, ac potestati, hoc, quidquid est negotii, commendo; omnem tibi rem ac causam tuæ prudentiæ tractandam trado, relinquo, transcribo; ejus rei gerendæ provinciam tibi _vel_ ad te delego. 3. Quod tibi commisi, diligenter exequere, _exécutez fidèlement ce que je vous ai confié_. Quod tibi munus imposui, quæ mandata dedi, quod negotium dedi, quod tibi mandavi; mandatum honoribus tuis volui; quod fidei tuæ, prudentiæque permisi; quam tibi mandavi provinciam, diligenter perfice, confice. USUS: 1. Ingens flagitium, scelus, facinus; multa in Deos, multa in leges commisit. 2. Patior, probo, _permettre_, _approuver_. Non committam, ut tuis desim consiliis. Committendum non putavi, quin etc. 3. Mando, credo, trado, do, _confier_, _risquer_. Se itineri, fortunæ, discrimini, fidei alterius, in aciem, in discrimen committere. Aliquid litteris, alicui negotium committere. 4. Facio, ineo, _commencer_, _engager_. Prœlium committere cum hoste. 5. (VULG. Confisco, _confisquer_, _adjuger au fisc_.) Hæreditas templo Veneris commissa, _la succession était dévolue à Vénus_. Bona commissa, ad fiscum redeuntia; mulcta commissa. 6. Jungo, _joindre_, _assembler_. Duas inter se tabulas committere. Manus committere. 7. Concitare unum adversus alterum, _mettre aux prises_. Unum cum altero committere, duos inter se committere. COMMŎDĒ, _Convenablement_, _bien_. SYN. Bene, recte, commodum. )( Incommode. PHRAS. Scribe, si commode potes; quod commodo tuo fiat; ex opportunitate; ex utriusque commodo scribes; cum erit commodum; cum se dabit, offeret rei opportunitas, commoditas; cum tempus, ratioque postulabit. COMMŎDĬTAS, ātis, f. _Opportunité_, _utilité_. SYN. Opportunitas, utilitas. EPITH. Idonea ad aliquid faciendum, imitatrix prava virtutis, magna. Commoditates externæ, multæ, primæ, et maximæ, tantæ. USUS: Amicitia plurimas habet, continet commoditates. Ista ad vitæ commoditatem, et jucunditatem plurimum faciunt. Commoditatis omnes articulos scio, _je sais choisir les bons moments_. Cf. Opportunitas. COMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_; _fournir_, _être utile_. SYN. Accommodo, utendum do; _item_: gratificor, prosum. USUS: 1. Ædes alicui, aurem, aurum commodare. Hæc a virtute donata, cætera a fortuna commodata videntur. 2. Aliquem juvo, inservio, benigne facio, commodo sum, _être utile_, _aider_. Tibi ego omnibus in rebus libentissime commodabo. Cf. Opitulor, Gratificor, Auxilium, Adjumentum. 1. COMMŎDUM, _A propos_, _au bon moment_. SYN. Opportune, satis in tempore. USUS: Commodum in urbe eram, _je me trouvais à la ville fort à propos_. Commodum ad me venit. 2. COMMŎDUM, i, n. _Avantage_, _profit_. SYN. Utilitas, bonum, emolumentum. EPITH. Commune, magnum, majus, maximum, non mediocre, privatum, senatorium. Commoda communia, domestica, externa, majora, minima, multa, non paria, parva, aut mediocria, plurima, provincialia, aut urbana, publica, tanta, terrena. PHRAS. 1. Suum tantum commodum quærit, _il ne cherche que son propre avantage_. Omnia ad suam tantum utilitatem refert; utilitatem suam omnibus in rebus spectat, sequitur; rebus cunctis antefert; rerum omnium antiquissimam habet; primam ducit; omnes articulos commoditatis suæ captat; nullius rei, præterquam commodi sui rationem habet, ducit; suo ubique obsequitur animo; suis tantum consulit commodis; id unum spectat, unde multa in se congruant commoda; quid e re sit; quid in rem suam faciat; quid rebus suis expediat; quid sibi emolumento sit; omnia sua causa facit; commodi sui, ac privatarum rationum impendio studiosus est; commodis suis servit unice. 2. Commoda nostra ubique impedit, _il attaque sans cesse nos intérêts_. Commoda nostra oppugnat, labefactat ubique; commodis nostris obstat, officit, adversatur ubique. 3. Ea res magna illi commoda comparavit, _cette chose lui a apporté de grands profits_. Multas illi utilitates importavit, multa creavit commoda; multis eum commodis auxit, locupletavit; multa commoda attulit; ejus commodis egregie servivit, consuluit; ex ea re non pauca illi commoda enata sunt; non pauca ille commoda cepit, adeptus est; ex ea re multa illi commoda fluxerunt, manaverunt; ea res multis eum commodis affecit. Ex ea re fructum tulit, messuit, cepit non contemnendum; emolumenta collegit, percepit, reportavit nec levia, nec pauca. Ea res non parvo fuit emolumento. Cf. Utilitas. USUS: Commodis frui. Alienis servire commodis. Quod commodo reipublicæ fiat. COMMŎDUS, a, um, _Avantageux_, _utile_. SYN. Opportunus, utilis. )( Incommodus. USUS: 1. Commodior via; tempus commodius. Res nostræ satis sunt commodæ. 2. Facilis, _doux_, _bienveillant_. Homo commodis moribus, _homme de mœurs faciles_. Catone nemo commodior, moderatior fuit. COMMŎNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Avertir_. SYN. Commoneo, admoneo. USUS: Aliquem etiam atque etiam de re commonefacere. Cf. Moneo. COMMŎNĔO, es, ui, ĭtum, ere, _Avertir_. SYN. Admoneo. Cf. Moneo. COMMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Action de rappeler_, _de faire souvenir_. SYN. Admonitio. COMMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _indiquer_. SYN. Indico, ostendo. USUS: Viam commonstrare, digitum ad fontes intendere. Cf. Ostendo. COMMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Séjour prolongé_; _retard_. SYN. Mora. EPITH. Diuturnior, urbana. USUS: Illa villæ amænitas diuturnioris commorationis est, non diversorii. Cf. Mora. COMMŎROR, aris, atus sum, ari, d. _Demeurer_, _séjourner_. SYN. Maneo, subsisto, consisto. USUS: 1. Diem unum, triduum apud te commorabor diutius. Versare rem eamdem, hærere et commorari in eadem sententia. 2. Moror, _arrêter_, _retarder_. Commorari aliquem. Cf. Moror. COMMŌTĬO, ōnis, f. _Commotion_, _mouvement_, _secousse imprimée_. SYN. Motio, motus, perturbatio. EPITH. Suaves, contrariæ, vitiosæ. USUS: Temperantia moderatrix omnium commotionum. Cf. Motio. COMMŌTĬUNCŬLA, æ, f. _Petit mouvement (de fièvre)_. SYN. Febricula. USUS: Tuis commotiunculis valde afficior. COMMŌTUS, a, um, _Ému_, _emporté_, _troublé_. SYN. Perturbatus, affectus. USUS: Homo commotior paulo stomachari primum cœpit. Libidine _aut_ ira commotus. COMMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Mettre en mouvement_, _déplacer_; _émouvoir_, _exciter_. SYN. Moveo, perturbo, afficio, excito, concito, commuto, invito. ADV. Acerrime sensus, aliquantum, facilius conquestione, graviter, gravius rebus, incredibiliter, leviter, maxime auctoritate, maxime, voce magnopere, mediocriter, non minime, parumper mentes, prorsus recte ac merito, sane, sane quam, similiter atque, tantulum, temere se alicunde, valde, valde commendatione, vehementer amorem multitudinis, vehementer animum, vehementer litteris, vehementer oratione, vehementer miseria. USUS: 1. Ea re tumultum maximum ac tantum non bellum, odium certe, iram, invidiam, suspiciones commovit, excitavit. Miseriis alienis, et querelis facile animo commoveor. Ea res bilem aliis, aliis misericordiam commovit; certe multorum studia, exspectationem magnam concitavit. 2. Locum muto, proficiscor, _changer de lieu_, _partir_. Ne te inde commoveas. Cf. Moveo, Causa. COMMŪNĬCĀTĬO, ōnis, f. _Communauté_, _conversation_. EPITH. Suavissima sermonis, summa cum aliquo, intermissa. USUS: Suavissima mihi tecum est sermonis, utilitatum, studiorum communicatio, societas et conjunctio. Cf. Societas. COMMŪNĬCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Communiquer_, _avoir des rapports avec_. SYN. Confero, credo, refero, participo. ADV. Audacter, cum aliquo, benignissime furta cum, coram; inter se, una familiarissime. PHRAS. 1. Consilia tua mecum communica, _concertez-vous avec moi_. Confer mecum tua consilia; participem me consiliorum tuorum facito, consilia tua ad me defer; me expertem consiliorum tuorum amicum habe fidissimum. Fac me certiorem de consiliis tuis; fac, ut te rebus consiliisque tuis cognoscam, intelligam, imaginem rerum tuarum, cogitationumque tuarum ostende aliquam; quis animus, quis sensus sit, quæ tua consilia, me edoce. 2. Prædam tecum communicabo, _je partagerai avec vous la dépouille_. Prædæ mecum particeps eris; partem capies prædæ; communis erit inter nos præda; non mihi magis, quam tibi; non minus tibi, ac mihi; tibi pariter, ac mihi; æque utriusque nostrum hæc præda erit. Utemur communi jure, æquo jure, pari potestate hostium spoliis; juris tibi tantum, quantum ipsi mihi, erit in prædam; prædam mecum communem habebis; in partem te spoliorum vocabo, ut periculi ita prædæ nobis communio erit; in communionem prædæ venias; in commune conferam, quidquid est prædæ; promiscuus nobis erit prædæ usus. Cf. Particeps, Participo. USUS: 1. Multa familiarissime inter se communicare. Utinam mihi homo sit, quicum omnia mea communicem. 2. Partior, impertior, divido, _prendre sa part de_, _s’associer à_. Cum amicis res adversas, commoda, gloriam, honores, laudem, pericula communicas. Cf. Communis, Communio. COMMŪNĬO, ōnis, f. _Communauté_, _association_. SYN. Communitas, consociatio. USUS: Litterarum, vocum, conjugiorum, legum, juris, sanguinis communione junguntur homines. Ego fortunas meas in communionem temporum tuorum contuli. Cf. Communitas, Societas. Commūnio Sacra, _Sainte communion_, _réception du Corps de N.-S. J.-C._ PHRAS. 1. Sacram communionem dare, _donner la sainte Communion_. Cœleste convivium populo præbere; divina dape pascere; cœleste epulum impertire; mensæ divinæ convivam aliquem adhibere; reficere cœlesti epulo; sacrosancto Christi Corpore pascere; ad mensæ divinæ communionem admittere. 2. Sacram communionem accipere, _recevoir la sainte Communion_. Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo vesci, pasci; epulo cœlesti accumbere; cœlesti dape refici; cœlesti pane sese pascere et communire; cœlesti mensæ accumbere; cœlestibus epulis refici; Christi Corpus suscipere; ad divina mysteria accedere; cœlestis agni epulis, divino pane recreari; cœlestis epuli sacræ mensæ convivam esse. Cf. Eucharistia. 3. Communio generalis. _Communion générale_. Cœtus populi ad cœleste epulum celebrandum. Divinum epulum frequenti populo divisum. Conventus populi ad participandum sacrosanctum Christi Corpus. Sacrum convivium frequenti populo datum. COMMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Fortifier_. SYN. Munio. USUS: Jus parum communitum. Auctoritas aulæ communita. Cf. Munio. COMMŪNĬTĬO, ōnis, f. _Action de fortifier_. USUS: Aditus ad causam, et communitio, _faciliter l’accès d’une cause et la fortifier_. COMMŪNIS, e, gen. com. _Commun_, _qui appartient à plusieurs_. SYN. Conjunctus. PHRAS. 1. Amicorum omnia sunt communia, _entre amis, tout est commun_. Omnia sunt amicis cum necessariis suis consociata; sortem suam cum amicorum felicitate miscent. Honorum ac commodorum communio quædam inter amicos est; ut vitæ, ita fortunæ quædam communitas, societas, consociatio est; amici omnia communiter possident. 2. Commune hoc vitium est, _ce défaut est général_. Hoc vitium omnium animos occupat ac tenet; latissime patet hoc vitium; in omnium animos irrepsit, ubique gentium viget, regnat, dominatur; nusquam non est hoc vitium; infecti sunt omnes hoc vitio, et irretiti; orbem terrarum est complexum hoc vitium; pauci sunt hoc vitio intacti, hujus vitii expertes; a paucis abest hoc vitium; in plerorumque mortalium animis insedit, ac inveteravit hoc vitium; quem mihi dabitis hujus vitii contagione non aspersum? 3. Commune hoc malum erit omnibus, _ce mal sera commun à tous (tous auront à en souffrir)_. Omnibus hoc impendet malum, omnibus minatur; miserrime cum omnibus atque infeliciter agetur; expers malorum nemo erit; vexabit omnes eadem calamitas; pari omnes calamitate prementur; omnes manet, omnibus imminet ea calamitas; communis, eadem, par, consimilis erit omnium fortuna. Miseriis his nemo vacabit; urgebit omnes pertinax malum; vis ea malorum, ac tempestas communis erit omnium. Nemo non communi hoc incendio deflagrabit. 4. Communia sunt et vulgaria, quæ affers, _tout ce que vous dites est vulgaire et banal_. Omnia posita sunt ante oculos; collocata in usu quotidiano; in congressione hominum, atque in foro decantata; ista posita sunt ante pedes; sita ante oculos; in medio sita, obsoleta; de medio sumpta; audita, pervulgata, percelebrata et contrita sermonibus, quæ affers; pervagata res est, in propatulo posita, quam affers. USUS: Erat hoc studium commune toti Græciæ. Scelera tibi cum illo communia sunt. Dolorem et laudem tecum mihi communem esse volui. Cf. Particeps. 2. Vulgaris contritus, pervulgatus, de medio sumptus, late patens, _ordinaire_, _vulgaire_, _banal_. Communis vita et vulgaris hominum consuetudo. Communis omnium sensus, pervagata opinio. Præcepta communia et contrita. De communibus et pervulgatis rebus loqui. Cf. Consuetudo communis, Opinio communis. COMMŪNE, is, n. _Corps de nation_, _commune_, _état_. SYN. Respublica, universitas, collegium. USUS: Commune Siciliæ, vexatum est atrociter. Ex nostro aliquid in commune contulimus. COMMŪNĬTAS, ātis, f. _Communauté_, _rapport commun_; _sociabilité_. SYN. Communio, societas. EPITH. Apta naturæ, civilis, humana, immanis, magna, naturalis. USUS: Quæ nobis cum isto gladiatore conditionis communitas esse potest? Homines ad societatem communitatemque humanæ vitæ nascuntur. Natura ad civilem communitatem conjuncti ac consociati sumus. A communitate disjuncti videbimur. COMMŪNĬTER, _En commun_, _ensemble_. SYN. Promiscue. )( Proprie, separatim. USUS: Res cum aliis communiter gestæ; communiter alias tibi Arpinates commendavi, nunc peculiariter Caium. Aliquid cum alio communiter possidere. Communiter inter nos consulemus, _nous nous protégerons mutuellement_. Cf. Simul. (Communiter hoc fit, _vulgare est_), _cela se fait communément_. Latine: Plerumque fit, contingit fere. Cf. Fere. COMMURMŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Murmurer ensemble_, _sourdement_. USUS: Nescio, quid secum commurmuratus est. COMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Changeant_, _sujet au changement_. SYN. Mutabilis, inconstans. USUS: Assentatoris animus varius, commutabilis, multiplex. Cf. Varius. COMMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Mutation_, _changement_; _révolution_. SYN. Mutatio, conversio, vicissitudo. EPITH. Misera, varia. Commutationes annuæ, aptæ ad maturitatem frugum, et ad temperationem, civiles. USUS: Brevi tempore magna fit morum voluntatumque commutatio. COMMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_. SYN. Muto, converto, commutationem affero. USUS: Maline hoc nihil est, si Religionem pecunia, jura omnia cum quæstu, leve compendium fraude maxima commutent? Vitam morte commutavit. Commutavit se animo. Fabulam, sententiam, ordinem commutare. Cf. Muto. CŎMO, is, compsi, comptum, ere, a. _Arranger_, _disposer (les cheveux)_. * SYN. Orno, compono. USUS: Mulieres dum comuntur, annus est. Cf. Orno. CŌMŒDĬA, æ, f. _Comédie_. SYN. Fabula, comicorum ars. EPITH. Antiqua, vetus. USUS: Quo genere jocandi eleganti, urbano, ingenioso, faceto Plautus et antiqua comœdia referta est. CŌMŒDUS, i, m. _Comédien_. USUS: Sæpe comœdum in tragœdiis placere vidimus. COMPACTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _liaison_. SYN. Coagmentatio. USUS: Compactione membrorum valida. COMPACTO, _D’après une convention_, _de concert_. SYN. Consulto, ex composito. USUS: Non committendum, ut compacto prohibiti videamur. COMPACTUS, a, um, _Assemblé_, _joint_. SYN. Coagmentatus, compositus, vinctus. COMPĀGES, is, f. _Assemblage_, _jointure_, _liaison_. SYN. Commissura, vincula. USUS: Dum sumus in compagibus corporis. COMPAR, ăris, omn. gen. _Égal_, _pareil_. SYN. Par. COMPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Comparable_. SYN. Quod habet comparationem. )( Dissimilis. USUS: Comparabile est, quod in diversis rebus similem aliquam rationem continet. COMPĂRĀTĒ, _Par comparaison_. SYN. Cum comparatione. (VULG. Comparative, relative, respective.) USUS: Cum quæritur, quid res sit, quæritur _aut_ simpliciter, _aut_ comparate. COMPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Comparaison_, _parallèle_; _analogie_, _rapport_. SYN. Collatio, contentio, similitudo, compensatio. EPITH. Æqualis, brevis, facilis, necessaria, utilis. USUS: 1. Duorum inter se bonorum comparationem facere. Duplicem lætitiam percepi in comparatione difficilem, utra major esset. Si contentio quædam et comparatio fiat 2. Apparatus, præparatio, cautio, _action de préparer_, _apprêts_. Totum tempus in comparatione novi belli posuit. Nihil de mea comparatione diminuo. Comparationem criminis adornare, invenire. Cf. Comparo. COMPĂRĀTĪVUS, a, um, _Qui compare_, _qui sert à comparer_. USUS: Oportebit ipsam illam comparativam judicationem exponere, _il faudra exposer cette cause comparative (où le fait est rapproché de l’intention.)_ COMPĀRĔO, es, ui, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Videor, adsum, palam sum, (VULG. Sisto me.) PHRAS. Coram Prætore comparuit, _il comparut devant le préteur_. Prætoris vultum audacter subiit et vadimonium obivit; dicta die, ad constitutam diem in judicium venit, prætori copiam sui fecit; ostendere atque offerre os suum judicibus nihil dubitavit, die dicta in conspectum se dedit; in conspectu judicum fuit; in jus adiit. USUS: 1. Comparere in illa multitudine bonorum. Pompeius nusquam comparet, _Pompée ne se montre jamais_. 2. Appareo, _être visible_. Ita a fortuna deformata, ut tamen a natura inchoata compareant. Cf. Appareo. COMPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _apprêter_; _comparer_, _rapprocher_; _acquérir_. SYN. Paro, præparo, _item_: acquiro, confero. ADV. Copiose pastum, diligenter argumenta argumentis, diligenter ex copia, diligentissime ducem, idonee animum ad, improbissime quæstum, prædam, in perpetuum præsidium, inique aliquem cum aliquo, inscite, large, pastum, occulte milites, magnifice convivium, magnopere, studiose tabulas pictas, studiosius supellectilem. PHRAS. Nemo tibi comparari potest, _on ne peut vous comparer personne_. Nemo se tibi ulla arte contulerit; nemo in contentionem adduci, venire tecum potest; tecum conferri nemo potest; contendere tecum nemo potest. Quæ contentio, comparatio, te inter et alios esse potest? quis par esse tibi potest? qui præstantem illam tuam indolem, quis doctrinæ studia moresque adæquare possit? quis aspirare ad pervulgatam virtutis tuæ laudem insanus audeat? quis exæquari se tecum cupiat? Cf. Æquiparo. USUS: 1. Convivium, insidias comparat. 2. Acquiro, _acquérir_, _se procurer_, _amasser_. Labore suo et industria supellectilem. Laudem, virtutem, amicitias, auxilia, delectationem sibi comparare. Cf. Acquiro. 3. Confero, compono, comparationem, contentionem facio, _comparer_, _confronter_, _rapprocher_. Quæso, hominem cum homine, tempus cum tempore compara, _comparer un homme, une époque à un autre_. Ætatem filiorum comparare. Similitudines comparare. 4. Ordino, constituo, _régler_, _établir_. More majorum, legibus, natura comparatum est, ut etc. Ita comparati natura, _vel_ a natura sumus. Ita comparata est vitæ naturæque nostræ ratio, ut etc. Ita comparaverunt majores nostri, ut etc. COMPASCO, is, āvi, pastum, ere, a. _Faire paître en commun_. USUS: Jus est compascere, _nous avons le droit de vaine pâture_. COMPASCŬUS, a, um, _Qui concerne la vaine pâture_. USUS: Ubi ager compascuus est, jus est compascere. COMPĔDES, um, f. pl. _Entraves_, _liens_; _chaînes_. SYN. Soleæ ligneæ, quibus pedes captivorum constringi solent. USUS: Compedes alicui imponere, indere, induere, impingere. In compedibus custodire, habere, retinere aliquem. Cf. Carcer, Captivus. COMPELLĀTĬO, ōnis, f. _Apostrophe_, _interpellation_. SYN. Appellatio. EPITH. Crebræ, vel potius quotidianæ, præclaræ in laudatione. USUS: Edicto Ciceronem compellavit, cum ipse quotidianas compellationes non ferens urbe abiret. COMPELLO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _interpeller_, _apostropher_. SYN. Appello, nomine alloquor. ADV. Nominatim, vicissim aliquos. USUS: 1. Amice, honore magno, nominatim me compellavit. 2. In judicium voco, _attaquer en justice_, _accuser_. Lege, edicto aliquem apud populum compellare. Cf. Voco, Appello. COMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _forcer_; _rassembler_. SYN. Cogo, congrego, impello. )( Dispello. USUS: Aliquem ad mortem, ad graves angustias compellere. Cf. Cogo, Pello. COMPENDĬĀRĬUS, a, um, _Abrégé_. SYN. Brevis. USUS: Est hæc brevis et compendiaria via ad gloriam. Notis compendiariis uti. (VULG. Abbreviare, _abréger_). COMPENDĬUM, ii, n. _Gain produit par l’épargne_, _profit_, _avantage_; _abréviation_. SYN. Utilitas, quæstus, lucrum, _puta_ viæ, pecuniæ, operæ, temporis. )( Dispendium. USUS: Nihil agit compendii sui causa. Mercatores in quæstu et compendio versantur. Avaritia et egestas multos ad turpe compendium commovet. Magnum compendium facere. Cf. Lucrum, Quæstus, Utilis. COMPENSĀTĬO, ōnis, f. _Compensation_, _équilibre_, _échange_. SYN. Comparatio, præmium, merces, remuneratio. USUS: Vitæ incommoda sapiens commodorum compensatione lenit. Compensatione uti. COMPENSO, as, avi, atum, are, a. _Compenser_, _mettre en balance_. SYN. Comparo, remunero, repono, exæquo, assequor. PHRAS. 1. Tua merita compensare non potero, _je ne pourrai jamais vous dédommager des services que vous m’avez rendus_. Nullam tuorum meritorum partem assequar; nulla mihi est satis digna tot officiorum remuneratio, nunquam satis cumulate officium reddam; nullis officiis tuam humanitatem exæquabo, tuam voluntatem non satis ex æquo remetiar; nunquam te dignam gratiam referam; nunquam pro meritis tuis satis dignam vicem reddam, referam; in reddenda meritorum vice par pari nunquam referetur. Nunquam pro meritis in me tuis mutuæ tantum voluntatis a me tribuetur, ut non plura tibi debeam. Officia tua nunquam paribus officiis æquabo, remunerabo; nunquam tuis in me meritis satisfaciam, respondebo; nunquam omnino tibi, quantum debeo, a me solvetur. Nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia tua in me promerita consequar. Nunquam satis dignum officii ac benevolentiæ fructum a me feres. 2. Quod a fortuna damnum accepisti, virtus compensabit, _la vertu vous dédommagera de vos pertes de biens_. Resarciet virtus, quod a fortuna damnum retulisti, quibus te calamitatibus implicavit fortuna, iis te virtus expediet. Medebitur iis malis virtus, quibus te afflixit fortuna. Ut acerbam fortunam sensisti, ita dulcem ac suavem virtutem experieris. Quantum detrimenti, incommodi, calamitatis, malorum a fortuna retulisti, tantos a virtute, atque adeo majores fructus capies, percipies, feres, colliges; præteritam fortunæ culpam virtus cumulate redimet; quod a fortuna deminutum est, virtus, industria facile exæquabit; fortunæ dispendia virtus sarciet facile, et compensabit. Cf. Reddo, Remuneror. USUS: Maximis laboribus compensatur discendi voluptas. Auditorum patientiam brevitate, ingenii tarditatem virtute, socordiam fide compensare, Precibus compensatur pecunia. COMPĔRENDĬNĀTŬS, ūs, m. _Ajournement_, _remise d’un jugement à trois jours_. USUS: Adimere alicui comperendinatum. COMPĔRENDĬNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Renvoyer à trois jours_; _demander le renvoi (en parl. d’un avocat)_. SYN. Amplio, profero, procrastino, differo, amplius pronuntio. USUS: Reus comperendinatus. Cf. Amplio. COMPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ire, a. _Découvrir_, _apprendre_. SYN. Deprehendo, certi aliquid reperio, compertum habeo. ADV. Manifesto pestem capitis sui, manifesto indicia mortis, maxime. USUS: Eam rem, de ea re certis auctoribus, manifestis indiciis, oculorum testimonio comperi. Cf. Consto, Certus. COMPERTUS, a, um, _Découvert_, _reconnu_, _constaté_. SYN. Certus, cognitus, exploratus. USUS: Facinus manifesto deprehensum et compertum. Nihil comperti aut cogniti habemus. Cf. Certus, Manifestus, Consto, Publico. COMPESCO, is, scui, ere, a. _Retenir_, _arrêter_. SYN. Coerceo, cohibeo, frango. PHRAS. Audaciam ejus compescuit, _il réprima son audace_. Præferocis animi conatus compressit; petulantiam, furorem fregit; repressit, debilitavit feroces impetus; ferociam contudit; exultanti licentiæ frenum injecit; vim ac impetum cohibuit. Cf. Coerceo, Cohibeo, Contineo, Abstineo. USUS: Iram, dolorem, gemitus, lacrimas, linguam, famem compescere. COMPĔTĪTOR, ōris, m. _Compétiteur_, _concurrent_. SYN. Qui cum alio in petitione concurrit. EPITH. Certus, liberalis, nobilis, pares suffragiis, peregrini, urbani. USUS: Cum petitore certamen est honoris et dignitatis. Cf. Æmulus, Rivalis. COMPĪLĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_; _compilation_, _recueil_. SYN. Furtum, fraus. COMPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_, _piller_. SYN. Diripio, spolio, furor, exhaurio. ADV. Apertissime provincias, ostiatim oppidum. USUS: Æraria exhaurire, templa, urbem, rempublicam compilare. Cf. Furor. _Pro_ Congero exempla etc. barbarum est. COMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. _Assembler_; _construire_, _fabriquer_. SYN. Constringo, coarcto. USUS: Servi in pistrinum, carcerem, vincula compinguntur. Homo e luto et sanguine; scelere et ignorantia compactus. COMPĬTA, ōrum, n. pl. _Carrefour_. USUS: In triviis et compitis auctionati. COMPLĂCĔO, es, cui, ere, n. _Plaire_. SYN. Placeo. USUS: Si DEO complacitum est. COMPLĀNO, as, avi, atum, are, a. _Raser (une maison)_. USUS: Complanare domum, solo æquare. Sp. Melii domus, quod regnum appeteret, est complanata. Cf. Planus. COMPLAUDO, is, ere, n. _Applaudir_. USUS: Stantes in re ficta complaudebant. COMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Complexu teneo; sinu complexuque recipio, in collum invado; complexum alicui fero. ADV. Æque benevolentia atque arctius, breviter memoriam rerum celeriter, circumscripte, extrinsecus, nimium multa, occulte viros amplissimos ad suum scelus, quam liberalissime aliquem, scientissime, etiam atque etiam officiis, liberalitate. USUS: 1. Complecti et lacrimis se aspergere. 2. Amo, excipio, tracto amice, carum habeo, foveo, suscipio, defendo, _aimer_, _cultiver_, _favoriser_. Aliquem beneficiis, benevolentia, caritate eximia, familiaritate, comitate maxima complecti. Complectere quæso adolescentem. 3. Comprehendo, circumdo, ambio, _entourer_, _embrasser_. Paucis multa, uno crimine complector omnia. Summum cœlum reliquos complectitur. 4. Assequor, comprehendo, teneo, _saisir (par la pensée)_. Sapiens totum mundum mente, cogitatione, memoria complectitur. Tuas laudes oratione ac memoria complecti vix possum. Cf. Amplector. COMPLĒMENTUM, i, n. _Complément_. SYN. Supplementum. USUS: Inania quædam verba, velut complementa numerorum. COMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_. SYN. Impleo. ADV. Bene, perfecte, undique. USUS: 1. Aures sono, pectus maximarum et plurimarum rerum suavitate complere. Terrore, metu animum complere. 2. Absolvo, perficio, conficio, _compléter_, _achever_. Promissum complere, _accomplir une promesse_. Complent hæc et absolvunt beatissimam vitam. Annos sedecim complevit. COMPLEXĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _union_; _période_. SYN. Comprehensio verborum, periodus. EPITH. Brevis negotii, longissima verborum, mira verborum, perspicua, vera vel falsa. USUS: 1. Longissima verborum complexio, quæ uno spiritu volvi vix potest. 2. Argumenti conclusio et summa rationum, _conclusion d’un raisonnement_. Per complexionem id, quod ex omni argumentatione conficitur, breviter exponimus. Complexio _pro_ corporis constitutione, habitu, habitudine, _seu_ humorum temperamento, barbarum est. COMPLEXŬS, ūs, m. _Embrassement_, _étreinte_; _amour_, _affection_. SYN. Amplexus. EPITH. Altissimus a domiciliis, extremus, omnia cingens, ultimus, indices falsi summæ benevolentiæ. USUS: 1. Illam respublica sinu, complexuque recipiet. Abstrahere filium de complexu matris. Ferre obviæ matri complexum, _embrasser_. 2. Ambitus, _action d’embrasser, d’entourer_. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le ciel qui enveloppe l’univers_. Cf. Amplexus. COMPLĬCO, as, avi _vel_ ui, atum _vel_ ĭtum, are, a. _Plier_. SYN. Involvo, claudo. USUS: Epistolam complicare. COMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Lamentation_. SYN. Lamentatio. USUS: Comploratio eorum lamentabilis, flebilesque voces. Cf. Gemo, Fletus. COMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Pleurer ensemble_. USUS: Complorare mortem, fortunam amicorum. Complorati mortui totam urbem lamentis implerunt. Cf. Gemo, Ploro, Fletus. COMPŌNO, is, sui, sĭtum, ere, a. _Mettre ensemble_, _réunir_, _rapprocher_. SYN. Conjungo, coagmento, construo, conglutino, congrego, conflo, misceo, tempero. ADV. Cautius, diligenter, generatim, communiter, Græce, scite, jam diu composita et comparata, lepide. USUS: 1. Componere et struere verba, et syllabas propemodum dinumerare et dimetiri. Vestem, crines componere. 2. Dispono, _arranger_, _organiser_, _régler_. Aciem, causam, fallaciam in aliquem, orationem componere. 3. Fingo, _se composer_, _feindre_, _simuler_. Ad modestiam, ad senatus reverentiam se composuit. Se ad exemplum, vultum, mores alterius componere. 4. Facio, conficio, _faire_, _composer_, _écrire_. Carmen, poema, librum, testamentum, historiam componere. 5. Compositionem facio, concilio, _apaiser_, _calmer_, _réconcilier_. Bellum, iras, aversos animos lenitate composuit. 6. Comparo, confero, _comparer_. Sophoclem cum Euripide componere et conferre. COMPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter dans un lieu_, _amasser_. SYN. In locum unum confero, congero, porto, conveho. ADV. Palam arma. USUS: Res undique accersitæ, collatæ, exquisitæ, comportatæ. Arma, frumentum comportare. Cf. Colligo. COMPOS, ŏtis, gen. omn. _Qui est en possession de_. SYN. Particeps. )( Inops. USUS: Homines rationis, consilii, virtutis compotes, beati sunt. Aliquem urbis compotem facere. Cf. Fruor, Acquiro, Particeps. COMPŎSĬTĒ, _Avec ordre_, _avec art_. SYN. Disposite. USUS: Composite et apte dicere. COMPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Action de disposer_, _construction_, _arrangement_. SYN. Structura, constructio, dispositio, ordo, concordia, compages, coagmentatio, confectio. USUS: 1. Compositiones unguentorum, ciborum conditiones. Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. 2. Concordia, _accord_, _réconciliation_. Spes compositionis me fefellit. Auctor compositionis et pacis fuisti. Cf. Pax. COMPŎSĬTOR, ōris, m. _Celui qui dispose_. USUS: Inventor et compositor. COMPŎSĬTUS, a, um, _Apprêté_, _soigné_. SYN. Conflatus, concretus, conglutinatus, factus, instructus. USUS: Oratio composita et ornata, et artificio quodam distincta. Certi homines compositi me monuerunt. Quomodo compositis sideribus homo oriatur. Nemo paratior, compositior unquam in judicium venit. Cf. Modestus. COMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Réunion pour boire ensemble_. USUS: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant. Cf. Vinolentus, Bibo. COMPŌTOR, ōris, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Combibo. COMPRANSOR, ōris, m. _Compagnon de table_. SYN. Qui simul prandet. USUS: Cum compransoribus, collusoribus, compotoribus agrum suum devorat. COMPRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière publique_. USUS: Necessaria fuit solemnis hæc Deorum comprecatio. COMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prier publiquement_. USUS: Deos comprecari. COMPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Saisir_. SYN. Capio, deprehendo. )( Dimitto. ADV. Apte sententiam verbis, brevi, breviter, celeriter, firmo animo, graviter, manifeste, penitus, solute et facile. USUS: 1. Ecquid comprehensum hostem emisistis? 2. Assequor, prosequor, explico, exprimo, absolvo, _exprimer_. Verbis propriis rem comprehendere. 3. Concipio, percipio, teneo, intelligo, _comprendre_. Animo aliquid, ratione aliquam opinionem comprehendere. Habere aliquid cognitum, comprehensum. Vestris animis et cogitatione rem totam comprehendite. Comprehendo animo, mente intelligentiam rei; consequor rem omnem animo; animo, mente, cogitatione complector, _comprendre qqch_. 4. Amplector, amore devincio, _s’attacher (qqn)_. Multos amicitia, beneficiis comprehendere; humanitate, officio aliquem comprehendere. COMPRĔHENSĬBĬLIS, e, gen. com. _Perceptible (à la vue)_, _intelligible_. USUS: Visum comprehensibile. COMPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Action de saisir avec les mains_, _arrestation_. EPITH. Apte cadens, firma, longa, numerosa, perfecta, plena, stabilis atque immutabilis, vera, ac fidelis, universa. USUS: 1. Comprehensio reorum, animadversio senatus. 2. Apprehensio, _enchaînement_. Ingressus, cursus, accubatio, inclinatio, sessio, comprehensio. 3. Ambitus orationis, _période_. Comprehensio et ambitus verborum, quem Græci periodum vocant. 4. Agnitio, _action de comprendre_, _conception_. Cognitiones comprehensionesque rerum appetitiones movent. COMPRESSĒ, _D’une manière concise_. USUS: Rhetores latius loquuntur, Dialectici compressius. COMPRESSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Oratores crebri sententiis, compressione rerum breves. COMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Contenir_, _arrêter_; _réprimer_, _modérer_. SYN. Freno, sedo, coerceo, cohibeo, frango, reprimo, retardo. ADV. Arcte pugnum, vehementer, plane in perpetuum. PHRAS. Magistratus hominum audaciam comprimat, _le magistrat doit réprimer l’audace des méchants_. Obviam eat improborum hominum audaciæ; impiorum conatus frangat; furentium impetus reprimat; effrenatos licentia animos in officia teneat, contineat. Cf. Coerceo, Cohibeo, Compesco. USUS: 1. Conatus furentium, furores, motus, turbas, iram, exultantem lætitiam comprimere. Comprimere ac restinguere cupiditatem hominis. Voluptates comprimere et constringere. 2. Abscondo, occulto, tego, abdo, _cacher_, _soustraire_. Multa tua delicta compressi. Frumentum comprimere. (VULG. Apud se tenere, dum carius vendatur, _garder_, _accaparer les grains_.) 3. Constringo, stringo, claudo, adduco, _presser_, _serrer_, _reserrer_. Digitos in pugnum comprimere, _fermer la main_. COMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_. SYN. Approbatio. USUS: Quis non movetur, et offensione turpitudinis, et comprobatione honestatis. COMPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Approbator. USUS: Auctoritatis ejus comprobatores. COMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Approbo, laudo, collaudo, affirmo. ADV. Firmius acta, omnino, studiose libenterque, vehementissime sententiam. USUS: Si tu honorem meum sententia tua comprobaris. Sententiam, decretum aliquod vehementer comprobare. Rem testimonio suo et judicio comprobare. Eam fidem eventus affirmavit, comprobavit, _l’événement a prouvé_, _montré la justesse de cette opinion_. Cf. Assentior, Approbo, Probo. COMPRŌMISSUM, i, n. _Compromis_. SYN. Facultas a litigantibus arbitro data judicandi et sententiam ferendi. USUS: Arbitrum sumere, compromissum facere, interponere. COMPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. _S’engager mutellement_; _faire un compromis_. SYN. Compromissum facio. USUS: Tribuni compromiserunt, pecunia apud Catonem deposita, petere ejus arbitratu, ut, qui contra fecisset, ab eo condemnaretur. COMPTUS, a, um, _Peigné_, _soigné_, _paré_. SYN. Ornatus, compositus. USUS: Compti capilli, compta oratio. COMPUNGO, is, punxi, punctum, ere, a. _Piquer_, _marquer d’un signe_. SYN. Pungo, figo. USUS: Dialectici ipsi se suis acuminibus compungunt. Barbatus Threiciis notis compunctus nudato ense anteibat. (Compungi animo, compunctus corde, _vulgaria sunt pro_:) Angi, discruciari animo ex recordatione scelerum; dolore confusus. COMPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Calculer_, _compter_. SYN. Subduco rationes, calculos revoco, rationes confero. PHRAS. Computemus nunc summam totam, _faisons maintenant le total_. Putemus nunc rationes; summam ad calculos revocemus; subducamus nunc rationem; numerum ineamus; rationes conferamus; calculos, summam subducamus, supputemus nunc rationes; subductis rationibus summam faciamus, colligamus, conficiamus; rationes ineamus totius summæ; expediamus nunc rationes, et colligamus. USUS: Compellat hospitem, computat, pecuniam numerat. Cf. Puto. CŌNĀTŬS, ūs, m. _Effort_. SYN. Vis, impetus, studium, labor, opera. EPITH. Gratus, magnus, crudelissimi, impii, nefarii, occulti, optimi et præclarissimi, perditi. USUS: Id conatu omni studioque agit, ut etc. Omnem conatum suum in perniciem meam parat. Conatum refutare, prohibere, comprimere, frangere; conatibus obviam ire; a conatu aliquem repellere, _empêcher les efforts de qqn_. Cf. Studium, Labor. Conatu summo adniti, _faire tous ses efforts_. Manibus pedibusque; summa ope; omni ope, ac opera; pro virili parte adniti. Cf. Conor, Adhibeo. CONCĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ero, a. _Échauffer entièrement_. USUS: Eum nos sermonibus concalefecimus. CONCĂLESCO, is, ui, ere, n. _Être très-chaud_. SYN. Concalefio, concaleo. CONCALLESCO, is, ere, n. _S’endurcir_. SYN. Concalleo. USUS: Quorum manus opere, animus usu concalluit. CONCĂVUS, a, um, _Concave_, _creux_. SYN. Cavus. USUS: Speluncarum concavæ altitudines. CONCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Accorder_, _faire une concession_, _permettre_. SYN. Annuo, copiam facio, potestatem facio, permitto. ADV. Commodius, facete adversario, facile, honeste, libenter, multum perturbationi, necessario, minus honeste, prorsus beneficia, recte. USUS: 1. Sepulturæ locum alicui concedere. Primum illi locum concessit. Toto capite annuit, et postulata concessit. 2. Do, tribuo, largior, facile patior, potestatem do, defero; summa voluntate, et animi æquitate fero, causæ nihil dico, quin etc. Date hoc, ac concedite pudori meo. Date hoc precibus, _vel_ dolori, concedite. 3. Ignosco, condono, _pardonner_. Sæpe liberum peccata parentum virtuti et misericordiæ conceduntur. Cupio mihi hunc reum concedi. 4. Abeo, eo, _s’en aller_, _se retirer d’un lieu_. Ab eorum oculis aliquo concessit. Apes in alvearium concessere; concessum est in conditiones, ut ... _on arrêta pour conditions que_.... 5. Cedo, _le céder_, _être inférieur_. Magistro suo de arte nihil concedit. Nemini concedo in tuenda patriæ salute. 6. Morior, _sortir ite la vie_, _mourir_. Fato, _vel_ naturæ concedere. Cf. Permitto, Do. CONCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Fréquenter_; _honorer par des réunions_. SYN. Celebro, frequento. ADV. Passim, tributim convivia. USUS: Convivia concelebrantur. Cf. Celebro. CONCENTĬO, ōnis, f. _Chant en chœur_, _concert_. SYN. Concentus. CONCENTŪRĬO, as, are, a. _Assembler par centuries_; _arranger_, _ourdir_. USUS: Fraudes in corde concenturiare. CONCENTŬS, ūs, m. _Accord de voix_, _concert_; _accord_, _harmonie_, _union_. SYN. Concentio. EPITH. Major et melior, tantus, varii. USUS: 1. Concentus avium. 2. TRANSL. Concentus virtutum, doctrinarum. Concentum efficere. Cf. Musica, Cano. CONCEPTĬO, ōnis, f. _Action de concevoir_; _rédaction_. SYN. Conceptus. USUS: Mulæ conceptio contra naturam est. Conceptio judiciorum. Conceptio Immaculata B. M. V., _L’Immaculée conception de la Sainte Vierge_. Singularis purissimæ Virginis conceptus, et ab originis labe illibatus. Divinæ Matris conceptus illibatus. Illibatæ Virginis conceptus purissimus, et ab originis labe remotissimus. Expers communis culpæ ab ortu nobis congenitæ purissimæ Virginis conceptio. Ortus Virginis beatissimæ, sine labe conceptæ. CONCEPTŬS, ūs, m. _Conception_. SYN. Conceptio. USUS: Ex hominum conceptu et satu editi gigantes. (Conceptus, _concept_, _conception_, _pensée_. VULG.) Latine: Sensa mentis, cogitatio informata. CONCERPO, is, psi, ptum, ere, a. _Déchirer_. SYN. Discerpo, conscindo, lacero. ADV. Ferventissime. USUS: Calet homo, nam ferventissime concerpitur. Cf. Carpo. CONCERTĀTĬO, ōnis, f. _Dispute_, _débat_. SYN. Certamen, contentio. EPITH. Jejunæ, indignæ philosophia. USUS: Verborum concertationes jejunæ. Concertationum plenæ disputationes. Concertationis studio, æstu abripi. Cf. Disputatio, Controversia, Certo. CONCERTĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la discussion_, _polémique_. SYN. Contentiosus, vehemens. USUS: Concertatorium dicendi genus, judiciale. CONCERTO, as, avi, atum, are, n. _Lutter_, _rivaliser_, _se battre_. SYN. Pugno, discepto. USUS: Hercules cum Apolline de tripode concertavit. Sæpius cum hoste conflixit, quam quisquam cum inimico concertavit. Cf. Certo. CONCESSĬO, ōnis, f. _Action d’accorder_, _concession_. USUS: Concessiones præmiorum. Nostra concessione hoc assecutus es. CONCESSŬS, ūs, m. _Permission_, _consentement (seul. à l’abl. sing.)_. SYN. Permissio, permissus, potestas, concessio. USUS: Deorum concessu et munere Philosophia nobis data est. Omnium concessu aliquid juventuti dandum est. Cf. Venia. CONCHA, æ, f. _Coquille_. Genus piscis testa contectum. EPITH. Patula, grandis. USUS: Conchas ad littus legere. CONCHȲLĬĀTUS, a, um, _Teint en Pourpre_. SYN. Murice tinctus. USUS: Peristromata conchyliata. CONCHȲLĬUM, ii, n. _Huître (produisant la pourpre)_. SYN. Murex. Conchæ genus, purpura. USUS: Ostrea, et conchylia omnia cum luna crescunt, et decrescunt. 1. CONCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber tout d’un coup_, _s’écrouler_. SYN. Cado, ruo, corruo, procido. ADV. Funditus, indignissime, repente, subito, tarde nimium. PHRAS. Animo concidit, _il perdit courage_. Fractus animo, metu debilitatus est; defecit animo; animum contraxit, demisit, despondit, inflexit; animos submisit; defecit hominem animus, spesque deseruit. Cf. Cado, Animus. USUS: Animus concidit. Animo concidere. Senatus auctoritas, fides, spes ipsa concidit; artes omnes concidunt, _c’en est fait des arts_. Venti concidunt, _les vents tombent_. Pompeius in optima causa concidit, _Pompée succomba malgré la bonté de sa cause_. 2. CONCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a _Couper en morceaux_, _battre_, _tailler en pièces_. SYN. Cædo, trucido, seco. USUS: Concidere nervos, cohortes, equites concidere. Virgis aliquem concidere. Concidere sententias, ac delumbare. Infringere, ac incidere numeros. 2. TRANSL. Senatus auctoritatem, dictis aliquem decretis, maledictis, ignominiis, judiciis concidere, _ruiner_, _anéantir l’autorité du Sénat_, _la réputation de qqn_, _etc._ Cf. Cædo, Cædes. CONCĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ere, a. _Assembler_, _convoquer_. SYN. Convoco, concito. USUS: Multitudinem ad se conciere. Lites alicui, turbas, seditionem, hostes conciere. Cf. Excito, Voco, Accerso. CONCĬLĬĀBŬLUM, i, n. _Lieu d’assemblée, de réunion_. USUS: Conciliabula obire. CONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_, _union_. SYN. Communio, communitas, consociatio. EPITH. Civilis, communis. USUS: 1. Communionem humani generis, consociationem et conciliationem tueri, colere debemus. Dii quasi civili conciliatione sunt conjuncti. 2. Captatio, comparatio, _bienveillance_, _faveur_. Dicere, facere aliquid ad conciliationem gratiæ, _pour se concilier les faveurs_. CONCĬLĬĀTOR, ōris, m. _Médiateur_. USUS: Interpres conciliatoris. CONCĬLĬĀTRĬCŬLA, æ, f. _Médiatrice_. USUS: Nobilitas, blanda conciliatricula. CONCĬLĬĀTRIX, īcis, f. _Celle qui procure_. USUS: Virtutis opinio conciliatrix amicitiæ. Forma, conciliatrix gratiæ et quasi lena. CONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _réconcilier_; _s’attacher_. SYN. Reconcilio, devincio, benevolentiam pario, caritatem inter aliquos jungo, aliquem ad amicitiam adjungo, amicitiam cum aliquo constituo. )( Dirimo, disjungo, separo, distraho. PHRAS. 1. Illum mihi conciliavi, _je me le suis attaché_. Eum omnibus vinculis devinctum et obstrictum teneo; beneficio mihi obligavi; benevolentiam officiis allexi, donis obstrinxi; in ejus animum suaviter influxi; eum delinivi; delinimentum beneficiis objeci; meum plane reddidi; obnoxium mihi feci; adduxi hominem ad amicitiam; adjunxi hominem mihi beneficio. 2. Dissidentes inter se fratres conciliavit, _il a réconcilié deux frères ennemis_. Caritatem inter fratres junxit; fratres in concordiam adduxit, reduxit; ab odio ad gratiam reduxit; infensos fratrum inter se junxit animos; ut coalescerent distracti simultatibus animi, effecit; concordiam inter dissidentium animos redintegravit, reconciliavit; dissidentes odio fratres concordia conjunxit; redegit in gratiam et concordiam alienatos longa simultate fratrum animos; perfectum ab illo est, ut in gratiam redirent infensi dudum fratres. Cf. Reconcilio, Amicus, Amicitia, Adjungo, Gratia. USUS: 1. Conciliare sibi voluntatem alicujus, amorem, benevolentiam, gratiam, caritatem, animos, et ad usus suos adjungere, _se concilier l’amitié, etc._ 2. Paro, comparo, procuro, acquiro, _ménager_, _procurer_. Pacem inter cives conciliare. 3. Adjungo, _unir_, _assembler_. Oratio conciliat inter se homines conjungitque naturali quadam societate. Parentibus et patriæ nos natura, feras inter se conciliat. Largitione sibi potentiam et legiones conciliavit, adjunxit Cæsar. 4. Conciliare, arcessere splendorem. Cf. Concordia. CONCĬLĬUM, ii, n. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Cœtus, congregatio, conventus, consilium, numerus. EPITH. Amplissimum, laudabile, atque populare, privatum, publicum orbis terræ, summum. USUS: Concilia, cœtusque hominum jure sociati, qui civitates dicuntur. Concilium vocare, convocare. Concilium plebis habere. Aliquem in concilium adducere, adhibere, mittere. E concilio aliquem secludere, dimittere. Concilium, conventum solvere. Concilium Sacrum Œcumenicum, _Concile œcuménique_. Concilium ex universa Republica Christiana convocatum; coactum ex toto terrarum orbe. Concilium Nationale, _concile national_. Concilium ex universæ gentis, nationis Episcopis, Antistitibus, Præsulibus coactum, conflatum, habitum; Conventus Ecclesiæ Præsulum ex tota gente actus. Concilium Provinciale, _concile provincial_. Concilium, conventus coeuntibus ex tota Provincia Episcopis celebratus, collectus. CONCINNĒ, _Élégamment_. SYN. Pulchre, facete. USUS: Concinne, ut multa, Timæus, _voici, entre beaucoup, un mot spirituel de Timée_. Concinne, sed non perite dicere et scribere. CONCINNĬTAS, ātis, f. _Arrangement_, _élégance_. SYN. Compositio levis et numerosa, concinnitudo, condecentia. USUS: Forma ipsa, et ornata verborum concinnitas. CONCINNĬTŪDO, ĭnis, f. _Apprêt (du style)_. SYN. Concinnitas. CONCINNO, as, avi, atum, are, a. _Arranger_, _ajuster_, _mettre en ordre_. SYN. Adorno, apte compono. USUS: Concinnare munusculum, vestem, epulas. Cf. Orno, Como. CONCINNUS, a, um, _Proportionné_, _régulier_, _gracieux_, _élégant_. SYN. Ornatus, numerosus, elegans, politus, facetus, aptus. USUS: Concinna, distincta, festiva, elegans oratio. Concinnæ acutæque sententiæ. Homo ad persuadendum concinnus. Concinnus heluo. Cf. Elegans, Aptus. CONCĬNO, is, nui, ere, n. _Chanter ensemble_. SYN. Simul cano. USUS: 1. Pressis et flebilibus modis concinere. 2. Convenio, consentio, quadro, _être d’accord_. Omnia inter se mire concinunt; respondent extrema primis. Cf. Cano. CONCĬO, ōnis, f. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Conventus, cœtus, multitudo populi, corona, concilium. EPITH. Conciones accuratæ, acerbissimæ, celeberrimæ et gratissimæ, crebræ, furiosissimæ, graves, improbæ, lentæ; malæ, miseræ, molestæ, multæ magnæque, necessariæ, perditæ, quotidianæ, sceleratæ, secundæ, seditiosæ, temerariæ, timidissimæ, tumultuosæ, turbulentæ, vehementes. USUS: 1. In concionem prodire, procedere, _se rendre à l’assemblée_. Concionem convocare, _convoquer l’assemblée_. Concionem submovere, semovere, dimittere, solvere, _dissoudre l’assemblée_. 2. Suggestum, _tribune_. In concionem ascendere. 3. Oratio ad populum, _discours_, _harangue_. Conciones de me habuit luculentas et gravissimas. Legi concionem tuam. Cf. Oratio. CONCĬŌNĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux assemblées du peuple_. USUS: Clamor concionalis. CONCĬŌNĂRĬUS, a, um, _Relatif aux assemblées populaires_. USUS: Populus concionarius. CONCĬŌNĀTOR, ōris, m. _Orateur_, _harangueur_. SYN. Orator. USUS: 1. Multum interest inter levitatem concionatorum, et animum fere popularem. 2. _Prédicateur_, concionator, orator sacer; interpres, ac præco verbi divini. CONCĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Haranguer_, _parler au peuple assemblé_. SYN. Concionem habeo. ADV. Impune de aliquo, sordide. PHRAS. De rebus divinis ad populum dixit, _il a prêché au peuple_. De rebus divinis verba fecit; sermonem habuit; de religionibus nostris concionem habuit; in concionem ascendit; sacris concionibus populum exhortatus est; animos populi inflammavit, accendit; verbi divini sementem sparsit, fecit. Ex suggestu verba fecit; ex altiore loco ad populum dixit. USUS: Cato de religionibus concionatus est. Cf. Dico, Oratio. CONCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Concevoir_, _saisir_. SYN. Comprehendo, colligo, accipio, imbibo. ADV. Firme animo, jam diu. USUS: 1. Terra concipit semina. Multa concepit. 2. Suscipio, _contracter (une passion)_, _concevoir (un sentiment)_. Ipsa senectus dedecus concipit. Materia facile ignem concipit. Odium, iram, in aliquem concipere. 3. Cogito, intelligo, percipio, nosco, assequor. Concipere animo flagitium, mente nefas; opinionem concipere, ac imbibere. Furorem ex maleficiis, maculam concipere. Voluptas animo concepta ac comprehensa. Cf. Accipio. CONCĪSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Concisio verborum. CONCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Excitation_. SYN. Motus, commotio. EPITH. Popularis, graves, vehementiores. USUS: 1. Vehementes animi concitationes, et perturbationes. Concitatio mentis. 2. Tumultus, _soulèvement populaire_, _émeute_. Plebis concitatio et seditio. CONCĬTĀTOR, ōris, m. _Émeutier_. USUS: Seditionis concitator et stimulator. CONCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Exciter_, _soulever_. SYN. Excito, incito, moveo, facio, conflo, sollicito, inflammo, agito, ago. )( Sedo. ADV. Concitatæ conciones, populariter, seditiose; concitatus tumultus publice; concitati animi temere in odium. USUS: 1. Concitare misericordiam, risum, invidiam in aliquem, gravem offensionem, magnum odium in aliquem, _exciter la haine contre qqn_. Bellam exspectationem sui concitare, _donner de soi une bonne opinion_. 2. Concitari in aliquem, _s’irriter contre qqn_. Aliquos inter se, alios cum aliis committere, et concitare, _exciter_, _soulever_. Cf. Moveo, Auctor sum, Impello. CONCĬTUS, a, um, _Excité_. SYN. Commotus, compulsus. USUS: Ad rixam concitus. CONCĬUNCŬLA, æ, f. Dimin. _Petite harangue_. CONCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier ensemble_. 1. Conclamant omnes, et approbant. 2. Conclamare ad arma, _crier aux armes_, _appeler aux armes_. Conclamare vasa, signa convellere, _donner le signal du départ_. 3. Conclamatum est de salute tua, _c’en est fait de vous_. Cf. Actum est, Clamo. CONCLĀVE, is, n. _Chambre fermant à clé_. SYN. Cubiculum. USUS: Cubitum ivit in conclave. Conclave proxima nocte corruit, concidit. Conclave optime instructum. _Pro_ Conclave Pontificium, _conclave_, _réunion de cardinaux où l’on élit le pape_. Sacrum Comitium Vaticani Palatii. Locus purpuratis Ecclesiæ Patribus, novum demortuo Pontifici suffecturis, apparatus, adornatus. CONCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Enfermer_, _resserrer_; _terminer_, _finir_. SYN. Claudo, cogo, constringo. _Item_: Infero, finio, absolvo. ADV. Acriter, acute ad extremum, aliquando, angustius, aperte, numerose, breviter, commodius, contortius, inconsiderate, probabiliter, rectissime, vitiose, similiter, subtiliter. PHRAS. 1. Ex eo argumento nihil concluditur, _cet argument ne conclut pas_. Nihil ex hoc conficitur; nihil ex ea argumentatione efficitur; nihil eorum infertur, colligitur, quæ tu volebas; nihil eorum sequitur, quæ tu inferebas. 2. Concludam epistolam, _je finirai ma lettre_. Finem scribendi faciam; epistolæ hæc erit clausula; finem epistolæ faciam, imponam; absolvam epistolam, perficiam; institutæ narrationis exitum expediam. Cf. Finio. USUS: 1. Ne bestiæ quidem concludi se, constringique patiuntur, _enfermer_. 2. Peroro, efficio, conficio, infero, complector, colligo, _conclure_, _raisonner_. Argumentum concludere more Dialecticorum. Ratione concludere. Concludebas deinde, et colligebas, dolorem esse summum malum. 3. Finio, termino, circumscribo, claudo, absolvo, _se terminer_. Totum civile jus in pauca capita concludi potest. In hoc singulare judicium omnis causa concluditur. Ut aliquando totam actionem concludam, _pour finir mon plaidoyer_. Cf. Finis, Absolvo. CONCLŪSĒ, _D’une manière périodique_, _arrondie_. SYN. Definite, circumscripte. USUS: Apte et concluse dicitur. CONCLŪSĬO, ōnis, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Complexio, clausula, peroratio, epilogus; argumentatio ipsa. EPITH. Acuta, artificiosa verborum, necessaria, postrema, simplex, tota, non solum vera, sed perspicua, vetus et brevis. Breves et acutæ, innumerabiles, raræ. USUS: Conclusio est exitus et terminatio totius orationis. Hæc conclusio, argumentatio, quam habeat vim, considera. CONCLŪSUS, a, um, _Entouré_, _enfermé_. SYN. Clausus, cinctus. USUS: Urbs portu conclusa. Continenti agmine armatorum septi et conclusi. Sententia apte verbis conclusa. CONCŒNĀTĬO, ōnis, f. _Action de dîner ensemble_. SYN. Symposion. USUS: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant. CONCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Digérer_. SYN. Digero. USUS: 1. Cibum concoquere. 2. TRANSL. Perfero, fero, _endurer_, _supporter_. Concoquere hominem nequeo. Odium illud, injuria, ira, non submovenda modo sunt, sed et concoquenda. 3. Expendo, _penser mûrement à_. Diu deliberandum et concoquendum est, utrum, etc. CONCORDĬA, æ, f. _Concorde_. SYN. Consensus, conspiratio. )( Discordia. EPITH. Communis, gratissima, incredibilis, magna, pristina, singularis. PHRAS. 1. Summa concordia provinciam administravimus, _nous avons administré la province dans le plus grand accord_. Una voce ac mente; consentientibus animis ac sensibus; communi sententia; sine studio dissensionis; uno ore, animo conjunctissimo versati sumus in administratione rerum. Summe inter nos, pulcherrime conveniebat; communiter, quasi uno animo, una mente viveremus, rem gessimus. Nunquam cum illo, nec ille mecum in gratiam rediit; concordibus animis; fraterna unanimitate, ingenio plane concorde in provincia viximus. Cf. Consensus. 2. Animos in concordiam reduxit, _il ramena la paix et la concorde dans les cœurs_. Societate et fœdere aversos studiis animos junxit; copulavit pristinam inter socios concordiam; infensos plebis animos patribus junxit; ejus opera coaluere cum patribus plebis animi; feroces animos ad pacem et concordiam adduxit; veterem inter partes concordiam confirmavit, conglutinavit. 2. Concilio, reconcilio. USUS: 1. Equites senatui concordia conjuncti. 2. Concordiam facio. Id concordiam et pacem gignet gentibus; ad concordiam adducet gentes; concordia conjunget gentes. 3. Concordiam dissolvo. Vox una concordiam diremit. 4. Concordiam renovo. Concordiam reconciliare. In concordiam reducere. In concordiam redire. CONCORDĬTER, _En bonne intelligence_. USUS: Cum illo concordissime vixi. Congruere concorditer inter se. Cf. Concordia. CONCORDO, as, avi, atum, are, n. _Être d’accord_, _de même avis_. SYN. Congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo sentio, concino. )( Dissentio. PHRAS. Dicta factaque ejus mire consentiunt ac concordant, _ses paroles sont parfaitement d’accord avec ses actions_. Dicta factaque belle inter se consentiunt ac concinunt; dictis facta mirifice respondent; facta cum dictis mirum quam cohærent; a verbis facta non abhorrent, abludunt. Facta verbis sunt consentanea; a dictis facta non aliena sunt; verbis facta egregie congruunt; verbis cum factis bellissime constat. Cf. Congruo, Consentio, Conformo. USUS: Opiniones, ac judicia concordant. CONCORS, ordis, gen. omn. _Qui est d’accord_, _qui s’accorde_, _harmonieux_. SYN. Consentiens, conjunctus. )( Discors. USUS: Concordes sunt, quorum sensus in aliqua re congruunt. Senatus Principi concors. Moderatus et concors civitatis status. Mundus ipse se concordi quadam amicitia et caritate complectitur. CONCRĒDO, is, credĭdi, credĭtum, ere, a. _Confier_. SYN. Credo, commendo, committo. USUS: Alicui rem suam, aliquem in custodiam alterius concredere. Cf. Committo, Credo, Commendo. CONCRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler entièrement_. SYN. Exuro, comburo. USUS: Igni concremare. Cf. Comburo. CONCRĔPO, as, pŭi, pĭtum, are, n. _Faire du bruit_, _retentir avec force_. SYN. Perstrepo. USUS: Scabella concrepant, aulæum tollitur. Digitis concrepare. CONCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_, _se condenser_. USUS: Aqua nivibus, pruinaque concrescit, _l’eau se condense en frimas_. CONCRĒTĬO, ōnis, f. _Agrégation_, _assemblage_. SYN. Compositio. USUS: DEUS, mens libera, atque ab omni concretione mortali segregata. Concretionis et liquoris causas investigare. CONCRĒTUS, a, um, _Formé de diverses parties_. SYN. Mixtum, conflatum, compositum, quasi conglutinatum, coagmentatum, copulatum, fictum. USUS: Corpus ex elementis concretum, _le corps composé de plusieurs éléments_. Cœlum grave et concretum, _air condensé, épais_. In animis nihil mixtum est, nihil concretum. Animal ex nefariis stupris; ex civili cruore, ex flagitiorum impunitate concretum, _ce monstre_, _assemblage des forfaits les pius odieux_. CONCŬBĪNA, æ, f. _Concubine_. SYN. Amica, pellex. USUS: In concubinæ locum uxorem ducere. CONCŬBĪNĀTŬS, ūs, m. _Concubinage_, _commerce adultère_. USUS: Illam in concubinatu sibi emit. CONCŬBĬTŬS, ūs, m. _Place à table_; _cohabitation_, _union de l’homme et de la femme_. SYN. Conjunctio, complexus venereus. USUS: Concubitus Deorum cum humano genere. CONCŬBĬUS, a, um, non adhibetur nisi solo gen. fem. cum voce Nox, _Au milieu de la nuit_. USUS: Nocte concubia domo egreditur. CONCULCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. SYN. Protero. USUS: 1. Proterere et conculcare aliquem. 2. TRANSL. _Écraser_, _fouler_. Conculcari miseram Italiam proxima æstate videbis. Cf. Vasto. CONCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, _Coucher avec_. SYN. Concubo. USUS: Si peperit, cum viro concubuit. CONCŬPISCO, is, cupivi, cupitum, iscere, a. _Désirer ardemment_. SYN. Cupio. )( Respuo. ADV. Infinite, summe, vehementer. PHRAS. Vehementer rem concupivit, _il ambitionna cette chose_. Cupiditatis oculos ad rem adjecit; rei desiderio vehementer æstuabat; flagrabat, exardescebat cupiditate rei. Cf. Cupiditas, Cupio, Desidero. CONCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir ensemble_, _fuir_. SYN. Convenio, convolo, fugio, concurso, confluo, concursus facio. ADV. Aspere verba, confestim, obscœnius litteras, statim, temere, undique. USUS: 1. Undique ad eum summa exspectatione concurritur. Tota ad eum Italia concurrit. Multorum sententiæ concurrere. 2. Conflictum ineo, _en venir aux mains_. Adversis signis, maximo clamore concurrere. 3. Evenio, _arriver_, _avoir lieu_. Multa sæpe fortuito concurrunt, _vulgo_: coincidunt. Res concurrere plane contrariæ. Sæpe concurrit, ut eodem tempore mihi multa agenda sint. Cf. Congredior. CONCURSĀTĬO, ōnis, f. _Concours_; _rencontre_. USUS: Quid illa concursatio nocturna? Non est obscura hominis concursatio et contentio. CONCURSĀTOR, ōris, m. _Qui court çà et là_. USUS: Concursator et levis hostis, _infanterie légère_. CONCURSĬO, ōnis, f. _Rencontre_. SYN. Concursus. EPITH. Crebra verborum, fortuita, spirabilis, _id est_, animabilis, turbulenta, vitiosa. USUS: Concursio rerum fortuitarum. Crebrior vocalium concursio. Corpusculorum concursio fortuita. CONCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _parcourir_. USUS: Templa, domus omnes, fora concursare. Armati, noctes diesque concursant. Cf. Curro. CONCURSŬS, ūs, m. _Réunion_; _rencontre_; _concours_. SYN. Effusio hominum, concursio, conflictus. EPITH. Admirabilis, felix, fortuitus, gravis, incredibilis, magnificentissimus, magnus, maximus omnium, quotidianus. PHRAS. Concursus flebant magni ad illum, _la foule se pressait chez lui_. Confluxere in ejus domum omnium generum ætatumque homines; celebrabatur domus ejus maxima hominum multitudine et frequentia; effusiones hominum ex agris et oppidis sane erant ingentes; domus eius frequentissimo hominum conventu celebrabatur; salutantium turba aditus omnes viasque insidebat; ædium vestibulum continenti agmine erat septum. Complebatur domus ejus maxima hominum frequentia. Cf. Celebris. USUS: 1. Fiebant ad eum audiendum concursus maximi. Quid dicam effusiones hominum ex agris, concursus ad me? Constantia calamitatum concursu labefactata. Studiorum honestissimus concursus. 2. Conflictus. Concursus asper litterarum, _rencontre de voyelles_, _hiatus_. CONCŬTĬO, tis, cussi, cussum, ere, a. _Heurter_, _secouer_. SYN. Vehementer commoveo, perturbo. USUS: Rempublicam factionibus, urbem metu concutere. Concussa licentia, fractis cupiditatibus. CONDĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_. SYN. Ornatus, decorum, concinnitas. EPITH. Apta. USUS: Verba ad compositionem et condecentiam apta. CONDĔCET, ere, imp. _Il convient_. SYN. Decet. CONDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. USUS: Ludos condecorare. CONDEMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_; _accuser_, _faire condamner_. SYN. Damno; _item_: arguo. )( Absolvo, libero. ADV. Gratis, honeste reum. PHRAS. Sæpius condemnatus est, _il a subi un grand nombre de condamnations_. Multis judiciis confossus; sua, ac sociorum damnatione ambustus; jugulatus a judicibus; atrocibus sententiis perculsus est. USUS: 1. Aliquem crimine aliquo condemnare. De alea, de vi condemnare. Capitis, injuriarum, pecuniæ publicæ turpissimo judicio condemnari. Insigni nota et ignominia condemnare. 2. Arguo, _accuser_. Aliquem sceleris, inertiæ, impudentiæ condemnare. Cf. Damno, Innocentem condemno. CONDENSO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _grouper_. SYN. Cogo. USUS: Oves se in unum locum condensant. CONDENSUS, a, um, _Compacte_, _épais_. USUS: Condensa turma, acies. CONDĪCO, is, dixi, dictum, ere, n. _S’annoncer_, _s’inviter à dîner_. SYN. Dicto convenio, significo. USUS: Condicere ad cœnam, _vel_ condicere. (_Vulgo_: Promittere se ad cœnam.) Alicui operam condicere, _s’engager à faire qqch pour qqn_, _se charger d’une affaire_. CONDIGNĒ, _D’une manière tout à fait digne_. SYN. Digne. CONDIGNUS, a, um, _Tout à fait digne_. SYN. Dignus. CONDĪMENTUM, i, n. _Condiment_, _assaisonnement_. SYN. Conditio; sapor, qui cibos commendat. EPITH. Mediocre, aptum. USUS: Optimum cibi condimentum fames. Sermonum suavitas amicitiæ condimentum. Humanitatis condimento temperare gravitatem. CONDĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a. _Conserver_; _assaisonner_, _accomoder_. SYN. Tempero, præparo. USUS: Gravitatem comitate, orationem salibus, tristitiam hilaritate condire. Nemo unquam urbanitate, lepore, suavitate conditior. CONDISCĬPŬLUS, i, m. _Condisciple_. USUS: Multos condiscipulos habet. CONDISCO, is, dĭdĭci, discere, a. _Apprendre à fond_. SYN. Disco. USUS: Condiscas, quæso, paulo diligentius supplicare, _apprenez_, _je vous prie_, _à solliciter avec plus de soin_. Cf. Disco. 1. CONDĪTĬO, ōnis, f. _Assaisonnement_. SYN. Condimentum. USUS: Compositiones unguentorum, conditiones ciborum. 2. CONDĬTĬO, ōnis, f. _Condition_, _état_, _qualité_. SYN. Status, fortuna; modus, ratio, lex, pactum, pactio, conventio. EPITH. Æqua, afflictior, valde bona, certa juris, commodior, quam commodissima, communis, deterior, difficilior, durior, gravis, incerta, infima fortunæ, iniqua pacis, vitæ iniquissima, invidiosa, justior, melior, et honestior, misera et indigna, mortalis vitæ optima, perdita, præclara, regia, superior, tolerabilis, tota, tuta, valentior. Conditiones bellicæ et hostiles, æquæ ac verecundæ, duriores legum, malæ, bonæ. PHRAS. 1. Hanc conditionem majores nostri statuere, _nos ancêtres ont imposé aux vaincus cette condition_. Constituere, instituere; hanc victis conditionem imposuere, obtulere, tulere, dedere, proposuere; his conditionibus onerarunt victos et adstrinxerunt; has pacis leges dixere. 2. Hanc conditionem facile accipiet, _il subira facilement cette condition_. Ad has conditiones facile accedet; libenter descendet; conditionem hanc non invitus subibit, sequetur, accipiet; hac conditione, his legibus libenter utetur, ad has conditiones facile adducetur, veniet; in has leges facile transiget, paciscetur; his pactionibus, ac conditionibus libenter stabit; in hac conditione ac pacto manebit. 3. Conditionem non accipit, _il n’accepte pas la condition_. Respuit, repudiat, recusat conditionem; his conditionibus, in has leges adstringi se non patitur. Cf. Abhorreo, Respuo. 4. Singularis est rerum mearum conditio, _l’étât de mes affaires est extraordinaire_. Ea est rerum mearum facies, ut conferri cum iis nihil possit; ea est fortuna, ut exemplum simile plane nullum exstet; præcipua, propria, minime communis fortuna mea est; singulari sum fato; alia longe conditione sum ac cæteri. USUS: 1. Nulla conditione permoveri potuere, _aucune condition n’a pu les émouvoir_. 2. Pactum, conventio, _condition_, _clause_, _pacte_. Conditiones offerre honestissimas; ad pactiones, conditionesque accedere, descendere. Conditiones repudiare. A suis conditionibus ipse fugit; in conditione manere. Stare conditionibus, _s’en tenir aux conditions_, _les observer_. 3. Status, fortuna, _condition_, _fortune_. Ea est temporum conditio. Meliore conditione es, ac ego, _votre condition est supérieure à la mienne_. Hæc imperii conditio, et status. Conditio et fortuna servorum infima. Nascendi conditio. Cf. Lex, Pactum, Fortuna. 1. CONDĪTOR, ōris, m. _Celui qui apprête un festin_. SYN. Cocus, qui cibos condit. USUS: Conditor et instructor convivii. 2. CONDĬTOR, ōris, m. _Auteur_, _fondateur_, _créateur_. SYN. Auctor. USUS: Legum conditor. CONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Cacher_; _établir_, _créer_, _bâtir_. SYN. Abscondo, repono, recondo; _item_: Instituo, constituo, construo. USUS: 1. Frumentum, pecuniam condere. Aliquid in visceribus medullisque, aliquid animo condere. 2. Constituo, instituo, construo, _fonder_. Urbem condere. Rempublicam condere, et constituere. 3. Compono, _composer_, _écrire_. Carmen, orationem, leges condere. CONDŎCĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Dresser_, _former_, _façonner_. SYN. Doceo, commoneo. Cf. Doceo. CONDŎLĔO, es, ui, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Doleo. USUS: Si pes, si dens, si corpus totum condoleat, _si le pied, si les dents, si le corps vous fait beaucoup souffrir_. CONDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Condoleo. CONDŌNĀTĬO, ōnis, f. _Donation_. USUS: Possessionum condonatio, et addictio. CONDŌNO, as, avi, atum, are, a. _Donner_; _abandonner_, _livrer_. SYN. Dono, concedo, do, largior. USUS: 1. Bona aliena alteri condonare. Hunc tu mihi hominem condones, velim. Totum me vobis condono. 2. Indulgeo, ignosco, remitto, _remettre (une dette)_, _faire grâce_, _pardonner_. Crimen suum alicui condonare. Supplicium, quo usurus eram in eum, remitto tibi et condono. Cf. Parco, Clemens, Benignus. CONDŪCĬBĬLIS, e, gen. com. _Utile_, _avantageux_. SYN. Utilis. USUS: Amicum castigare utile est, et conducibile facinus. Cf. Utilis. CONDŪCIT, _Il est utile_, imp. SYN. Utile est, prodest. USUS: Istud vero rationibus quidem tuis, non item reipublicæ conducit. Ea maxime conducunt, quæ sunt rectissima. Vide, num conducant ista ad commoditatem, ad facultates rerum. Cf. Prosum. CONDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Congrego, cogo. ADV. Breviter, in unum locum, mane domum; maxime rationibus. PHRAS. Conduxit exercitum ex Hispanis militibus, _il a levé une armée d’Espagnols_. Conscripsit milites, exercitum; delectum militum, quam acerrimum tota Hispania habuit; conquisitionem militum habuit per Hispaniam; copias conscripsit in Hispania. USUS: 1. Captivos unum in locum conduxit. 2. Ad tempus redimo; operam alicujus emo, _louer_, _faire marché pour un travail_. Domum, fundos conducere. Mercede conductus. Aliquod opus, statuam, pontem faciendum, operas conducere. Cf. Conscribo. CONDUCTĬO, ōnis, f. _Location_, _bail_. SYN. Redemptio, collectio. CONDUCTĬTĬUS, a, um, _Loué_. USUS: Operæ conductitiæ. CONDUCTOR, ōris, m. _Fermier_, _entrepreneur_. SYN. Redemptor. USUS: Ejus operis trecentis nummis conductor fuit. CONDŬPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Répétition; (Fig. de Rhét.)_. CONDŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Doubler_. USUS: Tenebræ conduplicatæ. CONFĀBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Converser_, _s’entretenir_. SYN. Colloquor. CONFECTĬO, ōnis, f. _Fin_, _achèvement (d’un ouvrage qqc.)_. SYN. Absolutio, perfectio, compositio. USUS: 1. Libri, belli confectio mihi jucunda fuit. 2. Collectio, _perception_. Confectio tributi. 3. _Trituration_. Ciborum confectio a dentibus simul, ac lingua adjuvatur. CONFECTOR, ōris, m. _Celui qui mène à fin_. SYN. Qui conficit et absolvit. USUS: Belli huius confector erit, qui etc. Confector negotiorum. CONFĔRO, fers, tŭli, collātum, ferre, a. _Comparer_, _rapprocher_. SYN. Comparo, collationem facio. ADV. Expeditissime se ex loco, facillime causam cum causa, mature se in societatem. Necessario se in fluctus, novissime se aliquo, plurimum benignitatis, potissimum se ad hoc studium, rectissime parva magnis. Falso quid in aliquem conferre, falso causam criminis, falso verbum in aliquem, nunc primum suspicionem, propria crimina in aliquem. Collatum divinitus, conferenda maxime extrema. USUS: 1. Nostra cum externis, bellum cum pace, inter se aliqua conferre. Rationes conferre accepti et expensi, _comparer les recettes et les dépenses_. 2. SIGNIF. Motum. In fugam se conferre. Iter aliquo conferre, _s’enfuir_, _se réfugier_. Ad amicitiam Pompeii me contuli. 3. Transfero, rejicio, _attribuer_. Crimen, invidiam, culpam in aliquem conferre. Vitia tua falso in senectutem confers. In filium causam confert. 4. Adhibeo, adjicio, colloco, pono studium et operam, _appliquer_, _employer à_. Consilium, diligentiam, operam, officia, cogitationes, curas, studium ad alicujus dignitatem et amplitudinem conferre. Confer te, quæso, ad eam curam. Omne ingenium, cogitationes omnes ad Philosophiam contulit. Vocem suam in quæstum contulit, _il fit le métier de crieur public_, _præconem egit_. Se ad auctoritatem, ad societatem, amicitiam alicujus conferre. 5. Misceo, admoveo. Manus, signa cum hoste conferre, _mettre aux prises_; _combattre_. Castra castris conferre. 6. Communico, _joindre_, _unir_. Capita conferre; sermones inter se; sollicitudines conferre. 7. Contribuo, _fournir_, _payer un tribut annuel_. Ex censu quotannis aliquid in commune conferre. CONFERT, contŭlit, imp. _Il est utile_. SYN. Conducit. PHRAS. Confert multum ad doctrinam, _il est fort utile à la science_. Momentum magnum affert; momentum magnum habet; ad doctrinam multum adjuvat; plurimum refert ad doctrinam; multum commodi, emolumenti, utilitatis affert, præstat ad doctrinæ uberioris fructum. Cf. Utilis. USUS: Ea res ad bene vivendum nihil confert. CONFERTIM, _En troupe serrée_. USUS: Acriter et confertim pugnabatur. CONFERTUS, a, um, _Entassé_, _pressé_. SYN. Refertus, plenus. USUS: Vita omnium voluptatum varietate conferta. Cf. Plenus. Confessarĭus, ii, m. _Confesseur_. PHRAS. A confessionibus sacris; conscientiæ judex, arbiter; qui delicta confitentibus aures dat, præbet, commodat; quo ad sacras confessiones utimur; qui pro sacro tribunali assidet; confitentes reos suorum sordibus scelerum expiat; constrictos peccatorum vinculis animos divina quadam potestate relaxat; quo moderatore conscientiæ utimur; qui solet operam dare peccata confitentibus; sacræ pœnitentiæ administer. CONFESSĬO, ōnis, f. _Aveu_, _confession_, _déclaration_, _témoignage_. USUS: Sit erranti medicina confessio. Taciturnitas imitatur confessionem. Tua confessione convinceris, urgeris, teneris. Sua se confessione in laqueos induit, jugulavit. Confessĭo sacra, _Confession_, _partie du sacrement de pénitence_. Scelerum suorum pro sacro tribunali expiatio; noxarum conscientiæ expiatio; exomologesis sacra; animi per noxarum confessionem facta cum DEO reconciliatio. PHRAS. 1. Confessionem facere, _faire sa confession_, _se confesser_. Eluere animum peccatorum sordibus; sacra confessione perpurgare animum; patefacere sacerdoti conscientiæ labes, vulnera; superioris vitæ commissa in sacro animi judicio detegere; noxarum conscientiam deonerare; scelerum quasi sarcinam apud sacerdotem deponere; turpitudinis suæ virus apud sacerdotem evomere; expiare peccatorum sordes; purgare se salutari noxarum confessione; vitæ noxas sacra confessione delere; obire confessionis mysterium sacrum; crimina sua apud sacerdotem exponere; suorum se criminum apud arcanum judicem accusare; reum agere, peragere. Conscientiæ suæ maculas pœnitentiæ lavacro eluere; sacerdoti se ritu Christiano aperire: peccata confessione deponere; confessione peccatorum sordes abstergere; maculas abolere; peccatorum confessione animum cum DEO reconciliare; pœnitentiæ sacramento animum suo nitori restituere; susceptas in vita maculas confessione abluere, expurgare; exomologesi animum purgare; conscientiam emaculare; perpurgandi animi causa pro sacro tribunali se sistere, animi vulnera medico sacro detegere. 2. Confessionem generalem facere, _faire une confession générale_. Totius anteactæ vitæ noxas, ab ultima pueritia ducto initio in memoriam redigere, sacerdoti exponere, qui arctissimis iis vinculis, in quæ nos nostra sponte induimus, levatos dimittat; expiare superioris vitæ noxas omnes; omnis anteactæ vitæ, omnium annorum confessione expiari; aperire omnia peccata, quæ vel a pueritia meminimus; totius vitæ flagitia sacra confessione repetere; confiteri de peccatis tota vita admissis; animi labes, quas in omni vita contraximus expiare; totius vitæ maculas confessione eluere; non reticere quidquam eorum, quæ per omnem vitam deliquerimus; ut alterius quasi ordiamur vitæ initium, veteris vitæ omnis crimina sacerdoti aperiendo repetere; annorum omnium culpas exponere; de criminibus vel ab ipsa pueritia admissis absolvi; noxis, quas a prima ætate contraximus, confessione se exonerare; commissas jam inde a puero culpas confessione delere; noxas ab ineunte ætate contractas, quoad repetere mens potest, in sacro judicio aperire; collectas longa ætate animi sordes pœnitentiæ lacrimis apud sacerdotem eluere. 3. Confessiones audire, _entendre les confessions_, _confesser_. Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures dare, præbere; confitentibus operam dare; judicem sedere in confitentes de se reos; de peccatis ad sacrum anim; judicium allatis cognoscere; jus potestatemque a DEO traditam cognoscendi et remittendi peccata in arcano judicio exercere; confitentibus peccata sua aures commodare, admovere; confitentes de criminibus suis reos audire; esse a sacris confessionibus; confitentes reos suorum vinculis criminum exsolvere; relaxare; animorum sordes eluere, expiare. CONFESTIM, _Aussitôt_. SYN. Sine ulla mora, illico, statim, actutum. USUS: Confestim huc advolavit. Cf. Statim, Breviter. CONFĬCĬO, is, fĕci, fectum, ere, a. _Faire_; _accomplir_; _effectuer_. SYN. Facio, efficio, curo, præsto, exequor, compleo, expedio, transigo, absolvo. ADV. Accurate, amanter, bene cursum, bene dialogos, brevi, constantissime, diligenter tabulas, gloriosissime, jucunde, magnificentissime aliquid, nihilominus legationem, pene aliquem, plane animum, quam commodissime negotia, recte curriculum vivendi, strenue rem suam. USUS: 1. Manu sua vestem, pallium sibi confecit, _se faire_, _se confectionner_. Exercitum, bibliothecam, pecuniam conficere. Ea res famam tibi, et opes maximas conficiet. Reditum in patriam, negotium alicui conficere. Nuptias, sacra, rem divinam conficere. 2. Perficio, ad finem deduco, _achever_, _mener à bonne fin_. Negotium per alterum; rem e sententia confecit; bellum affectum confecit. Vitæ curriculum in litteris; diem otio confecit. Longam viam conficere. In senatu nihil confectum est. Perpolire orationem et conficere. 3. Transigo, _traiter d’une affaire (sens neutre)_. Confice cum eo de hortis. Velim, id diligenter ut de libris conficias. 4. Concludo, efficio, _conclure_. Ex hac argumentatione illud conficitur, fuisse te etc. _vulgo_: consequentia deducitur. 5. Affligo, perdo, absumo, abligurio, pessumdo, vexo, _accabler_, _tuer_, _détruire_. Mœror, curæ, sollicitudines me conficiunt. Conficit se curis, etc. Fame, frigore, senectute, morbo confici. Familiarem rem luxu confecit. Mœror animos exedit et conficit. Pudore conficior. CONFICTĬO, ōnis, f. _Supposition_. SYN. Machinatio. USUS: Criminis confictionem Caius suscepit, _accusation calomnieuse_. CONFĪDENTER, _Avec assurance_, _hardiment_. SYN. Animose, audacter. USUS: Aliquid confidenter, malitiose, flagitiose gestum. CONFĪDENTĬA, æ, f. _Assurance_, _hardiesse_; _impudence_. SYN. Impudentia, temeritas, audacia (arrogantis est). USUS: Hæc quidem signa confidentiæ sunt, non innocentiæ. Magnam sibi sumit, magnam habet confidentiam. Cf. Audacia. CONFĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Se fier à_, _avoir confiance_, _compter sur_. SYN. Audeo, non timeo; fido, spero, innitor. )( Despero, diffido. ADV. Confidere ferocius suæ causæ, magnopere et niti invidia, magnopere causæ, legionibus, plane plurimum sibi, valde litteris, malitiæ suæ, vehementer. PHRAS. 1. Arcana mihi sua confidit, _il me confie tous ses secrets_. Arcana, animum suum, consilia sua mihi credit omnia; animum suum mihi dat; summam rerum omnium fidem mihi habet; de fide mea sibi omnia pollicetur; meæ se fidei, suaque omnia committit; in mea unius fide omnia statuit, ponit, collocat; nihil mihi consiliorum ejus clausum est; omnia in aperto sunt, omnia mecum communicata. Cf. Aperio, Abscondo, Palam. 2. In opibus suis confidit plurimum, _il met toute sa confiance en ses richesses_. In opibus positam spem habet omnem; fretus opulentia sua; spem omnem in fortunis suis constitutam habet; spes suas fortunarum præsidiis delegat; omnia sibi de fortunis suis ac copiis pollicetur. Cf. Spes, Innitor, Spero. USUS: Nimium sibi, causæ suæ confidit. Virtuti constantiæque tuæ plurimum confido. De re aliqua, de alterius voluntate confidere. Cf. Fido, Spero. CONFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Clouer_, _percer_, _traverser_. SYN. Figo, vulnero. USUS: 1. Hercules, ut Eurysthei filios, ita suos configebat sagittis. Cornicum oculos configere, _tromper plus habile que soi_ (PROV.). 1. Figo, pono, _employer_. Configere omnes curas et cogitationes in salute reipublicæ. CONFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Façonner_; _feindre_, _inventer_. SYN. Fingo. ADV. Credibiliter, suspiciose facinus. USUS: Confingere, comminisci rumorem. Confingere, conflare crimen, aliquid criminis, accusationem. Cf. Fingo. CONFĪNIS, e, gen. com. _Qui confine_, _contigu_. SYN. Vicinus, finitimus. USUS: Est huic confine genus dicendi. Cf. Vicinus. CONFĪNĬUM, ii, n. _Voisinage_, _limite_, _confins_. SYN. Finis, limes; provinciæ extremum. USUS: Convenit in vicinitatibus et confiniis, æquum et facilem esse multa de suo jure concedentem. Cf. Limes. CONFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Confirmation (t. de rhet.)_. SYN. Fides. EPITH. Gravior. USUS: 1. Confirmatio est, per quam causæ fidem, auctoritatem et firmamentum adjungit oratio. 2. Consolatio, _consolation_. Non egit confirmatione virtus tua. 3. Vox Eccl. _Confirmation (sacrement)_. Cf. Confirmo. CONFIRMĀTOR, ōris, m. _Garant_, _caution_. USUS: Confirmator et sequester pecuniæ desideratur. CONFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _consolider_; _rassurer_, _encourager_. SYN. Affirmo, assevero, promitto; stabilio, corroboro. ADV. Bene se, fidenter, liquido, magnopere, molestius, plane, præclare, temere. Confirmari impudentissime caput legis, mediocriter, necessario, vehementer, multum confirmatus animus. PHRAS. 1. Eventus rumorem confirmavit, _l’événement prouva la réalité du bruit_. Fidem rei eventus affirmavit; rumori fidem eventus addidit; accrevit rumori fides rei eventu consecuto; ad suspicionem et rumorem certissimæ res accesserunt; opinionem adjuvit consentiens rumori eventus; rumorem ambiguum eventus rei ad certum redegit. 2. Imperium sibi confirmavit, _il s’assura le pouvoir_. Imperium diuturna pace munivit; auctoritate et consilio roboravit; stabilivit rempublicam; confirmatiorem reddidit, effecit; temporum iniquitate, fortuna, collapsam affirmavit, constabilivit; præclara regni initia, ratum. Regis nomen, imperiumque ei effecere. 3. (Confirmavit decem millia hominum VULG.), _l’évêque a confirmé dix mille personnes_. Christianæ palæstræ oleo ad ineundum animorum certamen decem capitum millia imbuit, perunxit; sacro Chrismate, consecrato oleo Christianorum, decem millibus haud pauciorum animos ad interiora certamina præparavit, corroboravit. Decem capitum millia sacro oleo delibuta, ad Christianæ palæstræ certamina ab illo sunt initiata; Christianæ militiæ auctorata; uncta Christiano ritu ad sacra certamina sunt decem hominum millia; Chrismatis sacramento confirmata; ministrata decem millibus hominum unctio illa sacra, qua animi vires ad arcana certamina muniuntur. USUS: 1. Exemplis, rationibus, argumentis rem confirmare. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim. De hoc tibi plane confirmo. 2. Consolor, _consoler_, _soulager_. Erigere, confirmare, afflictos bonorum animos. 3. Corroboro, stabilio, firmum reddo, probo, comprobo, suffragor, _fortifier_, _guérir_. Animum, se ad omnia confirmare. E morbo confirmari, _guérir d’une maladie_. Cf. Probo, Consolor. CONFIT, fieri, (primis et secundis personis non adhibetur). p. _Être fait, avoir lieu_. SYN. Conficior. ADV. Facilius. USUS: Commodius cadere nihil poterat, quam si res sine sanguine confieret. CONFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. _Avouer_; _proclamer_. SYN. Fateor, præ me fero, agnosco. )( Inficior, celo. ADV. Aperte, ingenue, impune, libere, necessario, palam adulterium, plane tandem, aliquando, timide, vere. USUS: Aperte et ingenue confiteri de crimine; crimen alicui confiteri. Cf. Fateor, Confessio. CONFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être consumé_. SYN. Ardeo, exuror, comburor, concremor. PHRAS. Prædia omnia conflagrarunt, _toutes les fermes ont été brûlées_. Incendio hausta, consumpta, deleta sunt; incendio fumabant; igne corrupta absumpta sunt; in cineres abierunt. Cf. Concremo, Comburo. USUS: 1. Ardore flammæ conflagrare. 2. TRANSL. Invidiæ incendio, ira, odio conflagrare, _brûler_, _se consumer d’envie, de colère, de haine_. Cf. Ardeo. CONFLICTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_. SYN. Conflictus, contentio, quasi concursus causarum. USUS: Rerum inter se pugnantium conflictio. CONFLICTOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre_. USUS: Multis et magnis incommodis, duriore fortuna, morbis, annonæ difficultate conflictamur. Cum his conflictari, et pro reipublicæ salute dimicare oportet. Cf. Affligo. CONFLICTŬS, ūs, m. _Combat_. SYN. Conflictio. USUS: Lapidum conflictu et tritu ignis elicitur. Nubium conflictus. Conflictu corporum magnæ acies pelluntur. Cf. Certamen. CONFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, n. _Attaquer_, _combattre_. SYN. Contendo, concurro, dimico, prœlior, prœlio decerto, prœlium facio, prœlium committo, signa confero, manus confero; certamen misceo. ADV. Temere cum aliquo. USUS: Manu cum hoste confligere. Armis cum hoste confligere, decertare. Cf. Certo, Pugno. CONFLO, as, avi, atum, are, a. _Souffler_, _allumer_, _exciter_. SYN. Cogo, conficio, paro, comparo, acquiro. USUS: Bellum tua opera natum, conflatum, susceptum est. Unde hoc ductum et conflatum mendacium est? Ea res magnam invidiam atque infamiam, plurimum suspicionis, negotii, ac periculi conflavit Venus totam illam scenam, accusationemque conflavit. CONFLŬENS, entis, m. _Confluent_. USUS: A confluente Rhodani copias movit. CONFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Accourir ensemble_, _affluer_. SYN. Concurro, convenio, pervenio, fluo. USUS: Laus, honor, dignitas in domum tuam confluxit. Omnis reipublicæ sentina in ea castra confluxit. Multi ex omni orbe Romam confluunt. CONFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer_, _cribler de coups_. USUS: Confodere aliquem multis vulneribus; tot judiciis confossus. CONFORMĀTĬO, ōnis, f. _Conformation_, _disposition_. SYN. Forma, compositio, exornatio. EPITH. Insignita, impressa. USUS: Conformatio lineamentorum, compositio membrorum. Animantis figura et conformatio totius oris ac corporis. Conformatio et moderatio continentiæ et temperantiæ. Vocis, sententiarum, verborum varietas et conformatio. CONFORMO, as, avi, atum, are, a. _Former_, _façonner_, _arranger_. SYN. Compono, fingo, effingo, figuro, formo, informo. PHRAS. 1. Conformare se ad ejus voluntatem studet, _il cherche à se plier aux vues de cet homme_. Ad nutum, voluntatem fingere; suas voluntates ad alienum nutum componere; ejus voluntatibus, studiis obsequi; suam ad alienam voluntatem adjungere, accommodare. Se ad nutum ejus flectere; ejus voluntatem suam ducere; se suaque fingere, et dirigere ex aliena voluntate; totum se ad ejus voluntatem convertere; ejus voluntati morem gerere, obtemperare; cum ejus voluntate congruere, consentire; suam ad ejus voluntatem aggregare; pendere ex ejus consilio ac voluntate; sua consilia ac rationes omnes ex ejus præscripto moderari. Cf. Accommodo. 2. Totum se divinæ voluntati conformavit, _il s’est conformé entièrement à la volonté de DIEU_. Suam ad Divini Numinis voluntatem aggregravit, in DEI voluntate placidissime acquievit; totum se ad exequendam Numinis voluntatem contulit; arbitrii sui jus omne, in jus arbitriumque Numinis transtulit; a divina voluntate ne latum quidem unguem discessit; ad omnia Divinæ de se mentis consilia promptus descendit; Divinæ de se voluntatis rationem duxit unice; Divinæ se voluntati totum permisit. 3. Ad Magistri se mores conformat, _il prend modèle sur la conduite de son maître_. Ad magistri se mores fingit, componit; speciem quamdam ac imaginem magistri sui moribus exprimit; de magistri sui moribus mores informat suos; magistri mores imitatione exprimit; in magistri mores abit. Cf. Imitor, Exemplum. USUS: Ad majora nos genuit natura et conformavit. Animum cogitatione excellentium virorum conformare. Conformare se ad voluntatem alterius. Ad illustre exemplum quoddam mores, vocem, animum conformare. Cf. Accommodo. CONFRĂGŌSUS, a, um, _Apre_, _inégal_, _raboteux_, _rocailleux_. USUS: Loca aspera et confragosa. CONFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _détruire_. SYN. Frango, infringo. USUS: Rem, jura, consilia confringere, dissipare, consumere. Cf. Frango. CONFŬGĪO, is, fūgi, fūgĭtum, ere, n. _Se réfugier_. SYN. Perfugio; perfugium, præsidium et auxilium quæro, concurro. ADV. Levissime, privatim ad judices. PHRAS. Miseri omnes ad te confugiunt, _tous les malheureux ont recours à vous_. In fidem tuam et clientelam se conferunt, recipiunt; in æquitate tua paratissimum habent perfugium, confugium, receptum; non alius portus est, in quem mallent invehi miseri, te uno amico tecti ac beati; apud te velut arx, portus, ara miserorum; tu miserorum columen, receptaculum, adminiculum certissimum haberis. Cf. DEI opem imploro. USUS: Tot difficultatibus affectus, afflictus, in tuam fidem, veritatem, misericordiam confugio. Rebus meis diffidens, ad auctoritatis tuæ aram confugio. CONFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Mélanger_; _réunir_, _confondre_. SYN. Misceo, conturbo, perturbo. )( Distinguo. USUS: Verum cum falsis confundere. Græcos cum Romanis confundere et conferre. Vis divina toto mundo confusa. Confusa et perturbata oratio. Animo, dolore confusus. (Confundere aliquem, _confondre qqn_, _lui prouver qu’il ment_. VULG.); latine effertur hoc modo: aliquem in ruborem dare; ruborem incutere; verecundiam afferre; pudore suffundere. Cf. Misceo, Turbidus. CONFUSĒ, _Confusément_, _sans croire_. SYN. Permiste, per tumultum, ac trepidationem. )( Distincte, ordinate. USUS: Loqui permiste et confuse. Cf. Turbidus. CONFŪSĬO, ōnis, f. _Confusion_, _désordre_. SYN. Perturbatio, permistio. USUS: Perturbatio vitæ, et magna confusio temporum, religionum, rerum omnium confusio. Conjunctio, confusioque virtutum a Philosophis distinguitur. CONFŪTĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_, (_t. de rhét._) SYN. Dissolutio, reprehensio. CONFŪTO, as, avi, atum, are, a. _Réfuter_. SYN. Refello, refuto, reprehendo, diluo, coarguo, infirmo, dissolvo, redarguo, explodo, convinco, frango, ejicio, abjicio, adversaria everto, falsa esse doceo, tollo. USUS: Argumenta alicujus confutare. Audaciam hominis confutavit, confregit. Cf. Refello. CONGĔLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Geler_. SYN. Conglacio, duresco in glaciem. PHRAS. Amnis congelatur, _le fleuve est gelé_. Amnem vis frigoris concreto gelu adstringit; amnis nive et pruina concrescit; duratus glacie amnis. USUS: Gaudebam illum otio congelasse. Cf. Glacies. CONGĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Redoublement_, _embrassement_. USUS: Quid hoc congeminationis? CONGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Gemino. USUS: Omnes congeminavimus. CONGĔMO, is, gĕmŭi, gĕmĭtum, ere, n. _Gémir profondément_. SYN. Gemo simul. USUS: Congemuit senatus frequens. Cf. Gemo. CONGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_, _entasser_. SYN. Congrego, accumulo, comporto. )( Dissipo. USUS: 1. Pecuniam aliquo, res direptas in regnum congerere. 2. TRANSL. Confero. Maledicta, crimina in aliquem congerere, _se répandre en injures_, _en calomnies contre qqn_. Cf. Congrego, Colligo. CONGERRO, ōnis, m. _Compagnon de plaisir_. SYN. Cum quo familiariter et facete confabulamur. CONGESTĬTĬUS, a, um, _De rapport_, _rapporté_. USUS: Locus congestitius, ad jacienda fundamenta ineptus. CONGESTŬS, ūs, m. _Action d’amonceler_, _d’accumuler_. SYN. Comportatio. USUS: Avium congestu, non humanis manibus. CONGĬĀRĬUM, ii, n. _Vase qui tient un conge_; _don_, _présent_, _libéralité d’un prince_. SYN. Imperatoris donum a congio, mensuræ genere vini et similium sic dictum. USUS: Cæsar muneribus, monumentis, congiariis, epulis multitudinem imperitam lenierat. CONGLĂCĬO, as, are, n. _Se glacer_, _se congeler_. SYN. Congelo, duresco. USUS: 1. Aqua frigoribus conglaciat, nive et pruina concrescit 2. TRANSL. Ejus consulatus consilia conglaciant, _son consulat se passe dans l’inaction_. Cf. Glacies. CONGLŎBĀTIM, _En masse_. USUS: Conglobatim ac confertim pugnabant. CONGLŎBO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo, colligo. USUS: Mare undique conglobatur æqualiter. Milites se in unum conglobarunt. CONGLUTINĀTĬO, ōnis, f. _Action de coller_, _de cimenter_. SYN. Conjunctio. EPITH. Recens, inveterata. USUS: Conglutinatio recens ægre divellitur, _les parties récemment unies se séparent difficilement_. 2. TRANSL. Conglutinatio verborum, _liaison des mots_. CONGLUTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _rapprocher_. SYN. Conjungo, copulo, conflo, compingo. USUS: Voluntates nostras consuetudo conglutinavit. Amicitias morum similitudo conglutinat. Cf. Jungo, Conjungo. CONGRATŬLĀTĬO, ōnis, f. _Congratulation_, _félicitation_. USUS: Omnium ordinum consensus, gratiarum actio, congratulatio me commovet. Cf. Gratulatio. CONGRĂTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se féliciter_; _féliciter_. SYN. Signis lætitiam ostendo, gaudeo cum aliquo. Cf. Gratulor. CONGRĒDĬOR, eris, gressus sum, i, d. _Se rencontrer_, _aborder_; _en venir aux mains_. SYN. Convenio; infestis armis concurro. ADV. Coram. PHRAS. Cum hoste congressus est, _il en vint aux mains avec l’ennemi_. Gradum, pedem, manum cum hoste contulit; infestis armis, animisque cum hoste concurrit; in hostem ivit, ruit, invectus est; manum cum hoste conseruit; signa contulit; ut arma increpuere, micantesque fulsere gladii, concursus, impetus in hostem factus est. Cf. Arma, Pugno, Prœlium. USUS: 1. Luna cum sole congrediens. 2. Conferendi causa convenio, _avoir une entrevue_. Congredi cum aliquo, conferre gradum, pedem. Cum congressi fuerimus, tum si quid res feret, inter nos conferemus. 3. Pugno, _combattre_. Contra Cæsarem armatus congressus est. Non is sum, qui tecum congrediar, et lucter. Congredere mecum criminibus ipsis, remove calumnias. CONGRĒGĀBĬLIS, e, gen. com. _Sociable_. SYN. Quod facile congregatur, amans societatis. USUS: Apum examina natura congregabilia sunt. CONGRĔGĀTĬO, ōnis, f. _Réunion_; _société_. USUS: Nos ad conjunctionem congregationemque hominum, et ad naturalem communitatem nati sumus. Congregatio Mariana, _Congrégation de la Sainte Vierge_. Sodalitas, sodalitium, cœtus, conventus Mariæ honoribus institutus; cœtus ex litteraria juventute collectus, conflatus ad Divinæ Matris honorem; sodalitium scholasticæ juventutis Virgineæ Matris nomine congregatum. (Congregationi inscribi se curavit. VULG.); in numerum sodalium adscribi, adlegi, referri, cooptari voluit; sodalium cœtui, albo inscribi, inseri exoptavit; sodalitati nomen dedit; inter candidatos Mariani sodalitii nomen est professus. Congregatio Romana Cardinalium, _congrégation des cardinaux_. Congregatio rituum. Concilium _vel_ Consilium Patrum Purpuratorum sacris ritibus sanciendis constitutum. Congregatio de propaganda. Sacer Vaticani Senatus conventus, de conservanda, _vel_ propaganda per terrarum orbem fide, agi solitus. CONGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Colligo, contraho, convoco, coacervo, aggrego, cogo, conjungo, in unum locum compello. )( Dispergo, dissipo. USUS: Homines libenter se cum æqualibus congregant. Paulum in eumdem hunc numerum congregabimus. Tecum me et voluntas congregavit, et fortuna conjunxit. In unum locum congregata plebs. Cf. Convenio, Colligo, Convoco. CONGRESSĬO, ōnis, f. _Fréquentation_, _entrevue_, _entretien_. SYN. Congressus, colloquium, sermo. EPITH. Acerba et misera, bellicosa, severa. USUS: Nemo illum aditu, congressione, sermone dignum putabat. Erat non modo familiaritate, sed congressione prohibendus. In congressionibus hominum. Familiaris congressio. CONGRESSŬS, ūs, m. _Entretien_. SYN. Colloquium, conflictus. EPITH. Mediocris, quotidianus. USUS: 1. Venire in alicujus congressum. Sylla cum illis ne mediocri quidem sermone et congressu conjungebatur. Credebam, pacem fore non modo sermone et disputatione, sed conspectu ipso et congressu. Cf. Conventus. 2. Pugna, _attaque_, _combat_. Multa ante congressum fiunt. Nulli in eo congressu periere. CONGRŬENTER, _D’une manière convenable_, _conformément à_. SYN. Convenienter. USUS. Congruenter naturæ convenienterque vivere. CONGRŬO, is, grui, ere, n. _Se rapporter_, _convenir_, _cadrer_. SYN. Convenio, consentio. ADV. Mirifice, valde, vehementer. PHRAS. Color iste cum luctu congruit, _cette couleur va bien au deuil_. Non abhorret, non abludit luctu color; belle sibi respondent luctus et color hic obscurus. Consentit, concinit hic color luctui. USUS: Cum suis moribus ac natura parum congruere. Sententia mea congruit cum judicio senatus. Dicta factis congruunt. Oratio, sententia discrepans, verbis congruens. Cf. Consentio, Concino, Convenio, Similis. )( Discrepo, repugno, dissentio, dissideo. CŎNISCO, as, are, n. _Heurter de la tête_. SYN. Arieto, fronte concurro. USUS: Caput opponis, cum eo coniscans, _tu te jettes sur lui_, _la tête en avant_, _comme un bélier_. CONJECTĬO, ōnis, f. _Action de jeter_, _de lancer_. SYN. Conjectura, conjectus. USUS: 1. Conjectione telorum hostis fusus est. 2. TRANSL. _Conjecture_. Conjectionem somniorum ita definit. Cf. Divinatio. CONJECTO, as, avi, atum, are, a. _Conjecturer_. USUS: Eventu aliquid conjectare. Quid dicam, aut quid conjectem, nescio, _je ne sais que dire_, _ni que penser_. Cf. Conjicio. CONJECTOR, oris, m. _Devin_. SYN. Interpres somniorum, portentorum, vates. USUS: Conjector somniorum, _interprète des songes_. Vaticinationes et responsiones aruspicum, conjectorum. CONJECTŪRA, æ, f. _Conjecture_. SYN. Opinio, suspicio, divinatio, auguratio, provisio. EPITH. Bona, crudelis, difficilis, domestica, facilis, infinita, levis, multa, perspicua, probabilis, vera, verior, certa. PHRAS. Conjectura capi vix potest, _on peut à peine en tirer une conjecture_. Ea res conjectura judicari, sciri vix potest; conjectura de eo re capi, fieri vix potest; ad conjecturam ejus rei evadere vix humana mens potest; ad conjecturam propius accedere; conjectura assequi, augurari non licet; nullus hic conjecturæ locus; nihil hinc conjicias, conjectes. Cf. Conjicio. USUS: Conjectura, quæ in varias partes duci potest, nihil incertius. Conjectura ducor ad suspicandum. Quantum conjectura assequi, consequi possum. Scis, quo me confectura ducat, quid odorer, quid conjectura augurer. Ex vultu conjecturam facio, capio. Vultus mihi conjecturam animi affert. Quantum conjectura percipio, coarguere possum; quoties conjecturis nostris aberramus, fallimur. CONJECTŪRĀLIS, e, gen. com. _Fondé sur des conjectures_. USUS: Causa, genus orationis conjecturale, _question de fait_. CONJECTŬS, ūs, m. _Action de lancer_. SYN. Conjectio. USUS: Conjectus oculorum. CONJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, n. et a. _Conjecturer_, _deviner_. SYN. Conjectura assequor, _vel_ consequor; conjecturam facio; conjectura prospicio, _vel_ perspicio, agnosco, interpretor, divino, existimo. ADV. Acute, bene, belle, male, præclare. PHRAS. 1. Multa e facie conjici de homine possunt, _le visage d’un homme peut nous le faire connaître beaucoup_. Multa ex fronte videri, colligi, deprehendi, percipi, conjectari possunt; multa conjecturis assequi, consequi licet; multa ex vultu conjectando augurari possumus. Frons multa ostendit, significat, indicat, coarguit, patefacit; frons ipsa persæpe exprimit, demonstrat latentes animi morbos; e vultu, qui est index et imago animi, nequaquam incerta conjectio, dubia aut obscura divinatio sumitur; frons ad animi faciem proxime accedit; haud aberrat conjectura, qui ex vultus indicio de animo suspicatur; ex vultu conjectura haud temere duci, capi, fieri potest; ex vultus indiciis haud ægre ad conjecturam de animi sensu evadimus; non fallit conjectura, quæ ex vultu de animorum habitu judicat; ex vultu, oculis, fronte conjectura ducimur, propius accedimus ad animi sensum explorandum. Res sunt ejusmodi, de quibus ne conjicere quidem quidquam possumus, _les affaires en sont à ce point qu’on ne peut rien conjecturer_. Quæ positæ non sunt in conjectura; quæ extra conjecturam sunt; quæ a conjectura procul absunt; quæ a conjectura minime pendent; ad quas conjectura accedere; de quibus conjecturam facere, capere; certus vates, conjector esse nemo possit; de quibus difficilis admodum conjectura sit, incerta divinatio, obscurum augurium est, in quibus, quid futurum sit, quid eventurum, quia afferre, parere dies, casus, fortuna possit, suspicari, divinare, providere, assequi nihil licet. Cf. Conjectura. USUS: 1. Se in fugam, in pedes, latebras, castra conjicere, _se jeter_, _se précipiter_. Tela in aliquem conjicere, lancer. 2. Conjicere, _jeter_, _lancer_; _pousser_. Maledicta in aliquem, causam turbarum, crimen in aliquem conjicere. Flammam illorum temporum in me conjecit. 3. Distribuo, _distribuer_. Causam totam in certos locos, multa in unum librum, epistolam conjeci. 4. Intendo, converto, _jeter_. Oculos in eum conjecit. 5. Affero, redigo, _mettre dans tel ou tel état_. Rempubicam in magnas difficultates conjecit. Ne me, quæso, in hanc tristitiam, hoc malum, has tricas conjicito. Cœli gravitas in morbum me conjecit. Conjecit se in nuptias. 6. Divino, auguror, conjecto, _conjecturer_, _deviner_. Argute, acute, hæc longe ante conjecerat. Cf. Divino. CONJŬGĀTĬO, ōnis, f. _Mélange_, _union_. SYN. Colligatio. USUS: Capitum conjugatio et relegatio, et propagatio virium. CONJŬGĬUM, ii, n. _Union conjugale_. SYN. Connubium, matrimonium. PHRAS. In conjugio degit, _elle est mariée_. Est illi connubium cum viro cumprimis nobili; sanguinem genusque miscuit cum Patritii generis viro; domesticum fœdus junxit cum viro clarissimis natalibus orto; locata est in matrimonio; in manum convenit viro honestissimo; in matrimonium data, collocata est viro clarissimi generis. Cf. Matrimonium, Nubo. USUS: Prima societas est in ipso conjugio. CONJŬGO, as, avi, atum, are, a. _Unir_. SYN. Conjungo, copulo, socio. USUS: Jucundissima est amicitia, quam morum similitudo conjugavit. Cf. Jungo. CONJUNCTĒ, _Conjointement_. SYN. Simul, conjunctim. )( Separatim. USUS: Conjunctissime et amicissime vivere cum aliquo. CONJUNCTIM, _Conjointement_, _ensemble_. SYN. Simul, conjuncte. USUS: Conjunctim de ea re poterit referri. CONJUNCTĬO, ōnis, f. _Assemblage_; _union_, _liaison_. SYN. Copulatio, necessitudo, societas, consociatio, cognatio, affinitas, consensio. )( Disjunctio, alienatio. EPITH. Æterna, humana, incolumis, invidiosa, jucundissima, magna, maxima, mediocris, nova, paterna, perdiuturna, perpetua, proxima necessitudini liberorum, repentina affinitatis, sempiterna. Suavis inter aliquos, suavissima summa, tanta, vera, vetus, infinita. USUS: Affinitatis, vicinitatis, benevolentiæ, naturæ, amicitiæ conjunctio. Conjunctionis mutuæ vinculum. Conciliare sibi conjunctionem multorum, _se faire beaucoup d’amis_. Veterem conjuctionem nostram labefactarunt, ac prope diremerunt malevolorum artes; a conjunctione nos prope avocarunt; de vetere conjunctione multum diminuere, _refroidir beaucoup une ancienne amitié_. Cf. Amicitia. CONJUNCTUS, a, um, _Uni_, _lié_. SYN. Junctus, copulatus, adjunctus, cohærens, consentiens, sociatus, communis, connexus, habens societatem, conjunctionem gratiæ, quasi devinctus, necessarius. )( Divisus, disjunctus, solitarius. USUS: Habere aliquem usu, affinitate, consuetudine, officiis conjunctum; cognatione, amicitia inter se conjuncti. Familiaris et omnibus rebus conjunctus alicui, _vel_ cum aliquo. Mea causa cum tua est conjuncta. Virtuti tuæ fortuna conjuncta est. Vitam agit cum honestate conjunctam. Vita flagitiis et probris conjuncta. Summa miseria cum summo dedecore conjuncta. Discessus tuus cum gloria potius erat conjunctus, quam cum probro. Cf. Amicus, Concors. CONJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Joindre_, _unir_, _lier_. SYN. Copulo, conjungo, conglutino, consocio, congrego, coagmento, concilio, connecto. )( Disjungo. ADV. Conjungi maxime vetustate, lingua, societate, mirifice cum, quam maxime. USUS: Cum aliquo amicitias conjungere, _faire amitié avec qqn_. Conjungere cum gravitate comitatem. Nos ab ineunte ætate usus, consuetudo, studiorum societas et similitudo conjunxit. Cum aliquo necessitudinem conjungere. Sententiarum pondus cum elegantia verborum. Cf. Jungo, Adhæreo. CONJŪRĀTĬO, ōnis, f. _Conjuration_, _conspiration_, _complot_. SYN. Conspiratio, consensio. EPITH. Civilis, constricta, exitiosa, impia, occulta, recens, scelerata, superior, vetus. USUS: Conjurationem facere, deprehendere, patefacere, aperire. CONJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Compirer_, _faire des complots_. SYN. Conspiro, consentio. PHRAS. Multi nobiles conjurarunt, _beaucoup de nobles ont fait un complot_. Coitionem, conspirationem fecerunt; multi ex nobilibus conspirationem conflarunt; conjurationem fecerunt; facinoris societatem inierunt; conspiratum a non paucis nobilibus; coivere in nefarii consilii societatem nobilium non pauci; conflata ex nobilibus nefarii fœderis societas, impiis religionibus devincta. USUS: Cognitum est eos conjurasse. Hi quibuscum conjurasti, ubi sunt? Scito mihi æris alieni esse tantum, conjurare ut cupiam. CONJUX, ŭgis, m. f. _Époux_, _épouse_. SYN. Particeps connubii, thori consors. EPITH. Minime avara, fidissima, fidelis, fidelissima, integra a petulantia alicujus, misera. CONNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_, _lier ensemble_. SYN. Conjungo, necto, colligo, nexa vincio, copulo. )( Separo. ADV. Leviter. USUS: Amicitia cum voluptate connectitur. Cf. Jungo. CONNEXĬO, ōnis, f. _Liaison_. CONNĬTOR, eris, īsus _vel_ nixus sum, niti, d. _Faire de grands efforts_. SYN. Nitor, operam do, conor, contendo, enitor, elaboro. USUS: Quantum conniti animo potes; quantum labore contendere, tantum fac, ut efficias. Cf. Conor, Nitor, Contendo. CONNĪVĔO, es, nīvi _vel_ nixi, ere, n. _Faire semblant de ne pas voir_, _dissimuler_. SYN. Dissimulo. USUS: 1. Dii sæpe in hominum sceleribus connivent. Quibusdam in rebus conniveo. Cf. Indulgeo. 2. Oculos nunc claudo, nunc aperio, _cligner les yeux_. Oculi somno conniventes. CONNŪBĬUM, ii, n. _Mariage_. SYN. Conjugium. Cf. Matrimonium. CŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Entreprendre_, _s’efforcer_. SYN. Enitor, connitor, molior, indago, experior, incumbo in, _vel_ ad rem. PHRAS. 1. Conandum tibi erit magnopere, _il vous faudra faire beaucoup d’efforts_. Magno studio enitendum, contendendum, elaborandum tibi erit; omni conatu id agendum, id moliendum; intentus tibi animus habendus, qui nulli unquam labori succumbat; in hoc tibi omni ope ac opera incumbendum; ad id omnes cogitationes intendendæ; toto pectore tibi ad hoc incumbendum erit; toto pectore, omni ope huc annitendum; summa ope in hoc elaborandum, desudandum erit; omni cogitatione ad id feraris, eo nervis omnibus contendas, necesse erit. 2. Conare, quæso, ut solidam laudem consequare, _efforcez-vous_, _je vous prie_, _d’acquérir une gloire solide_. Accinge te, quæso, ad eam cogitationem; da operam, id age, id molire, id unum machinare; contende nervis omnibus et facultatibus; omni ope annitere, totis viribus accingere; age pro virili parte, pro tua parte, totis viribus; omnibus nervis, omni studio, quantum est in te positum; quantum in te situm est; quoad potes; quoad vales; quantum quidem præstare poteris; quantum viribus licebit consequi. Confer ad eam rem omnes vires, omnia studia; quidquid est in te industriæ, operæ, curæ, diligentiæ. Ne viribus peperceris; ne quid studii prætermiseris; da operam pro eo, quod in te erit; ita contende, ut nihil magis. Cf. Studeo, Satago, Contendo. USUS: Multa efficere, plura conari. Scelus conari. CONQUASSĀTĬO, ōnis, f. _Ébranlement_. SYN. Agitatio, commotio. USUS: Morbus e corporis conquassatione et perturbatione ortus. CONQUASSO, as, avi, atum, are, a. _Ébranler_. SYN. Commoveo, concutio. USUS: Omnes provinciæ bellis conquassatæ. CONQUĔROR, eris, questus sum, queri, d. _Se plaindre_. SYN. Queror, deploro. ADV. Graviter, gravissime, mediocriter, publice de factis, verissime. USUS: Nihil tecum de injuria fratris conqueror. Conqueri fortunam adversam, non lamentari decet. Cf. Queror, Querela. CONQUESTĬO, ōnis, f. _Plainte_. SYN. Querela. CONQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco, consido, desino. ADV. Libentissime, paulum adventu alicujus. USUS: Bella hieme, litteræ bello conquiescunt. Nunquam a bellis conquiescemus? Ut ætas nostra gravior in caritate, atque adolescentia tua ex omnibus molestiis, et laboribus conquiescat. Animus a forensi strepitu conquiescat tantisper. Aspectu uno omnis cura consedit, ac conquievit. In libris conquiesco, _je trouve un délassement dans mes livres_. Cf. Quiesco, Relaxo. CONQUĪRO, is, quīsīvi, quīsītum, ere, a. _Chercher soigneusement_, _rechercher_. SYN. Investigo, magna diligentia quæro. ADV. Curiosius, diligentissime, studiose, undique pecuniam, undique suavitates. USUS: Aliorum facta et eventa conquirere. Suavitates undique et delicias conquirit. Cf. Quæro, Colligo. CONQUĪSĪTĒ, _Avec recherche_, _avec un soin scrupuleux_. SYN. Exquisite, diligenter, docte. USUS: Aliquid conquisite scribere. CONQUĪSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche soigneuse_. USUS: Exercitus durissima conquisitione collectus. In conquisitione orationis durissimum est exordium. Conquisitionem habere, facere militum, _enrôler_, _lever des soldats_. Cf. Delectus. CONQUĪSĪTOR, ōris, m. _Enrôleur_, _recruteur_. SYN. Cui aliquid conquirendum mandatur. USUS: Nullus delectus, neque enim conquisitores comparere audent. CONQUĪSĪTUS, a, um, _Recherché_. SYN. Exquisitus, insignis. USUS: Conquisitissimi cibi, odores. Fictis, conquisitisque vitiis deformare hominem. CONSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutation_. EPITH. Forensis, perhonorifica. USUS: Forensis consalutatio. CONSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer_. SYN. Saluto. ADV. Amicissime inter se. USUS: Qui inter se amicissime consalutarunt. Cf. Saluto. CONSĀNESCO, is, sānŭi, escere, n. _Se rétablir_, _se guérir_. SYN. Sanus fio, sanor. USUS: Cum consanuisse videretur, recruduit vulnus. Cf. Sano. CONSANGUĬNĔUS, a, um, _Du même sang_. SYN. Sanguine conjunctus, sanguinis communione, conjunctione proximus; consanguinitate propinquus. Cf. Cognatus, Propinquus, Affinitas. USUS: Nec intelligunt, esse se consanguineos. CONSANGUĬNĬTAS, ātis, f. _Parenté du sang_. SYN. Sanguinis conjunctio, communio. USUS: Alteri consanguinitate propinquus. Cf. Cognatio. CONSAUCĬO, as, avi, atum, are, a. _Blesser grièvement_. SYN. Saucio, vulnero. Cf. Vulnero. CONSCĔLĔRĀTUS, a, um, _Souillé de crimes_, _criminel_, _scélérat_. SYN. Sceleratus. Cf. Sceleratus. CONSCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _déshonorer_. * USUS: Conscelerare aures paternas, aures scelere implere. CONSCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter sur_. SYN. Ascendo. USUS: Conscende, quæso, et ad nos trajice, subintell. navim, _s’embarquer_. Cf. Ascendo. CONSCENSĬO, ōnis, f. _Action de monter dans_. USUS: Conscensio in naves. CONSCĬENTĬA, æ, f. _Conscience_. SYN. Recordatio, animi quædam ratio, vis, et lex, a qua et de recte factis, et secus admonemur. EPITH. Comes, communis, jucundissima bene actæ vitæ, præclara, recta, scelerata, stabilis, digna supplicio. PHRAS. I. (Conscientia bona. VULG.) _Bonne conscience._ Conscientia bene actæ vitæ; conscientia recte factorum; mens bene sibi conscia; optimæ mentis conscientia; conscientia rectæ voluntatis; conscientia recta et præclara. (Est homo bonæ conscientiæ, VULG.), _cet homme a la conscience pure_. Vir est integerrimæ mentis; justus, integer, æqui ac recti amans; integer, et bonus; cui religio sit, quidquam præter fas et æquum agere; quidquam aggredi, quod cum recti honestique legibus non consentiat; vir est optimæ mentis conscientia tutus; qui, quæ agere parat, omnia ad leges divinas, ad rectæ rationis præscriptum erigit; qui nulla in re ab æqui et recti legibus discedit, qui a recta conscientia ne transversum quidem unguem discedat; cui religiosum sit, præter æqui rectique leges quidquam agere. 2. (Consolatur me bona conscientia, VULG.), _l’intégrité de ma conscience me console_. Optimæ mentis conscientia me consolor; præclara conscientia sustentor; conscientia rectæ mentis recreor; nitor conscientia mea; non pertimesco conscientiam meam; fruor vitæ bene actæ conscientia; nixus rectæ mentis conscientia quid pertimescam? quæ me res perturbet, conscium probe sibi, a culpa me omni longissime abfuisse? Cf. Probus. 3. (Hoc bona conscientia fieri non potest. VULG.), _vous ne pouvez faire cela en sûreté de conscience_. Salvo officio, salvis legibus, salva fide fieri non potest, hoc sine scelere fieri nullo pacto potest; ista facere religio sit, religiosum sit; religione impedimur. II. (VULG. Conscientia mala), _conscience mauvaise_, _perverse_. Conscientia sceleris; facinorum conscientia; mens male sibi conscia; impedita et oppressa mens scelerum conscientia. 1.(Malam habet conscientiam, VULG.), _cet homme a une conscience souillée_. Hominem scelus agitat; scelerum pœnis agitatur, et a mente consilioque deducitur; facinorum recordatione nunquam timore est vacuus; urit anxiam mentem facinorum memoria; agitatur et perterretur tædiis ardentibus furiarum; conscientia facinorum urgetur; flagitiorum suorum conscientia cruciatur, stimulatur, vexatur, constringitur; peccatorum conscientia oppresso pœna semper ante oculos versatur; exortus e peccatorum conscientia timor sollicitudine exedit; angore conscientiæ, et scelerum recordatione cruciatur; insectantur hominem non furiæ, non ardentes, ut est in fabulis, tædæ, sed impedita male factorum conscientia mens; sed confusa pœnarum metu scelerum conscientia, quæ hominem æternis sollicitudinibus dies et noctes exedit; conscientiæ stimulis agitatur; scelerum obstrepente conscientia quiescere non potest; tacito conscientiæ convicio verberatur; angore conscientiæ torquetur; flagitiorum memoria angitur, discruciatur. 2. (Remorsus conscientiæ, VULG.), _remords de conscience_. Insunt in scelere aculei, quibus animi dies atque noctes confodiuntur et cruentantur; stimuli, quibus mens diu noctuque compungitur, exeditur, dilaceratur; mentis angores, sollicitudines, metus, cruciatus, tacita conscientiæ convicia, quæ animum verberant, opprimunt, exedunt, excruciant. 3. (Est homo nullius conscientiæ, VULG.), _cet homme est sans conscience_. Homo impius, improbus, nefarius, sceleratus, consceleratus, qui sibi religioni nihil habet, ducit; qui religione non impeditur, quominus etc.; cui sanctum religiosumque nihil est; in quo nullum nec recti, nec æqui studium, aut vestigium; homo sine ulla religione et fide. 4. (Facerem mihi conscientiam, VULG.), _je me ferais un cas de conscience_. Religio mihi foret; religiosum esset; religioni mihi ducerem; religioni haberem; religione impediri me putarem. 5. (Rationem conscientiæ reddere, VULG.), _rendre compte de sa conscience_. Omnes animi latebras ac recessus aperire; arcana pectoris omnia alteri credere; vitæ suæ, rerumque omnium rationem reddere; reconditos, et penitus abstrusos animi sensus patefacere; intimos animi recessus pandere; arcana pectoris expromere. 6. (Conscientiam examinare, VULG.), _examiner sa conscience_. Suæ vitæ rationem ab se repetere, reposcere; in semet ipsum descendere. Cf. Examen conscientiæ. USUS: 1. Magna vis est conscientiæ, ut pœnam semper ante oculos versari putent, qui peccarunt. 2. In conscientia recte factorum sat magnus laboris fructus est. 3. Notitia, _connaissance commune_. Conscientia tenetur conjuratio sua. Remota hominum conscientia quidlibet facturus videris, _sans tenir compte de la conscience universelle_, _tu parais vouloir faire ce que bon te semble_. 4. (In conscientia obligatum esse, VULG.), _être obligé en conscience_. Latine: Religione obstrictum esse; quæ vox Religio plerumque ponitur in his pro conscientia. Religionem alicui offerre, _faire naître des scrupules_. Religioni habeo, mihi duco, _se faire conscience de qqch_. Religione impedior, _ma conscience m’empêche_. CONSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Mettre en pièces_, _déchirer_. SYN. Discindo, scindo, discerpo. USUS: 1. Epistolam tuam conscidi innocentem. 2. TRANSL. Aliquem sibilis, maledictis, pugnis, calcibus conscindere, _accabler qqn de sifflets, d’injures, etc._ CONSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Se causer_, _se procurer_; _exécuter_. SYN. Infero, admitto. USUS: Mortem sibi veneno; necem sibi consciscere. Facinus consciscere. CONSCĬUS, a, um, _Témoin_, _confident_, _complice_. SYN. Particeps, socius, testis. )( Inscius, ignarus. ADV. Maxime studiorum, officiorum. USUS: Nullius mihi culpæ conscius sum, _je ne me sens coupable d’aucune faute_. Conscius illi facinori esse putabar. CONSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Composer_, _rédiger_; _écrire_; _enrôler_. SYN. Scribo, compono. ADV. Celeriter veteranos, communiter edictum, diligentius, nominatim, perspicue, perquisitius et diligenter, publice, separatim, subtilius, vicatim homines. Conscribi palam, et centuriari. PHRAS. Milites conscripsit, _il enrôla des soldats_. Novis delectibus militem contraxit; milites sacramento rogavit; copias comparavit, paravit, coegit, contraxit maximas; conquisitionem fecit, habuit acerrimam. Cf. Conduco. USUS: Exercitum, militem conscribere, _lever une armée_. Librum, epistolam conscribere, _écrire_. Cf. Scribo. CONSCRIPTĬO, ōnis, f. _Action d’écrire_. SYN. Scriptio. USUS: Conscriptiones quæstionum, _rédaction d’un interrogatoire_. CONSĔCRATĬO, ōnis, f. _Consécration_. SYN. Dedicatio. USUS: in consecrationibus statuebantur aræ, quæ religionem afferrent. CONSĔCRO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_. SYN. Dico, dedico, sacro, religiosum facio. )( Profano, profanum facio. ADV. Auguste, nefarie aram, sancte, publice, recte. USUS: 1. Dare, donare, dicare, _consacrer_, _vouer_. Consecrare aliquid Jovi. Aurum, argentum, agrum, ædem DEO consecrare. Se patriæ dedere, ac velut consecrare. 1. Religiosum facio, _dédier_, _consacrer_. Delubra sanctissimis religionibus consecrata. 3. Immortalitate dono, _immortaliser_. Urbes, in quibus tuas virtutes consecratas vides, et in Deorum numero collocatas. Virorum fortium memoria Deorum immortalium honore consecrata. Cf. Sacro, Dedico. Consecro SS. Hostiam, _Consacrer la sainte Hostie_, _célébrer le saint Sacrifice de la Messe_. Prolatis, enuntiatis Christi verbis sanctissimis, panem ac vinum, in Ejus Corpus, ac Sanguinem converto; pronuntiata divinæ consecrationis formula, arcana vi, ac obstupescenda, Carnem Christi, ac Sanguinem efficio; arcanis ac traditis a Christo verbis, Eumdem in panis ac vini speciem transformo. CONSECTĀRĬUS, a, um, _Qui se déduit_. USUS: Consectaria me Stoicorum brevia, et acuta delectant. CONSECTĀTĬO, ōnis, f. _Recherche_. SYN. Captatio. USUS: In hujus concinnitatis consectatione princeps fuit Gorgias. CONSECTĀTRIX, ĭcis, f. _Celle qui recherche_, _qui poursuit_. SYN. Auceps. USUS: Libidines sunt consectatrices voluptatis, _les passions sont amies du plaisir_. CONSECTĬO, ōnis, f. _Coupe_. SYN. Sectio. USUS: Consectio arborum. CONSECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Poursuivre_; _chercher à imiter_. SYN. Quæro, sequor, aucupo, capto, imitor. ADV. Pueriliter, studiose, studiosissime, vere, verba _vel_ rem. USUS: 1. Inanem rumorem, omnes falsæ gloriæ umbras; opes, et potentiam consectatur. Alicujus benevolentiam largitione, assentatione consectari. Vitiosa, rivulos præ rebus consectantur. Consectari genus dicendi abruptum. 2. Insequor, urgeo, vexo, premo, insector, _poursuivre hostilement_, _pourchasser_. Aliquem clamoribus, conviciis, sibilis, lingua petulanti consectari. Cf. Insector, Sequor. CONSĔCŪTĬO, ōnis, f. _Suite_, _conséquence_; _enchaînement_, _construction (des mots)_. SYN. Consequentia, connexum. EPITH. Necessaria. USUS: Consecutiones, et causas rerum perspicere. Ipsa detractio molestiæ, consecutionem affert voluptatis. Consecutio verborum in conjunctione servanda. CONSĔNESCO, is, sĕnŭi, escere, n. _Vieillir_. SYN. Senex fio, annis et ætate ingravesco, inveterasco. USUS: 1. In mœrore et lacrimis consenuit. 2. TRANSL. Deficio, imminuor, _dépérir_, _languir_. Consenuit jam rumor ille. Consenuit eius gloria, potentia. Partis illius auctores nullo adversario consenuere. Cf. Senectus, Ætas præceps, Desino. CONSENSĬO, ōnis, f. _Complot_, _ligue_; _accord_. SYN. Consensus, conjuratio. EPITH. Major, major et aptior, maxima, mira, mirifica senatus, incredibilis totius provinciæ, singularis bonorum omnium, scelerata, summa. USUS: Vis amicitiæ, voluntatum, studiorum, sententiarum summa consensio. Quorum societas, et sceleratæ consensionis, _conjurationis_, fides erupit. Bonorum omnium consensio. Nec ille consensionis globus unius dissensione disjici potuit. Cf. Consensus. CONSENSŬS, ūs, m. _Accord_, _conformite de sentiment_. SYN. Consensio, conspiratio, concentus, convenientia, cognatio. EPITH. Gravissimus, incredibilis, magnus, major, optimus, præclarus judicum, privatus, publicus, singularis, summus, unus omnium, mirus. PHRAS. Consensu omnium acta res est, _la chose s’est faite du consentement de tout le monde_. Consensione omnium, _seu_ omnium judicio; omnium sententia; consentientibus, approbantibus cunctis; nemine prorsus dissentiente; nulla cujusquam discrepante sententia res gesta est. Consensus omnium in re gerenda fuit idem; omnes omnium sententiæ, voluntates, opiniones, judicia congruebant. Nemo dissensit, sententiarum varietas nulla fuit. In eamdem omnes sententiam convenerunt; una fuit, eademque consentiens vox omnium; in eamdem sententiam itum ab omnibus; suffragantibus omnibus; refragante nemine; nemine reclamante, adversante, obsistente, intercedente; lubentibus omnibus; concordibus animis, studiis suffragiis. Cf. Concordia. USUS: Omnium consensus naturæ vox est. (VULG. Vox populi, vox DEI.) Rerum natura uno consensu juncta est atque continens. Omnium quasi consensus doctrinarum, concentusque. Ordinum consensus divulsus est. CONSENTĀNĔUS, a, um, _Conforme à_, _d’accord avec_, _convenable_. SYN. Conveniens, consentiens, aptus. )( Dissentaneus, repugnans. USUS: Observa, quid tempori consentaneum, et personæ. Mors vitæ consentanea; quæ audivi, tuis litteris sunt consentanea. Triste, et his temporibus consentaneum dicendi genus. Cf. Conveniens. CONSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n, _nonnunquam_ a. _Consentir_. SYN. Idem sentio, cum aliquo facio, sto judicio et opinione alicujus, in eadem sententia sum cum aliquo, conspiro, conjuro. )( Dissentio. ADV. Recte, valde, vehementer, undique, incredibiliter, consentiens voluntas. PHRAS. 1. Consensit senatus, _le sénat donna son assentiment_. Ad consulis sententiam suam senatus adscripsit; in hanc sententiam discessionem fecit conjunctis prope sententiis; in eamdem sententiam itum ab omnibus; pedibus in sententiam itum est; uno ore, una voce senatus rem approbavit; secutus sententiam consulis senatus; sententiæ consulis subscripsit; senatus a consule stetit, ad consilium consulis senatus accessit; consilio huic suffragatus est; senatus ad omnia, quæ consules voluere, descendit; consilio senatus acquievit; vocem consulis senatus assensu excepit. Cf. Concors. 2. (Consensit tentationi, VULG.), _il succomba à la tentation_. Cessit præsentium voluptatum illecebris; succubuit fœdæ libidinis blanditiis; importunis voluptatum illecebris in præceps actus est; corruptelarum illecebris irretitus, implicatus, depravatus; ab amore virtutis, a continentia deductus est; ab imbelli voluptate vinci se passus est. USUS: 1. Ad rempublicam conservandam Dii omnes consentiunt. Consentiunt, se urbem inflammaturos. 2. Congruo, convenio, respondeo, _s’accorder avec_, _se rapporter_, _être en harmonie_. Partes omnes inter se non sine lepore consentiunt. Mens mea cum tua voluntate et sententia semper consensit. Oratio moribus, extrema primis mire consentiunt. Unum si cognoris, omnes noris, ita inter se congruunt concorditer, ac consentiunt. Cf. Sentire idem, Sententia, Congruo, Convenio, Concordo. CONSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer d’une haie_, _enclore_. SYN. Sepio, claudo, munio. USUS: Ager conseptus, ac diligenter munitus. CONSĔQUENS, entis, omn. gen. _Qui suit_, _suivant_, _conséquent_. SYN. Quod consequitur, futurus, sequens. USUS: Philosophi imprimis acuti, consequentia et repugnantia videntes. Perspicere, quid in quoque consentaneum, quid consequens, quid repugnans. CONSĔQUENTĬA, æ, f. _Suite_, _succession_. SYN. Consecutio, consectarium, connexum. EPITH. Præclara, contraria. USUS: Cursum rerum, eventorumque consequentiam notarunt. CONSĔQŬŎR, eris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Atteindre_, _acquérir_, _obtenir_. SYN. Adipiscor, assequor, obtineo, acquiro, sequor. ADV. Amplissime, brevi, commodius, continuo. Difficillime sacerdotium, diligenter aliquid, facile omnia, honeste, injuste, similiter, confestim, studiose, repente, præclare. USUS: 1. Victoriam, potentiam, dignitatem, gloriam, magistratum, honorem consequi. 2. Assequor, _atteindre_. Si properaveris, itinere nos prægressos consequeris. 3. Sequor. Cornelium ætate consecutus est Cato, _arriver au même âge_. Consequitur, ut videamus. In eam fabulam magni risus sunt consecuti. 4. Comprehendo, _saisir_ (_par la pensée_). Non possum omnia ejus facta memoria consequi, aut verbis complecti. Nullis id verbis consequor. Cf. Acquiro, Obtineo. 1. CONSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Joindre_, _réunir_; _rapprocher_, _mettre aux prises_. SYN. Confero, conjungo, confligo. ADV. Leniter manus, quiete manus. USUS: Signa contulit, manum cum hoste conseruit. Manus inter se conserunt sanguine ac genere proximi. 2. CONSĔRO, is, sēvi, sĭtum, ere, _Ensemencer_. SYN. Sero, semino. USUS: Agros conserere. CONSERTĒ, _Avec enchaînement_. USUS: Si omnia antecedentibus causis fiunt, omnia naturali colligatione, conserte contexteque fiunt. CONSERVĀTĬO, ōnis, f. _Action de conserver_; _observation_. SYN. Custodia. EPITH. Tuta atque integra salutis. USUS: Fructuum perceptio, et conservatio. Æquitatis, juris conservatio. CONSERVĀTOR, ōris, m. _Conservateur_, _sauveur_. SYN. Servator, custos. USUS: Custos, et conservator urbis et patriæ. Cf. Custos. CONSERVĀTRIX, īcis, f. _Celle qui conserve_. USUS: Omnis natura est conservatrix sui, _toute nature veille à sa conservation_. CONSERVO, as, avi, atum, are, a. _Conserver_; _observer_, _respecter_. SYN. Custodio, tueor, servo, tutor, retineo, foveo, teneo. ADV. Benigne, comiter majestatem, constanter, facilius antiquitatem, proinde, diligenter studia, sanctissime, saltem incolumes cives, studiosissime aliquem, usquequaque religionem, maxime genus et nomen conservandum. PHRAS. 1. Rem mihi a parente traditam conservare satis est, _c’est assez pour moi de conserver la fortune que m’a léguée mon père_. Incolumem tueri; non imminuere satis est; nullam patrimonii partem amittere satis habeo; nihil de patrimonio detrahere, id vero satis est. De augendo patrimonio nihil laboro, nihil cogito, curo; curam nullam suscipio; nulla me cura tenet, nulla sollicitat, exercet cura; patrimonio contentus sum. 2. Arduum est, conservare auctoritatem, _il est difficile de garder l’autorité_. Tueri ac sustinere auctoritatem; exspectationem de se concitatam alere ac fovere; continere honorifica de se hominum judicia; æquabili rerum gestarum gloria, virtutis existimatione, auctoritate florere; cavere, ne quid detrimenti accipiat; ne quid jacturæ faciat; ne quam jacturam subeat; ne quod discrimen incurrat; subeat collecta diu hominum opinio et existimatio; ne collecta apud homines gratia momento effundatur. USUS: Ego hoc imperii domicilium, sartum tectum conservavi. Velim, tuam pristinam in me voluntatem, morem tuum conserves. Tuorum meritorum memoriam conservabo. Novissimos hos arborum fœtus conserva, conde, ac in hiemem repone. Cf. Servo. CONSERVUS, i, m. _Compagnon d’esclavage_. SYN. Eidem domino cum alio serviens. CONSESSOR, ōris, m. _Assesseur_, _celui qui siège avec un autre juge_. SYN. Assessor, qui alteri assidet. USUS: Consessores convivæ. Consessores judices. Consessor et collusor. CONSESSŬS, ūs, m. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Homines in eodem loco considentes. EPITH. Frequens theatri, magnus, maximus, turpior. USUS: In conspectu consessuque senatorum frequentissimo. CONSĪDĔRANTĬA, æ, f. _Attention_, _réflexion_. SYN. Circumspectio. USUS: Tuam hac in re considerantiam laudo. Cf. Providentia. CONSĪDĔRĀTĒ, _Avec réflexion_, _prudemment_. SYN. Cogitate, consulto, meditate, prudenter, judicio. USUS: Cum ira nihil fieri recte, nihil considerate potest. Consideratius consuluisses. CONSĪDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Examen attentif_, _prudence_. SYN. Circumspectio, animadversio. EPITH. Accurata. USUS: Est enim animorum ingeniorumque naturale quasi pabulum, consideratio et contemplatio naturæ. Ex circumspectione et accurata consideratione. Cf. Prudentia, Meditatio. CONSĪDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Regarder avec soin_, _examiner_. SYN. Reputo, cogito, commentor, circumspicio, specto, existimo, contemplor, intueor, attendo, expendo, pondero, ante oculos pono, propono; ratione animoque lustro, animo et cogitatione complector; animum ad rem refero; mente circumspicio; animo intueor; animo complector; rationem habeo. ADV. Breviter, communiter, coram, diu, diutius, etiam atque etiam, diligenter, expeditius, facilius rationem ac viam, magnopere, mediocriter, otiose, optime, valde, vehementer, vere, bene. PHRAS. 1. Considerare rem studiosius, _examiner une chose avec plus de soin_. Acie mentis dispicere; in omnem partem considerationem intendere; omni ingenii vi contemplari, inquirere; animo lustrare; omni cogitatione pertractare; percontari se ipsum; circumspicere res omnes, rationesque subducere; totam causam quam maxime intentis oculis contemplari; omnia amplecti consilio; animo ac mente circumspicere; in animo secum versare, agitare; rem secum reputare; rationes omnes secum deputare. 2. Considera, quæso, tantisper periculi magnitudinem, _considérez un peu_, _je vous prie_, _la grandeur du péril_. Refer, obsecro, tantisper ad animum; mentem intende tuam; mentis aciem, animum intende ad periculi magnitudinem; considera cum animo tuo; ante oculos statue, constitue; etiam atque etiam cogita, quæ sit periculi magnitudo; defige, quæso, in hoc mentem, ac cogitationem, ut, quantum discriminis subeundum sit, cognoscas; spectet hoc animus tuus, inque una hac cogitatione defixus sit; subeat animum; succurrat animo periculi magnitudo; perpende, quæso, periculi magnitudinem, et justa æstimatione metire; animum, quæso, et mentem adhibe; animum adverte; cogitationem hominis sobrii paulisper suscipe, quoque in periculo sis, etiam atque etiam vide. 3. Considera frequenter æternæ vitæ gaudia, _pensez souvent aux joies de la vie éternelle_. Illa animum frequenter cogitatione occupa; illa mentem subeat cogitatio; animo obversetur; tibi proposita sit cogitatio; quæ beata immortalitatis sint gaudia. Veniat in mentem sæpe; animo altissime infigatur, inscribatur, inhæreat cœlestium gaudiorum consideratio; tempus frequenter pone in acerrima et attentissima cœlestium præmiorum contemplatione; ad hoc animum adjice; huc cogitationes converte; in hac una re cogitationes omnes consume; illa te teneat cogitatio, ut, quæ virtutis in cœlo sint præmia, animo percipias. USUS: Age nunc, animum refer sic ad veritatem, et considera. Velim, cum Pompeio de eo facto consideres. Mihi vivendi ratio confiderata atque provisa est. Hoc lenti et confiderati judicis est. Utitur considerata tarditate. Cf. Meditor, Commentor, Cogito, Perpendo. CONSĪDO, is, sēdi, sessum, ere, n. _S’asseoir_; _siéger_. SYN. Assideo. )( Surgo. ADV. Distincte, varie. USUS: 1. Judices vix consederant 2. Maneo, moror, sum, _habiter_, _demeurer_, _se fixer_. Quædam religiones ex ultima India accersitæ apud nos consedere. In Platonis labellis examen apum consedit. Consedimus ad Capuam. Considamus in umbra. 3. Minuor, sedo, conquiesco, _s’abaisser_, _s’affaisser_, _tomber_. Aspectu hominis cura omnis consedit. Consedit tandem animi ille ardor, furor. Omnis de republica cura consedit. CONSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Consigner par écrit_, _marquer_. SYN. Signo, obsigno, firmo. USUS: Litteris consignare monumentis mandanda. Ea acta publicis privatisque monumentis consignata sunt. Harum rerum memoriam nullam publicis commentariis consignatam habemus. Tabulæ signis honestissimorum hominum consignatæ. (VULG. Sigillatæ, _signées_.) CONSĬLĬĀRĬUS, ii, m. _Conseiller_. SYN. Auctor, suasor, qui consilium dat. USUS: Tu me consiliario non imperito usus es. Memineris, te magno Regi consiliarium datum. Cf. Suadeo, Consilium, Auctor. CONSĬLĬOR, aris, atus sum, ari d. _Conseiller_; _demander des conseils_. SYN. Consilium do, _vel_ peto. USUS: Amicis consiliaris. Difficilis ad conciliandum legatio. Cf. Consulo. CONSĬLĬUM, ii, n. _Conseil_. SYN. Deliberatio, cogitatio, animadversio, ratio, cogitatum, quod aliquis sequitur, _aut_ spectat, consultum, sententia. EPITH. Amantissimum, amplissimum, aptum ad facinus, arrogans, bellicum, bonum, callidius, cautum, certum, commune, consideratius, crudelissimum, cupidum et audax, temerarium, difficile, dispar vitæ, divinum et singulare, domesticum, extremum, fidele et salutare alicui, firmum, fixum, gratum acceptumque, gravissimum, honestum, humanum, integrum, inusitatum, jucundum, magnum, majus, maximum, medium, minime obscurum, non minimum, multum, necessarium, non gloriosum, sed tamen periculo vacuum et dolore, non mediocre, novum, optimum, par, paternum, periculosum, perutile sed minime honestum, pium, plenum sceleris et audaciæ, plenum prudentiæ et fidelitatis, præclarum, præstans, privatum, puerile, salutare, sanctissimum, sapiens, secretum, sempiternum, senatorium, severissimum, singulare, sordidum, stultum ac demens, suavissimum, summum, superbum, tacitum, temerarium ac repentinum, triste, vacuum periculo, vetus, urbanum. Consilia acerrima, alterna, bona, cautiora, clandestina, clariora luce, digna laude, perdita, dolosa, amantissima, fortuita, gloriosa, idonea ad negotium aliquod, meritissima, intima, justa, languidiora, mala, maxima, mediocria, nova, nova et periculosa, turbulenta, occulta, occultiora, optima, perdita amicorum, periculosa et callida, splendidiora et majora, perniciosa, perspicua, plena prudentiæ, præpostera, privata, publica, puerilia, recta, vera, honesta, salva, reipublica salutaria, reipublicæ sceleratissima, senatoria, singularia, socia pacis et togæ, superiora, turbulenta, vetera. PHRAS. 1. Consilium petere, _demander un conseil_. Exquirere consilium, sententiam alicujus, consulere, in consilium adhibere; alicujus consilio uti; consilii causa adire; deliberationem habere, instituere cum aliquo. Cf. Consulo. 2. Consilium dare, _donner un conseil_. Consilii alicujus auctorem, ducem, principem, moderatorem, adjutorem esse. Consilio aliquem juvare; consilio adesse; consilium promere; consilio non deesse; consilium dare, afferre. Cf. Consulo. 3. Consilium capere, _prendre conseil_. Consilium ex animi virtute capere; consilium inire; ad consilium descendere; consiliis uti; animum inducere, constituere. 4. Consilium sequi, _suivre le conseil de qqn_. De consilio alterius rem totam constituere; parere consiliis; morem gerere suadenti; ad consilium descendere; consiliis assentiri; consiliis uti; a consilio nusquam discedere; consilium non repudiare; pendere ab alienis consiliis; stare consilio; monentem audire; sequi consilii hujus ducem et auctorem; obtemperare monitis, et consiliis. Cf. Suadeo, Obedio. 5. Alienis consiliis abduci se sinit, _il se laisse entraîner par les conseils d’autrui_. In præcipitia agi consilia, auferri se aliorum consiliis, ducendum, regendum se alienis consiliis permittit. 6. Consilia clandestina habuit, _il eut une délibération secrète_. Clandestina coxit consilia; consilia secreto ab aliis coxit; consilia in privato et seducta a plurium conscientia habuit; ad consilia præter paucissimos adhibuit neminem; consilia clandestina miscuit; optimum quemque consiliorum expertem voluit, reliquit; participes habuit consiliorum paucissimos; paucos in consilium advocabat; cum paucis consilia contulit; paucos consilii sui conscios esse voluit; sedulo cavebat, ne quid consilii foras, in multorum conscientiam efferretur. 7. Consilium mutare, _changer de dessein_. Abjicere consilium; desistere a consilio; depelli a consiliis; decedere de sententia, consilio; desistere de sententia; discedere a sententia; deduci de sententia, dejici, detrudi, moveri, deterreri. 8. Consilii incertum esse, _vel_ inopem, _être dans l’incertitude_, _sans résolution fixe_. Subitis trepidare consiliis, perturbari temeritate consiliorum; consilia torpent, labant, hærent; confusum esse, et consilii egentem. 9. Consilium senile optimum, _les avis des vieillards sont excellents_. Sapienter fere consulunt senes; non facile peccant, errant, labuntur, offendunt in consilio; optimis et firmissimis rationibus fere semper nititur senilis opinio, sententia; quorum grandior est ætas, qui ætate longius pro cesserunt, eorum is esse solet sensus, qui a ratione non discedat, recedat, non procul absit, qui cum ratione congruat, quem ratio confirmet, a quo ratio non discedat. 10. Alieno potius consilio quam judicio tuo uteris, _vous suivez plutôt les avis des autres que vos propres résolutions_. Video te auferri aliorum consiliis; non tam tuo duci, quam alieno abduci consilio; non ipse te audis; non ipse tibi pares; morem geris; non ipse tibi obtemperas, obsequeris, assentiris, sed alieno uteris consilio; sed aliena te consilia regunt; sed ab alienis consiliis voluntas tua pendet; non ipse tibi dux es, non princeps consilii, sed minister. USUS: 1. Consilii copiam facere, _conseiller_. Consilio instruere. 2. Consilium petere, _demander conseil_. 3. Consilium capere, suscipere; rationem salutaris consilii accipere, _recevoir un conseil_. Consilio uti. 4. Consilium exponere, _exposer son sentiment_, _donner son avis_. Consilium promere, enuntiare; consilii fontes aperire; consiliorum rationem repetere. 5. Consiliis interesse, _assister aux délibérations_. 6. Consilia clausa habere, _avoir un conseil secret_. 7. Consilium explicare, _développer son avis_. 8. Consilio labi, _perdre la tête_. 9. Consiliis hostium occurrere, consilia adversario extorquere, _prévoir les desseins des ennemis_. Consilia impedire, frangere. 10. Consilia cum hostibus jungere, _se joindre aux ennemis_. 11. Consilium abjicere, _rejeter un conseil_. 12. Consilii tui est, _c’est vous que cela regarde_, _c’est à vous de voir_. 13. Consilii hæc sunt, _ces choses sont importantes_. 14. De consilii sententia decretum est, _sur l’avis du conseil, on décréta_. 15. Consilium sanctius, _conseil privé_. 16. Consilio vires adjuvare, consilium viribus addere, _être à la fois fort et prudent_. 17. Fortunam in consilio habuit, _la fortune le conseilla_. 18. Consilii magni res est, _la chose demande une mûre délibération_. Cf. Incertus consilii. CONSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. )( Dissimilis. USUS: Res gessit meis consimiles. Cf. Similis. CONSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _Se tenir droit_, _debout_. SYN. Sto. ADV. Diutius, in hoc multum, diu, nusquam, paulisper, plane, præclare in causis, recte et in loco nusquam. USUS: 1. In loco consistere. Si semel constiteris, nunquam cades. Hodie primo ex gravi morbo consistere cœpi. 2. Moror, commoror, _s’arrêter_, _être immobile_. In Italia consistere, commorari. 3. Desino. Labor ætatis flexu consistit. Atque hic bellum constitit. Tibicen tacuit, ludus constitit. 4. Consto, firmus sum, _se soutenir_, _être ferme_. Ille non mente, non lingua, non voce constitit. Impii animo tranquillo, mente quieta consistere non possunt. 5. Versari, positum esse in aliquo, _consister dans_, _reposer sur_. Salus reipublicæ in unius hominis anima consistit, posita est. Omne bonum in honestate consistit. Causa ejus belli in te consistit. Causidicus in foro præclare consistit. Illo judice vix consistes. CONSĬTĬO, ōnis, f. _Plantation_. SYN. Satio. USUS: Non consitiones modo delectant, sed et insitiones. CONSĬTŪRA, æ, f. _Action d’ensemencer_. SYN. Consitio. USUS: Agri consitura, _terre ensemencée_. CONSŎBRĪNUS, i, m. _Cousin germain_. SYN. Ex fratre, _vel_ sorore matris genitus. CONSŎCĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_. SYN. Societas, communio. EPITH. Communis, humana. USUS: Communis hominum generis consociatio. Consociatio hominum, atque communitas. CONSŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Associer_. SYN. Jungo, conjungo. )( Dissocio. USUS: Consociare consilia cum malis civibus. Natura ad civilem communitatem, consociati sumus. Nunquam populus cum senatu tam vehementer consociatus fuit. Cf. Socio, Jungo. CONSŌLĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui peut être consolé_. SYN. Quod consolationem admittit. CONSŌLĀTĬO, ōnis, f. _Consolation_. SYN. Solatium, levamen, levatio, medicina, confirmatio. EPITH. Firmissima et usitata, grata, gravior, levis, longior, annua, magna, mediocris, misera, modica, multa, necessaria, nonnulla, optima, pervulgata, stulta, tenuis, vera, vulgaris, propria. PHRAS. Hæc tibi cogitatio consolationi erit, _cette pensée vous consolera_. Hæc te cogitatio non mediocriter confirmabit. Hæc si tibi propones, si animo agitabis, animo spectabis, levabis luctum tuum; luctu, ægritudine, sollicitudine te levabis; curam levabis; vulnus doloris tui ipse delinies. Cf. Consolor, Solatium. CONSŌLĀTOR, ōris, m. _Celui qui console_, _consolateur_. USUS: Consolatores ipsi se miseros confitentur. CONSŌLĀTŌRĬUS, a, um, _Propre à consoler_, _de condoléance_. USUS: A Cæsare accepi litteras consolatorias. CONSŎLĬDO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _affermir_. SYN. Firmo, corroboro, stabilio. CONSŌLOR, aris, atus sum, ari, d. _Consoler_. SYN. Solor, levo, dolorem levo, mœrorem minuo, desiderium lenio, consolationem adhibeo, alicui perfugium et solatium præbeo, animum consolatione permulceo, consolatione sustento; dolorem, luctum, fletum abstergo. ADV. Amicissime, communiter, vehementer. PHRAS. 1. Consolari afflictum, _consoler un affligé_. Consolationem afferre afflicto; excitare, suis opibus sustentare casus miserorum; levationem afferre; levationi esse miseris; perculsos ægritudine levare; allevare jacentes; animum reddere; fomenta, oblectamenta dolorum præbere; diffidentes suis rebus confirmare; fulcire ruentes; afflictos erigere; perditos recreare; miserorum ærumnam dictis allevare. 2. Nihil est, quod consolari me possit, _rien ne peut me consoler_. Nihil est quod solatium afferre, parere mihi possit. Nihil est, quod solatio, consolationi mihi esse possit. Nulla est res, quæ animum meum possit recreare, relevare; vindicare dolore; liberare sollicitudine; eximere dolore; abducere a cura; avocare a molestia; abstrahere a mœrore, afflictum mœrore, languentem, jacentem animum erigere, excitare, confirmare nulla jam cogitatio potest. Affectum dolore animum sanare nulla ratio potest. Laboranti animo, ægrotanti, pessime affecto mederi satis nulla ratio valet; parum apta sunt remedia, quæ afferuntur; inutilis, infirma, inanis, supervacanea omnis medicina est. Frustra in me consolando ponitur opera; inanem operam sumit, qui ad me consolandum aggreditur; ita malis opprimor, prorsus ut respirare non liceat; nemo ut dolorem lenire, detrahere, depellere, adimere, levare ægritudinem; animum relevare; ægritudinem sedare; abducere ab angore contractum mœrore animum possit; ita dolore obruor, ut emergere nulla ratione possim. Respuit jam animus, quasi desperata salute, omnem medicinam, remedia cuncta, omnia consolationum genera. Insitus, infixus in animo dolor ita penitus est, ut evelli nulla ratione possit; ut nulla vis rationum evellere, extrahere, educere eum possit. Finem facere dolori meo, finem imponere, modum statuere, dolorem moderari, neque homo est, neque res ulla, quæ possit. Non est, ut possim in dolore mihi temperare, dolorem sedare, abjicere; me ad hilaritatem, jucunditatem, quam dolor eripuit, ademit, revocare; referre me ad pristinam animi æquitatem, ad eum statum, unde dolor dejecit, deturbavit, depulit, detrusit, non possum. Quæ jam res aut quis homo animo meo virtutem dolore ereptam restituere possit? quis ea sanare vulnera? quis iis vulneribus mederi, medicinam afferre, remedium invenire possit, quæ mihi fortuna intulit, imposuit, inflixit? surdæ jam sunt ad omnia solatia aures; exulceratam ægritudine mentem ad sanitatem nemo revocabit; prostratum, jacentem beare jam nihil potest. 3. Hoc unum consolari potest, _cela seul peut me consoler_. Hoc unum relevare animum, erigere mentem ac confirmare; erigere in spem _vel_ ad spem animum; detrahere ægritudinem; serenitatem mentis reducere potest. Hic unus relictus est consolationi locus; hac una consolatione utor, me sustento; hanc unam mens habet, suscipit consolationem, ac præterea nullam. USUS: Spe, eloquentia consolamur afflictos. Desiderium tui memoria commodorum consolabor. Dolorem, quem e republica capio, consolari domus non potest. Hoc mihi non sumo, ut de communibus miseriis te, _vel_ dolorem tuum consoler. CONSŎNO, as, ui, nĭtum, are, n. _Résonner_, _retentir_. SYN. Respondeo, consentio, convenio. USUS: 1. Vide, ut oratio moribus consonet, _être d’accord_, _répondre à_. Nemus consonat, _le bois retentit_. CONSŎNUS, a, um, _Conforme_, _convenable_. SYN. Conveniens. USUS: Consonum, consentaneum non est, ut, etc. CONSŌPĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Assoupir_, _endormir_. SYN. Somno obruo, opprimo. USUS: Somno consopiri sempiterno. Cf. Sopio. CONSORS, ortis, omn. gen. _Compagnon de_. SYN. Particeps, socius. USUS: Socium et consortem te laboris, gloriæ habui. Consors alicui in lucris et furtis. Cf. Particeps, Socius, Communis. CONSORTĬO, ōnis, f. _Association_, _communauté_. SYN. Consociatio. EPITH. Humana. USUS: Dissolvatur, necesse est, omnis humana consortio. Cf. Communio. CONSPECTŬS, ūs, m. _Regard_; _présence_. SYN. Aspectus, præsentia. EPITH. Dulcior patriæ, frequens, jucundissimus. PHRAS. 1. Dare se in conspectum alicui, _se présenter aux regards de qqn_. In conspectum venire; vultum alicujus subire; populo se dare, et coronæ; in populi conspectum se committere; in oculis multitudinis, in ore omnium versari; ostendere, et offerre os suum; os præbere; in conspectum prodire. 2. E conspectu abire, _s’éloigner des regards_. Ab ore hominum concedere; vitare oculos hominum; hominum aspectum, lucemque vitare; ab oculis hominum aliquo concedere; hominum aspectum præsentiamque vitare; e conspectu discedere; evolare; hominum aspectum, lucemque defugere, fugere. USUS: 1. Dare se in conspectum, _s’offrir à la vue_. 2. In conspectu esse, _être en présence_, _visible_. Loco excelso sita est laus tua, in conspectu urbis posita. 3. In conspectu ponere, _mettre en présence_, _montrer_. 4. Animus non cadit in conspectum, _l’âme ne tombe pas sous la vue_, _n’est pas visible_. 5. Conspectum fugere, _fuir les regards des hommes_. 6. E conspectu amittere, _perdre qqn de vue_. 7. Conspectu suorum aliquem privare, _priver qqn de la vue des siens_. CONSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Arroser_, _parsemer_. SYN. Aspergo, respergo. USUS: 1. Lacrimis me conspersit. 2. Scripta quadam hilaritate conspergere. Oratio, quasi quibusdam verborum floribus conspersa. CONSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _observer_, _remarquer_. SYN. Aspicio, video. ADV. Procul, prope. USUS: 1. Infestis omnium oculis conspici. 2. TRANSL. Attendo, considero, _considérer_, _comprendre_. Conspicite eam mentibus vestris, quam oculis non potestis. Cf. Video, Intueor. CONSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Voir_, _s’apercevoir_. SYN. Video. USUS: Occisum ut conspicatur. CONSPĬCŪUS, a, um, _Visible_; _remarquable_, _distingué_. SYN. Aspectabilis. TRANSL. Illustris, clarus. PHRAS. Ea facti gloria eum conspicuum reddidit, _cette action l’a rendu illustre_. Ea res illi dignitatem attulit, conciliavit; id factum illi dignitati fuit, dignitatem adjunxit; ea res clarum spectatumque fecit hominem. Cf. Celebris, Clarus. USUS: Mons late conspicuus. CONSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Conspiration_, _complot_. SYN. Conjuratio, consensio. EPITH. Incredibilis, conflata, restincta, magna, sceleratissima, tanta. USUS: 1. Conspirationem conflare, facere. Conspirationem restinguere, dirimere. 2. Consensus, _accord_, _union_. Summa erat inter eos animorum conspiratio. Summa est conspiratio consensusque virtutum. Cf. Conjuratio, Consensio. CONSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _S’accorder_, _conspirer au même but_. SYN. Consentio, conjuro. USUS: 1. Mirabiliter omnium ordinum consensus ad liberandam rempublicam conspiravit. Omnes ad dignitatem tuam defendendam conspirasse videntur. 2. Conjuro, _conjurer_, _comploter_. Mirum, ni senes vicini in unum nidum conspiraverint. Cf. Consentio, Concors. CONSPONSOR, ōris, m. _Qui est caution avec d’autres_. SYN. Qui cum alio spondet. USUS: Communicabo rem cum consponsore tuo. CONSPŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Souiller d’un crachat_, _conspuer_. USUS: Ab omnibus derisus, atque consputus. CONSPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Conspuer_. SYN. Sputo aliquem fœdo. USUS: Clodiani nostros consputarunt. CONSTĂBĬLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Établir solidement_, _fortifier_. SYN. Stabilem et firmum reddo. USUS: Rem suam constabilire. CONSTANS, antis, omn. gen. _Solide_, _ferme_, _résolu_. SYN. Firmus, stabilis, gravis, perpetuus, æquabilis, moderatus, constantia præditus. )( Levis, inconstans, mobilis. PHRAS. Animo est gravi et constanti, _il a un caractère grave et résolu_. Animo est firmo, stabili, immutabili, minime levi, non fluxo, non variabili; animo minime fluctuat, vacillat, claudicat, labitur; nihil in illo levitatis inest, aut inconstantiæ; nunquam ille discedit a seipso. Nullam in illo animi infirmitatem, nullam consilii mentisque mutabilitatem deprehendas; certum est illi constantiam tueri in sententia; seipsum ab omni perturbatione invictum præstare; animi æquitatem, præsentiam ubique præ se ferre; constantia, animi firmitate est egregia; propositi tenax constantiam in instituto retinet, servat; ad res gerendas constantiam affert, adhibet singularem; abunde constantis animi est; nihil ex pristina voluntate mutat; eadem constantia et florente, et sinistro rerum statu est; consiliis ad exitum perducendis animo præsenti est. Cf. Constantia. USUS: Fortis animi est et constantis, non perturbari rebus adversis. Constans et perpetua vitæ ratio. Rumores afferuntur, iique satis constantes. Firmus, stabilis, constans amicus. Constans lunæ motus. Cf. Fortis. CONSTANTER, _Constamment_; _avec persévérance_, _fermeté_. SYN. Fortiter, æqualiter, perpetuo. )( Inconstanter. USUS: Constanter et libere me gessi. Constanter et perpetuo placebit hoc consilium. CONSTANTĬA, æ, f. _Constance_, _fermeté_. SYN. Firmitas, stabilitas, gravitas, æqualitas, perseverantia, firmitas animi, firmum consilium, constans et perpetua vitæ ratio. )( Inconstantia. EPITH. Admirabilis, incredibilis, conveniens et conjuncta, diuturna animi, humana, magna, perpetua, placida et quieta, singularis, summa. PHRAS. 1. Novi tuam constantiam, _je connais votre fermeté_. Nosco animi tui firmitatem, firmitudinem; scio, te in sententia constare, præstare semper solitum; nec de gradu dejici, dimoveri; nec de sententia depelli posse; scio, te in eodem consiliorum tenore obstinatum, perstiturum firmiter; nihil de pristina sententia mutaturum; quam æquali semper tenore sis, novi; scio, quam non varius sis in causa; quam firmitudinem animi obtineas; quam constanter in sententia permaneas; quam nulla vi labefactari constantia tua possit. 2. Egregia constantia mihi esse videtur, _sa constance me semble remarquable_. Is mihi semper visus est, qui sibi constet optime; qui a sententia ægre discedat; ægre mutet consilium; susceptam opinionem non temere abjiciat, sensus deponat, de suo statu demigret; quem nulla res facile abducat, avellat a sententia; cujus mentem ægre in diversam partem traducas; huc illuc, in hanc vel illam partem non facile flectas; ea virum gravitate, eo animi robore ac constantia semper existimavi, ut non magis solem a suo cursu, quam ejus animum ab æquitatis studio deflectas; idem illi vultus in omni re, eadem mens in omni fortuna videtur; is mihi videtur, cujus animum nec prospera fortuna efferat, nec adversa infringat; qui eodem vultu et res secundas et adversas excipiat; qui pulcherrime secundam et adversam fortunam ferre, subire noverit; in quem fortunæ nihil juris sit; qui nec prosperis rebus insolescat, nec adversis frangatur; quem nec in secundis rebus lætiorem quisquam viderit, nec in sinistris tristiorem; qui eumdem vultum in omni fortuna retineat. Cf. Animus fortis, Fortis. USUS: Cato gravitatem suam perpetua constantia roboravit. Fortis animus sine æqualitate et constantia nullus esse potest. Retinenda igitur est animi constantia, firmitas, perseverantia, gravitas. CONSTERNĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _épouvante_, _consternation_. USUS: Pavore et consternatione territa cohors. Cf. Perturbatio. Ingens sollicitudo, ac pene jam luctus est. Cf. Terror. CONSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Couvrir_, _joncher_. SYN. Sterno, tego, spargo, effundo. USUS: Effusum frumentum vias omnes constraverat. CONSTĪPO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _rassembler_. SYN. Constringo, coerceo, coarcto, contrudo. USUS: Ecqui tantus numerus hominum in eum agrum constipabitur. (Constipatus, _vulg._ _est constipé_.) Latine: Ex alvi duritie cubare, laborare. Cf. Angustus, Stipo. CONSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer_; _organiser_, _régler_. SYN. Decerno, statuo, delibero, cogito, sancto, præscribo, designo. (VULG. Propono mihi, propositum facio.) ADV. Aliquando ante, bene de rebus domesticis, breviter, communiter, coram, diligenter jura, graviter de aliquo, impune supplicium, inique, in posterum legem, lente, libenter conditionem, maturius ex re et tempore, obscure regnum, omnino causam in verbo, optime, publice patronum, sanctissime, sapientissime, verissime. Constitutum bene, divinitus, moderatissime, providentissime, publice, præclarissime, prudenter. PHRAS. Constitui abire, _j’ai résolu de partir_. Animus erat in eo, ut hinc migrarem; in animo erat; cum animo statui, apud animum statui; deliberatum cum animo habebam; stabat jam sententia, ut solum verterem; animus in discessu erat; jam terras alias cogitabam; fixum et statutum erat animo, patria discedere; abeundi, discessus consilium cepi; in animo habui; animum induxi, demigrare hac ex urbe; ratum jam erat migrandi consilium. USUS: 1. Ut constitui, adero. Constitui cum amicis de profectione mea. Constitutum plane habeo. Constituendum denique tibi est, quod vitæ genus eligas. 2. Præscribo, designo, (_vulgo_: Determino) _établir_, _régler_, _déterminer_. Diem tempusque colloquio constituere. Pactam et constitutam diem habere. Ad diem dictam, præstitutam, præfinitam, constitutam adero. Provinciam alicui constituere. 3. Decerno, destino, (VULG. Ordino) _constituer_, _ordonner_. Accusatorem, testes, quæstionem, disceptationem, vadimonium, actionem constituere. Judicium capitis in aliquem, maleficio supplicium, pœnam constituere. 4. Facio, condo, confirmo, _construire_, _élever_, _créer_, _faire_. A diis omnia constituta sunt. Necessitudinem cum aliquo, et amicitiam constituere. Constituere urbem, pacem, rem familiarem suam. 5. Pono, Propono, _placer_; _amener_. Monumentum in aliquo loco; sibi aliquid ante oculos constituere. Aliquem in locum Prætoris constituere. Cf. Decerno, Delibero. CONSTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Constitution_, _état_, _nature_; _établissement_. SYN. Comparatio, institutio. EPITH. Firma corporis, simplex, tota, quam plurima. USUS: Quid sentis de hujus belli constitutione? Constitutio religionum Numæ debetur. 2. Habitudo et Compositio. Corporis firma constitutio, _bonne constitution physique_. CONSTĬTŪTUM, i, n. _Convention_, _pacte_. SYN. Propositum. USUS: Aiunt, constitutum factum esse cum servis. CONSTĬTŪTUS, a, um, _Placé_, _établi_; _disposé_, _réglé_; _constitué_. SYN. Institutus, confirmatus, compositus, decretus. USUS: Ad constitutam diem adesse. Constituta res est, et definita. Propositum et constitutum iter. Corpus, animus bene constitutus. CONSTO, as, stĭti, stĭtum, are, n. _Être composé_, _être formé_. SYN. Componor, fio, constituor. ADV. Constare certatim, mutuo studia officii, gratis navim, melius sibi, multum, parum sibi, plane e numeris, plane, non satis, præclare sibi, summe. USUS: 1. Judiciorum ratio ex accusatione et defensione constat. Hic ex fallaciis constat totus. Concio ex imperitissimis constat. Prudentia constat ex scientia rerum bonarum et malarum. 2. Sum, _exister_. Virtus sine ratione constare non potest. Quæ in toto mundo moventur et constant. 3. Patet, _être évident_; _il est certain_ (imp.). Res, de qua constat. Quæ res cum constet, liquida sit, _pro_: inquisita et comperta sit, etc. Cf. Pateo. Constat inter omnes. Constant mea in te beneficia. 4. Convenio, congruo, cohæreo, _être d’accord_, _être en règle_. Ista sententia cum priore non constat. Oratio ista nec cum re, nec secum ipsa constat. Constare sibi in vitæ perpetuitate, non constare sibi. Mente vix constat. 5. Persevero, permaneo, perduro, _persévérer_. Laudo, quod in sententia constiteris. Constabit tibi fructus otii tui. 6. Pretii ratione, _coûter_. Dimidio minoris tibi constabit. Magno stetit cunctatio homini. Ea res multorum sanguine stetit. Cf. Pretium, Manifestus, Pateo. CONSTRINGO, is, strinxi, strictum, ere, a. _Lier_, _resserrer_, _enchaîner_. SYN. Stringo, vexo, arcto, concludo. )( Laxo, solvo. USUS: Rempublicam legibus constrinxit. Alicujus scelus supplicio constringere. Dare se libidinibus constringendum. Cf. Stringo. CONSTRUCTĬO, ōnis, f. _Structure_; _arrangement_, _construction_ (_des mots_). SYN. Compositio, quasi structura quædam, consecutio. EPITH. Apta et quasi rotunda verborum, magna et ornata, minuta, tota. USUS: Quanto artificio natura constructionem hominis fabricata est. CONSTRŬO, is, struxi, structum, ere, a. _Élever_, _construire_. SYN. Conficio, ædifico, fabricor, coacervo. )( Destruo. USUS: Aves sibi nidos construunt. Acervos nummorum construere. Cf. Struo. CONSTŬPRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN. Stupro, contamino. Cf. Stupro. CONSŬĀSOR, ōris, m. _Conseiller_. SYN. Suasor. )( Dissuasor. USUS: Auctore et consuasore Nævio. CONSŬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _S’accoutumer_. SYN. Soleo, meæ consuetudinis est, consuetudinem habeo, multum cum aliquo sum; una sum; diem cum aliquo pono, cum aliquo conjunctissime et amicissime vivo; in consuetudinem me do; in consuetudinem alicujus rei venio. )( Desuesco. USUS: Equo, quo consuevi, libentius utor. Cf. Assuesco, Consuetudo. CONSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Coutume_. SYN. Mos, institutum, usus. EPITH. Altera natura, artifex suavitatis, non satis avida, bona, civilis, communis, consularis, senatoria, dissoluta, diuturna, domestica, elegans, familiaris, immanis, barbara, indigna, jucunda, summa, judicialis fori, jucundissima cum aliquo, lasciva, libera peccandi, magistra non contemnenda doloris ferendi, magna, mala et impia, mala ac molesta, militaris, mirifica, notissima, nova judiciorum, perpetua, popularis et forensis dicendi, pristina, quotidiana, regia, vetus, vitiosa et corrupta. PHRAS. 1. A consuetudine longissime discedis, _vous vous éloignes tout à fait de vos habitudes_. Recedis, desciscis, te removes, te abducis, alius plane es a te ipso; a temetipso discedis; tui dissimilem te præbes; tui te similem non præstas; eum, qui adhuc fuisti, te non præstas; tibi parum constas; consuetudinem tuam et inveteratam agendi, vivendi rationem abjecisti, deposuisti, oblivioni dedisti. 2. Consuetudo communis est, _tous ont cette coutume_. Mos hic omnium est; omnium hæc consuetudo est; institutum est, consuetudinis, instituti est; mos hic ubique obtinuit, invaluit; mos ita fert omnium; ita fert consuetudo; nemo non ita consuevit; omnibus hoc est a natura tributum, insitum; ita natura comparatum est; habent hoc omnes a natura; ita facti, ita instituti natura omnes sumus; id in more jam positum est; usu ac more comparatum est; moris est, veteri exemplo et instituto inductus mos est; more fit; vetus hoc est. USUS: I. Vetus consuetudo naturæ vim obtinet, _une vieille coutume devient une autre nature_. 1. Consuetudinem introducere, _introduire une coutume_. Inducere, addiscere, afferre, excitare, aperire. 2. Consuetudinem immutare, _changer une coutume_. A vetere consuetudine recedere. 3. Consuetudinem servare, _conserver_, _garder certains usages_. Romani hac consuetudine utuntur. Consuetudo est Romanis. Veterum, consuetudinem tenere, retinere, servare, præstare. Manet ea in præsens consuetudo, serpit, increbrescit. 4. Ad consuetudinem redire, _revenir aux vieilles habitudes_. Omnia ad veterem consuetudinem longo intervallo revocata sunt, reverterunt. II. Vita communis, amicitia, familiaritas, convictus, _commerce_, _intimité_, _liaison_. 1. In consuetudinem præstantium virorum se dare, se insinuare, se immergere. Cum iis consuetudinem jungere, facere, conjungere, consuetudine jungi, implicari, devinciri. Vetus mihi cum illo amicitia et consuetudo intercedit, _je suis son vieil ami_. 2. Consuetudinem intermittere; a consuetudine refugere; omnium consuetudine privari, _perdre ses amis_. 3. Ad consuetudinem redire; in _vel_ ad consuetudinem revocari, _renouer l’amitié_. 4. In consuetudine permanere, _demeurer en relations_. Cf. Mos. CONSUL, ŭlis, m. _Consul_, _le premier des magistrats romains_. SYN. Reipublicæ, publici consilii princeps. USUS: Sine repulsa consul factus, effectus, designatus, renuntiatus. CONSŬLĀRIS, e, gen. com. _De consul_, _consulaire_. SYN. Qui consulatu perfunctus erat, qui consulatu abiit, aliquando consul fuit. EPITH. Disertus, maximus. Consulares clarissimi, constantes et nobiles, meliores et fortiores et constantiores, timidi, turpissimi. USUS: Consulare officium. Provincia consularis. Consulares et prætorii viri. CONSŬLĀTŬS, ūs, m. _Consulat_. SYN. Amplissima potestas in republica. USUS: 1. Consulatum sperare, cogitare, _penser au consulat_. 2. Consulatum petere, _briguer le consulat_. 3. Consulatum demandare, _confier la charge du consul_. 4. Consulatum inire, _entrer en charge_. 5. Consulatum gerere, _s’acquitter des fonctions du consul_. 6. Consulatu aliquem dejicere, _enlever les fonctions de consul_. Cf. Magistratus. CONSŬLO, is, sŭlŭi, sultum, ere, a, _Délibérer_, _consulter_; _donner un conseil_. SYN. Consilium peto, delibero, consulo; _item_: Consilium do, prospicio, provideo. ADV. Bene reip., bene de rebus, commode, consideratius, diligenter agris, diligentissime valetudini, gravius de se, gravius de salute, libere reipubl., male suis rebus, melius sibi, famæ, pudicitiæ, multum et diu, et optime alicui, sibi plurimum, serius, maxime. PHRAS. 1. Consulere dubiis in rebus amicos sapientis est, _le sage_, _dans les cas douteux_, _consulte ses amis_. Sapientis est in ancipiti rerum statu, incertis in rebus, ambiguis, obscuris, aliqua in difficultate constitutis, in controversia positis, amicos in consilium adhibere; ad amicos, ad amicorum arbitrium referre; amicorum judiciis stare; ad consilium amicorum confugere; amicorum consilio uti; amicorum sententiam exquirere; adire ad amicos consilii causa; velle cognoscere, quid amicis videatur, quid amici sentiant, quid opinionis habeant, quod præbeant consilium; quid censeant, judicent, faciendum existiment; velle cognoscere; quis sit amicorum sensus, quæ mens, quæ sententia; referre ad consilium amicorum; dare se in consilium amicis; ab amicis consilium capere; amicos auctores, duces, principes consiliorum suorum habere; rogare, interrogare sententiam amicorum; ex amicis, quid sibi auctores sint, exquirere; nihil constituere, suscipere, nisi de amicorum suasu, ductu, hortatu, consilio, sententia, instinctu; sine amicorum consilio; nisi amicis suasoribus, consultoribus, auctoribus, impulsoribus, ducibus persuasum, permotum, adductum; in neutram se partem dare, nisi de consilio amicorum; nisi consilio nixum amicorum; nisi suadentibus, consulentibus amicis impulsum. Cf. Consilium peto. 2. (DEUM precibus consulere, VULG.), _consulter DIEU dans la prière_. Divinæ mentis consilium precibus explorare; ad DEUM consilia sua referre; cœleste lumen precibus exposcere; auctorem, ducem, principem consiliorum suorum DEUM habere; rebus in dubiis ad DEUM confugere; consilii lucem a DEO suppliciter exorare; res suas, ac consilia cum DEO quodammodo conferre. 3. (Consulo tibi, VULG.), _je vous conseille_. Hoc tibi do consilii; tibi suadeo; auctor tibi sum; consilium hoc meum est; mea hæc est sententia; meus hic est sensus, meum hoc est judicium; ita sentio; id mihi videtur, placet, probatur. Cf. Auctor. 4. Si me putas recte tibi posse consulere, hoc facies, _si vous penses que je puisse vous donner un bon conseil_, _voici ce qu’il vous faudra faire_. Si mea tibi sententia probatur; si me putas aliquid videre; si meum consilium apud te habet aliquid ponderis, momenti; si me putas, quidquam sapere; si audire me vis; si consiliis meis aliquid tribuere; si sequi consilium meum; si ad meum accedere vis consilium, hoc ages; me auctore hoc tibi agendum putabis. Cf. Consilium do. 5. Dignitati tuæ consule, _songez à votre dignité_. Ducenda tibi ratio est dignitatis tuæ; serviendum dignitati tuæ; spectanda imprimis dignitas tua; cavendum, ne quid detrimenti accipiat dignitas tua; nihil potius, nihil prius, nihil antiquius dignitate tua habendum; fac, ut dignitas tua tibi curæ sit; tuere dignitatem tuam; conserva dignitatem tuam. 6. Haud satis rationibus tuis consulis, _vous ne vous occupez pas assez de vos affaires, de vos intérêts_. Non pro eo, ac par esset, tuis commodis prospicis; male per te tibi provisum est; non satis tibi curæ est, quid rationes tuæ a te postulent; rerum tuarum cura parum te tangere videtur; abjecisse mihi videris rerum tuarum curam, aut in postremis habere. Cf. Negligo. USUS: 1. De hoc negotio te consulendum duxi, _j’ai cru devoir vous consulter_. Diu inter nos consuluimus, _délibérer_. 2. Provideo, prospicio, rationem alicujus habeo, occurro, medeor, _s’occuper de_, _veiller à_, _servir_. Consulite vobis, prospicite patriæ. Famæ ac pudicitiæ consulite. Deorum providentia humanis malis consulitur. 3. (Consulo, _pro_ consilium do, _conseiller_, _vulg. est_). 4. Consulere in medium, _veiller au bien général_, _public_; _consulter ou servir l’intérêt général_. Consulere in publicum. 5. Pessime in se, _vel_ alium consulere, _être mal inspiré pour soi ou pour les autres_. 6. Boni consulere, _approuver_, _s’applaudir_. Cf. Prospicio, Suadeo, Delibero. CONSULTĀTĬO, ōnis, f. _Délibération_. SYN. Deliberatio. USUS: Ea res venit in deliberationem et consultationem. Exspecto, quid respondeas consultationi meæ. CONSULTO, _Exprès_, _à dessein_, _de propos délibéré_. SYN. Cogitato, constituto, composito, compacto, dedita opera, de industria. )( Temere, fortuito. USUS: Simulat, se consulto fecisse, quod vel inscitia, vel perturbatione animi factum. Id consilio factum. Cf. Prudens. CONSULTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Délibérer_. SYN. Delibero; in medium, in commune, in publicum consulo, consilium ineo. USUS: Inquirere et consultare de officio. Deliberationes consultandæ sunt. Cf. Consilium. CONSULTOR, ōris, m. _Qui demande conseil_, _qui consulte_; _qui donne un conseil_, _conseiller_. SYN. Consulens. USUS: Consultoribus, quorum domus plena, respondere. CONSULTRIX, īcis, f. _Qui pourvoit à_. USUS: Natura consultrix, et provida utilitatum opportunitatumque omnium. CONSULTUM, i, n. _Décision_, _décret_. SYN. Decretum, ut senatus consultum. USUS: Facta et consulta sapientum monumentis prodere. CONSUMMO, as, avi, atum, are, a. _Compléter_, _achever_; _perfectionner_. SYN. Perficio. USUS: Gesta et consummata bella. Cf. Perficio, Absolvo. CONSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Absorber_, _consommer_, _manger_; _passer_ (_le temps_), _employer_. SYN. Absumo, exhaurio, conficio, tero, contero, impendo, profundo, dissipo, comedo. ADV. Tranquille tempus. PHRAS. 1. Consumere patrimonium suum, _manger son patrimoine_. Adesa pecunia, devorata, profusa, patrimonium suum omne, fortunas suas abligurivit; res eum et fides deficere cœperunt; dissipavit conviviis patrimonium; rem confregit. Res illi per luxum dissipata periit; in deliciis omnia sua disperdidit; per luxuriam effudit; attrivit opes; patrimonii censum mersit; luxu hausit, dilapidavit, decoxit. Cf. Absumo, Helluor, Prodigo, Dissipo, Nepos. 2. Tempus otio consumpsit, _il passa son temps dans l’oisiveté_. Ætatem in otio exegit; tempus omne in luxu ac otio posuit; diem per summam inertiam absumpsit; tempus omne in otio trivit, contrivit; otiosa in foro concursatio diem illi unum ac alterum exemit; mensem illum in otio egit, confecit; dies non paucos otio combussit; diem unum, alterum, tertium potando, nugando condidit; temporis bonam partem otiosa concursatione traxit. USUS: 1. Aliqua in re plurimum operæ studiique consumere. Operam, curam, otium in rebus magnis, orationem facetiis consumere. 2. Absumo, _manger_, _dépenser_. Per luxuriam effundere et consumere bona omnia. Dolore confici ac consumi. In castris, popinis, aleis, ganea tempus ætatis omne consumere. CONSUMPTĬO, ōnis, f. _Destruction_. USUS: Consumptione se hic et senio alebat. CONSUMPTOR, ōris, m. _Destructeur_. USUS: Ignis noster confector et consumptor est omnium. CONSŬO, is, ui, sūtum, ere, a. _Coudre_; _ourdir_. USUS: Dolos consuere. Consuta tapetia. CONSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever_. SYN. Surgo, assurgo. ADV. Honorifice. USUS: Honorifice ei consurgitur. Consurrexit senatus cum clamore. CONSURRECTĬO, ōnis, f. _Action de se lever_ (_par déférence_). USUS: Cepi maximum fructum ex consurrectione omnium et comitatu. CONTĀBESCO, is, tabui, escere, n. _Se fondre_, _dépérir_. SYN. Consumor, extabesco, labefio. USUS: Luctu confectus contabuit; ad extremam tabem venit. Cf. Tabesco. CONTĂBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Plancher_. USUS: Ubi turris altitudo perducta est ad contabulationem. Turris quinque tabulatorum, (_vulgo_ Contignationum), _étages_. CONTĂBŬLO, as, avi, atum, are, a. _Construire en planches_, _couvrir de planches_. USUS: Totum murum turribus contabularunt. Turres contabulatas, aliaque machinamenta quatiendis muris portabant. CONTĀGĬO, ōnis, f. _Contact_; _relation_, _rapport_; _contagiou_. SYN. Fœditas, virus, venenum, pestis, lues. EPITH. Periculosa, servilis, interna. USUS: Contagione malorum, quæ ab uno serpunt latius. Animus a contagione corporis sevocatus. Latet, patet illius sceleris contagio. Est quædam contagio sceleris, si proditorem defendas. Contaminavit se ejus prædæ contagione. Ad illum contagio conscientiæ non pertinet. Contactus corporum, _seu_ contagio vulgabat morbos. CONTĀGĬUM, ii, n. _Contact ou contagion_. SYN. Contagio. CONTĀMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_. SYN. Inquino, commaculo. PHRAS. Omnia suis sceleribus contaminavit, _il a tout souillé de ses crimes_. Macula sui sceleris imbuit; flagitiorum cœno et sordibus inquinavit; omnibus vitiis commaculavit; religiones omnes suo scelere violavit; aras ac templa polluit, funestavit; omni dedecore maculavit; omni scelere obligavit; omnia intoleranda libidine fœda ac deformia effecit Cf. Macula. USUS: Nullum est flagitium, quo se non contaminarit. Mortalium omnium post homines natos contaminatissimus, turpissimus. Contaminare veritatem mendacio, se omni scelere, stupris, flagitiis. Contagione prædæ contaminare. Omni scelere coopertus et contaminatus. Violatis sacris, piaculum meritus. Cf. Sceleratus. CONTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Couvrir_. SYN. Tego. USUS: Natura eas partes contexit. Medicorum errores terra injecta contegit. Cf. Tego. CONTEMNO, is, tempsi, temptum, ere, a. _Mépriser_. SYN. Despicio, despicatui duco, sperno, abjicio, rejicio, inane ac leve existimo, pro nihilo puto, aspernor. )( Expeto, æstimo, effero, admiror. ADV. Aperte existimationem, constanter, magnopere, mirifice, omnino sententiam, penitus aliquem, plane, præclare res humanas, recte pecuniam, severissime voluptatem, valde elegantiam ludorum, vehementer hominem, vicissim, maxime. PHRAS. 1. Humana omnia contemnit, aspernatur et negligit, _il méprise toutes les choses d’ici-bas_. Humana omnia conculcat, levia ducit nullo loco numerat; flocci facit, contemptim habet; despicatui habet; est in eo summa rerum omnium contemptio et despicientia; humana omnia proterenda ac conculcanda ducit; alta quadam despectione intuetur; sordent ista illi, risui sunt; in summam contemptionem apud eum veniunt humanæ res omnes. 2. Majores nostri divitias contemnebant, _nos ancêtres méprisaient les richesses_. Apud majores nostros minima erat divitiarum ratio; divitiæ apud majores nostros nullo loco, nullo numero erant; majores nostri opes parvi pendebant, nihili faciebant, ducebant, reputabant, æstimabant; postremæ omnium rerum divitiæ nostris erant majoribus; postremum locum obtinebant. 3. Contemno omnia, _je méprise tout_, _je me moque de tout_. Omnia fastidio, respuo; trahantur per me pedibus, non laboro, nihil me tangit; nihil me afficit; nulla re moveor, nulla res in pretio est; nihili facio omnia; inania ac levia, nullius momenti, nullius ponderis apud me sunt; omnia despicatui, ludibrio habeo; nihili dependo; pro nihilo puto; pro nihilo duco; in minimis pono; risui sunt. 4. Pygmæi contemnuntur, _on dédaigne les pygmées_. Contemptui est pygmæorum brevitas; in contemptum, in contemptionem venit; brevitas sua pygmæis contemptum affert; pygmæi opportuni injuriæ ducuntur; pygmæis brevitas contemptionem affert; despectui est pygmæorum brevitas; despicatui, ludibrio habetur; contempta et abjecta res est pygmæus; staturæ brevitas inertissimis etiam in pygmæos licentiam facit; pygmæos brevitas sua in contemptionem adducit; pygmæi contemptu laborant apud mortales cæteros; pygmæorum brevitas pessimis habetur despicata modis; pygmæos obterere quisque audet; ludibrio, risui sunt omnibus pygmæi; pygmæi in magno contemptu vivunt; præbere ad contumeliam os coguntur; fabula sunt populo; nullo in honore sunt. 3. Bonæ artes contemnuntur, _on laisse de côté les bonnes études_. Jacent litterarum studia, ac nullo prope loco sunt; squalent bonarum artium studia, ac in postremis habentur; litterarum illa gloria in silentio et oblivione jacet; exolevit illud in omnium animis pulcherrimarum artium studium; non obtinent eum, quem merentur liberales disciplinæ, honoris, dignitatis locum; nullum jam bonis artibus est pretium, nulla existimatio; artes honestissimæ nullo jam in numero ponuntur, habentur, ducuntur. USUS: Contemnere aliquem, ac pro nihilo putare. Irridere et contemnere alios præ se. Contemnere, despicere, non curare, infra se ducere, pro nihilo habere. Cf. Aspernor, Sperno. CONTEMPLĀTĬO, ōnis, f. _Contemplation_, _étude approfondie_; _considération_. SYN. Consideratio, cogitatio, mentis agitatio. EPITH. Diligens, magna ac diligens, manca naturæ atque inchoata. USUS: Res magna contemplatione digna. Contemplatio naturæ est animi pabulum. Cf. Meditatio, Considero. CONTEMPLĀTOR, ōris, m. _Contemplateur_, _observateur_. USUS: Homo cœli contemplator. CONTEMPLOR, aris, atus sum, ari, d. _Contempler_, _observer_, _méditer_. SYN. Meditor, considero, perspicio, intueor, animo intueor. ADV. Acerrime, otiose, studiose. PHRAS. Contemplari res divinas, _méditer les choses divines_. In rerum divinarum contemplatione aliquantum temporis ponere; aliquid temporis cœlestium rerum contemplationi tribuere; ad rerum divinarum contemplationem exsurgere, mentem erigere; vitam agere cœlestium rerum contemplatione suavissimam; animo esse in cœlestium rerum meditatione suspenso. USUS: Rem quamvis otiose et considerate, summo otio contemplatur. Intentis oculis rem contemplari. Cœli pulchritudinem oculis contemplari. Cf. Considero, Meditor. CONTEMPTĬO, ōnis, f. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptus, despicientia, despectio. EPITH. Firma, stabilis doloris, magna. USUS: Fortitudo est malorum dolorumque contemptio. Mortis, pecuniæ, rerum humanarum contemptio. Adversarios in contemptionem adduxit. CONTEMPTŬS, ūs, m. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptio, despectio. USUS: Contemptu laborabat apud socios. Cf. Contemno. CONTENDO, is, tendi, tentum, ere, a. et n. _Tendre vers_, _s’efforcer_; _lutter_, _combattre_, _se disputer_. SYN. Nitor, curo, conor, laboro, enitor, _item_: Altercor, rixor, litigo. )( Remitto. ADV. Civiliter, contra, copiosissime, cupidissime, diligentissime, honeste, infestissime, inimicissime, magnopere, mirifice ab aliquo, plane, prorsus, summe, valde, vehementer ab aliquo, de salute verecundius. PHRAS. Cum vicinis contendere solet, _il est toujours en dispute avec ses voisins_. Contra vicinos identidem velitatur, depugnat, vociferatur; jurgia, disceptationes, altercationes suscipit; in altercando multus est; controversias a mane in noctem sæpe ducit; novas identidem turbas et rixas homo concitus, et ad jurgandum litigiosus commovet; cum omnibus certationem suscipit; cum vicinis bellum gerit, digladiatur; jurgiis contendit; omnibus obstrepit certatim; obloqui non desistit; certamina serit; verba omnia in altercationem vertit; vicinos in disceptationes perpetuas trahit; jurgantis ira sæpe ad manus pervenit; jurgia, discordias, iras cum vicinis exercet; manus simul intendit, simul probra vicinis ingerit; sæpe brevis altercatio inde ex iracundia muliebri in animorum contentionem exardescit; res sæpe parva studiis in diversa trahentibus, in magnum certamen excedit; frequens illi cum vicinis contentio; rixæ committendæ causa altercatio illi quotidiana; sæpe parva res est, quæ in altercationem vertit; contentiones frequenter excitat; movet, ciet rixas; altercationes, jurgia concitat; serit certamina et rixas cum vicinis. 2. Juvenes magna spectare debent et rectis ad gloriam studiis contendere, _les jeunes gens doivent chercher la gloire par le chemin de la vertu_. Debent grassari ad gloriam virtutis via; niti, tendere ad gloriam virtutis via; niti, tendere, ad gloriam nervos omnes industriæ contendere, et eniti ad gloriam; elaborare, ac animo conniti, ut nihil a se prætermissum, quo veræ laudis fructum sibi comparent, videatur; illuc juventuti summa ope, pertinaciter tendendum, ut veræ virtutis gloriam consequatur. USUS: 1. Contende ac elabora, animo connitere, _travailler_, _faire des efforts_. 2. Litigo, pugno, certo, luctor, confligo, digladior, contentionem facio, contentionis aliquid cum aliquo habeo, _lutter_, _combattre_. Cum aliquo, contra aliquem armis, vi, impetu, jure, verbis acerrime, inimicissime contendere. Sacramento contendas, mea non esse. Patere, quæso, rationem meam cum tua contendere. TRANSL. Intendo, adduco, _diriger_, _employer_. Nervos omnes contendere. Nihil usquam remittam, quin ætatis industriæque meæ nervos omnes contendam, ut, etc. 4. Comparo, confero, _opposer_, _comparer_. Contende inter se leges et confer. Accusationem nostram cum tua contendito. 5. Eo, festino, _aller_, _diriger ses pas_. Roma Brundusium contendit 6. Posco, flagito, peto, efflagito, _demander avec instance_; _insister_, _prétendre_. Summe, omni studio, paulo impudentius contendo, ut mecum in gratiam redeas. Nihil ab invito contendam. Cf. Conor, Laboro, Jurgo, Litigo. CONTENTĒ, _Avec effort_. SYN. Vehementer, magna contentione, acriter. USUS: Contentius ambulare. Alias contentius, alias submissius dicere. CONTENTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_, _rivalité_; _effort_. SYN. Certatio, controversia, luctatio, certamen, dimicatio, pugna; vis animi, labor corporis. )( Relaxatio, remissio. EPITH. Accurata, acerrima, anceps, clarissima, commodior alicui, dispar, dissimilis, effusa, forensis, gravis, gravis meritorum in remp., incredibilis, injusta, legitima, magna laterum, animi, parva vocis, major vocis, media, mediocris, minima verborum, mira, nimia vocis, par, parva, prima adversariorum, sapiens, similis animi, summa corporis, tanta, turpis, vehementissima, vera. Contentiones agrariæ, crebræ, gravissimæ, honestissimæ, inanes, inimicissimæ, magnæ, multæ et magnæ, periculosæ. USUS: 1. Accuratam et inimicitiis incensam contentionem suscipere. Multæ et magnæ contentiones mihi tecum, _vel_ inter nos erunt; contentionem tecum habeo, faciam, _se disputer_. 2. Controversia, _discussion_. Illud vero in contentione ponitur; in contentionem venit, incidit, an, etc. 3. Labor, _travail_, _effort_. Omnem vitæ cursum in labore ac contentione conficere. A contentione quotidiana animum laxare. In id negotium magna animi contentio adhibenda erit. In arduam contentionem vocamur. Magna nobis de vita ac salute contentio impendet. 4. Comparatio, collatio, _comparaison_, _rapprochement_. Hominum, fortunarum, bonorum contentionem facere. Cf. Certamen, Certo, Pugna. CONTENTUS, a, um, _Content_, _satisfait_. SYN. Quem non pœnitet, qui satis esse putat, qui facile patitur. )( Cupidus. ADV. Facile ad liberaliter vivendum. PHRAS. 1. Contentus sum mea sorte, _je suis content de mon sort_. Acquiesco in rebus meis; majora non appeto; plus a fortuna non postulo; satis, abunde est, sufficit, quod habeo. Continet se intra hos fines, non excurrit, non prolabitur animus meus; non se longius effert, non se altius tollit animus meus; non me pœnitet conditionis meæ; summa voluntate, summa animi æquitate fero hanc fortunam meam; mihi unice satisfacio; his me abunde expleo; eo res meas loco esse lætus sum, satis habeo. 2. Hac mutatione plebs non contenta fuit, _ce changement mécontenta le peuple_. Minime læta erat; mutationem eam aspernata plebs est; ea rerum conversio haud satis placebat plebi; haud probabatur plebi; huic rerum mutationi haud æqua satis multitudo fremere inter se occulte, obirata fortunæ conqueri, Deos denique hominesque palam accusare cœpit. Cf. Displiceo. 3. Qualibet pœna contentus sum, _j’agrée n’importe quel châtiment_. Nullam deprecor pœnam; sententiam in me latam summa voluntate suscipio; æqui bonique facio, quidquid de me statuitur; stabo judicum decretis, paratamque in omne supplicii genus voluntatem affero; acquiesco judicum sententiis; pœnam quamlibet in me constituant judices, placet, non repugno, haud refugio, admitto; conditionem quamlibet accipio; in potestate senatus, judicum ero. USUS: 1. Cultu parvo contenta est natura. Minimo contentus. 2. Intentus, _tendu_, _raidi_, _soutenu_. )( Remissus. Contento studio, labore, opera; cursu contento; tormenta contenta et vehementius adducta, _machines fortement tendues_. Vox contenta. Fides contentæ. CONTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer_; _consumer_, _dépenser_. SYN. Tero, consumo. ADV. Frustra tempus, melius diem. USUS: 1. In studiis litterarum, in litibus, in re quærenda totam ætatem, otium, tempus omne conterere, _employer entièrement_. Injurias omnes voluntaria oblivione contrivi, _j’ai effacé par un oubli volontaire le souvenir de toutes les injures que j’avais reçues_. 2. Vinco, _vaincre_, _accabler_, _détruire_. Cæsar cæteras nationes contrivit, domuit, pervicit. Cf. Consumo. CONTERRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_. SYN. Terreo. USUS: Vultu ipso aspectuque me conterruit. Cf. Terreo. CONTESTĀTĬO, ōnis, f. _Instance_, _prière_. SYN. Obtestatio. USUS: Maxima contestatione a me petivit, ut, etc. CONTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre à témoin_, _invoquer_; _entamer_, _ouvrir un débat judiciaire_ (_par l’appel des témoins_). SYN. Obtestor, judicium committo constituoque. USUS: Procuratores litem non contestabuntur. Cum eo litem contestatam habeo. Perennis et contestata virtus. Deos hominesque contestari. Cf. Testor. CONTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Faire un tissu_, _confectionner_, _composer_. SYN. Texo, conjungo, compono. ADV. Conjuncte cum reliquis, facile, festive crimen, longius carmen. USUS: Carmen contexere. Extrema cum primis contexere. Crimen contexere. CONTEXTĒ, _Avec enchaînement_. SYN. Conjuncte. USUS: Omnia naturali colligatione conserte contexteque fiunt. CONTEXTŬS, ūs, m. _Tissu_, _assemblage_; _suite_, _enchaînement_. SYN. Complexio. EPITH. Mirabilis, totus. USUS: In toto contextu orationis hæc sunt servanda. Pennarum contextu corporis tegumenta faciunt. Mirabilis contextus rerum. CONTĬCĔO, es, ui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, reticeo, obmutesco. )( Loquor. USUS: 1. Conscientia victus conticuit 2. TRANSL. Deficio, _cesser_. Studium nostrum subito conticuit et obmutuit Senatus obmutuit; judicia conticuere. CONTĬCESCO, is, ticui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, obmutesco. ADV. Illico, parumper, repente, subito. PHRAS. Omnes repente conticuerunt, _tout à coup tous demeurèrent silencieux_. Mœstum aliquamdiu silentium obtinuit, silentium repente consecutum est; tenuit silentium aliquot horis; suppressere vocem adstantes; vocem mittebat nemo: altum erat ab omnibus silentium. Muta circum omnia et elinguia videbantur. USUS: In bello artes nostræ conticescunt. Quando lamentatio urbis et gemitus conticescent? Cf. Taceo, Silentium. CONTĬNENS, entis, omn. gen. _Contigu_, _proche_, _voisin_. SYN. Junctus, adjunctus, affixus, conjunctus, proximus, non interruptus. USUS: 1. Terræ continentes. Mari aer; Cappadocia Ciliciæ continens est. Natura rerum uno consensu continens est et juncta. Uno pene et continenti agmine. 2. Terra mari vicina, _attenant_, _contigu_, _limitrophe_. Mare dissimile est proximo ei continenti. 3. Temperans, _sobre_, _tempérant_. Vir continens et temperans. Cf. Pudicus, Castus. CONTĬNENTER, _Continuellement_. SYN. Semper. )( Interrupte. USUS: 1. Continenter labuntur et fluunt omnia. 2. _Temperanter_, _sobrement_, _avec tempérance_. Parce, sobrie, continenter vivere. 3. Continuate, conjuncte, perpetuo, _de suite_, _sans interruption_. Uno spiritu continenter multa dicere. Cf. Semper, Assidue. CONTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _retenue_; _continence_. SYN. Temperantia. DIFFER. Continentia Voluptati, Abstinentia Avaritiæ resistit. USUS: Valetudo sustentatur continentia in victu omni et cultu. Nihil eum ab summa integritate ac continentia deducere potuit. Nulla re conciliatur facilius benevolentia populi, quam continentia et abstinentia. Cf. Verecundia, Pudicus. CONTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Renfermer_, _embrasser_ (_un espace_); _arrêter_, _retenir_; _conserver_, _garder intact_. SYN. Comprehendo, complector, includo, concludo, colligo; _vel_ refreno, cohibeo, coerceo; _vel_ conservo. ADV. Abscondite, arctius, consulto se domi, diligentissime linguam, modeste insolentiam, patientius et expeditius quæstionem, simpliciter quæstionem, vehementius, vix facile sese regionibus officii. Contineri apte, diu, in cupiditate. PHRAS. 1. Columna universo ambitu denos pedes continet, _cette colonne a dix pieds de tour_. Denos pedes colligit, complectitur; columnæ ambitus denum pedum est. 2. Equus Trojanus multos mortales continere non poterat, _le cheval de Troie ne pouvait contenir beaucoup d’hommes_. Multos capere non poterat; paucorum erat capax; admittere, complecti, cohibere non multos poterat; latere, delitescere, tegi, condi in equo Trojano non multi poterant; unius equi lignei angustiis claudi, constringi, arctari non multi poterant. 3. Continere iram non potuit, _il ne put maîtriser sa colère_. Sustinere iram non potuit, quin erumperet; temperare sibi non poterat, quin iracundia longius auferretur; iracundiæ modum imponere, facere, statuere, frenos injicere; iracundiam reprimere, cohibere, coercere, moderari non poterat. USUS: 1. Multa animo ac memoria continere. Quæ vitam omnem continent. Continere aliquid animo inclusum. Hæc disputatio uberrimos virtutis et doctrinæ fontes continet. Hac una virtute cæteræ omnes, hoc facinore omnia flagitia continentur. Tua salute nostra salus continetur. Vita corpore continetur et spiritu. Omnis honestas quatuor virtutibus continetur. 2. Coerceo, refreno, cohibeo, _réprimer_, _contenir_, _maîtriser_. Continere cupiditates. Te contine, ut alios contineas. Iracundiam, conceptum odium, vocem, gemitum continere. A pluribus exemplis, a respondendo, ab assentando se continere. 3. Conservo, _conserver_, _garder intact_, _retenir_. Fides rempublicam maxime continet. Continere aliquem in officio. 4. Colligo, _joindre_, _rattacher_; n. _vel_ p. _être joint_. Artes cognatione quadam inter se continentur, _les arts se tiennent entre eux par une sorte de parenté_. CONTINGIT, imp. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Si mihi vita contigerit, _si la vie m’est conservée_, prorogetur. Id facilitate potius, quam culpa mea contigit. Cf. Accidit, Fortuna. CONTINGO, is, tĭgi, tactum, ere, a. et n. _Toucher_; _être proche_. SYN. Tango, attingo. USUS: Luna terram propius contingit, _la lune est l’astre le plus rapproché de la terre_. Atomus alia aliam contingit. Hujus auctoritatem loci contingere ausus non essem. Aliquem propinquitate, sanguine contingere, _être parent_. Cf. Evenit. CONTĬNŬĀTĬO, ōnis, f. _Continuation_, _continuité_. SYN. Perpetuitas. EPITH. Admirabilis, fatalis quasi et immutabilis, non minus longa verborum, mirabilis, soluta, apta atque jucunda verborum, tota verborum. USUS: Mirabilis quædam continuatio seriesque rerum, ut alia ex aliis nexa, et omnes inter se aptæ colligatæque videantur. 2. Sympathia, _ordre non interrompu_. Immutabilis continuatio ordinis sempiterni. Continuatio causarum. 3. Periodus. Continuatio est densa et continens frequentatio verborum cum absolutione sententiarum. 1. CONTĬNŬO, _Aussitôt_, _sur-le-champ_. SYN. Statim, illico. USUS: Non continuo, si quis peccavit, puniendus est. Continuo omnes surrexere. Continuo te meæ voluptatis participem faciam. Cf. Statim. 2. CONTĬNŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre continu_, _mettre à la suite_, _réunir_. ADV. Perpetuo. USUS: Libertas hucusque continuata permansit. Natura cohærens cum omnibus partibus. Ager latissime continuatur. Atomi inter senexu continuantur. Cf. Continuus. CONTĬNŬUS, a, um, _Continu_. SYN. Continens, perpetuus, perennis. PHRAS. Continuus illi labor est, _son travail est continuel_, _sans interruption_. Noctes diesque laboribus jungit; rem propositam continuo, _vel_ continenti labore urget; in concepto labore perstat naviter; inceptum laborem naviter persequitur; assiduam rei navat operam; institutum suum in persequendo labore tenet naviter; assiduus est in opere; pertinaci studio in rem incumbit; nullum illi a labore cœpto otium; quies nulla; a cœpto labore ne punctum quidem temporis respirat; infinitus illi labor est; id ille saxum perpetuo volvit. Cf. Assiduus. USUS: Tot dies continuos quid egisti? Continuis itineribus Romam veni. CONTORQUĔO, es, torsi, torsum, ere, a. _Brandir_; _détourner_. SYN. Convolvo, torqueo, jaculor, deflecto. USUS: Ut argumenta valide contorquet! aliquem alias ad lætitiam, alias ad tristitiam contorquere. Amnes in alium cursum contorquere. Contorta oratio. Contorta et aculeata sophismata. CONTORTĒ, _D’une manière entortillée_. SYN. Oblique. USUS: Perturbate et contorte dicere, concludere aliquid. CONTORTĬO, ōnis, f. _Entortillement_, _obscurité_ (_du style_). SYN. Flexio. USUS: Majus est, has orationis contorsiones, quam siderum flexus perdiscere. CONTORTUS, a, um, _Entortillé_, _embrouillé_. USUS: Stoici contortis quibusdam, et minutis conclusiunculis utuntur. CONTRA, _Contre_. SYN. Adversum, adversus, in. USUS: 1. Facere contra aliquem, contra populi studium stare, _être contraire_. 2. E contrario, immo potius, _au contraire_. Quæ bona sunt, mala putant; contra quæ mala, bona. Non tua culpa est; contra summa laus. 3. Aliter, secus, _contrairement à_. Contra faciam, ac in reliquis causis. Contra, ac licet, factum est. Contra faciunt, quam polliceantur. 4. Ex alia parte, ex opposita parte, _en face_, _vis-à-vis_. Insulæ latus unum contra Galliam est. Agrum habes contra eum locum, qui, etc. CONTRACTĬO, ōnis, f. _Contraction_; _brièveté_. SYN. Brevitas. EPITH. Facilis. USUS: Meam parcimoniam contractio naturæ significat. Idem vitium est effusio animi in lætitia, ac contractio in dolore. Frontis, brachii, digitorum, supercilii contractio. )( Remissio, porrectio. Contractio et brevitas gravitatem non habet. CONTRACTĬUNCŬLA, æ, f. _Léger serrement_ (_de cœur_). USUS: Morsus quidam, et contractiuncula animi relinquuntur. CONTRACTUS, a, um, _Resserré_, _abrégé_, _diminué_. SYN. Brevis, adstrictus. USUS: 1. Res nostræ contractæ, et adductæ in angustum. Opus lucubratum contractioribus his noctibus. Studia in senectute contractiora esse debent, remissiora. 2. Admissus, patratus, _causé_, _produit_. Moleste ferimus, quæ nostra culpa contracta sunt. Consuetudines cum multis contractæ, _nombreuses relations d’amitié_. Cf. Brevis, Angustus. CONTRĀDĬCO, is, dixi, dictum, ere, n. _Contredire_, _réfuter_, _s’opposer_. SYN. Reclamo, refragor, adversor. PHRAS. Tibi ipsi contradicis, _vous vous contredisez vous-même_. Tecum ipse pugnas; non modo non cohærentia loqueris, sed maxime disjuncta, contraria, dissentanea; contra te loqueris; contrarie simul procedentia, et inter se pugnantia dicis; non constas tibi; a te ipso dissides, discedis; tecum ipse dissentis, discrepas, discordas. USUS: Magna libertate palam contradixit. Cf. Contrarius, Adversor. CONTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_; _lier_, _contracter_. SYN. Congrego, colligo, cogo; coarcto, coangusto, paciscor. ADV. Vocem inusitatius, male. PHRAS. 1. Cum navita contraxit, _il fit un traité avec le nautonnier_. Pactionem conflavit; pactionem fecit, confecit; ad pactionem venit cum navarcho; de pretio cum navarcho transegit; pactione fe obstrinxit, obligavit; ad pactiones descendit. Cf. Paciscor. 2. Quæ prius contraxit, postea rescidit, _il déchira le traité qu’il avait conclu_. Non mansit in pactione; pactionem perturbavit; a pactione recessit; conventis non stetit; contra pactiones fecit; pacta conventa rescidit, infregit, violavit, labefactavit; a pactione abiit (VULG. Contractum non servavit). Cf. Paciscor, Conventum. USUS: 1. Copias, cohortes in unum locum contrahere. Vela, orationem contrahere. Appetitus contrahere et sedare. Amicitia omnia contrahit, discordia dissipat, _l’amitié rassemble tout et la discorde désunit_. 2. Coarcto, coangusto, in arctum, in breve cogo, constringo, _resserrer_, _contracter_, _amoindrir_, _réduire_. )( Explico, dilato, diffundo. Animum in dolore contrahere. Varius canendi modus, alias contrahit animos, alias remittit. Collum, frontem, digitos contrahere. 3. Confio. Æs alienum, nomina contrahere, _s’endetter_. 4. Concilio, comparo, acquiro, _produire_, _causer_; _s’attirer_. Sua liberalite multorum benevolentiam, amicitiam contraxit. Molestias sibi, odium, invidiam, negotium, offensionem, multum damni contraxit. Sua temeritate bellum, certamen contraxit. 5. Paciscor, _faire un traité_. Cum aliquo rem, _aut_ rationem contrahere. Felix, qui nihil cum aliquo contraxit. Cum aliquo contrahere. Cf. Brevis, Breviter, Angustus. CONTRĀRĬĔ, _D’une manière contraire_. SYN. Repugnanter. USUS: Contrarie scriptum, _aut_ ambigue. CŌNTRĀRĬUS, a, um, _Contraire_. SYN. Adversus, adversarius, pugnans, diversus. ADV. Maxime, valde. PHRAS. Senatus contrarium sensit, _le sénat décida le contraire_. Contra censuit senatus; senatus in omnia alia ivit; contra putavit; e transverso non idem erat senatui de re sensus; dissensit senatus; senatui adversa sententia placuit; senatus judicia discrepabant, cum nostra sententia non congruebant; secus visum est senatui. Cf. Dissentio. USUS: Omnis voluptas honestati est contraria. Nihil tam contrarium rationi, et constantiæ, quam fortuna. Monstrum ex contrariis, diversis, ac inter se pugnantibus naturæ studiis conflatum. In contrariam partem dicere, disserere, contendere. Cf. Adversor. CONTRĀVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _S’opposer_. SYN. Adversor. USUS: Ita faveo tuæ sententiæ, ut ne in mentem quidem aliquid contravenerit. Quem contraveneris, causa cadet. CONTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Attouchement_. SYN. Tractatio. USUS: Taurus equæ contrectatione gestit. CONTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_. SYN. Tracto, attrecto. USUS: 1. Librum contrectare. 2. TRANSL. Mente varias voluptates contrectare, _repaître son esprit de choses agréables_. CONTRĔMO, is, ui, ere, n. _Trembler_. SYN. Tremo. USUS: Cœlum tonitru contremit. Cf. Tremo. CONTRĬBŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Fournir sa part_, _ajouter à la masse_. SYN. Confero, tribuo. USUS: Ad eam rem pecuniam contribuere. Cf. Tribuo. CONTRISTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre triste_, _attrister_. SYN. Mœrore afficio, ægritudinem affero, ægritudine afficio; mœstitiam infero; sollicitudinem alicui conficio, affero; angore implico. USUS: Contristavit hæc sententia Balbum. Cf. Tristitia. CONTRĪTUS, a, um, _Usé_, _commun_, _méprisé_. SYN. Pervulgatus, vulgaris, communis, pervagatus. USUS: 1. Communia et contrita præcepta. 2. Consumptus, _passé_. Tota ætas in studiis contrita. Contritus, et Contritio barbara sunt, cum ad dolorem animi de peccatis referuntur. Latine reddi possunt: Excruciatus dolore admissorum criminum, _contrit_. Dolor animi ex criminum recordatione susceptus, dolor animi de admisso crimine, _contrition_. CONTRŌVERSĬA, æ, f. _Procès_, _débat judiciaire_; _discussion_, _dispute_. SYN. Disceptatio; contentio, dubium, lis. EPITH. Brevis, civilis, conjecturalis, hæreditaria, judicialis, magna, parva, plena dissensionis, privata ac singularis, recens, similis, summa, tota. Controversiæ civiles remotissimæque, forenses, graves, legitimæ, et civiles, plurimæ. PHRAS. 1. (Controversia Fidei, VULG.) _dispute sur la religion_. Fidei capita controversa; controversæ de Fide quæstiones; Fidei capita, quæ in controversiam vocantur, veniunt, adducuntur, deducuntur; quæ in controversia et contentione sunt, versantur; in quibus dissensionis aliquid inest; quæ in disceptationem veniunt, cadunt, vocantur; quæ in disceptatione versantur; quæ in dubium vocari, revocari ab errorum magistris solent; quæ dubitationis aliquid habere videntur novitiæ religionis auctoribus, ac sectatoribus. 2. Controversiam de jure prædii movit, _il contesta mes droits sur ce domaine_. Controversiam mihi intendit, fecit de jure prædii; in controversiam vocavit, adduxit, deduxit jura prædii nostri; contentionem excitavit, fecit de jure prædii; jus prædii in contentionem vocavit; controversia mihi orta _vel_ nata est de jure prædii. Litem intulit, intendit de jure prædii; controversiam habeo; causa mihi nata est de jure prædii, implicor litibus de jure prædiorum. 3. Controversia decisa est, _le procès, la dispute est terminée_. Transacta, composita, sedata, dirempta, sublata, dijudicata est. USUS: 1. Alet ea res nostras controversias. Controversia mihi cum illo est. Certamen, causa, controversia mihi nascitur. Controversiam constituere, dirimere, componere. 2. Sine controversia optime scripsit. Fundus sine controversia meus est, _ce bien m’appartient sans conteste_. Cf. Lis, Contendo, Certamen. CONTRŌVERSUS, a, um. _Controversé_, _discuté_, _mis en question_. SYN. Litigiosus, dubius. USUS: Homo natura controversus, _querelleur_. Jus, res, causa controversa, plena dissensionis. Cf. Dubius, Anceps. CONTRŪCĪDO, as, avi, atum, are, a. _Massacrer_, _égorger_. USUS: Rempublicam impiis armis contrucidarunt. Cf. Cædo. CONTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser avec force_, _entasser_. SYN. Constipo, coarcto, compingo. USUS: Multos homines in navim contrudi imperat. In carcerem contrusus est. CONTŬBERNĀLIS, e, gen. com. _Camarade_; _collègue_; _serviteur_. SYN. Domesticus, familiaris; domesticus convictor. USUS: In militia, in consulatu contubernalis. Vicinus est meus, immo prope contubernalis. Cf. Socius, Familiaris. CONTŬBERNĬUM, ii, n. _Commerce_, _société_, _intimité_. SYN. Convictus, sodalitas. USUS: Consuetudo contubernii nos adeo conjunxit. Cf. Convictus. CONTŬĔOR, eris, tŭĭtus sum, eri, d. _Regarder attentivement_; _faire attention à_. SYN. Aspicio. USUS: Contuemini os hominis. Cf. Intueor. CONTŬĬTŬS, ūs, m. _Regard_. USUS: Vester ille in me animorum oculorumque contuitus. Cf. Aspectus. CONTŬMĀCĬA, æ, f. _Orgueil_, _obstination_, _révolte_. SYN. Pertinacia, pervicacia, obstinatio, superbia. EPITH. Libera, magna, par, singularis. USUS: Illa tua singularis insolentia, superbia, contumacia. Adhibuit liberam contumaciam a magnitudine animi ductam, non a superbia. Non fero hominis contumaciam. Furit responsi contumacia. Fastidio et contumacia efferri. Cf. Pervicacia, Obstinatus, Contumax. CONTŬMĀCĬTER, _Avec orgueil_, _fièrement_. SYN. Superbe, præfracte, pertinaciter. USUS: Contumaciter et arroganter solet scribere. CONTŬMAX, ācis, omn. gen. _Orgueilleux_, _fier_; _récalcitrant_, _rebelle_. SYN. Superbus, pertinax, obstinatus. PHRAS. In moderatores contumax est, _il est en lutte avec ses maîtres_. Inest contemptor animus; contumacia effertur; impune eludit moderatorum imperia; est illi animus arrogantia subnixus; nescio, quibus opinionibus inflatus est; supercilium, orisque et oculorum contumacia incredibilis; est ingenium ferox homini, et audacia stolidum; spiritus alit elatos, ac superbia tumidos: nullis satis æquus est imperiis; nulla satis auctoritate movetur; indomitum ingenium ac jugi impatiens; præferocis animi juvenis est, neque ulla satis ratione tractabilis. Cf. Superbus, Ferox, Asper. USUS: In superiores contumax, in æquos et pares fastidiosus, in inferiores crudelis. Cf. Pervicax, Obstinatus. CONTŬMĒLĬA, æ, f. _Outrage_, _affront_. SYN. Convitium, ignominia, injuria. EPITH. Extrema ac miserrima, insignis et nova, maxima, quam minima, tanta. Contumeliæ gravissimæ, insatiabiles, maximæ, nefariæ, pertinaces, plurimæ, summæ. PHRAS. 1. Contumeliam illi fecit, _il l’a outragé_. Maledice et contumeliose multa in illum dixit; contumeliis illum oneravit; multa orationis acerbitate et iracundia usus est; asperrimis eum verbis accepit. Multo clamore et convitio illum jactavit, conscidit; omnibus probris oneravit; infandas contumelias in illum edidit; probrosis sermonibus absentem laceravit; quas non ad contumelias descendit homo improbe facetus? Quid non dictum ab illo cum contumelia? Quas non contumelias in illum jecit? Contumeliosissime illi maledixit; voces ab illo emissæ sane contumeliosæ; omnibus probris illum oneravit, laceravit; convitio, contumelia illum verberavit; contumeliam homini dixit, imposuit, intorsit sane gravissimam; contumeliis hominem operuit, vexavit atrocissimis; per obscœnam turpemque dictu contumeliam violavit, plaustra convitiorum in illum jactavit; linguam contumeliose in illum strinxit; contumeliam novo modo illi fecit. 2. Gravi contumelia affectus est, _il a été violemment injurié_. Gravem sustinuit, accepit, passus est contumeliam; frequenti senatus convitio verberatus est; laceratus probris; contumeliis verberatus; jactatus convitio ac clamore est; multa de illo maledice contumelioseque dicta sunt. USUS: In epistola tua multi aculei contumeliarum insunt. Ad contumelias descendere. In contumeliam vertere. Contumeliam accipere. A contumelia prohibere, tutum reddere. Cf. Maledictum, Convitium, Injuria, Probrum. CONTŬMĒLĬŌSĒ, _Outrageusement_, _injurieusement_. SYN. Per contumeliam, injuriose. USUS: De absentibus maledice, contumeliose detrahendi causa dicere. CONTŬMĒLĬŌSUS, a, um, _Outrageux_, _injurieux_. SYN. Injuriosus. USUS: Litteræ, oratio, voces in aliquem contumeliose emissæ. In edictis, in congressu contumeliosus. Cf. Injuria. CONTUNDO, is, ūdi, ūsum, ere, a. _Écraser_, _broyer_. SYN. Obtero, frango. USUS: 1. Uxorem lapidibus, et fustibus debilitavit; manus ictibus contudit. 2. TRANSL. Audaciam exultantis prædonis, sævitiam, impetum frangere et contundere, _dompter_, _vaincre_, _briser_. Calumniam obtrivit, et contudit. Animum contudi, et fortasse vici. CONTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_ (_de l’âme_, _des idées_). USUS: Conturbatio est metus excutiens cogitata. CONTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_. SYN. Perturbo, confundo. ADV. Magnopere, mirifice, valde. USUS: 1. Multa conturbant animos specie utilitatis. Id me maxime conturbat, quod. Frequentia hominum conturbat et infirmat imaginum notas. 2. Decoquo, dissipo pecuniam domini, rationes perturbo, commisceo, _brouiller_, _embrouiller_; _faire banqueroute_. Num igitur conturbare oportebat? Servus postquam conturbasset, profugit. CONTUS, i, m. _Long bâton_, _perche_. SYN. Sudes, _seu_ hasta longior sine ferro. CŌNUS, i, m. _Cône_. Figura metæ, _vel_ pyramidis _aut_ turbinis inversi. USUS: Conum, ais, et cylindrum, et pyramidem pulchriorem, quam sphæram videri. CONVĂLESCO, is, lui, escere, n. _Prendre des forces_, _se rétablir_. SYN. Consanesco, valentior fio, e gravi morbo recreor, sanor, ex morbo evado, morbo defungor, valetudine emergo, morbo levor. ADV. Commodissime illico, impune ad perniciem, tardius. USUS: 1. Non omnes, qui curantur, convalescunt. Si fatum est convalescere e morbo, sine medico convalesces. 2. TRANSL. Cresco, augeor, _croître_, _grandir_, _augmenter_. Ut convalescere aliquando civitas et sanari posset. Cf. Confirmo, Valetudo, Morbus. CONVALLIS, is, f. _Plaine fermée de tous côtés_. SYN. Planities ex omni parte septa montibus. USUS: Roma in montibus et convallibus posita. CONVĀSO, as, avi, atum, are, a. _Emballer_, _empaqueter_. SYN. Vasa colligo. CONVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Comporto. USUS: Materiem, lapides convexit. CONVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Arracher_; _ébranler_, _renverser_. SYN. Revello. USUS: 1. Simulacrum, gradus convellere. 2. TRANSL. Videbantur convulsuri statum reipublicæ. Vires, potentiam, acta, gratiam alicujus convellere. Aliquem e suis hortis, de pristino statu convellere. Opinionem inolitam, mentibus dudum insitam convellere. CONVĔNÆ, ārum, m. pl. _Étrangers_, _réfugiés_, _aventuriers_. SYN. Qui e diversis locis in unam civitatem conveniunt. USUS: Romulus pastores et convenas consilio congregavit et sapientia. CONVĔNĬENS, entis, omn. gen. _Qui est d’accord avec_, _conforme à_. SYN. Consonus, consentaneus, congruens, concors, aptus, par, decorus, decens, dignus. )( Alienus. USUS: Bene convenientes propinqui. Nihil naturæ tam aptum, tam conveniens ad res adversas et prosperas, quam amicitia. Quid Philosopho minus conveniens, quam Deos tollere? Cf. Decet, Oportet. CONVĔNĬENTER, _Conformément_. SYN. Congruenter, secundum, pro. USUS: Convenienter naturæ vivere. CONVĔNĬENTĬA, æ, f. _Convenance_, _conformité_, _rapport_, _harmonie_. SYN. Conjunctio, cognatio, quasi concentus. EPITH. Tanta. USUS: In amicitia est convenientia rerum, in ea stabilitas, in ea constantia. Pulchritudo, venustas, convenientia partium. Cf. Amicitia. CONVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. et a. _Venir ensemble_, _se réunir_, _se rencontrer_. SYN. Concurro, coeo, congregor. )( Dispergo. ADV. Apte, clam inter se, maxime officio, mirifice, optime cum aliquo, paulisper, præclare. PHRAS. Multi ad eum convenere, _bien des gens vinrent le trouver_. Sibi eo convento opus ducebant; cuncta nobilitas accurrit; unum in locum congregata est. Coitio hominum facta est; in ejus congressum et colloquium venere plurimi, convolarunt, concurrerunt, affluxere. Concursus ad illum factus est maximus. Multi se ad eum salutandum conglobarunt. Ex tota urbe ad illum concursus fuit. USUS: 1. Copiæ omnes in unum locum convenere. Romam tota Italia convenit. Multæ causæ in unum locum convenisse, et inter se congruere videntur. 2. Congruo, non abhorreo, aptus, conveniens sum, _s’accorder_, _être d’accord_. Puto rem conventuram. Aliquid, _vel_ nihil inter eos convenit. Hi mores nostræ ætati non conveniunt, _ces mœurs ne sont plus de notre temps_. Vide, quid conveniat, quid deceat. Sunt in te aliqua, quæ in nullum convenire possunt. Mihi tecum convenit, _il a été arrêté entre nous deux_. Inter omnes convenit, ita esse, _on s’accorde à dire_, _on reconnaît généralement que_.... Neminem adhuc convenisse tecum puto. 3. Adeo, ad aliquem eo, venio, _aller trouver_, _venir chez_. Convenio quotidie plurimos. Nemo me convenit. 4. Nubo, _passer sous la main d’un mari_, _se marier_. Uxores, quæ in manum viri conveniunt, matresfamilias sunt. Cf. Conventio, Societas. CONVĔNIT, imp. _Il convient_. SYN. Decet, æquum est. USUS: 1. Non convenit, ad referendam gratiam esse tardiores. 2. Par est, _c’est à vous_. Vos his malis mederi convenit. 3. Constat, _on convient_. Nominis quæstio est, cum de facto convenit. Convenit id mihi cum adversariis, _telles sont mes conventions avec mes adversaires_. Cf. Decet, Oportet. CONVENTĬCŬLUM, i, n. _Réunion_. USUS: Conventicula hominum, et quasi concilia quædam. Coitiones et conventicula. CONVENTUM, i, n. _Convention_, _pacte_, _accord_. SYN. Pactum. USUS: Stare conventis. Dictorum conventorumque constantia. Promissum et conventum. Cf. Pactum. 1. CONVENTŬS, ūs, m. _Convention_. SYN. Pactum, conventum. USUS: Pacta aliqua sine legibus servantur ex conventu. 2. CONVENTŬS, ūs, m. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Turba, concio, cœtus, multitudo hominum in unum locum congregata. EPITH. Celeberrimus virorum mulierumque, dignissimus republica, elegans, honestus, honestissimus maximusque, magnus, nocturnus, tantus. USUS: Conventus celebrare, facere, agere, peragere, habere. Conventum dimittere; in quibus oppidis Prætores conventum agere solent. Conventus ille Capuæ me patronum adoptavit. CONVERSĬO, ōnis, f. _Mouvement circulaire_. SYN. Circumvectio. EPITH. Annua, certa definitaque, conveniens constansque, incitatissima, longa, maxima, quotidiana, rotunda. Conversiones absolutæ, cœlestes, continuæ, naturales rerump. USUS: 1. Cœli conversio incitatior. Anni conversiones et commutationes. Perpetui cursus conversionesque cœlestes. 2. Mutatio, vicissitudo, _changement_, _mutation_, _révolution_. Naturales sunt conversiones rerumpublicarum. Conversio status, et inclinatio communium temporum. Conversio a peccatis, _Conversion_, _résolution de mieux vivre_. PHRAS. 1. Correctio, emendatio morum; resispicentis animi propositum; vitæ correctioris studium. 2. (Convertere se a peccatis, VULG.) _se convertir_. Redire in viam; abstinere a sceleribus, resispiscere; ab improba peccandi consuetudine se revocare; ad frugem redire; ex corruptis moribus ad emendatiorem vitam redire, sese traducere; ad bonam frugem se recipere; e flagitiorum cœno emergere; emergere e vitiis, et ad curam sempiternæ salutis se revocare; redire ad officium hominis Christiani; animum suum ab omni alia cogitatione ad curandam tuendamque salutem traducere; animum ad melioris vitæ consilia appellere; ad frugem animum applicare; a malitia absistere; animum a vitæ pravitate abducere; ad sanam mentem redire; suos mores ad recti honestique leges conformare; se a pravis moribus ad virtutis studium convertere. 3. (Convertere alium a peccatis, VULG.) _convertir qqn_. E peccatorum, scelerum gurgite extrahere aliquem; errantem in viam reducere; a vitiis, a pravitate vitæ, a sceleribus avertere; ad bonam frugem adducere, reducere; ad melioris vitæ rationem a pravis moribus traducere; de vitæ pravitate deducere. Errantem ad bonam frugem, bonam mentem reducere, revocare. Cf. Corrigo, Melius. Conversio idololatræ, _Conversion d’un idolâtre_. PHRAS. Tota barbarorum natio ad Christi fidem conversa est, _toute la nation des barbares s’est convertie_, _a embrassé la foi du Christ_. Rejectis tenebris vanarum superstitionum, luce divinitus immissa ad Christianam religionem se applicuit; simulacrorum cultu abjecto, unius Christi cultui se consecravit; Christianis se sacris addixit; ad Christi cultum animum adjecit; Christo adjuncta est; ad fidem adjuncta est; ad sanam religionem ac fidem traducta; a dæmonum stipendiis ad Christi signa, ad Christi castra traducta; a superstitiosis ritibus, ab erroribus ritibusque sacrilegis, a dæmonum servitute ad unius veri DEI notitiam cultumque est traducta; a dæmonum servitute in Christianam libertatem vindicata, asserta; ad Christum adducta, adjuncta; ad Christiani cœtus communionem aggregata; Christo sacri fontis aspersione auctorata est. Cf. Baptismus. Conversio hæretici, _Conversion d’un hérétique_. PHRAS. 1. Multi hæretici sunt conversi, _il y a eu de nombreuses conversions d’hérétiques_. E summa caligine ac tenebris in lucem Catholicæ veritatis traducti, restituti; redditi Catholicæ religioni; ad Ecclesiam Catholicam reducti; qui posita contumacia suavissimo Ecclesiæ jugo cervices suas subjecere; ad sinum Catholicæ Ecclesiæ; ad Ecclesiæ auctoritatem redierunt; Religionem Catholicam respexerunt; Ecclesiæ reconciliati sunt; de pravis opinionibus deducti; hæresim abjecerunt, ejurarunt; orthodoxam doctrinam hauserunt; Ecclesiæ se reddiderunt; perversarum opinionum venenum, virus ejecerunt; ejurata hæresi se cum Ecclesia Catholica conjunxerunt; se a pravis de religione opinionibus ejecerunt; e seditiosis sectis se extulerunt; ad cœtum recte sentientium redierunt; ad imperium Romanæ Ecclesiæ se revocarunt; falsarum commenta opinionum repudiarunt; Romanæ Ecclesiæ manus dedere; pravas opiniones excusserunt; pestem, quam in animo habebant, ejecerunt; ab errorum caligine ad sinceræ fidei lucem pervenere; suavissimo Ecclesiæ jugo cervices subdidere, submisere; cum Ecclesia Romana in gratiam rediere. 2. Ab hæresi aliquem convertere, _faire abjurer à qqn l’hérésie_. In gratiam cum Romana Ecclesia reducere, restituere; Ecclesiæ Romanæ reconciliare; hominem pravis opinionibus addictum Catholicæ Religioni restituere; hæresium erroribus abductum ad Catholicam Religionem revocare; ex hæresium tenebris ad lucem veritatis evocare; ad Catholica castra, signa traducere; cum Romana Ecclesia in gratiam constituere; depravato ab errorum doctoribus animo veritatis lucem accendere; errorem eripere, eximere, extorquere. CONVERSO, as, are, a. _Tourner_. SYN. Sæpe converto. USUS: Animus seipse conversans, _l’âme qui se replie sur elle-même_. CONVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner_; _traduire_. SYN. Commuto, traduco, refero. ADV. Aliquando se ad sanitatem, male, repente se, recte, retro, festine. USUS: 1. Arma sua in perniciem patriæ, calamitatem aliquam ad salutem convertere. Animos ad crudelitatem, vim, religiones, risum et facetias convertere. Alienam rem in suam, omnia ad suum commodum convertere. Animos imperitorum a pravitate ad Deorum cultum convertit. In eumdem se habitum coloremque convertit. Aliquo se animo et cogitatione convertere. Se totum ad pacem, ad litteras convertere. 2. Volvo, circumago, _tourner_. Terra circa axem se convertit, ac torquet. 3. Interpretor, _traduire_. Græca in latinum convertere. Græca latine reddere. Demosthenis quædam in latinum converti, non ut verbum verbo redderem, sed vim verborum servavi, nec ea annumeranda lectori putavi, sed velut appendenda. Cf. Muto. CONVESTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Revêtir_, _envelopper_. SYN. Vestio, tego, orno. USUS: Hedera omnia convestivit. Cf. Vestio. CONVEXUS, a, um, _De forme circulaire_, _convexe_. USUS: Cœlum convexum. CONVICTĬO, ōnis, f. _Action de vivre ensemble_, _commerce_, _liaison_. SYN. Convictus. USUS: Jucundissima convictio. CONVICTOR, ōris, m. _Commensal_, _convive_. EPITH. Familiaris, quotidianus. USUS: Domestici convictores. (VULG. Commensales.) CONVICTŬS, ūs, m. _Vie commune_, _société_. SYN. Convictio. USUS: Quin redis ad convictum nostrum. Is tollit convictum humanum et societatem. CONVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Convaincre_. SYN. Arguo, coarguo, redarguo, cogo, revinco. USUS: Flagitii aliquem testibus, testimoniis manifestis, indiciis convincere. Convictus, fractus deprehensusque discessit. Etsi causa tua non manifestissimis indiciis teneretur, mores tamen et vita te convincerent. Convincam facile et elinguem faciam, reddam; tua te confessione induisti et jugulasti, _vos propres aveux vous ont convaincu et perdu_. Cf. Arguo, Revinco. CONVĪTĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui injurie_. SYN. Maledicus. USUS: Huic convitiatori ego de mea vita respondeam? CONVĪTĬUM, ii, n. _Injure_. SYN. Maledictum, probrum, contumelia, crimen, opprobrium, maledictio. EPITH. Ferreum, grande, grave, justissimum honestissimumque, magnum, turpe, maximum, quotidianum, tacitum. PHRAS. 1. Convitium facere, _injurier_. Probra ingerere; contumeliis agitare animos; maledicta in aliquem conferre, conjicere; maledictis opprimere, lacessere, appetere, vexare; contumeliis operire, opprimere; verbis violare, lacessere; maledictis figere, obruere; probrum objicere, objectare; maledicta in aliquem congerere; omnibus probris onerare; verbis obterere res cum laude gestas; nullis parcere verborum contumeliis; labem magistratui imponere; maledictorum notis inurere; probrum inferre; probris vexare. Cf. Maledictum, Probrum, Contumelia. 2. Convitium pati, _souffrir les injures_. Convitio jactari; convitiis urgeri; convitium sustinere; contumeliam accipere, pati; convitio verberari. USUS: Consectari aliquem convitiis. Convitio aliquid flagitare. Urgeor omnium vestrum convitio. Respondebo hominis furiosi convitio. Cf. Dedecus, Ignominia. CONVĪVA, æ, m. _Convive_. SYN. Socius ad epulas, convictor. EPITH. Consiliarii, consilii alicujus, hilari et bene accepti, singuli. USUS: Collectam exigere a conviva. Convivas bene hilariterque accipere. CONVĪVĀLIS, e, gen. com. _Relatif au repas_, _de table_. USUS: Convivalia ludionum oblectamenta addicta epulis. CONVĪVĀTOR, ōris, m. _Celui qui donne un repas_. SYN. Qui convivium facit, parat. CONVĪVĬUM, ii, n. _Repas_. SYN. Epulæ, accubatio epularis amicorum. EPITH. Delicatum, flagitiosissimum, gladiatorium, gratum, jucundum et gratum, maximum, mirificum, moderatum et honestum, præclarum, publicum, pudicum et sobrium, tempestivum, turpe. Convivia honesta, impura, intempestiva, moderata, modica, muliebria, nocturna. PHRAS. 1. Convivium splendidum, _festin magnifique_. Convivium opipare adornatum, omnibus rebus instructum et paratum; ornatum magnifice et splendide; epulum regia magnificentia dignum, lautum, exquisitum; mensa exquisitissimis dapibus exstructa. 2. Convivium apparare, _préparer un banquet_. Parare, ornare, instruere; epulum dare; mensam exquisitissimis dapibus exstruere; convivio aliquem accipere; convivium magnifice, splendide, apparatissime adornare. 3. Convivio adesse, _assister à un festin_. Convivium inire, celebrare, concelebrare; convivio accipi; ad convivium adhiberi; accubare in convivio; in convivio esse; convivio interesse; in convivio accumbere. USUS: Celebratur omnium sermone lætitiaque convivium. Agitare convivia, _donner un festin ou y prendre part_. Condicere, intell. ad convivium, _s’inviter à dîner chez qqn ou accepter une invitation_. Convivium ad multam noctem vario sermone producere. CONVĪVOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner ou prendre un repas_. SYN. Convivium ago, agito, epulum do. USUS: Quotidie in publico convivatur. Cf. Convivium. CONVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Appel_, _convocation_. SYN. Conventus, congregatio. USUS: Nulla ad defendendam rempublicam populi convocatio. CONVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Convoquer_. SYN. Voco, concieo, advoco, congrego. ADV. Aliquando, omnino, serius, fuse. PHRAS. Populum convocavit, _il convoqua le peuple_. Concionem advocavit; concilium indixit; concilium plebis habuit; ad concionem vocavit plebem; conventum fecit, egit, celebravit; concivit multitudinem, juvenum manum collegit, comparavit; agmen coegit; cœtus hominum sociavit; multitudinem coegit, congregavit. Cf. Colligo. USUS: Convocare et congregare dissipatos. In domos consulum senatum convocare, cœtum indicere. Concientur miraculo novæ rei homines, servitia edicto concitantur, arcessuntur. CONVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Accourir_, _voler ensemble_. SYN. Concurro. ADV. Statim. USUS: Convolant tota ex Italia nuntii. Vexillo elato ocius convolabunt. Cf. Concurro. CONVOLVO, is, vi, vŏlŭtum, ere, a. _Rouler_, _faire un tour_. SYN. Involvo. USUS: Sol se convolvens elabitur, ut abeat. CŎŎPĔRĬO, is, ui, pertum, ire, a. _Couvrir entièrement_. SYN. Tego. USUS: Telis coopertum corpus. Homo sceleribus, miseriis coopertus. Cf. Tego. CŎOPTĀTĬO, ōnis, f. _Choix_, _élection_. SYN. Constitutio. EPITH. Censoria. USUS: Cooptatio collegiorum ad populi beneficium transferebatur. CŎOPTO, as, avi, atum, are, a. _Choisir_. SYN. Eligo, adscribo, recipio. USUS: Aliquem in amplissimum collegium, in senatum sua nominatione cooptare. CŎŎRĬOR, oreris, ortus sum, oriri, d. _Naître_, _s’élever_. SYN. Orior. USUS: Tum subito coortæ tempestates sunt maximæ. Coorti ex insidiis hostes. Cf. Orior. CŌPĬA, æ, f. _Abondance_, _foule_; _puissance_, _liberté_. SYN. Abundantia, ubertas, vis, facultas. EPITH. Accurata orationis, admirabilis, assidua, bona, digna gloria imperii, exilis. Copiæ adventitiæ, affluentes, amplissimæ patrimonii, domesticæ, desperatæ, equestres ac pares, exiguæ amicorum, extenuatissimæ, firmæ, innumerabiles, magnæ, bellicosæ, omnibus rebus ornatæ, nimiæ, pares, parvæ, pedestres, præclaræ, præsentes, veteranæ, veteres. PHRAS. 1. Maxima frumenti copia advecta est, _on importa une grande quantité de blé_. Magna vis, innumerabilis frumenti numerus, ingens frugum modus comportatus est; urbs commeatus copia ad satietatem instructa est. 2. Tellus magnam copiam præbet frugum, _la terre produit une grande abondance de fruits_. Abundantiam gignit, suppeditat id genus frugum; affluit frugum copia; magna soli est benignitas ad maturandas fruges; frugum eo loco abunde est; tellus copia rerum saginat accolas; tellus abundat frugibus; copia frugum et ubertate anteit plerasque imperii provincias; lætissima ubique frugum ubertas est; nihil uberius ad fruges solo, ubertas frugum quanta potest esse maxima; ager est frugum imprimis fertilis. 3. Vir copiis rei familiaris locuples, _homme très riche_. Omnibus copiis floret, abundat, affluit, circumfluit; omnium rerum affluentibus copiis ditatus, præditus; in summa rerum abundantia vivit. Cf. Dives. 4. Copias contrahere, _lever des troupes_. Copias cogere, contrahere; vires suas in unum conferre; colligere ex dissipato cursu; castra castris conjungere. Cf. Exercitum parare. USUS: 1. Dicendi, verborum, ornamentorum copia, varietas, ubertas. Frugum ubertas et copia. 2. Facultas, potestas, occasio, _faculté_, _liberté_, _pouvoir_. Majori cura, quam copia et facultate rem gerere. Facere civibus omnibus sui consilii copiam. Hortensio summam copiam facultatemque dicendi natura largita est. 3. Opes, fortunæ, _richesses_, _biens de la terre_. Moderator rempublicam faciat opibus firmam, copiis locupletem, gloria amplam. Omnium rerum affluentibus copiis ditari. 4. Exercitus, manus, cohors militum, _troupes_, _forces militaires_. Copias conficere, comparare, parare, cogere, _lever_, _préparer des troupes_. Copias habet, copiis abundat, _avoir beaucoup de soldats_. Copias producere, educere in aciem, exponere, _lancer ses troupes en avant_. Copias armare, instruere, _armer ses soldats_. Copias profligare, _tailler en pièces une armée_. Cf. Exercitus. CŌPĬŌSĒ, _Abondamment_. SYN. Uberrime, large, largiter, prolixe, abundanter. USUS: Pastum animalibus copiose et abundanter natura comparavit. Copiose de aliqua re dicere, disserere, disputare. CŌPĬŌSUS, a, um, _Abondant_, _riche_. SYN. Abundans, uber, dives. ADV. Admodum, plane et locuples. PHRAS. Est orator admodum copiosus, _c’est un orateur très abondant_. Fuse, copiose, rhetorice auget, et ornat omnia; fuse lateque disputat; tractat, pertractat uberrime omnia; est in eo flumen verborum; est oratio plurimi sanguinis; juvenili pene redundantia luxuriat; verbis effervescentibus et paulo nimium redundantibus utitur. Sermonis plenus orator est, ac præ cæteris verbosus; ore pleniore disputat et tractat omnia; velut in immenso campo liberius vagatur. USUS: Homo inter suos imprimis copiosus. Omnibus rebus ornatus et copiosus. Lautum et copiosum patrimonium. Homo ad dicendum copiosus. Cf. Dives, Oratio, Eloquentia. CŌPŬLA, æ, f. _Lien_, _chaîne_. * SYN. Nexus, vinculum. USUS: Quæritant me, copulas gestant secum. CŌPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Agglomération_, _assemblage_. SYN. Conjunctio. USUS: Copulatio rerum coagmentatioque naturæ. Congressus, copulationesque consuetudinum. Complexiones, adhæsiones, copulationes atomorum. Cf. Conjunctio. CŌPŬLO, as, avi, atum, are, a. _Associer_, _unir_. SYN. Jungo, adjungo, compono. )( Disjungo, divello, distraho. USUS: Disjuncta conjungere, futura cum præsentibus copulare. Animi cum corporibus copulati. Equester ordo cum senatu copulatus. Ista cogitatione differunt, re copulantur. Nihil amabilius, nihil copulatius morum similitudine bonorum. Cf. Jungo, Adjungo. CŎQUO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire cuire_; _tourmenter_. ADV. Bene. USUS: 1. Is, qui coxerat, condimenta addidit. 2. TRANSL. Vir bonus misere coquitur a curis. Sermone utitur bene cocto et condito, _longtemps médité_. COR, cordis, n. _Cœur_. SYN. Pars in animante princeps, vitæ fons. PHRAS. 1. (Ex corde, VULG.), _de tout cœur_. Ex animo; ex intimo animi sensu; libenti animo; propenso studio; propensissima voluntate; egregia animi alacritate; impense, sincere, optimo animo. 2. (Nihil sibi cordi sumit, VULG.), _il n’a souci de rien_. Eorum nihil illi cordi est; nihil in animum descendit; eorum nihil in animum admittit; parum, nihil his movetur, commovetur; nihil illi istorum curæ est; omisso ac soluto ad hæc est animo; de his rebus minime laborat. Cf. Cura, Sollicitus. USUS: Nec cor habet, nec palatum. Animus mihi ardet, cor cumulatur ira. Res tua valde mihi cordi est. (VULG. Cor, _pro_ animo: habet cor. Duro, bono est corde, _il a bon cœur_, _mauvais cœur_). CŌRAM, _En présence_, _vis-à-vis_. SYN. Ad, apud, ante, in conspectu, ante oculos, ante pedes, in oculis. )( Absens. USUS: Coram, et absenti mihi promisere. Sed hæc pluribus et commodius coram. Cf. Conspectus, Præsens. CORBIS, is, f. _Corbeille_. SYN. Canistrum, fiscina e vimine contexta. USUS: Messoria corbe se contexit. CORBĬTA, æ, f. _Navire de transport_. SYN. Navis oneraria. CORCŬLUM, i, n. _Petit cœur_, _terme de tendresse_. SYN. Cor parvum. Vox amatoria. USUS: Scipio corculum appellatus fuit. CORDĀTĒ, _Sensément_. SYN. Sapienter, prudenter. CORDĀTUS, a, um, _Sensé_, _prudent_. SYN. Prudens, sapiens. USUS: Scaurus homo egregie cordatus. (VULG. cordatus, cordate adhibet _pro_ forti, generoso, fortiter.) Cf. Prudens. CORDŎLĬUM, ii, n. _Crève-cœur_, _chagrin_. * SYN. Dolor cordis. USUS: Rides ab cordolio. At mihi cordolium est. CŎRĬUM, ii, n. _Peau_, _cuir_. USUS: Obvolutus, vestitus, tectus corio. CORNĔŎLUS, a, um, _De corne_, _corné_. SYN. Corneus. USUS: Aures duros, et quasi corneolos habent introitus. CORNĔUS, a, um, _De corne_, _dur comme la corne_. USUS: Corneum rostrum. CORNIX, īcis, f. _Corneille_. EPITH. Cursans, fusca. USUS: Cornicum oculos configere, _tromper plus habile que soi_. (PROV.). CORNŪ, u, n. _Corne_. EPITH. Dexterius, firmius, sinisterius. Hebetiora, acutiora. USUS: Lunæ nascentis cornua. Animantia cornibus armata. CŎROLLA, æ, f. _Petite couronne_, _guirlande_. SYN. Corona. CŎROLLĀRĬUM, ii, n. _Supplément en général_; _en parl. supplément de salaire_, _gratification_. SYN. Appendix, accessio. USUS: Ad solitos fructus arationum aliquot nummorum corollarium adjicere. Cf. Addo. CŎRŌNA, æ, f. _Couronne_. SYN. Insigne regni, insigne regium, diadema, sertum. EPITH. Aurea, civica, illuminata, laurea, longa, maxima, multiplex, publica, subita. USUS: 1. Corona aurea fulgentibus gemmis illuminata, _couronne d’or enrichie de pierres précieuses_. Habere, ferre coronam auream in capite. Coronam civicam imponere. Ponere, deponere coronam. 2. Circulus audientium, cœtus, _cercle_, _assemblée_, _réunion_. Frequentissima corona cingi et sepiri. Causa erit ad maximam coronam dicenda. In corona hominum et consessu. 3. (Corona clericalis, VULG.), _tonsure_. Sacri Ordinis insigne, attonso in coronæ modum vertice, (VULG. tonsura). 4. Coronam Marianam recitare, _réciter le chapelet_. Statas ad DEI Matrem preces ad precarios globulos persolvere. Preces coronarias ad Divinæ Matris honorem persolvere. Corollam precariam pie sancteque volvere. Statis precibus DEI Parenti Virgini corollam texere. Piaculares sacræ corollæ globulos pie sancteque precando volvere. Preces coronariæ, corolla precaria, globuli precarii, piaculares, _chapelet_. CŎRŌNĀRĬUS, a, um, _Qui se rapporte aux couronnes_. SYN. Quod ad coronas pertinet. USUS: Aurum coronarium dabatur consulibus ex provincia decedentibus ad decorandum triumphum. CŎRŌNO, as, avi, atum, are, a. _Couronner_. SYN. Coronam impono, corona dono, venerabilem insignibus imperii facio, insignibus regni angustiorem reddo. USUS: Epulas coronati ineunt. CORPŎRĀTUS, a, um, _Qui a un corps_, _matériel_. USUS: Mundus cernitur et tangitur, et undique est corporatus. CORPŎRĔUS, a, um, _Qui a un corps_, _corporel_, _matériel_. SYN. Corporatus, concretus. USUS: Corporeum et aspectabile omne necesse est esse, quod natum est. CORPŬLENTUS, a, um, _Gros_, _gras_, _qui a de l’embonpoint_. SYN. Obesi corporis homo. Cf. Pinguis, Abdomen. CORPUS, ŏris, n. _Corps_. EPITH. Ægrum, bene constitutum, caducum et infirmum, castum, clarum, debile, externum, extremum, figuratum, firmum, fragile, grave, illustre, immane, immortale, imperfectum, impudicissimum, impurum, incultum, horridum, ingens, integrum, insipiens, inviolatum, maternum, mortale, mutabile, obliquum, æquabile, sanctissimum, sanum, semiferum, vitiosum. Corpora aspera, hamata, uncinataque, solida ac individua, terrena concretaque, viva. USUS: 1. Corpus, quasi vas animi et quoddam receptaculum. Corpus exercendum et ita afficiendum est, ut obedire rationi possit in exequendis negotiis, et in labore tolerando. Corporis infirmitas et imbecillitas. Corpora recalescunt, confirmantur, allevantur, revocantur agitatione et exercitatione. E morbo vires et corpus amisi. Dandum est tempus corpori. Serviendum est corpori. Voluptates ad corpus pertinentes. Corpus vulgare, meretricium. 2. TRANSL. Corpus reipublicæ. Non modo partes, sed corpus reipublicæ curasti, _prendre soin de la république tout entière_. 3. Opus, volumen, _volume_; _en parl. les œuvres complètes d’un auteur_. Ex his modicum corpus confici posset. Corpus defensionis. Corporis Christi festum, _la Fête-Dieu_. Dies, quem anniversario augustissimoque ritu, sanctissimo Christi Corpori sacrum voluit Ecclesia; qui sanctissimi Christi Corporis honoribus a majoribus dicatus est; quo omni apparatus genere, triumphalem plane in modum, augustissimum mysterium celebrat Christianus orbis. CORPUSCŬLA, ōrum, n. pl. _Petits corps_, _atomes_. EPITH. Levia, rotunda, angulata et curvata, et adunca. USUS: Democriti corpuscula quædam levia, alia aspera, rotunda alia, partim angulata, curvata quædam, et quasi adunca, ex his, etc. CORRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râfler_, _faire main basse sur_. USUS: Illi, credo, hæc pecunia corraditur. CORRECTĬO, ōnis, f. _Correction_, _réforme_. SYN. Temperatio, emendatio. USUS: Correctionem alicui adhibere. Hæc est veteris Philosophiæ correctio et emendatio. Cf. Emendatio, Reprehendo, Corrigo. CORRECTOR, ōris, m. _Censeur_, _réformateur_. SYN. Censor, emendator. USUS: Corrector et emendator civitatis. CORRĒPO, is, psi, ere, n. _Se glisser_, _s’introduire_. SYN. Irrepo. CORRĬGĬA, æ, f. _Courroie_ (_de soulier_). SYN. Lorus _seu_ cingulus e corio factus. Pedis offensio et corrigiæ abruptio erit cavenda. CORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Corriger_. SYN. Emendo, correctionem adhibeo, aliquem ab errore averto, compenso. )( Depravo. ADV. Ambitiose orationem. PHRAS. 1. Spero fore, ut se corrigat, _j’espère qu’il se corrigera_. Ut se flectat, et majores suos respiciat, ut sanetur; ut ne exemplum in perniciem civitatis manet; ut frugi evadat; ut virtute culpam corrigat, nova gloria flagitii memoriam aboleat; ut se restituat; se ad frugem corrigat; ad frugem animum applicet; ut in viam redeat; ab errore revocetur; objurgando melior fiat; ut correctionem subeat, suscipiat, admittat; ut correctorem patiatur; monitoribus et qui erranti viam monstrent, obtemperet, dicto audiens sit, morem gerat. 2. Vix jam corrigi potest, _il est presque incorrigible_. Nullum pene correctioni locum relinquit, reliquum facit; nullum prope melioris frugis spem facit; vix est, ut ad sanitatem flectatur; conclamatum videtur de ejus emendatione; insanabile pene malum est; is ut ad meliorem se frugem recipiat, sperari vix potest; deploranda in perpetuum videtur ejus emendatio; vix superest medicinæ locus; respuit jam inveterata vis mali, quasi desperata salute, medicinam; frustra jam in emendandis ejus moribus opera ponitur; altius jam animo insedit vitium, quam ut evelli ulla ratione possit. Cf. Melius. 3. Correxit orationem, _il a corrigé son discours_. Ad ineptos locos notam apposuit; orationem limavit; multis lituris delimavit, perpolivit; menda non pauca lituris sustulit; demendo, mutando, interpolando multis locis sensum restituit. USUS: Aliquem, mores aliorum, orationem, menda corrigere. Errorem pœnitendo correxit. Corrigere se et reprehendere Cf. Melius. CORRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _saisir_; _blâmer_, _réprimander_. SYN. Comprehendo, reprehendo. ADV. Acerrime, occulte, severe. USUS: 1. Hominem corripi et suspendi jussit. Dolore, amentia, ira corripi; morbo subito corripi. 2. Reprehendo, arguo, incuso, accuso, _accuser_, _dénoncer_. Clamoribus maximis aliquem corripere. Cf. Reprehendo, Objurgo, Impetus. CORRŌBŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _consolider_. SYN. Firmo, confirmo, roboro, sancio. )( Infirmo, frango. USUS: Spem alicujus lenitate; factionem indulgentia corroborare. Cum se vox tua corroborarit. Corroborata jam vetustate audacia. Ætas corroborata, rerum cognitioni apta. Cf. Firmus, Confirmo. CORRŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo. USUS: Mures scuta corroserant. CORRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Prier_, _demander_. SYN. Rogo, peto, precibus quæro. USUS: 1. Necessarios suos corrogat, ut sibi adsint. 2. Congrego, _amasser en demandant_. Vestimenta, vasa, milites corrogare. Cf. Colligo. CORRŪGO, as, atum, are, a. _Rider_, _plisser_. USUS: Frontem corrugare. Caperare, contrahere, adducere frontem. Cf. Ruga. CORRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Corrompre_; _ruiner_. SYN. Depravo, vitio, in vitium impello, destruo. PHRAS. 1. Cupiditates juventutem corrumpunt, _les passions corrompent la jeunesse_. Deteriorem faciunt; a recto cursu et ratione detorquent, nervos omnes virtutis elidunt; corruptelarum illecebris irretiunt; facile in omnia vitia præcipitant. 2. Juventus facile corrumpitur (VULG. Seducitur), _les jeunes gens se laissent facilement séduire_. Contagione malorum juventus facile evertitur, in errorem facile inducitur, facile transversum agitur; malis moribus depravatur; ad mala consilia deducitur; ad nequitiam facile inducitur; in fraudem illicitur; sollicitando et pollicitando juvenum animi lactantur, labefactantur. Juventus veluti contactu facile recipit vitia, animi virus; morbi illi animorum facile pervadunt juventutem; facile serpunt contagiones malorum; morbi illi animorum veluti corporum contactu vulgantur; ætas illa flexibilis, pravis capta corruptelarum illecebris a continentia facile deducitur; ad inertiam et voluptates corporis pessumdatur. 3. Hoc in se facinus nunquam concepisset, nisi a pravis sociis corruptus esset, _il n’aurait jamais songé à ce crime_, _s’il n’avait été corrompu par de mauvais compagnons_. Nisi exempli contagio juvenilem animum veluti pestilenti quodam sidere afflasset; nisi sociorum exempla transversum egissent; nisi pravitate sociorum ad hæc consilia traductus; hæc cum ageret, contagione quadam pestifera insaniit, sociorum pravitate auferri se passus; corruptelarum illecebris irretitus; contactus iis corruptelarum illiciis, quæ pravis a sociis sunt profecta. 4. Bellicam laudem avaritia corrupit, _l’avarice gâta sa gloire militaire_. Partam bello gloriam avaritia expunxit; avaritiæ sordes belli gloriam confregere; offecit bellicis laudibus, partoque armis decori avaritia importuna; armorum gloriæ avaritia labem imposuit, aspersit; illustrem belli gloriam avaritiæ sordibus inquinavit. Cf. Macula. 5. Corruptus est pecunia judex, _on a corrompu le juge à prix d’or_. Judex magna vi pecuniæ a sententiæ æquitate deductus est; ob rem judicandam pecuniam accepit; pretio addictam fidem habuit nummarius juris interpres; jus pecunia est adulteratum, spe et metu depravatum; judicis fides pretio labefactata concidit; saturatus infinita largitione judex, pecuniæ magnitudine facile ab instituto deductus est; mercenarius judex, cujus mens oppressa præmio, lingua adstricta mercede, vero pretium ac gratiam facile antetulit; judex venalem linguam fidemque habuit, judex mercede conductus; largitione cæcatus; pretio delinitus; auro corruptus est; adversarii mei infinita largitione adversum me usi sunt; judicem pretio mercati sunt; judicum voluntates largitione redemerunt; corruptelam judicii magna vi pecuniæ moliti sunt; tantum donis muneribusque perfecerunt, ut a sententia facile abiret, abduceretur; venalem pretio hominem et largitione devinctum, magnitudine pecuniæ facile a bono honestoque abstraxere. Judicem, a cupiditate auri haud intactum, qui adversus divitias haud quaquam invictum gerebat animum, facile donis ad suam causam perduxerunt. USUS: Aliquem pecunia, judicem largitione, pretio tribus corrumpere. Vitiosa et corrupta consuetudo. Corrupti ac depravati mores. Tabulæ publicæ lituris corruptæ. Oculi fletu, viæ luto, vestes usu, ædes situ corrumpuntur. Cf. Deterius, Destruo. CORRŪO, is, ui, ere, n. et a. _Tomber_, _s’écrouler_. SYN. Ruo, cado. )( Sto. PHRAS. 1. Vulneratus corruit, _il tomba blessé_. Præceps in vulnus abiit; inter manus suorum collapsus est deficiens, ac jam vix spiritum ducens; moribundus labentibus super corpus armis ad terram defluxit; ruente equo saucius ipse, præceps ad terram datus est. 2. Domus corruit, _la maison s’est écroulée_. Domus convulsa sedibus suis cum fragore ingenti procidit, ruit, procubuit; diu quassata ac labefactata ruina tandem oppressa est. Cf. Cado. USUS: Ædes exesæ corruere. Uno meo fato tu, et omnes mei corruistis. Corruere urbis opes. Ille timore, ego risu pene corrui. CORRUPTĒ, _Avec altération_, _avec corruption_. SYN. Male, prave, nequiter. USUS: Depravate et corrupte de re aliqua judicare. CORRUPTĒLA, æ, f. _Ce qui sert à corrompre_; _action de corrompre_. SYN. Quod ad corrumpendum valet, ut largitio, illecebræ, etc. PHRAS. Corruptelam judicis moliri, _chercher à corrompre le juge_. Sollicitare judicem pecunia ad perniciem alterius; spe ac promissis prolectare; mercari pretio judicem; pretio ac largitione delinire; donis, muneribus tentare. Cf. Corruptus judex. USUS: Mores hac dulcedine, corruptelaque depravati. Corruptela malæ consuetudinis. Aliquem corruptelarum illecebris irretire. CORRUPTĬO, ōnis, f. _Corruption_, _altération_. USUS: Morbum appellant totius corporis corruptionem. CORRUPTOR, ōris, m. _Corrupteur_, _séducteur_. SYN. Largitor. USUS: Quis corruptor juventutis? Quem tu hujus tribus corruptorem ac venditorem clamitas. CORRUPTRIX, īcis, f. _Corruptrice_. Corruptrix provincia. CORS, ortis, f. _Cour fermée_, _basse-cour_. SYN. Arca villæ, spatium intra maceriem. USUS: Villam habes cum corte. CORTEX, ĭcis, m. _Enveloppe des plantes_, _écorce_. USUS: Trunci obducuntur libro aut cortice quo sint a frigoribus et caloribus tutiores. CORTĪNA, æ, f. _Tenture_, _rideau_. USUS: Cortina theatri. CŎRUSCO, as, are, n. _Briller_, _étinceler_. SYN. Splendeo, emico. USUS: Flamma inter nubes coruscat. CŎRUSCUS, a, um, _Brillant_, _étincelant_. CORVUS, i, m. _Corbeau_. USUS: Milvo est bellum naturale cum corvo. CŎRY̆PHÆUS, i, m. _Coryphée_; _chef_. SYN. Dux, princeps. USUS: Zenonem Philo coryphæum Epicureorum appellat. Cf. Auctor. CŌS, cōtis, f. _Caillou_, _pierre à aiguiser_. SYN. Lapis, quo cultri acuuntur. USUS: Iracundia cos est fortitudinis, _la colère aiguise le courage_. Novacula cotem præcidere. COSTA, æ, f. _Côte_. USUS: Animalium, navium costæ, _flancs des navires_. CŎTHURNUS, i, m. _Cothurne_, _sorte de chaussure_. Calceamenti genus, tragœdis et virginibus familiare. CRĀPŬLA, æ, f. _Pesanteur de tête_, _ivresse_, _indigestion_. SYN. Helluonum vitium, dissoluta victus ratio. PHRAS. 1. Crapulam habet, _il est ivre_. Mero incalescit; sensus mero victi sunt; gravata ebrietate mens; vino gravis est; mero oneratus; vino epulisque obrutus est; appotus probe; invitavit se plusculum majoribus poculis; temulentus est; vino rationem obruit; vino mentem mersit; vino sepultus est; vino onustus, languidus, oppressus est; vino madet; crapula ac capitis errore titubat; nec mens, nec lingua homini consistit; mero victus est; vini flore se complevit; vino se ingurgitavit; crapula gravis et impos sui est. Cf. Ebrius. 2. Crapulam edormivit, _il a cuvé son vin_. Crapulam exhalavit; somno concoxit; quies mentem reddidit; ebrietatem discussit. USUS: Edormi et exhala crapulam. Cf. Bibo. CRAS, _Demain_. SYN. Secundum hanc diem, crastina die. CRASSĒ, _Grossièrement_. USUS: Crasse compositum aliquid. CRASSĬTŬDO, ĭnis, f. _Épaisseur_. USUS: Crassitudo æris mihi noxia. CRASSUS, a, um, _Épais_. SYN. Densus, plenior, pinguis, concretus. )( Tenuis. USUS: Crassus et concretus aer. Omnia crassis circumfusa tenebris. Cœlum crassum. CRASTĬNUS, a, um, _De demain_. USUS: Nisi me in crastinum differre velis. CRĀTĔR, ēris, m. _Cratère_, _coupe_. SYN. Poculum, cratera. CRĀTES, is, f. _Claie_. SYN. Tabula viminibus contexta. USUS: Locus conceptus cratibus. CRĔĀTĬO, ōnis, f. _Création_, _élection_. USUS: Creatio magistratuum. CRĔĀTOR, ōris, m. _Créateur_, _auteur_; _père_. SYN. Procreator, genitor, effector. PHRAS. Creator universi DEUS, _DIEU, créateur de l’univers_. Effector et molitor mundi; opifex, generator ædificatorque mundi DEUS; rerum, quæ in tota natura constant, omnium opifex; universi conditor ac parens DEUS; hujus immensi operis conditor, effector, mundi hujus architectus ac fabricator; temporum ac omnium rerum artifex. Cf. DEUS. USUS: Creator urbis Romulus. CRĔĀTŪRA, æ, f. _Créature_. SYN. Res creata, ex nihilo producta; res condita ab opifice et ædificatore mundi, DEO; res a summo conditore DEO procreata; summi conditoris, creatoris, procreatoris opus; res mortalis. Creata omnia. CRĒBER, bra, brum, _Fréquent_. SYN. Frequens, densus. USUS: Thucydides creber est rerum frequentia. Crebræ venæ toto corpore intextæ. Per hos dies creberrimus mihi sermo de te. Cf. Sæpe, Frequento. CRĒBRĬTAS, ātis, f. _Fréquence_, _multiplicité_. SYN. Frequentia. EPITH. Pristina, tanta litterarum. USUS: Crebritate officiorum priora errata sarciam. CRĒBRO, _Fréquemment_. SYN. Frequenter. USUS: Crebro litteras dare. Cf. Sæpe. CRĒDĬBĬLIS, e, gen. com. _Croyable_, _vraisemblable_. SYN. Probabilis, verisimilis. )( Incredibilis. PHRAS. 1. Credibile est, _il est probable que_ (cum ut _vel_ inf.). Fidem est propius; ad fidem pronius est; verisimillimum est; a ratione haud alienum est, par est credere. Cf. Verisimile. 2. Rem credibilem reddidit, _il a rendu la chose vraisemblable_. Fidem ejus rei fecit allatus ab eo nuntius; suspicionem affirmavit rumor publicus, fidem rei addidit una consentiensque vox populi; ad suspicionem res certissimæ accesserunt; opinionem adjuvit constans rei fama. USUS: Narratio credibilis esse debet. Credibile est, quod sine ullo teste auditoris opinione firmatur. Cf. Incredibilis. CRĒDĬBĬLĬTER, _D’une manière croyable_, _vraisemblable_. SYN. Verisimiliter, probabiliter. USUS: Quam non modo non credibiliter, sed ne suspiciose quidem. CRĒDĬTOR, ōris, m. _Créancier_. SYN. Is, cui quacumque causa aliquid debetur. )( Debitor. EPITH. Cæteri, familiares, universi. USUS: Fraudare creditores. Cum omnibus creditoribus suis male agit. CRĒDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Croire_, _ajouter foi_. SYN. Fidem habeo, tribuo; auctoritatem tribuo, auctoritatem et fidem adjungo, mihi persuadeo. ADV. Cito de aliquo, facile, firmius, prorsus, recte de aliquo, stulte, temere pecuniam, valde, dementer. PHRAS. 1. Ne temere cuivis credas, _ne croyez pas légèrement le premier venu_. Ne cujusvis testimonio fidem adjungas; ne omnibus credulum te præbeas; ne omnibus credulitatem tuam addixeris; segnior ad credendum esto; caveas, ne fidem tibi quisque faciat, tibi aliquid persuadeat. 2. Non cuivis est credendum, _il ne faut pas croire tout le monde_. Quibusdam fidem et auctoritatem usta suspicio derogavit; quosdam leviores auctores rei culpa facit; sunt, quibus incerta, dubia, fluxa fides sit: quorum fide niti tuto haud possis; non cuivis adhibenda est fides. 3. Crede mihi, rem ita se habere, _croyez-moi_, _la chose est ainsi_, _telle que je vous le dis_. Persuasum tibi habe; induc animum; induc in animum, ita esse; pro certo habe; pro certo existima; nihil dubita; exploratum atque omnino certum habe; pro comperto habeas, velim; sit hoc apud te minime dubium; sit exploratum; pro inquisito et comperto sit, rem hoc loco esse; velim, sic habeas; tibi persuadeas, cum animo tuo constituas, in hoc statu rem esse. 4. Est vir, cui merito credi possit, _c’est un homme que vous pouvez croire_. Cujus conspecta fides et gravitas; est fide dignissimus; vir est suspectæ minime fidei; cujus ingens apud omnes auctoritas ac fides; cujus auctoritas magni apud omnes est ponderis; qui auctoritate valeat, floreat maxima; cujus ingens inter testes nomen; cui vel injurato credas. Cf. Auctoritas. USUS: 1. Aiunt, nervos atque artus esse sapientiæ, non temere credere. Adduci non possum, ut somniis credam. Non credo de numero militum. 2. Concredo, committo, _confier_. Se alicui, sua consilia; res omnes alienæ fidei; arcana libris; nocti se credere. Cf. Fides, Judico, Firmus, Certus. CRĒDŬLĬTAS, ātis, f. _Crédulité_, _facilité à croire_. SYN. Credendi facilitas, animus simplex, credulus. USUS: Credulitas error potius est, quam culpa, et in optimi cujusque animum facillime irrepit. CRĒDŬLUS, a, um, _Crédule_, _simple_. SYN. Simplex, antiqui moris homo, qui facile credit. )( Prudens, sapiens. USUS: Verba mihi dari facile patior, meque libenter præbeo credulum. Creduli et improvidi juvenes. Cf. Incautus. CRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler_. SYN. Incendo, exuro, comburo, deuro, in ignem aliquid infero, flammis torreo. CRĔO, as, avi, atum, are, a. _Créer_, _engendrer_, _produire_. SYN. Procreo, gigno, facio. ADV. De integro censores, injuste periculum, rite consules. PHRAS. 1. DEUS hunc mundum creavit, _DIEU a créé cet univers_. Ex nihilo procreavit; rerum omnium potentissimus ac sapientissimus opifex hoc pulcherrimum naturæ regnum ex nihilo condidit, effecit; commune hoc DEI ac hominum domicilium DEI consilio jussuque repente ex nihilo constitit; rerum hanc universitatem, qua omnia continentur, nullis ex elementis, nullis ex principiis molitus est DEUS; mundi hujus moles immensa non manibus hominum, sed DEI imperio surrexit; quidquid hic videmus, de nihilo natum est DEO imperante; DEUS est, qui cœlum et omnia, quæ cœli ambitu continentur; qui supera, media, infima condidit, architectatus est, ex nihilo excitavit, formavit, finxit. 2. Regem creant, _ils le créent roi_. Regem appellant, regem jubent, regnum ei deferunt; regem renuntiant; diadema ei imponunt; regem faciunt, dicunt; summam imperii ad eum deferunt. USUS: Artis proprium est creare et gignere. Periculum alicui creare. Luxuries in urbe creatur. Consules et prætores creantur. Errorem sæpe creat similitudo. Cf. Facio. CRĔPĬDA, æ, f. _Sandale_. Calceamenti genus. USUS: Statua Scipionis cum chlamyde et crepidis. Ne sutor supra crepidam, _chacun son métier_. (PROV.). CRĔPĬDĀTUS, a, um, _Qui porte des sandales_. SYN. Soleatus. CRĔPĪDO, ĭnis, f. _Môle_, _jetée_; _rivage_. SYN. Ora terræ, quæ alluitur aqua, _vel_ ripa paulo eminentior. USUS: Pirata ad omnes urbis crepidines accessit. CRĔPĬTŬS, ūs, m. _Bruit retentissant_, _craquement_. SYN. Sonus collisione excitatus, aut percussione. EPITH. Honesti, liberi. USUS: Pallor et tremor et dentium crepitus consequitur. Inter plagarum crepitum doloremque. Stoici aiunt, crepitus æque ac ructus liberos esse oportere. CRĔPO, as, ui, ĭtum, are, n. _Rendre un son_, _craquer_. SYN. Percrepo. CRĔPUNDĬA, ōrum, n. pl. _Jouets d’enfant_, _hochets_. SYN. Quæ pueris dantur oblectandi causa. CRĔPUSCŬLUM, i, n. _Crépuscule_. USUS: Primo crepusculo. Cf. Vesper. CRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Croître_. SYN. Augesco, accresco, adolesco, ingravesco, serpo, propagor, augeor, ætate procedo, surgo, ascendo. )( Decresco. ADV. Incredibiliter, plurimum, pariter cum ætate studia. PHRAS. 1. Herbæ e terra crescunt, _les herbes sortent de la terre_. E terra nascuntur; e terra maturatæ pubescunt et maturitatem assequuntur. Diffundit terra et elicit herbescentem viriditatem; e terra germina omnia effunduntur; terra herbes gignit, creat, progenerat; herbæ proveniunt, prosiliunt, prorepunt, emicant, enascuntur, exeunt, 2. Malum in dies crescit, _le mal s’accroît de jour en jour_. Malum in dies longius manat; serpit latius; magis vulgatur; augescit, ingravescit; longius progreditur, procedit; majora in dies incrementa capit. Cf. Augesco, Augeo. 3. Postquam crevit puer, _dès que l’enfant fut devenu grand_. Ubi adolevit ætate; ubi ætate processit; sumpto jam corpore, animique robore; ubi ad justum corporis modum adolevit; ubi ad justum corporis proceritatem; corporis habitum processit. 4. Ira dolorque crevit, _la colère et la douleur ont augmenté_. Exarsit ira, vehementius efferbuit. Cf. Augeo. USUS: Respublica privatis inimicitiis crescit. Exspectatio rumore creverat. Eos elige, e quibus crescere possis. Locus præter modum crevit. Cf. Augeo, Amplifico. CRĒTA, æ, f. _Craie_. SYN. Terra alba. USUS: Laudatio Asiatica illa creta obsignata. CRĒTĀTUS, a, um. _Blanchi avec de la craie_. SYN. Creta infectus. USUS: Cretatæ fasciæ. CRĬBRUM, i, n. _Crible_. SYN. Vas pistorum ad grana farinamque purgandam. USUS: Mures cribra arrosere. CRĪMEN, ĭnis, n. _Crime_. SYN. Criminatio, infamia; _item_: facinus, peccatum, noxa, scelus, delictum, maleficium. EPITH. Atrocissimum, certum, commentitium, commune, decumanum, domesticum ac vernaculum, fictum, falsum, fœdissimum, grave et vehemens, inane, incredibile, ingens, iniquum, integrum, invidiosum, levius, nefarium, novum inauditum, obscurum, perspicuum, probrosum, suspiciosum, manifestum, vinarium, verum, vetus. Crimina certa propriaque, dissoluta, falsa, infinita, absoluta, permulta, quotidiana, reliqua. PHRAS. Magnum crimen commisisti, _vous avez commis un grand crime_. Magnum crimen admisisti; in sceleratam ac nefariam fraudem decidisti; fraudem capitalem admisisti; in hoc facinore omnes insunt culpæ maximæ; id, quod in te concepisti scelus, in maximo, nefario crimine et capitali fraude ponitur; magno te adstrinxisti scelere; grave piaculum admisisti; nullum scelus abest ab eo scelere; in illo scelere omnia insunt scelera, quod in te admisisti. Cf. Committo, Culpa, Scelus. USUS: 1. Criminatio, _accusation_. Crimen effugere, e crimine elabi, _éviter une accusation_. Crimen dissolvere, _repousser une accusation_, _se laver d’un reproche_. 2. Facinus, peccatum, fraus, noxa, _délit_, _faute_, _crime_. Crimen in me quærit. Cædes ea illi crimini datur, vertitur. Proditionis crimen in te conjecit, contulit; tibi intulit, attulit, obtulit. Ista aut suspicionem afferunt, aut crimen. Isthoc tibi crimen adscribunt; hoc tibi in crimine ponunt. Crimine aliquem arcessere; condemnare crimine. Imprudens in crimen incurrit, in crimen venit. Staret hoc illi crimen, nisi refelleret, dilueret, dissolveret. In alium derivare crimen; extenuare nimium et elevare. Facile effugies crimen. Non abes ab omni crimine, non cares omni crimine. Videtur condonandum illud crimen. Cf. Scelus, Criminatio, Criminor. CRĪMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_, _calomnie_. SYN. Crimen, accusatio. EPITH. Acerrima, accusatorum falsa, inaudita, subita, tota. PHRAS. Criminationem refutavit, _il a réfuté l’accusation_. Oblatas ab adversariis criminationes depulit; crimen accurata confutatione dissolvit; meditata oratione diluit, refellit; inexspectato responso crimen effugit; e crimine elapsus est, e crimine se eripuit; oblatas criminationes aut extenuavit, aut elevavit. USUS: Nihil adhuc in Caium criminationis est. Oblatas criminationes depellere. Cf. Accusatio, Coarguo. CRĪMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Accuser_; _faire des reproches_. SYN. Criminationem, _vel_ crimen offero, infero; culpæ, vitio do; crimini do, verto; criminatione utor, criminis loco pono, in crimen voco, revoco. )( Crimen dissolvo. PHRAS. Nescio quid fraudis a me susceptum criminantur, _ils me reprochent je ne sais quelle perfidie_. Nescio quid fraudis a me conceptæ in crimen vocatur; capitalis, nescio cujus fraudis crimen in me conjiciunt, conferunt; nescio quod fraudis crimen mihi inferunt, efferunt; fraudis, incertum cujus, crimen in me quærunt; cum alia, tum fraudis, nescio cuius, crimina in me ferunt; mihi adscribunt; fraus, nescio quæ, mihi in culpa ponitur, in crimine ponitur; crimini datur, fraudis, nescio quid, a me admissum; novum crimen afferunt, fraudem capitalem a me factam esse, fraudis crimine me accersunt, condemnant; fraudis conceptæ crimen in me derivant; in fraudis crimen, certe suspicionem, ad populum incurro, venio. Cf. Accuso, Insimulo, Culpa. USUS: Invidiose meam potentiam ad populum criminantur. Non omnia libet criminari. De quibus illum criminatus es. Cf. Detraho. CRĪMĬNŎSĒ, _En accusateur, avec passion_. SYN. Suspiciose, accusatorie, acerbe. USUS: Qui suspiciosius ac criminosius diceret, audivi neminem. CRĪMĬNŌSUS, a, um, _Digne cie reproche_, _blâmable_; _coupable_, _criminel_. SYN. Suspiciosus, quod criminis suspicionem affert, quod in crimine est, quod in crimine ponitur. USUS: Non credebam, hoc tibi criminosum fore. Orator acer, acerbus, criminosus. Officiosam amicitiam criminoso nomine inquinas. CRĪNES, ĭum, m. pl. _Cheveux_. SYN. Capilli. CRĪNĪTUS, a, um, _Qui a beaucoup de cheveux_. SYN. Capillatus, comatus. USUS: Gorgonis os anguibus crinitum, _la tête de la Gorgone avait des serpents pour cheveux_. Stellæ crinitæ, _comête_. Cf. Cometæ. CRISPUS, a, um, _Crépu_, _frisé_. CRISTA, æ, f. _Crête_; _aigrette_, _panache d’un casque_. USUS: Crista galeæ. CRISTĀTUS, a, um, _Qui a une crête_, _une aigrette_. USUS: Galea cristata. CRĬTĬCUS, i, m. _Critique_, _censeur_. SYN. Poematum, _aut_ similium operum judex, Aristarchus. USUS: Ego tanquam criticus antiquus, ut Aristarchus quidam judicaturus sum. CRŎCĔUS, a, um, _De safran_; _couleur de safran_, _jaune_, _doré_. USUS: Chlamys crocea. CRŎCŎDĪLUS, i, m. _Crocodile_. SYN. Lacerta Ægyptia magnitudinis immensæ. CRŎCUS, i, m. _Safran_. USUS: Meliora sunt unguenta, quæ terram, quam quæ crocum olent. CRŎTĂLUM, i, n. _Crotales_, _sorte de castagnettes_. SYN. Instrumentum musicum e laminis quibusdam æreis. USUS: Nec collegæ tui crotala et cymbala fugi. CRŪCĬĀMENTUM, i, n. _Tourment_, _souffrance_. SYN. Cruciatus. EPITH. Gravia morborum. USUS: Cruciamenta morborum interdum sunt graviora, quam tormenta carnificum. CRŬCĬĀTŪS, ūs, m. _Tourment_, _torture_, _supplice_. SYN. Cruciamentum, tormentum, pœna, supplicium. EPITH. Acerbissimus, mœstus, magnus, malus, summus, miseri, tetri. USUS: Magno animi cruciatu vitam agere, _passer sa vie dans des chagrins perpétuels_. Is se vel in cruciatum dari cupit. Cruciatu afficere aliquem. Confectus cruciatu summorum dolorum. Cui morbus tetros cruciatus ciet. Summo cruciatu supplicioque perii. Cf. Dolor, Affligo. CRŬCĬO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Cruciatu afficio, conficio, afflicto, torqueo, premo, exanimo, excrucio, vexo; angoribus, suppliciis, majori malo macto. ADV. Diu, impune. PHRAS. 1. Criminis insontem acerbe cruciavit, _il a cruellement torturé un innocent_. Insonti barbara feritate tormenta admovit; omnia exempla cruciatus in insontem edidit; crudelitate naturæ asperius fecit aliquid insonti; in summum cruciatum dedit hominem insontem; omnibus cruciatibus affecit, per ultimos cruciatus hominem insontem laceravit, excarnificavit. 2. Ea res me vehementer cruciat, _cette affaire me tourmente beaucoup_. Res me urit vehementer et sollicitat; animum discruciat, exercet; angor animo, intimis sensibus; eam ob rem gravis mihi sollicitudo incumbit; acerba me sollicitudo incessit; maximam sollicitudinem sustineo; summam acerbitatem, ægritudinem, molestiam capio, sustineo; in acerba sollicitudine, in magno angore sum; magna premor, opprimor sollicitudine; magna cura ac sollicitudo animo insidet, animum occupat, torquet, exagitat; gravi conturbor, æstuo sollicitudine; suspenso et sollicito sum animo; ægritudine prope contabesco; curis pene conficior ac consumor. Cf. Ango, Angor, Cura, Sollicitus. USUS: Fame et vigiliis cruciatur. Tuæ te ærumnæ premunt ac cruciant. Dies noctesque tuæ te sollicitudines torquent ac cruciant. Dies noctesque cruciaris et consumeris. Cf. Vexo, Torqueo. CRŪDĒLIS, e, gen. com. _Dur_, _cruel_, _inhumain_. SYN. Durus, inhumanus, ferreus, ferus, teter, immanis, importunus, omnis humanitatis expers, natura asper, singulari immanitate et crudelitate barbarus; barbarus atque immanis, inexorabilis, omni diritate atque immanitate deterrimus, immemor humanitatis, immansuetus, qui maxima asperitate et immanitate naturæ est. )( Clemens, misericors. PHRAS. 1. Homo crudelis est, _cet homme est cruel_. Ingenio sane est crudeli, quali nulla in barbaria quisquam tyrannus fuit; ejus immani et fœda crudelitate omnis Barbaria superata est; homo omni diritate deterrimus; cui volupe sit fœdum in modum lacerare miseros; omnia exempla cruciatus edere; omni sævitie, atrocitate plebem opprimere; optimum quemque per cruciatum necare, cum cruciatu interficere; omnibus tormentis excruciatos, omnibus cruciatibus affectos, laceratos interficere, necare; crudelitate utitur maxima; multa superbe, multa crudeliter facit; credas, feræ rabiem occupasse hominis animum, ita in quosvis sævus est et immanis; immanitate et crudelitate præditus est; crudelitatem vultu aspectuque horribili præ se fert; immanitate barbarus, sanguinarius, atrox, truculentus est; omnem humanitatem exuit; cum immanissimis feris crudelitate comparandus est; ab omni humanitate remotus, derelictus. Homo atrocis ingenii, animi trucis ac implacabilis; omnes mortales crudelitate vincit; cujus immanitas brutorum animantium ferocitatem non modo adæquat, verum etiam (horreo verba tam horrida) superat; est barbarie omni crudelior, expers omnis pietatis ac humanitatis; ea est morum, non asperitate, (levi enim illi vitium istud est) sed feritate, quam ne immanissimæ quidem ferarum omnium feræ possint attingere; anhelat imo e pectore crudelitatem; ea est importunitate naturæ, ut ejus crudelitas nulla miserorum calamitate expleri, satiari, saturari possit; ut crudelitatem in omnes promiscue expromat, exerceat, adhibeat; ut necare insontes crudelitate excogitata gaudeat. 2. Severi, non crudeles in liberos esse debent parentes, _les parents doivent user de sévérité et non de cruauté envers leurs enfants_. Bonum est, imo necesse, pueros in culpam lapsos a parentibus castigari, sed cavendum, ne crudelitati aditum patefaciant. Sicut parentum est, juveniles refrenare liberorum impetus, ita debent illi quoque manus, immo ipsum animum ab omni sævitiæ genere vindicare; sævitiam adversus liberos exercere, crudeliter agere cum filiis nunquam debent. Tanti esse nihil debet, ut crudeles in liberos simus; ut crudeles nos liberi experiantur. Si quid agitur cum filiis, crudelitas absit; nunquam crudelitati locus sit; dedecet parentes, pœnam de liberis sumere exempli parum memoris justæ severitatis; adhibere sævitiam in liberos; acerbe crudeliterque in liberos sævire. USUS: Animus ferus, crudelis, inhumanus. Bellum crudele. Pater in liberos crudelis. CRŪDĔLĬTAS, ātis, f. _Cruauté_. SYN. Sævitia, inhumanitas, feritas, acerbitas, atrocitas animi, importunitas, immanitas naturæ, morum acerbitas. )( Clementia. EPITH. Arrogans, domestica, gravior, crudelior, immanis et fera, importuna in aliquem, inaudita, incredibilis, inimica, insatiabilis, nefaria, regia, singularis, summa, tanta, teterrima. USUS: Misericordia in speciem crudelitatis labi; crudelitatis odio in crudelitatem ruere, _devenir cruel en haine de la cruauté_. Iste spumans ex ore scelus, anhelans ex infimo pectore crudelitatem, contorquet brachium. Ejus crudelitas nulla miserorum calamitate expleri, saturari, satiari potest. Crudelitatem in omnes promiscue expromit, adhibet, exercet. Crudelitate excogitata necare insontes gaudet, nec tam gustare civilem sanguinem, quam exsorbere optat. CRŪDĒLĬTER, _Avec dureté_; _cruellement_. SYN. Dure, acerbe; per cruciatum, cum cruciatu, omni cruciatu. )( Dissolute. USUS: Crudeliter animadvertere in aliquem. Crudelissime periit. CRŪDĬTAS, ātis, f. _Indigestion_. SYN. Stomachi affectio, cum male concoxit; stomachi redundantia ex ægra confectione ciborum. USUS: Cruditas morbi causa est. CRŪDUS, a, um, _Qui n’est pas mûr_, _vert_. SYN. Immaturus. USUS: 1. Poma ex arboribus cruda avelluntur, matura et cocta decidunt. 2. Cruditate affectus, _qui digère mal_, _qui a l’estomac chargé_. Crudior ad prandium venit. Roscius, quia crudior, agere noluit. Cf. Stomachus. CRŪENTO, as, avi, atum, are, a. _Ensanglanter_. SYN. Sanguine imbuo, sanguinem elicio. ADV. Impie. USUS: Nolebam propter me cæde civium cruentari rempublicam. Scelere cruentare secures suas. Cæde nefaria se cruentare. CRŬENTUS, a, um, _Sanglant_, _ensanglanté_. USUS: Cruentus civium sanguine. CRŬMĒNA, æ, f. _Bourse_. SYN. Loculus. CRŬOR, ōris, n. _Sang répandu_. SYN. Sanguis e vulnere. EPITH. Jucundus, civilis, quam recentissimus inimici. USUS: Cruorem inimici recentissimum ostendere. Cf. Sanguis. CRUS, crūris, f. _Jambe_. SYN. Tibia, pars pedis, quæ ex coxendice ad extremos pedis digitos pertinet. USUS: Crura alicui frangere, suffringere. CRUSTA, æ, f. _Superficie_, _enveloppe_, _écaille_, _croûte_. USUS: Vasis crustæ detrahebantur. CRUX, ŭcis, f. _Croix_. SYN. Patibulum. PHRAS. In crucem agere, rapere, tollere; cruci suffigere, affigere; crucem alicui figere, defigere, constituere; patibulo affigere; in cruce figere; cruce afficere; cruci aliquem dare; infelici arbori suspendere. (VULG. Crucifigere), _crucifier_. USUS: Verres civibus Romanis crucem minatus est. Crucem indemnatis fixit, constituit. Cruci hominem insontem dedit. Multos in crucem egit, sustulit. Multos cruciatu, cruce, morte affecit. (Crux _pro_ molestia, rebus adversis, calamitatibus _vulg. est_, _peine_, _tourment_). Crux SSᵐᵃ, _La Sainte Croix_. PHRAS. 1. Lignum, in quo salus nostra, ingemiscente rerum natura, pependit; in quo tribus clavis mundi salus affixa pependit. 2. (Crucifixi imago, VULG.), _Crucifix_. Imago Christi cruci affixi; simulacrum Christi e cruce pendentis; signum pendentis in cruce Servatoris nostri; simulacrum Christi in cruce morientis, in cruce exspirantis; effigies Christi in cruce suffixi. 3. (Crucem facere, VULG.), _se signer_, _faire le signe de la croix_. Crucis signum in fronte pingere, formare; cruce se signare; signum crucis in fronte effingere, exprimere; salutari se crucis signo munire; signum crucis fronti, pectori imprimere. Signum crucis Christiano more, Christiano ritu ducere. CŬBĬCŬLĀRIS, e, gen. com. _Où l’on couche_. SYN. Quod ad cubiculum pertinet. USUS: Lectus cubicularis. CŬBĬCŬLĀRĬUS, ii, m. _Valet de chambre_. SYN. Cubiculi minister. USUS: Nihil per cubicularium, omnia per janitores. CŬBĬCŪLUM, i, n. _Chambre à coucher_. SYN. Conclave. EPITH. Alienum, altum, amplum, hibernum, subgrande. USUS: Grande cubiculum, altum, hibernum valde probavi. In cubiculum introducere. CŬBĪLE, is, n. _Lit._ SYN. Lectus. EPITH. Duplex. USUS: Cubilia ferarum. Inire alienum cubile, _commettre un adultère_. Nemo tam miser, qui non cubile suum, _aut_ lectum salvum velit. Omnes mortales non solum vestigia, sed ipsa avaritiæ tuæ cubilia videre possunt, _siége_. CŬBĬTĀLIS, e, gen. com. _Haut d’une coudée_. SYN. Cubitum altus. CŬBĬTO, as, avi, are, n. _Être souvent couché_. SYN. Sæpe cubo. CŬBĬTUS, i, m. _Coude_; _coudée_. SYN. Mensura, quantum e cubito brachii ad extremam manum est. USUS: Levato in cubitum corpore, suffulcire mentum columna, _s’appuyer sur son coude_, _appuyer son menton sur ses deux bras_. Triennio ille tres cubitos non processit. Columna tribus cubitis alta. CŬBO, as, cubui, cubĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Recumbo, accumbo. PHRAS. Cubitum ivi, _j’allai me coucher_. Ad quietem ivi; quieti me tradidi; in lectum me recepi; cubitum discessi; conferre se cubitum parabat; strato se committere; lecto se commendavit; fessum diurno labore corpus quieti mandabat; lectum petiit; ad quietem se composuit. USUS: Deinde cubitum discessimus. Ægrotus in lecto cubans. CŪDO, is, di, sum, ere, a. _Battre_; _forger_. SYN. Ferio, percutio. USUS: Cudere nummos, _vel_ argentum, _battre monnaie_. CŪJAS, ātis, gen. omn. _De quel pays?_ SYN. Unde, qua ex gente? USUS: Socrates rogans, cujas esset? mundanum se respondit, totius mundi incolam, ac civem. CŪJUS, a, um, _A appartenant?_ _Dont, de qui_. USUS: Cuja res, cujum periculum. Cædes ei crimini detur, cuja interfuit. CŪJUSDAMMŎDI, _De quelque manière_. USUS: Animus non esse solum, sed cujusdammodi debet esse. CŪJUSMŎDI, _De quel genre_. USUS: Legem, cujusmodi sit, conservare. CŪJUSQUĔMŎDI, _De toutes sortes_. USUS: Homines cujusquemodi. CULCĬTA, æ, f. _Matelas_, _oreiller_. SYN. Pulvinus, lectulus, stragulum. USUS: Culcita plumea. CŪLĔUS, i, m. _Sac de cuir_. SYN. Saccus e corio, _vel_ lino factus. USUS: Parricidæ in culeum insuti in profluentem deferuntur. CŬLĪNA, æ, f. _Cuisine_. EPITH. Ingentes. USUS: Tua quidem Philosophia in culina est. CULMEN, ĭnis, n. _Faîte_, _sommet_. SYN. Fastigium. EPITH. Parvum, transversum. CULMUS, i, m. _Tige des plantes_, _chaume_. SYN. Frumenti calamus a radice ad spicam. EPITH. Geniculatus. USUS: Herbescens viriditas sensim adolescit, culmoque nixa geniculato vaginis jam quasi pubescens includitur. CULPA, æ, f. _Faute_. SYN. Causa, meritum, crimen, reprehensio. EPITH. Aliena, magna, minor, paterna, perpetua, præterita, propria, similis, summa, turpis, varia. PHRAS. 1. Tua culpa hæc acciderunt, _cela est arrivé par votre faute_. Tu unus ejus rei culpam sustines; tu ipse in culpa es, in te uno culpa ejus rei est; hujus rei culpa in te residet, hæret, consistit; tu ejus rei culpa teneris; tuo vitio perimus; omnes tibi culpam ejus rei attribuunt, assignant; tot malorum causas in te omnes conferunt, transferunt, derivant, inclinant, conferunt; penes te unum ejus rei culpam esse aiunt; te ejus culpæ coarguunt; te culpæ omnis reum faciunt; tuum hoc vitium est, de quo plectimur; in vitio tu es; in te injicitur ejus rei culpa; tibi vitio et culpæ datur; te unum in culpa et suspicione ponunt; in te unum culpam conjiciunt, referunt; merito tuo te accusant; ejus te mali fontem esse ac principium; tu unus in noxia es; te ipse jure optimo incuses licet auctorem omnium malorum; hujus rei culpam omnes in te rejiciunt, tibi adscribunt; te hujus mali fontem, originem, causam esse prædicant; hanc in te culpam omnes impingunt; hujus culpæ notam tibi uni inurunt; hujus rei culpa te condemnant. Cf. Causa, Adscribo, Criminor. 2. Gravem culpam admisit, _il a commis une grande faute_. Gravem culpam commisit, contraxit, suscepit; magno se crimine adstrinxit; gravi culpa se contaminavit; non levem culpam commeruit, in se suscepit; sequius admisit aliquid; graviter offendit, deliquit; in gravem culpam incidit; gravi se scelere commaculavit, inquinavit; gravi culpa se obstrinxit. Cf. Committo, Peccatum, Pecco, Crimen. 3. In culpa non est, _il n’est pas en faute_. Abest ab ea culpa longissime; extra culpam est; extra causam culpamque positus est; nihil in eo culpæ hæret, residet; culpa ea non tenetur; hujus rei culpa penes illum non est; noxæ ejus reus non est; ejus virium non est; ejus culpa, vitio id factum non est. 4. Expers omnis culpæ est, _il est tout à fait innocent_. Culpa caret, vacat; ab omni culpa abest, ab omni culpa remotus est; culpa omnis procul abest ab eo; abhorret ab ejus integerrimis moribus, quidquid culpæ in eum confertur; purus ab omni culpa est. Cf. Innocens. 5. Culpam a se facile removebit, _il se disculpera facilement_. Culpam haud ægre a se amovebit, amolietur, dimovebit; ea se culpa facile liberabit; ea se ex culpa facile eximet; eam se extra causam culpamque facile ponet; facile effugiet hoc crimen; ex eo crimine facile elabetur. Cf. Criminatio. 6. Culpam in alium rejicio, _je rejette la faute sur un autre_. Culpam in alterum confero, transfero, derivo, injicio, conjicio; in alium amolior, averto, inclino. 7. Culpam fateri, _avouer une faute_. Culpam agnoscere; culpæ se reum agere, peragere; de se ultro confiteri; non defugere noxæ confessionem. 8. Damna omnia, quæ culpa mea acciderunt, resarciam, _je réparerai tous les dommages que j’ai causés par ma faute_. Præstabo culpam; culpam redimam; quidquid detrimenti mea culpa acceptum est, sarciam, compensabo. USUS: Nulla culpa subest. Senatus in culpa est. Ejus peccati culpam unus sustines. Omnes se culpæ insontes clamant. Tibi præstanda est ea culpa. Cf. Crimen, Reprehendo. CULPO, as, avi, atum, are, a. _Reprendre_, _blâmer_, _critiquer_. SYN. Culpæ do, culpæ ejus tribuo, in culpa pono, reprehendo. USUS: Sæpe patientiam ejus culpavi. Cf. Reprehendo. CULTER, tri, m. _Couteau_. USUS: Cultros metuit tonsorios; cultro succinctus; cultrum stringere. CULTĬO, ōnis, f. _Action de cultiver_, _culture_. SYN. Cultura. USUS: Cultio agri. CULTOR, ōris, m. _Celui qui cultive_. USUS: Agrorum cultores, _laboureurs_. Veritatis, justitiæ cultor, fraudis inimicus, _ami de la justice_, _de la vérité_. CULTRIX, īcis, f. _Celle qui cultive_. CULTŪRA, æ, f. _Culture_. SYN. Cultio, cultus. EPITH. Multa, salutaris agrorum. USUS: Ager desertus a cultura hominum. Ager suapte bonus, diligentia et cultura melior. Ager nihil ferens, nisi magno labore ac cultura quæsitum. CULTŬS, ūs, m. _Genre de vie_. SYN. Vitæ ratio. EPITH. Communis atque usitatus vitæ, diligens, humanus civilisque, optimus, Deorum castissimus atque sanctissimus, plenissimusque pietatis, malus, mollissimus, necessarius, parvus, pius, quotidianus, saluber, moderatus, senior, tenuis, magnus, magnificus. USUS: 1. Idem nobis cultus, idem victus. Homines a fera agrestique vita ad humanum cultum civilemque traducere. Delectant magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia et copia. Cultus, et curatio corporis nobis adhibenda est. 2. Cultura, cultio, _culture de la terre_. Ager ex se fructum nullum edit sine cultura hominum. 3. Cura, _témoignage de respect_, _honneur_. Tribuere alicui officium et diligentem cultum. Cf. Colo, Religio. 1. CUM, _Avec_. Præpositio. Vim habet conjunctionis, societatis, interdum instrumenti. USUS: Cum magno labore, cum magna spe agit. Cum gladio cruento comprehensus est. Cum ferro invadere in aliquem. Cum magno fletu, cum voluptate auditur. Considerate cum animis vestris. Habeo statutum cum animo meo. Cf. Simul. 2. CUM, _Lorsque_. Adv. SIGNIF. Causam, occasionem, tempus. Antiquis quum. USUS: Nox una intercessit, cum ille ita mutatus est. Aliquot sunt dies, cum te amo. Fuit id quondam tempus, cum, etc. CUM, TUM, _D’un côté, de l’autre_; _non seulement, mais encore_; _tant.... que_; _soit.... soit que_. Præcedit illud, hoc consequitur. SYN. Et, et; non solum, sed etiam. Cum minus quiddam, tum vero gravius et majus significat. USUS: hoc cum utile, tum illud longe honestissimum est, quod. Cum doctrina, tum imprimis pietate excellens. Id fecit cum sæpe alias, tum vero hoc tempore frequentissime. Cum cætera, tum hoc dictum vitupero. CUMPRĪMUM, _Alors que_. SYN. Ut primum, ubi primum, simul atque. USUS: Cumprimum posse ingredi cœpit, non recusabat, etc. CUMPRĪMIS, _Surtout_, _principalement_. SYN. Imprimis. USUS: Homo cumprimis locuples et honestus. CŬMŬLĀTĒ, _Pleinement_, _abondamment_. SYN. Plane, abundanter, majori mensura. USUS: Cumulate mihi gratias egit, satisfecit. Non modo liberaliter, sed ornate etiam cumulateque tractatus sum. Cumulatius augere munus aliquod. CŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_; _combler_. SYN. Augeo, adaugeo, expleo, compleo, perficio. )( Detraho, imminuo. USUS: Scipio bellicam laudem eloquentia cumulavit. Alio scelere id scelus cumulasti. Maximo gaudio, ira, voluptate cumulor. Mirabar, locum augendi in eo fuisse, quod dudum cumulatum videbatur. Homo omni laude cumulatus. Cf. Augeo, Orno. CŬMŬLUS, i, m. _Amas considérable_; _comble_. SYN. Acervus, accessio, summa. USUS: Ad summam ex illius reditu lætitiam cumulus gaudii accessit ex adventu tuo. Beneficium tuum magno cumulo auxisti. Etsi alioquin illum amo, accedit tamen cumulus commendationis tuæ. Ad tua plurima de me merita maximus hoc facto cumulus accessit. De laudibus Dolabellæ cumulum deruam. Tua commendatione ad meam voluntatem cumulus accedit. Cumulos exstruere. CŪNĀBŬLA, ōrum, n. pl. _Berceau d’enfant_; _origine_. SYN. Cunæ. TRANSL. Rudimenta. USUS: An alia putas esse rudimenta et cunabula virtutis? CŪNÆ, ārum, f. pl. _Berceau_. SYN. Incunabula, cunabula. USUS: Vagire in cunis. CUNCTĀBUNDUS, a, um, _Qui hésite_. SYN. Segnis, resistens. CUNCTANTER, _Avec hésitation_, _lentement_. SYN. Lente. CUNCTĀTĬO, ōnis, f. _Retard_, _lenteur_, _hésitation_. SYN. Mora, tarditas. USUS: Studium semper adsit, cunctatio absit. Sæpe cunctatione et tarditate, cum otium volunt sine dignitate retinere, utrumque amittunt. Cf. Mora. CUNCTĀTOR, ōris, m. _Qui temporise_, _qui hésite_. USUS: Nosti, quam Marcellus parum efficax sit, quam tardus, quam cunctator. CUNCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Temporiser_, _tarder_, _hésiter_. SYN. Remoror, retardo, differo. )( Propero. ADV. Diutius in vita. USUS: 1. In cursu bonorum consiliorum cunctandum non est aut tergiversandum. An etiam tum cunctabimini, quiescetis, timebitis? 2. Percunctor, _demander_. Cum ex me cunctaretur _pro_ percunctaretur. Cf. Remoror, Differo, Mora, Tardus. CUNCTUS, a, um, _Tout_. R. q. Conjunctus. SYN. Omnis, totus, universus. USUS: Cuncta sidera, cunctus populus; cuncta Ægyptus, cuncta terra. CŬNĔĀTIM, _En forme de coin_. SYN. Per cuneos. USUS: Cuneatim urbem oppugnabant. CŬNĔŎLUS, i, m. Dimin. _Petit coin_. SYN. Parvus cuneus. CŬNĔUS, i, m. _Coin_. SYN. Quod inseritur in ligno findendo. USUS: Hos ille cuneos inserens prorupit artus. CŬNĪCŬLUS, i, m. _Lapin_; _souterrain_; _mine (de guerre)_. SYN. Fossa subterranea. PHRAS. (Cuniculum fecerunt, VULG.), _ils firent une galerie souterraine_. Cuniculum egerunt; cuniculis subtraxere aggerem. USUS: 1. Quatuor homines cuniculus oppressit. Cuniculum agere. Cuniculis oppugnare. 2. TRANSL. Dolus, _moyen détourné_, _sourde menée_. Prius vi, nunc cuniculis me oppugnat. CŬPA, æ, f. _Tonneau_, _barrique_. SYN. Vas vinarium, ubi mustum coquitur, et defæcatur. USUS: Vinum a propola, et de cupa. CŪPĒDĬA, ōrum, n. pl. et CŪPĒDĬÆ, ārum, f. pl. _Mets de choix_, _friandises_. SYN. Suaviores epulæ, _vel_ earum cupiditas; deliciæ ciborum; gulæ irritamenta. USUS: Ægrotationi subjecta sunt avaritia, liguritio, vinolentia, cupedia, mulierositas. CŪPĒDĬNĀRĬUS, a, um, _Pâtissier_, _confiseur_. SYN. Esculentarum rerum venditor. CŬPĬDĒ, _Ardemment_, _passionnément_. SYN. Studiose, avide, callide. Sæpius in vitium. USUS: Agros suos studiose colit, non alienos cupide appetit. Moniti, ne cupide quid agerent Multa a senatu cupide, multa temere fiebant. CŬPĬDĬTAS, ātis, f. _Désir_, _ardeur_, _passion_. SYN. Aviditas, ardor, amor, animi impetus, cupiditatis sitis, libido, studium, desiderium, desideratio. EPITH. Acerrima, fortissima, acrior, insanior, apertior, cæca atque temeraria, dominatrix animi, effrenata et furiosa, excellens laudis in omnibus rebus, flagrans, honesta, impia, improbissima, inconsiderata, incredibilis, inexplebilis, infinita, inhonestissima, injusta dominatus, insatiabilis, levis, liberalior, non mediocris, obscura, occulta atque tecta, lubrica dominandi, projecta, sacra, summa, singularis, sollicita, turpior, vacua, tam varia, tam nova. Cupiditates contrariæ, diversæ et inter se pugnantes, extraordinariæ, faciles, intolerabiles, immensæ, et innatæ, inanes adolescentiæ, indomitæ animi, inexplebiles, innumerabiles, multæ, quam variæ, quam infinitæ, naturales et inanes, naturales et necessariæ. PHRAS. 1. Cupiditatem alicui facere, _enflammer les désirs de qqn_. Cupiditatem alicui injicere; cupiditate incitare, incendere, inflammare, afficere; in cupiditatem rei impellere; cupiditatem erigere. 2. Cupiditatem habere, _désirer avec passion_. Magna cupiditate teneri; inflammari, rapi, ferri, efferri cupiditate; cupiditate flagrare; cupiditatem præ se ferre; magno studio in rem ferri; esse in aliquo cupiditatem; incensum esse desiderio; studio inflammatum; magno rei desiderio teneri, moveri, æstuare, flagrare, exardescere. Cf. Desidero, Desiderium. 3. Cupiditatem comprimere, _étouffer_, _arrêter ses désirs_. Docemur domitas habere cupiditates; libidines coercere, frangere, cohibere; restinguere cupiditates; imminuere certe et debilitare; modum ponere cupiditati; imperare sibi; nec parere libidini, nec morem gerere cupiditati; regere consilii gubernatione cupiditatem; cupiditatem comprimere. 4. Cupiditatem explere, _satisfaire ses passions_. Cupiditatibus suis servire, obsequi, parere, morem gerere; rapi cupiditatibus suis; inflammata ferri libidine; cupiditati frena laxare; cupiditate longius procedere; efferri libidinis impetu; cupiditati suæ satisfacere, obtemperare. USUS: Suffragari alterius cupiditati, _favoriser les passions de qqn_. Cupiditate se devincire, _se laisser enchaîner par ses désirs_. Cf. Avaritia, Desiderium, Libido. CŬPĪDO, ĭnis, f. _Désir_, _envie_, _passion_. SYN. Cupiditas. USUS: Bona pars hominum decipitur cupidine. CŬPĬDUS, a, um, _Qui désire_, _qui souhaite_, _qui aime_. SYN. Studiosus, appetens, avidus, amans, observans. )( Moderatus. ADV. Nimium decedendi, valde spectandi, vehementer. PHRAS. Minime sum cupidus, _je ne désire rien_. Remotus ab omni cupiditate sum; careo omni cupiditate; cupiditatem omnem abjeci; nulla me tenet cupiditas; nulla in me est cupiditas; procul absum a cupiditate. Cf. Cupiditas. USUS: Est ille perstudiosus tui, et cupidus in perspicienda veritate. Græci contentionis quam veritatis cupidiores. Cf. Avarus, Avidus. CŬPĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Désirer_, _souhaiter_. SYN. Opto, exopto, aveo, desidero, expeto, appeto, concupisco, cupidus sum, studio et cupiditate ardeo, cupiditatem habeo, cupiditas me tenet, cupiditate flagro, inflammatus sum, cupidatate in aliquam rem immineo, desiderio teneor, studio efferor, alacer animo sum, aviditas me tenet, gestio, sitio, cupiditas alicujus rei est, studio trahor, incendor. ADV. Diu, mirabiliter, nefarie, plane, summe, valde, vehementer, vehementius. USUS: 1. Hoc nos vitare cupimus; ardenter aliquid cupere. 2. Faveo, studeo, benevolus sum, _s’intéresser à_, _être bien disposé pour_. Dolabellæ causa cupio omnia, et debeo. Vehementer alicujus causa cupere. Tibi uni maxime cupio. Faveo Curioni, Cæsari honestissime cupio, pro Pompeio emori volo. Cf. Desidero, Cupiditas. CUR? _Pourquoi?_ SYN. Quare? quamobrem? quid est, quod? qua ratione? eccur? quid est causæ? quid est? USUS: Quid est causæ, cur repudietur? causa, cur cuperes, non erat. CŪRA, æ, f. _Soin_. SYN. Diligentia, studium, cogitatio, meditatio, angor, metus, molestia, sollicitudo, acerbitas. EPITH. Acris, anceps, antiquissima, assidua et perpetua salutis, difficilis alicujus rei, dignissima virtutis alicujus, divina, domestica, fixa, gratissima, gravis, incredibilis, magna, majuscula, non mediocris, minor, parva, reliqua, sagax, sempiterna, simplex, summa, vetus animi. Curæ anxiferæ, honestæ, incredibiles, magnæ, miserrimæ, optimæ, plurimæ. PHRAS. 1. Ea res tibi magnam curam afferet, _cette affaire vous causera de grands soucis_. Magnam curam injiciet, dabit; ex ea re magnæ tibi curæ nascentur; ea res magnis te curis afficiet, conficiet, implicabit; ea res multis franget te curis; multis curis te macerabit, excruciabit; cura ac sollicitudine animum occupabit. 2. Curam, quæso, reipublicæ suscipe, _acceptez, je vous en prie, le gouvernement de l’État_. Complectere, quæso, rempublicam tuis curis; curam omnem ad rempublicam conferto; ad reipublicæ curam te animumque conferto; in maximis negotiis tuis etiam huic cogitationi tempus impertire, quam reipublicæ cura injecerit; in his studiis omne studium tibi et cura ponatur, adhibeatur, consumatur; in ea re curas tuas omnes pone, fige, defige, infige, ut respublica salva sit; in eam curam toto pectore incumbe; in eo cura tua versetur omnis; perpetua illa cura apud te excubet, ut rempublicam salvam præstes; sustine, quæso, tantisper reipublicæ curam; animum ad publicæ rei curam converte; nullam aliam priorem, quam reipublicæ curam age; in eadem, quæso, cura rempublicam habe, qua privatam; curationem reipublicæ hoc maxime tempore age; publicis, quæso, negotiis inservi; nihil tibi potius, nihil antiquius sit reipublicæ cura; omnium rerum prima tibi sit et antiquissima reipublicæ cura. Cf. Curo. 3. Si tibi salus mea curæ est, _si ma vie vous tient à cœur_. Si tibi salus mea cordi est; si qua salutis meæ cura te tangit, attingit, tenet; si tibi cura est de salute mea; si curæ habes salutem meam; si salutis meæ rationem ducis aliquam. 4. Curam mihi exemit, _il m’a enlevé cette inquiétude_. Magna me cura levavit; curam meam levavit; multa me cura solvit, liberavit, laxavit; magnam curarum partem mihi ademit. 5. Curam hanc dudum deposui, _depuis longtemps j’ai laissé de côté ce souci_. Abjeci, dimisi, animum ab ea cura abduxi, traduxi; cura illa dudum consedit; cura ea me dudum expedivi. 6. Cura mihi augetur, _mes soucis augmentent_. Cura acuitur, cura in sollicitudinem vertitur. 7. Curis consumi, _je suis dévoré d’inquiétude_. Curis macerari, confici, absumi, exedi, frangi, discruciari. 8. Alia ex alia me cura invadit, _mille soucis m’envahissent_. Alia ex alia me cura excipit, mihi incumbit; mihi nascitur; me urget, premit, urit; animo insidet; animum obsidet, occupat, aggreditur, exagitat, discruciat, oppugnat, exercet; curarum agmine obsideo, oppugnor; curarum fluctibus occupor, obruor, crucior; alia ex alia cura me gravius angit, sauciat. 9. Curas illas excute, _quittez ce souci_. Abjice inanes has curas ac sollicitudines; mitte curas inanes; exue te his curis; animum avoca ab hac molestia; curas has infestas ex animo ejice; absterge et exclude istam ex animo ægritudinem; expue hanc animo molestiam, et te tibi vindica. 10. Jam sine cura sum, _je n’ai plus de soucis_. Cura omni vacuus sum; cura omnis jam consedit; animo otioso sum ac soluto; jam mihi in vado res est, timore expeditus, solutus a curis, expers curæ sum; nulla me cura coquit; nulla sollicitudo mordet; nulla tristitia exedit. Cf. Sollicitudo. USUS: Sit tibi mea dignitas curæ. Sit tibi cura de dignitate mea. Habeto curæ dignitatem meam. Fugere omnem de republica curam. CŪRANTĬA, æ, f. _Diligence_. SYN. Cura. )( Non curantia. USUS: Quod me admones de non curantia, recte facis. CŪRĀTĬO, ōnis, f. _Administration_, _charge_, _office_. SYN. Procuratio, administratio. EPITH. Agraria, regia, integra, periculosæ, ancipites, variæ. USUS: Cultus et curatio corporis est adhibenda. An Dii ab omni curatione et administratione vacent? Res annonaria est curationis meæ. Hæc curatio ad me delata est. Ejus provinciæ curationem suscepi, egi. Inter primam curationem exspiravit. Gravibus morbis ancipites et periculosæ curationes adhibentur, præscribuntur. Omni curatione vacare. Cf. Administratio. CŪRĀTOR, ōris, m. _Préfet_, _commissaire_. SYN. Procurator, præfectus. USUS: Curatores urbis, annonæ. Ludorum curatorem constituere, præficere. CŪRĬA, æ, f. _Assemblée du Sénat_. SYN. Sedes ac templum consilii publici, tribus, privatæ domus pars. EPITH. Crudelis, elinguis, major, minor, multa, nova. USUS: Curia vindex temeritatis, moderatrix officii. Curia, templum sanctitatis, amplitudinis, mentis, consilii, caput urbis, ara sociorum, portus omnium gentium. CŪRĬĀLIS, is, m. _Habitant du même bourg_. SYN. Tribulis, municeps. USUS: Cimon in suos curiales hospitalis. CŪRĬĀTUS, a, um, _De curie_. USUS: Lex curiata. Curiata, centuriata comitia. CŪRĬO, ōnis, m. _Curion_, _prêtre d’une curie_. USUS: Curio maximus. CŪRĬŌSĒ, _Soigneusement_. SYN. Diligenter. USUS: Quærere, conquirere aliquem, aliquid curiosius. CŪRĬŌSĬTAS, ātis, f. _Soin_, _curiosité_. SYN. Nimia diligentia, cura humani ingenii. USUS: Sum in ejus rei curiositate. CŪRĬŌSUS, a, um, _Soigneux_, _exact_. SYN. Nimium in quærendo diligens. ADV. Belle. USUS: Nihil de aliis inquirere, minimeque in aliena re curiosum esse. Homo curiosus et plenus negotiis. Servulus percuriosus. Non sum in exquirendis juribus curiosus. Non ita latet, quin curiosis oculis perspici possit Cf. Cura. CŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_, _avoir soin_. SYN. Do operam, laboro, elaboro, studeo; curam, diligentiam adhibeo, curam in aliqua re pono; cura ac diligentia complector, diligentiam in aliquam rem confero; mihi curæ est, procuro, tracto, administro; _item_: medeor, curationem adhibeo. ADV. Diligenter aliquem, de aliquo, mandatum, valetudinem, perferendas litteras, diligentissime, etiam atque etiam, fideliter mercedes prædiorum, honorificentissime decernendum de rebus gestis, laxius, leviter ægrotantem, magnopere, mediocriter, omnino nihil, prope prorsus, nihil aliud, studiose omnia, maxime. PHRAS. 1. Curabo res tuas diligenter, _je prendrai grand soin de vos affaires_. Habebo rationem dignitatis tuæ; inserviam honori tuo; summa contentione pro te decertabo; suscipiam propugnationem, ac defensionem dignitatis tuæ; rerum tuarum rationem ducam; in negotia tua omni cogitatione, toto pectore curaque incumbant; rerum tuarum mihi semper antiquissima cura erit; de rebus tuis securus esto, curabo pulchre omnia; curam de te geram diligentem, tua negotia, quidquid ad te pertinebit, uti debeo, diligenter agam; res tuas, negotia, rationes pro virili parte tractabo, administrabo, procurabo. 2. Ille curat, tractatque res meas, _il s’occupe de mes affaires et les traite_. Procurator is rerum mearum est, curator et administer; ille sustinet rerum mearum curam; curationem agit, curam habet rerum mearum; is est, cui res meas tractandas, administrandas, procurandas commisi, credidi, commendavi; cujus fidei potestatique res meas commisi, mandavi; in cujus fidem tutelamque res meas tradidi, permisi. Cf. Cura, Committo, Commendo. 3. Cura, quæso, res meas diligenter, _occupez-vous avec soin de mes affaires, je vous prie_. Fac, ut meæ tibi rationes curæ sint; prospice, consule, provide rationibus meis; suscipe me, respice fortunas meas. Tuere me, fove, ac complectere. Cf. Curam suscipere. 4. Res alienas diligenter, tuas negligenter curas, _vous vous occupez avec ardeur des affaires d’autrui et vous négligez les vôtres_. De aliis plurimum, de te ipso rebusque tuis minime laboras; aliena tibi curæ sunt, tua negligis; aliorum rationes pluris apud te sunt, quam tuæ; propensior ad alios, quam ad te ipsum tua voluntas est; alienæ voluntati ut morem geras; obsequaris, te ipsum deseris, relinquis, destituis; ut aliis satisfacias, aliorum causa te ipsum destituis; quid aliis placeat, quid aliorum e re sit, attendis, at rerum tuarum ratio quid postulet, minime cogitas; alienæ causæ patronus, tuæ pene prævaricator es; alienis commodis omni studio, cura, labore inservis, invigilas, operam das, dicas, navas, præstas, tribuis, de tuis commodis nihil agis, tua commoda minime tibi cordi sunt; aliorum commoda dum captas, dum aliorum causam foves, juvas, agis, suscipis, tuam jacere, frigere, neglectam jacere pateris, tuam abjicis, nihil facis; de aliena causa sollicitus, tuæ oblitus es; alienæ causæ faves, tuam contemnis; quod tuæ causæ studium dicare deberes, id alienæ dicas, in aliena collocas. 5. Nihil ille curat, _il ne s’en occupe pas_. Haud in magno ponit discrimine; nec quidquam illi pensi est; nihil pensi habet; nihil moratur; nullo loco id numerat; ab rerum suarum sensu jam dudum abalienavit animum; se, libertatem, salutem dudum projecit; nihili hæc facit; omnia in minimis ponit, deputat. 6. Curavit hominem, _il a guéri l’homme_. Curationem illi adhibuit, admovit, attulit; morbum depulit, sustulit, profligavit; sanitati hominem restituit; ejus opera recreatus a morbo est; valetudinem, vires recepit. Cf. Sano, Convalesco. USUS: 1. Funus ei faciendum curavit. Deos non curat. Signa, quæ mihi curasti, reddita sunt. Corpora curare milites jussit, cibo reficere. 2. Valetudini restituo, _soigner_, _guérir (une maladie)_. Violentis medicamentis curare eum, qui gravius ægrotat. Provinciam curavit, sanguinem misit. CURRĬCŪLUM, i, n. _Endroit où l’on court_, _lice_, _carrière_; _course_; _char_. SYN. Spatium, quo curritur; stadium, cursus, currus. EPITH. Æternum, exiguum vitæ, æternum gloriæ, tam exiguum, tam breve vitæ, vetus. USUS: Deflexit de curriculo mos majorum. Animum de curriculo litterarum negotii alicujus causa deflectere. Vivendi curriculum honeste conficere. Exiguum vitæ curriculum nobis natura circumscripsit, æternum gloriæ. Hæ exercitationes ingenii, hæc curricula mentis. Curricula sermonum. Omne curriculum industriæ meæ in amicorum periculis elaboratum est. De proposito mihi curriculo nihil discedam. CURRO, is, cŭcurri, cursum, ere, n. _Courir_. SYN. Cursum conficio, cursum teneo, cursum curro. ADV. Aperte eosdem cursus, certatim ad opus, furtim, longius, proclivius, raptim in sententiam. PHRAS. Ad aliquem currere, _courir vers qqn_. Cursu tendere, contendere ad aliquem; cursu effuso aliquo ferri, provolare; cursim ad aliquem pergere; cursu ad aliquem ire. USUS: Qui stadium currit, eniti debet, ut vincat. CURRŬS, ūs, m. _Char_. SYN. Vehiculum, cisium, carpentum, pilentum. USUS: Visus est sibi in somnis curru quadrigarum vehi. Curru albis equis juncto invehitur. Cisio regionem pervolat. In rheda vehi. Aliquem de curru detrahere. De foro in Capitolium currum flexit, vehiculo eripuit se ex oppido. Curru sublimis ibat in regiam. Aurato eminens curru vehebatur. CURSIM, _En courant_, _à la course_. SYN. Cursu, effuso cursu, effusissimis habenis, laxatis habenis. USUS: Cursim impetum facere, cursim aliquo pergere. Quæ ego sero et cursim, et subsecivis, ut aiunt, operis arripui. Cursim dicere. CURSO, as, are, n. _Courir souvent_, _çà et là_. SYN. Frequenter curro. ADV. Temere, ultro. USUS: Cursare ultro citroque, huc illuc. CURSOR, ōris, m. _Coureur_. USUS: Cursores in stadio. Cursor ad Olympia profecturus. CURSŬS, ūs, m. _Course_; _voyage (sur terre ou sur mer)_; _cours_, _durée_. SYN. Curriculum, iter, navigatio, lapsus. EPITH. Admirabilis orationis, æquus, æternus gloriæ, apertus ad laudem, assiduus, brevis, sempiternus celerior ætatis, certus, concitatior, contentus, decorus, facilior ad gloriam, forensis, incertus, incitatior, incredibilis, inusitatus verborum, legitimus, lunaris atque infimus, magnus, maritimus, maximus, olympiacus, otiosus vitæ, rectus, secundus, simillimus totius vitæ, summus, suspectus honorum, tantus verborum. Cursus æquabiles, æterni, ætherii, annui, celeres, certi et constantes, contrarii, dispares astrorum, immoderati, immutabiles, maritimi, ordinati, perennes ac perpetui, stati et immutabiles, vagantes, varii. USUS: 1. Contento cursu classis Italiam petebat. Brevi tempore magnos cursus conficere. Secundo vento cursum tenere. Vivendi cursus, solis, stellarum cursus. 2. TRANSL. Cursus animi et industriæ, _carrière_, _manière_. Vide, in quo cursu simus. Vita brevis est, cursus gloriæ sempiternus. Non omnibus idem cursus in cœlum patet. Per rectum cursum ad honores non pervenit. A genere cursuque meo vivendi nunquam desciscam. CURTUS, a, um, _Écourté_. SYN. Decurtatus, mutilus. USUS: Nihil inconditum, nihil curtum, nihil claudicans. Meæ aures completo verborum ambitu gaudent, et curta sentiunt, nec amant redundantia. CŬRŪLIS, e, gen. com. _Curule_. USUS: Sella curulis, ædilitas curulis. CURVO, as, avi, atum, are, a. _Courber_. USUS: In arcum curvare. CURVUS, a, um, _Recourbé_. SYN. Flexus, contortus. CŪSOR, ōris, m. _Monnayeur_. USUS: Monetæ cusores. CUSPIS, ĭdis, f. _Pointe_. SYN. Acuta pars gladii. CUSTODĬA, æ, f. _Prison_; _gardes_, _sentinelle_. SYN. Carcer, præsidium, vigilia, excubiæ, conservatio. EPITH. Fida, infelix capitis, libera et non sollicita, liberalis, optima tutissimaque, privata, publica, regia, horribilis, mirifica. PHRAS. 1. In custodiam dare, _mettre en prison_. In custodiam tradere; in custodia includere; custodia septum tenere. Cf. Carcer. 2. Ex custodia dimittere, _relâcher_. Ex custodia emittere, amittere, educere, eripere; vinculis levare, exsolvere. Cf. Carcer, Vinculum. 3. In custodia esse, _être en prison_. In custodiis haberi, teneri, retineri. USUS: Exercitus, præsidium populi Rom., custodia provinciæ. Urbis custodiam agere. In urbis custodia te fortuna posuit, _la fortune vous a commis à la garde de la ville_. In hac custodia, velut in specula collocati sumus, ut populum metu vacuum nostra vigilia et providentia servemus. Illam coloniam ego meis vigiliis et custodiis munivi. Advigilare ad custodiam ignis. Illæ tabulæ privata custodia continentur. CUSTŌDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Garder_. SYN. Asservo, tueor, septum custodia teneo, in vigilia rei alicujus maneo, privata custodia contineo, incolumem servo, observo, præsidio sum, custodia teneo, præsidiis firmo, custodiis munio, præsidium impono, diligenti custodia asservo, speculor, conservo. ADV. Diligentissime librum, recte, sanctissime signa et ornamenta urbis. USUS: Me non solum amicorum fides, sed oculi universæ civitatis custodiunt. Posse percipere animo, et custodire memoria. Delecta juventus ejus corpus custodit. Custodire litteris magnorum virorum dicta. CUSTOS, ōdis, m. _Gardien_. SYN. Conservator, vindex, defensor. EPITH. Bonus defensorque provinciæ, diligentissimus pacis et otii, præclarus ovium, malus, primus. Custodes certi, multi, severi. USUS: Custos, præses, conservator urbis et libertatis. Malus custos diuturnitatis metus. Fani, urbis custodes. Sapientia custos et procuratrix hominis. Præficere custodes alicui rei. In aliqua re custodes ponere. CŬTIS, is, f. _Peau_. SYN. Pellis, corium. USUS: Aliquid intra cutem inest vulneris. CYCNĒUS, _vel_ CYGNĒUS, a, um, _De cygne_. USUS: Cygnea vox et oratio. CYCNUS _vel_ CYGNUS, i, m. _Cygne_, _oiseau_. SYN. Olor. EPITH. Providentes. USUS: Cygni non sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab eo divinitatem habere videantur, quia providentes, quid in morte boni sit, cum cantu et voluptate moriuntur. CY̆LINDRUS, i, m. _Cylindre_. SYN. Quod volubile est, ut columna teres. USUS: Cylindrum volvere, versare. CYMBA, æ, f. _Barque_, _canot_, _nacelle_. SYN. Scapha et parva navis. USUS: Cymbarum multitudo. CYMBĂLUM, i, n. _Cymbale_, _instrument de musique_. USUS: Domus cantu et cymbalis personat. D DACTY̆LUS, i, m. _Dactyle_, SYN. Pes carminis heroici. DĀCTȲLĬCUS, a, um, _De dactyle_. USUS: Numerus dactylicus. DÆMON, ŏnis, m. _Esprit_, _génie_. SYN. Lar, genius. Cf. Diabolus. DÆMŎNĬUM, ii, n. _Génie_. SYN. Genius. USUS: Socrates ait, esse divinum quiddam quod dæmonium appellat, cui semper ipse paruerit, nunquam impellenti, sæpe revocanti. DĀMA, æ, f. _Daim_, _animal_. DAMNĀTĬO, ōnis, f. _Condamnation judiciaire_. SYN. Condemnatio. EPITH. Aliena, misera, invidiosa. Damnationes acerbissimæ reorum, quotidianæ. USUS: Omnes damnatione ignominiaque digni. Reorum damnationes acerbissimæ. DAMNĀTŌRĬUS, a, um, _De condamnation_. USUS: Judicium damnatorium. DAMNĬFĬCUS, a, um, _Malfaisant_, _nuisible_. USUS: Bestia damnifica. DAMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_. SYN. Condemno, improbo, supplicio addico, damnatione afficio, vitam alicujus, _aut_ sanguinem addico. ADV. Damnari honeste, inique a civibus, palam, voce omnium. USUS: Aliquem sceleris, injuriarum, stultitiæ damnare. Mulier unius peccati damnata uno judicio, multorum maleficiorum convicta putatur. Turpi judicio damnatus. Nomine conjurationis, de vi, de majestate damnatus. Capite damnatus. Causa judicata, convicta, damnata. Cf. Condemno, Animæ damnatæ. DAMNŌSĒ, _De manière à causer du tort_. USUS: Damnose bibere, _boire à ruiner qqn_. DAMNUM, i, n. _Perte_, _dommage_, _détriment_; _tort_, _préjudice_. SYN. Jactura, detrimentum, incommodum, malum, fraus, dispendium. EPITH. Magnum, majus, minus, novum, quæstuosum, tantum, damna aleatoria, maxima. PHRAS. 1. Ea res non parva tibi damna inferet, _cette affaire vous causera de grands dommages_. Damna non levia dabit, afferet; multis gravibusque damnis te afficiet; damno erit ac calamitati; gravia detrimenta inferet, importabit; detrimenta non pauca injunget, invehet; plagam rebus tuis gravissimam injiciet; imponet vulnus sane gravissimum; ea res ad tuam perniciem pertinet; res tuas magnopere labefactabit; pestem tibi et exitium afferet; tibi noxæ erit; gravibus damnis te mulctabit; plus damni ac mali datura est, quam credi possit; ea res fraudi aliquando tibi futura est; malo tibi erit ac calamitati; calamitatem inferet certissimam; exitium struet; damna non levia pariet, creabit. 2. Magnum damnum passus sum, _j’ai essuyé de grandes pertes_. Ob eam rem in maximam fraudem incurri, incidi; magna inde rei familiaris naufragia feci; plagam inde odiosam accepi; magnum meæ res vulnus acceperunt et mortiferum; magnum mihi vulnus inustum, impositum est; plaga mihi injecta est maxima; multa detrimenta mihi sunt allata, importata; magnam inde jacturam feci, accepi; carpi me gravibus quotidianisque damnis comperi; magna clades familiaris rei accepta est; accisæ admodum ea clade res meæ sunt; non parva clades rebus meis incidit; magna rerum mearum imminutione id accidit; existimatio mea graviter læsa, offensa est; magnum incommodum accepi; calamitatis aliquid acceptum est; fractæ eo casu res nostræ sunt; allisæ graviter; gravi vulnere afflictæ; damnum feci, contraxi maximum; detrimentum cepi, accepi, feci sane gravissimum; damnis non levibus affectus, mulctatus sum; res meæ grave damnum subiere; gravi ictu perculsæ sunt, ac pene prostratæ; grave vulnus rebus meis inflictum est. 3. Damnum mihi minatur, _il me menace de grands dommages_. Machinam in caput meum comparat, intendit; caput meum oppugnat; exitium mihi parat; ad perniciem capitis mei incumbit; omnia ad perniciem meam instructa sunt; pestem mihi et exitium denuntiat. 4. Damnum compensare, _réparer ses pertes_. Damnum præstare, illita damna sarcire, detrimenta resarcire. Cf. Compenso. USUS: 1. Damnis multis me affecit; multum damni dedit, _causer du dommage_. In mercatura magnum damnum fecit, contraxit, _éprouver des pertes_. 2. Damna illata tibi præstanda, sarcienda sunt, _il vous faut réparer les dommages causés_. Cf. Detrimentum, Incommodum, Noceo. DĂPES, um, f. pl. anom. daps, _Sacrifice offert aux dieux_; _banquet_, _festin_. SYN. Epulæ in sacrificiis Deorum largiores et opipari apparatus. USUS: Lautæ, opimæ, festæ dapes. Cf. Convivium. DAPSĬLIS, e, gen. com. _Abondant_, _riche_, _somptueux_. SYN. Abundans, largus, lautus, USUS: Sumptus dapsilis. DAPSĬLĬTER, _En faisant bonne chère_, _magnifiquement_, _somptueusement_. SYN. Opipare, large, magnifice, splendide, abundanter, laute, liberaliter. DE, præpos, _De_. USUS: 1. Ex, ad personam relatum: Audivi hoc de parente, _j’ai ouï dire à mon père, etc._ Emit agrum de socero. 2. Ex, ad locum refertur: De via me inclamat, _il m’appelle de la route_. De schola venit. De Sicilia provincia decedit. 3. Ad tempus refertur. Vigilat de nocte, _il veille durant la nuit_. Navigat de mense Decembri. 4. Ad gentem, multitudinem, conditionem accommodatur: Accusator de plebe. Unus de multis. Is orator sane habeatur, sed de minoribus, _qu’il soit mis au nombre des orateurs, mais des moins importants_. 5. _Alias_ ad materiam: Misit de argento, quantum visum est, _il envoya de son argent autant qu’il voulut_. Multa de suis rebus asportant. 6. Super: _au sujet de_. Regulus de captivis egit, _Régulus traita des prisonniers_. Legati de pace, de captivis redimendis. 7. Propter: _à cause de_. Irascitur de nihilo, _il se fâche pour un rien_. Flebat de supplicio filii; maximis, gravibus de causis. 8. Quod attinet ad: _quant à_. De religione facile concedam, _quant à la religion, je vous concéderai facilement_. De pace aperta est simulatio. 9. De consilio, de sententia alicujus: _de l’avis de qqn_. De communi sententia. De tuo consilio hoc agam. 10. De industria, _de propos délibéré_, _exprès_. 11. De integro, _de nouveau_. 12. De scripto, _par écrit_. 13. De meo, de tuo, de suo, _du mien_, _du tien_, _du sien_. Potat de meo; sumptum faciam de meo. 14. Ab: _de_, _à_. Jugera aliquot de filio emi. Agri de hostibus capti, _champs pris sur les ennemis_. De nuntiis hoc accepi. DĔA, dĕæ, f. _Déesse_. USUS: Dii, Deæque immortales. Deæ vindices facinorum ac scelerum. DĔALBO, as, avi, atum, are, a. _Blanchir_, _crépir_. SYN. Tectorium induco. USUS: Duos parietes de eadem fidelia dealbare. (PROV.) DĔAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. USUS: Vel hæc me deambulatio, quamvis non laboriosa, ad languorem dedit. DĔAMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Ambulo, inambulo, obambulo, spatior. USUS: Eamus deambulatum. DĔĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer éperdûment_. SYN. Valde amo. Cf. Amo. DĔARMO, as, avi, atum, are, a. _Désarmer_. SYN. Armis exuo. USUS: Dearmatum hostem, exercitum sub jugum misit. DĔARTŬO, as, avi, atum, are, a. _Démembrer_. SYN. Quasi per artus concido. USUS: TRANSL. Deartuare opes, _ruiner_. DĒBACCHOR, aris, atus sum, ari, d. _S’emporter_, _se déchaîner avec violence_. SYN. Præ ebrietate valde furo. Cf. Furo. DĒBELLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Terminer la guerre (par une victoire)_; _vaincre complètement_. SYN. Expugno, victoria bellum finio. Debellare est bello expugnare, pugnando vincere. USUS: Cum Antiocho uno prœlio debellatum est. Cf. Bellum finio, Vinco. DĒBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Devoir_, _être tenu à_. SYN. Oportet, convenit, opus est, faciendum est, ut, etc. USUS. 1. Juvare nos et maxime debebat, et poterat. 2. Refertur ad æs alienum, _devoir_, _être débiteur_. Multos mihi nummos debet. Talenta ducenta debet. 3. Ad res alias, _devoir_, _être forcé à faire telle ou telle chose_. Hoc tibi beneficium debeo. Debeo hoc necessitudini nostræ. Reipublicæ studia omnia, meipsum debeo. Summam tibi gratiam debeo. Cf. Æs alienum, Debitum. DĒBĬLIS, e, gen. com. _Faible_, _infirme_. SYN. Infirmus, imbecillus, fractus, debilitatus, levis, mancus. )( Firmus. PHRAS. 1. Intemperantia debilem te fecit, _vos excès vous ont affaibli_. Vires corporis tibi ademit vitæ ratio minime moderata; vires corporis tibi minuit, diminuit, deminuit, comminuit, infirmavit, debilitavit, abstulit, afflixit tua incontinentia, nequitia, luxus, libido; vita intemperanter, immoderate, incontinenter acta, vita dissolute, nequiter, sine modo, luxuriose traducta ad infirmitatem, ad imbecillitatem, ad tenuitatem corporis te adegit, adduxit; minus te firmum, validum, valentem, robustum, infirmiorem, imbecilliorem reddidit; longa intemperantia paulatim vires tibi carpsit, exhausit; corporis vires labefecit, labefactavit; robur enervavit. 2. Debili est stomacho, _il a l’estomac malade_. Stomachus illi languet; stomachi vis debilitata est, jacet, stomacho est languente; stomacho laborat; stomachus parum concoquit; ventriculo esse languenti, infirmo, imbecillo; stomachus parum valet; marcescit cibi nondum concocti onere. Cf. Stomachus. 3. Debili est valetudine, _il a une santé faible_. Valetudine utitur infirma, imbecilla; viribus est parum firmis; corpore utitur non satis firmo; valetudine utitur incommoda, tenui, affecta; valetudine est valde imbecilla; magna in eo est virium imbecillitas; fractæ sunt admodum ac imminutæ vires. USUS: Homo animo debilis, et corpore. Debilem præturam gessit. Mancus, membris omnibus captus, ac debilis. Cf. Valetudo, Infirmus. DĒBĬLĬTAS, ātis, f. _Débilité_, _faiblesse_, _infirmité_. SYN. Infirmitas. )( Firmitas, integritas. USUS: Tarditas ingenii, stupor debilitasque linguæ. Hoc agunt, ut a se morbos, debilitates, dolores repellant. Bonum integritas corporis, miseria debilitas. Cf. Infirmitas. DĒBĬLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Affaiblissement_. USUS: Debilitatio atque abjectio animi. DĒBĬLĬTO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_. SYN. Infirmo, frango, infringo, debilem facio, minuo, comminuo, exhaurio, nervos incido, corrumpo, enervo, affligo. )( Confirmo. PHRAS. Debilitamur indies magis, _nos forces diminuent de jour en jour_. Carpuntur vires, exhauriuntur; fractæ fatiscunt opes viresque; vis senescit, et prope ad nihilum venit; incisis, exsectis, solutis nervis vires paulatim defluunt. USUS: Tribunitios furores debilitare et reprimere. Ea mentio vocem mihi debilitavit, mentem dolore impedivit. Noli me, meam virtutem, spem luctu debilitare. Debilitata virtute, fracto animo. Afflictus, debilitatus, mœrens, dolore exanimatus. Urbs ipsa nervis omnibus exsectis debilitata, et soluta, abjecta metu, muta, fracta malis relinquitur. Cf. Affligo, Frango, Debilis. DĒBĬTĬO, ōnis f. _Action de devoir_, _dette_. SYN. Debitum. USUS: Nihil de emendo cogitat, debitione dotis satis torquetur. Dissimilis est pecuniæ debitio, et gratiæ. DĒBĬTOR, ōris, m. _Débiteur_. SYN. Is, a quo invito exigi pecunia potest. )( Creditor. USUS: Pecunias creditas debitoribus condonare. Levior plaga est ab amico, quam a debitore. DĒBĬTUM, i, n. _Dette_, _ce qui est dû_. SYN. Debitio, æs alienum, pecunia debita, nomen. ADV. Jam diu. PHRAS. 1. Debita magna fecit, _il a contracté de grandes dettes_. Æs alienum fecit, conflavit, contraxit; in æs alienum incidit; nomina fecit; nomina confecit plurima; æs alienum coegit; ære alieno se obstrinxit; æris alieni vim magnam contraxit. 2. Magna habet debita, _il est très-endetté_. Laborat vehementer ex ære alieno; ære alieno graviter premitur; urgentibus semper sortem usuris, gravi obrutus est fœnore; ære alieno oppressus est; in nominibus est plurimis; in ære alieno est; multum debet; æris alieni magnitudine demersus gemit; animam debet; magno ære obstrictus est, est in nominibus ex pecunia satis multa; æris alieni habet plurimum; ære alieno gravatus, obligatus est; obæratus plurimum. 3. Debita reposcere, _réclamer son argent_. Nomina exigere; convenire, appellare de credito debitorem; nomina urgere; appellare de pecunia; debitorem admonere de pecunia 4. Debita solvemus, _nous paierons nos dettes_. Nomina dissolvemus, expediemus, exsolvemus, æs alienum exsolvemus, solvemus; ex ære alieno exibimus, libraque et ære nos liberabimus; ære alieno paulatim nos levabimus, liberabimus, contracta nomina expungemus, explicabimus, solvemus. 5. Debitum antiquum novo debito expungere, _payer ses vieilles dettes en faisant de nouvelles_. Versuram facere, nomina transferre; versura solvere. 6. Debita vix solventur, _ils pourront à peine payer leurs dettes_. In ære alieno vacillant debitores; nomina impedita sunt ut plurimum; vix solvendo sunt debitores; vacillant nomina; inveterascit æs alienum. Cf. Æs alienum. USUS: Fidei conducit in loco debitum solvere, retribuere. Turpe, debito fraudare creditorem. DĒBĬTUS, a, um, _Dû_. SYN. Meritus, justus. USUS: Debitam tibi justamque gratiam refero. Reddere officium alicui debitum. Mortem naturæ debitam patriæ impendit. Solvere justas debitasque pœnas. Debiti mihi honores sunt habiti. Non injusta merita, debita iracundia fuit. DEBLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Babiller_, _bavarder_; _débiter_, _raconter_. SYN. Stulte loquor. USUS: Rem totam vicinis omnibus deblaterasti. DĒCANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_, _réciter_; _vanter_. SYN. Canto, celebro, pervulgo. USUS: Decantata est fabula. Græcus doctor pervulgata præcepta decantat. Cf. Cano. DĔCAS, ădis, f. _Décade_. DĒCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de_. SYN. Cedo, discedo. )( Accedo. ADV. Alicunde, aliquando, de sententia, plane. PHRAS. Alicui de via decedere, _se ranger devant qqn_, _céder le pas_. De via concedere; dare viam; declinare se paulum extra viam; deflectere a via; cedere, divertere, declinare de via; iter dare, præbere. USUS: 1. Metellus de civitate, quam de sententia decedere maluit. Inimicorum amentiæ, tribunitio furori, ac violentiæ decessit Cicero. Ex, _vel_ de provincia decedere. De possessione, de jure suo decedere coactus. 2. Morior, _mourir_. Tum omnes decesserant. De vita, de statione vitæ cum decessero. Cf. Cedo, Morior. DĔCEM, _Dix_. DĔCEMBER, ris, m. _Décembre_. DĔCEMPĔDA, æ, f. _Perche de dix pieds_, _mesure_. SYN. Instrumentum, quo terram metiuntur metatores. USUS: Solis magnitudinem tanquam decempeda metiuntur mathematici. Cum architectis et decempedis villas multorum peragravit. DĔCEMPĔDĀTOR, ōris, m. _Arpenteur_. SYN. Agri metator. USUS: Æquissimus agri publici et privati decempedator Antonius. DĔCEMVĬRI, ōrum, m. pl. _Les décemvirs_. Qui duodecim tabulas perscripsere. DĔCEMVĬRĂLIS, e, gen. com. _Décemviral_, _des décemvirs_. USUS: Amplissimum collegium decemvirale. DĔCEMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Décemvirat_. SYN. Decemvirum magistratus et munus. DĔCENTĔR, _Convenablement_, _avec bienséance_. SYN. Decore. USUS: Jura a majoribus decentissime scripta. DĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_, _bienséance_. SYN. Convenientia, condecentia, venustas, decorum, ordo. USUS: Venustatem, ordinem, et ut ita dicam, decentiam oculi videant, judicent. DĔCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Juger_, _décider_, _décréter_. SYN. Statuo, constituo, in animum induco, destino; mihi certum, fixum, ratum, destinatum est, consilium est, consilium capio, judico, censeo, sancio, decretum facio, decretum interpono, sententiam dico, _vel_ fero. ADV. Atrocius, amplissime de salute, caute, communiter, diligenter, fortiter de rep., gratias, honores gravius, gravissime, honorificentissime, injuriose, juste, libere, mature, nominatim de aliquo, ornatissime, plane recte, sapienter, severe de religione, varie, vere. PHRAS. Decrevi, me Philosophiæ dare, _j’ai résolu de me livrer à l’étude de la philosophie_. Certum mihi est; definitum est; decretum mihi est; animus est; stat sententia; stabile est, ita est sententia; animum obfirmavi; in animo mihi est; id mihi consilii est; animo proposui; Philosophiam mihi persequi certa res est. Cf. Constituo, Sententia, Consilium. USUS: 1. Honores alicui, triumphum, provinciam decernere. Contra, _vel_ secundum aliquem decernere, _décider contre qqn_, _ou en sa faveur_. De eadem re alius alia decernit. 2. Pugno, decerto, _lutter_, _combattre_. Uno judicio de fortunis omnibus decernere. Fac, ne ferro, ne armis decernatur. In ea pugna de salute reipublicæ decernitur. Cf. Constituo, Volo, Statuo, Pugno. DĒCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Ôter_, _détacher_, _cueillir_. SYN. Carpo, delibo, excerpo, aufero. USUS: Nihil sibi de ista laude miles decerpsit. Cave, ne quid jocus de gravitate decerpat. Humanus animus decerptus e mente divina. Cf. Minuo, Detraho. DĒCERTĀTĬO, ōnis, f. _Décision d’un combat_. SYN. Dimicatio, concertatio. USUS: Harum rerum decertatio Consulibus permissa est, _le jugement de ces questions a été abandonné aux consuls_. Cf. Certamen. DĒCERTO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_, _lutter_. SYN. Certo, depugno, dimico, concerto. ADV. Acerrime, cominus, ferro inter se, confestim, felicissime prœliis. USUS: Jure et legibus disceptando, vi et armis contra vim decertare. Summa contentione cum æmulis decertat; inter se acerrime decertant. Cf. Certo. DĒCESSĬO, ōnis, f. _Départ_. SYN. Abitus, discessus. EPITH. Matura, molesta, tarda. USUS: 1. Sæpe de tua mansione et decessione communicat. Decessionis dies appropinquat. 2. Detrimentum, diminutio, _déchet_, _diminution_. Nescio, an accessionem _vel_ decessionem de summa mihi attulerit. Nulla fieri accessio, _vel_ decessio poterat. DĒCESSŬS, ūs, m. _Départ_, _mort_; _sortie de charge d’un magistrat_. SYN. Decessio, mors. USUS: Amicorum decessu valde me ango. Decessus e provincia. DĔCET, cŭit, cēre, imp. _Il convient_, _il est convenable_, _séant_; _il faut_. SYN. Convenit, decorum est, æquum est, par est, postulat jus, dignum est, aptum est. )( Dedecet. PHRAS. 1. Quod decet, sectare, _étudiez les convenances et mettez-les en pratique_. Quod decorum; quod te dignum; quod e dignitate tua est; quod dignitati consonum; quod tuum est; quod jus fasque est; quod tuarum partium est; quod ingenium, genus ætatem tuam addecet, sectare. Quod nec inhonestum, nec tibi indecorum est, age; quod jus fasque concedit, nec præter decentiam est, id sequere. 2. Sapientem decet non temere credere, _le sage ne doit pas croire à la légère_. Sapientis est; sapientiæ istud est, non temere credere; sapientis hæ partes sunt; semper sapientis est habitum; sapientis officium est; pars magna prudentiæ est; ad sapientem pertinet, fidem non temere quibusvis rumusculis habere. Cf. Honestum est, Refert, Convenit. USUS: Nihil decet invita, ut aiunt, Minerva. Quid deceat, quid aptum personis sit, videat orator. Quem muliebris ornatus parum decet. Caput artis est decere. 1. DĒCĬDO, is cĭdi, ere, n. _Tomber_. SYN. Cado. PHRAS. Ex equo decidit, _il tomba de cheval_. Ad terram defluxit; ad terram delatus est; ex equo dejectus est; equo excussus est; ruente equo ad terram datus est; ex equo lapsus est, decidit; sternacis equi successu ad casum datus est; equus hominem super caput effudit. USUS: De omnibus rebus decidimus. In miserrimam conditionem decidit respublica. Cf. Labor, Cado. 2. DĒCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Décider_, _régler à l’amiable_. SYN. Decisionem facio; transigo, pactionem facio; decerno. PHRAS. Nihil decidit, _il n’a rien décidé_. Rem in medio reliquit; sententiam dicere, ferre, pronuntiare non est ausus; nondum illi stabat sententia; nondum explicatam habemus causæ nostræ rationem; hæret, pendet, suspensa etiamnum est causæ nostræ ratio. USUS: Transigere et decidere cum aliquo. De summa aliquid decidere. Talentis decem decidisti. DĔCĬES, _Dix fois_. DĔCĬMO, as, avi, atum, are, a. _Punir de mort un soldat sur dix_, _décimer_. SYN. Decimam partem accipio. PHRAS. Decimare legiones, _décimer les légions_. Decimum quemque e legione supplicio afficere. DĔCĬMUS, a, um, _Dixième_. USUS: Hora diei decima. DĒCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Tromper_, _abuser_. SYN. Capio, circumvenio, fraudo, circumscribo, alicui impono, fallo, supplanto, fucum facio, in fraudem impello, in errorem induco, verba do, errorem objicio, errorem incutio, in fraudem deduco, aucupor, induco, eludo. PHRAS. 1. Non erat, quod me deciperes, _vous ne deviez pas me tromper_. Spem falleres; per dolum atque insidias ageres; meam imbecillitatem aucupareris; in fraudem impelleres; me ludificares, destitueres, adversariis traderes; omni fraude et perfidia falleres, improbissime fraudares. 2. Sentio me a te deceptum, _je sens que vous m’avez attrapé_. Sentio, me tuis retibus captum, circumscriptum, illusum, destitutum, inductum, circumventum; captionibus tuis deceptum; tuis laqueis irretitum; fallaciis abductum, in fraudem inductum; fraude irretitum, circumventum, captum. 3. Artes decipiendi omnes tenes, _vous connaissez toutes les manières de tromper_. Totus ex fraude et mendacio factus videris; ex fraude, fallaciis, mendaciis totus constare, consutus esse videris; ad omnem fraudem callidus, fallax, et omni artificio simulationis eruditus; ingenio ad fallendum parato; qui nihil nisi dolos, fallacias, machinas, præstigias animo disponas; nonnisi dolos nectas, intendas; non tam virtute, quam dolo contendas; insidiis nitaris. 4. Facile est, puerum decipere, _il est facile d’abuser un enfant_. Facile est, puerum in fraudem conjicere, deducere; puero errorem offundere; fucum facere, caliginem offundere puerorum mentibus; insidiis captare; dolis ludere; dolis ductare; fallaciis irretire; fallaciis eludere; in fraudem illicere; lactare verbis fallacibus; verba dare puero; falsa spe producere puerum; in errorem ducere; dolis incessere; circumducere puerum; facile est obrepere imprudenti; verba ex insidiis imprudenti dare; puerum dolo capere; in fraudem implicare. 5. Graviter decepit, _il l’a gravement trompé_. Fraudem concepit, suscepit maximam; fraudem fecit, admisit sane turpissimam; dolos consuit non paucos; dolum commolitus est, adhibuit nefarium; fallaciam intendit dictu audituque fœdam; fraude ac dolo aggressus est nefario; fraudem struxit, commentus est sane atrocem. 6. Deceptus sum vehementer, _j’ai été fortement attrapé_. Opinio me fefellit; falsa me opinio tenuit; ductus sum falsa spe, spes me frustrata est; in fraudem incurri, incidi; in fraudem delatus, deductus, inductus, conductus, conjectus sum; pro re vera falsam spem domum retuli; per imprudentiam, aliena perfidia deceptus sum; circumscriptus ac circumventus sum; error est mihi objectus; dolo captus sum; mendaciis oneratus sum; ludificatus et emunctus sum probe; fucus mihi factus est; in fraudem illectus; in errorem implicatus; in fraudem impulsus sum; in fraudem delapsus sum. USUS: Spem meam admodum decepit. Cf. Fallo, Fraus. DĒCĪSĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _accommodement_, _transaction_. SYN. Transactio. USUS: Decisionis arbiter Cæcilius. DĒCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Déclamation_, _exercice oratoire_. SYN. Domestica et umbratilis exercitatio, qua tirones eloquentiæ a magistro exercentur. EPITH. Quotidiana, senilis, vulgaris, pervulgata. USUS: Vulgaris, pervulgata declamatio. DĒCLĀMĀTOR, ōris, m. _Déclamateur_. USUS: Quis eum declamator ad clepsydram latrare docuit? Videor mihi cum aliquo declamatore disputare. Declamator de ludo. DĒCLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Déclamatoire_. USUS: Pueri declamatorio illo genere delectantur. DĒCLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_, _s’exercer à la parole_. USUS: Græci annos plures sedentes declamitant. DĒCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_; _crier_, _criailler contre qqn_. SYN. In declamationibus exerceor, exercitatione quasi ludicra prædisco et meditor. ADV. Impune in quemvis, vehementissime. USUS: Insanus ille contra me vehementer declamavit; causam declamare. DĒCLĀRĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration_, _manifestation_. EPITH. Jucundissima. USUS: Liber iste quantam habet declarationem amoris erga me tui! DĒCLĀRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre clair_; _nommer_, _proclamer_. SYN. Significo, planum facio, demonstro, ostendo, indico; pronuntio. Frequentius ad facta pertinet, quam ad dicta. ADV. Aperte, apertius litteris, facilius benevolentiam, obscure, parum, plane, maxime. USUS: Populus universus me consulem declaravit. Declaravit eo facto, quanti me faceret. Declarant ista acumen ingenii tui. Abundantia et satietas rerum copiam declarat. Mentem tuam illis litteris non satis declarasti. Cf. Aperio, Significo, Explico. DĒCLĪNĀTĬO, ōnis, f. _Action de se détourner_; _aversion_, _répugnance pour qqche_. SYN. Flexio. EPITH. Honesta periculi, naturalis, parva. USUS: Nullum animal est, cui non sua appetitio naturalis est et declinatio. Declinatio brevis a proposito. DĒCLĪNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Détourner_, _s’écarter_, _écarter_ _fuir_, _éviter_. SYN. Deflecto, decedo, vito, de via deducor. )( Appeto, adscisco. ADV. Aliquantulum a proposito, diligentius a vitiis, naturaliter, paululum, recte, impetum declino. PHRAS. Declinare ictum, _parer un coup_. Parva declinatione corporis ictum effugere; exire, excedere tela, intentos gladios. USUS: 1. Declinat a proposito, deflectitque sententiam. De via declinavi paulum. 2. Fugio, devito, _fuir_, _éviter_. Laqueos judicii, vitia, periculum declinare. Declinare de statu suo. Cf. Vito, Decedo. DĒCLĪVIS, e, gen. com. _Qui est en pente, penché, incliné_. SYN. Inclinatus, incurvus, USUS: Collis a summo æqualiter declivis; præceps et declivis locus. DĒCLĪVĬTAS, ātis, f. _Position inclinée_, _pente_. SYN. Inclinatio. USUS: Exiguum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momentum. DĒCOCTOR, ōris, m. _Dissipateur_, _banqueroutier_. SYN. Qui suam rem confecit, dilapidavit, inficiator, fraudator. USUS: Exercitus e senibus, mendicis, decoctoribus collectus. DĒCŎLOR, ōris, omn. gen. _Décoloré_, _terne_. SYN. Sine colore, quod colorem amisit. USUS: Sanguis decolor. Cf. Deformis. DĒCŎLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Altération de la couleur_, _décoloration_. SYN. Livor, pallor. DĒCŎLŎRO, as, avi, atum, are, a. _Décolorer_, _ternir_. USUS: Mortuum deformatum, rumore perditum, corpore decolorato constat fuisse. DĒCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, n. _Manger son bien_, _faire banqueroute_. SYN. Male rem gero, conturbo. USUS: Fortunæ vitio, non suo decoxit. Agrum suum intra annum decoxit. Alea, potatione, scortatione decoxit. Cf. Nepos, Consumo, Abligurio, Prodigo. DĔCOR, ōris, m. _Tout ce qui sied bien_, _parure_, _ornement_. SYN. Species, formæ gratia, quod decet. USUS: Metaphrastus virtutem decore suo spoliavit. DĔCŌRĒ, _Convenablement_, _décemment_. SYN. Decenter. USUS: Loqui ad rerum dignitatem apte et decore. DĔCŎRŌ, as, avi, atum, are, a. _Décorer_, _orner_, _honorer_. SYN. Celebro, orno, honesto. )( Dedecoro. USUS: Hos majores nostri omni laude, triumpho, honoribus decorarunt, auxerunt, honestarunt. Cf. Orno, Honesto, Colo. DĔCŌRUM, i, n. _Bienséance_, _convenance_, _décorum_. SYN. Decus. USUS: Ut in vita, sic in oratione nihil est difficilius, quam quod deceat. Scio, quid gravitas vestra, quid hæc advocatio, quid ille conventus, quid dignitas populi Romani, quid periculi magnitudo, ætas mea, honos, decorum denique postulet. Cf. Indecorum, Decet. DĔCŌRUS, a, um, _Convenable_; _beau_, _orné_. SYN. Decens, conveniens, consonus. USUS: Mihi eo ire decorum visum non est. Aurum et ad usum aptum est, et ad ornatum decorum. Nihil magis decorum, quam æqualitas universæ vitæ. Quod non decorum est, nec Diis dignum. DĒCRĔPĬTUS, a, um, _Décrépit_. SYN. Senectute confectus, invalidus, qui summa senectute est. USUS: Tristis ac decrepitus senex. DĒCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Décroître_, _diminuer_. SYN. Subsideo, decedo. USUS: Conchylia omnia cum luna crescunt et decrescunt, _seu_ exhauriuntur. DĒCRĒTUM, i, n. _Décision_, _jugement_, _décret_. SYN. Consultum, scitum, interdictum. EPITH. Egregium, justum, interpositum, severum, liberalissimum, obsignatum, præclarum, stabile, fixum, ratum, vetus. Decreta amplissima atque ornatissima, divina atque immortalia, falsa, firma, gravissima, honestiora, honorificentissima, magnificentissima, multa, nova, ornatissima, superiora. USUS: Decretum facere, interponere. Decreti tabulas figere. Quis consulum illorum decretum comprobabit; honestissimum a senatu decretum abstuli, obtinui. Cf. Consilium, Sententia. DĔCŬMA, æ, f. _Dîme_, _10ᵉ partie de ses biens que l’on paie au fisc_. SYN. Decima pars, quam arator decumano dat. EPITH. Certæ, magnæ, reliquæ. USUS: Decumas conducere, exigere acriter. Dare decumas, et accipere. Decumis rempublicam defraudare. DĔCŬMĀNUS, i, m. _Fermier des dîmes_, _publicain_. SYN. Publicanus, qui decumas exigit. EPITH. Ministri ac satellites cupiditatum suarum, principes et quasi senatores publicanorum. USUS: Omnia consumis cum decumano. DĒCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se mettre au lit_, _se coucher_. SYN. Cubo, jaceo. )( Sto. USUS: Honeste, turpiter decumbere. Cf. Cubo. DĔCŬPLUS, a, um, _Décuple_. SYN. Decies tantum. DĔCŬRĬA, æ, f. _Décurie_, _corps judiciaire_. SYN. Classis, ordo judicum Romæ, a decies centenis judicibus appellatus, qui in singulis curiis sedebant. USUS: Non suæ decuriæ munere, neque ex lege sedit. Lex promulgata est de tertia decuria judicum. DĔCŬRĬĀTĬO, ōnis, f. _Division par décuries_. SYN. In curias distinctio et descriptio. USUS: Decuriatio tribulium, descriptio populi. DĔCŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Diviser par dizaines_. SYN. In curiam adscribo. USUS: Cum vicatim decuriarentur servi et conscriberentur. Decuriatos habere exercitus peditum. DĔCURĬO, ōnis, m. _Décurion_. SYN. Quasi senator in municipio, _vel_ conventu. USUS: Factus est Neapoli decurio. DĒCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Descendre en courant_, _arriver_; _parcourir_, _raconter_. SYN. Conficio, transigo. ADV. Bellissime, cupide ad jura, breviter. USUS: Jam ad calcem decursum est, nec velim decurso spatio ad carceres revocari. Prope acta et decursa. Quæ a te breviter decursa sunt, audire cupio, _je voudrais entendre les points que tu as parcourus brièvement_. DĒCURSĬO, ōnis, f. _Marche militaire_, _incursion_. SYN. Excursio. USUS: Decursionibus equitum ea loca vastavit. DĒCURSŬS, ūs, m. _Cours_, _espace_. SYN. Spatium, functio. USUS: Honorum decursus. Cf. Curriculum. DĔCURTĀTUS, a, um, part. v. decurto. _Tronqué_, _mutilé_. Decurtata oratio. DĔCUS, ŏris, n. _Ornement_, _parure_; _gloire_, _honneur_. SYN. Honor, laus, dignitas, honestas, ornamentum. )( Dedecus. USUS: Decus et ornamentum senatus Cicero. Populi decus et lumen Pompeius. Verum decus in virtute positum est. Nati sumus ad laudem et decus. Cf. Decet. DĒCUSSO, as, avi, atum, are, a. _Croiser en forme d’X_, _en sautoir_. SYN. In formam litteræ X diduco, divido, constituo, per medium seco. DĔCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Abattre_. SYN. Dejicio. USUS: Summa papaverum capita decussit. DĒDĔCET, cŭit, ere, _Il ne convient pas_, _il est malséant_. SYN. Indecorum est. )( Decet, decorum est. PHRAS. Nostris moribus nefas habetur, _cela ne sied pas à notre époque_, _ne va pas avec nos habitudes_. A decore alienum est; minime decorum est; abhorret a nostris moribus, moribus nostris non est consentaneum; haudquaquam decorum est; præter decorum est; nefas est. USUS: Oratorem irasci dedecet, simulare decet. Cf. Dedecus, Indecorum, Inhonestum. DĒDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN. Turpifico. USUS: Urbis et magistri auctoritatem dedecorasti. DĒDĔCUS, ŏris, n. _Déshonneur_, _honte_, _infamie_, _opprobre_. SYN. Turpitudo, nota turpitudinis, infamia, probrum, labes, macula, ignominia, labes turpitudinis, opprobrium, flagitium. EPITH. Æternum, commune, detestabile, domesticum, maximum, sempiternum, summum, tantum. PHRAS. 1. Vide, ne dedecori sis majoribus, _prenez garde de ternir la gloire de vos ancêtres_. Ne vita tua insigni turpitudine notata atque depressa dedecore et infamia illis probro vertat; ne ignominia afficias; ne macula turpissima genus tuum notes; generi tuo ignominiam inuras; ne hanc labem tot scelerum in familia relinquas; ne sempiternam turpitudinis notam inuras; dedecus tuis imprimas; majorum famam probris flagitiisque tuis violes; nomen familiæ tuæ iis maculis obscures, quæ nulla temporum longinquitate abstergi possint. 2. Æternum dedecus incurristi, _vous avez mérité un opprobre éternel_. Æternam ignominiæ labem subiisti; sempiternam tibi ignominiam imposuisti; æterna tibi est inusta infamiæ nota; aspersisti atque inquinasti te maculis infamiæ sempiternis; spem tibi omnem futuræ dignitatis ademisti; nullam tibi in posterum dignitatis partem reliquisti; infamia eris seculi tui; turpitudinis hanc labem, qua te infecisti, dedecus consequetur sempiternum; contractam turpitudinis notam nulla temporum diuturnitas delebit; hærebit ea labes nomini tuo; insidebit macula ac inveterascet, nec ulla temporis diuturnitate abolebitur. 3. Dedecori sibi ducit, _il regarde comme une honte pour lui_. Probro, dedecori, vitio sibi vertit, dat; pudori esse sibi reputat, turpe putat; haud a vitio abesse censet; maculam inferri, labem aspergi, notam inuri ea re sibi autumat; crimini, vitio sibi dandum, vertendum dedecori; fraudi fore existimat; dedecus, turpitudinem in ea re constitutam censet; ne qua inde in se redundet infamia, ne quod dedecus emergat, veretur. USUS: Vide ne quid dedecoris admittas, concipias, suscipias; ne in dedecus incurras, in dedecore voluteris. Cf. Contumelia, Infamia, Labes, Macula, Nota. DĒDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Consécration_, _dédicace_. SYN. Consecratio. EPITH. Religiosa, superstitiosa. USUS: Postem teneri in dedicationibus templorum oportet Memoria consecrati solemni religione templi, _dédicace_. DĒDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_; _dédier_. SYN. Sacro, consecro, religiosum facio, religionem in aliquem locum infero, aliquem locum religione devincio. PHRAS. 1. Templum dedicavit, _il consacra un temple_. Sempiterna religione obligavit; religione devinxit; religioso ritu consecravit; DEO sacravit; divino cultui addixit; dedicationem celebravit. 2. Multis de causis hunc librum tibi dedicare volui, _pour bien des raisons_, _j’ai voulu vous dédier ce livre_. Librum hunc nuncupare, inscribere, offerre volui; multæ me impellunt causæ, multæ sunt causæ, quæ me moveant, ut has meas vigilias sub tui nominis clypeo, auctoritate, fulgore, splendore edam, emittam; ut has lucubrationes meas prodire, exire; in lucem prodere, in publicum edere, sub nomine tuo apparere velim. Cf. Consecro. USUS: Smyrnæ delubrum Homero dedicatum est. Ædes Castori et Polluci dedicata, dicata, consecrata. Cf. Consecro, Dico. DĒDIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Dédaigner_. SYN. Indignum habeo, contemno. USUS: Amicum dedignari. Cf. Contemno. DĒDISCO, is, dēdĭdĭci, ere, a. _Désapprendre_, _oublier_. SYN. Quæ didici, obliviscor. USUS: Juventus nostra dediscit pene docendo. DĒDĬTĬO, ōnis, f. _Reddition_, _capitulation_. SYN. Subjectio, cum quis se in hostium potestatem tradit. PHRAS. 1. Ad deditionem obsessos invitare, _inviter les assiégés à capituler_. Spe honestarum pactionum, honestorum pactorum ad deditionem impellere, inducere; deditionem spe pactorum maturare. 2. Ad deditionem cogere, _forcer qqn à se rendre_. In deditionem redigere; ad deditionem subigere; ad deditionem trahere. 2. Deditionem facere, _capituler_. Deditionem subire; in deditionem venire, concedere; in jus deditionemque victoris dare obsessam urbem; potestatis alienæ facere; in hostium ditionem urbem, agros, divina humanaque omnia dare; urbem, aquam, agros, terminos, divina humanaque omnia in hostium ditionem dedere; libertatem suam fidei ditionique victoris permittere; se victori hosti permittere; in potestatem victoris fidemque permittere; ad conditiones descendere. Cf. Conditio. 4. Per deditionem urbem capere, _prendre une ville par capitulation_. In deditionem accipere, recipere, urbem in deditionem accipere. 5. Deditionem omittere, _refuser de se rendre_. Deditionem abrumpere, deserere; a paciscendi consilio abire, recedere. USUS: Ad deditionem invitare. Deditionem facere. Deditionem spectant, _ils se proposent de capituler_. Cf. Conditio, Dedo. DĒDĬTĬTĬUS, a, um, _Qui a capitulé_, _qui s’est soumis à discrétion_. USUS: Id decretum ad dedititios pertinet. DĒDĬTUS, a, um, _Abandonné_, _livré_; _dévoué_, _appliqué_. ADV. Mirifice. PHRAS. Homo litteris deditus, _homme livré à l’étude des belles-lettres_. Litterarum studio flagrans, unicus litterum sectator. USUS: Puer his studiis maxime deditus. Auctoritati senatus, gratiæ alicujus et voluntati deditus. Adstrictum me tibi semper, magnopere deditum, addictum penitus habebis. Cf. Obnoxius. DĒDO, is, dēdĭdi, dēdĭtum, ere, a. _Donner_, _livrer_; _se rendre_. SYN. Addico, do, trado, mancipo, quasi consecro. PHRAS. Dedere se victori, _se rendre au vainqueur_. Armis positis ad victoris fidem confugere; ditioni victoris se permittere; se suaque omnia victoris arbitrio potestatique permittere; in victoris ditionem voluntaria deditione concedere; rempublicam sine dimicatione in manum victoris tradere. Cf. Deditio. USUS: Patriæ nos totos dedere, in ea nostra omnia ponere, et quasi consecrare debemus. Alicui arti se totum dedere. Toto animo libidini, desidiæ, ægritudini, luctui dedere. Mancinum hostibus dedidere Romani. Cf. Trado, Deditio. DĒDŎCĔO, es, cŭi, ctum, ere, a. _Faire oublier ce qu’on avait appris_. SYN. Ab eo, quod quis doctus est, abduco, secus doceo. USUS: Dedocendus ille potius fuerat, quam docendus. DĒDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Tirer de, faire sortir_; _conduire_; _fonder une colonie_. SYN. Abduco, revoco, removeo, detraho, deductionem facio. ADV. Necessaria, gradatim, de publico, auspicato, omnino, sensim. USUS: 1. In campum aliquem, domum, ad judicium, ex provincia, de via deducere. Præsidia deducere oppidis. 2. Adduco rem in locum aliquem et statum, _conduire_, _amener une chose à ce point que...._ Eum in locum res deducta est; huc rem deduxit, ut, etc. 3. Transfertur ad animi motus, _détourner_; _gagner_, _séduire_. Ab voluntate, mente, consilio bono, sententia, cœpto aliquem deducere, dimovere. Nunquam me divitiæ de fide, ab animi lenitate deducent. Oratione ab tristitia, de pravitate animi illum deduxit. 4. Detraho, _retrancher_, _soustraire_. Centum nummos ei deduxi. Addendo deducendoque vide, quæ summa fiat reliqua. DĒDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer de_, _de détourner_. SYN. Derivatio. EPITH. Admirabilis, crudelis, misera militum. USUS: 1. Mirabilis illa aquæ Albanæ deductio, _cette admirable dérivation du lac Albain_. Rivorum e fonte deductio. 2. Detractio, _déduction_, _retranchement_, _diminution_. Certis nominibus deductiones fieri solent. DĒDUCTOR, ōris, m. _Celui qui accompagne_, _qui escorte un candidat_. Qui honoris causa aliquem deducit. USUS: Deductorum officium majus est, quam salutatorum. DĔERRO, as, avi, atum, are, n. _S’écarter du droit chemin_, _se fourvoyer_, _s’égarer_. SYN. Erro, aberro. USUS: Ne deerret orator ab eo, quod cœpit exponere. In itinere deerravimus. Cf. Erro, Aberro. DĒFÆCO, as, avi, atum, are, a. _Clarifier_; _purifier_. SYN. A fæcibus purgo. USUS: 1. Vinum defæcatum. 2. TRANSL. Animus defæcatus, omni anxietatum et dolorum sorde vacuus. DĒFĂTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Fatigue_, _lassitude_. SYN. Lassitudo. USUS: Ne qua possit defatigatio animum tuum retardare. Corpora defatigatione et exercitatione ingravescunt, animi levantur. DĒFĂTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Fatiguer_, _épuiser_. SYN. Defatigationem, laborem, lassitudinem, languorem affero. USUS: Aliquem negotio aliquo defatigare. Noli conservanda republica defatigari. Non conquiescam nec defatigabor, donec, etc. Cf. Fatigo. DĒFECTĬO, ōnis, f. _Défection_, _désertion d’un parti_. SYN. Defectus. PHRAS. 1. Defectionem suadere, _conseiller la révolte_. Ad defectionem sermonibus seditiosis trahere, invitare, sollicitare. 2. Defectionem parare, _préparer les défections_. Defectionem moliri, attentare; ad defectionem spectare; defectionis tempus circumspectare. 3. Defectionem facere, _déserter_, _passer à l’ennemi_. Aperte ad hostem desciscere; desciscere ad fortunam hostis; defectionem facere; defectionem inire; ad hostes deficere. USUS: 1. Solis ac lunæ defectiones, _éclipses_. Defectio virium adolescentiæ vitiis tribuenda est potius, quam senectuti. Defectio animi, _abattement_, _découragement_; _défaillance_, _faiblesse_. Intemperantia est a recta mente defectio, a virtute defectio. 2. Animi, studiique abalienatio, _éloignement_, _aversion_. Nescio, a quibus defectionis initium sit exortum. Cf. Deficio, Descisco, Seditio, Rebellis. DĒFĒCTŬS, ūs, m. _Révolte_, _sédition_; _déclin_, _éclipse_. SYN. Defectio. USUS: Luna a defectu suo in initia recurrit. (Defectus _pro_ animi vitio, _vel_ labe, _défaut_, _vulgare est_). DĒFENDO, is, di, sum, ere, a. _Défendre_, _protéger_; _écarter un mal_. Tego, protego, propugno, adsum, studeo, foveo; pro aliquo dico, verba facio, causam alicujus suscipio, _vel_ ago, tueor, injuriam prohibeo; calamitate _vel_ periculo prohibeo, complector, sustineo. )( Oppugno. ADV. Accurate, acerrime, animose, audacter, benigne, constantissime, copiosissime, diligentissime, diu multumque, facillime, feliciter, fortiter, gravissime et verissime, honestissime, uberius, libere, magnopere, negligenter, ornatissime, diligenter, præclare, precario, prudentissime, publice, pugnatissime, religiose, sane, animose, segnius, simpliciter, timide, vehementius, vere, versutius, vix satis honeste, usque ad extremum causæ, vulgo in judiciis, studiose. PHRAS. 1. Semper te defendam, _je vous protégerai toujours_. Pro tuis fortunis loquar; propugnationem et defensionem tuæ dignitatis suscipiam; in meis castris prædiisque versaberis; inimicorum impetus propulsabo; meo patrocinio te sustentabo; tuam causam quam accuratissime tutabor; tela a cervicibus tuis depellam; tui patrocinium suscipiam; defensor periculi tui, et propugnator; ultor hostium tuorum, restitutor salutis tuæ ero; sub umbra mea tuto delitesces; sub tutela mea acquiesces; innocentiam tuam protegam, fulciam; vim arcebo; propulsabo injuriam; ab injuria prohibebo; semper a te stabo; tuas partes sequar, tuebor; adero causæ tuæ; ab injuria vindicabo; vel capitis periculo tuebor; pro salute tua vel in capitis discrimen me offeram, vel corporis oppositu intenta jugulo tela prohibebo. 2. Urbem strenue defendit, _il défendit vigoureusement la place_. Oppugnationem urbis fortiter sustinuit; urbem oppositu corporum sustentavit, vim hostium feliciter prohibuit; urbem ab injuria hostium prohibuit, vindicavit; bellum illatum mœnibus fortiter sustinuit, propulsavit; nullum locum nocendi oppido dedit; pro nudata mœnibus patria corpora opposuit fortissimorum civium, urbemque e periculo eripuit; nihil ab illo prætermissum, quo vim hostium arceret; justitium indictum, custodiæ in portis, vigiliæ, vicatim exactæ, arma, tela in muros congesta, juvenes sacramento adacti; vires omnes ad salutem patriæ collatæ; patriæ acerrimus propugnator ac defensor fuit; urbem ab exitio, interitu servavit, liberavit; urbem fortiter tutatus est; pro patriæ salute corpus suum hostibus strenue opposuit, objecit; tela, faces a civitatis jugulo depulit, avertit; pro salute patriæ defendenda nervos omnes contendit; propugnator ac custos urbis exstitit, terror hostium, spes, subsidiumque patriæ. 3. Defendam me pro virili parte, _pour ma part_, _je me défendrai de toutes mes forces_. Jus meum armis exequar; partes has suscipiam strenue; causam meam acturus sum fortiter; nullum nocendi mihi locum adversario dabo; impetum adversarii sustinebo fortiter, vimque armis repellam; injuriam vel capitis periculo propulsabo; honoris, dignitatis, fortunarum mearum defensionem strenue suscipiam. Cf. Tueor, Foveo, Complector, Arceo, Prohibeo. USUS: Pericula civium, injuriam prohibere, defendere. Uva vestita pampinis solis ardores defendit. Nunquam quid defendit Carneades, quod non probarit. Defendere aliquem de ambitu. Cf. Tueor, Studeo, Faveo. DĒFENSĬO, ōnis, f. _Défense_, _action de défendre_. SYN. Propugnatio, patrocinium, tutela. USUS: Defensionem tui libenter suscepi, in suscepta perseverabo. Cf. Defendo. DĒFENSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Défendre souvent ou de toutes ses forces_. SYN. Defendo. ADV. Studiose. USUS: Causas defensitare. DĒFENSOR, ōris, m. _Défenseur_, _protecteur_; _avocat_, _patron_. SYN. Propugnator, patronus, tutor, advocatus, adstipulator, custos, qui aliquem in fidem suam suscepit, quem quis patronum adoptat, qui aliquem habet suæ fidei commendatum. )( Oppugnator, adversarius. EPITH. Acerrimus, assiduus, constantissimus, diligentissimus, fidelis, idoneus, nimium ligitiosus, consuetus ad rixas, ineptus ac stultus inter viros, inter mulieres, peritus juris ac callidus, magnus. Defensores studiosissimi, multi, perpetui. USUS: Defensor custosque libertatis. Propugnator senatus, patronus publici consilii, defensor vestræ voluntatis. Defensorem sibi aliquem constituere, adoptare, repudiare. Cf. Patronus, Advocatus. DĒFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter à la connaissance_, _rapporter_. SYN. Nuntio, afferro, significo. USUS: 1. Ille ad senatum detulit. Res ad senatum delata est. Te valere, omnes ad nos deferunt. Acerbum mihi nuntium defert. 2. Tribuo, trado, credo, concedo, refero, _présenter_, _offrir_, _décerner_. Universum studium meum et benevolentiam ad te defero. Regnum illi detulit. Voluntatem ei meam ac studium per litteras detulit. Plura, quam velim, mihi detulit senatus. Omnia illi defert. 3. Adduco, _porter_, _amener_. Munus ad aliquem deferre. Bona fortuna me ad hunc magistrum detulit. 4. Accuso, _dénoncer_. Meum nomen ad judices detulit. De ambitu, de parricidio me detulit. Cf. Prodo. DĒFERVESCO, is, ferbui, vescere, n. _Se refroidir_; _se calmer_, _s’apaiser_. SYN. Refrigeror. USUS: TRANSL. (Ad animum.) Dum adolescentiæ cupiditates, dum ira defervescat. Cf. Refrigero, Remitto. DĒFESSUS, a, um, _Las_, _harassé_, _fatigué_. SYN. Fatigatus, lassus, languens, fractus labore, in lassitudinem datus. USUS: Languentem et defessum ad pristinam virtutem revocavi. Animi negotiis defessi; aures convitio defessæ; defessus labore et itinere, æstu disputationis. Cf. Fatigo. DĒFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. et n. _Manquer_, _faire_ _défaut_. SYN. Desum. )( Abundo. ADV. Plane ab aliquo. PHRAS. 1. Viresmeæ deficiunt, _mes forces m’abandonnent_. Vires mihi desunt; ætate oblanguere; mature nimium et celeriter deflorescunt anni; defessus, refrigeratus membrorum vigor decidit; defluit ætas, ac velut longo intervallo viriditatem amittit; flaccescit, claudicat valetudo; labitur, consenescit, ad extremam tabem corpus venit; defluunt lassitudine vires; effluunt lassitudine, decidunt, dilabuntur; vires me deserunt; vires senescunt; hebescit virtus; per ætatem vires et ingenium defluxere; vix spiritum duco, et inter manus sociorum collabor; exarescit vigor ille mentis; hebescit ingenii acies; corporis dignitas, ac oris gratia obsolescit. Cf. Destituo, Debilis. 2. Multum defecit a seipso, _il a été fort infidèle à ses principes_. Multum discessit a seipso, a fide, officio, mente, constantia; descivit a morum candore, a virtute; ab laudato vitæ cursu multum deflexit; in alios longe mores abivit; multum remisit de laudato virtutis studio; vix eumdem hominem dices, ita a se dissidet; parum jam constat sibi. Cf. Dissimilis, Muto. 3. Defecerunt a Romanis multi populi, _beaucoup de peuples abandonnèrent les Romains_. Descivere, detractarunt imperium; abrupere se ab Rom. imperio; magna defectio facta est; sollicitatis ad defectionem animis rebellionis crimen late vagatum est. Provinciæ ingenio feroces ac rebellatrices aperte descivere; jugum excussere; ditioni populi Rom. se subtraxere. Cf. Defectio, Infidelis. 4. Deficere a fide, _perdre la foi_, _apostasier_. Abrumpere se a recte credentium cœtu; Ecclesiæ Christi jugum excutere; ejurare avitam religionem; nuntium remittere sacris avitis; a data Christo fide desciscere; Christi sacra deserere; ad impiorum castra transfugere. Cf. Apostata. USUS: 1. Vires, vox, solatia me omnia deficiunt. Spes me, non voluntas deficit. Tempus me citius et dies, quam oratio deficiet (Deficit mihi aliquid, VULG.). 2. Minuor, desum, patior, _s’éclipser_, _s’éteindre_; _perdre courage_. Sol, luna deficiunt. Animo non deficiam. Calor nativus me deficit. Animo et consilio non deficiam. 3. Descisco, alienus sum, _quitter un parti_, _renoncer à une alliance_. Multi ab imperio et nomine populi Romani defecere. Difficile est amicitiam manere, si a virtute defeceris. Quantum a te, a tua dignitate et constantia defecisti. Cf. Minuo, Defectio, Infidelis. DĒFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Ficher_, _planter_, _enfoncer_. SYN. Colloco, pono, figo, intendo, immitto. USUS: 1. Sicam in consulis corpore defigere, _enfoncer un poignard dans le corps du consul_. Virtutes altissimis radicibus defixæ. 2. TRANSL. Omnes curas in salute reipublicæ defigere. Sententiam suam in aliorum mentibus defigere, _faire pénétrer son sentiment dans l’esprit des autres_. In omnium fortunas oculos imprudentes spe ac cupiditate defigere. DĒFĪNĬO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Expliquer_, _définir_. SYN. Definitione explico, quid aliquid sit, constituo, describo. ADV. Accomodatius ad intelligentiam popularem, bene, breviter, explanatius, generaliter, uberius, presse et anguste, pressius, probe, similiter, squalidius. USUS: 1. Aliquid breviter illustrare, verbisque definire presse et anguste. Philosophorum more rem definire. 2. Metior, terminis circumscribo, complector, termino, _renfermer dans des bornes_, _circonscrire_, _décrire_. Mala dolore, bona voluptate definiunt Epicurei. Potestatem illi definit in quinquennium. Quam vitæ rationem teneam, mihi, quæso, definias. Optimas sibi sedes, hortosque definiunt. Illi orbes cœlestes, qui aspectum nostrum definiunt. Cf. Termino, Finio. DĒFĪNĪTĒ, _D’une manière précise_, _formellement_. SYN. Aperte, finite. USUS: Lex illa definite Pompeio potestatem fecerat, civitatem donandi. DĒFĪNĪTĪO, ōnis, f. _Définition_. SYN. Descriptio. EPITH. Aperta et apta, explicata, honesta, mala, subtilis, vera, utilis, definitiones conglobatæ, plures. USUS: Definitio est rerum opertarum patefactio, evolutio involutarum. DĒFĬNĬTĪVUS, a, um, _Définitif_, _décisif_. USUS: Definitiva constitutio. DĒFĪNĪTUS, a, um, _Délimité_, _défini_, _clair_, _précis_. SYN. Certus, decretus, constitutus. ADV. Fataliter, similiter, propemodum. USUS: Nondum certum et definitum est de itinere consilium. Definita animi moderatio. DĔFIT, ĭĕri, imp. _Il manque_. SYN. Deest. USUS: Mihi nunc animus potius defit, quam facultas. Cf. Careo. DĒFLĂGRĀTĬO, ōnis, f. _Combustion_, _incendie_. SYN. Exustio, flamma, incendium. USUS: Deflagratio olim futura est cœli atque terrarum. Domus mea ardore suo deflagrationem urbi minabatur. Cf. Incendium. DĒFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. _Être brûlé entièrement_. SYN. Conflagro, comburor, ardeo. USUS: Quot templa tua manu deflagrarunt? Tuis facibus incensa domus mea deflagravit. Cf. Comburo. DĒFLECTO, is, flexi, flexum, ere, n. _Se détourner_. SYN. Declino, detorqueo, averto. ADV. Aliquantulum de spatio, tantulum. USUS: 1. De via deflectere, _quitter la route_. TRANSL. Contortus amnis et deflexus. 2. De virtute, de curriculo et consuetudine majorum defleximus, _nous avons dégénéré de la vertu, des coutumes et des habitudes de nos ancêtres_. De amicitiis sapientum, ad leves amicitias deflectis. De proposito actionum mearum cursu tua causa deflexi. A veritate, a religione deflectere. Ætas a laboribus ad otium deflexa. Cf. Inclino, Averto, Descisco. DĒFLĔO, es, flēvi, flētum, ere, a. _Pleurer_, _déplorer_. SYN. Deploro, comploro. ADV. Diu multumque. USUS: Civilis belli initia deflevi. Cf. Lugeo. DĒFLŌRESCO, is, flōruĭ, escere, n. _Perdre sa fleur_, _se faner_. SYN. Flaccesco, florem venustatemque amitto, deficio. USUS: Formæ venustas, gratia principis, ingenium, opes, vires, mature ac celeriter deflorescunt. Cf. Deficio. DĒFLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Flétrir_, _faner_, _déshonorer_. SYN. Rei decus diminuo, corrumpo. USUS: Victoriæ gloria deflorata est. Cf. Stuprum. DĔFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Passer_, _disparaître_. SYN. Labor, delabor. USUS: 1. Ipsæ corollæ defluebant. 2. Cesso, _cesser_, _s’écouler_. Ubi salutatio amicorum defluxit, litteris me involvo. 3. Accedo, delabor, _passer d’une chose à l’autre_. Nempe a vetere facundia ad elegantiora defluximus. 4. Alienor, _s’en aller_, _s’éloigner_. E multis amicis plerique defluxere. 5. Transeo, _descendre_, _tomber_, _sortir_, _être issu de_. E sophistarum fontibus id dicendi genus ad forum defluxit. Cf. Delabor. DĒFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Enfouir_, _enterrer_. USUS: Thesaurum defossum commonstrare. DĒFORMĀTĬO, ōnis, f. _Action de défigurer_, _de flétrir_. USUS: Deformatio corporis et coloris. DĒFORMĀTUS, a, um, _Souillé_, _flétri_. SYN. Turpis, forma atque ornamentis omnibus spoliatus, turpificatus. USUS: Deformatus corpore, fractus animo. Ludi deformati, inquinati, perversi, conturbati. Vitiis deformatus. Parietes nudos et deformatos reliquit. Cf. Deformis. DĒFORMIS, e, gen. com. _Difforme_, _laid_. SYN. Turpis. )( Formosus. PHRAS. Valde deformis es, _vous êtes hideux_. Inhonesta facie, turpi facie et invenusta es. Corporis pravitates in te sunt insignes. Forma tua vacat omni decore. Non parum offensionis habet illa tua deformitas corporis. Non pauca insunt in te quæ formam exstinguant, color exsanguis, latentes sub fronte oculi, vultus distortus, ater, maculosus. Hominis in te præter vocem vix quidquam agnoscitur. Non vulgari deformitate es insignitus. USUS: Me nunquam pœnitet, deformem esse natum. Motus, statusque deformis. Deforme est de seipso prædicare. Cf. Forma. DĒFORMĬTAS, ātis, _Difformité_, _laideur_. SYN. Pravitas, turpitudo. )( Dignitas, EPITH. Summa. USUS: Cave, ne mala consuetudo ad aliquam te pravitatem deformitatemque perducat. Nullum majus malum turpitudine, quæ si in deformitate corporis habeat aliquid offensionis, quanta illa depravatio et fœditas animi debet videri? Cf. Turpitudo. 1. DĒFORMO, as, avi, atum, are, a. _Défigurer_, _rendre difforme_; _altérer_, _souiller_. SYN. Fœdo, turpo, maculo, turpifico; formam exstinguo, ornamentis omnibus spolio. )( Orno, exorno. USUS: 1. Fortunam honestam vitiis, plebem licentia deformare. Deformare aliquem, et omnibus ornamentis spoliare. Pœni Italiam deformarunt, _les Carthaginois ont dévasté l’Italie_. Cf. Maculo. 2. DĒFORMO, as, avi, atum, are, a. _Dessiner_, _esquisser_, _ébaucher_. SYN. Depingo, primas lineas duco. USUS: Tabulam, imaginem deformare. Ille quem supra deformavi, _celui que je viens de peindre_, _que j’ai représenté plus haut_. DĒFRAUDO, as, avi, atum, are, a. _Enlever par tromperie_; _tromper_. SYN. Decipio. USUS: Ne brevitas aures defraudet, ne longitudo obtundat. Cf. Fraudo, Decipio. DĒFRĬCO, as, cŭi, cātum _vel_ ctum, are, a. _Frotter fortement_. USUS: Cœpit in balneo defricari. DĒFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Rompre_, _casser_. SYN. Decerpo, frango. USUS: Ramum arboris defringere. DĒFŪGĬO, is, fūgi, ere, a. _Fuir_, _éviter_. SYN. Refugio, recuso. USUS: Munus aliquod, disputationem defugere. Cf. Vito, Declino. DĒFUNGOR, eris, functus sum, fungi, d. _S’acquitter de_, _accomplir_, _terminer_. SYN. Exantio, fungor. USUS: Bello, certamine, curis, periculis defunctus, _qui a terminé la guerre_; _délivré des combats, des dangers, etc._ Morbo, imperio defungi. Cf. Fungor. DĒGĔNER, ĕris, gen. omn. _Dégénéré_, _abâtardi_. SYN. Qui majorum moribus non respondet; patrii moris expers, quod ex progenie parum prosperum est. USUS: Degener animus. Cf. Degenero. DĒGĔNĔRO, as, avi, atum, are, n. _Dégénérer_. SYN. Deflecto, descisco, deficio, discedo a moribus, non respondeo generi. PHRAS. Filius a paternis moribus degeneravit, _le fils a dégénéré des mœurs de son père_. Filius virtutem paternam projecit, abjecit; non insistit paternis vestigiis; a paterna virtute abest longissime; a parentis moribus discedit longissime; a patriis institutis moribusque abit, desciscit, alienus est; nullum paternæ virtutis in eo est vestigium; veteres majorum laudes ingenii asperitate obterit; paternæ indolis nihil refert; ingenio est patris moribus admodum dissimili; agendi ratio a ratione parentis distat longius; præter vultus speciem, patris nihil habet, nihil refert; credas hominem alio parente natum, ita moribus dissimilis est; ita mores a parentis optimi moribus abludunt, abhorrent, abeunt, dissident, dissentiunt; nemo parentem in filio cognoscat, ita longe a paterna consuetudine recedit; patris moribus haud respondet filius; haud sane in mores parentis abit filius; mores parentis persequi, vitam exprimere, consectari vestigia odiosum filio, nec jam pronum ingenio vitiis depravato. Cf. Dissimilis, Abludo, Discrepo, Imitor. USUS: Utinam ejus filii non degenerassent a virtute paterna; ab illa perenni et contestata majorum probitate descivissent! Cf. Descisco, Deterius fieri. DĒGO, is, i, ere, a. _Passer_, _consumer (le temps)_. SYN. Ago, transigo, traduco, vivo. USUS: Vitam, ætatem in exilio, egestate degere. Vitam cum virtute, sine molestia, in tranquillitate degere. Cf. Vivo. DĒGRĂVO, as, atum, are, a. _Charger_, _appesantir_. SYN. Premo, gravem et ponderosum reddo. USUS: Etiam peritos nandi lassitudo et vulnera degravant. DĒGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Sortir de_, _s’éloigner_. USUS: Eques ad pedes degressus, _cavalier qui a mis pied à terre_. DĒGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter_, _essayer_, _effleurer_. SYN. Delibo, gusto, attingo, agnosco, conjicio. USUS: Vellem, aliquid de his exercitationibus degustasses. Odorare hominem, degusta convivam tuum. Vis degustare vitam et fortunam meam? Cf. Gusto. DĔHINC, _De là_, _à partir de là_. SYN. Deinde, postea. USUS: Primum divertit, dehinc cœnavit. Cf. Deinde. DĔHISCO, is, ere, n. _S’ouvrir_, _se fendre_. SYN. Discedo. PHRAS. Dehiscit tellus, _la terre s’entr’ouvre_. Collabitur in immensam altitudinem; in ingentem hiatum decidit. Cf. Hiatus. USUS: Tellus, mare dehiscit. DĔHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Dissuader_, _détourner de_. SYN. Dissuadeo, deterreo, avoco, revoco, abstraho, abduco, abstineo. USUS: Res ipsa me invitabit, aut dehortabitur. Cf. Deterreo, Avoco. DĔIN, _Ensuite_. SYN. Deinde. Cf. Deinde. DĔĬNCEPS, _De suite_, _après_; _de nouveau_. SYN. Deinde, postea, posthac, rursus. USUS: Cavendum, ne, quod semel diximus, deinceps dicamus. Primum est, se conservare, deinceps, etc. DĔINDE, _Ensuite_. SYN. Dein, exinde, exin, dehinc, post, postmodo, postmodum, tum, subinde, posthac, deinceps, secundo loco, secundum ea, posterius, post hæc, inde, post id locorum. USUS: Naturam primum videte, deinde inventionem, denique constantiam. DĔ INTĔGRO, _Derechef_, _de nouveau_. SYN. Denuo. USUS: In morbum de integro incidi. Eas leges de integro ferri placet Cf. Iterum. DĒJECTĬO, ōnis, f. _Expropriation_. SYN. Depulsio. USUS: Qui illam vim dejectionemque fecerit. DĒJECTŬS, ūs, m. _Abatis_. USUS: Viæ arborum dejectu impeditæ. DĒJĔRO, as, avi, atum, are, n. _Jurer_, _faire serment_. SYN. Juro. USUS: Oneratus auro dejerat et clamat. Cf. Perjurus. DĒJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter à bas_, _précipiter_, _renverser_. SYN. Deturbo, demolior, depello, disturbo, exturbo, præcipito, dimoveo, dejectionem facio. PHRAS. 1. De gradu suo hominem dejecit, _il fit déchoir cet homme de son rang_. De cœlo detraxit hominem honoris insolentia elatum; magistratu hominem movit superbia inflatum; abactum magistratu hominem in ordinem redegit. 2. Statuas Deorum dejecit, _il renversa les statues des dieux_. Simulacra Deorum depulit, evertit; Deorum statuas deturbavit, afflixit, comminuit, dissipavit; in terram præcipitavit; ad terram dedit; ad terram afflixit. Deorum simulacra demolitus est; disjecta, disturbata subruit, evertit. USUS: 1. Aliquem consulatu, de gradu, de statu vitæ, de possessionibus dejicere, _déposséder, exproprier qqn de ses biens_. Magistratum a gubernaculis reipublicæ, jugum cervicibus dejicere. Spe amicisque dejectus. 2. Adimo, _enlever_, _retrancher_. Metum hunc Siciliæ dejeci. Vide, quantum Philosophia de doloris terrore dejecerit. 3. Averto, _abaisser_, _détourner de_. Nusquam a republica oculos dejeci. DĒJUNGO, is, junctum, ere, a. _Désunir_, _séparer_. USUS: Quæ dejuncta fuere, sociantur. DĒLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Tomber de_. SYN. Defluo, devenio, deflecto. USUS: 1. Aqua e tectis delabitur. Homo e cœlo delapsus. 2. TRANSL. Delabi in vitium, in turpitudinem, in morbum, in magnas difficultates. Ad alia sermo delabitur. Quæ delapsa fluxerunt, severis legibus vincienda sunt. Rem familiarem delabi sinere flagitiosum est. Cf. Labor. DĒLĀTĬO, ōnis, f. _Dénonciation_, _rapport_. SYN. Accusatio. EPITH. Salutaris et diligens. USUS: Delatio nominis ad judicem. Delationem dare alicui, _citer qqn en justice_. Cf. Accusatio, Criminatio. DĒLECTĀMENTUM, i, n. _Plaisir_, _amusement_. SYN. Oblectamentum. EPITH. Inane, permulta delectamenta. USUS: Inania sunt hæc, et puerorum delectamenta. Cf. Delectatio. DĒLECTĀTĬO, ōnis, f. _Délectation_, _plaisir_. SYN. Oblectatio, jucunditas, voluptas. EPITH. Aliena ab aliqua re, diurna, diuturna, ingenua, digna, levissima, mira, puerilis, summa, delectationes multæ, plurimæ, veteres. PHRAS. Multa est in litteris delectatio, _l’étude des lettres procure beaucoup de plaisir_. Mira me voluptate afficiunt litteræ; una senectutis meæ requies et oblectamentum sunt litteræ; cum splendore fructum quoque jucunditatis pariunt litteræ. Mira suavitate animum deliniunt litteræ. Habent aliquod tanquam pabulum bonarum artium studia ac doctrinæ, suavissimam voluptatem. Delectationem aucuparis, in litteris invenias et vitæ oblectamenta, et voluptates maximas. Mori videri possim in studio doctrinæ, adeo quæ usquam sunt remissionum suavitates, litterato in otio abunde consequor. Habent, mihi crede, bonarum artiam doctrinæ magnam suavitatem et delectationem; titillant animum suavissime, delectationemque honestissimam afferunt. Cf Delecto. USUS: Delectatio est voluptas suavitate sensus animum deliniens. Quæ popularem admirationem habent, mihi delectationem nullam afferunt. Negotiis ab omni delectatione impedior. Cf. Jucundus, Jucunditas. DĒLECTO, as, avī, atum, are, a. _Délecter_, _plaire_, _amuser_, _divertir_. SYN. Oblecto, delectationem habeo, delectationem affero. ADV. Admodum, incredibiliter, mire, mediocriter, minus, diu, mirifice; plane prorsus, plus, similiter, unice. PHRAS. Horti me delectant, _les jardins me charment_. Hortorum aspectus me delectat unice; dolores meos levat; molestiis animum avocat, abducit; in hortis acquiesco suavissime, his oculos animumque pasco, hi animum voluptate maxima perfundunt; hortorum specie exsaturari oculi animusque nunquam possunt; habent hortorum amœnitates oblectationem suavissimam; voluptate afficiunt; oculis blandiuntur; oblectat me verna hortorum species, plurimumque voluptatis affert; est mihi in deliciis hortorum verna species; jucundus mihi est hortorum aspectus, animumque mirifice reficit; recreat me suavissime hortorum aspectus, ac voluptatem parit sincerissimam; animus mihi in hortis est, ii solum placent, arrident, in iis acquiesco unice. Cf. Delectatio, Delector, Placeo, Gratus. USUS: Pulchritudo movet oculos, et delectat. Cf. Delectatio, Delector. DĒLECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Charmer_, _plaire_, _amuser_. SYN. Oblector, ducor, capior, teneor, delectationem capio, suavissimum jucunditatis fructum ex re capio, voluptate afficior, morior in studio faciendi aliquid, pascor, perfruor, gaudeo, lætor. PHRAS. Libris delector magnopere, _les livres, c’est-à-dire, l’étude me plaît beaucoup_. In libris, quasi in aliquo opportuno diversorio requiesco; libri mihi voluptati sunt; legendi studio teneor incredibili; e lectione librorum humanissima voluptate animus completur, ac veluti saginatur; genus hoc est voluptatis suavissimum, multa quotidie legere; voluptatem capio e lectione suavissimam; si quid usquam est sinceræ voluptatis, id abunde in libris reperio; expleri animus non potest lectione librorum; jucundissimo voluptatis sensu perfundor in antiquorum monumentorum lectione; legendi studio incredibili ducor ac teneor; his ego rebus pascor, his delector, his perfruor, quæ ex doctorum hominum monumentis ad nostram ætatem perveniunt. Cf. Lætor, Delecto, Delectatio, Frequento, Rus, Ludus. USUS: Delectatur multitudo, et oratione ducitur, Musis delectamur et sapientiæ fama. Cf. Jucunditas. DĒLECTŬS, ūs, m. _Choix_, _triage_, _discernement_. SYN. Discrimen, ratio, electio. EPITH. Elegans, percautus, diligens, provincialis. USUS: 1. Verborum delectus origo est eloquentiæ. Populus non delectu aliquo et sapientia judicat, sed impetu et temeritate. Beneficiorum delectus est habendus. 2. Delectus militaris, _levée de troupes_, _recrutement_. Delectum mandare, decernere, edicere. Militum superbissimum delectum instituere, conficere, habere. Delectum impedire, intermittere. DĒLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Délégation_, _substitution_. SYN. Mandatum, provincia. DĒLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _déléguer_, _confier_. SYN. Mando, mitto. USUS: Hanc curam, provinciam, laborem alteri delegavi. Quæ ad me delegasti, admodum placuere. DĒLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Effacer détruire_, _anéantir_. SYN. Tollo, exstinguo, adimo, obruo, abstergo, induco (nomina, pacta, verba). ADV. Funditus, omnino. USUS: 1. Delere epistolam lacrimis. 2. TRANSL. Delevit mihi omnem molestiam epistola sua. Oblivione beneficia, injurias delere. Is est, qui nummulis acceptis fas omne et æquum, leges, religionem, patriam deleat et exstinguat. Hujus insaniam e judiciis, hanc maculam nunquam ex hominum animis delebis. Bella præsentia, et futura consilio delevit. Urbem, exercitum, ædificium delere. Cf. Tollo, Adimo. DĒLĒTRIX, īcis, f. _Destructrice_. USUS: Illa deletrix hujus imperii sica. DĒLĪBĔRĀBUNDUS, a, um, _Qui délibère_. USUS: Consules deliberabundi capita conferunt, diu colloquuntur. DĒLĪBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Délibération_, _consultation_. SYN. Consultatio, consilium. EPITH. Difficilis, difficilior, difficillima, magna, turpis, plurimæ. USUS: Etsi tibi assentior, habet res deliberationem, _bien que je sois de votre avis, cependant la chose demande qu’on y pense_. Non oportebat eam deliberationem introducere, suscipere. Deliberationes de republica habere. Cf. Consilium. DĒLĪBĔRĀTĪVUS, a, um, _Délibératif_. USUS: Causæ genus deliberativum, _cause du genre délibératif_. DĒLĪBĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui délibère_. SYN. Qui de re deliberat. DĒLĪBĔRĀTUS, a, um, _Décidé_, _résolu_. USUS: Mihi certum est et deliberatum. Nihil mihi deliberatius, quam, etc. DĒLĪBĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Peser_, _examiner_, _réfléchir mûrement_. SYN. Consulto, consulo, consilior, deliberationem habeo, consilium exquiro, consilium capio, considero, video, inquiro. PHRAS. Deliberandum est diu de vitæ genere deligendo, _il faut longtemps réfléchir avant de choisir un état de vie_. Diu deliberandum et concoquendum est, cui te vitæ generi addicas; consilii res est, et sane ardui, deligere vitæ genus optimum; jure in consultationem ac deliberationem venit vitæ genus, ad quod aspiras; diu multumque consilia agitanda; conferendum sedulo cum viris sapientibus de vitæ genere deligendo; comparanda multumque vitæ instituta, quorum ex numero aliquod amplectaris. Merito in deliberationem cadit vitæ in posterum exigendæ modus; multos dies ea consultatio teneat, necesse est, quæ de toto vitæ genere sententiam ferat; in deligendo vitæ instituto assumendi in societatem consilii viri sapientissimi; adhibendum virorum sapientum consilium; consilia conferenda sunt cum viris virtutis ac sapientiæ laude clarissimis; in deligendo tam arduo vitæ universæ instituto nihil sine consilio sapientum statuendum est; deliberationem non facilem habet vitæ genus eligendum; eundum in consilium; capita conferenda in tam arduo vitæ recte ordinandæ negotio; deliberatio capienda, habenda diligens; ineundum consilium; ineunda via, ratio vitæ in posterum instituendæ. Cf. Consulo, Consilium, Consulto, Consultatio, Cogito, Considero. USUS: Etiam cum hostibus deliberat. Tecum de capite et fortunis meis deliberabo et statuam. DĒLĪBO, as, avi, atum, are, a. _Effleurer_, _goûter_. SYN. Quasi libando minuo, decerpo, degusto, labris primoribus gusto, attingo. USUS: Vix delibaverat honorem novum. Nihil de laude tua ac gloria delibabo, _je ne porterai aucune atteinte à votre gloire_. DĒLĬBŪTUS, a, um, _Oint_, _frotté_. SYN. Unctus, oblitus. USUS: Multis medicamentis delibutus. Compositus et delibutus capillus. DĒLĬCĀTĒ, _Mollement_, _d’une manière efféminée_. SYN. Molliter. USUS: Molliter et delicate vivere, accubare. DĒLĬCĀTUS, a, um, _Mou_, _délicat_, _efféminé_. SYN. Mollis. USUS: Libidinosa ac delicata juventus. Delicatæ, obscœnæ voluptates. Delicatum sermonem inferre convivio. Convivium delicatum. Muliebri, lepido, delicato comitatu stipatus. DĒLĬCĬÆ, ārum, f. pl. _Délices_, _douceur_; _amour_; _libertinage_. SYN. Delectamentum, suavitas, voluptas, amores, mel, lenocinia, illecebræ, irritamenta, lautitiæ. EPITH. Magnæ, multæ, pueriles. USUS: Sinamus illi pueriles voluptates et delicias. Epularum exquisitæ deliciæ. Publicanos habeo in deliciis. Terentia mel meum et deliciæ. Delicias me facit, ludibrio me habet, _il s’amuse de moi, à mes dépens_. Cf. Delectatio, Voluptas, Carus. DĒLĬCĬŎLÆ, ārum, f. pl. _Délices_. DĒLICTUM, i, n. _Délit_, _faute_. SYN. Peccatum, error. USUS: Quo delictum majus, eo gravior pœna. Homines sapientes delicto suo, non aliorum injuria commoventur. Cf. Error, Peccatum, Crimen, Scelus. 1. DĒLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Attacher_, _lier_. SYN. Ligo. USUS: Deligare ad palum. Cf. Ligo. 2. DĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Élire_, _choisir_. SYN. Lego, eligo, delectum habeo, delectum adhibeo. )( Rejicio. USUS: Bona deligere, rejicere contraria. Magistratus deligere. Castris locum; aliquem ad consilium deligere. Cf. Eligo. DĒLĪNĪMENTUM, i, n. _Attrait_, _charme_, _séduction_. SYN. Delinitio. USUS: Delinimentis aliquem capere. DĒLĪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Adoucir_, _charmer_, _séduire_, _captiver_. SYN. Lenio, placo, mitigo, demulceo, allicio. )( Irrito. USUS: Blando sermone milites, blanditiis, spe prædæ delinivit. Voluptatum illecebris delinitur. Cf. Demulceo, Placo. DĒLĪNĪTĬO, ōnis, f. _Action de gagner, de séduire_. SYN. Mitigatio. USUS: Delinitio multitudinis. DĒLĪNĪTOR, ōris, m. _Celui qui charme_. USUS: Judicis delinitor est orator. DĒLINQUO, is, līqui, lictum, ere, n. et a. _Manquer à son devoir_, _commettre une faute_. SYN. Pecco, errorem committo. USUS: Delinquere in vita, in re aliqua. Cf. Pecco, Erro. DĒLĬQUESCO, is, ere, n. _Se fondre_, _se liquéfier_. SYN. Dissolvor, liquefio, diffluo. USUS: Ne alacritate usus futili, gestiensque deliquescat. DĒLĬQUĬUM, i, n. _Défaillance_. SYN. Defectus, diminutio. PHRAS. (Deliquium passus est, VULG.), _il eut une défaillance_. Animus eum defecit, destituit, reliquit; animo concidit; animo defecit; ita captus animi sensu est, ut vita discessisse videretur; exanimi similis corruit; inter suorum manus pro mortuo collapsus est; subita animi defectione in genua subsidit; exsanguis et mortuo similis concidit; linqui animo, submitti genu cœpit; deficiens repente vix spiritum ducebat; oculis caligine confusis collapsus est, ne mentis quidem compos; caligine oculis offusa veluti moribundus extendebatur; animo male esse occœpit; repentina vis mali sensum animi expulit. USUS: Vereor, ne id mihi libertatis deliquio sit. Cf. Concido, Animus. DĒLĪRĀMENTUM, i, n. _Folie_, _extravagance_. SYN. Deliratio. USUS: Deliramenta loquitur. Cf. Deliro. DĒLĪRĀTĬO, ōnis, f. _Délire_, _folie_. SYN. Stultitia, error, insania. EPITH. Incredibilis, senilis. USUS: O delirationem incredibilem! DĒLĪRO, as, avi, atum, are, n. _Délirer_, _extravaguer_, _radoter_. SYN. Desipio. )( Sapio. PHRAS. Delirat, _il est fou_. Mens officium suum non facit: mens et ratio hominem relinquit; a mente discedit; desertus, destitutus a mente est; mente captus est; mentem amisit; mente motus est; mentis lumine obcæcatus est; mentis compos non est; mentis impos, inops, expers est; inops a mente est; a ratione aversus; ratione caret, deliramenta loquitur; mentis vertigine agitur; mentis errore affectus est; nihil pro sano agit; vigilans somniat. Cf. Insania, Insanus, Furo, Mens. USUS: Falli, errore labi, decipi tam dedecet, quam delirare. Delirare in re aliqua. Cf. Stultus, Stultitia. DĒLĪRUS, a, um, _Qui délire_, _extravagant_. SYN. Stultus, insanus, mente captus, demens, emotæ mentis homo. PHRAS. Delirum vis morbi reddidit, _la violence de la maladie lui donna le délire_. De potestate mentis impotem fecit; delirationem attulit homini; de mentis statu deduxit hominem; erroris et dementiæ complevit. Cf. Stultus. USUS: Quæ anus tam delira, ut ista timeat? Cf. Demens. DĒLĬTESCO, is, tŭi, escere, n. _Se cacher_. SYN. Lateo, abscondor. USUS: In alicujus auctoritate delitescere. Delitescit, dein repente prosilit. Cf. Lateo, Abdo, Abscondo. DĒLŪBRUM, i, n. _Temple_. SYN. Templum, fanum. EPITH. Communia, consecrata, patria, religiosissima. USUS: Delubra sanctissimis religionibus consecrata. Cf. Templum. DĒLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, a. _Abuser_, _tromper_, _se jouer de_. SYN. Ludo, eludo, illudo, derideo. USUS: Num deludi ac contemni majestatum senatus patiemini? Cf. Illudo, Decipio, Derideo, Ludifico. DĒLUMBO, as, avi, atum, are, a. _Éreinter_; _affaiblir_, _énerver_. SYN. Debilito, enervo. USUS: Ne minutior numerus delumbet sententias. DĒMANDO, as, avi, atum, are, a. _Remettre_, _confier à_. SYN. Committo. USUS: Demandare curam legato; demandare curæ alicujus aliquid. Cf. Mando, Committo. DĒMENS, entis, omn. gen. _Privé de la raison_, _insensé_, _fou_. SYN. De mente ac sanitate deturbatus, delirus, emota mente, insanus, amens. )( Sanus. USUS: Scelere suo demens. Tragico illo Oreste dementior. Cf. Insanus, Amentia. DĒMENSUM, i, n. _Distribution mensuelle en nature ou en argent faite à l’esclave_. (VULG. Portio). USUS: De demenso suo dedit, defraudans genium suum. DĒMENTER, _Follement_. SYN. Stulte. DĒMENTIĬA, æ, f. _Folie_. SYN. Amentia, insania, stultitia. EPITH. Popularis, turbulenta, summa, utilis. USUS: Dementia aliqua ex civibus hostes facti. Cf. Amentia, Stultitia. DĒMĔRĔOR, eris, ītus sum, eri, d. _Gagner par des services_. SYN. Merito aliquo mihi quempiam adstringo. USUS: Beneficio civitatem demereri. Cf. Concilio, Mereor. DĒMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger_, _enfoncer_. SYN. Mergo, immergo, obruo. PHRAS. In mari demersus est, _il fut englouti dans la mer_. Gurgitibus haustus periit; rapido gurgite ablatus nunquam deinceps apparuit; fluctibus maris absorptus est; aquarum fluctibus obrutus est; aquis suffocatus, exstinctus est. Cf. Mergo. USUS: Ære alieno demergi. Opibus leges demergere, opprimere, _abaisser_, _anéantir_. Patriam demersam extuli. Cf. Mergo. DĒMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior, dimetior, describo. USUS: Solis cursum demetiri. Ut verba verbis demensa et paria respondeant. Cf. Metior. DĒMĔTĬO, isi, messui, messum, ere, a. _Moissonner_. SYN. Meto. ADV. Tempestive. USUS: Tempestive demetere et percipere fructus. Cf. Meto. DĒMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Changer de séjour_, _aller habiter_, _déloger_. SYN. Ad alias ædes, ad habitandum eo discedo. USUS: Nunquam de statu meo demigrabo. Demigrare et focos relinquere. Cf. Migro. DĒMĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Retrancher_, _diminuer_, _amoindrir_. SYN. Imminuo. DĒMĪROR, aris, atus sum, ari, d. _Être fort étonné_. SYN. Valde miror. USUS: Hæc te exspectasse demiror. Cf. Miror. DĒMISSĒ, _Bassement_, _humblement_. SYN. Humiliter. USUS: Suppliciter et demisse agere gratias. Demisse et humiliter loqui. DĒMISSĬO, ōnis, f. _Bassesse_; _modestie_. SYN. Animi abjectio, infractio, debilitatio; item: Modestia animi. Cf. Humilitas, Modestia. DĒMISSUS, a, um. _Abattu_; _doux_, _modeste_, _simple_. SYN. Humilis, fractus, sordidus; item: modestus, minime arrogans nec ambitiosus. PHRAS. Animo est perquam demisso, _il est très modeste_. Modestia animi est insigni; animo est modestissimo; præfert ubique insignem animi modestiam; a supercilio fastuque abest longissime; non elatus, non arrogans, non contumax est; non multum sibi defert, tribuit, arrogat; omni insolentia vacat; magna moderatione, modestia in omni officii parte utitur; submisse, modeste de se existimat; despicientia sui insignis est; nihil homine modestius, nihil ab omni fastu et arrogantia alienius. USUS: 1. Demisso capite perculsus domum abiit. 2. Abjectus, _abattu_. Sylla mœrens, demissus, afflictus. Fracto animo et demisso, non pertinax, non litigiosus, non acerbus. Cf. Humilis, Modestus. DĒMĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Adoucir_, _rendre aimable_. SYN. Mitigo, lenio. USUS: Nosmetipsi quotidie demitigamur, _nous-mêmes, nous nous humanisons chaque jour_. Cf. Lenio. DĒMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Faire descendre_, _abattre_; — se, _s’abaisser_, _descendre_. SYN. Inclino, deprimo. )( Effero. ADV. Se penitus. PHRAS. 1. Nimium te demittis, _vous vous abaissez trop_. Æquo submissius agis; nulla decori ratione habita, plus quam par est, præter decorum te deprimis, abjicis, submittis; non sine summo dedecore animi tui magnitudinem plus æquo inflectis; dignitati tuæ parum consulis, dummodo infra omnium te pedes abjicere possis. Vix modum tenet animi illa tui demissio et abjectio. 2. Demitte te, quantum potes, _humiliez-vous, autant que vous le pouvez_. Dejice, submitte, deprime arrogantes spiritus tuos, animi vel magnitudinem, vel tumorem inflecte; nulli te antepone; tibi ipse displice; noli de te prædicare quidquam; noli ad honores aspirare, delatos etiam invitus suscipe; elatos spiritus inflatumque sui admiratione animum comprime, et quasi equum exultantem et lascivientem frenis ac vinculis compesce; modestiam ubique, fac, præ te feras; nihil in te elatum, nihil inflatum ac tumidum resideat; animos illos sese impotentius efferentes comprime, edoma, ac sub jugum mitte; pone arrogantes illos spiritus, ac quidquid tumoris superest, ex animo ejice. Cf. Modestia. USUS: Eam rem alte in pectus demisit. Metu vultum dejicere, demittere. Victores efferunt se lætitia, victi debilitantur, animosque demittunt. Cf. Abjicio, Deprimo, Humilis. DĒMO, is, dempsi, ere, a. _Enlever_, _retrancher_. SYN. Adimo, detraho. )( Addo. USUS: Sollicitudinem alicui et metum demere. Fidem fabulis demere. Alicui de molestia demere. Cf. Aufero, Tollo. DĒMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Démolir_, _abattre_, _renverser_. SYN. Deturbo, dejicio, disturbo, everto, diruo, destruo. USUS: Demoliri muros, parietem, ædes. Cf. Destruo. DĒMŌLĪTĬO, ōnis, f. _Démolition_, _destruction_. SYN. Eversio. DĒMONSTRĀTĬO, ōnis, f. _Démonstration_. SYN. Ratio validior et apertior. EPITH. Necessaria, falsa, universa. USUS: Argumenti conclusio, _seu_ demonstratio. DĒMONSTRĀTĪVUS, a, um, _Démonstratif_. SYN. Epidicticus. USUS: Genus orationis demonstrativum. DĒMONSTRĀTOR, ōris, m. _Celui qui indique_, _qui décrit_. DĒMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _faire voir_, _indiquer_; _démontrer_, _exposer_. SYN. Commonstro, significo, declaro, præ me fero, non dissimulo, profiteor, digitum in rem intendo, testificor, indice digito monstro, digito ostendo, planum facio. ADV. Breviter, caute, commodius, diligentissime, lucide, necessario, proprie. USUS: Demonstrare amorem in aliquem. Demonstravi hoc senatui, simul id ostendi. Cf. Ostendo. DĒMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Morior. USUS: Romæ demortuus est. Cf. Morior. DĒMŎROR, aris, atus sum, ari, d. _Retarder_, _retenir_. SYN. Detineo, remoror. ADV. Diutius. USUS: Ne diutius te demorer. Cf. Moror. DĒMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Déplacer_, _écarter de_. SYN. Removeo, dimoveo. USUS: Nunquam me de sententia, de cura, de recto demovebit. Alteros demovit, constituit alteros. Cf. Moveo. DĒMULCĔO, es, mulsi, mulctum, ere, a. _Caresser_. SYN. Leniter mulceo, delinio, permulceo. USUS: Equi tergum demulcere. Cf. Blandior. DĒMUM, _Enfin_. SYN. Tandem, denique, postremo, ad extremum, ad ultimum. USUS: Exilium quantum demum a perpetua peregrinatione differt? Cf. Denique. DĒMŪTO, as, vi, atum, are, a. _Changer_. USUS: Mores ingenium demutant. Cf. Muto. DĒNĀRĬUS, ii, m. _Denier, pièce de monnaie d’argent qui, dans l’origine, valait 10 as, plus tard 16_. SYN. Decima pars aurei nummi, seu coronati, et pondere drachmæ fere respondens. USUS: Emere denario, quod sit mille denariorum; sperabam me ad denarios deventurum. DĒNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Nier fortement_; _refuser_. SYN. Inficior, nego, recuso. )( Annuo. USUS: Etiam jucunda naturæ denego. Jure denegare posset occupatio tua, quod peto. Cf. Nego. DĒNI, æ, a. _Dix par dix_, _dix à dix_. SYN. Decem. USUS: Puer denum annorum. DĒNĬQUE, _Enfin_. SYN. Ad extremum, post omnia. PHRAS. Nunc denique rediit in patriam, _enfin, il est revenu dans sa patrie_. Tandem aliquando, diuturna mora interposita; aliquando tandem; denique ad extremum, demum postremo; post diuturnum tempus; longo temporis intervallo; cum tempus jam multum abiisset; transacto jam multorum annorum spatio; longo post tempore; interjecto longo temporis curriculo revertit in patriam; ad sua se cunabula recepit. USUS: Urbes omnes ac oppida, agri denique ipsi. DĒNŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Métonymie_. Figura rhetorica. DĒNŌMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Nommer_, _donner un nom_. DĒNŌTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Indiquer par un signe_, _désigner_. SYN. Designo, significo. USUS: Una epistola Mithridates Romanos in Asia omnes trucidandos denotavit. Cf. Noto. DENS, entis, m. _Dent_. USUS: Dente extenuare, mandere, molere cibum, _mâcher avec les dents_. Dentes evellere, eximere, _arracher_. Dentes emittit, _il fait ses dents_. Dentes mobiles confirmare; vacillantes dentes confirmare; dentium mobilitates firmare, _raffermir_, _arranger des dents qui branlent_. Dente maledico aliquem carpere, _attaquer avec les dents de la médisance_. Terrorem dentium crepitus insequitur. DENSUS, a, um. _Épais_, _pressé_, _serré_. SYN. Creber, crassus, confertus, spissus, stipatus, concretus. )( Rarus. USUS: Silva densa atque aspera. Loca silvestribus sepibus densa. DENTĀTUS, a, um, _Mordant_, _pénétrant_. SYN. Mordax. USUS: Charta dentata res agetur, _on fera la chose sur du papier poli (avec une dent de sanglier)_. DĒNŪDO, as, avi, atum, are, a. _Mettre à nu_, _découvrir_. SYN. Nudo, spolio. ADV. Crudelissime. USUS: Spoliare et denudare aliquem suo ornatu. Cf. Nudo. DĒNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Annonce_, _avertissement_, _injonction_. SYN. Indicium, significatio. EPITH. Periculosa, præmatura. USUS: Denuntiatio belli. Terrere aliquem denuntiatione periculi. Quæ est illa a Diis profecta denuntiatio calamitatum? DĒNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer_, _déclarer_; _ordonner_. SYN. Indico, palam dico, testor, ostendo, significo, prænuntio. ADV. Ante, aperte, apertius, singillatim, multo ante, palam. USUS: Inimicitias ille mihi denuntiavit. Clodius metum, vim terrores jacit et denuntiat. Judici, _vel_ in judicium, _vel_ judicium alicui denuntiare. Espectanti litteras denuntiavit, ne scriberem. DĒNŬO, _De nouveau_. SYN. De integro. Cf. Iterum. DĔŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Décharger_. SYN. Exonero, depono. USUS: Suæ invidiæ aliquid in me deonerare et trajicere voluit, _il a voulu décharger un peu sur moi de l’odieux qui l’accable_. Cf. Onus. DĔORSUM, _En bas_. )( Sursum. USUS: Directe deorsum feror. DĒPĂCISCOR, eris, pactus sum, pacisci, d. _Faire un pacte_, _un accord_. SYN. Paciscor, spondeo. USUS: Tria prædia sibi depactus est, _il prit trois métairies pour sa part_. Ad conditiones alicujus; cum aliquo depacisci. Cf. Pactum. DĒPASCO, is, pāvi, pastum, ere, a. _vel_ DĒPASCOR, eris, pastus sum, pasci, d. _Brouter_, _se repaître_. SYN. Absumo, reseco. USUS: Pecora agrum depascunt; orationis luxuriem stilo depascere, _retrancher_, _élaguer avec le stylet l’exubérance du discours_. Febris hominem misere depascitur. DĒPĔCŪLĀTOR, ōris, m. _Déprédateur_, _voleur_. USUS: Depeculator, vexator provinciarum. Cf. Fur. DĒPĔCŪLOR, aris, atus sum, ari, d. _Dépouiller_, _voler_. SYN. Furor, compilo. USUS: Civitates, regna, domos depeculatus est. Honorem alicujus et famam depeculari. Eum omni argento depeculatus est. DĒPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Chasser_; _éloigner_, _repousser_. SYN. Pello, repello, propulso, expello, arceo. ADV. Facile, ægrius. USUS: Virgines voluntaria morte nefariam turpitudinem a se depulere. Tribuni furor eam ad calamitatem, dolorem, suspicionem, mortem depulit. Cædem a vobis, vastitatem, incendia, furorem malorum, jugum a cervicibus, meis laboribus depuli. Aliquem de loco, consilio, sententia depellere. Cf Pello, Arceo, Ejicio. DĒPENDĔO, es, pendi, pensum, ere, n. _Être suspendu_. SYN. Deorsum pendeo. USUS: Lychni e laquearibus dependent. DĒPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Payer_. SYN. Pendo, solvo. USUS: Abjurare malo, quam dependere pœnas criminibus. Mercedem operis dependere. Quod spopondisti pro alio, dependendum est. Cf. Pendo. DĒPERDO, is, perdĭdi, perdĭtum, ere, a. _Perdre_. SYN. Amitto, perdo. USUS: Nihil de laude deperdidisti, aut honestate. Cf. Perdo, Amitto. DĒPĔRĔO, is, īvi _vel_ ii, ire, n. _Périr_, _se perdre_. SYN. Pereo. USUS: 1. Cave, ne servus depereat. 2. Deperire aliquem amore, _aimer éperdument qqn_. DĒPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Peindre_. SYN. Pingo, describo. ADV. Commode sane. USUS: Mente et cogitatione sibi aliquid depingere, _se représenter qqche dans l’esprit_. Cf. Pingo. DĒPLŌRO, as, avi, atum, are, n. _Pleurer_, _gémir_, _se lamenter_. SYN. Lamentor, conqueror, defleo. ADV. Copiose, dolentius, divinitus. USUS: Si ad saxa de injuriis tuis conqueri et deplorare velim. Querelas deplorare. Quis pro rerum atrocitate tantas calamitates deploret? Cf. Lugeo, Gemo. DĒPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre à terre_; _déposer_, _abandonner_, _quitter_. SYN. Repono, colloco, abjicio, exuo, pono. ADV. Honestius inimicitias, honestissime, humanissime, paulisper, plane. PHRAS. 1. Depone metum, _déposez toute crainte_. Mitte timores istos; missas fac sollicitudines; omitte anxias de te curas; expedi mentem iis angoribus; respira ab his timoribus; abduc ab iis molestiis tantisper animum; ejice hos animo timores; animum confirma; facessant istæ nunc curæ, quæ animum exedunt; aufer intempestivas sollicitudines. Animum curis depressum erige, excita. Cf. Cura, Metus, Timor. 2. (Depositus est a suo magistratu, VULG.), _il fut déposé de ses fonctions_. Abactus magistratu est; magistratu abire, decedere jussus; spoliatus omni dignitate; honoris gradu dejectus, exauctoratus est; detractum, abrogatum est illi imperium; in ordinem est redactus; adempta sunt illi magistratus insignia; motus est magistratu. Cf. Abdico, Dejicio. USUS: 1. In tuo sermone et suavitate curas omnes depono. Studium pristinum, amorem, amicitiam deponere; timores, curas, spem, metum, offensionem, memoriam doloris deponere. Factas contumelias ex animo deponere. Omnes molestias deposui et ejeci. 2. Imperium, provinciam deponere, _déposer un commandement_, _cesser de gouverner une province_. Cf. Abdico. 3. Ægrum deponere, desperare, _abandonner un malade_. Deposita et conclamata est respublica. 4. Apud aliquem, in alicujus fide, causam suam, pecuniam deponere, _confier à qqn sa cause, sa fortune_. Cf. Abjicio. DĒPŎPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Dévastation_, _ravage_. SYN. Vastatio, direptio, eversio. USUS: Quis excisionem, inflammationem, eversionem, depopulationem, vastitatem agris intulit? Non me honorum direptio, non tectorum excisio, non ædium sacrarum, publicorum operum depopulatio movet. DĒPŎPŬLĀTOR, ōris, m. _Dévastateur_. SYN. Prædator, direptor. USUS: Depopulator fori, obsessor patriæ. DĒPŎPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Dévaster_, _ravager_. SYN. Vasto, diripio, depopulationem infero, exscindo, everto, inflammo; hostilem in modum prædas ago. USUS: Agros depopulari. Cf. Diripio, Vasto. DĒPORTO, as, avi, atum, are, a. _Emporter_, _transporter_. SYN. Exporto, porto, reporto, aufero; duco, deduco. ADV. Frugaliter, tuto, undique. USUS: Non opes modo, sed et humanitatem ex Italia deportasti. Bellum in Africam et exercitum deportavit Pompeius. Triumphum ex provincia deportare. Romam valetudinis causa se deportare. Deportare aliquem in exilium, _déporter_. Cf. Porto. DĔPOSCO, is, pŏposci, poscere, a. _Demander avec instance_. SYN. Omnino posco, appeto, flagito, expeto. )( Recuso. USUS: Hoc non modo non recuso, sed deposco. Has sibi partes depoposcit. Hunc imperatorem sibi ad bellum miles deposcebat. Cf. Peto, Posco. DĒPŎSĬTUM, i, n. _Dépôt_. SYN. Commendatum alicui, _vel_ concreditum. USUS: Depositum non reddere, injustitiæ est. DĒPRĀVĀTĒ, _De travers_, _mal_. SYN. Corrupte. USUS: Depravate de re aliqua judicare. DĒPRĀVĀTĬO, ōnis, f. _Contorsion_, _altération_. SYN. Corruptio, distortio. USUS: Oris depravatio nobis indigna. Non te, sed depravatione verbi me urgebat. Depravatio et fœditas turpificati animi si videri possit. Depravatio consuetudinum, opinionum vanitas, animorum imbecillitas multos alio flectit. Cf. Corrumpo. DĒPRĀVO, as, avi, atum, are, a. _Tordre_; _altérer_, _corrompre_. SYN. Corrumpo, pravis moribus imbuo; ab officio abduco, averto, avoco. USUS: Mores juvenum nostra indulgentia corruptelaque depravantur. Cf. Corrumpo. DĒPRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière_. SYN. Precatio, postulatio. USUS: Deprecatio est, in qua non defensio facti; sed ignoscendi postulatio continetur. Deprecatione uti. Afferet illi deprecationem periculi ætas illa, in qua tum fuit, _grâce_. DĒPRĔCĀTOR, ōris, m. _Celui qui intercède_. SYN. Qui reo veniam et impunitatem deposcit, et eximit periculo. USUS: 1. Sperabam, me potius adjutorem tibi futurum, quam miseriarum deprecatorem. 2. Defensor, _défenseur_. Deprecator fortunarum ac salutis meæ fuisti. Cf. Defensor, Patronus. DĒPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prier_; _détourner_, _écarter_. SYN. Deprecatione impetro, supplico; removeo, recuso. ADV. Paulatim. PHRAS. 1. Deprecare pro me, _intercédez pour moi_, (VULG. Intercede pro me). Iratos, quæso, animos deprecare; deprecatorem te in meo periculo præbeto; deprecatoris munus suscipe; deprecatoris partes age; pro capite, pro salute mea deprecare; in deprecanda principis ira studium tuum adhibe; operam, studium, auctoritatem pro me interpone; precibus periculum averte. 2. Iram divinam deprecari, _apaiser par des prières la colère divine_. Pacem Superum precibus exposcere; finem irarum cœlestium exposcere. 3. (Culpam suam deprecatus est, VULG.), _il demanda pardon de sa faute_. Erroris veniam petiit, rogavit; culpam precibus eluit; ut ejus delicti sibi venia daretur; ut delicti gratia fieret; ut culpa ea sibi condonaretur, ut noxa remitteretur, oravit. Cf. Venia. USUS: Multorum vitam a tyranno deprecatus est, _il demanda au tyran la vie de nombre de citoyens_. Calamitatem a se, mortem, supplicium deprecari. Pro reditu Ciceronis amici deprecati sunt, _les amis de Cicéron demandèrent son rappel_. Nullum periculum pro republica; nullam pœnam, si fefellero, deprecor, _aut_ refugio, _si je vous trompe, j’accepte tous les châtiments_. DĔPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Arrêter_, _prendre_; _saisir_, _connaître_, _s’apercevoir_. SYN. Comprehendo, animadverto, agnosco, comperio, teneo. ADV. Itidem, manifesto. USUS: Aliquem in maleficio, in manifesto scelere, ipsis oculis facinus deprehendere. Cf. Manifestus. DĔPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Découverte_. EPITH. Manifesta. USUS: Manifesta veneni deprehensio. DĔPRESSUS, a, um, _Abaissé_, _bas_. SYN. Demissus, abjectus, humilis. USUS: 1. Depressa domus. Voce sedata et depressa usus sum. 2. Demersus, _coulé à fond_, _englouti_. Aiunt hostium classem aut profligatam aut depressam. Cf. Abjectus, Humilis. DĒPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Abaisser_, _abattre_, _fouler aux pieds_. SYN. Affligo, protero, conculco, demitto. )( Extollo, erigo, effero. PHRAS. 1. Satis hominem depressit, _il a assez humilié cet homme_. Audaciam hominis egregie contudit; vim ac spiritus fregit; tumorem compressit; arrogantes hominis spiritus infregit, coercuit, debilitavit. Cf. Frango, Coerceo. 2. Quid ita te deprimis? _Pourquoi vous abaisser ainsi?_ Quid ad ista descendis? quid in humiles has ac sordidas cogitationes te abjicis? cur nihil altum, nihil te dignum suscipis? cur ita aversus es ab omnis honestæ gloriæ studio? cur nihil spectas in laude positum? cur animum ita dejicis, demittis? cur animi magnitudinem ad infima hæc inflectis? Nimium mihi humilis, abjectus, depressus videtur animus tuus; humi serpere, humi jacere animum tam sublimem erectumque patiere? Cur ab animi præstantia adeo descivisti? Cf. Humilis, Abjectus. USUS: Vos etiam meam fortunam deprimitis, vestram attollitis. Me vituperando affligitis, exstinctum me vi atque impressione eversum cupitis. Cf. Affligo. DĒPRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Tirer hors ou de_. SYN. Expromo, profero, expono, eruo. USUS: Pecunia ex ærario deprompta. Argumentum ex intimo artificio deprompsi. Cf. Promo. DĒPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _livrer bataille_. SYN. Decerto, dimico. ADV. Gratis, peregre, valde. USUS: Cum facinorosis depugnandum, aut serviendum est. Cf. Pugno. DĒPULSĬO, ōnis, f. _Action de repousser_, _d’écarter_. SYN. Expulsio, inficiatio. USUS: Adeptio boni, depulsio mali, servitutis, doloris. DĒPULSOR, ōris, m. _Celui qui chasse_, _qui repousse_. SYN. Expulsor. USUS: Depulsor dominatus, quam particeps esse maluit. DĒPURGO, as, avi, atum, are, a. _Nettoyer_. SYN. Purgo. USUS: Crimen depurgare, iram deprecari. DĒPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _supputer_; _estimer_. SYN. Puto, censeo, existimo. USUS: Vide, ne te hebetem esse deputes. Deputabo mecum rationes, atque excutiam. Se indignum re aliqua; alterius operam parvi deputare. Eam rem in lucro deputavit. (_Pro_ destino, _dépêcher_, barbarum est.) DĒRĔLICTĬO, ōnis, f. _Abandon_. SYN. Contemptio. EPITH. Injusta. USUS: Communis utilitatis derelictio contra naturam est. Cf. Solitudo. DĒRĔLINQUO, is, līqui, lictum, ere, a. _Abandonner_. SYN. Desero, destituo. USUS: Causam communem derelinquere. Perditus, nec a fortuna tantum, sed et spe derelictus. Incultus et derelictus ager. Cf. Relinquo, Desero. DĒRĔPENTE, _Tout à coup_, _soudain_. USUS: Derepente corruit. DĒRĬDĔO, es, risi, risum, ere, a. _Rire_, _se moquer de_. SYN. Eludo, irrideo. PHRAS. Thrasones ubique deridentur, _partout on se moque des fanfarons_. Thrasones fabula sunt vulgi; ubique ludibrio sunt, ludibrio habentur; risum movent omnibus; risum cient, excutiunt; deridiculo sunt omnibus. Cf. Irrideo, Ludibrium. USUS: Contemnite illos, et deridete. Cf. Contemno. DĒRĪDĬCŬLUM, i, n. _Moquerie_, _ridicule_. SYN. Irrisio. USUS: Verba alicui per deridiculum dare. DĒRĪVĀTĬO, ōnis, f. _Action de détourner (les eaux)_. SYN. Deductio. USUS: Ductus aquarum, derivationes fluminum. DĒRĪVO, as, avi, atum, are, a. _Détourner_. SYN. Duco, deduco, traho, arcesso. PHRAS. Laudis partem in se derivare, _attirer sur soi une partie de la gloire_. Transmovere in se alienam laudem; in societatem gloriæ alienæ se offerre; de aliena laude sibi aliquid decerpere. Cf. Adscribo. USUS: TRANSL. Crimen culpamque in alium derivare, _faire retomber une faute sur un autre_. Partem curarum in aliud studii genus; rem aliquam in suum usum derivare, convertere. Cf. Adscribo, Confero. DĒRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Ôter_, _retrancher_. SYN. Detraho, delibo, minuo. )( Arrogo. ADV. Maxime. USUS: Fidem somniis merito derogant sapientes. Ea res multum de dignitate populi, de virtutis existimatione derogavit. Suspicio inimicitiarum auctoritatem et fidem ejus dictis derogavit. Legi, _aut_ de lege aliquid derogare. Nimium tibi derogas, dum omnia arrogas. Cf. Demo, Adimo. DĒRŎSUS, a, um, part. v. anom. derodo. _Rongé_. USUS: Clypei a muribus derosi. DĒRŬO, is, rŭi, ere, a. _Détruire_. USUS: De laudibus Dolabellæ cumulum deruam, _je rabattrai bien le mérite de Dolabella_. DĒSÆVĬO, is, ii, ire, n. * _Sévir avec violence_; _cesser de sévir_, _s’apaiser_. SYN. Sævire desino. Cf. Crudelis. DĒSCENDO, is, di, sum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Descendre_. SYN. Delabor, e loco superiore venio, devolo, me demitto. )( Ascendo. ADV. Obviam, omnino, pedetentim, propere, timide. PHRAS. 1. Descendit ex equo, _il descendit de cheval_. Ad pedes se dedit; in pedes desiliit; ad pedes degressus est. 2. Ad certamen descendere, _en venir aux mains_. Certamini se offerre; dimicationem subire; in aciem et certamen rem committere; rem in casum certaminis dare. Cf. Certamen, Pugna. USUS: 1. Descendit de rostris in campum; in loca æquiora se demisit hostis. 2. Accedo, _venir_. Ad conditiones oblatas, _vel_ in prœlium tibi descendendum erit. Ad extrema consilia, ad dimicationem capitis descendi. Ad accusandum, causam agendam, ad animi remissionem descendere. Alterutram ad conditionem descendere vult Cæsar. DESCISCO, is, scīvi, scītum, ere, n. _Se détacher de_, _quitter le parti de_. SYN. Deficio. ADV. Flagitiose. USUS: A senatu, a republica desciscere. A virtute, suis moribus, a seipso plane descivit. Cf. Deficio. DESCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Copier_, _transcrire_. SYN. Exscribo, transcribo, in scripta mea transfero. ADV. Commodius, decentissime, fuse, generatim, mirifice, paulisper, summatim, varie. PHRAS. Statum reipublicæ egregie mihi descripsit, _il m’a parfaitement dépeint l’état de la république_. Formam reipublicæ expressam misit, exposuit, depinxit, adumbravit, deformavit, expinxit, oculis subjecit. USUS: 1. Librum describere. 2. Exprimo, _représenter_, _décrire_, _raconter_. Crassum egregie descripsit. Aliquem suis coloribus describere. Figuras in pulvere describere. 3. Indico, designo, _désigner_, _tracer_, _représenter_. Rem definire breviteret verbis describere. Tu mihi describe, quam viam ineam. Illi me latronem nimirum describebant. Neminem consciorum sceleris describam. 4. Decerno, designo, distribuo, constituo, destino, _imposer_, _taxer_, _assigner_. Singulis urbibus frumenti rationes, vectigalia, leges descripsit. Suum cuique jus, suum munus describere. Descripsisti urbis partes ad incendium. Descripsit pecuniam in bellum, Cf. Explico. DESCRIPTĬO, ōnis, f. _Figure_, _représentation_; _ordonnance_; _répartition_. SYN. Designatio, figura, forma, distributio, definitio, dispositio. EPITH. Æqua, æquabilis, brevis, cœlestis, falsa, similis, solers, subtilis, vetus, apta, tanta. USUS: Descriptio civitatis a majoribus sapienter constituta. Magistratuum descriptione omnis reipublicæ forma continetur. Regionum, rerum, ordinum descriptio. Urbis salubritas, descriptio, pulchritudo. Juris æqua descriptio, certaque vivendi disciplina. DĒSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_, _tailler_. SYN. Seco. DĒSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Abandonner_. SYN. Destituo, relinquo, derelinquo; non adsum, desertum esse patior, prodo, negligo, prætermitto; a causa alicujus recedo. PHRAS. Aliorum curam geris, te ipsum deseris, _vous vous occupez des autres et ne songes pas à vous-même_. De aliis plurimum, de te ipso tuisque rebus minime laboras. Aliena tibi curæ sunt, tua negligis. Aliorum rationes pluris apud te sunt, quam tuæ. Propensior ad alios, quam ad te ipsum tua voluntas est. Alienam voluntatem ut sequaris, tuam deseris. Alienæ ut voluntati morem geras, te ipsum negligis, derelinquis. Ut aliis satisfacias, aliorum causa te ipsum destituis. Quid aliis placeat, quid aliorum e re sit, attendis; ratio rerum tuarum quid postulet, minime cogitas. Ut sequaris alios, discedis a te; deficis a te; desciscis a te ipso; alienis commodis omni studio, cura, labore inservis, invigilas, operam das, dicas, navas, præstas, tribuis, e tuis commodis nihil agis; tua commoda minime tibi cordi sunt. Aliorum commoda dum captas, tua negligis. Dum aliorum causam foves, juvas, agis, suscipis, tuam jacere, frigere, neglectam jacere pateris; tuam abjicis, nihili facis, parvi pendis. De aliena causa sollicitus es, tuam nihil curas; tuæ causæ oblitus es. Alienæ causæ faves multo magis ac tuæ. Causam tuam ut alienam, alienam ut tuam tractas. Quod tuæ causæ dicandum erat studium, dicas alienæ; id ponis, collocas in aliena. Cf. Relinquo, Deficio, Apostata. USUS: Causam suam, vadimonium, virtutis viam deserere. Turpe, auxilium implorantes deserere. A voluptatibus, a malitia deseruntur. A mente, consilio, spe deseritur, _il perd la tête_. A re familiari desertus, _pauvre_. Cf. Destituo, Relinquo. DĒSERTĬO, ōnis, f. _Abandon_. Ista quidem velut desertio generis humani est. DĔSERTOR, ōris, m. _Celui qui abandonne_; _déserteur_. )( Conservator. USUS: An proditores salutis meæ estis, an desertores, quos propugnatores speraveram. Cf. Apostata. DĒSERTUS, a, um, _Abandonné_, _désert_. SYN. Relictus, incultus, vastus, vastatus, nudus. )( Celebris, frequens. PHRAS. Locus desertus erat, _le lieu était désert_. Locus erat humano cultu vacuus; solitudine et inopia vastus; locus inanis ac vastus a natura, et humano cultu; vasta erat in his locis solitudo. (VULG. Desertum). Cf. Solitudo. USUS: Ager ab hominum cultura desertus. Desertissima solitudo. Via deserta, inculta, frondibus inclusa. Desertus ab officiis amicorum et abjectus. Cf. Solus. DĒSERVĬO, is, ire, n. _Rendre service_, _servir_. SYN. Servio. USUS: Officia mea, operæ, vigiliæ amicis deserviunt. Cf. Servio, Curo. DĒSES, ĭdis, omn. gen. _Oisif_, _inoccupé_. SYN. Otiosus, nil agens. PHRAS. Desides sumus, _nous sommes inoccupés_. Marcescimus otio situque; senescimus otio; elanguescimus ignavia; socordius a nobis res agitur, geritur; luxuriantur animi otio; mulierum ritu sedemus desides, et cessamus; cessatores ignavi sumus. Cf. Piger. USUS: Sedemus desides domi, mulierum ritu inter nos altercantes. DĒSĬDĔO, es, sēdi, sidere, n. _Être assis_. SYN. Subsideo. USUS: Frustra totum diem desedi. DĒSĪDĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Désirable_. SYN. Expetendus. USUS: Nihil desiderabile concupiscunt. DĒSĪDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Désir_. SYN. Desiderium, cupiditas. USUS: In senibus nec tanta titillatio voluptatis est, nec desideratio. Cf. Desiderium. DĒSĪDĔRĬUM, ii, n. _Désir_, _regret_. SYN. Cupiditas; studium, ardor, amor, sitis, igniculus desiderii. )( Satietas. EPITH. Diuturnum, gravissimum, incredibile, magnum, melius, minus, mirum, par, summum, tantum, triste. PHRAS. 1. Desiderium magnum commovit, _il a excité de grands regrets_. Injecit magnum sui desiderium; magno omnes sui desiderio affecit; magnum sui desiderium reliquit; est in desiderio civium suorum; desideria hominum mirifice incendit, excitavit, inflammavit; ingens sui apud omnes desiderium commovit. 2. Desiderio tui ardeo, _je désire vivement vous voir_. Æstuo, flagro, exardesco, incendor incredibili tui desiderio; tenet me desiderium ingens tui; teneor desiderio tui incredibili; summa cupiditate inflammor; totus sum in desiderio tui; vehementer te exspecto. Nihil mihi longius, quam ut te videam; studio teneor acerrimo; admirabili studio concitor; dici non potest, ut immineam in adventum tuum. Revolvor animo identidem in te; inflammato studio rapior. Ad insaniam te videre concupisco. Sitientissimum me tui profiteor; prægestit animus te videre. Efferor studio te complectendi; discupio tecum esse quamprimum. Ingens tui cupido incessit animum. Ingens ardor macerat, remordet animum cupido tui. Ingens animum cupido stimulat, invadit, incessit, me tui conspectu explendi. Dudum me cupido cepit videndi tui; in desiderium venit amicissimi hominis conspectus; magno animi fervore feror ad te complectendum; desiderium me tui ingens cepit; macerat me desiderio tui amicissima consuetudo nostra; jam dudum in amicissimi hominis amplexum trahi, rapi me sentio; ingens cupido animum stimulat videndi tui; accendi me incredibili cupiditate videndi tui persentisco. Cf. Desidero, studium. 3. Desiderium urbis ferre jam non potest, _il ne peut plus supporter d’être éloigné de Rome_. Impar jam ferendo est desiderio patriæ; premitur, agitur desiderio patriæ; laborat ex desiderio patriæ suæ, elanguescit, contabescit, moritur desiderio patriæ; remordet animum patriæ desiderium; desiderio urbis maceratur. 4. Desiderium absentis amici lenire litteris possumus, _nous pouvons par des lettres adoucir les regrets nous cause l’absence d’un ami_. Minuere desiderium litteræ possunt, efficere, perficere tamen non possunt, ut omnino ponatur; litterarum subsidio consolari orbitatem nostram possumus; litteræ præstare possunt, ut intra modum amici desiderium se contineat; remittere, ac residere tantisper solet dolor ex amici absentia conceptus, ad conspectum litteratum. USUS: 1. Desiderium commovere, injicere, _faire désirer qqch_. Desiderium sui relinquere, _laisser de grands regrets_. Desiderium hominis non fero, _je ne puis supporter l’absence de cet homme_. 3. Absentis desiderium lenire litteris, _adoucir par des lettres les regrets que cause l’absence d’un ami_. 4. Desiderium renovare, instaurare, augere, inflammare, _renouveler_, _augmenter le désir_. Cf. Studium. DĒSĪDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Désirer_. SYN. Desiderio rei flagro, in desiderio rei sum, desiderium me tenet, teneor studio rei; omnibus votis expeto, requiro, postulo, sitio, quæro, cupio, concupisco, aveo, opto, exopto, cupidus sum, avidus sum, inhio, aspiro, anhelo; in votis habeo; efferor studio, cupiditate ducor, rapior, inflammatus sum; studio incensus sum; æstuo, flagro, ardeo, exardesco. ADV. Diutius, in posterum, magnopere, manifestius, maxime, mediocriter, paulisper, plane, prorsus, valde, vehementer, graviter. PHRAS. 1. Nihil aliud quam cœlum desidero, _je ne soupire qu’après le ciel_. Animus meus in cœlo est; in desiderio cœlum est; æstuat animus, flagratque incredibili patriæ cœlestis cupiditate; cœlum spectat animus, nec præterea quidquam; tenet me beatarum in cœlo sedium ardor ingens, ac desiderium; efferor studio rapiorque cœlestis patriæ; ad cœlum acri animo tendo; incensus studio sum; animus exardescit cœlestis illius civitatis desiderio; ad cœlum studio inflammato rapior; dici non potest, quam flagrem desiderio patriæ cœlestis; quanto studio tenear beatorum sedibus quamprimum perfruendi; præter cœlum nihil aliud in desiderium venit. Cf. Desiderium. 2. Mirum in modum tuam laudem desidero, _je désire ardemment vous voir honoré_. Mire, mirifice, mirabiliter, mirandum in modum, admirabili quodam studio tuam laudem, tuum decus specto, cupio, aveo, exopto. Percupio tuam laudem; sum in desiderio tuæ laudis. Tuæ laudis cupiditate incredibili teneor, ardeo, flagro, sum incensus, sum inflammatus, ducor, trahor, rapior. Amore flagro tuæ laudis; studio sum incensus laudis tuæ. Alacris animo sum, ut honestissimum te videam; ut te videam honoratum, laude florentem. Tua mihi laus carissima est, cordi est, curæ est, prima est, inter primas ducitur, antiquissima est, in maximis est, inter ea, quæ apud me summa. Cf. Aveo, Cupio. USUS: 1. Desiderant te oculi mei. 2. Desum, _trouver qu’il y a manque_. Eo in negotio fidem tuam et diligentiam desideravi. Nihil in Catone ad summam diligentiam desideres. Desiderata dicuntur tria militum millia. Tuam operam et diligentiam desidero. DĒSĬDĬA, æ, f. _Oisiveté_, _paresse_. SYN. Inertia, ignavia, languor, socordia, segnities. )( Virtus. USUS: Desidiæ se dedere. Plenum esse desidiæ. Non in umbris, deliciis, otio, languore, desidia animum affecimus. Cf. Piger, Inertia. DĒSĬDĬŌSUS, a, um, _Oisif_, _négligent_. SYN. Ignavus, socors, iners, deses, otiosus. USUS: Desidiosam artem dicimus. Inertissimum otium et desidiosissimum. Cf. Deses. DĒSĬDO, is, sēdi, ere, n. _S’abaisser_, _s’affaisser_. USUS: Terra hiatu vasto desedit. DĒSIGNĀTĬO, ōnis, f. _Plan_, _indication_. SYN. Descriptio. USUS: Requiro totius urbis designationem et apparatum. Infinita quæstio sine designatione personarum et temporum. DĒSIGNĀTOR, ōris, m. _Ordonnateur des jeux et pompes funèbres_. SYN. Qui ludis funebribus præest, quique locum, tempus personis designat ad agendum. DĒSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_, _indiquer_, _noter_. SYN. Describo, noto, significo, constituo, destino, definio, animo concipio, animo metor locum, regionem. USUS: Notat et designat oculis nos ad cædem. Facinus, consilium atrox designat. Castra, pontem, fabricam, operis totius formam designare. Designata sunt a DEO cuncta. Designatus, declaratus, decretus consul in annum sequentem. DĒSĬLĬO, is, ŭi _vel_ ĭi, sultum, ire, n. _Sauter_, _se jeter de_. SYN. Celeriter, et quasi saltu descendo, devolo, dejicio me per gradus, etc. USUS: Rejecta penula de rheda desiluit. DĒSĬNO, is, sīvi _vel_ sii, sĭtum, ere, n. et a. _Cesser_, _interrompre_. SYN. Desisto, cesso, finem facio, conquiesco, prætermitto, intermitto, omitto, evado. )( Incipio. PHRAS. Cur litterarum studia desinis? _Pourquoi interrompre vos études?_ Ecquid in litterarum studio, velut perfecta re, conquiescis? cur litteris desistis? rationes litterarias deponis? Cur refrixit, defluxit, consenuit tam cito illud animi propositum ardens? cur exaruit tam cito illa vetus discendi cupiditas? ecquid erat, cur a mente tua tam cito recederes? ecquid litterarum studia tibi tam obsoleta? qua vetustate, aut negligentia emortuum est, evanuit, obsolevit, interiit tuum litterarum studium? ecquid tibi velut finitus labor constitit? cur doctrinarum studia abjicis turpi cessatione? cur cœptis absistis? cur conticescit, remisit tuus discendi ardor? Cf. Deficio, Cesso, Finis. USUS: Disputari desitum est. Libenter artem istam desinerem. Desine communibus locis. Cf. Desisto. DĒSĬPĬO, is, pŭi, ere, n. _Avoir perdu l’esprit_. SYN. Demens sum, deliro. USUS: Nimio gaudio prope desipiebam. Populus Atheniensis prope jam desipiens vestutate. Cf. Deliro, Insanio. DĒSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter, cesser_, _se désister_. SYN. Intermitto, cesso, demitto, discedo. PHRAS. 1. Desiste a lacrimis, _cessez de pleurer_. Missas fac istas lacrimas; mitte istas tandem querelas; aufer lacrimas; emove hanc pectore tristitiam; lacrimas cohibe, inhibe, tene; tempera tandem a lacrimis; sit modus lacrimis; impera tandem dolori tuo, et lacrimas reprime. Cf. Lacrima. 2. Dudum a litterarum studiis destitit, _depuis longtemps il a abandonné l’étude_. Dudum litteris et scholæ multam salutem dixit; a musis, ut si bellum ipsis indixisset, se disjunxit; divortium fecit cum musis; litterarum studia abjecit; operam a studiis alio traduxit, transtulit; litterarum studia missa fecit; librorum usum dimisit, deposuit; a studio bonarum artium discessit, se abjunxit Cf. Desino. 3. Desistet, spero, a petitione consulatus, _j’espère qu’il cessera de briguer le consulat_. Abibit, opinor, a petitione consulatus; ambitiosa hæc consilia abjiciet; abducet animum ab ambitioso hoc consilio; incepto absistet; deponet, nisi me fallit conjectura, voluntatem petendi consulatus; damnabit periculosa hæc consilia; voluntatem abjiciet. USUS: Causas tandem agere desiste. Auctionem facere destitit. Orare Pompeium non desisto. De sua sententia desistere, discedere. Cf. Cesso, Desino, Abrumpo. DESPECTĬO, ōnis, _Mépris_. SYN. Contemptio. USUS: Consolabitur eum magnitudo animi, et humanarum opinionum alta quædam despectio. Cf. Contemno. 1. DESPECTŬS, ūs, m. _Mépris_. USUS: Despectui et ludibrio esse omnibus. 2. DESPECTUS, a, um, _Méprisé_. SYN. Contemptus, abjectus. Cf. Contemptus, Vilis. DESPĒRANTER, _En désespéré_, _avec désespoir_. USUS: Desperanter mecum locutus est. DESPĒRĀTĬO, ōnis, f. _Désespoir_. EPITH. Diuturna, falsa, magna. USUS: Desperatio est ægritudo sine ulla rerum exspectatione meliorum. A desperatione ad spem me vocarunt. Tanta est rerum omnium amissio, et recuperandi desperatio. DESPĒRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Perdre toute espérence_, _désespérer de_. SYN. Diffido, spem perdo in perditis; ac desperatis habeo, animo cado, hastam abjicio, a spe absum. )( Spero, confido, spem habeo. PHRAS. 1. Desperatis medicina adhibenda non est, _il n’y a point de remède au désespoir_. Perditis jam, et in laqueum collum inserentibus; qui animo plane concidere; magna desperatione affectis; desperatione torpentibus, deploratis ac prope depositis; conclamatis, animo labentibus, qui malis obruti animos despondere, ægre medicinam afferas. 2. Tametsi pauperrimus sim, non tamen desperabo, _bien que je sois dans la plus extrême pauvreté, je ne désespèrerai point_. Etsi me fortuna iis orbavit rebus omnibus, quæ carissimæ sunt in vita, non faciam tamen, ut omnem spem abjiciam. Etsi fortuna mihi carissima quæque abstulit, eripuit, ademit, non tamen committam, ut ipse me plane deseram atque destituam; ut ab omni spe animum abducam; ut ad desperationem adducar, redigar. Ut cætera eripuerit fortuna, spe tamen salutis orbare me non poterit. Fortuna equidem adversa premor, nec tamen nihil spero. Licet exclusa spes omnis videatur, meliorum tamen rerum spe aliqua nitor etiamnum, sustentor, fulcior. 3. Desperarunt de magnis illis consiliis, _ils désespérèrent de leurs grands desseins_. Ex alta spe deciderunt; ex magna spe deturbati, dejecti, detrusi, depulsi jacent; spem illam, quam susceperant ingentem, abjecerunt, deposuerunt; non, ut antea, spe tenentur; non eos, quæ antea spes alit, fovet, pascit; spes omnis jam abiit, discessit, evanuit. Nulla prorsus jam spes est, quæ illos sustentet; firma se niti spe putabant, ea quam sit imbecillis, nunc intelligunt. 4. In tanta rerum iniquitate desperaret alter, _dans de telles difficultés, un autre perdrait toute espérance_. Spe excideret; ad desperationem perveniret, adduceretur; animos aliorum desperatio incesseret; desperatione torperet alter; spem salutis damnaret; nullius salubris consilii patiens esset; spem amitteret; spem sibi ademptam, spei nihil superesse, reliquum esse lamentaretur. In tam perdita re spes alium tota desereret, destitueret, a spe decideret alius, spem in perpetuum amitteret; præcisam sibi spem omnem, abscissum omnium rerum respectum clamitaret; in tam perturbata temporum calamitate, in exigua spe esset alius; in exigua spe traheret animam. 5. Desperatum est, _c’est fini_. Cf. Actum est. USUS: Nec temere desperandum est propter ignaviam, nec minus confidendum propter cupiditatem. Honores, vitam, salutem desperare. Desperatus morbus. Homo a se ipso desperatus, a cæteris relictus. Cf. Spes. DESPĬCĀTĬO, ōnis, f. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptus, despicatus, despicientia. USUS: Odia, despicationes adversantur voluptatibus. Cf. Contemptus. DESPĬCĀTŬS, ūs, m.(dat. sing.). _Mépris_. SYN. Despicatio. USUS: Despicatui habere, _mépriser_. Si quis despicatui habetur, Mysorum ultimus dicitur. DESPĬCĬENTĬA, æ, f. _Mépris_. SYN. Contemptio. USUS: Totam vim bene vivendi in despicientia rerum externarum collocemus. DESPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Mépriser_. SYN. Contemno, negligo, despicatui habeo. USUS: 1. Omnes despicit, hominem præ se neminem putat. Omnia despicere et pro nihilo putare. 2. Video, cerno, animadverto, _voir_, _remarquer_. Res tot, tam varias in illa reipublicæ potestate sponte despexi. Despexit, quid illi moliantur. Cf. Contemno. DESPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_, _spolier_. SYN. Spolio. USUS: Templa despoliare. Cf. Spolio. DESPONDĔO, es, spondi, sponsum, ere, a. _Promettre_. SYN. Paciscor, promitto, destino, spondeo. USUS: Filiam suam alicui despondere. Lentulus Hortensii sibi domum despondit, _se promettre_. Desponsam mihi laudem præripuit, et destinatam provinciam. Spes mihi nulla despondetur, _cet espoir ne se réalisera pas_. Animos despondere, _perdre courage_. DESTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Arrêter_, _fixer_; _désigner_. SYN. Designo, decerno, constituo, attribuo, despondeo. USUS: Animo, animis, in animo aliquid destinare et designare. Necem alteri destinare. Destinata hora adero. Cf. Propono, Statuo. DESTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Abandonner_; _tromper_. SYN. Desero. USUS: Roscius miseros socios induxit, decepit, destituit. Res suas, fortunas destituere. Viri boni sæpe illusi et destituti. Cf. Relinquo, Desero. DESTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Abandon_, _infidélité_. SYN. Derelictio, desertio. USUS: Destitutione illa perculsus hæsit. DESTRŬO, is, struxi, structum, ere, a. _Détruire_, _ruiner_. SYN. Tollo, deleo, diruo, everto, diripio, excido, excindo, convello, vasto, opprimo, exstinguo, dissolvo, disturbo, demolior, nullum vestigium relinquo, ruinam edo, exstinguo et funditus deleo. )( Construo, ædifico, coagmento. PHRAS. 1. Hostis urbem destruxit, _l’ennemi ruina la ville_. Diruit, afflixit, inflammavit, funestavit; saxis, ignibus, ferro vastitatem urbi attulit, intulit; muros ab imo subruit; ad solum diruit; sedes tectaque convellit; urbem tectorum excisione dissipavit; dejecta murorum fundamenta, ne quod urbis vestigium exstaret; parietes cuniculis subrui jussit; templa ruinis et ignibus deleta, aditus demolitione sublati, disturbata tecta, exscisæ et complanatæ domus; vici deusti; labefactata vectibus et convulsa publica monumenta; urbs tota ab hoste excisa ac eversa, sic, ut præter famam nihil urbis in urbe duraret, permaneret. Cf. Vasto, Everto. 2. Pons destructus est, _le pont fut rompu_. Pontis compages crebris fluctibus verberatæ se laxabant; nulla tam firma moles erat, quam non exederent undæ per operum nexus manantes; interruptus aquarum incursu, pons ruina oppressus est; impulsi in latus pontis ruinæ pendebant; pontium capita a fundamentis proruta jacebant; convulsis pontium monimentis tabulata ac trabes in fluctus sparsæ sunt. Pontis facta demolitio est. 3. Annibal Italiam fœde destruxit, _Annibal saccagea l’Italie_. Annibal Italiam, effusis ac dissipatis pulcherrimæ regionis fructibus, ad exitium et vastitatem vocavit. Italiæ terror, vexator, perditor, afflictor, eversor, exterminator, Annibal, Romanam rem graviter labefactavit; magnis editis ruinis, magnis plagis impositis ac inflictis, Romanas opes vastatione fregit ac prostravit; cæde ac incendio omnia complevit; rempublicam multis cladibus attrivit, debilitavit, præcipitem dedit. Hujus crudelitate jacuit Italia prostrata, perculsa et abjecta, summis calamitatibus fracta et afflicta; hujus rapacitate lacerata, exhausta, exinanita; deleta scelere et exterminata; direpta ab Annibale Italia, ac barbaris condonata; belli impetu perculsa, ac prostrata; omnibus partibus quassata ac labefactata. Cf. Vasto, Bellum, Damnum, Populor. USUS: Navem, ædificium destruit facillime, qui construxit. DĒSŬBĬTO, _Tout à coup_, _soudain_. SYN. Subito. DĔSŪDO, as, avi, atum, are, n. _Suer beaucoup_, _suer_. SYN. Sudo, nitor, laboro. USUS: Desudare atque elaborare in re aliqua. Cf. Laboro, Contendo. DĒSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Déshabituer_. SYN. Consuetudinem tollo. PHRAS. A dicendo prope desuefactus sum, _j’ai presque perdu l’habitude de parler en public_. Prope oblivio me cepit dicendi; ea orandi consuetudo prope mihi detracta est; is dicendi usus prope exolevit. USUS: Multitudinem jam a concionibus desuefactam ad veterem consuetudinem revocavit. DĒSŬESCO, is, sŭēvi, sŭētum, ere, a. et n. _Déshabituer_; _se déshabituer_. USUS: Res dudum desueta, _usage depuis longtemps aboli_. DĒSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Perte d’une habitude_. USUS: Populus desuetudine armorum mollior. DĒSULTŌRĬUS, a, um, _Relatif aux écuyers_; _volage_, _inconstant_. SYN. Qui ex equo in equum facite desilit; _item_: TRANSL. Inconstans, ingenii mobilis, levis. USUS: E prætorio candidato consularis quasi desultorius, etc. Cf. Levis. DĒSUM, ĕs, fŭi, esse, n. _Être absent_, _manquer_. SYN. Absum, deficio, non adsum. )( Adsum. PHRAS. Deest, quod aliis largiar, _je n’ai pas de quoi faire l’aumône_. Omnia me deficiunt; omnium inopi, quod largiar, non est; in summa penuria ac egestate dego; nihil præsto est, nihil superest, nihil suppetit, quo aliorum inopiam sustentem. Cf. Careo. USUS: Doctrina mihi non defuit, nec ingenium. Tibi nullum a me pietatis officium defuit. Nunquam occasioni, officio, causæ defui. DĒSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Prendre_, _choisir_. USUS: Hostem sibi certum desumere. Cf. Eligo. DĒTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Découvrir_, _dévoiler_. SYN. Denudo, aperio. USUS: Insidias detegere. Cf. Aperio, Manifestus. DĒTENDO, is, tendi, tensum, ere, a. _Détendre_. USUS: Tabernacula detendere, _plier les tentes_. DĒTERGO, is, si, sum, ere, a. _Ôter en essuyant_, _essuyer_. SYN. Abstergo. USUS: Jucundo sermone fastidia, dolorem, molestias detergere. DĒTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Pire_, _plus mauvais_. SYN. Pejor, nequissimus. PHRAS. 1. Rem omnem sua importunitate deteriorem effecit, _il a gâté toute l’affaire par son défaut de politesse_. Diis hominibusque invitis negotium plane evertit; corrupit omnia et profligavit. Omnia nunc deteriora sunt; in statu, loco deteriore sunt. Versa et mutata in pejorem partem sunt omnia, sic ut nihil offensioni huic mederi jam queat. 2. Deterior factus est, _il est devenu plus mauvais_. Nimium quantum e pristina virtute deflexit; a se ipso degeneravit, discessit. Nimium descivit; nec gradu, sed præcipiti cursu in vitia transcurrit. Cf. Corrumpo, Depravo, Disciplina solutior. DĒTĔRĬUS, _Pis_, _plus mal_. DĒTERMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Borne_, _limite_, _fin_. SYN. Terminus, conclusio, finis. USUS: Cœli complexus, extima ora et determinatio mundi. Conclusio est exitus et determinatio totius orationis. DĒTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Borner_, _limiter_, _fixer_. SYN. Termino, concludo. USUS: Quod dicit, spiritu, non arte determinat. DĒTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _User_. SYN. Destruo, corrumpo. USUS: Calceos deterere. Laudes alicujus deterere, imminuere, _diminuer_. DĒTERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Détourner_, _dissuader_. SYN. Dehortor, absterreo, revoco, avoco, deduco, repello, removeo, averto; studium alicujus retardo, _vel_ restringo. )( Impello. USUS: A dimicatione aliquem, a scribendo deterrere. Aliquem ab officio, injuria, proposito deterrere. Cf. Absterreo, Avoco, Abduco. DĒTESTĀBĬLIS, e, gen. com. _Détestable_, _abominable_. SYN. Execrandus. USUS: Scelus detestabile. Res pestifera, detestabilis, execranda. DĒTESTĀTĬO, ōnis, f. _Exécration_. USUS: Pro detestatione tot scelerum unam aram consecravit. DĒTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Maudire_, _exécrer_. SYN. Aversor, abominor. ADV. Diligenter. USUS: Omnes te vitant, et tanquam auspicium malum, memoriam tui, faciem ipsam tuam ac nomen detestantur. Belli exitum detestor. O Dii avertite et detestamini hoc omen! Cf. Abominor. DĒTEXO, is, texŭi, textum, ere, a. _Tisser_; _poser en entier_. USUS: Rem a summo exordio detexam. Detexta retexere. DĔTĬNĒO, es, ŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_; _charmer_. SYN. Teneo, moror, demoror. ADV. Diutius, prope. USUS: Diu suspensum me detinet. In alienis fere negotiis detineor. Non te detinebo diutius. Cf. Mora, Moror, Retineo. DĔTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Détourner_. SYN. Deflecto, averto. USUS: Voluptas animum a virtute detorquet. Voluntas testium facile flecti et detorqueri potest. Pars corporis imminuta et detorta. Cf. Flecto. DĒTRACTĬO, ōnis, f. _Action de retrancher_, _vol_; _évacuation_. SYN. Diminutio. USUS: Detractio, et appetitio alieni. Detractio confecti et consumpti cibi. DĒTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Retrancher_. SYN. Minuo, delibo, derogo, defero, aufero, decerpo, detractionem facio. )( Addo. ADV. Facile. PHRAS. 1. Detrahi de summa nihil potest, _on ne peut rien retrancher à la somme_. Deduci, decidi de summa nihil potest; abesse a summa ne teruncius quidem potest; nulla hic decessio, nulla deductio ex præsenti ære potest. 2. Detrahere de honore meo ubique nititur, _il cherche à me dénigrer partout_. Famam meam detrimento afficere; de fama mea detrahere; famam lædere; famæ obesse, nocere, officere ubique studet. Laudes meas ubique obterit; sermones de me habet malignius. Id agit, ut æternas mihi infamiæ notas inurat. In id unum incumbit, ut iis meum nomen sordibus inquinetur; ut iis maculis nomen meum afficiat, inspergat, quas nulla dies, nulla deinde res possit eluere, abstergere, delere. Id unum ei studium est, id consilium, id spectat unice, ut me in perpetuum infamem reddat; ut me perpetua notet infamia, ut æternæ me infamiæ tradat; ut perpetuo male audiam; ut perpetuum in infamiam abducar; æterna ut infamia flagrem, laborem; ut in sordibus infamiæ nunquam non jaceam; ut perpetuo verser in infamia. 3. Ille non parum de me detraxit, _il ne m’a pas peu décrié_. Infamiam non levem mihi conflavit, intulit; non levem nomini meo infamiam aspersit; laudem, si qua fuit, non parum obtrivit, imminuit; de meis laudibus non parum delibavit; laudibus non nullam obscuritatem attulit; nomini non parum offecit meo; in famam meam violentus incurrit; malevolentissimis obtrectationibus cumulum facile de laudibus meis deruit; nihil non egit, quo virtutem meam obtereret; premendo, obtrectando, crimina serendo non parum me læsit; labem non unam aspersit nomini meo; splendorem nominis inusta turpitudinis nota non parum obscuravit; non parum me notavit ignominia; nominis famam non parum læsit. 4. Timeo, ne de fama mea detrahatur, _j’ai peur qu’on ne me rabaisse_. Ne fama mea a malevolis laceretur; ne sinistris rumoribus per urbem differar; ne per ora hominum fœdum in modum traducar; ne fabula vulgi fiam; ne in ora vulgi perveniam, ne sinistra de me fama spargatur; ne existimatio mea sinistris hominum sermonibus deformetur; infamiæ maculis inficiatur, aspergatur, inquinetur; ne quædam probrosa nomini meo liberius dissipentur, disseminentur, jactentur. Cf. Calumnia, Fama, Obtrecto, Criminor. USUS: 1. Multum venustatis imagini diuturnitas detraxit. De suis commodis aliquem detrahere. Bona a fortuna data hominum perfidia tibi detraxit. Calamitatem alicui, damna, consuetudinem detrahere. 2. Obtrecto, _ravaler_, _déprécier_. Detrahere de aliquo, et in invidiam vocare. De honore, fama, honestate alicujus detrahere. DĒTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Refus_. Juniores Romani ad edictum sine detrectatione convenere. Detrectatio militiæ. DĒTRECTĀTOR, ōris, m. _Celui qui refuse_. SYN. Qui renuit, recusat. USUS: Cato haud detrectator laudum suarum. DĒTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Refuser_, _repousser_. SYN. Fugio, aversor, vito, resisto. USUS: Pugnam detrectare. Cf. Nolo, Invitus, Vito, Aversor. DĒTRĪMENTUM, i, n. _Perte_, _dommage_. SYN. Damnum. )( Emolumentum. EPITH. Magnum, majus, maximum, minus, summum, plura. PHRAS. Ea seditio rempublicam gravi detrimento affecit, _cette sédition causa un grand dommage à la république_. Multa damna reipubl. intulit, importavit, injunxit, imposuit, invexit; haud exiguum detrimentum respublica ex ea seditione accepit, fecit. Cf. Damnum, Jactura. USUS: 1. Detrimentum inferre, _causer un dommage_. 2. Detrimentum accipere, facere, _recevoir du dommage_. 3. Detrimentum sarcire, resarcire, reconcinnare, _réparer une perte_, _compenser un dommage_. DĒTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser violemment_, _précipiter_. SYN. Deturbo, expello, depello. USUS: Necessitas me ad illa tentanda detrusit. Aliquem regno; in mendicitatem detrudere. De sententia hominem detrusi. In pistrinum aliquem detrudere. In maximum mœrorem sum detrusus. Cf. Pello. DĒTRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Couper_, _abattre_. SYN. Decido, seco. USUS: Detruncatis arboribus struem ingentem lignorum facit. DĔŪNX, uncis, f. _Les ¹¹⁄₁₂ de l’once ou de tout autre objet_. SYN. Undecim unciæ, quasi una de asse dempta. DĔŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler entièrement_. SYN. Uro, exuro. DĔUS, i, m. _DIEU_. SYN. Numen præpotens, æternaque Natura. Procreator mundi, mens æterna; ille, qui cœlum atque terras tuetur et regit. Optimus, Maximus. Summi Rectoris et Domini Numen. Opifex ædificatorque mundi. Dominator rerum, ac omnia nutu regens. Præsens præpotens DEUS. Antiquissima et rerum omnium princeps Natura. Parens rerum, mundi fabricator; universi machinator ac rector. Effector mundi atque molitor. Rerum summus arbiter. Universi auctor rectorque. Regnator omnium DEUS. Præpotens ille immensi hujus operis effector, princeps ac parens. Præses mundi, et rector universi. Bonorum fons ac Oceanus omnium. EPITH. Æternus, beatus, certissimus, effector mundi atque molitor. Fortis, immortalis, mens soluta quædam et libera, præditus summa mente, opifex ædificatorque mundi, omnia providens et cogitans. Præpotens, princeps ac præsens, pulcherrimus, sanctissimus, sapiens, sempiternus, summus, supremus, tantus, altissimus, atque undique circumfusus. PHRAS. 1. DEUS est creator omnium, _DIEU est le créateur de toutes choses_. Est omnium rerum auctor, conditor, opifex, effector. Nihil est in universo terrarum orbe, nihil amplissimis cœlestium orbium cancellis circumscribitur; nulla res, nulla virtus in cœlo ipso eminet, cujus auctorem DEUM fateri non debeamus. Ecquis spiritus, qui altissimum illum cœlestis regionis verticem incolit, quem non DEUS infinita vi sua ex nihilo condiderit? Omnes omnium rerum protectiones uni divinæ potentiæ referendæ sunt; divino Numini in acceptis referendæ. DEI unius a voluntate potestateque sunt omnia; ejus a nutu, imperio pendent omnia; is cuncta ex nihilo creavit, formavit, finxit, condidit, architectatus est. Auctor idem rectorque. 2. DEUS est gubernator omnium, _DIEU gouverne toutes choses_. Summus est rerum omnium arbiter ac moderator; qui omnia regit, temperat, gubernat; cui, ut auctori ac rectori rerum paret servitque universitas; cujus potentissimo imperio natura tota obtemperat; in cujus potestate et arbitratu versantur omnia; qui rebus omnibus præest, dominatur, imperat; a quo uno, cujus unius a voluntate, nutu, imperio pendent omnia; cujus potestas omnia complectitur; quem verentur omnia, cui parent omnia; cujus cœlesti providentia, divino nutu, numine, voluntate gubernantur universa; qui rerum universitati præsidet; qui cœlum et omnia, quæ cœli ambitu continentur, æterno regit imperio, imperio sempiterno moderatur; cujus vi, consilio, voluntate moventur omnia et gubernantur; qui nutu terram concutit; ad cujus aspectum natura universa contremiscit; cujus immensa potestate omnia continentur; cujus nutu et ditione sola terrarum gubernantur; qui omnia supera, media, infima sempiterno imperio regit ac tuetur. Cf. Possum, Potestas. 3. DEUS est benignissimus, _DIEU est infiniment bon_. Amplissima est divina liberalitas. Patet omnibus latissime, amplissime patet divina benignitas. Cui non benefecit DEUS? Quis est, in quem DEI benignitas non exstet? Quis est, qui divinam benignitatem non senserit, non expertus sit, non re ipsa cognoverit, non perspicue viderit, non clarissime perspexerit? Subvenit DEUS invocantibus se; præsto est, opem fert, opitulatur implorantibus se, confugientibus ad se. DEUS miseros sublevat; desperatione debilitatos confirmat, fulcit, sustinet; aberrantibus subsidio est. Nemo divinam opem frustra imploravit. Est DEUS tranquillitas in nostris calamitatibus, naufragium timentibus portus est. Afflictos facile divina pietas excitat. Perfugium, receptum habemus ad DEUM in nostris calamitatibus. 4. DEUS in omni genere perfectissimus est, _DIEU est infiniment parfait_. Bonitas in DEO tanta est, quanta potest esse maxima. Fons est bonorum omnium perennis et inexhaustus. DEI benignitas nullis finibus circumscribi, nullis spatiis includi potest. Clementia nulla temporum, nulla locorum immensitate terminatur. DEUS nullo initio temporis circumscribitur, nullo sæculorum fine concluditur. DEO æternitatem nulla temporis circumscriptio metitur. DEI imperium in res omnes immutabile æternitate continetur. Immortalem ejus dominatum ipsa æternitas intuebitur, _DIEU est éternel_. DEI potentiæ nihil non subjectum est; quæ amplissimo cœli ambitu continentur, quæ toto terrarum orbe sunt imperia, ejus nutibus serviunt, ejus voluntatibus famulantur. Evertit imperia et instaurat; Reges de solio detrudit, et ad summum fastigium evehit; cumque infinitum in res omnes jus sit ac imperium, una voluntas pro lege est. _DIEU est tout-puissant._ Illa summa rerum potestas ac vis suprema semper et ubique præsens est, cumque nullis locorum spatiis constringi possit, per omnia commeat, eaque etiam, quæ densissimis occulta sunt tenebris, intuetur. Ille eventura novit omnia, ac velut præsentia contemplatur; ille intimos animorum recessus ac latebras contuetur; ille arcana mentis omnia inspicit ac scrutatur; ille cogitationes nostras omnes exploratas habet. _DIEU est présent partout et connaît tout._ Ejus rectissima judicia manes inferi pertimescunt; ejus voluntas omnium legum lex est, et norma æquitatis. _DIEU est infiniment juste._ Cumque idem et veritatis parens, et justitiæ tutor sit; cum summus totius honestatis, decoris ac virtutis princeps et architectus; dignissimus est, cujus augustissimum nomen omni sanctitate colatur, sempiternisque laudibus efferatur. DEI opem implorare, _Implorer le secours de DIEU_. In molestiis ac calamitatibus oportet ad DEUM confugere, perfugere, præsidium in DEO statuere; receptum ad divinam opem habere. Cum ærumnis premimur, ad DEUM nos vertamus, convertamus, necesse est. Cf. Auxilium, Perfugium. DEI consilio, _Par la volonté de DIEU_. Divino consilio; non sine divino numine; DEI ductu ac numine; DEI (deorum immortalium), nutu atque consilio gesta hæc et provisa videntur. DEO favente, _Avec la grâce de DIEU_. DEO bene opitulante; DEO juvante, approbante; si ita DEO cordi est; si ita visum superis; si ita cœlitum voluntas tulerit; si DEUS annuerit; si DEUS nos respexerit; immortalis DEI benignitate, ductu ac numine; DEO præsentiam suam declarante; DEO auspice. Olim in usu hæc erant: Diis bene juvantibus; si dii approbant; deum pace impetrata; deorum immortalium benignitate; diis adjuvantibus; diis præsentiam suam declarantibus. DEUM adorare, invocare, _Adorer_, _invoquer DIEU_. Numen divinum precibus placare; DEUM (deos) venerari; DEO supplicare, vota facere; a DEO Optimo Maximo opem auxiliumque petere. DEUM ad auxilium devocare; DEO, quantum maximum possumus, honorem habere. Olim in usu hæc erant: A diis immortalibus pacem ac veniam petere; mentes deorum immortalium precibus placare; pacem deum exposcere; deos circa omnia pulvinaria obsecrare. Cf. Adoro. In DEUM peccare, _Pécher contre DIEU_. DEUM scelere violare; verbis ferocibus DEUM increpare, lacessere; ultorem religionum DEUM provocare; nefarium cum DEO bellum gerere; arma ferre in divinum Numen. Cf. Blasphemia. DEUS avertat, _Que DIEU détourne ce malheur_. Cf. Absum. DEUS benedicat, _Que DIEU vous bénisse_. DEUS eam tibi rem fortunet: tuis rebus consulat: DEUS suo præsens numine atque auxilio te defendat. DEUS res humanas curat, _DIEU prend soin des choses d’ici-bas_. Humanis rebus præsens interest DEUS; interest rebus humanis cœleste Numen; nihil rerum humanarum sine divino numine agitur, geritur. DĒVASTO, as, avi, atum, are, a. _Dévaster_, _piller_, _ravager_. SYN. Spolio, vasto, depopulor. Cf. Vasto, Depopulor. DĒVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Veho. USUS: Veliam devectus Brutum vidi. DĒVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Aller_, _se rendre_, _arriver_. SYN. Venio, pervenio. ADV. Necessario. USUS: In qualem fortunam deveni? Nolebam has litteras in alienas manus devenire. Cf. Venio. DĒVĒXUS, a, um, _Qui penche_, _incliné_. Deflexus, inclinatus. USUS: Ætas devexa ad otium. Sol paulum a meridie devexus. DĒVINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Lier_, _attacher_. SYN. Obstringo, obligo, demereor, concilio; constringo, alligo, comprehendo. PHRAS. Beneficio illum mihi devinxi, _je me le suis attaché par des bienfaits_. Voluntatem ejus beneficiis mihi conciliavi; beneficio hominem mihi adjunxi; beneficio gratiam ejus emi; officio et beneficio hominem comprehendi; liberalitate et officio devinctum teneo; beneficio meum feci. Cf. Concilio, Demereor, Adjungo, Amicitia. USUS: Eum mihi fœdere, cautione omni et execratione devinxi. Beneficiis aliquem, suavitate sermonis, consuetudine, affinitate sibi devincire. Hic maximo se scelere devinxit. Fœderibus etiam cum hoste fides devincitur. Largitione aliquem, vinculis, liberalitate, officiis devinctum tenere. Cf. Obligo, Obligatus, Obsequor. DĒVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre complètement_. SYN. Vinco, supero. USUS: Duillius Pœnos classe devicit. Cf. Vinco. DĒVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _d’esquiver_. SYN. Fuga, vitatio. EPITH. Facilior et exploratior. DĒVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _échapper à_. SYN. Vito. USUS: Procellam temporis devitavit. Putat se a me devitari. Dolorem devitare. Cf. Vito. DĒVĬUS, a, um, _Écarté_, _éloigné_, _détourné_. SYN. Qui de recta via deflexit, a via remotus, alienus, aversus. USUS: Itineribus deviis profectus. Homo amentissimus, omnibus consiliis præceps et devius. Oppidum devium. DĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _faire descendre_. SYN. Voco, revoco. USUS: Ad triumphum, ad gloriam te devocant. Socrates primus Philosophiam e cœlo devocavit. In suspicionem devocari. Cf. Avoco. DĒVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_, _s’enfuir_; _passer rapidement (d’un objet à un autre)_. SYN. Avolo, diffugio. USUS: Ab una amicitia ad aliam devolas. Simul ut fortuna defluxit, amici devolant. De tribunali in forum devolat prætor. DĒVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Précipiter_, _faire tomber_. SYN. Præcipitem ago, impello. USUS: Omnes ad inanem spem pacis devoluti sunt. DĒVŎRO, as, avi, atum, are, a. _Avaler_, _dévorer_. SYN. Ligurio, abligurio. USUS: 1. Verbum ipsum voluptatis devorabat, _dévorer avidement_. 2. Inhio, _soupirer_, _dévorer en espérance_. Spe et opinione eam hereditatem jam devorarat. 3. Consumo, dissipo, _engloutir_, _absorber_. Patrimonium omne, prædia, rem familiarem juvenis perditus devoravit. 4. Fero, perfero, _supporter_, _dévorer_. Erit ea molestia devoranda. Hominum ineptias et stultitiam sæpe devorare oportet. Cf. Consumo, Comedo. DĒVŌTĬO, ōnis, f. _Dévouement_, _action de se dévouer_. SYN. Dedicatio, consecratio, addictio. USUS: Deciorum devotione placati sunt Dii. Devotione capitis mei servandam rempublicam putavi, _j’ai cru qu’il fallait sauver la république même au prix de ma vie_. Cum ad pietatis studia refertur, rectius dicitur: Religio, pietas in DEUM et Superos, _dévotion_. DĒVŌTUS, a, um, _Voué_, _consacré_. SYN. Destinatus, constitutus. USUS: Miloni ea hostia devota videbatur. Devotus Orco, _voué aux dieux infernaux_. Devotus, a, um, _Dévot_, _pieux_. PHRAS. 1. (Devotus est, VULG.), _il est pieux_. Religiosus, pius, DEUM colens; pietatem et religionem colens; pie et religiose vivens, ducem DEUM in omnibus sequens; animum ac cogitationes ad DEUM referens. Qui humana respuens, ad divina solum incumbit; deditus soli contemplationi rerum æternarum; nihil non postponens Christianæ pietati; qui exemplo vitæ et sanctissima doctrina animos ad exitium ruentes retrahit, et ad salutem dirigit; præstanti religione in DEUM; cœlestis Numinis amore magnopere devinctus; cujus mens omnium fluxorum immemor, ad sola immortalia et cœlestia fertur; qui rationis imperio affectiones humanas subigit; cujus ratio cupiditati dominatur, qui lascivientes corporis motus ad rationis divinarumque legum præcepta coercet atque comprimit; magna, antiqua religione; maxima cum religione, ardore in DEUM, pietatem colit; exemplar est religionis; vitam sancte pieque exigit; in quem tanquam in speculum intuentur, qui pietatem, qui religionem colunt; insigni pietate est erga DEUM; religiosus imprimis pietatis cultor est miræ pietatis; raræ in DEUM religionis est; ad omne Christianæ pietatis et officii decus mire factus, compositus, incensus, animatus. 2. Singulariter devotus est B. Mariæ Virgini, _il a une remarquable dévotion envers la Très Sainte Vierge_. Præcipuo quodam studio cultuque fertur in DEI Matrem; præcipua pietare ac religione DEI Matrem colit, veneratur; singulari cultu Matrem Virginem prosequitur; præcipua illi in Virginem DEI Matrem religio est et pietas; divinæ Matris præcipua quadam religione tenetur; ejus honoribus impense studet, deditus, addictus, devotus est; ardentiorem cultum erga DEI parentem Virginem hausit; suavissimo quodam pietatis studio in Virginem DEI Matrem exardescit; præcipuam pietatis operam in colenda rite sancteque Virgine DEI Matre ponit, collocat. Cf. Religiosus. USUS: Devota DEO mens, _esprit tout consacré à DIEU_. DĒVŎVĔO, es, vōvi, vōtum, ere, a. _Vouer_, _consacrer_; _dévouer_, _livrer entièrement_. SYN. Voveo, destino, dedico, consecro. USUS: Devovere se pro ære alieno. Caput suum pro republica Diis devovere. Te tuumque caput hoc sanguine consecro devoveoque. Diris omnibus aliquem devovere. Devovit Agamemnon Dianæ se, etc. DEXTELLA, æ, f. _Main droite_. SYN. Parva dextera. USUS: Antonii dextella est, _il est le bras droit d’Antoine_. DEXTER, era, erum, _Droit_. )( Sinister. USUS: Dextra manus. Dextrum cornu. DEXTĔRA, æ, f. _Main droite_. SYN. Dextra. )( Læva. EPITH. Consularis, fida, firmior, hostilis, impia, violatæ fidei testis. USUS: Jacenti et supplici dexteram porrigere. Græcia dexteram tendit Italiæ, eique præsidium pollicetur. DĒXTĔRĒ, _Adroitement_. SYN. Apte. USUS: Dextere obire officia, uti fortuna. DEXTĔRĬTAS, ātis, f. _Dextérité_, _adresse_, _habileté_. USUS: Naturalis ingenii dexteritas. Multa in eo et dexteritas et humanitas visa. DEXTRORSUM, _A droite (avec mouvem.)_, _du côte droit_. SYN. Ad dextram. Diabolus, i, m. _Diable_, _démon_. PHRAS. 1. Adversarius dolis instructissimus; mille artium summus ille artifex qui olim esu pomi interdicti primos parentes, et per illos omnium sæculorum mortales in immensam calamitatum voraginem e celsissimo fastigio præcipitavit; impurus, immundus, inquinatus spiritus; malorum, quæ geruntur, auctor; perditor hominum, spiritus contaminatus et perditus; nequissimus inimicus ac vexator hominum; hostis perennis ac juratissimus humani generis; machinator, seminator omnium malorum; omnis honesti osor, veritatis et humanæ salutis sempiternus et infensissimus inimicus; qui nullam unquam rationem hominibus insidiandi intentatam relinquit; veterator ille magnus, qui ex altissimo cœli domicilio dejectus, qui parentes primos corrupit, ac mentes eorum in transversum egit; cujus venenatissimis artibus quovis pene momento appetimur. 2. Diabolum expellere, _chasser le démon_. Malum dæmonem ex corporibus ejicere, exigere, profligare; exturbare ex obsessis, correptis, occupatis hominum corporibus inquilinos, immundos spiritus; malos genios humanis e corporibus depellere, emovere; infernos inquilinos diuturna possessione dejicere, deturbare, movere, demovere. 3. Obsessus est a Diabolo, _il est obsédé par le démon_. Insessus est ab Orci genio; oppressus, occupatus a teterrimo humani generis hoste ac vexatore; correptus a Tartareo hoste; a tortoribus Orci spiritibus agitatus, vexatus; inquilino malo dæmoni ad pœnam datus. DĬĂDĒMA, ătis, n. _Diadème_. SYN. Corona regni, insigne. USUS: Antonius collegæ diadema imposuit. DĬÆTA, æ, f. _Régime_, _diète_. SYN. Medicinæ pars, quæ victu morbos curat. PHRAS. Diæta nunquam oberit, _la tempérance ne nuit jamais_. Diæta uti; vivendi regulam et modum servare; in victu modo et lege quadam uti; certam quamdam in victu rationem tenere, servare; in cibi delectu rationem valetudinis ducere, spectare, habere, haud inutile fuerit. USUS: Diæta curari cupio, chirurgiæ tædet. Cf. Abstineo a cibo. DĬĂLECTĬCA, æ, f. _Dialectique_, _logique_. SYN. Disserendi ratio et scientia; Dialecticorum scientia; prudentia disputandi; veri ac falsi disceptatrix scientia et judex. EPITH. Dilatata, disceptatrix, judex veri et falsi, muta, loquax, similis pugno. USUS: Zeno Rhetoricam palmæ, Dialecticam pugno comparavit. Dialectica confracta et stricta eloquentia. In dialectica exercebat. Dialectica cavet ratione, ne cui falso assentiamur, neve unquam captiosa probabilitate fallamur. DĬĂLECTĬCĒ, _Selon les règles de la dialectique_. SYN. Dialecticorum more, subtiliter, tenuiter. USUS: Multa dialectice dicta. DĬĂLECTĬCUS, a, um, _Qui concerne la dialectique_, _habile dans cet art_. EPITH. Valens. USUS: Dialecticæ captiones; acumen Dialecticorum; perversa et præpostera Dialecticorum sapientia. Ambigua ad Dialecticum referenda sunt. DĬĂLŎGUS, i, m. _Dialogue_, _entretien_. SYN. Disputatio, sermo in personas distributus. EPITH. Mirificus. USUS: In iis sermonibus, qui dialogi appellantur. Nolunt personas viventes dialogis illigari. DĬĀRĬUM, ii, n. _Ration journalière_. SYN. Stipendium militibus in dies singulos propositum. USUS: Cæsar celeritatem militum iter facientium diario incitat. _Pro_ Ephemeride, _diarium, journal, vulgi est_. DĬĀRRHÆA, æ, f. _Diarrhée_, _flux de ventre_. SYN. Ventris fluxio; alvus soluta, citata, profluens. USUS: Diarrhæa me arripuit tanta, ut vixdum cœperim consistere. DĬBĂPHUS, i, m. _Robe de pourpre_. USUS: Dibaphum cogitat, sed eum infector moratur, _il rêve le consulat, mais le teinturier le retarde_. DĬCA, æ, f. _Procès_. SYN. Judicium, actio. USUS: Dicam alicui scribere. Dicas sortiri. Cf. Causa. DĬCĀCĬTAS, ātis, f. _Causticité_. USUS: Sales, quorum duo genera: alterum facetiarum æqualiter in omni ratione fusum, ingenuum et liberale; alterum dicacitatis scurrilis, quæ oratori fugienda. Cf. Facetiæ. DĬCĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration qu’on se fait citoyen d’une ville_. SYN. Cum aliquis in civitatem aliquam se dicat ac tradit. USUS: Non solum dicatione, sed etiam postliminio potest fieri civitatis mutatio. DĬCAX, ācis, omn. gen. _Railleur_, _mordant_. SYN. Paulo facetior, promptus, paratus ad dicendum quidlibet. ADV. Impunius. USUS: Demosthenes non tam dicax, quam facetus, illud acrioris ingenii, hoc majoris artis. Dicacibus et facetis difficile est habere hominum rationem, et ea, cum falsissime dici possent, tenere. Cf. Facetus. DĬCIS CAUSA, _Pour la forme_, _par manière d’acquit_. SYN. In speciem, per simulationem; sic, ut factum esse, dici possit. 1. DĬCO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_, _dédier_, _vouer_. SYN. Nuncupo, consecro, dedico, addico. USUS: Dicare se in aliquam civitatem. Totum ego me Crasso; totum me tuis commodis et laudi dicavi. Dicare se in clientelam, in servitutem alicui. Cf. Addico. 2. DĪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Dire_, _parler_, _raconter_. SYN. Loquor, aio, narro; verbum, _vel_ verba facio; verba, sermonem, orationem habeo, commemoro, memoro, profero, exprimo, in oratione mea pono. PHRAS. 1. Aiunt te hoc dixisse, _on prétend que vous avez dit cela_. Te in sermonibus ista dictitare solitum; te illam conjecisse, tuam hanc fuisse vocem; te hæc commemorasse; te hoc sermone usum; ista effudisse te temere ac evomuisse; te auctorem hujus sermonis faciunt; in te illa oratio confertur; jactatæ, emissæ, conjectæ a te eæ voces feruntur; ferunt, te ista effutiisse, exprompsisse, usurpasse; his te vocibus personuisse palam affirmant. Cf. Loquor, Sermo, Mentio. 2. Possum pro certo dicere, _je puis affirmer_. Narro tibi; istud tibi pro certo, comperto, explorato affirmo; pro vero et certo assevero; illud asseveratione omni confirmare audeo; omni asseveratione hoc tibi affirmo; affirmate proferre non vereor. 3. Dic, quæso, _dites, je vous prie_. Cedo, ne isthoc celaveris; quin expromis, quid rei sit; edissere, eloquere; memora mihi; istud expedi; illud jam exequere. 4. Sensum meum jam dixi, _j’ai déjà exprimé mon opinion_. Quid de re tota sentiam, aperui; sententiam meam de re exposui, explicui, aperui; animi mei sensum expressi alias; deprompsi alias, quæ mea sit de re tota sententia; ex his, quæ a me disputata sunt, exstabit animi mei consilium. Cf. Aperio. 5. Clam in aurem dicere, _dire qqche à l’oreille_. In aures immittere, insusurrare; voce depressa et submissa in aurem loqui, in fide ac silentio alicujus arcana quædam deponere. 6. Quæ dicis, non possum credere, _je ne puis croire ce que vous dites_. Monstra narras; monstro, portento similia sunt, quæ tu memoras; quæ tu hic prædicas, fidem superant. Cf. Incredibilis. 7. Est verum quod dixisti? _Ce que vous avez dit est-il vrai?_ Ain tu, ilium, etc. vera memoras? Vera cantas? Verane prædicas? 8. Dicitur, _on dit_. Aiunt, ferunt, perhibent; fertur, fama est, fama perhibet, exiit in vulgus rumor; fama percrebuit; vulgatur rumor; fama, opinio exit; manat tota urbe rumor; fama fert; multus est sermo; in omnium ore ac sermone est; fama ea in vulgus emanavit; sermo tota urbe dissipatur; rumor, nescio quis, ad nos affluxit; nescio quid rumoris afflaverat te etc.; fama in urbem pervasit, penetravit; fama ea provinciam peragravit. Cf. Fama, Rumor. 9. Omnes dicunt te hostem patriæ, _tout le monde dit que vous êtes un ennemi de la patrie_. Una omnium consentiensque vox est; omnes fremunt, te hostem patriæ exstitisse; omnes palam jam in foro personant, non jam, ut ante, clam mussitantes, proditorem te esse patriæ. Aperte id jam præ se ferunt cives omnes, te unum repertum esse, qui civitatis jugulo sicam admoveas. Nulla vox auditur civium frequentius, ac quæ te hostem et proditorem patriæ proclamat; nulla jam dudum vox ex reipublicæ ore missa crebrius; nihil frequentioribus jactatum sermonibus, ac, proditorem te esse patriæ et reipublicæ hostem. 10. De hoc multa dici possent, _on pourrait dire sur cela bien des choses_. De hoc immensa sit oratio; de hoc verborum nunquam satis sit; dies me deficiat, omnia exequi si velim; nimium longus sim; otio abutar; finem non reperiat oratio; modum excedat oratio; fines, cancellos egrediatur oratio, omnia si persequar; istis explicandis quæ potest par oratio inveniri? USUS: Causam, sententiam dicere; salutem dicere. Diem alicui, _vel_ mulctam dicere. Dicere ex superiore loco, _prêcher_. Aliud est oratio, quam disputatio; nec idem dicere et loqui. DĬCRŎTUM, i, n. _Navire à deux rangs de rames_. SYN. Navigium duplici serie remorum instructum. EPITH. Bona. USUS: Bono dicroto navigabam. DICTĀTA, ōrum, n. pl. _Dictée_, _leçon_, _cahier_. SYN. Quæ magistri pueris dictant. USUS: Ipsa quasi dictata a te redduntur. Eadem dictata recantare. DICTĀTOR, ōris, m. _Dictateur_. SYN. Summa Romanæ reipublicæ potestas, magister populi. EPITH. Perpetuus, perspicuus, invidiosus, proximus. USUS: Dictatorem facere, efficere, dicere. DICTĀTŌRĬUS, a, um, _De dictateur_. USUS: Gladius dictatorius. DICTĀTŪRA, æ, f. _Dictature_. SYN. Dictatoris munus. EPITH. Perpetua. USUS: Dictaturam exercere, abdicare. DICTĒRĬUM, ii, n. _Bon mot_, _brocard_. SYN. False dictum. USUS: Quæ false, breviter, acute dicimus, dicteria vocantur. Cf. Jocus, Facetia. DICTĬO, ōnis, _Action de dire_; _conversation_, _entretien_. SYN. Oratio, dicendi genus; actio. EPITH. Attica, forensis, perpetua, popularis, reliqua, tota. Subitæ, oratoriæ. USUS: Se in dictionibus exercere. In forensibus causis mea dictio versatur. Dictionem totam in partes dividere oportet. _Pro_ vocabulo uno, verbo uno, _parole_, minus latinum est. DICTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Dire souvent_. SYN. Sæpe dico. USUS: Causas dictitare. DICTO, as, avi, atum, are, a. _Dire_, _dicter_. SYN. Dico, quæ alius excipiat. USUS: Orationem, epistolam dictare ad verbum. DICTUM, i, n. _Mot_, _parole_. USUS: Nullum petulans dictum in vita proferatur. In me ac meos dicta multa dixit. Commode, breviter, facete, acute dictum. Dictum Ennii. Ob dictum capite et fortunis accusari. Quam vocem, quod dictum ad Catonem detulit. Dictum unum de melioribus. DĬDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire_, _séparer_, _diviser_. SYN. Dispergo, aperio. USUS: 1. Pugnam diduxit. Aciem in cornua diducere, aquam in vias. 2. TRANSL. In varias curas diducitur animus. Cf. Dilato, Separo. DĬES, ēi, m. et f. _Jour_. SYN. Lux, diecula, temporis diurni cursus; spatium, tempus. EPITH. Acerbior, acerbissimus, æstivus, beatus, brevior, brumalis, calamitosus, certus, clarissimus, compitalitius, constitutus, dirus, extremus, faustus, festus, fœdus et flagitiosus, funestus, gloriosissimus, gravissimus, gratissimus, gravis, honestissimus, horribilis, inclinatus, lætificus, lætior, lætissimus, legitimus, liberior, medius, natalis, notus, perendinus, optatissimus, posterus, præclarus, propinquus, religiosus, ignotus, pulcher, solstitialis, summus, supremus, totus, tristis, turbulentissimus, turpis, vacuus, utilis et gratus. Dies festus, _jour de fête_, sanctissimus et celeberrimus. Dies æterna, annua, antiquior, certa, exigua, hesterna, hodierna, misera et infelix, satis laxa, perexigua, tota, utilis. Dies acerbi, festivi, apti, breviores, lætissimi, comitiales, compitalitii, continui, anniversarii, non honesti, jucundi, illustres, justi, lætiores, longiores, odiosi, pauci, plurimi, lautissimi, præteriti, proximi, quieti, reliqui, superiores, toti, vacui. PHRAS. 1. Vix dies erat, _il faisait à peine jour_. Vix lucescebat; appetente vix die; die vix albescente; aperiente se die; sub primum lucis exortum; sub primam auroram; albescente primum cœlo; vixdum prima se luce infundente; emergente vix sole. Cf. Mane. 2. Adulta die, _en plein jour_. Multa jam die; multum jam diei processerat; multa jam luce; res ad multum diei, in multum diem processerat, extracta erat. 3. Vergente jam die, _vers le soir_, _vers la fin du jour_. Inclinante in vesperum die; præcipitante jam die; abeunte jam in noctem die; cum haud multum diei jam superesset; inclinato in vesperam die; extabescente jam die; senescente jam die. Cf. Vesper. 4. Ad certam diem, _au jour fixé_. Ad constitutam, præstitutam, præfixam, præscriptam, certam, statutam, destinatam, præfinitam diem, ad diem solvere. 5. Ubi constituta dies adfuit, _dès que le jour fixé fut arrivé_. Dies ubi appetiit, illuxit, venit prœlio constitutus; dies ubi adventavit; cum jam in proximo esset destinata dies. 6. Diem differre, _différer le jour_. Diem proferre, prorogare, prolatare, ampliare, producere. 7. Diem mihi totum confabulando subtraxit, _il m’a fait perdre tout un jour en entretiens_. Diem mihi solidum confabulando exemit; dies mihi totus confabulando sublatus est; diem totum confabulando duxit, extraxit. 8. Diem transigere in negotiis, _passer le jour à ses affaires_. Diem in negotiis ponere, degere, consumere; diem negotiosis concursationibus terere, conterere, conficere necesse est. Dies et noctes laboriosa mihi opera exeduntur. Dierum ac noctium vicissitudines laborantem me inveniunt. Dies noctesque laborandum mihi est. Diu noctuque; noctu ac interdiu instandum operi est; nullum tempus mihi vacuum a laboribus fluit. Nullum tempus, neque diurnum neque nocturnum dimitto, quin laborem. Cf. Tempus, Consumo. 1. Sacri dies, et negotiosi, _jours fériés_, _jours ouvriers_. Dies sanctissimus ac celeberrimus, _jour très saint_. Dies ab exortu caniculæ proximi, _les jours de la canicule_. Dies, qui a rerum omnium Domino nomen traxit, _dimanche_. Dies jejunio sacratus, _jour de jeûne_. Dies omnium Sanctorum festa commemoratione sacra, _la Toussaint_. 2. Diem sibi sumere ad deliberandum, _prendre un jour pour délibérer_. Dare diem ad deliberandum, _indiquer le jour de la délibération_. Diem alicui dicere, scribere, _citer qqn en justice_. 3. Dies intercessit una, altera, tertia, _un, deux, trois jours se passèrent_. Ea mysteria in unum diem incidunt, incurrunt, _ces mystères durent un jour_. 4. Diem agere, celebrare, obire, _passer le jour_. Diem unum intermittere, _laisser passer un jour_. 5. Tempus, _temps_. Nullus dolor est, quem dies, quem longinquitas temporis non leniat. Dies quoque stultis mederi solet. Impetret ratio, quod dies impetratura est. Invidiam dies mitigat, _le temps calme l’envie_. Cf. Feriæ, Festus. DIFFĔRENTĬA, æ, f. _Différence_. SYN. Dissimilitudo, discrimen, varietas, distinctio, intervallum. USUS: Magna est differentia inter principia naturalia. Cf. Dissimilitudo, Discrimen. DIFFĔRO, differs, distŭli, dīlātum, ferre, 1. a. _Différer_, _tarder_, _remettre_. 2. n. _Être différent_. SYN. 1. Rejicio, prorogo, reservo, produco, sustineo, profero, moram interpono, tardo, procrastino, moror, celeritatem de causa detraho, cunctor, extraho. 2. Discrepo, disto, alius sum, dissimilis sum. )( Similis sum. ADV. Multum, non fere multum, paulum, oppido, plurimum. PHRAS. 1. Res differri non potest, _on ne peut différer l’affaire_. Res extrahi, prorogari non potest; duci longius, suspendi non potest; trahi negotium sine dispendio non potest; res ista procrastinationem et tarditatem non fert; cunctationem non patitur; res illa moram et sustentationem non fert. 2. Nimium differtur transactio litis, _on diffère trop longtemps l’arrangement du procès_. Jacet jam biennium causa nostra; prolatatis comitiis tota jam elanguescit. Quis non damnet judicum lentitudinem, litem jam biennio trahentium; me toties ampliantium; in aliud aliudque tempus protrudentium; rei exitum morantium; diem ex die ducentium; diem tempusque proferentium, extrahentium, producentium? nimium quantum ampliatur causa; tempus ducitur; dies protrahitur. 3. Vide ne meus e provincia discessus differatur, _faites en sorte que l’on n’ajourne point mon départ de la province_. Vide, ne quid ad annuam in provincia commorationem temporis accedat; ne quæ fiat accessio temporis; ne res longius ducatur, aut in aliud tempus reservetur, ne quid mihi temporis prorogetur, protrahatur, extrahatur; ne diuturnior, longior mihi fiat in provincia commoratio. 4. Differ rem in æstatem, _remettez la chose à l’été_. Confer rem in longiorem diem; conjice in æstivos menses, mensem unum alterumque interjice; mora mensis unius illata, interposita, in æstatem extrahe, rejice. Cf. Mora, Expedio. 5. Differt pœnam, _il retarde le châtiment_. In sumendo supplicio temporis gratiam facit; iræ spatium, et consilio tempus dat; supplicii de reo sumendi diem laxius profert; inter culpam et pœnam moræ interjectum est aliquid. 6. Quantum differt doctus ab indocto! _Quelle différence il y a entre l’homme instruit et l’ignorant!_ Quantum inter hos discriminis est! quantum inter hunc et illum interjectum intervallum est! quanta inter hunc et illum morum studiorumque est distantia! tanta certe, quanta maxima esse potest; quantum hunc inter et illum interest! 7. Rationes meæ a tuis multum differunt, _mes raisons sont fort différentes des vôtres_. Admodum discrepant, distant, dissentiunt; diversa imprimis rerum nostrarum ratio est; non eadem est mearum ac tuarum rerum ratio; meæ res aliter, dissimiliter, diverse, prorsus alio modo, ac tuæ se habent. Alio res meæ loco sunt, ac tuæ; non eodem loco, non ejusdem loci sunt. Alia, diversa, non eadem rerum mearum ratio est. Nihil simile habet res mea cum tuis; nihil habet similitudinis; quid simile, quid non dissimile habent res nostræ? nulla similitudo, dissimilitudo magna, dissimilia prorsus omnia, alia prorsus sunt omnia, inter res meas tuasque. Cf. Abludo, Dissimilis. 8. Differre a patre. Cf. Degenero. USUS: 1. Differs me in aliud tempus. Differre vadimonium. Alii tempus differebant, _remettre_, _différer_. 2. Discrepo, _se distinguer_, _différer_, _être différent_. Quantum inter se homines studiis moribus, vestitu, tota vitæ ratione differunt! Hæc cogitatione quidem inter se differunt, re vero copulata sunt. 3. Spargo, _disperser_, _pousser de tous côtés_. Ignem differunt in omnem locum. DIFFĬCĬLE, _Difficilement_. SYN. Difficulter. DIFFĬCĬLIS, e, gen. com. _Difficile_, _malaisé_, _pénible_. SYN. Laboriosus, operosus, habens multum difficultatis, arduus, habens difficultatem; in quo multum est negotii, vel operis; in labore multo est positus, magnus. )( Facilis. PHRAS. Rem difficilem tentas, _vous essayez_, _vous entreprenez une chose difficile_. Magnum est, quod moliris; rem magnam et multis difficultatibus impeditam aggrederis; perarduum est, quod suscipis, negotium. Elaborandum tibi erit in ea re. Multo tuo labore id fiet. Incidisti in difficilem nodum, quem vix expedies. In rem difficilem et inexplicabilem te conjecisti. Spissum sane opus lentum et fastidiosum moliris. In quantas te dimicationes isto tuo consilio immisisti! Viam sane arduam, asperam, confragosam, lubricam, plenam periculorum et laborum ingrederis. Subeundæ cibi erunt magnæ tempestates; res est multis obstructa difficultatibus. In salebras incidisti sane asperas et confragosas. Arduum factu est; res in difficili est; multis difficultatibus conflictaberis. Multæ tibi difficultates, asperitates superandæ, vincendæ, supervadendæ erunt. Satis in ea re sudabis. Res hæc laboris, negotii, difficultatis habebit plurimum; non ea res est, quæ facili _vel_ parvo negotio, levi labore, non magno studio possit effici. Res erit magnæ difficultatis, multi laboris, non parvi negotii, non operis exigui. Magno tibi ea res stabit; in nodum incides sane difficilem; res est, in qua sudandum sit; in qua sustinendi labores, in qua multum operæ ponendum; in qua sit vigilandum; animo excubandum; in qua non leviter sit laborandum, in qua studii multum, industriæ plurimum sit adhibendum. Res hæc multæ erit operæ ac laboris. Res ea quantas tibi dabit curas? ea re suscepta quantas in difficultates incurres, delaberis? quam ægre eum nodum expedies, solves explicabis? quoties ea te res in lassitudinem dabit? quantum oneris in humeros sustollis tuos? quam plenam periculi aleam tentas? quantum negotii tibi ipse facessis? Cf. Arduus, Difficultas, Difficulter. USUS: 1. Intelligo, quam loco difficili et scopuloso verser. Contortas res et difficiles discere. Difficillimis reipublicæ temporibus. 2. Asper, _difficile_, _exigeant_, _chagrin_. Difficilis et morosus senex. Parens illepidus, et in filios difficilis. DIFFĬCULTAS, ātis, f. _Difficulté_, _obstacle_, _embarras_. SYN. Labor, angustia, asperitas. EPITH. Domestica, incredibilis, magna, nummaria, odiosa, pecuniaria, publica, summa, tanta. Majores, multæ, summæ, tot tantæque. PHRAS. 1. Si hoc suscipis negotium, multum difficultatis senties, _si vous entreprenez cette affaire, vous éprouverez de grandes difficultés_. Multum laboris habebis; in magnas difficultates incurres; feres laboris plurimum; magnus in te labor, grave in te onus incumbet; multum oneris, laboris; molestiæ sustinebis; si hoc aggrederis. Rem difficilem, gravem, laboriosam; rem operosam, molestam imprimis ac duram senties, experieris, cognosces; rem haud factu facilem, multis difficultatibus implicatam, obseptam et quasi circumvallatam comperies. 2. Vide, quid difficultatis res ista habeat, _voyez quelles difficultés présente cette affaire_. Etiam atque etiam vide, quantum facinus conere; quid suscipias, quidve sustinere possis; quantum tibi oneris imponas; animadverte, cujus operæ, cujus difficultatis ea res sit; quas vires, quos nervos, quantam facultatem, quantum roboris postulet id quod moliris. Cf. Difficilis. USUS: Difficultas vecturæ, navigandi. Res habet multum difficultatis et laboris. Incurrit in multas difficultates. Multis difficultatibus affectus et afflictus. DIFFĬCULTER, _Difficilement_, _avec difficulté_. SYN. Difficile, ægre, vix, tristius, durius, PHRAS. Difficulter impetrabis, _vous obtiendrez difficilement_. Haud parvo negotio, haud levi brachio agendum erit, hoc ut consequare. Magnam fortunæ debebis gratiam, ista si impetres; magno tibi stabit ejus rei gratia. Non sine difficultate ea re potieris. Perdifficilis et lubrica erit ejus rei consequendæ ratio. Hæret ea res adhuc in salebra; res in difficili erit, dum voti compos fias; haud ita promptum erit, ista consequi; haud ex facili ista impetrabis; vix, aut ne vix quidem id consequere. DIFFĪDENTER, _Avec défiance_, _timidité_. SYN. Timide. DIFFĪDENTĬA, æ, f. _Défiance_. )( Fidentia. USUS: Metus est diffidentia exspectati mali. Cf. Metus. DIFFĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Ne pas se fier à_, _se défier de_; _désespérer de_. SYN. Quasi despero. )( Confido. ADV. Penitus, valde, summe. PHRAS. Diffidit civibus suis, _il se défie de ses concitoyens_. In caritate civium nihil spei reponit; in exigua spe est etiam inter cives suos; ne civibus quidem se credit suis; ne civium quidem fidei se permittit, committit. Nusquam tutam sibi esse fidem queritur; neque in civium fide caritateque acquiescit. Cf. Spero, Despero. USUS: Ita æger est, ut medicus diffidat. Ne defatigere, aut diffidas. Ingenio sane meo diffido. De Othone diffido. Jacet, diffidit, abjecit hastam. DIFFINDO, is, fīdi, fissum, ere, a. _Fendre_, _diviser_, _partager_. SYN. Findo, divido. USUS: Saxum diffindere novacula. DIFFĬTĔOR, eris, eri, d. _Nier_. SYN. Nego, inficior. USUS: Non diffiteor errasse me. Cf. Nego. DIFFLO, as, avi, atum, are, a. _Dissiper_. USUS: Tuo legiones spiritu difflasti, ut ventus folia. DIFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler de tous côtés_, _se répandre çà et là_. SYN. Liquesco, fluo. USUS: Otio, luxu, voluptatibus, sudore, risu diffluere. DIFFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Fuir çà et là_. SYN. Fugio, dilabor. USUS: Metu perterriti diffugiunt. Cf. Fugio. DIFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre_. SYN. Dispergo, dissipo, spargo, effundo, differo. ADV. Late, longe. USUS: 1. Terra semen suo complexu diffundit. 2. TRANSL. Animum, vultum diffundere. Laudes alicujus; rumorem late diffundere. Flendo dolorem, _vel_ iram diffundere. Cf. Spargo. DIFFŪSĒ, _Avec étendue_, _développement_. SYN. Disperse. USUS: Res diffuse dicta. DIFFŪSUS, a, um, _Étendu_. USUS: Platanus ramis diffusa. Jus civile diffusum. Laus Pompeii late diffusa. Color sanguine diffusus. DĪGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Digérer_. SYN. Concoquo. ADV. Discrete. USUS: 1. Stomachus cruda digerens. 2. TRANSL. Ordino, distinguo, distribuo, divido, _classer_, _arranger_, _répartir_. Tabulæ, acta, leges, argumenta in certa capita digesta. Crines digerere. DĪGESTĬO, ōnis, f. _Digestion_; _classement_; _distribution_. SYN. Concoctio; distributio. USUS: Digestio, quæ exornatio est, ea est partitio. DĬGĬTUS, i, m. _Doigt_. SYN. Pars manus pedisque extrema. EPITH. Extremi, transversus. USUS: Extremis digitis aliquid contingere. Non discedam digitum a sententia. Digitum in aliquid intendere et commonstrare. DĬGLĂDĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre l’un contre l’autre_. SYN. Decerto, contendo. USUS: Digladientur licet, per me, Philosophi inter se. Cf. Certo. DIGNĀTĬO, ōnis, f. _Estime_, _considération_. SYN. Dignitas. USUS: Nihil nisi de dignatione laborat. DIGNĒ, _Dignement_, _avec dignité_. SYN. Pro dignitate. USUS: Philosophia nunquam satis digne laudari potest. DIGNĬTAS, ātis, f. _Mérite_, _dignité_. SYN. Honor, gradus, gradus dignitatis, gradus honoris, honoris amplitudo, splendor, auctoritas, gloria, majestas, honestas, decentia, decor. )( Indignitas. EPITH. Admirabilis, admiranda, amplissima, cara, carissima, communis, conjuncta cum utilitate communi, consularis, excellens, eximia, familiaris, imperatoria, jucundior, liberalis, magna, major, maxima, minor, nefaria, nova, otiosa, par, parva, præstabilior, præstans, præstantissima, præsens, insperata, pristina, publica, singularis, summa, tota, vera, vetus, virilis, salva. PHRAS. 1. Hoc ante omnia te moneo, ut præ cæteris dignitatis rationes habeas, _avant tout je vous avertis de prendre le plus grand soin de votre dignité_. Ut referas ad dignitatem omnia; ut propositum decus tibi sit; ut ante omnia dignitati servias; dignitatem spectes, dignitatem sequaris; ut nihil cogites a dignitate sejunctum; ut nihil alienum a dignitate cogites; ut nihil non cum dignitate conjunctum cogites; ut consiliorum tuorum finis omnium honor sit; ut tuarum actionum terminus, scopus honor sit; ut prima tibi sit, præcipua, antiquissima dignitatis cura. 2. Omnia ex dignitate fecisti, _vous avez tout fait avec dignité_. Nihil fecisti, nisi plenissimum amplissimæ dignitatis; omnia tua facta cum dignitate vehementer consentiunt. In omnibus tuis factis proposita tibi dignitas fuit. Omnia tua facta ad dignitatem retulisti. Quæcumque egisti, ad dignitatem omnia spectarunt. Scopus tibi ac finis in omni re dignitas fuit. Tuarum actionum norma quædam ac regula dignitas fuit. Tua sunt ejusmodi facta, ut eximiis ornanda præconiis; ut divinis decoranda laudibus; ut tollenda ad astra; ut ad cœlum efferenda videantur. Tuis omnibus factis æterna gloria, immortalitatisque præmia debentur. Gloriæ et dignitatis ratio semper in actionibus tuis primum apud te locum obtinuit; summo apud te loco fuit; maximi tibi semper fuit. 3. Rationem dignitatis tuæ habebo, _je prendrai soin de votre honneur_. Magnam omnibus in rebus dignitatis tuæ rationem ducam. Semper mihi dignitas tua ante oculos erit; antiquissima erit; semper meæ cogitationes dignitatem tuam spectabunt. Animus meus in honore tuo fixus erit et locatus. In omni re, quid honor tuus postulet, requiret, ferat, attendam. 4. Modo conservem dignitatem meam, opum jacturam non curo, _pourvu que je conserve mon honneur, peu m’importe la perte de ma fortune_. Divitias divitiarumque jacturam nihili facio, liceat modo tueri dignitatem meam. Adimi, detrahi de fortuna, fortunas comminui, fortunarum jacturam fieri, fortunæ detrimenta fieri non recuso, nihil duco, in minimis pono, sit modo dignitas incolumis; liceat modo incolumem servare dignitatem; modo permaneat dignitas in eo statu; modo ne cogar de statu dignitatis meæ demigrare; modo sit eadem dignitas; modo ne mutetur, ne diminuatur, ne lædatur dignitate mea; modo ne qua injuria, ne quo damno, ne quo detrimento afficiatur dignitas mea; modo ne quid damni faciat; ne quid jacturæ faciat dignitas mea; modo ne quam jacturam subeat, sustineat, ferat, patiatur dignitas mea; modo nequid de dignitate detrahatur, adimatur, imminuatur. 5. Dabo operam, ut is dignitatem tuam defendat, _je ferai en sorte que cet homme défende votre dignité_. Dabo operam, ut ejus animum ab omni alia cogitatione ad tuam dignitatem tuendam traducam, convertam; ut is omnia studia ad dignitatem tuam referat, conferat; suam ut operam in dignitate tua figat, locet, statuat, ponat; ut industriam omnem suam dignitati tuæ dicatam velit, dedat, dicet; ut tueatur dignitatem tuam; ut honorem tuum defendendum tuendumque suscipiat; ut honoris tui defensionem, certamen, contentionem suscipiat; ut pro honore ac dignitate tua pugnet, contendat, certet. 6. Violari dignitatem tuam, moleste fero, _je supporte avec peine qu’on porte atteinte à votre considération_. Dignitatem tuam offendi, lædi, minui, oppugnari, vehementer doleo; detrahi de tua dignitate; jacturam fieri dignitatis tuæ, dignitatem tuam labefactari, deformari, damno affici, fero molestissime; dolorem capio ingentem animo, cum deesse alios dignitati tuæ, alios invidere intelligo; cum impugnari, minui, detrahi tibi dignitatem tuam; cum dignitatem tuam contumelia attingi; spoliari te dignitate tua; cum de dignitatis gradu dimoveri te accipio. 7. Quærere dignitatem, _rechercher les honneurs_. Honoribus operam dare; honores petere; venari, aucupari, captare, expetere, ambire honores; affectare ad honores iter. Cf. Ambio, Ambitiosus. 8. Conferre dignitatem, _accorder des dignités_. Summum dignitatis gradum tribuere, concedere alicui; in dignitate aliquem locare; in dignitatis gradu aliquem ponere, collocare; honores alicui mandare, deferre; ad honores evehere, evocare; ad honorum fastigia perducere; provehere ad summam dignitatem; efferre ad summos honores; collocare in amplissimo dignitatis gradu. Cf. Honor, Magistratus. 9. Pervenire ad dignitatem, _parvenir aux honneurs_. Ad amplissimos dignitatum gradus ascendere; emergere, evehi, efferri, extolli, provehi ad honores; augeri honoribus; dignitate crescere, augeri, amplificari, ornari, cumulari; collocari in amplissimo honoris gradu; in reipubl. custodia, velut in specula collocari; in anni custodia a fortuna positum esse; honoris gradum conscendere; attingere, assequi, adipisci; gradum facere ad honores; ad honores obrepere. 10. Esse in dignitate, _être dans les charges publiques_. Dignitate florere; honoribus fungi; honoribus uti; dignitate præditum esse; in fortunæ gradu positum esse; honoris gradum tenere, obtinere; in magno honore esse; honestum in republica locum obtinere; cum imperio et potestate esse; magistratum gerere; honores administrare. 11. Dignitatem amittere, _perdre ses dignités_. A summo dignitatis gradu dejici, detrahi, præcipitari, deturbari, depelli, dimoveri; de fastigio detrahi; capite diminui; gradu et statu dejici. 12. Dignitate se abdicare, _abdiquer un emploi honorable_. Dignitatem deponere; a dignitate discedere. Cf. Abdico, Magistratus, Honor. 13. Dignitatis aditu impediri, _ne pouvoir parvenir aux honneurs_. Cf. Honoris aditu impediri. 14. Dignitatem amissam recuperare, _recouvrer son ancienne considération_. Recipere pristinæ dignitatis speciem; ad pristinæ dignitatis gradum revocari; restitui in pristinæ dignitatis gradum; dignitatem alicui reddere, restituere. 15. Dignitas tua augebitur, _votre considération ne fera qu’y gagner_. Dignitatis tuæ accessiones fient in dies; multum ad dignitatem tuam accedet, addetur; crescet, augescet, amplificabitur non parvis incrementis dignitas tua; dignitas tua illustrior evadet; honore magis, quam unquam antea florebis et abundabis; illustrabit amplitudinem tuam ea ipsa res, quæ obscuratura atque exstinctura videbatur; plus in dies splendoris ad dignitatem tuam accedet; clarior fiet dignitas tua atque illustrior; clarius elucebit; illustrius patebit. Cf. Augeo. USUS: 1. Dignitas est alicujus honesta auctoritas, quæ et cultu, et honore, et verecundia digna est. Ea res tibi dignitati erit. Dignitatem, ea res tibi afferet, adjunget. Ea res dignitatem habet, _cette chose procure la considération_. Civitatis dignitatem tueri, sustinere, _soutenir l’honneur de la cité_. Dignitati alicujus consulere, _prendre soin de la dignité de qqn_. Servire dignitati, _pourvoir à la considération_. Alienæ dignitati suffragari, favere, _favoriser le mérite d’autrui_. Imaginem duntaxat et reliquias pristinæ dignitatis retinere, _ne retenir qu’une ombre et un reste de l’antique majesté_. 2. Decor, pulchritudo, ornamentum, decus, forma liberalis, species, _dignité_, _beauté noble_, _distinction_. In formis aliis dignitas inest, in aliis venustas. Liberalis species, et formæ dignitas. Formæ dignitas coloris bonitate defenditur. Tranquillitas animi affert dignitatem, _la tranquillité de l’âme donne de la noblesse_. Cf. Honor, Magistratus. DIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Juger digne_. SYN. Dignum habeo, _vel_ dignus habeor. USUS: Qui apud nos tali laude, observantia, cultu, honore virtutis ergo dignabatur. Vir probus summa existimatione dignandus. DIGNOSCO, is, nōvi, ere, a. _Distinguer_, _discerner_. SYN. Discerno. USUS: Hostem a cive dignoscere. Cf. Discerno. DIGNUS, a, um, _Digne_. SYN. Honestus, qui meretur, meritus, dignitate præditus, plenus dignitatis, habens dignitatem, idoneus, par, egregius. )( Indignus. ADV. Omnino, maxime, parum. USUS: Quod non decorum, nec Diis dignum est. Majoribus suis dignus. Odio dignus. Efficere aliquid exspectatione publica, viribus suis dignum. Hoc te non est dignum. DĪGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Se séparer_, _s’éloigner_, _s’en aller_. SYN. Declino, discedo, deflecto; aberro a via, proposito diverto. ADV. Longius, parumper, paululum. USUS: Sed ad id, unde digressi sumus, redeamus. Longius, quam voluntas fuit, a proposito digressa est oratio. Cf. Aberro. DĪGRESSĬO, ōnis, f. _Départ_, _séparation_; _digression_. SYN. Declinatio. EPITH. Acerba et misera, non longa, perjucunda, superior. PHRAS. Cavenda est nimia digressio in oratione, _dans un discours, il faut éviter les trop longues digressions_. Danda est opera, ut unde aberrare cœperit, revocetur oratio; ne plus justo ab rerum ordine declinet; ne alio longius excedat, effundatur; ne alio longius auferatur; ne liberius latiusque procedat. USUS: Miserior fuit congressio, quam digressio nostra. Digressio a proposita oratione. DĪGRESSŬS, ūs, m. _Départ_, _séparation_. SYN. Digressio, discessus. )( Congressio, congressus. DĪJŪDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Jugement_, _sentence_. SYN. Disceptatio, judicium, deliberatio. USUS: Ista quidem magna dijudicatio est. DĪJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _régler_; _discerner_. SYN. Discerno, distinguo, discepto. ADV. Callide, diligenter, sero. USUS: Verbis controversias, non æquitate dijudicas. Non facile dijudicatur verus amor, et fictus. Cf. Distinguo. DĪJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Détacher_, _désunir_. SYN. Disjungo. ADV. Longius, facile, sæpe. USUS: Dijungere me ab illo volo. Cf. Separo. DĪLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _S’écouler_, _se dissiper_. SYN. Diffugio, diffluo. ADV. Male, rapide. USUS: Fluvius rapide dilapsus. Vide, ne ea res memoria dilabatur. Dilapsa fortuna amici devolant; vectigalia, fides, vires reipublicæ dilabuntur. Cf. Abeo, Labor. DĪLĂCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN. Lacero. USUS: Distractione humanorum animorum discerpi et dilacerari demum. DĪLĂNĬO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN. Lanio. USUS: Cadaver canibus dilaniandum objicere. DĪLĂPĬDO, as, avi, atum, are, a. _Dissiper_, _dilapider_. SYN. Decoquo, disperdo, consumo. USUS: Dilapidare pecuniam, exhaurire ærarium, minuere vectigalia, consumere. Cf. Consumo, Nepos, Luxus. DĪLARGĬOR, iris, largītus sum, iri, d. _Faire des largesses_. SYN. Dono. USUS: Omnia dilargiri. Cf. Largior. DĪLĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _remise_, _ajournement_. SYN. Mora, prolatio, retardatio. EPITH. Nimia. USUS: Dilatio et exspectatio comitiorum. Cf. Differo. DĪLĀTO, as, avi, atum, are, a. _Étendre_, _élargir_. SYN. Collato, late explico, propago. )( Coangusto, coarcto, contraho. PHRAS. Dilatavit imperium, _il recula les frontières de l’empire_. Fines imperii longissime protulit; magnas ditioni suæ subjunxit provincias; amplissimas regiones imperii finibus adscripsit. Cf. Augeo. USUS: Argumenta, orationem dilatare ac diffundere. Late funditur ac dilatatur nomen vestrum. Cf. Amplifico. DĪLAUDO, as, are, a. _Louer en tout point_. SYN. Prædico. USUS: Librum, quem dilaudas, emi. Cf. Laudo. DĬLĬGENS, entis, omn. gen. _Qui aime_, _attaché à_; _actif_, _soigneux_. SYN. Attentus, sedulus, assiduus, studiosus, diligentiam adhibens. PHRAS. Homo erat imprimis diligens, _cet homme était très attaché à tous ses devoirs_. Homo erat prudens et rerum suarum attentus; homo summi laboris et industriæ; prorsus intentus in omnia, qui advigilaret sedulo, ac omnia accuraret; erat in omni officii genere navus ac diligens; anteibat omnes diligentia; nihil in eo diligentiæ requires, nihil industriæ. Cf. Diligentia, Applico, Assidue, Opera. USUS: Lentulus salutis meæ diligentissimus. DĪLĬGENTĔR, _Exactement_, _soigneusement_. SYN. Accurate, exquisite, studiose, magna cum cura ac diligentia. )( Negligenter. PHRAS. 1. Diligenter litteris dat operam, _il étudie avec zèle_. Accuratissima diligentia, mira accuratione, non indiligenter; sedulo, quam diligentissime; summa cura studioque; toto animo, atque omni cura; perstudiose, intentissima cura; enixo studio; summa industria; toto pectore; impense admodum; impensa opera; contente industrieque; contentione maxima litteras persequitur. 2. Negotium tuum egit diligenter, _il s’occupa soigneusement de votre affaire_. Solerti cura, cum cura, summa sedulitate, religiose admodum studioseque tractavit. Nullum in causa tua studium, nullum officium prætermisit; nemo in curandis negotiis tuis illo diligentior, nemo religiosior; exstat ejus in tractandis rebus tuis studium ingens ac industria; in gerendis negotiis tuis studium adhibebat maximum; in tractanda negotia tua, quo maxime potuit, studio incubuit, enixus est; in procurandis negotiis tuis nihil ab eo loci aut segnitiæ aut socordiæ datum est; intentiore, qua poterat, cura res tuas agebat; summo studio, maximoque opere; omnibus nervis viribusque, omni ope ac opera, summa ope, omni conatu, toto pectore, tota mente in res tuas ac commoda incubuit. Cf. Diligentia. USUS: Diligenter etiam atque etiam facere aliquid. DĪLĬGENTĬA, æ, f. _Soin_, _zèle_, _attention_, _exactitude_, _application_. SYN. Assiduitas, sedulitas. )( Negligentia. EPITH. Accuratissima, acerbissima, amplissima, artificiosa, cognita, crudelis, egregia, singularis, excellens, grata, inanis, incredibilis, inepta, magna, major, non mediocris, minuta, misera, miserabilis, molesta, nimia, nova, pergrata, plena, privata, summa, tanta. PHRAS. 1. Summa diligentia rem tuam curabo, _je prendrai le plus grand soin de votre affaire_. Omni mea cura, opera, vigiliis, omni sedulitate, omni non modo contentione, sed etiam dimicatione in rebus tuis elaborabo. Res tuas summa cura complectar. Pugnabo, enitar, contendam, efficiam, operam omnem ac diligentiam adhibebo, ut res tuæ rite curentur. Incumbam in tuam causam tota industria. Operæ studiique plurimum in tuis rebus ponam, consumam. Vigilabo dies atque noctes, et intentis oculis dispiciam, ut res tuæ salvæ sint; curam rerum tuarum suscipiam; operam summam; nervos omnes et industriam afferam. Ardore quodam ac studio incitato tua procurabo. Summa ope nitar, animum intendam, adjungam ut tibi bene sit. Non obscura erit contentio mea in rebus tuis; industria erit, quanta poterit, maxima. Cf. Curo. 2. Majorem in scribendo diligentiam a te postulo, _mettez plus d’exactitude à m’écrire_. Velim, te plus diligentiæ: in scribendo ponere; velim, te plus operæ, curæ, industriæ, studii in scribendo locare, collocare, consumere. Plus diligentiæ ad scribendum conferri a te velim. Operam navari studio majori in scribendo expeterem. Tuis in scriptis diligentiam majorem desidero, requiro. Adderes, velim, ad sedulitatem aliquid; plusculum, velim, sedulitatis in scribendo susciperes. 3. In parandis opibus nulli diligentiæ parcimus, _nous n’épargnons rien pour devenir riches_. Operam prætermittimus nullam; nulli operæ, labori nulli parcimus; exiguum ducimus, quidquid in parandis opibus industriæ adhibemus; in consectandis opibus nullus labor est nimius nobis, nulla contentio difficilis; ad rem augendam nullum non lapidem movemus; nullam laboris partem prætermittimus; in re quærenda omni studio, cura et opera laboramus; omnibus nervis ac viribus, omni ope ac industria contendimus; ad parandas opes omnes vires, omnia studia, quidquid est industriæ, conferimus; omnes curas cogitationesque referimus, opes ut consequamur; elaboratur pro viribus; quantum consequi viribus possumus, enitimur; opibus accumulandis operam damus, navamus, ponimus non indiligentem; laborem, curam ac diligentiam adhibemus, impendimus maximam. In quærenda re omnes sedulitatis nervos contendimus; multum operæ ponimus, multum laboramus, ac desudamus. Cf. Cura, Curo, Sollicitudo. USUS: Conferre diligentiam ad aliquam rem. Diligentiam in rebus tuis adhibui maximam. Magna cum cura, ac diligentia scripsi de re. DĪLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. _Aimer_. SYN. Amo, carum habeo. ADV. Acrius, admodum, egregie, eximie, constantissime, facile, gratis, libenter, magnifice, maxime, mirifice, multum, mutuo, plane, plus, plusquam in dies, præcipue, plurimum, quam maxime, quodammodo, separatim, singulariter, valde, hercle, vehementer, vehementius, vehementissime, vicissim, usque eo, generatim, vere, unice. USUS: Hunc amo, quem ante diligebam. Me aut amabis, aut diliges saltem. Eum non amore tantum, sed perpetuo quodam judicio diligebam. Cf. Amo. DĪLŌRĪCO, as, are, a. _Ouvrir_, _entr’ouvrir_. SYN. Discindo, aperio. USUS: Rei diloricare tunicam, _déchirer la tunique de l’accusé_. DĪLŪCĔO, es, luxe, ere, n. _Être clair_, _évident_. USUS: Res senatui plane dilucere visa est. DĪLŪCESCIT, ēbat, imp. _Il fait jour_. SYN. Lucescit, lucere incipit. USUS: Discussa est illa caligo, diluxit. Cf. Lucescit, Dies, Mane, Diluculum. DĪLŪCĬDĒ, _Clairement_. SYN. Lucide, perspicue, clare, aperte, plane. USUS: Dilucide planeque loqui. DĪLŪCĬDO, as, are, a. _Éclaircir_, _rendre clair_. SYN. Declaro. USUS: Rei dilucidandæ causa. Cf. Explico, Declaro. DĪLŪCĬDUS, a, um, _Clair_, _brillant_. SYN. Apertus, evidens. USUS: Quo brevior, eo dilucidior erit narratio. Dilucida et perspicua expositio. DĪLŪCŬLUM, i, n. _Point du jour_. SYN. Summum mane, prima lux. PHRAS. Sub diluculum, _au point du jour_. Sub galli cantum; albescente cœlo; appetente die, summo mane, bene mane, dubia adhuc luce, incerta adhuc luce; cum lucescere, illucescere, lucere inciperet. Cf. Mane, Dies. DĪLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Détruire_, _repousser_, _effacer_; _laver_. SYN. Confuto, abstergo. ADV. Dilucide, facilius. USUS: Diluere objecta crimina; diluere et infirmare argumenta. Curas, molestias jucundo alloquio diluere. Cf. Refello, Defendo. DĪMĀNO, as, avi, atum, are, n. _Se répandre_, _s’étendre_. SYN. Profluo. USUS: Meus is labor dimanavit ad æstimationem hominum latissime. DĪMĔNSĬO, ōnis, f. _Dimension_, _mesure_. USUS: Dimensio quadrati. DĪMETĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Ab illo dimensa sunt omnia et descripta. DĪMĒTO, as, avi, atum, are, a. _Borner_, _délimiter_. SYN. Distinguo, describo. USUS: Ita dimetata signa sunt, ut in tantis cœlorum descriptionibus divina solertia appareat. Siderum cursus dimetare. Locum castris dimetari jussit. DĪMĬCĀTĬO, ōnis, f. _Combat_, _bataille_, _lutte_. SYN. Contentio, concertatio, discrimen. EPITH. Extrema, infinita, parva, periculosa, plena laudis, tanta maxima, tot ac tantæ. USUS: Dimicationem quærere. In dimicationem et aciem venire. Mihi fortunarum omnium dimicatio subeunda erit. Dimicationem mihi pro te nullam defugiendam putavi. Nemo me ab ea dimicatione continebit, deterrebit. Cf. Certamen. DĪMĬCO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_. SYN. Confligo, certo. ADV. Paratius. USUS: Prœlio dimicare cum hostibus. De omnibus fortunis, de potentia dimicare. Cf. Certo, Confligo. DĪMĬDĬĀTUS, a, um, _Partagé par moitié_, _demi_. SYN. Medius. DĪMĬDĬUS, a, um, _Moitié_, _demi_. )( Totus. USUS: Heres ex parte dimidia. Discipulos suos dimidio reddebat stultiores, quam acceperat. Dimidio carius emit domum, quam æstimata fuerat. DĪMĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Diminuer_. SYN. Minuo, imminuo, attenuo, detraho, decerpo, ad pauciora redigo, diminutionem facio. )( Augeo. USUS: Vide, ne quid de bonis tuis diminuas. Sententia diminuta et infirmata. Cf. Minuo. DĪMĬNŪTĬO, ōnis, f. _Diminution_, _amoindrissement_. SYN. Imminutio. )( Accretio. USUS: Imperio magna diminutio facta est, Diminutio vectigalium. DĪMISSĬO, ōnis, f. _Congé_, _licenciement_. USUS: Dimissio propugnatorum, relegatio amicorum. DĪMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Congédier_, _renvoyer_. SYN. Amitto, missum facio; remitto, depono, omitto. ADV. Amantissime, continuo, contumeliose, libenter, multum, prorsus, nunquam. PHRAS. Dimittere milites, _licencier les soldats_. Legiones missas facere; missionem dare militibus; exercitum purgare seditiosorum hominum missionibus; exauctorare milites; milites sacramento solvere; milites exauctoratos dimittere. USUS: Dimittere senatum, concionem, _lever la séance_. Dimittere exercitum, legiones, remiges, _licencier_. Facultatem rei gerendæ dimisit, _il a négligé l’occasion de faire cette chose_. Utinam de sua gravitate aliquid Pompeius; de cupiditate Cæsar dimisisset, _renoncer à_, _mettre de côté_. DĪMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Écarter_, _éloigner_, _détourner_. SYN. Depello, moveo, removeo, dejicio. USUS: Suspicionem a se in alium dimovere. Aliquem de suo cursu, sententia, institutis, more dimovere. De dignitatis gradu et loco suo aliquem dimovere. Cf. Amoveo, Abstraho, Absterreo. DĪNŬMĔRĀTĬO, ōnis, f. _Énumération_. Exornatio quædam verborum. DĪNŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _calculer_. SYN. Numero. ADV. Propemodum. USUS: Dinumerare pecuniam alicui. DĬŒCĒSIS, ĕos, f. _Étendue d’une juridiction, d’un gouvernement_; _diocèse_. SYN. Procuratio, _vel_ gubernatio. USUS: Mirifica exspectatio nostrarum diœcesium. DĬŒCĒTES, æ, m. _Intendant_, _trésorier_. SYN. Qui procurationem, et quasi dispensationem regiam recepit. DĬPLŌMA, ătis, n. _Lettre pliée doublement_; _licence de voyager aux frais de l’État_, _passeport_. SYN. Principum, et aliorum magistratuum codicilli, litteræque publicæ signo regio munitæ et sanctæ. DĪRÆ, ārum, f. pl. _Furies_; _imprécations_. SYN. Furiæ, tristia omina, minæ, execrationes, imprecationes. USUS: Diras obnuntiare. Diræ, ut cætera auspicia, omina sunt, non causæ malorum. Homo diris devotus, credebatur affici maximo infortunio. Cf. Furiæ. DĪRECTO, _Directement_. SYN. Directe. USUS: Directo deorsum ferri. Hæc ad fidem directo pertinent. DĪRECTUS, a, um, _Placé droit_, _en ligne droite_. SYN. Rectus. USUS: Arbores directo ordine consitæ. Directa via. Quid opus est circuitione et anfractu potius, quam directo? Directum iter. Paries directus. DĪREPTĬO, ōnis, f. _Pillage_, _sac (d’une ville)_. EPITH. Acerba, fœda, impunita, libera, tanta. USUS: Vexatio et direptio urbis, sociorum. Impendebant fames, incendia, cædes, direptio. DĪREPTOR, ōris, m. _Celui qui pille_, _brigand_. USUS: Direptor urbis et vexator. DĬRĬBĔO, es, ŭi, bĭtum, bere, a. _Trier_, _classer_, _compter_. SYN. Distribuo, dinumero, discerno, separo. USUS: Dum tabellæ diribentur, _pendant qu’on dépouille le scrutin_. DĬRĬBĬTĬO, ōnis, f. _Compte_, _relevé (des votes)_. SYN. Distributio. USUS: Populi diribitio jam non exspectetur. DĬRĬBĬTOR, ōris, m. _Scrutateur_. SYN. Distributor, qui populum in suas classes ad ferenda suffragia distribuit. USUS: Vos rogatores, diribitores, custodes tabularum fuistis. DĪRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Diriger_; _disposer_, _ordonner_. SYN. Refero, constituo, ordino, dispono. PHRAS. Omnia ad utilitates suas dirigit, _il tourne tout à son utilité_. Cursum vitæ omnem ad seipsum refert. Utilitas illi vitæ regula est; studia sua utilitatis regula metitur; vitam suam ita gubernat, ita moderatur, ut ab utilitate ne usquam discedat. Nihil ille spectat, nisi utilitatem suam; eam ille longissime antefert rebus omnibus; eam ille rerum omnium primam ducit, antiquissimam habet; omnem suum conatum ad opes parat atque meditatur; actiones omnes ad unam utilitatis rationem exigit. USUS: 1. Omnia ad rationem et artem dirigere. Ad similitudinem pictor artem manumque dirigit. Ad illam cynosuram vitæ tuæ cursum dirigas. 2. Metior, delinio, describo, æstimo, circumscribo, _conformer_, _régler_. Turpe est officium utilitate dirigere, non honestate. Omnia voluptate dirigunt Epicurei, _les Épicuriens rapportent tout à la volupté_. Cf. Moderor, Collineo. DĬRĬMO, is, rēmi, remptum, ere, a. _Partager_, _séparer_; _rompre_. SYN. Divido, distraho. )( Conjungo. ADV. Acerbe, impudenter. PHRAS. Diremit amicitiam, _il rompit les liens de l’amitié_. Disrupit amicissimam vitæ conjunctionem; suavissimam vitæ societatem disturbavit. Cf. Amicitia. USUS: Hanc nostram societatem, hanc suavissimam vitæ conjunctionem falsis criminibus dirimere malevoli. Nox prœlium, iras, rixas diremit. DĪRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Mettre à sac_, _piller_. SYN. Prædor, aufero, rapio. PHRAS. Urbs direpta est, _la ville fut saccagée_. Direptioni et incendiis relicta; omnibus parietibus disturbata, _aut_ incensa; excisio, inflammatio, eversio, depopulatio, vastitas agris tectisque illata est; direptum auri argentique pondus ingens, detracta corporibus ornamenta, nihil in ædibus omni luxu atque opulentia instructis intactum est relictum; expilata urbs, nudata, exhausta, depopulata; expoliata fana, domus pecuniis spoliatæ et exinanitæ. Discurrit ad prædam miles, fit auri argentique fœda direptio, victores rapiunt aguntque quidquid a flamma intactum, prædas undique exsorbent. Populata urbs vexataque, compilatæ domus, præda improbissime egesta. Oppidum prædæ datum, fortunis illatæ manus, miles rapto vivere assuetus, et in præda ac sanguine diu versatus, ferre agereque quidquid ignis reliquum fecisset, cœpit, prædamque avertere. Cf. Depopulor, Depeculor, Destruo, Vasto, Præda. USUS: Expilare, vexare, diripere socios, patrimonium alterius. DĪRĬTAS, ātis, f. _Cruauté_, _barbarie_. SYN. Crudelitas. USUS: Homo omni diritate et immanitate deterrimus. Cf. Crudelitas. DĪRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Fracasser_, _briser_; _rompre_. SYN. Dirimo, rumpo. ADV. Repente. USUS: Societatem, amicitiam dirumpere. Dolore prope se disrupit. Homo diruptus, dirutusque; infelix. Cf. Rumpo. DĪRŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Démolir_, _renverser_, _détruire_. SYN. Excido, exscindo, everto. USUS: Diruere, ædificare. Cf. Destruo. DĪRUS, a, um, _Cruel_, _barbare_. SYN. Ferus, crudelis, immanis, infestus, infaustus. USUS: Quæ augur injusta, nefasta, vitiosa, dirave edixerit, irrita, infectaque sunto. Cf. Crudelis. DIS, dītis, omn. gen. _Riche_. SYN. Dives. USUS: Midas ditissimus. DISCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner_, _s’écarter_. SYN. Abeo, proficiscor, cedo, solvo, migro, demigro. )( Accedo. ADV. Aliquantum, commodum, fere, nonnunquam, flagitiosissime, honeste, impune, longe, longius, nec vero, non libenter, nusquam, omnino, parumper, proxime, temere, nunquam tardissime. PHRAS. Discedere cogito, _je songe à m’en aller_. Animus est in discessu; in animo est mutare locum; de discessu, _vel_ discessum cogito; in animo habeo longius me auferre; discessum specto, meditor; migrandi mihi consilium est; jam dudum profectionis volvo consilia. Cf. Abeo, Proficiscor. USUS: 1. Roma, provincia, a foro discedere. 2. TRANSL. Desino, deficio, mutor, _abandonner_; _s’en aller_, _disparaître_. A sententia sua, ab officio, a consuetudine sua discedere. Febris quartana discessit. 3. Alio me verto, _se ranger à un autre avis_. Discessit in alia omnia senatus, _le sénat fut d’un avis tout contraire_. In aliam opinionem, partes, sectam discedere. 4. Cœlum bello Marsico discessit. Tellus discedit, _la terre s’entr’ouvre_. 5. Vita discedere, _mourir_. DISCEPTĀTĬO, ōnis, f. _Dispute_, _discussion_, _débat_. SYN. Causa, controversia, lis, judicium. EPITH. Extrema, forensis, simplex. Forenses, infinitæ, legitimæ, liberæ. USUS: Disceptatio et cognitio veritatis. Rem in disceptationem vocare, _discuter une affaire_. Venit hoc, cadit in disceptationem. Hoc quidem in disceptatione versatur. Cf. Controversia, Disputatio. DISCEPTĀTOR, ōris, m. _Juge_, _arbitre_. SYN. Judex, arbiter. EPITH. Domesticus, severissimus. USUS: Populum Romanum disceptatorem non tantum non recuso, non defugio, sed deposco. Hoc disceptatore ac sententiæ moderatore uti statui. DISCEPTĀTRIX, īcis, f. _Celle qui examine, qui juge._ USUS: Dialectica veri et falsi disceptatrix et judex. DISCEPTO, as, avi, atum, are, n. _Débattre_, _discuter_, _contester_. SYN. Contendo, decerto, disputo, dijudico, cognosco. ADV. Juste, latius, sapienter. PHRAS. De hoc disceptari potest, _on peut discuter cette question_. Hoc in disceptationem vocari potest; hoc cadit, venit in disceptationem; hoc in disceptatione versatur; hoc in controversiam venire, vocari, adduci, deduci potest; hoc in controversia est, versatur; hoc in contentione est. Disceptationi hic locus est; nonnulla de hoc disceptatio relicta. Cf. Controversia, Disputatio. USUS: Illi quæstioni præpositus, qui æquo jure disceptet. Inter se, cum aliquo disceptare de controversiis. Armis disceptant. Cf. Disputo, Contendo. DISCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Distinguer_, _discerner_. SYN. Dijudico, distinguo, dispicio, discrimen facio, internosco, divido. USUS: Animus discernit verum a falso. Alba et atra vix discernit. Cf. Dijudico. DISCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Mettre en pièces_. SYN. Dilacero. USUS: Unguibus aliquem Baccharum more discerpere. Animus nec distrahi, nec discerpi potest. Divulsum et discerptum genus dicendi. Cf. Lacero. DISCESSĬO, ōnis, f. _Division_, _mode de vote du sénat romain_. SYN. Abitus, abitio, abscessus, recessus, digressus, profectio, remotio. EPITH. Matura. USUS: Si in meam sententiam consules discessionem facerent, _si les consuls demandaient au sénat de voter par division sur mon projet_. Sententia illa valuit, etsi discessio facta non est, _la sentence ressortit son effet, quoique l’on ne votât pas par division_. DISGESSŬS, ūs, m. _Séparation_, _départ_, _éloignement_. )( Accessus. EPITH. Acerbus, calamitosus, misericordia dignior, diuturnus, fœdus ac perturbatus, fœdissimus, fructuosus, fructuosissimus, longinquus, longus, perhonorificus, præclarus, subitus, summus, voluntarius. USUS: Longinquus inter nos discessus. Solis accessus et discessus. O præclarum discessum e vita! subitus discessus, præceps profectio. DISCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Déchirer_. SYN. Dilacero, dilorico. USUS: Vestem discindere. DISCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Désarmer_. USUS: Periculum prope est, ne discingere. DISCĬPLĪNA, æ, f. _Éducation_; _règle_, _discipline_. SYN. Institutum, ratio, institutio, ars, mos, consuetudo. EPITH. Acerrima et equestris, antiqua, bellica, bona, certa, dialectica, digna studiosis ingenuarum artium, domestica, etrusca, fortior, gravis, constans, indocilis, inops, expedita, magna, mala, melior, meretricia, mollis, navalis, nobilis, nota, nova, optima, perfacilis, perfectissima, præclara, præstans, publica, sanctissima, severa, severissima, tota, vetus, vetusta, voluptuaria, delicata, vulgaris. Clarissimæ, consentaneæ, domesticæ, gravissimæ, ingenuæ, optimæ, pueriles, variæ. PHRAS. 1. Servat bonam disciplinam, _il maintient une forte discipline_. Arcte contenteque suos habet; disciplinam acerrime exigit; disciplinam severissime regit; disciplinam rigidius adstringit; disciplinam ad antiquam severitatem redigit, revocat. 2. Disciplina sensim periit, _la discipline a disparu peu à peu_. Prolapsa, dissoluta severior illa disciplina est; delapsa paulatim disciplina procubuit; deflexit jam aliquantum de spatio curriculoque consuetudo disciplinæ veteris; labat jam disciplina vetus et paulatim diffluit; disciplina custodum ignavia labefactari cœpta est; de statu suo declinavit; non gradu, sed præcipiti cursu a veteri regum severitate descitum est; consecuta non multo post ingens disciplinæ depravatio; disciplina vetus inertia præsidum quasi consenuit; disciplina sensim fluere ac inclinari cœpit. 3. Disciplinam instaurare, _faire revivre la discipline_. Omnia, quæ delapsa jam diffluxerunt severis legibus vincire; fluentem procumbentemque disciplinam restituere; labentem ac senescentem disciplinam erigere; depravatam corruptelis consuetudinem ad pristinam severitatem revocare. USUS: Senatores Rom. filios suos Etruscis in disciplinam tradebant. Plerasque disciplinas a Græcis traditas accepimus. Nemo bonus imperator, qui non ante Philosophiæ disciplinam perceperit, coluerit. Ratio vetustæ disciplinæ, quam majoribus accepimus. Homo disciplina juris civilis eruditissimus. Quidam parentum disciplina meliores fiunt. Bona disciplina exercitatus. Bellica disciplina soluta, prolapsa restituenda est. Et horum nos hominum institutionem, disciplinam, sectam persequemur? Disciplinam facio, _Je prends la discipline_, _se flageller_. PHRAS. Pœnæ nomine se acerrime verberare; voluntariam de se pœnam verberibus sumere; voluntaria verberatione corpus coercere, flagellis se cædere; voluntario cruciatu se concidere; flagris verberibusque in suum corpus advertere; flagris se mulctare, supplicium de se voluntaria diverberatione sumere; acerbissimis flagris castigare corpus; voluntaria afflictatione sui divinæ justitiæ severitatem prævertere; flagris se cruentare, tergum lacerare, in se sævire; corpus suum flagris ad sanguinem, ad languorem cædere. DISCĬPŬLUS, i, m. _Disciple_, _élève_. SYN. Auditor, qui accedit aliquem disciplinæ causa, qui se alicui in disciplinam tradit. EPITH. Rudis et integer. Dissimiles, probabiles. PHRAS. Demosthenes fuit Platonis discipulus, _Démosthène fut disciple de Platon_. Sub disciplina Platonis fuit; Platone usus est magistro; Platonem habuit præceptorem; e Platonis disciplina, schola prodiit; a Platone ad disciplinam eruditus est; a Platone eruditus fuit; excultus doctrina fuit; didicit; doctrinam hausit; litteris excultus fuit; Platonis inter discipulos fuit; Platonis academiam frequentavit, trivit; Platonis præceptis imbutus, institutus fuit; Platonem audivit; Platonis auditor fuit; apud Platonem litteris operam dedit; disciplinæ Platonicæ alumnus fuit. USUS: Rudem me discipulum atque integrum accipe. Cf. Doceo, Erudio. DISCO, is, dĭdĭci, discere, a. _Étudier_, _apprendre_. SYN. Percipio, disciplinam accipio, cognosco, perdisco, condisco, documentum accipio, exemplum ex aliquo capio, comprehendo, cognitionem accipio. ADV. Aliunde, diutius, facile, fortius, melius, multum, præclare, studiose, breviter, nimirum, perinde, ut. PHRAS. 1. Græcas litteras ab illo didici, _il m’a enseigné les lettres grecques_. Illo magistro Græcas litteras arte et cognitione comprehendi; litteras Græcas illo præceptore attigi, celeriterque arripui; annum unum in ejus disciplina permansi Græcis litteris excolendus, erudiendus, imbuendus; in ejus me disciplinam tradidi, ut ejus institutione Græcis in litteris doctior evaderem; ut ab eo Græcas litteras haurirem. Cf. Discipulus. 2. Experientia multum discimus, _l’expérience nous apprend bien des choses_. Ad scientiam rerum multarum experientia duce pervenimus. Erudimur valde, instruimur, expolimur, ex ignorantiæ tenebris educimur usu atque experientiæ beneficio. Multarum rerum scientiam consequimur, experientiam secuti, experientia docti. Experientia magistra multa cognoscuntur; multarum rerum scientia cognitio, intelligentia, doctrina capitur, sumitur, hauritur ab experientia et usu. Multarum rerum magister usus est. Multa docet, ostendit, patefacit experientia. Viam aperit usus ad multarum rerum scientiam. Cf. Experientia. 3. Pauca admodum didicit, _il ne sait encore que très peu de choses_. Parum attigit doctrinæ; cursim arripuit eas artes, nec omnino perdidicit; perfusus potius, quam tinctus est iis litteris; artes eas vix a limine salutavit; litteras degustasse satis habuit; in litteris progressus, fecit perexiguos; non ita longe protectus est a primo littore. Longe abest a perfecta litterarum cognitione; ex abdi is litterarum fontibus nihil hausit, delibavit; tiro etiamnum est in ea arte. Cf. Rudis, imperitus. 4. Memoriter discere, _apprendre de mémoire, par cœur_. Ediscere, memoriter complecti; memoriæ mandare; memoria comprehendere, complecti. USUS: 1. Antiqui fidibus discebant. Discere apud aliquem Græcas litteras. 2. Intelligo, percipio, accipio, _apprendre_, _être informé_. E tuis litteris, e tabellario didici, te, etc. DISCŎLOR, ōris, omn. gen. _Différent_, _opposé_; _de diverses couleurs_. SYN. Diversus, dispar, dissimilis, varius. USUS: Discoloribus signis sententias notare. DISCONVĒNĬO, is, ire, n. _Ne pas s’accorder_, _n’être pas en harmonie_. SYN. Dissideo, discordo. USUS: Disconvenit inter nos et te. Cf. Discordia. DISCORDĬA, æ, f. _Discorde_, _désaccord_. SYN. Dissidium, dissensio, seditio, odium. )( Concordia, amicitia. EPITH. Civilis, major; magnæ, maximæ, multæ, perniciosæ, stultæ, tacitæ discordiæ. PHRAS. 1. Discordias concitare, _fomenter la discorde_. Excitare, in civitatem inducere; discordiam moliri; discordias serere; lites creare; amicitias diducere cohærentes; conjunctionem animorum dirimere, solvere; a conjunctione animos avocare; in discordiam agere; discordiam concitare. Animorum consensionem dissolvere, labefactare; concordes animos disjungere, dissociare. Cf. Amicitia, Seditio. 2. Discordiam tollere, _apaiser les discordes_. Discordiam dissipare, sedare, placare; dissensiones frangere et exstinguere; discordiam in tranquillum conferre; pacem conciliare, coagmentare, reconciliare; pacis, concordiæ, compositionis auctorem esse; aversos animos, iras, longa dissidia componere. Cf. Pax. USUS: E cupiditatibus seditiones ac discordiæ oriuntur, impendent. Nullus discordiarum finis, nisi aut interitus, aut victoris dominatus. Urbs discordiis consumpta perit. Cf. Dissensio, Discordo. DISCORDO, as, avi, are, n. _Être en désaccord, en dispute, en guerre_. SYN. Dissideo, discrepo, dissentio, non consentio. PHRAS. Discordant inter se cives, _la discorde règne parmi les citoyens_. Opinionum dissensione inter se discrepant; contentione et ambitione discordes dissident; magnas inimicitias agitant; intestino flagrant odio; nunquam a jurgiis conquiescunt; in alia omnia discedunt; urbs secum ipsa discors intestinis odiis laborat; inter cives magna discordiarum moles exorta est; dissensiones seruntur; intestinæ discordiæ fervent; consensus ordinum est divulsus; civitas secum ipsa discors intestino flagrat odio; civitas studiis divisa est et distracta; dissidia fiunt plura in dies et graviora; discordia coire in unum cives non sinit. Cf. Dissentio, Alienus, Abhorreo. USUS: Animus a seipso dissidens et discordans. Cf. Discrepo. DISCORS, ordis, omn. gen. _Qui est en désaccord_. SYN. Dissentiens, discordans. )( Concors. USUS: Ambitione discordes, _divisés par l’ambition_. Cf. Discordo. DISCRĔPANTĬA, æ, f. _Désaccord_, _disparité_. SYN. Dissensio, discordia. USUS: Scripti et voluntatis, rerum et verborum discrepantia. DISCRĔPO, as, ŭi, are, n. _Être en désaccord, en opposition_. SYN. Discrepans sum, abhorreo, abludo. )( Convenio, congruo. ADV. Multum ab humanitate, paulum, valde. PHRAS. Græcorum mores a Romana gravitate multum discrepant, _les mœurs légères des Grecs diffèrent beaucoup de la gravité romaine_. Longe absunt; pugnant cum Romana gravitate. Abhorret a Græcorum levitate Romana constantia; aliena est a Græcorum moribus; ingens discrimen est inter Græcorum levitatem, et Romanam constantiam. Cf. Abhorreo, Abludo. USUS: Ego a tuis consiliis minime discrepo. Hæc verba inter se discrepant, non cohærent. Hæc multum ab humanitate discrepant. Cum aliquo, ab aliquo, in re aliqua, inter se discrepare. Cf. Differo, Discordo. DISCRĒTĒ, _Séparément_, _à part_. SYN. Distincte. )( Conjuncte, confuse. DISCRĒTĬO, ōnis, f. _Séparation_. SYN. Distinctio, sejunctio. USUS: Barbarum: _pro_ prudentia in discrimine faciendo, _pro_ delectu et judicio, _pro_ moderatione et temperatione, _pro_ arbitrio victoris. PHRAS. 1. (Ad discretionem urbs se dedidit, VULG.), _la ville se rendit à discrétion_. Se suaque omnia victoris potestati reliquit; deditionis conditionem quamvis subiit, accepit; armis positis ad victoris fidem confugit; victoris ditioni se permisit; nihil neque de vita, neque de libertate pacti cives in victoris fidem se permisere, tradidere. Cf. Deditio. 2. (Nullam plane habet discretionem, VULG.), _il n’a aucune discrétion_. In puniendis de ictis nullam adhibet moderationem; moderatione et temperatione sublata, promiscue in omnes advertit; sine cura discriminis pœnas sumit; nullum adhibet in plectendo judicium; nemini ulla in re temperat. Cf. Imprudens. 3. (Ad bene regendam rempublicam magna opus est discretione, VULG.), _il faut un grand discernement pour bien gouverner la république_. Ad tractandam rempublicam opus es prudentia in delectu bonorum; delectu atque judicio; prudentia atque scientia opportunitatis idoneorum ad agendum temporum; moderatione ac temperatione; rerum omnium hominumque delectu ac discrimine. In gubernanda republica caput est uti auctoritatis præsidiis moderate ac scienter. Cf. Prudentia. 4. (Ludere pro discretione, VULG.), _jouer une discrétion_, _c. à d._, _que le perdant doit payer une somme à la discrétion du gagnant_. Ludere in spem lucri arbitrarii; ludere spe lucri alterius arbitrio permissa, delegata. DISCRĬMEN, ĭnis, n. _Différence_; _crise_, _épreuve_; _hasard_. SYN. Differentia, delectus, judicium, moderatio. EPITH. Certissimum, externum, iniquum, magnum, majus, maximum, medium, pertenue, propinquum, summum, totum, extremum. PHRAS. 1. Respublica est in discrimine, _la république est en danger_. Versatur in discrimine; in summum discrimen adducta est, venit, incidit, vocatur, devenit. 2. Discrimini se exposuit, _il s’est exposé au danger_. Sponte se in discrimen objecit, obtulit, contulit, intulit; discrimini caput obtulit, objecit. Cf. Periculum. USUS: 1. Discrimem omne, et delectum tollere. Ex hoc discrimen inter gratiosos cives, et fortes, _de là différence entre les citoyens favorisés et ceux qui servent bien_. Non est consilium in vulgo, non ratio, non discrimen, non diligentia. Discrimine recte, an perperam facti confuso, _ne plus faire de différence entre le bien et le mal_. 2. Periculum, _danger_. Discrimen totius belli in unius capite positum est. Cf. Discretio. DISCRĪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_. SYN. Distinguo. USUS: Etruriam via Cassia discriminat. DISCRŬCĬO, as, avi, atum, are, a., _sæpius_ p. _Tourmenter cruellement_. SYN. Excarnifico. USUS: 1. Discruciatum aliquem necare. 2. TRANSL. Discrucior, talem fundum ab homine tam improbo possideri. Cf. Crucio, Ango. DISCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se coucher_. SYN. Accumbo, cubo ad mensam. USUS: Cœnati discubuerunt. DISCŬPĬO, is, ere, a. _Désirer vivement_. USUS: Te videre et omnia conferre discupio. Cf. Cupio. DISCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Courir de tous côtés_. USUS: Signo dato juventus Romana ad rapiendas virgines discurrit. (_Pro_ Dissero, _discourir_, _vulg. est_.) DISCURSŬS, ūs, m. _Action de courir çà et là_. USUS: Præcipiti discursu passim se fugæ mandat. (_Pro_ sermone, _aut_ colloquio, _discours_, _vulg. est_.) DISCUS, i, m. _Disque_, _palet_. SYN. Patina. DISCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Dissiper_, _écarter_. SYN. Dispello, removeo, tollo, perturbo, disjicio. USUS: 1. Periculum consilio, factionem armis discutere, et comprimere. 2. Captiones alicujus et fraudes discutere, _débrouiller_. DĬSERTĒ, _Éloquemment_. SYN. Docte, perite. USUS: Diserte et copiose dicere. Cf. Eloquenter. DĬSERTUS, a, um, _Instruit_, _habile_; _disert_, _éloquent_. SYN. Doctus, peritus. USUS: Disertos novi multos, eloquentem neminem. Disertissima oratio. Cf. Eloquens. DISJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter çà et là_, _disperser_. SYN. Dispergo. USUS: Res disjectas et dispersas colligere. Cf. Dissipo. DISJUNCTĬO, ōnis, f. _Séparation_. SYN. Separatio. EPITH. Falsa, molestissima, vera. USUS: Animorum disjunctio dissensionem facit. Cf. Discordia. DISJUNCTUS, a, um, _Séparé_. SYN. Procul remotus, discrepans, distans. USUS: Vita a cupiditatibus maxime disjuncta, cum officio conjuncta. Mores ejus longe a tali scelere disjuncti; populus a senatu disjunctus. Cf. Alienus, Discors. DISJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Séparer_; _désunir_. SYN. Separo, abalieno, distraho; dissidium, dissensionem, abalienationem, disjunctionem facio. )( Conjungo. ADV. Longe, longissime, maxime a cupiditate, procul. USUS: Hominem amicum a me, a mea familiaritate, amicitia disjunxisti. Disjungere jumenta. Ab oratoria me disjungo. Cf. Alieno, Dirimo, Amicitia. DISPAR, ris, omn. gen. _Dissemblable_. SYN. Disparilis, dissimilis, diversus, varius, impar. ADV. Multum, longe. USUS: Varia et dispar conditio; dispares mores, disparia studia sequuntur. Par dignitas, dispar fortuna. Disparibus ætatibus alia placent. Cf. Dissimilis. DISPĂRĀTUS, a, um, _Opposé_, _contradictoire_. (VULG. Contradictorium). USUS: Disparatum est, quod ab aliqua re per oppositionem negationis separatur; ut: sapere, non sapere. DISPĂRĬLIS, e, gen. com. _Différent_. SYN. Dispar. DISPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Dissiper_. SYN. Discutio. USUS: Caliginem ab oculis dispellere. Cf. Pello. DISPENDĬUM, ii, n. _Dépense_, _frais_. SYN. Quod immoderate, et consulte expenditur. USUS: Rem confeci sine sumptu, sine dispendio. Cf. Detrimentum, Damnum. DISPENSĀTĬO, ōnis, f. _Administration_. SYN. Procuratio, administratio. USUS: Ærarii dispensationem suscipere, dare alicui et committere. Senatus ei hanc dispensationem eripuit. (_Pro_ solutione a legibus, _dispense_, _vulg. est_.) DISPENSĀTOR, ōris, m. _Économe_, _intendant_. SYN. Distributor. USUS: Rationem a dispensatore accipere. Cf. Promus condus. DISPENSO, as, avi, atum, are, a. _Administrer_; _distribuer_. SYN. Dispono, procuro. USUS: Res domesticas dispensare. Inventa ordine dispensare et disponere. (Dispensare cum aliquo, _vulg. est_), _dispenser_. Latine dicendum: legibus aliquem solvere; legis gratiam facere; sacramenti religione solvere, _dispenser du serment_. DISPERDĬTĬO, ōnis, f. _Destruction_, _ruine_. SYN. Ruina. USUS: Antonius ad disperditionem urbis venire conatur. Cf. Damnum. DISPERDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Perdre entièrement_, _ruiner_. SYN. Dissipo. USUS: Possessiones a moribus acceptas disperdere. Cf. Perdo, Consumo. DISPĔRĔO, is, ii, ire, n. _Périr entièrement_. SYN. Pereo. USUS: An pecuniam disperire patieris? Cf. Pereo. DISPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Répandre çà et là_. SYN. Disjicio, dissipo, inspergo, respergo. ADV. Confuse, membratim, late, longe lateque. USUS: Cur DEUS tot mortifera terra marique disperserit, etc. Bellum longe lateque dispersum. Dispersa cogere. Cf. Dissipo. DISPERSĒ, _Çà et là_, _sans suite_. SYN. Diffuse. USUS: Res disperse et diffuse dictæ. DISPERSĬO, ōnis, f. _Dispersion_. SYN. Dissipatio. USUS: Dispersione civium urbs infirmatur. DISPERTĬO et DISPARTĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ire, _Distribuer_, _partager_. SYN. Divido, distribuo, distinguo. ADV. Æqualiter, valde. USUS: Dispertire orationem in membra. Tempora laboris et otii dispertire. Bona, pecunias dispertire. Leges et exempla civitatibus dispertire. Aliquid dispartire in minima. Juris consulti simplicia in infinita dispartiuntur. Cf. Divido, Partior. DISPERTĬOR et DISPARTĬOR, iris, itus sum, iri, d. _Ut superius_. DISPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Bien voir_, _distinguer_. SYN. Video, nosco, intelligo. USUS: Imbecillis animus verum dispicere non potest. Acie mentis futura dispicere. Si quid dispicere cœpero, scribam ad te. Cf. Nosco. DISPLĬCĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, n. _Déplaire_. SYN. Odiosus sum, injucundus sum. )( Placeo, arrideo. ADV. Vehementer, vehementius, vehementissime. PHRAS. Displicuit illi, _il lui déplut_. Male id habebat hominem; concoquere id non poterat; ea re offendebatur animus; vehementer ab eo reclamatum est; non delectabat hominem is sermo; haud probabatur; ægre, graviter molesteque ferebat id; molestiam haud parvam capiebat animo. USUS: Displicet mihi consilium tuum. Cf. Odiosus, Molestus. DISPLŌDO, is, plōsi, plōsum, ere, a. _Éclater avec bruit_. USUS: Res Sicula displosa ac disrupta. DISPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_. SYN. Spolio, despolio, privo. USUS: Honore aliquem dispoliare. Cf. Spolio. DISPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Disposer_, _arranger_; _ordonner_. SYN. Dispenso, distribuo, colloco, ordino. )( Confundo. USUS: Aciem, classem, signa, tormenta suo quæque loco disponere. Præsidia undique disposuit. Verba disponunt oratores, ut pictores colorum varietatem. Cf. Ordino. DISPŎSĬTĒ, _Avec ordre_. SYN. Distincte. USUS: Non possum disposite illum accusare. DISPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Disposition_, _ordre_, _arrangement_. SYN. Distributio, ordo, collocatio, œconomia. USUS: Nihil pulchrius omni ratione vitæ, dispositione atque ordine. Dispositio est ordo atque distributio rerum. Dispositio locorum velut quædam est militum instructio. DISPŬTĀTĬO, ōnis, f. _Discussion_, _débat_. SYN. Disceptatio. EPITH. Copiosa, communis, decora, paulo abstrusior, exigua, magis facilis, quam necessaria, pene intima, joculatoria, longa bene, longa et satis litigiosa, perpetua, meditata, puerilis, nova, perjucunda, probabilis, propensior, propria, similis, simplex, splendida, subtilis, tota, verior, ad similitudinem veritatis propensior, universa. Disputationes ancipites, angustæ et concisæ, eruditissimæ, infinitæ, latæ eruditæque, multæ et variæ, plenæ, diversæ, voluptuariæ. USUS: Concertationum plenæ et litigiosæ disputationes. Nolo ambigua, quæ disputationibus huc illuc trahuntur. Disputationi interesse. Cf. Disputo, Disceptatio, Discepto. DISPŬTĀTOR, ōris, m. _Argumentateur_, _dialecticien_. SYN. Dialecticus. USUS: Disputator subtilis, orator parum vehemens. DISPŬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Discuter_, _débattre_, _disserter_. SYN. Dissero jure et legibus, disceptando decerto, dico. ADV. Acerrime, accurate, acute, amanter, argutissime, audacius, breviter, commodius, contra, copiose, coram, dialectice, diligenter, eleganter, enucleate, exiliter, exquisite, facetius, fortissime, fuse, fusius, graviter, uberius, jejune, inscite, insolenter, lentius, libenter, libere, liberius, necessario, omnino, optime, prudenter, rhetorice, separatim, severe, subtiliter, subtilius, varie, late, supra, satis, multum. PHRAS. 1. Multum de ea re disputavi, _j’ai beaucoup discuté cette affaire_. Acriter eam disputationem ingressus sum; multum cum adversariis conflixi, contendi. Magna mihi fuit de ea re altercatio, certatio, contentio. Habui bene longam disputationem. Accurate et rationibus undique conquisitis, subtiliter, copiose disserui. Multa in eam rem probabiliter argumentatus sum. Contentione dicendi, quanta potui, maxima decertavi. Res ea non mediocri contentione est agitata. 2. Qua de re disputatur? _Sur quoi discute-t-on?_ Quæ tandem res illa est, de qua quæritur, ambigitur, dubitatur, contenditur, disseritur, disceptatur; de qua lis est; quæ in dubium vocatur; quæ in controversiam adducitur; de qua est contentio; de qua enata, exorta est controversia; quæ in medio est; de qua argumentis disputatur? Cf. Disceptatio, Controversia, Discepto. 3. Disputabit ex universa Philosophia, _il répondra sur toute la philosophie_. Philosophiæ universæ capita disceptanda proponet; de controversis Philosophiæ universæ quæstionibus respondebit; Philosophiam universam erudito in certamine tuendam, propugnandam suscipiet. Doctrinæ specimen periculum facturis ex universa Philosophia dabit, præbebit. Philosophiæ scita academico in consessu propugnabit. USUS: Disputare de omni re in contrarias partes. Multa in eam sententiam disputavi. Dum de singulis sententiis breviter disputo, quæso, attendite. Rationem cum aliquo expediendæ rei disputare, inquirere. Cf. Discepto, Controversia. DISQUĬSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche_, _enquête_. SYN. Inquisitio, investigatio. EPITH. Magna. USUS: Pro argumento sumere, quod est in disquisitione, vitiosum est, _question_. Ad criminis disquisitionem par est adesse quam plurimos. DISRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Briser_, _crever_; _rompre_. SYN. Divido, rumpo. USUS: Disrumpuntur, qui invident. Disrumpor dolore. Disrumpitur eo pacto humani generis societas. Cf. Rumpo. DISSĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Disséminer_, _répandre_, _publier_. SYN. Dispergo, spargo, dissipo. ADV. Latius. USUS: Disseminato sparsoque rumori ne fidem habeas. Latius opinione malum hoc disseminatur, manavit non solum, etc. Cf. Sero. DISSENSĬO, ōnis, f. _Dissension_; _discorde_, _division_. SYN. Dissidium, contentio. EPITH. Brevis, civilis, domestica. PHRAS. 1. Dissensionem excitare, _fomenter la division_. Commovere dissensionem; facere, constituere dissidium; discordiam inducere, concitare; dissensionem facere. 2. Dissensionem sedare, _apaiser la dissension_. Exstinguere tumultum, seditionem, dissensionem civium; tumultum comprimere; discordiam placare, dissipare, tollere. Cf. Discordia. 3. Dissensiones civiles multas respublicas perdiderunt, _les guerres civiles ont ruiné bien des états_. Multas respublicas opibus admodum florentes afflixerunt, exederunt, diruerunt, everterunt, solo æquarunt, sustulerunt domesticæ seditiones, intestina bella, variæ civium voluntates, controversiæ intra cives, civium discordiæ, partium contentiones. E civilibus discordiis, contentionibus multarum rerum publicarum pernicies fluxit, manavit, orta est. Multis urbibus perniciem, exitium, pestem, excidium, ruinam, interitum attulerunt; multis urbibus exitio fuere civiles seditiones. Cf. Discordia, Alienus. USUS: Fuit inter illos sine acerbitate dissensio. Philosophi in magna varietate ac dissensione constituti. Commovere, facere, exstinguere dissensionem. DISSENTĀNĔUS, a, um, _Opposé_, _différent_. )( Consentaneus. USUS: Vel similia, vel dissimilia, consentanea, aut dissentanea. DISSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. _Être d’un avis différent_, _ne pas s’entendre_. SYN. Dissideo, discrepo, inter nos dissensio est, in alia opinione, _vel_ voluntate sum, in alia omnia eo, _vel_ discedo. ADV. Honeste, longe, magnopere, occulte, tantopere, valde, vehementer, vehementissime, multum, gravissime. PHRAS. 1. Dissentiunt auctores, _les auteurs sont d’un avis différent_. Discrepant, discordant, dissident inter se auctores; pugnant secum scriptores; tendunt in diversum auctores; variant auctores; auctores in diversum trahunt; differunt inter se auctorum sententiæ, magna est inter auctores opinionum dissimilitudo. 2. Opinione dissentimus, non voluntate, _nos opinions diffèrent, mais non pas nos cœurs_. Non idem sensus est, eadem tamen voluntas; diversa sentimus, eadem tamen volumus, opinionum est inter nos dissimilitudo, non est animorum. Animorum consensus est inter nos, opinionum tamen dissensio. Nostræ sententiæ non congruunt; cum tamen animi nostri in amore consentiant. Discrepant sententiæ nostræ, cum tamen æque inter nos amemus: cum mutuus inter nos amor sit. Non idem judicium inter nos est, eadem tamen benevolentia. 3. Consulum alter dissensit, _l’un des deux consuls ne fut pas du même avis_. Non idem visum est, non idem placuit, non idem probabatur consulum alteri; opinionum dissensione discrepabant consules; non idem sed aliter, diverse, varie sentiebat; in alia omnia ibat consulum alter; consiliis obstitit, intercessit. Cf. Congruo, Consentio, Discordo, Discrepo, Sententia. USUS: Galli a cæterarum gentium more dissentiunt. Verba factis, vita orationi dissentit. DISSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. et n. _Discourir_, _discuter_. SYN. Disputo, dico. ADV. Abscondite, acerrime, accurate, accuratius, acute, acutius, acutissime, anguste, argute, bene, brevius, commodius, copiose, dialectice, diutius, docte, dupliciter, durius, græce, uberius, inepte, latius, latine, nervosius, præclare, plurimum, prudenter, recte, remissius, splendidius, subtiliter, subtilius, tenuiter, verissime. USUS: Multa subtiliter de immortalitate animorum Socrates. Inter eos disseritur. Cf. Disputo, Confero. DISSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _Être séparé, en désaccord, en guerre_. SYN. Dissentio, discordo. )( Congruo. ADV. Leviter, paululum, plurimum. USUS: Non cum homine, sed cum causa dissideo. Animis et voluntate, moribus et studiis inter se dissident et discordant. Armis etiam et castris dissidebamus. Cf. Dissentio, Discordia, Altercor. DISSĬDĬUM, ii, n. _Mésintelligence_, _désunion_. SYN. Dissensio, divortium. EPITH. Justum, magnum, crudelissimum. USUS: Odia, dissidia, discordiæ inde enatæ sunt. Doce, qua causa dissidium factum sit. Cf. Discordia. DISSĬLĬO, is, lŭi, sultum, ire, n. _Éclater_, _crever_, _s’entr’ouvrir_. SYN. Crepo, frangor, disrumpor. USUS: Nimio dissiluere frigore corpora. DISSĬMĬLĬS, e, gen. com. _Différent_, _dissemblable_. SYN. Dispar, cum aliquo dissimilitudinem habens. ADV. Longe. PHRAS. 1. Fratres sæpe inter se dissimiles sunt, _souvent les frères ont des caractères différents_. Quasi natura ac genere disjuncti sint, ita animo et voluntate dissident; moribus inter se longissime remoti; magna naturarum differentia, diversis inter se voluntatibus, distractisque sententiis, dispari conditione, sermone, moribus dissoni; quibus non mos, non vultus, non lingua communis; alter ab altero abhorret. Cf. Differo. 2. Non multum dissimilis est parenti, _il a à peu près le même caractère que son père_. Non multum aberrat a moribus parentis; non longe hunc a paternis moribus genus abstulit; non magna est morum dissensio ac discrepantia; non longe a paternis moribus disjunctus est; non longe abest a parentis moribus; non multum abludit a paternis moribus; parentem non vultu magis, quam moribus reddit, repræsentat. Cf. Degenero. USUS: Aliquis mei dissimilis. Homo virtute et vita illius longe dissimilis. DISSĬMĬLĬTER, _Différemment_, _autrement_. SYN. Dissimili ratione. USUS: Res dissimiliter radicatæ. DISSĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Dissemblance_, _différence_. SYN. Varietas, distantia, discrepantia, differentia. EPITH. Incredibilis, tanta. USUS: Genus institutorum dissimilitudinem habet cum illius vivendi ratione. Locorum, morum, civitatum, legum dissimilitudo. Cf. Varietas, Dissimili. DISSĬMŬLANTER, _En dissimulant_, _in secret_. SYN. Obscure. USUS: Non dissimulanter iratus. DISSĬMŬLANTĬA, æ, f. _Dissimulation_, _feinte_. SYN. Dissimulatio. DISSĬMŬLĂTĬO, ōnis, f. _Dissimulation_, _feinte_. EPITH. Perjucunda, urbana. USUS: Dissimulatio est, cum alia dicuntur, ac sentias. Dissimulatione uti. Aliquando evolutus es ex illis integumentis dissimulationis tuæ. Ex omni vita simulatio atque dissimulatio tollenda est. Cf. Dissimulo. DISSĬMŬLĀTOR, ōris, m. _Qui dissimule_, _qui cache_. USUS: Dissimulatores studiorum. DISSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Dissimuler_, _cacher_. SYN. Occulto, conniveo. PHRAS. 1. Cupiebam dissimulare dolorem animi mei, _je voulais cacher la douleur de mon âme_. Animi vulnus vultu tegere, et taciturnitate celare: dissimulatione obtegere; plagam illam tacitus concoquere; fronte occultare, et quasi per dissimulationem premere cupiebam; obscure et dissimulanter ferre; conceptum animo dolorem premere satagebam; cavebam, ne quo se indicio latens animi dolor proderet, ne qua frontis nubecula acceptæ in animo plagæ indicium faceret; omnem illam molestiam animi tacitus apud me devorare cupiebam. 2. Dissimulavit ille injuriæ sensum, _il dissimula le sentiment de l’injure qu’il avait reçue_. Animo magis, quam vultu eam accepit injuriam, criminationem; ad tam atrocem injuriam vultus tamen constitit gravis et serenus; infracto ad criminationem animo, vultus constantia non respondit. Vultum, quominus animi imbecillitati responderet, obsequeretur, in potestate habuit; vultum finxit hominis ab injuriæ sensu alieni. Injuriæ sensum ingenti compressit animo, tacitum tulit; fefellit intuentes oris species ab injuriæ sensu intacta et aliena; injuriam tacite habuit, passusque est. USUS: Fingere, dissimulare, obtegere. Non id obscure ferebat, nec dissimulare poterat. Aliquid silentio dissimulare. Occultant ac dissimulant appetitum voluptatis Epicurei. DĬSSĬPĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui se dissipe_, _qui s’évapore facilement_. USUS: Aer natura maxime instabilis et dissipabilis. DISSĬPĀTĬO, ōnis, f. _Dissipation_, _gaspillage_. SYN. Dissolutio. USUS: Dissipatio pecuniæ publicæ. DISSĬPO, as, avi atum, are, a. _Répandre çà et là_; _consumer_, _perdre_, _dissiper_. SYN. Disperdo, dispergo, dissolvo, diffundo, consumo, conficio, distraho. )( Contraho, connecto. PHRAS. Rem tuam dissipas, _vous gaspilles votre fortune_. Rem tuam perdis, disperdis, consumis; in luxum erogas. Rem partam, quæsitam, comparatam, congestam summis laboribus majorum tuorum, quam majorum tuorum summa collegit industria, inaniter conficis. Cf. Consumo, Dilapido, Prodigo, Abligurio, Nepos, Helluor. DISSŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_; _désunir_, _diviser_. SYN. Disjungo. Morum dissimilitudo dissociat amicitias. Cf. Separo. DISSŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Séparable_, _divisible_. SYN. Dissipabilis. )( Indissolubilis. USUS: Coagmentatio dissolubilis. DISSOLVO, is, solui, sŏlūtum, ere, a. _Séparer_, _désunir_; _payer_. SYN. Solvo, ære alieno me libero, dirimo, disjungo, resolvo. )( Connecto. ADV. Festive, separatim, omnino, melius, prorsus. PHRAS. Amicitia recens facile dissolvitur, _une amitié récente se détruit facilement_. Perfringitur, divellitur, labefactatur, præciditur facile conglutinatio recens animorum. Cf. Amicitia, Dirimo. USUS: 1. Pecuniam creditori dissolvere, _payer ses dettes_. 2. Dirimo, disjungo, _désunir_, _séparer_. Amicitiam, societatem, dissolvere. Facilius est apta dissolvere, quam dissipata connectere. 3. Resolvo, _réfuter_. Dialectici multa inveniunt, quæ nec ipsi possunt dissolvere. 4. Tollo, infringo, _détruire_. Dissolvere potestatem, _renverser la puissance de qqn_. DISSŎLŪTĒ, _Lâchement_, _mollement_. SYN. Remisse, indulgenter, negligenter, ignave. USUS: Non quidem severe, sed nec dissolute res confecta est. Nec crudeliter punire, nec dissolute remittere. DISSŎLŪTĬO, ōnis, f. _Lâcheté_, _mollesse_; _réfutation_. SYN. Resolutio, infirmatio, confutatio, rejectio. )( Constructio. USUS: Mors est dissolutio naturæ. An hæc lex, an legum omnium dissolutio? An humanitas appellanda est in acerbissima injuria, remissio animi et dissolutio? DISSŎLŪTUS, a, um, _Lâche_, _mou_, _paresseux_. SYN. Nimium remissus, negligens, effeminatus. )( Fortis, animosus, intentus, diligens. USUS: 1. Dissolutus, perditus, profusus. Dissoluto animo, imprudenti licentia. Dissolutus in re familiari et negligens. 2. Infirmatus, fractus, dissipatus, afflictus, _disjoint_, _détruit_. Ars quæ rem dissolutam coagmentaret. Leges dissolutæ. Cf. Negligens, Mollis. DISSŎNUS, a, um, _Dissonant_, _discordant_, _confus_. USUS: Dissonum quid et tumultuosum canere videntur. DISSUĀDĔO, es, suāsi, suāsum, ere, n. et a. _Dissuader_, _détourner_. SYN. Deterreo, a sententia avoco, dissuasor sum. )( Auctor sum. USUS: Dissuadere legem; de sententia, de proposito abducere. Cf. Absterreo, Abduco, Avoco, Deduco, Dehortor, Deterreo. DISSŬĀSĬO, ōnis, f. _Action de dissuader_. )( Suasio. USUS: Dissuasio legis. DISSUĀSOR, ōris, m. _Celui qui dissuade, qui détourne_. )( Auctor. USUS: Dissuasor consilii mei. DISSUĀVĬOR, aris, ari, d. _Baiser tendrement_. SYN. Cum voluptate osculor. USUS: Te vel in medio foro dissuaviabor. Cf. Osculor. DISSŬO, is, ūtum, ere, a. _Découdre_. SYN. Sensim, paulatim dissolvo. USUS: Dissuendæ sunt amicitiæ, non discindendæ, _il faut dénouer insensiblement_. Cf. Dissolvo, Separo. DISTANTĬA, æ, f. _Différence_; _éloignement_. SYN. Differentia, discrimen. USUS: Magna est inter eos morum et studiorum distantia. Distantia locorum. Cf. Longe. DISTENTUS, a, um, part. v. distendo, ere. _Divisé_, _distrait_. SYN. Occupatus, impeditus. USUS: Tot negotiis distentus sum, ut respirare vix possim; sum distentissimus. Opera distentus sum, animo longe magis. Cf. Occupo, Distraho. DISTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _borner_. SYN. Separo, disjungo. DISTILLO, as, avi, atum, are, n. _Tomber goutte à goutte_. SYN. Paulatim fluo. DISTINCTĒ, _Avec ordre_, _méthode_. SYN. Disposite, distribute. USUS: Distincte, disposite, explicate, articulatim dicere. DISTINCTĬO, ōnis, f. _Division_, _pause_, _ponctuation_. SYN. Discrimen, distributio, interpunctio, dissimilitudo. USUS: Facilis est distinctio ingenui et liberalis joci. Distinctio veri et falsi. Distinctio omnium siderum. Illam tuam distinctionem non probo. DISTINCTĬO, a, um, _Séparé_, _distingué_. USUS: Distincta alios intervalla, moræ, interpunctiones, respirationes delectant. Littora urbibus, pocula gemmis, cœlum sideribus, oratio membris et articulis distincta. DISTINGUO, is, xi, ctum, ere, a. _Séparer_; _discerner_. SYN. Separo, segrego, disjungo, secerno, discerno, interrumpo, vario. ADV. Acute, dilucide, melius, severe. USUS: Vera a falsis; quid inter naturam, et rationem intersit, distinguere. Orationem variare et distinguere verborum sententiarumque insignibus. Rem ambiguam distinguere. Voluntatem a simulatione distinguere. Distinguere et segregare causam publicam a privata. DISTĬNĔO, es, tĭnŭi, tentum, ere, a. _Arrêter_, _retarder_. SYN. Impedio, impeditum teneo. )( Otiosus sum, vaco. ADV. Valde, vehementer. USUS: Ex hoc colligas, quanta occupatione distinear. Distineor tandem et divellor dolore. Cf. Impedio, Occupo. DISTO, as, are, n. _Être éloigné_. SYN. Absum, differo, diversus sum, interest. USUS: Contraria sunt, quæ plurimum distant, ut vita, mors; calor, frigus. Mores hominis ab oratione, vultus ab animo distat. Cf. Discrepo, Discordo, Dissimilis, Longe. DISTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Tourner en tous sens_. Oculos distorquere, _rouler de grands yeux_. DISTORTĬO, ōnis, f. _Contorsion_. USUS: Distortio et depravatio membrorum. DISTORTUS, a, um, _Contrefait_, _difforme_. SYN. Contortus. USUS: Sapientes, si vel distortissimi sint, formosi sunt. Genus dicendi distortum. Cf. Pravus. DISTRACTĬO, ōnis, f. _Division_; _éloignement_, _séparation_. SYN. Disjunctio. EPITH. Summa. USUS: Non est nobis societas cum tyrannis, sed potius summa distractio. (_Pro_ evagatione animi; aberratione mentis a proposito; animi tumultu, _distraction_, _vulg. est_.) Cf. Distractus. DISTRACTUS, a, um, _Séparé_; _brouillé_, _aliéné_. SYN. Disjunctus, divulsus, alienatus. USUS: Vita a rei familiaris cura, ambitionis labore distracta. Cæsar et Pompeius malorum perfidia distracti, de imperio dimicant. (Sum distractus in oratione, _vulg. est_), _je suis distrait dans la prière_. Latine efferas: Parum attentus, animo vagus sum; a proposito aversus; inter precandum animus aberrat longius; evagatur liberius; cum ad contemplandas res divinas me confero, animus peregrinatur longius; a suo proposito perturbatis cogitationibus abducitur. Cf. Distrahi, Cogitationibus distrahor. DISTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Tirer de tous côtés_, _diviser_. SYN. Avello, disjungo, dissipo, diduco. )( Congrego. USUS: 1. Natura cohærentia distrahere. Lacerare et distrahere reliquias vitæ. Pugnam segregare ac distrahere. 2. Abstraho, _séparer de_. A complexu matris filium distrahere. Non possum a te distrahi sine dolore. 3. TRANSL. Animo ancipiti, et variis rebus occupato tribuitur, _partager_, _diviser_. Industriam alicujus in plura studia distrahere. In deliberando animus in plures partes distrahitur. (Distrahere se, _se distraire_, _vulg. est._), latine dicas: Animum a curis abducere; abstrahere a sollicitudine animum; aberrationem a molestia quærere; a molestiis, curis aberrare; a seriis curis avocare animum; lenire curas aberratione animi; sibi se vindicare; respirare a negotiis. DISTRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Distribuer_, _répartir_, _partager_. SYN. Divido, partior, tribuo, dispenso, describo. ADV. Æqualiter, bipartito, breviter, centuriatim, commode, commodissime, tributim, tripartito. USUS: Pecuniæ maximæ distribuuntur. In tres partes distributa est sapientia. Regnum in provincias tribuere, describere, distribuere. Cf. Divido, Tribuo. DISTRĬBŪTĒ, _Avec ordre_, _méthode_. SYN. Distincte. USUS: Nec distribute, nec ornate scribit. DISTRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Division_, _distribution_. SYN. Divisio, partitio, descriptio. USUS: Temporum distributionem facere. Cœli distributio. DISTRĬBŪTOR, ōris, m. _Distributeur_. USUS: Distributores tabellarum. DISTRICTUS, a, um, _Diversement occupé_, _tiraillé_. SYN. Strictus, occupatus, distentus. USUS: 1. Nunquam a laboribus districtior fui. Ejus vita ambitionis labore districta. 2. Eductus e vagina, _tiré_. Districti in rempublicam gladii. DISTRINGO, is, strinxi, ere, a. _Lier_, _resserrer_. SYN. Constringo. ADV. Confestim. USUS: 1. Fraus distringit, non dissolvit perjurium. 2. Gladium distringere, _tirer l’épée_. DISTURBĀTĬO, ōnis, f. _Démolition_, _ruine_. SYN. Eversio. USUS: Disturbatio urbis. DISTURBO, as, avi, atum, are, a. _Détruire_; _anéantir_. SYN. Dijicio, disjicio, demolior, dissipo, perverto. )( Construo, compono, dispono. USUS: Rem totam disturbavi, _j’ai déconcerté tout le plan_. Judicium vi et armis disturbare voluit. Vitæ societatem disturbat, qui fidem lædit. Cf. Impedio, Turbo. DĪTESCO, is, ere, n. _S’enrichir_. SYN. Dives fio. Cf. Dives. DĪTHY̆RAMBUS, i, m. _Dithyrambe, poème en l’honneur de Bacchus_. DĬTĬO, ōnis, f. _Puissance_, _autorité_. SYN. Imperium, potestas, jurisdictio. PHRAS. 1. Urbs ea est sub ditione Cæsaris, _cette ville est sous la domination de César_. Urbs hæc sub tutela Romanæ magnitudinis acquiescit; in ditione et potestate Cæsaris tenetur; Romano paret Imperio; jura legesque a Rom. Imperatore accipit. 2. Provinciam suæ ditioni subjicere, _soumettre une province_. Provinciam in ditionem suam redigere, sub ditionem subjungere; provincia potiri; ditione complecti; dominatum provinciæ occupare; armis sibi asserere, vindicare; subigere provinciam; ditionis suæ facere; ditioni suæ adjicere. Cf. Imperium, Occupo. USUS: DEI nutu ac ditione omnia gubernantur. In ditionem redigere. Sub ditionem subjungere. In sua ditione ac potestate tenere. (_Pro_ regione, provincia, _vulg. est_.) DĪTO, as, avi, atum, are, a. _Enrichir_. SYN. Locupleto. PHRAS. Rex ditavit hominem, _le roi a enrichi cet homme_. Divitiis auxit; fortunis cumulavit; amplificavit fortunas hominis; facultates auxit; fortunis locupletavit. Cf. Divitiæ. USUS: Urbs spoliis ditata ac triumphis. Cf. Locupleto. DĬU, _Longtemps_. SYN. Perdiu, multos annos, multos dies, magnam partem diei, per multas ætates, longo intervallo. PHRAS. 1. Diu ante _longtemps avant_. Multo ante; permultum ante; jam pridem; dudum; multis ante tempestatibus. 2. Diu post, _longtemps après_. Longo ex intervallo; magno ex intervallo; post longam intercapedinem; post longum tempus; longo post tempore; cum temporis multum abiisset; transacto multorum annorum spatio. USUS: Quid est in vita hominis diu? Cf. Duro. DĬURNUS, a, um, _Du jour_, _de jour_. SYN. Quod ad diem pertinet, _aut_ fit de die. USUS: Nullam partem neque diurnæ, neque nocturnæ quietis cepi. Annuum, menstruum, diurnum spatium. Diurni et nocturni metus et dolores. DĬŪTĬNUS, a, um, _Qui dure longtemps_, _de longue durée_. SYN. Diuturnus, longinquus. USUS: Errore, morbo diutino tenebatur. Cf. Diuturnus. DĬŪTURNĬTAS, ātis, f. _Longue durée_. Longinquitas temporis, _vel_ temporum; magnus numerus dierum. USUS: Diuturnitas pacis rempublicam firmavit. Diuturnitas maximos luctus vetustate tollit. Diuturnitas gloriæ, memoriæ. DĬŪTURNUS, a, um, _Qui dure longtemps_. SYN. Diutinus, longus, longinqui temporis, longinquus. PHRAS. Diuturno morbo laboravit, _il fut longtemps malade_. Longinquo morbo implicatus jacuit, diutino morbo tenebatur; dolor morbi diuturnitate productus est; magnam anni partem ægrotabat. USUS: Nihil simulatum diuturnum. Diuturna sitis. DĪVĀRĬCO, as, atum, are, a. _Écarteler_. SYN. Cruribus distrahor. USUS: Divaricari hominem ac deligari jubet. DĪVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Séparer de force_. SYN. Distraho, separo. )( Conjungo. ADV. Ægre. USUS: Nemo eum a me divellet ac distrahet. Magno dolore a te divellor. Cf. Separo. DĪVENDO, is, vendĭdi, vendĭtum, ere, a. _Vendre_ (_en détail_). USUS: Bona sua divendere. Cf. Vendo. DĪVERSĒ, _Diversement_. SYN. Varie, non uno modo, alio atque alio modo. DĪVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Loger en voyage_, _prendre gîte_. SYN. Apud hospitem sum, versor, utor hospitio. USUS: Tua in domo diversabor. Vedius Romæ apud Pompeium diversatus est admodum laute. DĪVERSOR, ōris, m. _Celui qui loge qque part, hôte_. SYN. Hospes, qui recipitur, qui divertit. USUS: Caupo eum cum quibusdam diversoribus assequitur. DĪVERSŌRĬŎLUM, i, n. _Petite auberge_. DĪVERSŌRĬUM, i, n. _Hôtellerie_, _auberge_. SYN. Hospitium. EPITH. Aptum, peropportunum. USUS: Varro villam illam studiorum voluit, non libidinum diversorium. Requiescam in tuo sermone, ut quodam opportuno diversorio. Ex vita discedo, tanquam ex diversorio. DĪVERSUS, a, um, _Écarté_; _divers_, _différent_. SYN. Varius, dispar, non idem, distans, impar, dissimilis, disjunctus, contrarius, fere totus alter, alius, disparilis. )( Idem. ADV. Longe, longissime, maxime. USUS: Hoc est diversum a reliquis. Varia et diversa instituta multum inter se distantia. Cf. Dissimilis, Alius, Dispar. DĪVERTĬCŎLUM, i, n. _Chemin écarté_, _détour_. SYN. Flexio viæ, anfractus. USUS: Quæ diverticula, quas flexiones quæris? Fraudis diverticulum mox reperit. Ne diverticula peccatis darentur. DĪVERTO, is, verti, versum, ere, n. _Aller loger chez qqn_; _s’éloigner du chemin_. SYN. Divertor, diversor; de via decedo. USUS: Apud hospitem amicum divertere. Redeamus unde divertimus. Cf. Digredior, Digressio. DĬVES, ĭtis, gen. omn. _Riche_. SYN. Locuples, copiosus, opulentus, pecuniosus, fortunatus, beatus, opibus affluens, omnibus copiis circumfluens, copiis præditus, omni copiarum genere abundans, divitiis affluens, bene nummatus, a re paratus, a re firmus, a divitiis instructus, omnibus rebus ornatus, copiis amplissimus, bene peculiatus; homo re ampla et prolixa; pecunia princeps; cui amplissimæ fortunæ sunt; cui effuse affluunt opes; divitiis potens, præpollens; qui copia argenti aurique abundat; divitiis florens; opibus elatus; homo re fortunisque auctior; cui fortunæ auctæ et exaggeratæ; qui rem, qui copias, qui facultates habet; qui a fortuna instructissimus est, a re familiari paratissimus; qui opibus valet; divitiis refertus, munitus; qui rem possidet amplissimam; opibus auctus est amplissimis; cui facultates, opes, copiæ sunt maximæ; cui magnam bonorum copiam fortuna elargita est; qui fortunæ muneribus egregie ornatus est; cui res domestica, familiaris ampla et copiosa. )( Pauper. USUS: Dives animus est, non arca. Soli sapientes divites. Cf. Divitiæ, Copiæ, Pecunia. DĪVEXO, as, avi, atum, are, a. _Ravager_, _dévaster_. SYN. Vasto. ADV. Fœde. USUS: Omnia divexare et diripere. Cf. Vexo. DĪVĬDO, is, vīsi, vīsum, ere, a. _Diviser_, _partager_; _séparer (des ennemis)_. SYN. Distribuo, partior, dispartior, dispertior, in partes tribuo, seco, digero, distinguo, discrimino, distraho, segrego, excludo. )( Conjungo, confundo, commisceo. ADV. Acute, æqualiter, articulatim, ineleganter, infinite, subtiliter, passim, ultro citroque, late. PHRAS. Dividere exercitum, _diviser son armée en plusieurs corps_. Bipartito ducere; militem partiri; in multas, parvasque partes carpere; in diversas regiones distrahere, diducere, latius distribuere, in duas partes abscindere exercitum; dimittere plures manus; diducere militem; vires dispartiri. DĪVĬDŬUS, a, um, _Divisible_. SYN. Quod recipit divisionem. USUS: Dissolubile et dividuum est omne animal mortale. Materia dividua gignitur. DĪVĪNĀTĬO, ōnis, f. _Divination_, _art de deviner_. SYN. Vaticinatio, augurium, prædictio, præsensio, scientia rerum futurarum, auguratio, ariolatio, oraculum, conjectura. EPITH. Artificiosa, naturalis, opinabilis, vera. USUS: 1. Nescio qua animi divinatione hoc præsensi. Eo rem adducam, ut divinatione non sit opus. 2. Genus causæ, quo de accusatore constituendo quæritur. Divinatio in Verrem. Cf. Conjectura. DĪVĪNĒ, _Divinement_, _parfaitement_. SYN. Divinitus. USUS: Multa divine præsensa et prædicta reperiuntur. DĪVĪNĬTAS, ātis, f. _Divinité_, _puissance divine_. SYN. Numen, summa præstantia. USUS: Aristoteles menti tribuit omnem divinitatem, astris alii. Ex divinitate sua animum genuisse DEUS credebatur. Cf. DEUS. DĪVĬNĬTUS, _De la part des dieux_. SYN. Divine, divino numine. PHRAS. Divinitus id nobis auxilium oblatum est, _ce secours nous a été accordé par un bienfait des dieux_. Divino munere, non humano consilio; dono deum, velut cœlo dimissa illa auxilia venere; velut divina virgula illa nobis bona suppeditata sunt. Cf. DEO juvante. DĪVĪNO, as, avi, atum, are, a. _Deviner_, _prédire_. SYN. Vaticinor, auguror, conjicio, futura significo, in posterum præsentio, præsagio, ariolor, oraculum edo, conjectura prospicio. ADV. Mirabiliter, naturaliter, prorsus. PHRAS. Eam tempestatem multi ante divinarant, _bien des gens avaient prédit ce malheur longtemps à l’avance_. Multis vaticinationibus, non sine instinctu aliquo afflatuque divino, non sine mentis incitatione divina, ea prænuntiata sunt. Non tam aruspices et fulguratores, nec tam interpretes ostentorum, augures, aut vates furiosi, sed viri sapientes ac providi eam tempestatem augurabantur. Non somniorum conjectione, non vana augurandi scientia, non prognosticis; non e fatidicorum et vatum effatis incognitis; sed ex iis, quæ contra morem ac leges fierent, impendentem reipublicæ calamitatem, velut divina præsagitione præmonstrarunt, præcinuerunt, præsenserunt, præsignificarunt. USUS: Futura divinare. Cf. Conjicio. DĪVĪNUS, a, um, _Divin_. SYN. Cœlestis. USUS: 1. Homo divinum ac cœleste animal a Philosophis quondam appellatus. Divina religio. Natura divina. 2. Divinator, Magus, _devin_. Falluntur sæpe divini et Chaldæi. Melancholicos habere aliquid in animo divinum et præsentiens, existimat Aristoteles. 2. Excellens, illustris, minime vulgaris, _extraordinaire_, _merveilleux_, _excellent_. Divina vir memoria, consilio, eloquentia, ingenio. Divinis me laudibus extulere illæ cœlestes divinæque legiones. Divina hominis auctoritas. DĪVĬSĬO, ōnis, f. _Partage_, _distribution_. SYN. Distributio, partitio, divortium, dissidium, sectio. USUS: Causarum, orationis divisio in suas partes. Trium regnorum divisio, cœli, maris, inferorum. DĪVĪSOR, ōris, m. _Celui qui partage_; _courtier d’élections_. USUS: 1. Italiæ divisores. 2. Qui tribubus candidatorum nomine pecunias dividit ad suffragia corrumpenda. Per quem sequestrem, quem divisorem tribus corrupta est? Pœna in divisores constituta. DĪVĬTĬÆ, ārum, f. pl. _Richesses_. SYN. Opulentia, ampla fortuna, magnæ fortunæ atque copiæ; summa copia; opes et copiæ, omnium rerum abundantia. )( Summa inopia, paupertas. EPITH. Duces ad voluptatem et valetudinem bonam; inanes, ingentes, libidinosæ, maximæ, certissimæ, naturales, opportunæ, parabiles, veteres illibatæque. PHRAS. 1. Divitias, quæris, _vous poursuivez les richesses_. In re familiari augenda totus es. Præter divitias nihil spectas. Totus in divitias incumbis. Tuum omne studium in quærendis opibus consumis, locas, constituis. Id unum agis, ut divitias tibi pares, compares, colligas, congeras. Eo tantum spectas, ut opes possideas; eo tuum studium dirigis, ut opibus abundes, affluas; eo studium tuum confers, ut divitiæ tibi abundent. Tuum consilium illud est, ut divitiæ tibi adsint maximæ; ut divitiæ tuam in domum omnes confluant; ut dives, ut copiosus, ut locuples, ut bene nummatus sis. Nihil tibi potius est, quam ut sis multarum possessionum præsidio munitus; ut a re familiari sis instructus, paratus, minime inops; ut divitiis, copiis, opibus, fortunis abundes; ut cumulata possideas, et uberrima sint omnia; ut omnium rerum ubertate floreas; ut fortunæ tibi sint amplissimæ. Opes aucuparis; opibus inhias; rem facere; facultates augere; amplificare fortunas, ea tibi cura est unica. Animus est opes parare, congerere, cumulare, accumulare, coacervare, corradere, conficere; rem familiarem magnis accessionibus augere; pervenire ad opes, colligere amplas facultates; omnibus vis ornamentis, omnibus præsidiis redundare; rem augere cupis; opes expetis fundatas optime ac constitutas. 2. Divitias habet amplissimas, _il a d’immenses richesses_. Divitiis auctus, ornatus est amplissimis; opibus ac fortunis viget, pollet, præstat, excellit; re utitur ampla admodum ac prolixa; rem habet, tenet, possidet, nactus, adeptus est copiosam, uberrimam, bene magnam. Opes habet fundatas atque optime constitutas; pauci hominem excellunt opibus; opibus valet, præpollet. Cf. Dives. USUS: 1. Divitias expetere, quærere, parare. 2. Divitiis circumfluere; ad divitias pervenire; divitiis augeri, ornari. Cf. Bona, Copia, Abundo. DĪVORTĬUM, ii, n. _Divorce_. SYN. Dissidium inter conjuges; discidium. EPITH. Subitum. USUS: Quid audio, Lentulum fecisse divortium cum uxore? Multa doctrinarum divortia. Syria a Cilicia aquarum divortiis dividitur, _versants où les eaux se séparent_. DĪVULGO, as, avi, atum, are, a. _Divulguer_, _publier_. SYN. Foras effero, vulgo, pervulgo, in medium profero, edo, patefacio. PHRAS. Rei fama ubique divulgatur, _le bruit de ce fait s’est répandu partout_. Fama rei tota urbe discurrit, edocet vulgus. Fama rei omnium sermonibus teritur, celebratur; in vulgus effertur; vulgi rumoribus differtur, dissipatur; res in omnium ore, ac sermone est, versatur. Manat per urbem rumor, non jam tacite serpit per urbem rumor; percrebrescit rei fama; crebris jactatur sermonibus. Cf. Fama. USUS: Librum divulgare. Inimici eam rem sermonibus divulgarunt. Cf. Edo, Fama, Rumor. DĪVUS, a, um, _Divin_; subst. _Dieu_, _déesse_. SYN. Deus, homo divinus. USUS: Ad divos caste adeundum. (_Pro_ Sancto, _un saint_, minus proprie adhibetur). DO, das, dĕdi, dătum, dăre, a. _Donner_. SYN. Impertio, largior, defero, præbeo, exhibeo, trado, tribuo, dono. )( Accipio. PHRAS. Dat libenter, _il donne volontiers_. In dando est admodum munificus; omnia dilargitur; promit de suo; facile erogat, concedit, annumerat, annuit, ministrat, præbet promiscue et benigne; cumulate dat omnia. Cf. Largus, Dono, Participo. USUS: 1. Dare potestatem alicui, auctoritatem. 2. Verto, _concéder_. Dare aliquid laudi, honori, ignominiæ. 3. Trado, dedo, _livrer_. Aliquem in caveam, pistrinum, custodiam, carcerem, mortem, laqueum, cruciatus dare. 4. Committo, _mettre dans tel et tel état_. Se fugæ, labori, itineri, otio, deliciis, foro, somno dare. 5. Confero, _se livrer à_. Se in partes Cæsaris, in factionem, in consuetudinem, familiaritatem, amicitiam alicujus dare. Dare se ad lenitatem, ad dicendum, ad causas agendas. 6. Dare aliquid auribus; dare gratiæ alterius, assentari, _flatter_. 7. Dare pœnas, supplicium de se, _subir une peine_. 8. Impressionem, impetum dare, _s’élancer_. Malum alicui et incommodum dare, _nuire à qqn_. 9. Dare verba, decipere, _payer de mots_, _tromper_. 10. Pignori, fœnori aliquid dare, _prêter à usure_. 11. Senatum alicui; actionem dare, _admettre qqn à l’audience du sénat_; _permettre d’assigner_. Fabulam dare, _donner une pièce de théâtre_. 12. Operam dare libris, litteris, magistro. Cœnam, solatium, negotium dare alicui. DŎCĔO, es, cŭi, doctum, ere, a. _Instruire_, _enseigner_. SYN. Instituo, erudio, edoceo, præcepta do, vias trado, disciplinam trado, informo. ADV. Diligenter, dilucide, fideliter, inepte, iracundius, laboriosius, latine potissimum, sero. PHRAS. Docere adolescentes, _instruire la jeunesse_. Informare ad omnem humanitatem; rebus optimis instituere; imperitos condocefacere; scientia augere; optimis institutis imbuere; salubria monita tradere; disciplinæ assuefacere; artibus adolescentes instruere, erudire, tingere; ludum aperire juventuti litterarium; doctrinis adolescentes impertire; præceptis erudire; artes iis tradere; honestis artibus juventutem ad omnem humanitatem formare; doctrinis ingenia expolire; doctrinam, eruditionem suam in alios dispertire, transfundere; doctrinæ heredes instituere ac relinquere plurimos; ad bonas artes iisdem itineribus, quibus ipse ad summam eruditionis laudem perveneris, deducere. Cf. Disciplina, Erudio, Instituo, Doctrina. USUS: Quid te, asine, litteras doceam? Juventutem mercede docere. Docere, tradere, inculcare. Docere judicem de injuriis suis. Senectus adolescentes docet, et ad omne officii munus instruit. DŎCĬLIS, e, gen. com. _Qui apprend aisément_, _docile_. SYN. Qui facile, libenter, quæ docetur, arripit, intelligit; aptus ad disciplinas. )( Indocilis. PHRAS. Est docilis, _il apprend facilement_. Ingenium nactus est facile; cerea est indole, quam facile in quasvis figuras formes, fingas; quam nullo labore, nullo negotio in omnem partem verses, flectas, inflectas; docilitatem habet, disciplinas omnes facile arripit. USUS: Præbere se docilem ad aliquam artem, sententiam, disciplinam. Docilem facere auditorem. DŎCĬLĬTAS, ātis, f. _Aptitude ou facilité à apprendre_. SYN. Discendi facilitas. EPITH. Humana. USUS: Qui docilitatem memoriamque habent, ingeniosi vocantur. Cf. Ingenium, Ingeniosus. DOCTĔ, _Savamment_, _habilement_. SYN. Perite, litterate. USUS: Satis docte ac perite. DOCTOR, ōris, m. _Maître_. SYN. Magister, præceptor, interpres. EPITH. Intelligens, nobilis, summus, singularis, disjuncti, Rhetorici, summi, veteres. USUS: Græci dicendi artifices et doctores. Sapientiæ doctores, et vivendi præceptores. Doctor Ecclesiæ, _docteur de l’Église_. Religionis interpres, divinorum oraculorum interpres sanctissimus æque ac doctissimus; Christianæ sapientiæ princeps ac magister. Doctorem creare, _créer qqn docteur_. Doctoris nomine ac insignibus ornare, decorare; Juris, Theologiæ insignia tribuere; laurea cæterisque doctrinæ insignibus donare, cohonestare; Doctoris appellatione insignire; inter juris Doctores, _vel_ Doctoribus adscribere; in Doctorum Juris Ordinem referre, reponere, collocare; doctrinæ gradum, honores conferre eos, quos habet Philosophia amplissimos. Doctorem fieri, _devenir docteur_. Inter Juris Doctores cooptari; doctrinæ lauream, _vel_ insignia capere, accipere; doctrinæ laurea donari; doctrinæ insignibus decorari, cohonestari, potiri. Inter Sapientiæ Senatores admitti, adscribi; in Senatum Sapientem cooptari; in Juris Doctorum Ordinem adlegi; Jurium insignibus nobilitari; Juris Doctorum gradu, dignitate potiri; eorum insignibus exornari. DOCTRĪNA, æ, f. _Enseignement_, _instruction_. SYN. Eruditio, litteræ. EPITH. Abundans, elegans, eximia, exquisita, facilis, fidelis, liberalis, magistra, vetus, mediocris, non moderata, multa, optima, perridicula, politissima, puerilis, reliqua, singularis, subtilior, summa, transmarina, uberior, vulgaris, ingenua, mala. PHRAS. Doctrinam sibi egregiam comparavit, _il a acquis une grande science_. Animum disciplinis omnibus egregie excoluit; amplam rerum humanarum divinarumque cognitionem assecutus est; progressus in doctrinarum studiis fecit eximios; processus eos in artium cognitione fecit, nihil ut fugere ejus scientiam videatur posse; magnam rerum cognitionem mente complexus est, animo comprehendit; nullum doctrinæ genus est, quo ille pectus suum non conseverit; in doctrinarum studio multum sane promovit; processus in artium studio habuit sane maximos. Cf. Doctus. USUS: In maximis occupationibus nunquam intermittit studia doctrinæ. Relaxare, recolere animum doctrina, et ad sapientiam præparare. Doctrinarum omnium studiosus. Homo omni virtute et doctrina ornatissimus. Cf. Litteræ, Disciplina. DOCTUS, a, um, _Instruit_, _savant_, _habile_. SYN. Litteratus, eruditus, litterarum intelligens. PHRAS. 1. Est vir doctus, _c’est un savant_. Vir est doctrina egregie excultus; litteris perpolitus; abundanti doctrina, atque optimarum artium studiis eruditus. Vir præclara ac recondita eruditione ornatus. Omnis antiquitatis peritus, græcis et latinis litteris institutus, a Philosophia instructior; omnibus artibus, quæ sunt libero homine dignæ, omnibus ingenuis disciplinis, incredibili quadam varietate rerum ac copia præstans, doctrina nobilis et clarus; litteris impense deditus, in bonarum artium studio præcellens; eleganti litteratura, a quo nemo nisi doctior redeat; doctrina liberaliter instructus; acerrimo vir ingenio, exquisitaque doctrina; qui cum humanitate, et cum doctrina frequens habet commercium; vir omni liberali doctrina politissimus; vir cui multæ et reconditæ sunt litteræ; in quo litteræ sunt plurimæ; litteris Græcis juxta atque latinis doctissime eruditus. Illustris liberalibus studiis; egregius vir ingenio, bonisque omnibus disciplinis ornatus; vir excellentis doctrinæ; in studiis doctrinarum egregius; litteris multis præditus, rerumque varia ac plurima scientia; ingenio vir eleganti, et haudquaquam rerum litterarumque veterum indoctus; homo in omnium bonarum artium disciplinis impense doctus; in studiis doctrinæ multi atque celebrati nominis; vir in artium studiis liberalissimis doctrinaque versatus; qui unus optime norit, non nostra solum, sed etiam Græciæ monumenta omnia; vir multarum litterarum; vir reconditæ, interioris, exquisitæ, singularis, non vulgaris doctrinæ, insignite doctus. Venerabilis vir miraculo litterarum. 2. Homo non admodum doctus, _cet homme n’est pas très-instruit_. Litteris parce aspersus, leviter tinctus; qui Musas vix a limine salutavit; qui litteras vix primis, ut aiunt, labris degustavit; qui in eruditorum natione nondum profiteri nomen audeat 3. Medica solentia doctus est, _il est fort habile médecin_. Eruditus est medendi arte; sciens, peritus, intelligens est medicinæ; longe processit in medicinæ scientia. Medicinæ scientiam tenet, possidet, callet, ita est assecutus, ut paucos in ea arte pares reperias. Medicinæ scientia valet, floret, præstat, excellit. Medicinæ doctrina, cognitione, intelligentia cum paucis conferendus est, nemini est inferior. Nota ei præclare medicina est; patent ei, quæ multos latent ex medicinæ scientia, ex medendi arte. Multum hausit ex iis libris, unde manat ejus scientiæ cognitio. Medicinæ scientiam plane complexus est; mente atque animo comprehendit; ingenio sibi aperuit, peperit, comparavit. Cf. Peritus, Ingenium. DŎCŬMENTUM, i, n. _Enseignement_, _leçon_; _exemple_, _modèle_. SYN. Admonitio, præceptum, exemplum, monumentum. EPITH. Maximum. USUS: Cato documentum antiquæ virtutis, integritatis, prudentiæ. Hinc documentum cape, quid possit fortuna; documentum statuere, ne quis in posterum, etc. Jam ab adolescentia documenta dederas maxima, qui vir futurus esses. Cf. Exemplum. DODRANS, antis, m. _Les ⁹⁄₁₂ ou les ¾ d’un tout_. SYN. Novem unciæ, _seu_ rei integræ partes tres. USUS: Ejus fundi dodrantem emit. DOGMA, ătis, n. _Opinion_, _précepte_, _maxime_. SYN. Decretum, scitum, præceptum, placitum. EPITH. Commune, verum. DŎLĀBRA, æ, f. _Dolabre, instrument servant à la fois de hache et de pic_. Instrumentum quo dolantur ligna. DŎLENTER, _Avec douleur, peine_. USUS: Dolenter, hoc magis dico, quam contumeliose. DŎLEO, es, ŭi, ere, n. et a. _Éprouver de la douleur_. SYN. Dolorem capio, _vel_ accipio, condoleo, indoleo, mœreo, angor animo, dolore ardeo, ingemisco, acerbe fero, dolorem animo capio, molestiam capio, in dolore et mœstitia sum, dolor mihi accidit, in dolore sum, _vel_ maximo mœrore potius. ADV. Graviter, impune, intoleranter, levius, maxime, mediocriter, mirifice, pariter, postmodum, plus, proinde, valde, præcipue. PHRAS. 1. Ea res valde mihi doluit, _cette affaire m’a douloureusement impressionné_. Ea res gravem mihi dolorem inussit; angebar animo mœrore necessario et acerbo; sine acerbissimo animi sensu rem audire non potui; hausi dolorem acerbissimum, ferremque gravius, si novæ ægrimoniæ locus esset; dolor vocem mihi debilitat atque intercludit; rei memoria animum mœrore opprimit; rei memoria meum pectus effodit; fixus animo hæret dolor; pungit, perfodit, pervellit animum dolor; sensi doloris vehementiam eam, ut vix consolabilis videretur ægritudo; quasi faces quædam dolores admovebantur animo. Tabescere, confici, macerari, disrumpi mihi dolore videbatur. Cf. Dolor, Crucio. 2. (Doleo de tuis miseriis, VULG.). Condoleo, Compatior tibi, _je compatis à vos douleurs_. Doleo vicem tuam; commoveor miseriis tuis; gravissime afficior casu tuo; miseriam tuam meam puto; miseror fortunam tuam; doloris tecum sum particeps; misericordia tui capior, moveor, commoveor; calamitas tua in magnam me sollicitudinem adducit; commiseror fortunam tuam; acerbe me angit, vexat, sollicitat miseria tua. Cf. Dolor, Ango, Sollicitus. USUS: De febricula filiæ tuæ valde doleo. Tuum casum luctumque omnes doluimus. DŌLĬUM, ii, n. _Tonneau_. SYN. Vas vinarium. USUS: Ut, si is potare velit, de dolio sibi hauriendum putet? _De sorte que, s’il veut boire, il faudra qu’il tire au tonneau_, _c. à d._, _boire son vin nouveau non encore soutiré._ DŎLO, as, avi, atum, are, a. _Travailler_, _façonner (une pièce de bois)_; _travailler un ouvrage (d’esprit)_. SYN. Dedolo. USUS: Homo e robore dolatus. Dolare orationem. DŎLOR, ōris, m. _Douleur_. SYN. Mœror, acerbitas, acerbus animi _vel_ corporis sensus, animi cruciatus. EPITH. Acerbus, acerbissimus, acris, alienus, apertus, asper, molestus, odiosus, difficilis, brevis, communis, conjunctior, vix consolabilis, diuturnus, domesticus, fictus, gravis, longus, gravior, gravissimus, humanus, instabilis, incredibilis, index profectionis suæ, ingenuus, intestinus, intolerabilis, tolerabilis, inveteratus, justus, justissimus, lenis, levis, longinquus, longior, longissimus, longus, magnus, malus, major, maximus, mediocris, medius, minor, minimus, mirus, miserrimus, mœstus, mitior, molestus, muliebris, municipalis, naturalis, necessarius, nimius, novus, officiosus, perpetuus, pius, plebeius, præcipuus, præsens, præteritus, privatus, productior, sempiternus, stabilis, summus, tantus, verus, virilis, universus, asper, gravis, parvus, propior. PHRAS. 1. Ea res mihi magnum dolorem attulit, _cette affaire m’a causé de grandes douleurs_. Magnum mihi dolorem dedit, fecit, inussit, incussit; ea res dolore me incendit; dolori mihi fuit maximo; magno me dolore affecit, oppressit, magnum mihi dolorem peperit; perturbavit ea me res vehementer, afflixit, commovit; graviter ea res me pupugit, momordit, affecit. 2. Gravis me invasit dolor, _un grand chagrin s’est emparé de moi_. Dolor me incredibilis incessit, incursavit; accepi ex ea re acerbissimum dolorem; mœrorem ex ea re hausi, suscepi, concepi gravissimum; dolor me arripuit, oppressit, vexavit molestissimus. 3. Dolorem sustineo gravem, _j’éprouve de grandes peines_. Dolorem acerbum patior. Dolorem ejusmodi fero, qui ferri vix possit. Dolorem incredibilem capio, sustineo, suscipio, traho, haurio; gravissimo dolore angor, conficior, exerceor, torqueor, affligor, vexor, perturbor, frangor; acerbissimo dolore discrucior, divellor, disrumpor, perimor, interimor, exanimor, contabesco, opprimor, premor. Omnes mentis meæ partes dolor exagitat, divexat, perturbat, afficit. Concidit animus meus ictu doloris, vi curarum ac sollicitudinis, concursu molestiarum labefactatus atque convulsus. Ita cecidit animus meus dolore perculsus, ut nulla res eum ad æquitatem possit revocare. Jaceo in mœrore ac sordibus. Curis maceror; ægritudine contabesco. Vehementissime sollicitor; acerbissime doleo; ægritudine animi ita laboro, ut sanari vix possim, vel potius plane non possim; ut spem salutis omnem amiserim; ut spes salutis omnino supersit nulla. Versor in summo dolore ac mœrore; versor in mœrore et sordibus. Mœrori me totum dedi; tristitiæ me totum tradidi, jacet animus mœrore oppressus, nihil me tristius; mœrore urgeor, laceror; dolore consumor; mœror meus non is est, quem ulla ratio mitigare, nedum exhaurire possit. Dolore intolerabili impedior, ardeo, tactus sum; dolori pene succumbo; æstuat animus dolore; dolore efferor, differor; doleo, ut nemo magis; incendor dolore. 4. Morbi dolores sunt intentissimi, _les douleurs de la maladie sont intolérables_. Artus dolore ardent; artus vehementer laborant; morbi dolor me gravissimus arripit, excruciat, premit, opprimit; acer est doloris morsus; torqueor incredibilem in modum morbi doloribus; tanta est morbi acerbitas, tantusque dolorum æstus, ut animam me positurum credam; exedit, dilaniat viscera dolor intolerabilis; morbi summam sentio acerbitatem; in dolores incidi gravissimos; in summis doloribus jaceo, dolore correptus sum gravissimo. 5. Ingenti mihi dolori est discessus tuus, _votre départ m’a profondément affligé_. A te cum divellor, videor mihi partem viscerum abrumpere; desiderio amittendi sodalis tam amabilis immensum excrucior, affligor; gravior est omni supplicio tuus mihi discessus; efferor dolore ex discessu tuo. 6. Dolorem de peccatis habeo, _j’ai de la douleur de mes péchés_. Præcipuo quodam dolore angor; lacrimas pœnitentis animi indices profundo; dolorem ex peccatorum memoria conceptum gemitu patefacio, dolore admissorum excrucior; ex recordatione criminum dolor animi nunc ingens nascitur; cum recordatione scelerum dolor quoque animum subit. 7. Dolorem ferre jam non possum, _je ne puis plus supporter ces tourments_. Ferendo dolori jam non sum, impar dolori sum. Tantum doloris, acerbitatis sustineo, quantum ferri vix possit: dolori succumbo; impares dolori vires meæ sunt; vires meæ dolore franguntur; vim doloris minime sustinent; ad dolorem infirmæ sunt. Roboris in me tantum non est, ut acerbitatem tam gravem queam perpeti. 8. Non decet virum dolori se totum tradere, _un homme de cœur ne doit pas s’abandonner tout entier à sa douleur_. Indulgere, parere, servire dolori; dolore auferri viro gravi indignum est; non decet virum, dolori ita frena laxare; dolori ita cedere, ita se permittere; ita se totum dare, ut modum non reperiat. 9. Quid dolorem tibi ipse renovas? _Pourquoi renouveler vous-même vos tourments?_ Quid dolorem tibi ipse refricas? sopitum excitas? quid dolorem, quem dies jam pene sanaverat renovas? quid dolorem, qui jam temporis longinquitate propemodum evanuerat, exstinctus erat, redintegras? quid obductam pene cicatricem refricas? quid plagam, quæ in cicatricem jam prope coiverat, ipse renovas? quid ipse tibi unguis in ulcere es? 10. Dolorem lenire, _adoucir le chagrin_. Dolorem exhaurire, mitigare, minuere, frangere, levare; dolorem detrahere; sermonis suavitate magnam alicui doloris partem abstergere, eripere, auferre. Cf. Consolor. 11. Dolorem deponere, _chasser le chagrin_. Dolorem abjicere, depellere; a dolore tantisper aberrare; doloris oblivisci. USUS: Dolor me incessit, _la douleur s’est emparée de moi_. Dolorem alicui dare, _causer à qqn du chagrin_. Dolorem capere, _ressentir_. Dolori parere, _obéir à la douleur_. Dolorem fovere, amplificare, _alimenter_. Dolore aliquem liberare, _délivrer_. Cf. Mœror, Angor, Anxius, Afflictus, Tristis, Consolor, Doleo, Contristor, Sollicitudo, Cruciatus. DŎLŌSĒ, _Artificieusement_, _avec fourberie_. SYN. Malitiose, ex insidiis, ex occulto. USUS: Dolose, malo dolo agere. DŎLŌSUS, a, um, _Fourbe_, _trompeur_. SYN. Malitiosus. USUS: Dolosis consiliis regno pulsus. Cf. Vultus, Astutus. DŎLUS, i, m. _Adresse_, _ruse_, _fourberie_. SYN. Fraus, fallacia, machina, insidiæ, dolus malus. )( Bona fides. PHRAS. Dolum facere, _tromper_. Dolos commoliri, suere, consuere; adhibere dolos malos et fallacias. Dolis aliquem ludere, ductare; circumvenire fallaciis et præstigiis. Cf. Decipio, Fraus, Fallacia, Astutia. DŎMĀBĬLIS, e, gen. com. _Domptable_, _qu’on peut dompter_. SYN. Qui domari potest. DŎMESTĬCUS, i, m. _De la maison_, _de la famille_; _particulier_, _privé_. SYN. Familiaris, intestinus, vernaculus, privatus, intimus. )( Externus, alienus. USUS: Res familiaris, et domestica. Disciplina domestica. Domesticum, intestinum malum. Domestica exempla. Cf. Familiaris. DŎMĬCĬLĬUM, ii, n. _Domicile_, _habitation_. SYN. Domus, habitatio, sedes, tectum. EPITH. Amplissimum, aptum, divinum, honestissimum, pristinum, proprium, sacrum, stabile et certum, terrestre, universum. USUS: 1. Humana figura domicilium mentis. Domicilium Romæ collocavit, ante non habuit. 2. TRANSL. In hoc domicilio imperii et gloriæ. Urbs hæc domicilium superbiæ et luxuriæ. Domicilium in alterius auribus, _vel_ humanitate collocare. Cf. Domus. DŎMĬNA, æ, f. _Maîtresse_, _souveraine_. SYN. Princeps, regina. EPITH. Dura, improvisa, vehemens, imperiosa, blandissima, gravis. USUS: Fortuna campi domina, et rerum humanarum. Prudentia domina et regina virtutum, _la prudence est la souveraine et la reine de toutes les vertus_. Voluptates blandissimæ dominæ. DŎMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Domination_, _empire_, _souveraineté_. SYN. Dominatus, tyrannis, regnum. EPITH. Accommodatissima, aliena, non modo crudelis, sed ignominiosa etiam et flagitiosa, firma et moderata, jucunda et honesta, misera, nova, regia. USUS: Vita sub dominatione misera est. Quærere, sibi comparare, habere dominationem. DŎMĬNĀTOR, ōris, m. _Maître_, _souverain_. USUS: Rerum dominator DEUS. DŎMĬNĀTRIX, īcis, f. _Maîtresse_, _souveraine_. SYN. Domina. EPITH. Cæca ac temeraria. USUS: Dominatrix animi cupiditas. DŎMĬNĀTŬS, ūs, m. _Domination_. SYN. Dominatio, principatus. EPITH. Crudelis, impotens, novus, perpetuus, regius, superbus, deterrimus. USUS: Dignus dominatu omnium rerum. Dominatum Cæsar occupavit. Unius dominatu omnia tenebantur. Fortuna eum in summo dominatu locavit. DŎMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Être maître, dominer, commander, régner_. SYN. Rerum potior, regno, dominatum teneo; populos dominatu premo, teneo; imperium in populos teneo, in ditione habeo; provinciam cum imperio obtineo; præsum eo jure, quod amplissimum esse potest; præsum ea potestate, quæ potest esse maxima; imperito populis; imperio urbem rego. USUS: Dominari in judiciis. Eloquentia in liberis urbibus dominatur, et floret. Dominari in suos. Ubi libido dominatur, modestia exulat. Cf. Regno, Impero, Imperium, Ditio, Rego. DŎMĬNUS, i, m. _Chef_, _souverain_, _arbitre_, _maître_. SYN. Imperator, Rex, Princeps, tyrannus. )( Servus. EPITH. Agrestis et furiosus, amicior, amicissimus, bonus et assiduus, clarissimus, dispar, familiaris, ignarus, impudicus, invitus, molestus, novus, crudelis, sempiternus, summus, vetus, clemens, incolumis, improbus, justus. PHRAS. Dominus est, _il est le maître, le chef suprême_. Is es, penes quem summa potestas; qui omnia tenet; ad quem unum delata sunt omnia; qui tenet rempublicam; in cujus potestate bona fortunæque omnium; terrarum omnium rector. Cf. Dominor, Rego, Imperium. USUS: Senatus est dominus publici consilii; Populus Rom. dominus regum, victor, ac imperator omnium gentium. DEUS animum, ut dominum et imperatorem præfecit obedienti corpori. DŎMĬTOR, ōris, m. _Celui qui dompte_, _dompteur_. EPITH. Facetior. USUS: Equorum domitores non verbera solum adhibent, sed et pabulum subtrahunt. DŎMO, as, ŭi, ĭtum, are, a. _Dompter_; _vaincre_. SYN. Edomo, condocefacio. PHRAS. Cupiditates domandæ sunt, _il faut subjuguer ses passions_. Vitiosa natura comprimenda est; improbitas infringenda, frangenda, elidenda, ab feritate insita mitiganda est; effrenatæ libidines sub jugum sunt mittendæ; id agendum a quovis, ut effrenes cupiditates non frenos modo, sed et jugum accipiant. Cf. Comprimo, Coerceo, Cohibeo. USUS: Domuisti gentes immanitate barbaras. Equos domare verberibus. Domatas habere libidines. Animal ad mansuetudinem domitum. Cf. Edomo. DŎMUS, voc. us, gen. i, _vel_ ūs, dat. ui, acc. um, abl. o; pl. nom. us, gen. uum et orum, dat. et abl. ibus, acc. os, f. _Maison_. SYN. Ædes, domicilium, tectum, penates, lares, sedes, foci patrii. EPITH. Æterna, aliena, ampla, angusta, antiqua, apertissima et per-hospitalis, cæca, cœlestis ac divina, castissima, commune perfugium, communis, diligens, egregia, exornata, atque instructa. )( Nuda, atque inanis. Familiarissima, felix, fidelis, gratiosissima, honestissima, infamis, crudelis, facinorosa et libidinosa, plena integritatis, officii et religionis, inimica, instructior et apparatior, lætissima, mœrens, locuples, et referta, locupletior, expers hujus injuriæ, locupletissima et amplissima, magna pulchraque, ministra alicujus facinoris, modestior, naturalis, nota, notissima, et maxime hospitalis, operosa, optima, parva, paterna, pestilens, plena ornamentorum, plena signorum pulcherrimorum, plena dedecoris et flagitii, popularis, præclara et plena dignitatis, prætoria, privata, pudica, pulchra, referta donis, regia, religiosa, referta aleatoribus, plena ebriorum, stabilis, studiosissima cupidissimaque salutis, superior, tota, vacua atque nuda, vacua suspicione, pura, venalis. Domus inanes, locupletissimæ, magnæ et nobiles. PHRAS. Domum habebat Cicero lautam et elegantem, _Cicéron avait une demeure riche et élégante_. Utebatur domo cumprimis lauta, et pereleganti; habitabat lautissime; in ædibus Ciceronis neque lautitiam, neque elegantiam desiderares; erat in iis multum lautitiæ, et elegantiæ. Domus Ciceroni erat omnibus rebus instructa, atque exornata; domus ea non domino magis ornamento erat, quam civitati. USUS: 1. Domum ædificare plenam dignitatis, facere, convestire, reficere, restituere. 2. Domo exire, _quitter sa maison_. Excedere, emigrare, exulare, abesse. 3. Domum ire, _aller à sa maison_. Domos inde discedunt; in sua tecta dilabi; domum se recipere; convertere se domum. 4. Domi manere, _demeurer chez soi_. Domo se tenere; non commovere se domo; exspectare aliquem domum. 5. Luxu domum exinanire, exhaurire. Amico domum commendare. 6. Familia, _famille_. Offensam sibi domum reconciliavit. DŌNĀTĬO, ōnis, f. _Largesse_. SYN. Amice, sponteque facta distributio. EPITH. Singulari impudentia prædita, nova, incredibilis, falsa. USUS: Donationem facere. DŌNEC, _Jusqu’à ce que_. SYN. Dum, quoad usque. USUS: Exspectabo, donec ad locum venias. DŌNO, as, avi, atum; are, a. _Gratifier de_, _faire des présents à_. SYN. Largior, munere afficio, munus do, affero; donum affero; muneribus orno; stipendio afficio; condono. ADV. Effuse, large, sigillatim, publice, consulto. PHRAS. Ampliter illum, effuse largeque donavit, _il lui fit de riches et nombreux présents_. Magna ei munera misit; amplissimis donis decoravit; opipare hominem muneratus est; magnis muneribus eum sibi obligavit; magna præmia rei pecuniariæ ei tribuit; locupletem ex egente effecit; dono dedit ampla munera; munera illi amplissima condonavit; talenta aliquot illi muneri misit; donaria dedit non exigua; honorario, congiario illum impertivit, prosecutus est. Muneri amplum congiarium dedit; magnas largitiones fecit; amplas donationes contulit; magna fuit, magna usus est in illum liberalitate; magnis hominem muneribus sibi devinxit; quantamlibet hominis cupiditatem muneribus explevit. Cf. Do, Largior, Munus. USUS: Inimicitias suas reipublicæ donare. Ciceroni populus Romanus immortalitatem donavit. DŌNUM, i, n. _Don_, _présent_. SYN. Munus. EPITH. Castum, regium, dignum, divinum, eximium, pulcherrimum, regale. PHRAS. 1. Dona naturæ nactus est egregia, _il est naturellement bien doué_. Egregia ei bona a natura, studio, fortuna data sunt; nihil non ei a doctrina, a fortuna delatum videtur; ita rebus habilis, ita liberaliter naturæ muneribus ornatus est, ut non natus, sed ab aliquo Deo fictus esse videatur; magnis dotibus ingenii, judicii, doctrinæ instructus est; quæ in eum natura ornamenta congessit, ea illum apud omnes in magna laude, et gratia ponunt; magnis naturæ dotibus cumulatus; naturæ ornamentis ampliter instructus; egregiis, singularibus animi corporisque dotibus præditus, ornatus. 2. Dona naturæ perexigua sortitus est, _la nature l’a peu doué_. A naturæ subsidiis pene imparatus; naturæ donis præparce instructus; male paratus a natura; nullis ornatus naturæ muneribus. Cf. Natura. USUS: Multa donis muneribusque conficiuntur. Donis deorum iræ placantur. Philosophia donum deorum. DORMĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, n. _Dormir_. SYN. Somnum capio, sopitus sum, quieti me trado, cubo. PHRAS. 1. Dormitum se confert, _il va se coucher_. Quieti corpus dat; quieti se tradit; somno operam dat; confert se cubitum; cubitum it; ad quietem se confert; lecto se commendat; corpus diurnis laboribus fatigatum, quieti mandat; strato se committit. Cf. Cubo. 2. Tota nocte dormivi, _j’ai dormi toute la nuit_. Alte et graviter dormivi, nec nisi cum sole experrectus sum; arctissimus me somnus complexus est; sopor graviter me oppressit; in lucem quievi; alte condormivi; stertebam in altum diem; artus languidos longo sopore placavi; gravatum animi anxietate corpus diuturno somno refeci; gravi altoque somno oppressus fui; somno liberalissime acquievi; somno eam noctem indulsi liberalius; somno victus, quietem corpori haud parce dedi. Nihilo arctiora erant somni tempora, quam noctis; nox ea, quam longa fuit, somni mihi copiam faciebat; corpus somno solutum sine cura tota nocte quievit; nox ea quieti data; alti quies erat somni; somno continenti eam noctem egi, duxi, traduxi, transegi; somnum in lucem extraxi; totam noctem somno transmisi, somno fessos artus pavi, irrigavi in multum diem. 3. Hac nocte nihil dormivi, _je n’ai point fermé l’œil cette nuit_. Nihil erat somni; noctem hanc sine somno, vigilem, insomnem, somno vacuam, somno expertem egi, peregi, duxi, traduxi. Nox ea mihi insomnis, inter insomnia abiit, effluxit; perpetua vigilia sum vexatus; insomnio laboravi; somni carpere nihil poteram; somnus nullus hac nocte ad oculos meos accessit, somnus hac nocte effugit oculos meos; fugit ab oculis meis; nunquam se obtulit oculis meis; quietis nullam partem cepi; somnum hac nocte non vidi; hac nocte nunquam quievi; noctem totam pervigilavi; noctis partes mihi omnes expertes somni fluxere. Nox ea tota vigilem me habuit; somnum oculi non viderunt mei; somnum oculis non vidi meis, hac nocte oculi mei somno gravari, comprimi, claudi minime potuerunt. Cf. Somnus, Obdormio, Lectus, Cubo. USUS: Ex lassitudine dormire cœpi. Alte et graviter dormire. DORMĪTO, as, avi, are, n. _Avoir envie de dormir_, _sommeiller_. SYN. Oscito, somnus me sollicitat, somnus accedit, somnus instat, et deserit, in soporem identidem delabor. USUS: Dormitantem illam et oscitantem sapientiam æstimo. DORSUM, i, n. _Dos_. SYN. Aversa pars corporis. DOS, dōtis, f. _Dot_. 1. Multum torquetur debitione dotis. Dotem filiæ nobili conficere. Dotem dicere alicui. 2. Ornamentum, _avantage_, _qualité_, _mérite_, _ornement_. Artem indotatam verborum dote ornavit et locupletavit. Cf. Donum. DŌTĀLIS, e, gen. com. _De dot, donné ou apporté en dot_. USUS: Dotale matrimonium. Prædia dotalia. DŌTO, as, avi, atum, are, a. _Pourvoir d’une dot, doter_. SYN. Orno, dotem do. USUS: Virgo bene dotata. DRACHMA, æ, f. _Drachme, monnaie et poids_. SYN. Denarius, unciæ pars octava. USUS: Drachmas dare, petere. DRĂCO, ōnis, m. _Dragon_, _serpent_. EPITH. Jubatus, lapideus, terribilis, tortus, torvus, totus. USUS: Patrimonium complexus, quasi thesaurum draco. DŬBĬĒ, _D’une manière douteuse, incertaine_. USUS: Dubie datum pro certo accipere. DŬBĪTANTER, _Avec doute_, _en doutant_, _en hésitant_. SYN. Timide, difficulter. )( Fidenter. USUS: Verecunde dubitanterque facere aliquid. Spe gloriæ sublata non dubitanter occidam. DŬBĬTĀTĬO, ōnis, f. _Doute_, _hésitation_. SYN. Hæsitatio, dubium, scrupulus. EPITH. Ignota, infinita, digna, minor, tenuissima. USUS: 1. Dubitationem injicere et scrupulum, _faire douter_, _faire naître le doute_. Iter meum in dubitationem te adduxit; dubitationem tibi attulit, dedit, reliquit. 2. Dubitatione æstuare, jactari, _douter_. Id quidem dubitationem nullam habet. In illa re magna dubitatio est. 3. Dubitationem tollere, _dissiper, lever les doutes_. Dubitationem adimere, eripere; expellere omnem rei dubitationem; dubitationis nihil relinquere. Homo sine dubitatione deterrimus. Eum judices sine dubitatione absolvere. Cf. Dubito, Dubium. DUBĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Douter_. Addubito, hæreo, ambigo, mihi in dubium venit, dubium mihi est, dubium habeo, animi pendeo, ambiguum habeo, in dubium venio; mihi diffido, timeo. )( Certo scio, confido, persuasus sum. ADV. Diu, multum, sane, plane, recte, valde. PHRAS. 1. Omnibus prope de rebus dubitat, _il doute presque de tout_. Nutat plerumque animo; in contrarias sententias illi distrahitur in deliberando animus, affertque ancipitem cogitandi curam; implicatus fere tenetur, nec firmum consilium capessit; suspensus suspicionibus et dubitationibus tenetur. Aqua passim illi hæret; quid agat, dicat, respondeat, ipse nescit; titubantem, hæsitantem, labantem animo et fluctuantem fere videas. Confusus animi et incertus variis voluntatibus impellitur et repellitur; sententiæ incertus perplexe fere de rebus judicat, omnia in incerto relinquit; non satis in promptu habet, quo se vertat, quid probet, quid rejiciat; non satis constat sibi; in dubio ponit omnia; animum in diversa versat. 2. Quid agam, dubito, _je ne sais que faire_. Ancipiti cura distrahor, jactor, versor; animi pendeo, incertus animi sum; pendet animus; huc illuc inclinat animus, fluctuat, jactatur; animus incertus est. Quid consilii capiam, utram in partem me dem, ignoro. Explicare consilium; expedire me ex hac deliberatione; exitum meæ cogitationis invenire non possum. Distrahunt me diversa consilia. In utramque partem ita multa succurrunt, ut sit difficilis admodum, minime expedita, minime explicata, minime explorata, minime certa, perobscura, haud satis aperta deliberatio. Anceps valde sum; dubius sum; teneor implicatus; dubitatio me tenet; difficilis mihi deliberatio est; varie distrahor; dubia cogitatione distrahor; in ancipiti cura versor; nihil explico; explicare nihil queo; expedire me nequeo; valde hæreo; exitum non reperio. Consilium capere nescio; consilium deest Inops consilii sum; a consilio inops sum. Consilium diu frustra quæro; non dispicio; dijudicare nequeo, utram in partem me dem; utrum sit rectius, utrum conducibilius, utrum sit eligendum consilium; exploratum, apertum, certum non habeo, utri parti assentiam; lubricus mihi est ad deliberandum locus; in utramque partem animus inclinat, animus in consilio labat, nutat, non consistit; nihil habet explorati; explicata, explorata mihi non est consilii ratio; impedita mihi est consilii ratio; ancipitem gero animum; animo fluctuor; suspensus et incertus cæca exspectatione pendeo; animo sum suspenso; ancipiti deliberatione distrahor; quid consilii capiam, in incerto est; in dubio est animus; in hac causa mihi aqua hæret; incertus sententiæ sum; animi dubius sum; mihi in incerto relictum est; non satis constat animo; in incerto habeo; in dubio pono; huc atque illuc diversus, fluctuans agitor; inter fugæ pugnæque consilium trepido; sententia nondum stare mihi potuit. USUS: Ille nihil tam veritus, quam ne dubitare videretur. In senatum venire non dubitavit. Illud, cave, dubites. Non dubito, quin, etc. Dubitantis formulæ, _Formules de doute_: Quid ergo est? nondum satis constat, molestiæne plus, an, etc. Age jam, molestiæ plus id afferet, an, etc Quid faciam, aut quo me pacto geram? Nunquam in majori dubitatione fui. Tria sunt autem: Arpinum eam, an Romam, an Tusculum? Quid igitur est? Romæ manebo, an Arpinum abeam? Utrum molestiæ plus, an periculi subibo? Molestiæ plus, an discriminis instet, incertum habeo, hæreo, res mihi in incerto est. DŬBĬUM, ii, n. _Doute_, _hésitation_. SYN. Dubitatio, difficultas, controversia. PHRAS. 1. Dubium movit de ea re, _il a élevé des doutes sur cette affaire_. Dubium fecit; rem in dubium vocavit, revocavit; rem in dubitationem adduxit; dubitationem injecit, attulit; scrupulum injecit; incertam rem effecit; rem in controversiam vocavit, adduxit, deduxit. 2. Dubium de re exortum est, _des doutes se sont élevés sur cette question_. In dubium adducta res est; res in dubium venit; in controversiam, in contentionem venit; res in disceptationem venit; orta est de re controversia; de ea re controversia exstitit; dubitari cœptum de re; res in dubium, in contentionem vocata, revocata est. 3. Dubium esse de re potest, _la chose est douteuse_. Res dubitationem habet; in contentione posita est; in controversia versatur; in disceptationem cadit; res in conjectura posita est; in dubium, contentionem vocari potest; in disceptationem venire potest; res in disceptatione versatur. 4. Rem in dubio relinquo, _je laisse la chose douteuse_. Rem in medio relinquo; in opinione relinquo; rem ut incompertam, et in opinione positam in medio relinquo; rem ut in incerto positam, et parum exploratam affirmare mihi religio est. 5. Sine dubio, _sans doute, assurément_; _sans hésiter_, _sans balancer_. Sine dubitatione; dubitatione sublata; nulla interposita dubitatione. 6. Est in ea re magnum dubium, _cette chose est tout à fait douteuse_. Nihil vidi, quod minus explicari possit; residet ea de re non tenuis scrupulus; o rem odiosam, et inexplicabilem, in qua summa obscuritas! Ea res, cum in consultationem venit, mihi tenebræ sunt, expedire non possum; ea res in diversum me trahit, suspensum me tenet, detinet; incertus sententiæ sum; animus mihi pendet, dubitatione æstuat, Cf. Dubito. USUS: Rem in dubium vocare. Dubium facere. Dubium non habere. Res in dubium venit; in dubio est; sine dubio tibi accedam. Cf. Dubitatio, Dubius. DŬBĬUS, a, um, _Douteux_, _incertain_. SYN. Incertus, anceps, controversus, lubricus, ancipiti cogitatione distractus. Habens dubitationem. )( Certus. PHRAS. 1. Dubium est, quis sit belli eventus futurus, _on ne peut prévoir quelle sera l’issue de la guerre_. In dubio est; est, cur dubitetur; dubitationem res habet; ambiguum est; in dubio versatur; in ambiguo; in ancipiti positum est; plane non constat, non patet, non liquet; apertum, perspicuum, dilucidum non est; dilucide non patet; divinare non licet; certe conjicere, augurari, affirmare non licet; certa conjectura non est; exploratum non est, quis sit belli exitus futurus. Belli exitus suspensum adhuc habet animum; animum exspectatione suspendit; suspensum me tenet, detinet. De belli eventu potest ambigi. In dubium vocari potest eventus belli; in dubium venire potest exitus belli. Exitus belli in dubitationem adduci potest. In utramque partem judicari de belli exitu potest. Anceps, dubia, ambigua, incerta, difficilis, admodum obscura, quæ obscuritatis et erroris habet plurimum, de belli eventu divinatio est; de belli eventu conjectura est non aperta, non simplex, non perspicua; de belli eventu parum certa opinio est. Con ecturam de belli exitu facere cui licet? quo res belli casura sit, utram in partem inclinatura victoria, nemo dispicit, intelligit, novit. Exitum belli certa ratio non ostendit, non promittit. Cf. Incertus, Dubito. 2. Dubius est amicus, _cet ami est douteux_. Dubius, suspensæque ex fortuna fidei amicus; cujus incerta, ambigua, nec explorata satis fides; cui amicitia ex fortuna pendet; cujus fide niti haud tuto possis; cujus amicitia in casu posita est; fortunæ amicus, non homini. USUS: In ea re minime dubia tricatur. Eorum, quæ dubia sunt, rationes; quæ certa exempla afferentur. Dubium non habeo. DŬCENTI, æ, a. _Au nombre de deux cents_. DŬCENTĬES, _Deux cents fois_. USUS: Sestertium amplius ducenties retuli. DŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Conduire_. SYN. Deduco, sumo. ADV. Extrinsecus, omnino, publice, recte, bipartito, maxime, nimium, diu. PHRAS. Duxit uxorem, _il a pris femme_, _il s’est marié_. Uxorem sibi adjunxit; matrimonio sibi junxit virginem; domesticum fœdus junxit cum virgine. Cf. Matrimonium. USUS: 1. Viri fortes, qui ordines, exercitum duxere. 2. Adduco, induco, _amener à_. Ita me tua oratio ad credendum ducit. 3. Judico, censeo, existimo, _estimer_, _penser_, _juger_. Ducere aliquem in hostium numero. Parvi, despicatui ducere; neminem præ se hominem ducere. Humana omnia præ se ducit. 4. Produco, profero, protraho, traho, _traîner en longueur_. Ducere tempus, ducere bellum. 5. Derivo, _conduire_. Ducere aquam per fundum alterius. 6. Concipio, _prendre_, _recevoir_. Ducere, trahere, sumere opinionem, suspicionem in aliqua re. 7. Obtineo, _obtenir_. Similitudinem ex aliquo ducere. Commendationem e scelere ducit. 8. Abeo latenter, _s’en aller_. A gradibus, a domo se duxit. 9. Rapio ad supplicium, _mener_ (_en prison_, _au supplice_). Hominem duci jussit. 10. Nuptiis aliquam mihi adjungo, _se marier_, _épouser_. Duxit Terentiam. 11. _Se laisser conduire_, _entraîner_. Duci opinione, errore, laude, gloria. 12. Promiscue, _locutions diverses_: Nomen a regione duxit. Spiritum et vitam ducere. Initium e re ducere. Vires ducere. Gloriæ, dedecori sibi aliquid ducere. DUCTO, as, avi, atum, are, a. _Mener_, _tromper_, _duper_. USUS: Ductare aliquem dolis. Cf. Decipio. DUCTOR, oris, m. _Conducteur_, _chef_. SYN. Dux, qui ordinem ducit. USUS: Quoties ductores nostri ad mortem non dubiam cucurrerunt. DUCTŬS, ūs, m. _Action de conduire, de diriger_. USUS: Ductus aquarum, _aqueduc_. Ductus oris, _expression de la bouche_. Alterius ductu aliquid facere. DŪDUM, _Précédemment_, _auparavant_. SYN. Jam pridem, multis ante tempestatibus. USUS: Dudum circumrodo, quod devorandum est. DŬELLUM, i, n. _Guerre_, _combat_. SYN. Bellum. EPITH. Justum, grave. USUS: Antiqui nomina contrahebant, ut duellum, bellum. (_Pro_ certamine singulari inter duos, _duel_, _vulg. est._) DULCĒDO, ĭnis, f. _Douceur_, _charme_, _attrait_. SYN. Dulcitudo. EPITH. Concepta, maxima. USUS: Dulcedine quadam gloriæ moti, commoti, capti, depravati juvenes. Voluptas maxima dulcedine sensum movet. Pecuniæ dulcedine non capior. Ingenti dulcedine, summa suavitate me tua oratio perfundit. DULCESCO, is, ere, n. _S’adoucir_. USUS: Uva maturata dulcescit. DULCIS, e, gen. com. _Doux_. SYN. Suavis, carus, jucundus. )( Amarus. ADV. Valde. PHRAS. Dulce mihi est audire, _il m’est doux d’entendre_. Cantus is sensui suaviter blanditur; sensus dulciter ac jucunde movet; dulcedine quadam capior, perfundor, ista cum audio. USUS: Epistola dulcissima. Ingenium ejus tam dulce, quam acetum Ægyptium. Cf. Suavis, Jucundus, Carus. DULCĬTER, _Agréablement_. SYN. Jucunde, suaviter. DULCĬTŪDO, ĭnis, f. _Douceur_. SYN. Dulcedo. USUS: Dulcitudo orationis. Gustatus præter cæteros sensus dulcitudine commovetur. DUM, _Tandis que_. USUS: 1. Hæc dum Romæ geruntur. 2. Donec, _jusqu’à ce que_. Mane tantisper, dum redeam. Nihil ei longius videbatur, quam dum nuntius rediret. 3. Adhuc, nondum, _encore_. Nihil dum audieram. Neque dum is locus satis. 4. Dummodo, _pourvu que_. Age, quod lubet, dum Romæ ne sis. Nihil mea curo, dum rempublicam conservem. 5. Quamdiu, _aussi longtemps que_, _tant que_. Utere rebus meis, dum velis. DŪMĒTUM, i, n. _Lieu couvert de buissons_. SYN. Locus dumis consitus, spinis abundans. USUS: Septum undique, et vestitum vepribus et dumetis locum quæsivi. DUMMŎDO, _Pourvu que_. SYN. Dum, dum tamen, si modo, dum ut, modo ut. USUS: Omnia negligunt, dummodo potentes evadant. DŪMŌSUS, a, um, _Couvert de buissons_. SYN. Spinosus, vepribus plenus. USUS: Locus, rupes dumosa. DŪMUS, i, m. _Buisson_. SYN. Spina. DUNTAXAT, _Seulement_. SYN. Tantum, solum. USUS: Animo duntaxat vigeo. DŬO, æ, o, _Deux_. DŬŎDĔCĬES, _Douze fois_. DŬŎDĔCIM, _Douze_. DŎŎDĒNI, æ, a, _Douze (sens distr.)_, _par douze_. USUS: Duodena jugera. DŬŎDĒVĪGINTI, _Dix-huit_. SYN. Decem et octo. DŬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Double_, _partagé en deux_. SYN. Geminus. USUS: Duplices pupillas habet. Duplex est hominum genus. DŬPLĬCĬTER, _Doublement_, _de deux manières_. SYN. Bipartito. USUS: Dupliciter me tuæ litteræ delectarunt. Ista dupliciter accipi possunt. DŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Doubler_. SYN. Gemino, itero. USUS: Duplicantur mihi curæ. Duplicata ex eo facto gloria discessi. Duplicata verba, et iterata. DŬPLUS, a, um, _Double_. SYN. Alterum tantum. USUS: Subire pœnam dupli. Duplo major, et altero tanto major. Duplum et triplum intervallum. Mulcta in duplum ibit, _les dommages-intérêts seront doubles_. DŬPONDĬUS, ii, m. _Monnaie valant deux as_. SYN. Asses duo, libræ æris duæ. Si dupondius tuus ageretur, _s’il s’agissait de deux as (de la moindre partie) de ton bien_. DŪRESCO, is, ere, n. _Devenir dur_, _durcir_. SYN. Durus fio. USUS: Humor aquilonibus durescit. DŪRĬTAS, ātis, f. _Dureté_, _rudesse_. SYN. Severitas, duritia, acerbitas. )( Lenitas, comitas. USUS: Duritas, severitas, mœstitia orationis. Quanta in hoc duritas, in illo comitas! DŪRĬTER, _Durement_. USUS: Verba, duriter translata, _métaphores peu naturelles_. Durius accipere videris. Nihil dixi durius. DŪRĬTĬA, æ, et DŪRĬTĬES, ĕi, f. _Dureté_, _rudesse_. SYN. Firmitas, asperitas. EPITH. Immanis, virilis. USUS: Animi duritia, sicut corporis stupor. Duritia, et patientia virilis. In summa parcimonia et duritia vivere. Cf. Severitas, Asperitas. DŪRO, as, avi, atum, are, n. _Durer_, _patienter_; _persévérer_, _subsister_. SYN. Maneo, diuturnus sum, stabilis permaneo, persevero. PHRAS. 1. Tua hæc gloria non diu durabit, _votre gloire ne sera pas de longue durée_. Perpetua non erit, non stabit, non consistet; vetustatem, ætatem non feret; æterna non erit; ad longinquum tempus non permanebit; non erit diuturna; fluxa nimium est et caduca. 2. Hæc si bella durabunt, actum est de salute patriæ, _si les guerres continuent c’en est fait du salut de notre pays_. Hæc si bella perpetua, diuturna, fixa erunt; si, quo cœpere cursu, bella procedent; si longius producentur bella; nisi bello finis imponatur; nisi bella ad exitum perducantur, desperata omnis patriæ salus est. 3. Tempestas tota nocte duravit, _la tempête a duré toute la nuit_. Tempestas totam noctem tenuit, obtinuit; tempestas non nisi inclinata jam nocte posuit, remisit; tempestas non nisi aperiente se die conquievit, appetente die se fregit; a tempestate quies tota nocte non erat. USUS: Sensus moriendi ad exiguum tempus durat. Cf. Persto, Persisto, Persevero, Diuturnus. DŪRUS, a, um, _Dur_; _cruel_, _inhumain_. SYN. TRANSL. Crudelis, asper, inhumanus, incultus, ferreus, horridus, agrestis, vehemens, inexorabilis, implacabilis, importunus, natura asper, inclemens, immitis, animo agresti et duro. )( Mollis. PHRAS. 1. Homines duris assueti sunt, _les hommes sont accoutumés à une vie dure, pénible_. Durati usu armorum, invicto ad laborem corpore; in patientia laboris et periculi ferrei prope corporis et animi; a parvulis duritiei et labori student; vitæ cultu sunt aspero; fatigatis humus cubile est; cibus eos, quem occupant, satiat; tempora somni arctiora, quam noctis sunt; multum ab omni luxu abhorrent. 2. Est homo durus, _c’est un homme cruel, méchant, sans cœur_. Mollitiem dudum animo ejecit omnem; benignitas in eo clausa est; duritiæ se a puero dedit; ut vita, sic oratione durus est et horridus; animo est inexpugnabili; asperi procul dubio animi est, ingenio duro est et inexorabili, quod nulla res frangat, nulla commoveat; durus est et ferreus; duriter omnia inclementerque agit. Cf. Agrestis, Asper. USUS: Durum se et agrestem præbere. Durissima reipublicæ tempora. Verbum durum, insolens. Moribus asper et durus. Dura servitus. Cf. Inhumanus. DŪUMVĬRĀTUS, ūs, m. _Duumvirat_. USUS: Duumviratum gerere. DŬŪMVĬRI, ōrum, m. p. _Les duumvirs_. Duumvirum judicium. DUX, dŭcis, m. _Conducteur_; _chef_, _général_; _celui qui marche à la tête_. SYN. Qui ducit exercitum, ductor, imperator; signifer, præfectus, qui ducit ordines, auctor. EPITH. Clementissimus, certior, diligentissimus, idoneus, illustris, major, memor aliorum, oblitus sui, novus, paratior, præstantissimus, summus, togatus, verus. Duces acerrimi, adversarii, audaces, boni, clarissimi, desperati, experti, firmi, fortes, improbi, improvidi, innumerabiles, nefarii, negligentes, nobilissimi, notissimi, parati atque armati, præstantissimi, publici, summi, non solum veteres, sed etiam recentes, vivi et incolumes. Dux certissima, nocturna, optima, molesta, mirifica. PHRAS. 1. Universa civitas eum ducem sequebatur, _toute la ville le suivait comme son chef_. Universa civitas ei regendam se dederat; ad ejus ductum se applicaverat; ad ejus ductum se cives omnes contulerant, adjunxerant. 2. Cæsar dux erat præstantissimus, _César était un grand capitaine_. Cæsar præfuit exercitibus summa cum laude; imperator, rector exercituum, ductor copiarum fuit Cæsar nemini secundus. Copias duxit Cæsar admirabili rerum bellicarum scientia. Cæsar gessit bella suo ductu ea virtute ac vigilantia, non modo, ut non superiorem, sed nec omnino parem habuerit; nemo ut præstantior illo haberi posset. Cæsar erat, in quo tum summa rei bellicæ ponebatur. Cæsar erat belli artibus clarissimus; bellica laude, bellica virtute, altitudine animi, felicitate ante alios conspicuus. Cf. Imperator. USUS: Natura optima vivendi dux. Ducem se præbere facinoris. Dux et magister ad faciendum aliquid. Rationem ducent sequor. DYSŪRĬA, æ, f. _Dysurie_, _difficulté d’uriner_. SYN. Urinæ difficultas. [Illustration] E E _vel_ ex, _De, hors_. USUS: 1. Originis, _origine_: Eunuchi e Syria. Quidquid habuit, e disciplina habuit. 2. Commodi, usus, utilitatis, _usage_, _utilité_: Erit id ex usu, erit e republica. Decretum e republica factum. E regione, _En droite ligne_, _en face_, _vis-à-vis_. SYN. In conspectu, ex adverso. USUS: Luna cum est e regione solis, deficit. Occurrunt sibi velut e regione contraria. ĔA RE, _C’est pourquoi_. SYN. Propterea, ideo, ob eam rem. USUS: Is metuit, et ea re fugit. Id, quia turpe, ea re non est faciendum. ĔĀTĔNUS, _Jusque là_, _jusqu’à ce point_. SYN. Hactenus, usque dum, usque ad eum finem, usque eo, quoad; usque eo, ne. USUS: Ferre aliquem eatenus, quoad ipse negligat. Jus eatenus exercuere, quoad valuere. ĒBĬBO, is, i, bĭtum, ere, a. _Épuiser_, _tarir_. SYN. Exhaurio. USUS: Ebibere sanguinem alicui. ĒBLANDĬOR, iris, ītus, sum, iri, d. _Obtenir à force de caresses_. SYN. Blanditiis extorqueo. USUS: Effice, eblandire, ut, etc. ĒBRĬĔTAS, ātis, f. _Ivresse_. USUS: Inter ebrietatem et ebriositatem multum interest. ĒBRĬŌSĬTAS, ātis, f. _Habitude de s’enivrer_, _ivrognerie_. SYN. Habitus ebrietatis, _vel_ affectio ebrietatis. ĒBRĬŌSUS, a, um, _Ivrogne_. SYN. Facilis ad ebrietatem. PHRAS. Ebriosus est, _c’est un ivrogne_. Gurges atque helluo est; qui vino se ingurgitare, replere, obruere, devincire soleat; vini pernicies; vini nimius, vini immodicus, ebrietati deditus; in potationibus assiduus; natus ad vina perdenda; cui tempus nullum sobrio relinquitur; temulentiæ nota infamis. USUS: Stilponem ferunt et ebriosum et mulierosum fuisse. Cf. Vinolentus, Ebrius. ĒBRĬUS, a, um, _Ivre_. SYN. Temulentus, vinolentus, vino languidus, vino obrutus, vino madens, languens, confectus. )( Sobrius, siccus. PHRAS. Vino mersus jacet, _il est encore ivre_. Nondum hesterni convivii crapulam exhalavit; crapula gravis et inops est; vini adhuc plenus est, vino obrutus, vino sopitus, vino gravatus est; sensus mero adhuc victi jacent; gravata ebrietate mens est; mero incaluit; appotus probe est; invitavit se in cœna largius; Bacchus hominem irritavit; vino rationem obruit; vino mentem mersit, sepelivit; vino se oneravit intemperantius; crapula ac capitis errore titubat; vino oppressus, sepultus est; vino gravis est; vino madet; plenus crapulæ est. Cf. Vinolentus, Bibo. USUS: Apud se ebrium factum esse dixit. ĒBULLĬO, is, ire, 1. n. _Bouillonner_. 2. a. _Produire, dire avec emphase_. SYN. Effervesco. TRANSL. Jacto, ostendo. USUS: Solent illud ebullire Stoici; virtutes ebulliunt et sapientiam. ĔBUR, ŏris, n. _Ivoire_. SYN. Dens elephantis. EPITH. Castum, donum Deo gratum, non inutile, crebrum. USUS: Tecta ebore et auro fulgentia. ĔBURNĔUS, a, um, _D’ivoire_. SYN. Ex ebore. USUS: Signum æneum, eburneum, marmoreum. ECCE, _Voici_, _voilà_. SYN. En. USUS: Ecce litteræ de Varrone. Ecce autem nova turba et rixa! Ecce miserum hominem! Ecclēsĭa, æ, f. _Église_. Recte credentium cœtus, congregatio; respublica Christiana. Ecclesia Romana, _l’Église romaine_. PHRAS. Ecclesia orbis terrarum princeps et magistra. Arx reipublicæ Christianæ. Religionis Christianæ arx ac sedes. Ecclesiarum omnium princeps ac mater. Veritatis magistra, ac morum custos Ecclesia; princeps religionis, ac divinæ mentis interpres Ecclesia; Pontificum sedes. Ecclesia nascens, _l’Église naissante_. Primordia Christianæ reipublicæ. Nascentis Ecclesiæ incunabula; aureum nascentis post Christum pietatis sæculum; Ecclesiæ orientis, lactentis sæculum. (VULG. Primitiva Ecclesia.) Ab initio Ecclesiæ, _depuis les premiers siècles de l’Église_. Ab exortu nascentis Ecclesiæ; ab ipsis Ecclesiæ incunabulis; ab institutis Christianis sacris; a Christianæ religionis exordio. Ecclesia Cathedralis, _église cathédrale_. Ædes sacra, primaria; Episcopi sedes; templum summum. Ecclesias visitare, _visiter les églises_. Religionis causa ædes sacras obire; pietatis causa ad loca sanctimonia nobiliora contendere; urbis templa veteri religione sacra obire. Sacra loca venerari, veneratione prosequi. Cf. Templum. ĒCHO, ūs, f. _L’écho_, _son répercuté_. Saxa et solitudines voci respondentia; vox _aut_ sonus repercussæ; valles clamoribus repercussæ. PHRAS. Hic est echo, _en cet endroit il y a un écho_. Redditur clamor jugis montium, vastisque saltibus repercussus; circumjecta nemora, petræque, quam accepere, vocem multiplicato sono referunt; vocibus juga montis collesque resonant; montis anfractu repercussæ redduntur voces; montium flexus, et concavi vallium sinus voces reciprocant; saxa rupesque voci respondent. ĔCLIPSIS, is, f. _Éclipse_. SYN. Obscuratio, defectio solis _aut_ lunæ defectus, deliquium solis, labor lunæ. PHRAS. 1. Eclipsis lunæ est, _il y a éclipse de lune_. Luna incidit in umbram terræ; luna, e regione solis interpositu interjectuque terræ deficit; luna laborat; deficitur lumine; sole premitur; nitorem sideris condit; lumen omne fœdat; luna languescit, hebescit. 2. Eclipsis solis erat, _il y avait éclipse de soleil_. Solis orbis minui visus est; nox interdiu visa intendi; nox interdiu cœlo obtenta. ECQUANDO? _Est-ce que jamais?_ _Y a-t-il une fois que._ SYN. Quando. USUS: Ecquando his de rebus tales viros audituros existimasti? _As-tu quelquefois songé qu’il te faudrait répondre de tels crimes devant ces juges intègres?_ ECQUIS, a, od _vel_ id? _Y a-t-il quelqu’un qui?_ _Est-ce que ne pas?_ USUS: Ecquo de homine id ais? ecquid narras? ecquid animadvertis horum silentium? ECQUISNAM, quænam, quodnam? _Comme le précéd._ Ecstăsis, is, f. _Extase_. SYN. Mentis, animi a corpore secessus, alienatio, mentis a sensibus evocatio. PHRAS. A se, a sensibus secedere, discedere; abstrahi a sensu mentis; in contemplationem cœlestium tota mente rapi; a sensibus avocari, _être en exstase_, _avoir des extases_. Cf. Abstractus, Alienatus. ĔDĀCĬTAS, ātis, f. _Voracité_, _appétit dévorant_. SYN. Vitium ventris et gutturis. USUS: Morbus edacitatis. ĔDAX, ācis, omn. gen. _Vorace_, _glouton_. SYN. Vorax. USUS: Edacem hospitem amisisti. Cf. Vorax, Gula. ĔDĔRA, æ, f. _vel_ HĔDĔRA, æ, f. _Lierre_. USUS: Omnia convestivit edera. ĒDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Proclamer_, _déterminer_. SYN. Indico. USUS: Consul senatum, comitia, conventum sociis, justitium edixit. Prætor edixit. ĒDICTUM, i, n. _Ordre_, _ordonnance_, _édit_. SYN. Decretum, interdictum. EPITH. Æquum, atrox, improbum et inhumanum, inimicum, novum, peculiare, præclarum, provinciale, recens, repentinum, severum, totum, translativum, uberrimum et quæstuosissimum, urbanum. Edicta acerba, duriora, jucunda, molesta, nova et inaudita, præclara, prætoria, superiora. USUS: Qui Romæ edictum totum, omnia decreta evertit. Ex edicto in possessionem veni. Edictum edicere, scribere, componere, proponere. Edicto aliquid sancire. Edictum ne quis cum telo servus sit. Pronuntiat pœnam in armatos servos, et ne cum armis incedant, vinculorum minis, mortisque edicit. Cf. Decretum. ĒDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Apprendre par cœur_. SYN. Memoriæ mando. USUS: Homerum ediscat, habeat in ore puer suavissimus. Cf. Disco memoriter. ĒDISSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Exposer_, _expliquer_. SYN. Expono. USUS: Non edisseram, quis rei finis fuerit. Cf. Dissero. EDĬTĬO, ōnis, f. _Spectacle_; _choix_, _désignation_. USUS: Ista editio summam habet acerbitatem. ĒDĬTĬTĬUS, a, um, _Indiqué_, _proposé_. USUS: Edititios tantum judices secutus sum. ĒDĬTUS, a, um, _Publié_. PHRAS. 1. In vulgus editus. 2. Altus, _élevé_, _haut_. Locus editus, atque præcelsus. 1. ĒDO, is, ēdĭdi, ēdĭtum, ere, a. _Mettre au jour_, _publier_. SYN. Facio, profero, divulgo. ADV. Magnifice, libenter. PHRAS. Librum edam, _je publierai un livre_. Librum emittam; faciam, ut id opus tandem appareat; foras dabo; faciam, ut exeat liber meus; in publicum dabo librum; pervulgabo, divulgabo; in vulgus edam; in lucem prodam; exire, prodire lucubrationes meas patiar; in lucem dabo; edam, committam luci; juris publici faciam, vulgabo. USUS: 1. Edere clamores, magnam ruinam, facinus atrox. Edere exemplum severitatis. 2. Divulgo, _publier_. Libros edere. Apollo oracula edidit. Voluit, ut ipsi tuum nomen ederem; ut facti socium ederem. 3. Animam edere, _rendre l’âme_. Partum edere, _mettre au monde_. Ager molliores fetus edit, _produire_. 2. ĔDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ĕdi, ēsum, edere _vel_ esse, a. _Manger_. SYN. Comedo, cibum capio, cibum sumo, cibo utor; famem depello, expleo, sedo; cœno. USUS: Jucunde, opipare, apparate edit, et bibit. Cf. Comedo, Cibus, Vorax, Dapes. ĒDŎCĔO, es, cŭi, ctum, ere, a. _Enseigner_, _instruire_. SYN. Doceo, patefacio, certiorem facio. USUS: Id magis verisimiliter, quod usus reapse experiendo edocet. Cf. Doceo. ĒDŎLO, as, avi, atum, are, a. _Travailler_, _façonner_; _composer_. SYN. Dolo. USUS: Orationem edolavi. ĒDŎMO, as, ŭi, ĭtum, are, a. _Dompter complètement_. SYN. Domo. PHRAS. Carnem edomare, _subjuguer la chair_. Corpus vigiliis, _vel_ labore frangere; corpus atterere; corpus pœnis sponte susceptis affligere, divexare, macerare, subigere; corpus aspere, contenteque habere; duriter accipere; inclementer tractare. Cf. Domo, Disciplinam facio, Mortifico. USUS: Vitiosam naturam oppressam et edomitam habere. ĒDORMĬO, is, ivi _vel_ ii, ire, n. _Dormir jusqu’au bout_. SYN. Ope somni conficio. PHRAS. Edormivit crapulam, _il a cuvé son vin_. Emovit crapulam; somnum una et crapulam sepelivit; mentem gravatam ebrietate quies illi reddidit; crapulam exhalavit; ebrietatem somno discussit. USUS: Edormi crapulam, et exhala. ĒDŬCĀTĬO, ōnis, f. _Éducation_. SYN. Institutio, disciplina. EPITH. Non dissimilis animantium, puerilis. USUS: Institutus liberaliter educatione, puerilique doctrina, _ayant reçu dès l’enfance une excellente éducation_. Cf. Educo. ĒDŬCĀTOR, ōris, m. _Qui élève, nourricier_. SYN. Altor, nutritius. USUS: Omnium rerum sator, altor, educator DEUS. ĒDŬCĀTRIX, īcis, f. _Celle qui élève, nourrice_. SYN. Nutrix. USUS: Harum rerum educatrix, et nutrix est sapientia, _c’est la sagesse qui développe et entretient ces biens_. 1. ĒDŬCO, as, avi, atum, are, a. _Élever_, _nourrir_. SYN. Alo, nutrio, instituo. ADV. Ingenue, liberaliter. PHRAS. A me educatus est, _il fut élevé par moi_. Me educatorem habuit; mea in familia educatus ingenue, et institutus est. Omni industria eum, non humili cultu, in gremio veluti meo, et sinu educavi. Amavi pro meo, ingenium ejus enutrivi, præceptis utilissimis et saluberrimis finxi; claram ei ad omnem virtutem lampadem accendi. Puerum a parvo eductum habui pro meo. Eductus in manibus meis est; educationi ejus ipse præfui, optimisque moribus imbui. Ex mea institutione, disciplina illa prodiit. Cf. Alo. USUS: Non est boni parentis, quem procrearit et educarit, non vestire et ornare. 2. ĒDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Tirer de_, _emmener_, _délivrer_. SYN. Extraho, duco, libero. USUS: 1. Educere in aciem copias. Grandem molem, turrim educere. Educere aliquem in jus. 2. Educare, _élever_, _nourrir_. Qui puerum me sibi eduxerunt. Cf. Extraho. EFFĀTUM, i, n. _Parole_; _sentence_. SYN. Pronuntiatum. EPITH. Verum, aut falsum, incognitum. USUS: Effata Philosophorum. EFFECTĬO, ōnis, f. _Exécution_. SYN. Effectus, efficientia. EFFECTOR, ōris, m. _Artisan_, _ouvrier_, _auteur_. SYN. Perfector, architectus, molitor, creator, auctor. EPITH. Optimus, præstantissimus. USUS: Stilus optimus dicendi effector, parens, magister. DEUS mundi molitor, omnium rerum effector. EFFECTRIX, īcis, f. _Celle qui fait, cause_. SYN. Pecunia est effectrix multarum voluptatum. EFFECTŬS, ūs, m. _Effet_, _vertu_, _résultat_, _suite_. SYN. Quod effectum est. USUS: Effectus eloquentiæ est audientium approbatio. Radicum vim et effectum ignoramus. EFFĒMĬNĀTĒ, _D’une manière efféminée, lâchement_. SYN. Muliebriter. )( Fortiter. USUS: Cave, ne quid effeminate facias. EFFĒMĬNĀTUS, a, um, _Efféminé_, _lâche_, _mou_. SYN. Qui animum gerit muliebrem. )( Fortis, virilis, durus. USUS: Homo effeminatus, impudicus, mollis, fractus, abjectus, humilis, submissus. Cf. Mollis, Voluptas. EFFĒMĬNO as, avi, atum, are, a. _Amollir_, _énerver_. )( Corroboro. PHRAS. Sic effeminantur homines, _ainsi s’amollissent les hommes_. His rebus animi relanguescunt, et virtus remittitur; animi emolliuntur; vigor animi otii dulcedine, et variis voluptatum delinimentis exstinguitur; sic robur animi elanguescit; muliebres animi induuntur. USUS: Effeminarunt acrem, quem Junoni tribuerunt Poetæ. 1. EFFĒRO, fers, extŭlī, ēlātum, efferre, a. _Produire_. SYN. Edo. ADV. Aliquando se, altius se, insolenter, insolentius, amplissime, supremo die, foras, longissime, membratim, conjuncte. USUS: 1. Ager uberiores fructus effert. 2. Profero, educo, _sortir d’une maison_, _enterrer_. Pedem domo extulit. Filius patrem extulit ad sepulcrum. Demersam patriam efferre, _relever_. 3. Extollo, celebro, _louer_, _exalter_. Laudibus aliquem in cœlum efferre. Ad summum imperium, ad summam gloriam aliquem efferre et extollere. Quos fortuna evexit ad gloriam, virtus extulit ad laudem, ne insolenter se efferant. 4. Afficio, _s’enorgueillir_, _être transporté_ (_de joie_, _d’orgueil_). Dolore, ira, gaudio, lætitia efferri, extra se ferri. Cupiditatibus efferri. 5. Promo, pronuntio, _proférer_, _exprimer_. Efferre sententiam gravem verbis inconditis. 6. Vulgo, divulgo, _dire_, _raconter_. Cave, hæc foras efferas, ut ad vulgi aures perveniant. Ne has meas ineptias efferatis. 2. EFFĔRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre sauvage_, _rendre furieux_. SYN. In iram accendo, rabiem accendo. USUS: Homines non patiuntur, terram immanitate belluarum efferari. Gentes immanitate efferatæ. In hominis figura animo efferato. Barba promissa speciem oris efferarat. EFFERVESCO, is, ferbŭi, escere, n. _Bouillir_, _bouillonner_; _être enflammé_. SYN. Ebullio, erumpo. ADV. Vehementius. USUS: Nimium efferbuit hujus ferocitas, et in gerendis inimicitiis pertinacia. Undæ comitiorum ut mare profundum effervescunt. Effervescere in aliquem et erumpere. Cf. Præceps, Impetus, Ira. EFFĒTUS, a, um, _Fatigué_, _usé_, _languissant_. SYN. Exhaustus, confectus, debilis. USUS: Intemperans adolescentia senectuti corpus effetum tradit. EFFICĀCĬTAS, ātis, f. _Efficacité_, _vertu_, _énergie_. SYN. Virtus, efficientia, efficiendi facilitas, facultas. USUS: Tantum habet in libidine artis et efficacitatis. Cf. Facultas. EFFĬCAX, ācis, omn. gen. _Actif_, _énergique_. SYN. Qui multum habet efficacitatis. USUS: Nosti, quam tardus, quam parum efficax, quam cunctator sit. EFFĬCĬENTER, _D’une manière efficace_. USUS: Quod cuique efficienter antecedit. EFFĬCĬENTĬA, æ, f. _Efficacité_, _effet_. SYN. Vis efficiendi. USUS: Causæ in se continentes efficientiam naturalem. Cum solis pulchritudinem et efficientiam miraretur. EFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Faire_, _produire_. SYN. Facio, re ipsa efficiens sum, effector sum, effectum do, aliquid præsto, persequor, concludo, conflo, effero. ADV. Æqualiter, artificiosius, cautius, difficilius, facilius, funditus, libidinose, mirabiliter, necessario, perturbate, plurimum, plane, polite, propemodum, quamprimum, subtiliter, latenter, maxime, melius, omnino. PHRAS. Utinam in tua causa aliquid efficiam! _Puissé-je faire qqche pour vous!_ Utinam in causa tua quoquo modo aliquid conficiam; rem e tua sententia conficiam; negotium tuum bene geram, in rebus tuis aliquid proficiam; operæ pretium faciam; exitum aliquem reperiam; eniti aliquid et navare liceat; aliquid momenti faciam; irrito incepto ne cogar abscedere; rem ad effectum adducam; in causa tua aliquid promoveam; rem tibi explicatam dem; efficacitatis aliquid habeam; rem tibi effectam reddam, tradam; de negotio utinam aliquid extricem! USUS: 1. Nihil hominum auribus, nihil posterorum memoria dignum effecit. Admirationes et clamores efficere. Enitere, labora, effice, ut, etc. Mandata efficere. Mirabilia facinora effecit. Usus progrediens familiaritatem effecit. Magnos progressus efficiebat. 2. Concludo, _établir_, _prouver_, _démontrer_. Efficere et concludere orationem. Minutis interrogatiunculis quod proposuit, effecit. Argumentis et ratione assensum effecit. Cf. Auctor. EFFICTĬO, ōnis, f. _Portrait_, _tableau_. (Fig. rhet.). USUS: Effictio corporis cujusdam figuram verbis exprimit. EFFĬGĬES, ĕi, f. _Représentation_, _image_, _portrait_. SYN. Species, imago, simulacrum. EPITH. Eminens virtutis, expressa, polita summis ingeniis, solida, germana. USUS: Filius effigies moris, sermonis, animi mei, humanitatis et probitatis tuæ. Eminens virtutis effigies. Virtutum effigiem posteris relinquere, summis ingeniis expressam et expolitam. Cf. Imago. EFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Représenter_, _faire le portrait de qqn_. SYN. Exprimo. USUS: Formam alicujus et mores effingere. Oris lineamenta in tabula effingere. Effingere animo, quæ memoria tenere velis. Cf. Fingo. EFFLĀGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Demande pressante, instances_. SYN. Petitio, postulatio. EPITH. Insulsa. USUS: Omnium efflagitatio una fuit. Cf. Flagito. EFFLĀGĬTĀTŬS, ūs, m. _Ut superius_. SYN. Efflagitatio. EFFLĀGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Demander avec instance_. SYN. Vehementer, magnopere flagito. USUS: Auxilium efflagitare et misericordiam. Cum epistolam a me convicio efflagites. Cf. Peto. EFFLICTIM, _Violemment_, _ardemment_. Valde, vehementer. USUS: Efflictim deperire aliquem. EFFLO, as, avi, atum, are, a. _Rendre_, _exhaler_. SYN. Emitto, flo. ADV. Graviter. USUS: Agere animam et efflare. Cf. Flo. EFFLŌRESCO, is, rŭi, rescere, n. _Fleurir_. SYN. Splendesco, eluceo, eniteo, exsisto, mano. Tribuitur iis, quæ cum copia quadam et venustate ex alio, ut flores ex caliculis, se exserunt, et evolvunt. ADV. Penitus. USUS: E multa rerum cognitione oratio efflorescit; e familiaritate amor, ex asperitate vitæ castimonia efflorescit. Efflorescere laudibus ingenii. Cf. Floreo. EFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler_. SYN. Elabor, excido, abeo. )( Influo. ADV. Plane. PHRAS. Rhenus in mare effluit, _le Rhin se jette dans la mer_. In mare editur; in mare se evolvit; mari miscetur; in mare se exonerat; in mare præcipitat; mare Rheno flumine augetur; in mare lapsu suo profluit et infertur Rhenus; in mare devolvitur. Cf. Flumen. USUS: Animo, memoria dudum illa effluxere, quæ tu arcana putabas. Vita, ætas, tempus, voluptates effluunt, et momento dilabuntur. Cum sanguine vita effluxit. Nihil mihi deest, nec abundat, aut effluit. Cf. Fluo, Elabor, Tempus. EFFŎDĬO, fōdi, fossum, ere, a. _Creuser_; _déterrer_. SYN. Eruo, terram altius molior, e cavernis terræ metalla elicio. USUS: Marcelli memoria meum pectus effodit. Aurum effodere. Cf. Fodio. EFFOR, aris, atus sum, ari, d. _Exprimer_, _énoncer_, _émettre_. SYN. Loquor, enuntio. USUS: Nullum verbum effari potuit. EFFRĒNĀTĒ, _D’une manière effrénée_, _sans retenue_. SYN. Temere. USUS: Effrenate in hostem irrupit legio. EFFRĒNĀTĬO, ōnis, f. _Débordement_, _licence_. SYN. Impotentia, insolentia. USUS: Quæ effrenatio impotentis animi. Cf. Licentia. EFFRĒNĀTUS, a, um, _Effréné_, _déréglé_. SYN. Projectus, præceps, indomitus, furiosus, impotens. )( Domitus. USUS: O libidinem! o cupiditatem, effrenatam! Homines secundis rebus effrenatos, sibi præsidentes, in gyrum rationis ducere oportet. EFFRĒNUS, a, um, _Qui n’a plus de frein_. USUS: Effreno equo in medios ignes infertur. EFFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Rompre_, _briser_. SYN. Frango, perfringo, revello, convello. USUS: Fores effringere. Convulsis repagulis, effractis valvis, revulsis claustris domum compilant. EFFŬGĬO, is, fūgi, ere, 1. n. _S’enfuir_. 2. a. _Éviter_, _échapper_. SYN. Evito, elabor, evolo. )( Incido, occurro. PHRAS. Periculum effugit, _il échappa au danger_. Eripuit se instanti periculo; ex communi exitio unus evasit; periculum fuga declinavit; idem, qui tot cives afflixit, casus hunc unum transiit. Cf. Periculum, Fugio, Vito, Evado. USUS: Vix omnem offensionem, crimen, maledictum, suspicionem effugies. Mori, et tanquam ex incendio effugere fortunæ. Nihil te effugiet, rescies omnia. Cf. Vito. EFFŬGĬUM, ii, n. _Fuite_; _moyen d’évasion_. SYN. Refugium, profugium. USUS: Effugium quærere, consequi, habere. Patet tibi effugium. EFFULGĔO, es, fulsi, ere, n. _Briller_. USUS: Sol inter graves imbre nubes effulgens. Cf. Fulgeo. EFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_. SYN. Profundo, emitto. )( Infundo. PHRAS. Iram suam in me effudit omnem, _il a déchargé sur moi toute sa colère_. Odium omne et furorem in me effudit; evomuit in me virus accerbitatis suæ; stomachum erupit in me. USUS: 1. Segetes effundunt herbas frugibus inimicas. Ætas hanc copiam effundit. 2. Magnæ hominum multitudini tribuitur: Tota civitas se effundebat. E carcere reos omnes effundere. Tota ad me effusa Italia. 3. Prodigo, consumo, _dissiper_, _dépenser_. Patrimonium, fortunas omnes, ærarium per luxuriam effundit. Multos in aliquem honores effundere. 4. Animi motus prodo, _se laisser aller_, _donner un libre cours_. Se in lacrimas, questus, vota effundere. Se in aliqua libidine effundere. Odium et furorem in me effudit. 5. Effutio, _révéler_. Effudi, quæ habui, omnia. 6. Amitto, _laisser échapper_. Collectam gratiam momento effundere, _perdre les bonnes grâces de qqn_. Cf. Gratia. EFFŪSĒ, _Sans retenue_, _d’une manière immodérée_. SYN. Large, prolixe. USUS: Homo effuse petulans. Effuse donare, laudare. Inaniter et effuse exultat. EFFŪSĬO, ōnis, f. _Largesses_, _profusion_. SYN. Largitio. EPITH. Facilis, honesta. USUS: 1. Liberalitatem effusio imitatur. Quas pecuniarum effusiones factas putatis? 2. Concursus populi, _concours de peuple_. Quis concursus ex agris, quæ effusiones populi? 3. Animi effusio in lætitia, contractio in dolore, _transport de joie_. Cf. Liberalis. EFFŪTĬO, is, ītum, ire, a. et n. _Dire ou parler inconsidérément_. SYN. Temere effundo. USUS: Quidam temere multa effutiunt. Cf. Garrio. ĔGĒNUS, a, um, _Pauvre_. SYN. Pauper, egens. USUS: Egenus consilii. Cf. Pauper. ĔGĔO, es, ŭi, ere, n. _Manquer de_; _avoir besoin de_. SYN. Indigeo, mihi opus est, quæsito opus est. )( Abundo. ADV. Indigne, magnopere, vehementer. PHRAS. Non egeo tuis consiliis, _je n’ai pas besoin de vos conseils_. Non indigeo tuis admonitionibus, consiliis; tuis mihi monitis nequaquam opus est. Tuis carere monitis facile possum. Supervacanea, parum utilia, nullius emolumenti, minime necessaria sunt mihi præcepta tua. USUS: Incredibile, quam egeam tempore. Consilio, auxilio, consolatione egere. Nihil illo loco egentius, nihil spoliatius. Servi et egentes concurrunt. Cf. Inopia, Pauper. ĒGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Emporter_. USUS: Egerere prædam ex hostium tectis. ĔGESTAS, ātis, f. _Pauvreté_, _besoin_. SYN. Inopia, indigentia, mendicitas, domestica difficultas. )( Abundantia, copia. EPITH. Indignissima, summa. USUS: Ista paupertas, vel potius egestas. Egestatem, et luxuriem domestico latrocinio sustentavit. Non capiunt angustiæ pectoris tui, non egestas mentis tantam personam. Egestatem affert luxus. In egestate esse. Cf. Paupertas, Inopia. ĔGO, _Je_, _moi_. SYN. Ipse. USUS: Ego sum ille Consul. ĒGRĔDĬOR, eris, gressus, sum, gredi, d. _Sortir_. SYN. Exeo, prodeo. ADV. Tardius. USUS: 1. Certos mihi fines, terminos, cancellos describam, extra quos egredi non possim. Ex provincia, urbe, navi egredi. 2. Exerro, _dépasser_, _excéder_. Suo officio, a proposito egredi. Cf. Exeo. ĒGRĔGĬĒ, _D’une manière supérieure_. SYN. Bene, valde, præclare, belle. PHRAS. Egregie causam dixit, _il plaida magnifiquement_. Divinitus, luculenter, gloriosissime, magnificentissime, festive, avite, composite, excellenter, cumulatissime, summa facundia dixit Cf. Valde. ĒGRĔGĬUS, a, um, _Excellent_, _supérieur_. SYN. Excellens, præstans, præclarus. ADV. Medius fidius, omnino. PHRAS. Est vir egregius, _c’est un homme accompli_. Est vir egregia, mirifica, incredibili, singulari virtute; acerrimus vir et industrius; summa in eo gravitas, et animi altitudo. Magnus, clarus, amplissimus, insignis ad laudem, ingenui animi, summam integritatis laudem consecutus, omnibus rebus vir ornatus; in quo summa probitas, innocentia; genere, honore, copiis, existimatione facile princeps; in quo summa probitas, dignitas et splendor; flos, robur, lumen reipublicæ, et nobilitatis. Homo pene divinus, ornamentum et arx amicorum, decus urbis; in quo eximia et præstantia omnia; ab omni laude felix; excellenti animo et virtute; divinis quibusdam bonis instructus et ornatus; luculentus homo; quo nihil nobilius, sapientius; cumprimis honestus; summo honore et pudore, summo officio; spectatissimus ordinis sui, probatissimus, prudentissimus, frugalissimus, integerrimus, velut de cœlo delapsus; justitia et religione inclitus; vir exempli recti, ingentis spiritus; longe ante alios eminens, sanctus et innocens, virtute conspicuus; columen ac sidus reipublicæ; inclita justitia, religioque viri est; vir exempli recti, domi, militiæque; vir ingentis spiritus; multa morum elegantia, et ingenio illustri; viri quantæcunque fortunæ capax est ingenium; vir raræ et acerrimæ indolis; vir, quem viderim in vita optimum; flos nobilitatis; lumen reipublicæ. Cf. Præclarus. USUS: Egregia indoles. Egregius civis. In procuratione sua egregius. Cf. Perfectus. ĒGRESSŬS, ūs, m. _Sortie_, _départ_, _débarquement_. USUS: Magna frequentia meum egressum celebravit. ĒHEU, _Ah! hélas!_ Doloris nota. ĔHO, _Ho! hé! holà!_ Vox admonentis. USUS: Eho! tu me non noscis? ĒJECTĬO, ōnis, f. _Expulsion_, _bannissement_. USUS: Mortem timemus et ejectionem. ĔJĔRO, as, avi, atum, are, a. _Repousser en jurant_. SYN. Ejuro. ĒJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Chasser_, _exiler_. SYN. Expello, exturbo, extrudo, dejicio, extermino, effundo, profundo, emoveo. ADV. Nominatim, tandem, aliquando, funditus. USUS: 1. E domo illum ejecere. Ex numero hominum ejiciendus, ex finibus humanæ naturæ exterminandus. 2. TRANSL. Ejicere ex animo amorem insanum, dolorem, memoriam alicujus. 3. Ejicere partum. Cf. Pello. ĒJŬLĀTĬO, ōnis, f. _Lamentations_. EPITH. Lugubris. USUS: Lessus quasi lugubris ejulatio. ĒJŬLĀTŪS, ūs, m. _Lamentations_. SYN. Ejulatio. EPITH. Acerbus, miser. USUS: Ejulatus ne mulieri quidem est concessus. ĒJŬLO, as, are, n. _Se plaindre_, _se lamenter_. SYN. Ploro, lamentor, ploratus edo, effundor in planctus indecoros. USUS: Magnitudine doloris ejulans. Gemere, ejulare, lamentari, frangi, debilitari dolore. Cf. Gemo, Ploro. ĒJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Protester en jurant_, _refuser_. SYN. Ejero, detestor. USUS: 1. De me querebantur, me ejurabant. 2. Abdico, _renoncer à_, _abandonner_. Magistratum ejurare. ĒJUSDEMMŎDI, _De la même sorte_. SYN. Ejusdem generis. USUS: Ejusdemmodi furias Orestes est expertus. ĒJUSMŎDI, _De cette manière_, _de cette sorte_. SYN. Ejus generis, talis. USUS: 1. Genus belli est ejusmodi, ut, etc. Reliqua sunt ejusmodi, quæ, etc. 2. Adeo, tam, _tellement_. Ejusmodi cupidus est. Cf. Similis. ĒLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Se glisser hors_, _s’échapper_, _s’enfuir_. SYN. Excido, evado. )( Teneo, complector. PHRAS. 1. Mensis elapsus est, _un mois s’est écoulé_. Mensis abiit, fluxit, mensis actus, exactus est, præteriit; mensis unus se circumegit. 2. Elapsus est e carcere, _il s’est évadé de prison_. Vinculis elapsus est; elusit excubitorum vigilantiam; clam se custodibus subduxit; ex custodum manibus se eripuit; effugit, fefellit intentam excubitorum in se aciem; e carcere clam se proripuit. Cf. Evado. USUS: Criminibus, suspicione elapsus. Sol elabitur, et abit. Elapsus est e prœlio. Cf. Dilabor. ĒLĂBŌRĀTĬO, ōnis, f. _Application_, _travail attentif_. SYN. Cura, labor. USUS: Id non sine elaboratione, et operæ consumptione. ĒLĂBŌRO, as, avi, atum, are, 1. n. _Travailler avec soin_. 2. a. _Polir_, _perfectionner_. SYN. Laboro, curo, operam do, contendo, enitor, elucubro, excudo. )( Negligo. USUS: Qui in una tantum re elaborant. Contende, quæso, et elabora. Nullum tam asperum saxetum, in quo ruricolæ non elaborent. Diligenter elaborata, summa industria, cura et vigiliis ornata, elucubrataque oratio. Omni non modo contentione, sed dimicatione elaborabo. Cf. Laboro, Perficio, Curo. ĒLANGUESCO, is, gŭi, guescere, n. _Devenir languissant_, _s’affaiblir_. SYN. Languore conficior, contabesco, infirmor. USUS: Elanguit cura hominum. Differendo res elanguit Aliena invidia elanguescendum erit. Cf. Langueo. ĒLARGĬOR, iris, ītus, sum, iri, d. _Faire des largesses_, _donner largement_. SYN. Largior. USUS: Multa tibi fortuna elargita est. Cf. Largior. ĒLĀTĒ, _Avec élévation, noblesse_; _avec orgueil_. USUS: Elate et ample loqui, et dicere. )( Submisse, humiliter, demisse. ĒLĀTĬO, ōnis, f. _Élévation_, _noblesse_; _transport (de joie, d’orgueil, etc.)_. SYN. Præstantia. )( Submissio. EPITH. Voluptuaria. USUS: Ex hac elatione, et magnitudine animi facile pertinacia nascitur. Lætitia quasi gestientis animi elatio voluptuaria. Cf. Superbia, Arrogantia, Ambitio. ĒLĀTUS, a, um, _Grand_, _noble_; _fier_, _arrogant_. USUS: Hoc animo elato, et amplo factum est. Vi naturæ, et ingenii elatus. Cupiditate elatus, et gaudio. Cf. Superbus, Arrogans, Altus. ĒLECTĒ, _Avec choix_. SYN. Distincte, discrete. USUS: Electe gerere. )( Permiste. ĒLECTĬO, ōnis, f. _Choix_. SYN. Lectio, selectio, delectus. )( Neglectio, contemptus, rejectio. USUS: Judicium, et electio verborum. ĒLECTOR, ōris, m. _Qui choisit_. USUS: Boni electores existimari volunt. Cf. Eligo. Eleemosyna, æ, f. _Aumône_. PHRAS. 1. Libenter do eleemosynam, _volontiers je fais l’aumône_. Liberaliter panem præbeo mendiculis; invitus ista hominum mendicabula a me inania dimitto; in egentes benigne stipem confero; tenuiorum fortunis succurro; impense misereor egentium, eorumque rationibus paterne succurro, _vel_ provideo; egentes miseratione prosequor; iis pro facultatibus benigne facio; aliena liberalitate victitantibus penum gratuito suppedito. Adolescentes idoneos, erogata grandi in sumptum pecunia, ad mercatum honestatis, optimarumque artium transmitto; pauperum inopiæ liberaliter consulo; vitæ subsidia prolixe, religioseque tribuo; eorum egestatem liberali stipe consolor, sustento. 2. Eleemosynam petere, _demander l’aumône_. Stipem corrogare, petere; vitæ subsidia præcario efflagitare; victum, panem ostiatim quærere; vitæ alimenta ostiatim rogare, flagitare, colligere. ĒLĔGANS, antis, omn. gen. _Délicat_, _distingué_. SYN. Luculentus, concinnus, politus. )( Inelegans, contemptus, abjectus. PHRAS. Est orator admodum elegans, _c’est un orateur distingué_. Scitus, quo nihil potest esse pictius; in singulis verbis florentissimus; venustissimus et politissimus; limatulo sane et politulo judicio; quo nil venustius, limatius, lepidius, concinnius, nitidius. USUS: In omni judicio, in dicendo elegans. In epulis parandis elegans. Epistola elegantissima. ĒLĔGANTER, _Avec choix_; _avec grâce_. SYN. Scite, ornate, polite. )( Ineleganter. PHRAS. Eleganter dixit, _il a parlé avec délicatesse_. Docte et delicate, blande et concinne, cum multa venustate et omni sale, apte et rotunde, cum dignitate et venustate, festive, cum multa munditia et luce verborum, facete, jucunde, lepide, munde, subtiliter verba fecit. USUS: Cæsar omnium fere oratorum latine loquitur elegantissime. ĒLĔGANTĬA, æ, f. _Bon goût_, _grâce_, _élégance_. SYN. Munditia, lautitia, venustas, lepor, festivitas, concinnitas. EPITH. Accurata et sine molestia, diligens latine loquendi, inanis, sermonis necessaria, politior, summa. USUS: Eloquentia ab elegantia doctrinæ segregari non potest. Politior elegantia, et munditia scribendi. Scriptorum tuorum subtilitas et elegantia. ĔLĔMENTUM, i, n. _Matière première_, _principe_, _élément_. SYN. Initium, principia rerum, e quibus omnia constant, omnia oriuntur. EPITH. Prima naturæ. USUS: Dialectica tradit elementa loquendi. Puerorum elementa. Quatuor principiorum genera, _seu_ elementa, ex quibus terra infimum tenet locum; hanc inundat aqua; superior æri; ignibus altissima ora redditur. ĔLĔPHANTUS, i, et ĔLĔPHAS, antis, m. _Eléphant_. USUS: Elephanto belluarum nulla est prudentior. Manus est data elephantis, _trompe_. Elevatio Sacræ Hostiæ, _L’élévation à la Sainte Messe_. PHRAS. Actio, qua sacerdos Cœlestem Hostiam supra verticem attollit; qua sublimem tollit Sacrosanctam Hostiam; qua Divinam Hostiam populo adorandam proponit, ostendit. ĒLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Lever_, _soulever_. SYN. Minuo, levo, sublevo. )( Augeo. USUS: Minuo, _abaisser_, _amoindrir_, _affaiblir_. Fidem adversarii, auctoritatem, famam victoriæ, gloriam elevare et minuere. ĒLĬCĬO, is, lĭcŭi, lĭcĭtum, ere, a. _Tirer de_, _faire sortir_; _exciter_, _provoquer_. ADV. Curiosius. SYN. Educo, extraho, allicio, adduco. USUS: Ignem conflictu lapidum elicere. Elicere aliquem præmio, ut agat aliquid. Lacrimas, arcana, alicujus sententiam elicere, exprimere. Elicere, invitare ad certamen. Elicere et evocare mercede solertiam; blanditiis ad disputandum elicere. Cf. Adduco, Allicio. ĒLĪDO, is, līsi, līsum, ere, a. _Briser_, _broyer_. SYN. Frango, incido. USUS: Poetæ nervos omnes virtutis elidunt. Ipsæ stirpes ægritudinis elidendæ sunt. Alicujus consilia elidere, funditus evertere. Cf. Everto. ĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Arracher en cueillant_; _choisir_, _élire_. SYN. Lego, deligo, carpo, excerpo, opto, adopto. )( Negligo, contemno. ADV. Diligenter, parum diligenter. PHRAS. 1. Quem tandem consulem eligent? _Qui donc éliront-ils enfin consul?_ Quem adoptabunt, consulem esse volent, jubebunt? quem consulem legent, dicent, desument? cui imperium suffragiis mandabunt? quem præcipue consulem designabunt, nominabunt, optabunt? in quem tandem electorum suffragia inclinabunt, conspirabunt? ad quem summa reipublicæ deferetur? cui summa rerum demandabitur? 2. Optimam partem elegisti, cum te DEO addixisti, _vous avez choisi la meilleure part en vous consacrant au service de DIEU_. Sapienter vitam instituisti; rectum cursum cepisti; optimo judicio usus es; sapienter judicasti; exordium vitæ præclarum fecisti; optimum cœpisti cursum; optimam rationem iniisti; egregio vitam principio inivisti, cum tua omnia, teque ipsum DEO consecrasti. 3. Diem sibi et locum quilibet eligat, _que chacun choisisse le jour et le lieu_. Locum sibi quisque capiat, diemque sumat; locum tempusque circumspiciat quisque; tempus locumque petat, statuat, deligat, carpat sibi quisque ex multis optimum. USUS: Eligere e malis minimum oportet. Elige de duobus, quem velis. ĒLĪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Faire sortir_, _mettre dehors_, _chasser_. SYN. Ejicio, extra limen trado. USUS: Extra ædes eliminatur. Cf. Ejicio. ĒLĪMO, as, avi, atum, are, a. _Limer_, _perfectionner_. SYN. Perpolio, limo. USUS: Velim aliquid elimes ad me. Elimata oratio. Cf. Polio. ĒLINGUIS, e, gen. com. _Muet_. SYN. Mutus, indisertus. USUS: Convicit hominem, elinguem reddidit, _il convainquit cet homme et le réduisit au silence_. Cf. Mutus, Infans. ĒLIXUS, a, um, _Bouilli_. SYN. Quod aqua coctum est. USUS: Elixus cibus, quam assus suavior. ĒLŌCO, as, avi, atum, are, a. _Affermer_, _donner à bail_. SYN. Loco. USUS: Fundum elocare. ĒLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Élocution_, _partie de la rhétorique_. SYN. Explicatio ornata et elaborata. EPITH. Commoda et perfecta, inanis et pene puerilis. USUS: Elocutio est idoneorum verborum et sententiarum ad inventionem accommodatio. ĒLŎGĬUM, ii, n. _Sentence_; _épitaphe_. SYN. Dictum, _seu_ sententia laudem alicujus, _vel_ aliud quidpiam declarans. EPITH. Censorium, unicum. USUS: Quid ipsa sepulcrorum monumenta, quid elogia admonent, nisi nos morituros? Solonis elogium. ĒLŎQUENS, entis, gen. com. _Éloquent_. SYN. Rhetor, copiosus ad dicendum; copiose, sapienterque dicens; in dicendo suavis, ornatus; non infans. ADV. Perfecte. PHRAS. Vir est admodum eloquens, _cet homme est très éloquent_. Divinus in dicendo; perfectus in dicendo et perpolitus; dicendi gloria præstans, disertissimus; ad dicendum paratissimus; omnibus vel naturæ, vel doctrinæ præsidiis ad dicendum paratus; ea facundia, ut nemo lingua promptior in civitate haberetur; vir acer, nec infacundus, celebratæ eloquentiæ; claræ vir facundiæ. Multum dicendo valet; multum eloquentia valet; magnam oris commendationem habet, cui resistere nemo possit; dicendi veneres habet summas, principatum eloquentiæ tenet; juris ac eloquentiæ consultus est; cujus eloquentiam curia nulla capit; florentis homo facundiæ; vir, qui mentis suæ cogitata eloquenter, copiose, eleganter explicet, efferat, enuntiet; qui afficiat audientium animos multa suavitate; qui de quacumque re apte, prudenter, explicate, abundanter, illuminate, numeroseque dicat, disserat. Cf. Eloquentia. USUS: Is est eloquens, qui possit humilia subtiliter, magna graviter, mediocria temperate dicere. Cf. Moveo. ĒLŎQUENTĬA, æ, f. _Éloquence_, _talent de la parole_. SYN. Eloquendi vis, dicendi gravitas et copia, summa copia et singularis facultas dicendi, divinum atque incredibile genus orationis, copiose loquens sapientia. )( Infantia. EPITH. Abundans sermonibus, verbis, accommodatior ad motus animorum et ad vulgi sensum, admirabilis, artificiosa, brevis, comes pacis sociaque otii et quasi alumna quædam constituta civitatis, excellens, forensis, inanis quædam et puerilis, incredibilis, justa, laudabilis, magna, major, mediocris, orba, perfecta, popularis, præclara, præstabilis, res una omnium difficillima, sapientia loquendi, summa, uberior atque latior, vera et absoluta, universa. PHRAS. Qui vult sibi eloquentiam comparare, Ciceronem legat, _celui qui veut devenir éloquent doit lire Cicéron_. Qui eloquentia valere, præstare, excellere cupit; qui orationis divitiis abundare; qui concinne, apposite, singulari eloquentia mentis suæ cogitata vult explicare; qui cum Pericle fulgurare, tonare, permiscere omnia, operam det Ciceroni. Qui non tenui dicendi vena aridus fluere, sed ingenti late copia, torrentis more redundare cupit; qui suavi et conspersa quasi verborum sententiarumque floribus oratione vult placere; qui acutis, conceptisque ingeniose sententiis auditorem excitare; qui agere rapereque obnitentes quantumvis animos in quamvis partem cupit; qui tenere dicendo animos; qui obfirmatos frangere et expugnare; qui ardentes flagrantesque restinguere, frigidos ac remissos subjectis veluti facibus inflammare; qui impellere inertes ac desides, præfervidos contra ac confidentes orando coercere; qui verbis allicere, pertrahere, movere, commovere, flectere; qui afficere audientium animos ac delectare; qui ab audientibus benevolentiam et attentionem venari, captare, elicere; qui eos, apud quos dicit, attentos, dociles et benevolos sibi vult reddere; qui de re quacunque eloquenter, ornate, numeroseque rebus ac verbis vult dicere, is, velim, existimet sibi Ciceronis lectionem non tam utilem, quam necessariam. Cf. Oratio, Moveo. ĒLŎQUENTER, _Avec éloquence_. SYN. Diserte, eleganter. ĒLŎQUĬUM, ii, n. _Langage_, _parole_, _discours_. SYN. Sermo. USUS: Dulci ac blando eloquio amicum solatur. ĒLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler_, _s’énoncer_, _exprimer_. SYN. Dico, effero, enuntio, exprimo. ADV. Composite, copiose, ornate, polite, præclare, prudenter. USUS: Præclare eloqui cogitata mentis. Multi præclare sentiunt, nec id, quod sentiunt, polite eloqui possunt. Cf. Effero. ĒLŪCĔO, es, luxi, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Appareo, exsto, emineo, excello, vigeo. ADV. Densius, rarius. USUS: In ipso joco aliquid probi ingenii elucet. Amicitia magis elucet inter æquales. Tenuitas tua magis occultatur, magis elucet. Nemo eloquentiæ studet, nisi in foro eluceat. Cf. Appareo, Emineo. ĒLUCTOR, aris, tātus sum, ari, d. _Sortir avec effort_, _se faire jour avec peine_. USUS: E tot tamque validis manibus, e quibus eluctandum erat, sese eripuit. Cf. Evado. ĒLŪCŪBROR, aris, atus sum, ari, d. _Travailler avec soin à_, _faire à force de veilles_. SYN. Elaboro, excudo. USUS: Epistolam elucubratus sum. Elucubrata oratio. ĒLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, n. et a. _Jouer_, _se jouer_; _se moquer_; _tromper_. SYN. Irrideo, fallo, fraudem facio. ADV. Facetius, impune. USUS: Quamdiu nos furor ille tuus eludet? Nos ab illo nebulone facete eludimur. Ille legis fraudem fecit, consulemque elusit. Cf. Irrideo, Decipio. ĒLŪGĔO, es, luxi, gere, n. _Porter le deuil_, _pleurer_. SYN. Lugeo, defleo. USUS: Patriam eluxi gravius, quam ulla mater filium. ĒLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Laver_, _nettoyer_, _effacer_. SYN. Diluo, deleo, abstergo. USUS: Maculam hanc nemo eluet. Cf. Lavo. ĒLŬVĬES, ĕi, f. _Lie_, _honte_, _opprobre_. SYN. Macula, labes, contagio. USUS: Labes et eluvies civitatis. ĒLŬVĬO, ōnis, f. _Inondation_. SYN. Terræ hiatus, vorago aquarum vi facta, aquarum intemperies. USUS: Eluviones pestilentiæ. Cf. Inundo. ĒMĂCĬO, as, atum, are, a. _Amaigrir_, _épuiser_. SYN. Macie conficio. Cf. Macies. ĒMANCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Émanciper_, _affranchir_. SYN. Patria potestate libero, quasi manu mitto. USUS: Liberos proprie emancipari, servos manumitti dicimus. ĒMĀNO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _sortir_. SYN. Exeo, effluo. USUS: Metuo, ne ea fama, ne mala nostra emanent. Ex philosophia eloquentia emanat. Vereor, ne is sermo emanet Cf. Effluo. ĔMAX, ācis, gen. omn. _Qui a la manie d’acheter_. SYN. Qui libenter emit. USUS: Non esse emacem vectigal est. EMBLĒMA, ătis, n. _Ornement en relief_. SYN. Signa et ornamenta vasorum, etc. quæ detrahi possunt. USUS: Vasis crustas et emblemata avellenda curavit. Illigare et includere emblemata in aureis poculis. Emblema vermiculatum, de pavimento, _mosaïque_. ĒMENDĀTĒ, _Correctement_. SYN. Castigate. USUS: Pure et emendate loqui. ĒMENDĀTĬO, ōnis, f. _Correction_. EPITH. Felicior. USUS: Correctio philosophiæ veteris, et emendatio. Cf. Correctio. ĒMENDĀTOR, ōris, m. _Celui qui corrige_, _réformateur_. SYN. Corrector. USUS: Sisenna quasi emendator sermonis usitati esse volebat. ĒMENDĀTRIX, īcis, f. _Celle qui corrige_. USUS: Lex est emendatrix vitiorum. ĒMENDO, as, avi, atum, are, a. _Corriger_; _réformer_. SYN. Corrigo. ADV. Leviter. PHRAS. 1. Emendavit se, _il s’est corrigé_. In viam rediit; ad frugem applicuit animum; in rectam redivit semitam; ad frugem bonam se recepit; de pravitate deductus est; a scelere, cupiditate revocavit semetipse; emersit e cœno vitiorum; salutem dixit supremam cupiditatibus suis; ad mores vitamque continentem se dedit; a pristinæ vitæ licentia sese ipse coercuit, sibique frena injecit; animum ad meliora consilia applicuit, appulit; a malitia abstitit; animum a vitæ pravitate ad meliora convertit; vitia posuit; iniit meliorem vitæ rationem; emersit e vitiis; e corrupta adolescentia in bonam frugem emersit; ad sanitatem mentis rediit; vitiosas animi partes sanavit; vitiosam consuetudinem et corruptam pura et incorrupta emendavit. Cf. Corrigo, Conversio. 2. Orationem emendavit, _il a retouché son discours_. Elimavit, mendis expurgavit; correctionem adhibuit; ad limam revocavit; ad castigationem errata vocavit; detersis maculis forma meliore donavit. Cf. Corrigo, Melius. USUS: Vitium cutis, dolorem capitis pharmaco emendare. Principum continentia emendantur mores civitatis. ĒMENTĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Mentir_, _déguiser_. SYN. Mentior. USUS: Æschines legationem ementitus est. Genus suum ementitur. Cf. Mentior. ĒMĔRĔOR, eris, mĕrĭtus sum, eri, d. _Finir le service militaire_. SYN. Mereo, stipendia facio. USUS: Annuæ mihi operæ emerentur. Emeritis stipendiis ambitionis quiescit. ĒMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Remonter_, _sortir_. SYN. Exeo, evado, exsisto. ADV. Aliquando, alte, commode. USUS: E servitute, mendicitate, valetudine sinistra, ære alieno emergere, respirare. Stellæ statis temporibus emergunt. Veritas e calicibus emergit. E corrupta adolescentia in bonam frugem emergere. Homo emersus e cœno vitiorum. Cf. Evado, Libero. ĒMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Ego voluntatem tibi emetiar, _moi, je vous promets ma bonne volonté_. ĒMĬCO, as, ŭi, are, n. _S’élancer hors_, _jaillir_; _luire_. SYN. Effulgeo, resplendeo. USUS: Ex oculis quasi radii emicant. Pectus emicat, subsultat, _le cœur bondit_. ĒMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Changer de pays_, _émigrer_; _mourir_. SYN. Discedo, migro, excedo. USUS: E vita velut e domo emigrare. Cf. Migro. ĒMĬNENS, entis, gen. omn. _Élevé_, _proéminent_. SYN. Editus. USUS: 1. Oculi eminentes. Genæ leniter eminentes. Eminens, porrecta in altum columna. 2. Præstans, præclarus, _éminent_, _distingué_. Vir eminenti litteratura. Cf. Altus. ĒMĬNENTĬA, æ, f. _Saillie_, _bosse_. USUS: Multa vident pictores in umbris et eminentiis, quæ nos non videmus. ĒMĬNĔO, es, ŭi, ere, n. _Former saillie_, _dépasser_. SYN. Exsto, excedo; præcello, duco familiam, classem. ADV. Foras, leviter. USUS: 1. Fistula aquam, _vel_ ex aqua eminens. 2. Appareo, eluceo, eniteo, _sortir_, _paraître_. E fronte ipsa pudor eminet. Ex ore crudelitas, e voce atrocitas eminet. 3. Præcello, _se distinguer_, _surpasser_. Demosthenes unus eminet inter omnes in omni genere dicendi. Cf. Excello, Præstantia. ĒMĬNUS, _De loin_. SYN. E longinquo. )( Cominus. USUS: Eminus hasta, cominus gladio uti. ĒMISSĀRĬUS, ii, m. _Agent_, _espion_. SYN. Excursor, vexator, calumniator. USUS: Hunc præcursorem habere solebat, et emissarium, et excursorem omnium deterrimum. ĒMISSĬO, ōnis, f. _Action de lancer_. SYN. Jactus, ictus, conjectio. EPITH. Mortifera, gravior. USUS: Tormentorum emissiones sunt graviores, quo pluribus ea pulveribus onerantur. ĒMISSĬTĬUS, a, um, _Jeté en avant_. SYN. Quod emittitur. USUS: Circumspectatrix emissitiis oculis. ĒMĬTTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Lancer_, _jeter_. SYN. Dimitto, mitto. ADV. Repente, temere. USUS: 1. Emittere, conjicere telum. Nullum verbum emisit. Emittere oculos in omnem partem. Aculeum, maledictum in aliquem emittere et contorquere. Emissus e carcere, e vinculis. 3. Edo, _publier_, _mettre au jour_. Emittere librum. Cf. Edo, Dimitto. ĒMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Acheter_. SYN. Coemo, mercor, paro, comparo, emptionem facio, nundinor. )( Vendo. ADV. Æqualiter, apertissime, bene, carius, impune, libentius, male, melius, porro, publice. PHRAS. Magno hortum pretio sum mercatus, _j’ai acheté cher un jardin_. Difficulter hortum comparavi; non nisi magno ære addictus est, veniit mihi hortus; magno stetit, constitit mihi hortus; impenso paratus est pretio; haud benigne, haud liberaliter emptus est hortus. USUS: Emere parvo, _vel_ magno. Emere præsenti ære. Emi de illo domum dimidio carius, quam æstimaretur. Ea emptione emisti bene. Cf. Comparo, Mercor. ĒMOLLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Amollir_. SYN. Effemino. USUS: Hostis Campaniæ amœnitate emollitus. Cf. Mollio. ĒMŎLŬMENTUM, i, n. _Avantage_, _profit_, _intérêt_. SYN. Accessio, utilitas, commodum. )( Detrimentum. EPITH. Magnum, parvum. USUS: Erit hoc vobis honori, amicis utilitati, reipublicæ emolumento. Sine præmio et emolumento quidpiam facere. Afferet ea res magna emolumenta; magno emolumento erit. Cf. Utilitas, Commodum. ĒMŎRĬOR, eris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Morior. ADV. Libenter, miserabiliter, pie. PHRAS. Emoritur, _il se meurt_. Ejus vita in desperatis numeranda est; in articulo discessus ex hac vita est; ad mortis limen perductus est; animam in momenta aget; frigescunt pedes, frons expallescit, livent labia, oculi hebetantur, os vultusque immutatur, venæ micare desinunt, mors per artus serpit lethali frigore adstrictos, sudor lethalis prorumpit, verbo, disturbatur domicilium, anima exturbatur. Cf. Morior. USUS: Pro amico emori possum. Cf. Agonia. EMPŎRĬUM, ii, n. _Marché_, _entrepôt_. SYN. Mercatus. USUS: Emporium Puteolanum, Massiliense. EMPTĬO, ōnis, f. _Achat_, _acquisition_. SYN. Coemptio. EPITH. Acerbior, falsa et simulata, præclara. USUS: Post hanc emptionem factam pecuniam dissolvit. EMPTOR, ōris, m. _Acheteur_. EPITH. Malus; multi. USUS: Venalem urbem dicebat, si emptorem haberet. Bonorum emptores. Cf. Mercator. ĒMUNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Moucher_, — se, _se moucher_. SYN. Abstergo. USUS: 1. Tuus pater cubito emungere se solebat. 2. Furari, pecuniam fraude extorquere, _vel_ blanditiis, _dépouiller de_. Argento aliquem naviter emungere. Cf. Furor, Eripio. ĒMŪNĬO, is, īvi, _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Fortifier_, _munir_. SYN. Munio. USUS: Emunitus in modum arcis. Cf. Munio. EN, _Voici_, _voilà_. Adv. demonstr. USUS: En crimen, en causa! ĒNARRO, as, avi, atum, are, a. _Raconter en détail_. SYN. Explano, narro, propere expromo. USUS: Somnium suum enarravit. Cf. Narro. ĒNASCOR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître de_, _s’élever_. SYN. Nascor. USUS: E multis curis una enata est. Cf. Nascor. ĒNĂTO, as, avi, ari, n. _Se sauver à la nage_. SYN. Eno, evado, emergo. USUS: Ex ære alieno tandem enatavi. Cf. Nato. ĒNĀVĬGO, as, avi, atum, are, n. _Éviter de_, _échapper à_. SYN. Evado. USUS: E logicis, velut scopulosis cotibus tandem enavigavit oratio. ĒNĔCO, as, cŭi, nectum, are, a. _Tuer_, _faire périr_. SYN. Interficio. USUS: Enecta fame sitique provincia; frigore, squalore, illuvie enecti. Cf. Interficio. ĒNERVO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_, _énerver_, _épuiser_. SYN. Debilito, frango, effemino. USUS: Non te enervat, non debilitat senectus. Homo fractus, enervatus, muliebris, infirmus, afflictus. Cf. Debilito. ĔNIM, _Car_. SYN. Nam, namque, etenim. USUS: Vos enim, etc. Ponitur subinde in principio orationis: Enim volo te adesse. Enim mihi morem geri æquum est. ĔNIMVĒRO, _En effet_, _effectivement_. SYN. At enim, profecto et vero. USUS: Enimvero ferendum non est. Ille enimvero negat. ĒNĬTĔO, es, tŭi, ere, n. _Briller_, _se distinguer_. SYN. Clareo, emineo, eluceo, emico. )( Obscurus sum, jaceo. USUS: In bello ejus virtus enituit. Nemo in omnibus eloquentiæ partibus enitere potest. ĒNĬTESCO, is, tŭi, escere, n. _Commencer à briller_. USUS: Vetustate semper magis enitescit. ĒNĪTOR, ĕris, nīsus _vel_ nixus sum, niti, d. _S’efforcer_, _tâcher de_, _tendre à_. SYN. Elaboro, connitor, contendo. ADV. Vigilantius. USUS: 1. Tu enitere, labora viribus omnibus. Consilio in ea re pugna et enitere. Omni opera et ope enitere, ut quam plurimis prosis. 2. Eniti ad consulatum, honores, magna opes, _tendre à_, _aspirer à_. 3. Eniti partum, fetum, filiam, _accoucher_, _enfanter_. Cf. Conor. ĒNIXĒ, _Avec effort, énergie_. SYN. Cupide, conatu maximo. PHRAS. Enixe rogavit me, _il me supplia instamment_. Multis et supplicibus verbis; precibus omnibus; infimis precibus; majorem in modum; etiam atque etiam; obnixe, magnopere, maximopere, impense, summopere; summa cura; quam studiose, quam suppliciter potuit; singulari studio; ex animo valde hoc oravit, a me petiit; precibus mecum egit, quam potuit, diligentissimis. USUS: Meam causam omnes enixe susceperunt. Cf. Valde, Vehementer. ĒNO, as, avi, are, n. _Se sauver à la nage_. SYN. Enato. ĒNŌDĀTĒ, _Clairement_, _avec lucidité_. ĒNŌDO, as, avi, atum, are, a. _Dénouer_, _expliquer_. SYN. Explico. USUS: Verba, voluntatem legis enodare. ENSIS, is, m. _Glaive_, _épée_. SYN. Gladius. ENTHȲMĒMA, ătis, n. _Enthymème, (t. de log.)_ SYN. Contentio, conclusio ex repugnantibus sententiis. ĒNŪBO, is, nupsi, nuptum, ere, n. _Se marier (hors de sa classe)_, _se mésallier_. SYN. Nubo. USUS: Quod e patriciis enupsisset nobilis, reprehenditur. ĒNŬCLĔĀTĒ, _Clairement_, _correctement_. USUS: Presse et enucleate de re aliqua dicere. ĒNŬCLĔO, as, avi, atum, are, a. _Rendre clair_, _expliquer_. SYN. Explico, enarro, aperio. USUS: Genus dicendi enucleatum. Cf. Explico. ĒNŬMĔRĀTĬO, ōnis, f. _Énumération_, _dénombrement_; _récapitulation_. EPITH. Falsa, iniqua, necessaria, oratoria, reliqua, tota, vitiosa, utilis. USUS: Enumeratio res fusas et disperse dictas in unum cogit. ĒNŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Calculer_, _énumérer_, _récapituler_. SYN. Numero, recenseo, percenseo, oratione percurro, persequor. ADV. Copiose, memoriter. USUS: Quis tua beneficia enumerare et consequi possit? ĒNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Proposition_, _récit_. SYN. Effatum, pronuntiatum, axioma, enuntiatum, pronuntiatio. EPITH. Vera ac falsa. USUS: Explicanda est vis ratioque enuntiationum. ĒNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Énoncer_, _exprimer_, _proposer_. SYN. Pronuntio, propono, effero, dico. ADV. Repente. USUS: 1. Si quærit, quid sentiam, plane enuntiabo. Enuntiare mysteria religionum. 2. Patefacio, significo, aperio, _dévoiler_, _découvrir_, _révéler_. Sociorum consilia aliis enuntiavit. Cf. Affero. 1. ĔO, is, īvi _vel_ ĭi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller_, _marcher_. SYN. Vado, iter facio, iter habeo, iter mihi est, aliquo proficiscor, pergo, concedo, iter persequor, iter confero. PHRAS. 1. Paucis horis multa passuum millia ivit, _en quelques heures_, _il fit plusieurs milles_. Multa passuum millia decurrit, pervolavit; progressus est mirabili alacritate ad multa passuum millia; emensus itinere est multa passuum millia; multorum millium iter confecit. 2. Quo is? _Où allez-vous?_ Quo te agis? quo te rapis? quo te capessis? quo te nunc corripis? quo te pedes? quo tendis? quo citato cursu concedis, pergis, ambulas? quo te nunc ducis? quo contendis? quem locum petis? quo tam celeri passu te confers? quo gressum dirigis? 3. (Ivit per postam, VULG.), _il alla en poste_. Per dispositos equos incredibili celeritate in urbem evolavit; cisiis in urbem advolavit; meritoriis equis citato cursu ad urbem contendit. Citatis equis; equis publicis contento cursu ad urbem festinavit. 4. Pedetentim ire, _aller pas à pas_, _lentement_. Presso gradu incedere; sedato gradu; tardius, segnius incedere, progredi. 5. Tacite ire, _marcher en silence_. Suspenso gradu; suspenso vestigio; tacite adrepere; placide, libratis ita vestigiis incedere, aures ut fallat. Laneo pede oberrare. Gradu clementi et silentio incedere. Furtivo pede adrepere. Cf. Abeo, Accedo. USUS: 1. In exilium ire, _aller en exil_. Inficias ire, _aller à l’encontre_, _nier_. In posessionem ire, _entrer en possession_. Ire in hominem, _s’élancer sur_, invado. 2. Progredior, _être_, _exister_, _se trouver_. Incipiunt res melius ire. Prorsus res ibat. Eo celeriter. Cf. Celer, Festino. 2. ĔO, _Au point_. SYN. Idcirco; usque eo. PHRAS. Eo res venit, ut prope desperandum sit, _la chose en est venue à ce point qu’elle est presque désespérée_. Eo rem produxere; ad id loci ventum est; in eum locum res adducta, reducta, deducta est; eo progressi sumus. Res eo loci est. Id illorum hominum malitia effectum est; huc recidere illa; in eum casum venimus; ea tela texitur; eo devoluta res est; eo decursum est, in eo sumus; huc processum est, in id loci redacti sumus; eo res rediit, huc res nostræ evasere, ut pro desperatis habendæ sint. USUS: 1. Eo feci, non quod te egere putarim, sed quod, etc. Eo hæc dicta sunt, in eam partem disputata, ut, etc. 2. Tanto, _d’autant_, cum Comparativis nominum et adverbiorum. Ille confidebat, et eo magis, quod, etc. 3. Ad illum terminum, _jusque là (sans mouv.)_. Si non ad extremum, sed usque eo, quo opus erit. ĔPHĒBUS, i, m. _Adolescent_, _jeune homme (vers l’âge de 15 ans)_. SYN. Adolescens; Puer nobilis ex regia cohorte. USUS: Postquam ex ephebis excessit, _étant sorti de l’adolescence_. E gregibus epheborum vix singuli pulchri. ĔPHĒMĔRIS, ĭdis, f. _Journal_. SYN. Liber, commentarius, in quem quotidiana acta referuntur. USUS: In ephemeridem referre. ĔPHIPPĬA, ōrum, _Couverture de cheval_, _housse_. SYN. Stragula, quibus insternuntur equorum ornamenta, præsertim sella. USUS: Puto, concedi nobis oportere, ut Græco verbo utamur, siquando minus occurreret Latinum, ne hoc solis ephippiis concedatur. ĔPĬCUS, a, um, _Épique_. SYN. Heroicus. USUS: Ennius, poeta epicus. ĔPĬGRAMMA, ătis, n. _Petite pièce de vers_, _épigramme_. USUS: Epigramma in aliquem facere. ĔPĬLŎGUS, i, m. _Épilogue_, _péroraison_. SYN. Peroratio, conclusio, orationis exitus, pars operis extrema. EPITH. Lenior, miserabilior, sane disertus. USUS: Exstat ejus peroratio, quæ epilogus dicitur. Conclusio est exitus et determinatio totius orationis, quæ a Græcis epilogus nominatur. ĒPĬPHŎRA, æ, f. _Écoulement produit par une maladie_, _flux d’humeur_. SYN. Humoris destillatio. EPITH. Tanta. USUS: Tanta epiphora oppressus, ut loqui non posset. ĔPISCŎPUS, i, m. _Inspecteur_. SYN. Custos, speculator. USUS: Pompeius me Campanæ oræ episcopum voluit, _Pompée me préposa à la garde des côtes de Campanie_. Ĕpiscŏpus, i, m. _Évêque_. SYN. Antistes Sacrorum, Præsul. PHRAS. 1. Episcopus creatus est, _il fut créé évêque_. Ad Episcopi gradum, ordinem, honorem evectus est; in Antistitum sacrorum ordinem adscriptus, adlectus, cooptatus est. 2. Episcopatum Albanensem accepit, _il reçut l’évêché d’Albe_. Ad insulas Albanenses evocatus est; Albanensis Ecclesiæ cura illi demandata est. Rerum sacrarum princeps apud Albanenses; Albanensium Antistes renuntiatus est. Jus summum sacrorum apud Albanenses obtinuit; summo apud Albanenses sacerdotio auctus, ornatus est; Albanensium Ecclesiæ præfectus, præpositus est; Præsul datus est. Mitra pedoque in Albanensium Antistitem est inauguratus. 3. (Episcopus suffraganeus, VULG.), _Coadjuteur_. Episcopi vicarius; qui vicariam Ecclesiæ procurationem, administrationem habet; Episcopi partes agit; munus sustinet, peragit, exequitur, præstat. 4. Episcopatum erigere, _ériger un évêché_. Urbem Episcopi sede ornare; Episcopi sedem in urbe collocare. ĔPISTŎLA, æ, f. _Lettre_. SYN. Litteræ. EPITH. Antiquissima, valde bella; brevis, brevior, brevissima, disertissima, dulcissima, elegantissima, extrema, falsa, grandis, gratissima, gravis, plena rerum, hodierna, inscripta patri suo, paulo gravior, inanis, innocens, tempestiva, interior, jucundior, levior, liberior, longior, longissima; maxima, minuscula, modestior, objurgatoria, optima, perhumana, pervetus, pervulgata, plena consilii summæque benevolentiæ, plena festinationis et pulveris, plena jucunditatis, plena stomachi et querelarum, plenior, ponderosa, plena omnium non modo actorum, sed etiam opinionum, præclara, propior, proxima, pusilla, recens, recentior, recentissima, suavis et gravis, superior, tantula, verbosior, vetus. Epistolæ crebræ longæque, dignæ, primum iniquæ, deinde contrariæ, postremo in aliquem contumeliosæ, jucundæ, molestæ, multæ, odiosæ, plenæ omnium probrorum, quotidianæ, selectæ, cum sparsæ sale humanitatis, tum amoris notis insignes, suavissimæ, subtiles. USUS: 1. Epistolam scribere plenam festivitatis et leporis; exarare, elucubrare. Dictare, texere epistolam plenam stomachi et querelarum; epistolam bene longam, sparsam sale humanitatis et amoris notis insignem mittere, _écrire une lettre_. 2. Epistolam elicere, _obtenir une lettre_. 3. Lacessere epistola, obtundere, _fatiguer qqn par des lettres_. 4. Afferre; reddere epistolam, requirere, exspectare, _rendre, attendre une lettre_. 5. Epistolam accipere, _recevoir une lettre_. 6. Epistolam complicare, obsignare, _plier, cacheter une lettre_. 7. Epistolam resignare, solvere, aperire, vinculum epistolæ solvere, _décacheter une lettre_. 8. Epistolæ rescribere, respondere, _répondre à une lettre_. 9. Epistolam dilacerare, conscindere, _déchirer une lettre_. 10. Epistolam comprimere, supprimere, premere, _anéantir une lettre_. Cf. Litteræ, Scribo. ĔPĬTĂPHĬUM, ii, n. _Épitaphe_, _inscription_ _tumulaire_. SYN. Sepulcri inscriptio. ĔPĬTŎME, ēs, f. _Extrait_, _abrégé_. SYN. Compendium capita libri et summam complectens. USUS: Epitomen Bruti mihi mittas. ĒPŌTO, as, avi, atum, are, a. _Boire entièrement_. USUS: Veneno epoto concidit. ĔPŬLÆ, arum, f. pl. _Banquet_, _festin_. SYN. Cibi præstantes, exquisiti. EPITH. Conquisitissimæ, funestæ, horribiles, moderatæ, profusæ, pulcherrimæ, quotidianæ, solemnes. USUS: Epulis exquisitis mensas exstruere. Apud vos nec libidinum, nec epularum modus est. Mens cogitationum epulis saturata. Cf. Convivium. ĔPŬLĀRIS, e, gen. com. _De table_, _de festin_. USUS: Epularis accubatio amicorum. ĔPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Repas_, _festin_. USUS: Quæ ad mensam et epulationem attinent. Cf. Convivium. ĔPŬLO, ōnis, m. _Épulon_, _prêtre qui présidait aux festins des sacrifices_. USUS: Epulones Jovis maximi. Præfecti epularum, qui epulas Diis instituendi potestatem habebant. ĔPŬLOR, āris, atus sum, ari, d. _Assister à un festin_, _faire bonne chère_. SYN. Convivor; epulas do. ADV. Modice, opipare. USUS: Opipare, hilarem in modum cum sodalibus epulabamur. Cf. Convivium. ĔPŬLUM, i, n. _Festin_, _banquet_. SYN. Convivium publicum. EPITH. Funebre, magnificum. USUS: Epulum dare populo. Sepulcrum alicujus cantibus, et epulis celebrare. ĔQUA, æ, f. _Cavale_. USUS: Greges nobilissimarum equarum abacti. ĔQUES, ĭtis, m. _Chevalier romain_; _cavalier_. SYN. Qui equo meret, vir equestris ordinis. USUS: Equitum turma; equitum manus. Equites ordini senatorio proximi. Equites desultorii, dimachi, _dragon_, loricati, _cuirassier_. ĔQUESTRIS, e, gen. com. _Des chevaliers_, _de l’ordre équestre_; _de cavalier_. SYN. Quod equitum est. EPITH. Dignus contumelia, honestus, cumprimis honestus, eruditissimus et Græcis litteris antiquitatisque nostræ, scriptorum veterumque litterate peritus. Amicissimus, locuples, ornatissimus, spectatus, splendidus, gratiosus, splendidissimus. Auxiliarii, boni et locupletes, conjunctissimi concordia, cupidi alicujus rei, graves, non obscuri, neque ignoti, illustres, non optimi, veteres, nudi, plurimi, lautissimi et honestissimi, proximi dignitate ordinis senatorii. USUS: Equestres pedestresque copiæ. Equestris splendor. Statua equestris. Cicero equestri loco natus. Equestris pugna. Equestris procella, _charge de cavalerie_. ĔQUĬDEM, _Certes_, _certainement_. SYN. Ego quidem, ego vero, et quidem, quidem. USUS: Equidem doleo, quod male habeas. Vestræ equidem cœnæ jucundæ sunt. ĔQUĪNUS, a, um, _De cheval_, _de jument_. USUS: Seta equina. ĔQUĬTĀTŬS, ūs, m. _Cavalerie_. SYN. Equitum turmæ; equitum munus, agmen equestre; alarii, equestres copiæ. USUS: Ita paratus ab equitatu et peditatu, ut, etc. ĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Aller à cheval_. SYN. Equo vehor, _vel_ vector, equo iter facio, in equo sedeo, vehor. USUS: Equitabat cum suis delectis equitibus. Cf. Equus. 1. ĔQUŬLĒUS, ei, m. _Jeune cheval_, _poulain_. SYN. Equulus. USUS: Equuleorum vis effrenata fame debilitatur. 2. ĔQUŬLĔUS, ei, m. _Chevalet_. USUS: Ex equuleo suspendi, equuleo torqueri, _éprouver les tourments du chevalet_. Ponite vobis ante oculos vincula, verbera, equuleum, carnificem, tortorem. ĔQUŬLUS, i, m. _Poulain_. SYN. Junior equus, equuleus. EPITH. Nobilis, argenteus. ĔQUUS, i, m. _Cheval_. EPITH. Æneus, alacer, ferocitate exsultans, fortis, victor, inanis, intractatus et novus, melior, nobilis, pretiosus, publicus. PHRAS. 1. In equum ascendere, _monter à cheval_. In equum insilire; conscendere, inscendere equum. 2. Equo imponi, _être hissé sur un cheval_. In equum sublatus, illatus, impositus, subjectus est. 3. Equo insidere, _être assis sur un cheval_. Equo vehi, vectari, in equo sedere, vehi, equo sublimem ire. 4. Equo proficisci, _partir à cheval_. Equo expeditum provolare, flumen transmittere; equo se conferre aliquo; advehi equo; citato equo ferri. 5. Equum concitare, _pousser un cheval, le faire courir_. Admittere equum in hostem, equo calcaria subdere, adhibere, admovere. Citare equum; equum calcaribus incendere, incitare; equum in hostem agere, jumentum calefacere, cursum equi incitare; equum calcaribus concitare. 6. Equo celerrime provehi, _courir au grand galop_. Citato equo; equo calcaribus incenso; subditis calcaribus, effuso cursu ire, ruere, proruere, provolare; laxatis habenis invehi; effusis habenis evehi; detractis frenis equum concitatum calcaribus permittere; effrenatum equum, equum effrenum in hostem immittere. 7. Ex equo descendere, _descendre de cheval_. Desilire in pedes; desilire, descendere ex equo. 8. Equites jussit ex equis descendere, _il ordonna aux cavaliers de descendre de cheval_. Equitem ad pedes deduxit. 9. Ex equo decidit, _il tomba de cheval_. Jam dudum ægre hærens in equo ad terram defluxit; ex equo cecidit, decidit; de equo lapsus est. 10. Ex equo præcipitatus est, _son cheval le jeta à bas_. Effusus in præceps est; equo dejectus est. Cf. Cado, Decido. 11. Circumagere frenis equum, _tourner bride_. 12. Frenos inhibere, _serrer le mors_. 13. Equo advehi, adequitare equo, advolare, _accourir à cheval_. 14. Equos jungere currum tracturos, _atteler des chevaux à un char_. 15. Equos abjungere, _dételer les chevaux_. ĒRĀDĪCO, as, avi, atum, are, a. _Arracher_. SYN. Evello. Cf. Destruo. ĒRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Arracher_, _extirper_. SYN. Ex animo cupidinem eradere. ĒRECTUS, a, um, _Élevé_; _fier_, _superbe_; _animé_. SYN. Stans, celsus. USUS: Is vagatur lætus, et erectus toto foro. Alacri animo, et erecto. Erectior hac oratione senatus. Cf. Alacris. ĒREPTĬO, ōnis, f. _Spoliation_, _vol_. ĒREPTOR, ōris, m. _Voleur_. SYN. Direptor. USUS: Iste bonorum possessor, ereptor, expulsor. Civitatis, libertatis ereptor. ERGA, _Envers_, _pour_. SYN. Adversum, adversus. USUS: Tua voluntas erga me, meaque erga te par et mutua. Habere benevolentiam erga aliquem. Summa Pompeii merita erga me meamque salutem. Tuum erga meam dignitatem studium. ERGASTŬLUM, i, n. _Prison d’esclaves_. SYN. Mancipiorum carcer. USUS: Compingere aliquem in ergastulum. Ergastula solvere, captivos liberare. ERGO, _A cause de_; _donc_. SYN. Igitur, causa. USUS: Ergo nemo non miser est. Virtutis ergo præmio donare, _récompenser la vertu_, _donner le prix de sagesse_. Funeris ergo ne plangant mulieres. ĒRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Dresser_, _relever_. SYN. Tollo, extollo, excito. )( Inclino, abjicio. ADV. Alte, paululum se. USUS: 1. Natura cum cæteras animantes abjecit ad pastum, solum hominem erexit, et ad cœli conspectum excitavit. 2. Excito, confirmo, consolor, invito, _relever de l’abattement_, _rendre le courage_, _ranimer_. Erigere animum demissum et depressum, et respirare e metu. Erigere et recreare afflictum. Ad audiendum aures erigere, et animum attendere. Quem fortuna erexit ad gloriam, virtus extulit ad laudem. Erigere, rectum constituere, levare, attollere. Erigere se et in pedes excipere. Erigere se, et corpus in cubitum levare. Cf. Confirmo, Consolor. ĒRĬPĬO, is, ŭi, reptum, ere, a. _Emporter_, _enlever de force_; _délivrer_. SYN. Aufero, adimo, extorqueo. )( Do, confero. ADV. Ad extremum e manibus, crudeliter, impune, plane, plane alacritatem animi, privatim, publice, indignissime civitati, nominatim, penitus, subito, undique. PHRAS. Vide, ne tantum tibi bonum eripiatur, _veillez à ce que l’on ne vous ravisse un si grand bien_. E manibus extorqueatur; e manibus elabatur; tibi excutiatur; ne tanto bono frauderis; ne alius id bonum occupet, præcipiat. Cf. Amitto, Jactura, Perdo. USUS: 1. Eripere sibi tempus aliquod ex summis occupationibus. Facultatem simul ac voluntatem gerendæ rei mihi eripuit. Lucem alicui, vitam, conspectum rei optatissimæ eripere. 2. Libero. Aliquem e miseriis; alicui timorem eripere. E morte tuus te pudor eripuit. Cf. Libero, Privo, Furor. ĒRŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Arrodo, derodo. ĒRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Distribution_. SYN. Distributio. USUS: Erogatio pecuniæ. ĒRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Distribuer_. SYN. Distribuo. ADV. Privatim, publice. USUS: Erogasti pecunias ex ærario. Pecunia in classem erogata. Cf. Largior. ERRĀBUNDUS, a, um, _Errant_. USUS: Errabundi domos pervagabuntur. ERRĀTĬCUS, a, um, _Quierre_, _vagabond_. USUS: Vitis erratico et multiplici lapsu serpens. ERRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’errer_, _de s’égarer_. SYN. Error. USUS: In cœlo nec fortuna, nec erratio, nec vanitas inest. ERRĀTUM, i, n. _Erreur_, _faute (involontaire)_. SYN. Mendum, error. EPITH. Commune, fabrile, intolerabile, minimum. USUS: Agnoscere erratum; errato veniam petere. Defendas velim tolerabile erratum. Non hoc meum erratum est, sed tuum. Cf. Error. ERRO, as, avi, atum, are, n. _Errer_, _se tromper_. SYN. Labor, pecco, offendo, prolabor, per errorem labor, errore ducor, in errore versor, error mihi objectus est, consilio labor, errore captus sum, in errorem rapior, in culpa sum; vagor, evagor. ADV. Diutius, latius, licenter, longe, multum, pariter, propemodum, valde, vehementer. PHRAS. 1. Errare cujusvis hominis est, _tout homme peut se tromper_. Imprudentia labi; titubare aliquando et hallucinari; vulgi opinione in errorem rapi, omnium est. Nemo est, qui non offendat sæpius, et aliquo incurrat; qui nihil peccati admittat; qui semper consistat; qui ab officii religione interdum non declinet; qui nihil peccet; cujus nullum sit delictum, lapsio, titubatio; cui nullus usquam error objiciatur, offundatur; qui de via, de recto non aberret; quem nullus error implicet. Cf. Labor, Pecco. 2. Multum erras, _vous vous trompez beaucoup_. Tota erras via; toto cœlo aberras; janua aberras; a via degrederis, deflectis, declinas, divertis. 3. In portu impingis, _vous bronchez dès le premier pas_. In limine offendis. USUS: Cujusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis, in errore perseverare. Errare malo cum Platone, quam cum his sapere. Cf. Error, Aberro. ERROR, ōris, m. _Erreur_, _faute_. SYN. Peccatum, erratum, erratio, lapsio, prolapsio, falsa opinio; culpa, flagitium. EPITH. Communis, diuturnus, humanus, longus, magnus, maximus, mediocris, obscurus, perniciosus, similis, summus, tantus, turpis; magni, maximi, multi, privati, turbulenti, varii. PHRAS. 1. In errorem conjicere aliquem, _induire qqn en erreur_. In errorem inducere; errorem alicui objicere; errorem gignere, creare; errorem alicui offundere; erroris complere aliquem; erroris implere. 2. In errore esse, _être dans l’erreur_. Errore capi; falsa opinione duci, imbui, affici; errorem cum lacte sugere; in errore versari; error me tenet et veri ignoratio; error et caligo in animo effusa est; errores me implicant; erroribus cæcari; in errorem labi, mente labi. 3. Errorem deprehendere, _saisir sa méprise_. Erratum agnoscere; caliginem discutere; e tenebris in lucem emergere. 4. Errorem alicui adimere, _ouvrir les yeux à qqn_. Errorem eripere, depellere, tollere, eximere, extorquere. Deducere aliquem ab errore, avertere. Errore alterum exsolvere, levare. Errorem corrigere. 5. Errorem deponere, _revenir d’une erreur_. Redire rectam in semitem; veram in viam redire. 6. Errore carere, _être sans faute_. Cf. Peccatum, Flagitium. ĒRŬBESCO, is, rŭbŭi, escere, n. _Rougir_. SYN. Rubeo, pudet. PHRAS. Ad criminis suspicionem erubuit, _il rougit au seul soupçon de crime_. Suffusus illi rubor est; rubore suffusus fuit; rubor consecutus est; capite demisso terram intuitus est; in ruborem datus est. Cf. Pudet, Verecundus. USUS: Non erubuit ille ora vestra. Pudici etiam de pudicitia loqui erubescunt. Digna res est, in qua omnes erubescant. ĒRUCTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Roter_; _vomir_. SYN. Ructo, jacto, crepo, erumpo. ADV. Turpissime. USUS: In convivio eructant cædem bonorum, _dans leurs festins, ils vomissent des menaces de mort contre les gens de bien_. ĒRŬDĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Former_, _instruire_. SYN. Doceo, instituo, imbuo, instruo; ad humanitatem informo, expolio, operum initia trado. ADV. Egregie. USUS: Erudire juventutem laboribus; aliquem in jure civili. Erudire liberos ad pietatem, ad majorum instituta. Cf. Doceo. ĒRŬDĪTĬO, ōnis, f. _Savior_, _science_, _instruction_. SYN. Doctrina, institutio. EPITH. Digna, liberalis, perfecta, præclara, summa. USUS: Vir præstans ingenio, præclara eruditione, doctrina perfecta. Cf. Litteræ, Eruditus. ĒRŬDĪTĒ, _Savamment_, _en homme instruit_. USUS: Eruditius disputare. ĒRŬDĪTUS, a, um, _Instruit_; _savant_, _habile_. SYN. Doctus, perpolitus, philologus. ADV. Leviter, liberaliter, maxime, perfecte, plane. USUS: Eruditus, qui omnibus bonis artibus politus est. Doctrina et optimarum artium studiis eruditus. Socraticis disciplinis et institutionibus eruditus. Homo de schola et a magistro, et Græcis litteris eruditus; animus eruditus, qui semper aliquid ex se promat, quod delectet. Græci diutina servitute ad nimiam assentationem eruditi. Eruditus in Philosophia. Cf. Doctus, Peritus, Discipulus, Ingeniosus. ĒRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Sortir avec impétuosité_, _s’élancer_; _éclater_, _se montrer_. SYN. Exeo, evado, eruptionem facio; exardeo, effervesco. ADV. Aliquando, undique fortiter. PHRAS. 1. Erumpet tandem hoc malum ad perniciem civitatis, _ce mal éclatera enfin pour le malheur de la cité_. Emerget, ebulliet, prorumpet latens malum; vincula claustraque omnia perfringet tecta eatenus et dissimulata perfidia; consilia illa nefaria, compressa ad hunc diem et constricta subito se profundent et ejicient. Fiet quædam velut vitiorum eruptio; effundet se ad urbis perniciem pestilens id malum. 2. Erumpunt ex capta urbe, _ils se précipitent hors de la ville prise d’assaut_. Effundunt se portis; ejiciunt se ex urbe; evolant ex urbe; projiciunt se ex urbe; erumpunt se portis foras; profundunt se portis; proripiunt se portis foras; eruptionem ex urbe faciunt; refractis portarum claustris ex urbe provolant, effunduntur. Cf. Impetus. USUS: Erupit tandem e latebris conceptus dudum furor. Vis improborum diu collecta et inveterata compresso odio erumpebat in actum; in fortunas civium. Venus, risus erupit; vitia erumpunt. ĒRŬO, is ŭi, ūtum, ere, a. _Extraire_; _découvrir_; _arracher_, _déraciner_. SYN. Eligo, eripio, extraho, protraho. USUS: Aliquid indagare, invenire; e tenebris, ex abdito eruere. Eruere obruta. Hoc nunquam mihi erues, _vous ne m’enleverez jamais cette idée de l’esprit_. Cf. Extraho. ĒRUPTĬO, ōnis, f. _Sortie_; _invasion_, _excursion_. EPITH. Præclara, salutaris. USUS: Fecere acrem eruptionem obsessi, _les assiégés firent une sanglante sortie_. Fortius obsidentes eruptionem sustinuere, repulere, repressere. ESCA, æ, f. _Nourriture_. SYN. Cibus. EPITH. Contemptissima, temperata. USUS: Voluptas esca malorum, qua capiuntur, ut hamo pisces. Tenuissimo victu, contemptissimis escis et potionibus vivere. Escam cuidam objicere, spargere. ESCŬLENTA, ōrum, n. pl. _Mets_. SYN. Escæ, cibi. USUS: Ea pars oris, qua esculentis et poculentis natura iter patefecit. ESCŬLENTUS, a, um, _Nourrissant_, _succulent_. SYN. Escas redolens. USUS: Frusta esculenta. Eligere, quæ sunt esculenta. ESSĔDĀRĬUS, ii, m. _Soldat qui combat sur un char_. SYN. Auriga essedi. ESSĔDUM, i, n. _Char_. USUS: Vehebatur essedo tribunus. Vehiculi genus. ESTO, _Soit_. Vox concedentis. USUS: Esto hoc imperite. Esto, concedatur hæc quoque acerbitas. ĒSŬRĬES, ĕi, f. _Faim_, _appétit_. SYN. Fames. USUS: Miserebar ejus esuriei. Cf. Fames. ĒSŬRĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ire, n. et a. _Avoir faim_. SYN. Fame fatigor, conficior; famem tolero. USUS: Nostri milites esurire et algere consueverunt. Cf. Fames. ET, _Et_. SYN. Que, etiam, jam vero etiam, item, itemque. USUS: Ille tamen et alacer venit. Agrum ei dedisti, et immunem. ĔTĔNIM, _En effet_, _à la vérité_. SYN. Nam, enim, sed enim, quippe. USUS: Etenim rem totam breviter recognoscite. ĔTĒSĬÆ, ārum, f. pl. _Vents étésiens_. SYN. Venti stati, qui quotannis post Caniculæ exortum fiant diebus quadraginta. USUS: Venti etesiæ tempestivi, et salutares hominibus juxta ac pecudibus, quorum flatu nimii temperantur calores, et maritimi cursus celeres et certi diriguntur. Ethnĭcus, i, _Païen_. PHRAS. Qui nullam Christianæ Religionis disciplinam acceperunt; quos DEUS vera sui cognitione non afflavit; quorum animi densissimis errorum tenebris involuti ea, quæ nobis divinitus affulsit, veritatis luce carent; homines a vera DEI cognitione alieni; expertes doctrinæ divinioris; falsorum numinum cultores; antiquæ superstitionis sectatores; oppressi superstitionum tenebris, verique cultus divini expertes. ĔTĬAM, _Même_, _aussi_, _encore_. SYN. Et, item, vel. USUS: Nobis etiam illa cognitio, nihil hoc proderit, etiam nocebit gravissime. Voce, motu, forma etiam magnifica. ĔTĬAMNUNC, _Jusqu’à présent_, _encore maintenant_. SYN. Nunc etiam, etiamnum, adhuc etiam tum. USUS: Sed tota res etiamnunc fluctuat. ĔTĬAMSI, _Quand même_, _quoique_. SYN. Etiam ut, quamvis, licet, quantumvis, tametsi, ut, utut, etsi. USUS: Etiamsi periculum foret nullum. Etiam, ut periculi nihil sit. Ut res sit minime periculosa, tamen, etc. ĔTĬAM ATQUĔ ĔTĬAM, _A plusieurs reprises_, _bien des fois_, _souvent_; _de plus en plus_. SYN. Magnopere; magis ac magis; magis magisque, majorem in modum. ETSI, _Quoique_, _bien que_. SYN. Etiamsi, tametsi. USUS: Etsi non dubitabam, quin, etc. ĔTY̆MŎLŎGĬA, æ, f. _Étymologie_. SYN. Notatio, etymon vocabuli. USUS: Verborum interpretationem et etymologiam inquirere. ĔTY̆MON, i, n. _Étymologie_. SYN. Etymologia. Euchăristĭa, æ, _L’Eucharistie_, _le Saint Sacrement de l’Autel_. PHRAS. 1. Sacrosanctum Christi Corpus; cœleste convivium; Epulum divinum; Hostia divina augustissimumque Christi corporis mysterium; Corporis ac sanguinis Christi divina mysteria; arcanum latentis sub panis specie Christi DEI mysterium. Cf. Communio S., Cœna Domini, Consecro S. Hostiam. 2. Eucharistiam suscipere, _recevoir la sainte Communion_. Ad mensam divinam accedere; cœlesti excipi convivio; divinum convivium celebrare; percipere sacrosancta mysteria; ad sacram synaxin accedere; inire divinum convivium; a cœlesti convivatore cœlestibus et immortalibus epulis ad aram accipi; divino pane sese reficere. Cf. Communio sacra, Viaticum sacrum. EUGE! _Courage!_ Interjectio laudantis, gratulantis. EUMĔNĬDUS, um, f. pl. _Les Furies_, _les Euménides_. SYN. Furiæ. USUS: Speculatrices et vindices facinorum et sceleris Eumenides. EUNŪCHUS, i, m. _Eunuque_. SYN. Castratus. EURĪPUS, i, m. _Détroit_. USUS: Quod fretum, quem Euripum tot motus, tantas ac tam varias habere putatis agitationes fluctuum, quot iste, etc. ĒVĀDO, is, ēvāsi, ēvāsum, ere, n. _Sortir_, _s’échapper_. SYN. Effugio, elabor, emergo, exeo. PHRAS. Qui tandem ex hoc periculo evadam? _Comment enfin pourrai-je échapper à ce danger?_ Qua tandem ratione e discrimine emergam? ex ista flamma; ex hoc labyrintho elabar, evolabo? ex hoc judicio me eripiam? Quæ me salus hoc e periculo servabit? Qua vi, qua ope ex his laqueis me exuam? his vinculis me explicabo? has insidias, hæc tela effugiam? ex his angustiis enatabo? ex scopulis his enavigabo? Nullum exitum reperio, adeo res tota vacillat et claudicat. Ex hac nassa non exibo, nisi occulte surripiam me. Diverticulum nullum reperio. Non modo non effugiam, sed ne moram quidem mali assequar. Ni anguilla sim, non elabar. Cf. Effugio. USUS: 1. Summus vir, orator inclitus, ex humili evasit. In dies asperior evasit. 2. Evenio, cado, _parvenir à_, _aboutir à_; _s’accomplir_. Videbo, quo hæc evasura sint; quorsum hæc evadant. Aliquando id quod somniamus, evadit. Id, sicut prædictum fuerat, evasit. 3. Erumpo, exeo, aufugio, evolo, _passer_, _franchir_, _traverser_. Ægrotus evasit ex morbo, navis e periculo, exercitus ex insidiis. Cum animus hic e corpore evaserit. Cf. Elabor. ĒVĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _courir çà et là_, _s’écarter_. SYN. Vagor, decedo via. ADV. Longius. USUS: Appetitus longius evagantur, finemque et modum transeunt. Cf. Vagor. ĒVĀNESCO, is, ānui, escere, n. _S’évanouir_, _se dissiper_. SYN. Vanesco, ad nihilum recido, in nihilum occido; exaresco, obsolesco; e conspectu me aufero, oculis subducor. PHRAS. Evanuit vigor tuus pristinus, _votre vigueur première a disparu_. Consenuit tuus ille ardor; vix, ac ne vix quidem de veteri vigore tuo apparet, superest, reliquum est; diuturnitate, vetustate vigor ille tuus contabuit, obscuratus est, exolevit; abiit vis illa corporis, et defluxit; dilapsus est animi vigor, ut jam vix eumdem agnoscamus. USUS: Spes nostra extenuatur, evanescit. Jam prope evanuerat Hortensius, _déjà Hortensius n’était plus que l’ombre de lui-même_. Omnis gloria ejus, et memoria evanuit. ĒVANGĔLĬA, ōrum, n. pl. _Présents accordés pour l’annonce d’une bonne nouvelle_. SYN. Præmia ob jucundum nuntium dari solita. USUS: Epistolis tuis evangelia quæ reddam, nescio. Evangelium prædicare, vox Eccles., _prêcher l’Evangile_. Evangelium promulgare; Evangelii lumen terris barbaris inferre; legem JESU CHRISTI promulgare; monumenta Christi, DEI res gestas institutionesque complexa populo exponere, explicare. Christianæ disciplinæ fontes ex Evangelii libris ostendere, detegere, aperire. ĒVASTO, as, avi, atum, are, a. _Ravager_, _dévaster entièrement_. SYN. Vasto. Cf. Vasto. ĒVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Transporter_, _emporter_. SYN. Tollo, effero. USUS: Signa plaustris evecta et asportata. ĒVELLO, is, velli _vel_ vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher_; _déraciner_. SYN. Exstirpo, convello. )( Infigo. ADV. Difficilius, penitus, radicitus, timide. USUS: Novas opiniones evellere. Hunc mihi ex animo scrupulum; has spinas e memoria non evelles. Omnia mala e republica funditus evellit. Cf. Adimo, Libero. ĒVĔNĬO, nis, vēni, ventum, ire, n. _Sortir de_; _arriver_, _avoir lieu_. SYN. Evado, obvenio, cado, fio, obtingo, exitum habeo, accidit, usu venit, intercedo. ADV. Bene, casu, contra, facile, fauste, feliciter, male, nec opinato, optime, perraro, profluenter, prospere, rare ac insolenter, temere, vulgo. PHRAS. 1. Verebar ne res ita eveniat, _je craignais que la chose n’arrivât ainsi_. Ne ita cadat; ita contingat; eo evadat; ne ea, quæ prædixi, consequantur; ne ex illo consilio hæc emanent; ne id quod usu venturum opinione præceperam, incidat. 2. Res ea mihi feliciter evenit, _l’affaire a bien tourné_. Fauste, belle, prospere cecidit; ex sententia cessit; prospere processit; lepide sub manus successit, exitum optabilem habuit. Cf. Cedo. 3. Id consilium male evenit, _nos desseins ont échoué_. Male cessit; secus cecidit, ac ominabamur; bona initia non similes exitus habuere; haud quaquam prospere, cum ad effectum operis ventum est, cœptis successit; secus omnia processere, nec quod intendebamus, effecimus; haudquaquam ad consilium eventus respondit. Cf. Cedo, Accidit, Fortuna, Successus. USUS: Nihil nobis adversi evenit. Multa improbis incommoda eveniunt. Recta consilia haud bene evenerant. Mihi omnia, quæ ago, lepide prospereque eveniunt. ĔVENTUM, i, n. _Evénement_, _résultat_, _effet_. SYN. Eventus, exitus, casus, res, fortuna. EPITH. Commune, dubium. USUS: Eventa magis quam causas quæri oportet. Plerique consilia eventis ponderant. Causæ eventorum magis movent, quam eventa ipsa. Conscribe historiam eventorum meorum. ĒVENTŬS, ūs, m. _Événement_, _issue_, _dénoûment_, _conclusion_. SYN. Exitus, casus, eventum. EPITH. Dubius, fatalis, humanus, incertus, adversus, secundus, prosper, varius. PHRAS. 1. In omnem eventum, pugnam committere, _livrer bataille à tout hasard_. Rem in casum pugnæ ancipitis committere; rem in prœlii casum dare; ad incertum casum et eventum acie confligere; rem omnem in incerto pugnæ eventu collocare; in pugnæ casum demittere; ad casum objicere; rem communi Marti relinquere. 2. In omnem eventum aliquid peculi reservare, _se réserver quelque argent pour n’importe quelle circonstance_. Ad incertum casum et eventum; ad subita rerum; ad incertos rerum exitus; ad omnes casus subsidia parare. Cf. Casus. USUS: Eventus est alicujus exitus negotii. Consilia primum, deinde acta, postremo eventus. In omnem eventum forti animo et paratum esse. Cf. Accidit, Successus. ĒVERRĬCŬLUM, i, n. _Sorte de filet de pêche_. Ab everrendo dictum. USUS: Indicium, everriculum malitiarum omnium, _jugement qui englobe toutes les malversations_. ĒVERRO, is, i, raum, ere, a. _Balayer_, _nettoyer_; _dépouiller_. USUS: Omnes domos everrit. ĒVERSĬO, ōnis, f. _Renversement_, _destruction_, _ruine_. SYN. Ruina, casus, pernicies, excisio, excidium. USUS: Rerum publicarum eversiones. Omnis vitæ eversio. ĒVERSOR, ōris, m. _Destructeur_. USUS: Eversor civitatis, regnorum. ĒVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Détruire_, _ruiner_. SYN. Deturbo, destruo, eversionem infero. )( Statuo, constituo, confirmo. ADV. Funditus, penitus, plane, sigillatim. PHRAS. 1. Regnum evertit, _il ruina le royaume_. Delevit, sustulit; ejus viribus labefactus regni status concidit, exstinctus est, periit; ejus armis ac potentia fractæ sunt regni opes; vires afflictæ; oppressa libertas; obtrita populi jura; urbes armorum vi perculsæ atque prostratæ. 2. Domum evertit, _il renversa la maison_. Ædes diruit, dissolvit, demolitus est, disturbavit; tecta solo æquavit, adæquavit; ab imo subruit; ad solum diruit. Cf. Destruo. 3. Evertit consilia hominis, _il ruina les desseins de cet homme_. Consilia dissolvit, disturbavit; consilia fregit; consiliis intercessit, occurrit. USUS: Sua confirmare, adversarii evertere. Vi me decrevit, et impressione evertere. Aliquem fortunis omnibus evertere. Virtutis lumen exstinxit; virtutem penitus evertit. Cf. Destruo, Vasto, Ruina, Populor. Ē VESTĬGĬO, _Sur le champ_, _à l’instant même_. SYN. Mox, repente. USUS: E vestigio eo sum profectus. Cf. Statim, Continuo. ĒVĬDENS, entis, omn. gen. _Visible_, _clair_, _manifeste_. SYN. Clarus, certus, perspicuus. )( Obscurus, occultus, dubius. USUS: Evidens est, de quo inter omnes convenitur. Narratio evidens. Res evidentes et perspicuæ. Argumentis agam evidentibus, et signis omni luce clarioribus. Cf. Perspicuus. ĒVĬDENTER, _Évidemment_, _clairement_. USUS: Harum rerum tam evidenter pœnituit. ĒVĬDENTĬA, æ, f. _Clarté_, _évidence_. SYN. Perspicuitas. USUS: Græci energiam, nos evidentiam appellamus. Nulla oratio illustrior est evidentia. ĒVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Se réveiller_. SYN. Vigilo, elaboro, incumbo. )( Indormio. PHRAS. Hoc mane maturius evigilavi, _ce matin, je me suis éveillé plus tôt que de coutume_. Temporius experrectus; ex somno excitatus; somno excitus; somno solutus sum; maturius me somnus reliquit. USUS: In tuo negotio curæ meæ omnes et cogitationes evigilant. Cf. Vigilo, Dormio, Somnus. ĒVINCĬO, is, inxi, inctum, ire, a. _Ceindre (la tête)_. SYN. Vincio. USUS: Corona tempora evincire. ĒVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre complétement_; _obtenir_. SYN. Vinco, pervinco; multa importunitate impetro. USUS: Verres tot testibus evictus. ĒVISCĔRO, as, atum, are, a. _Éventrer_. SYN. Viscera eximo, confodio, discerpo. USUS: Ut tu unquam saxis fixus asperis evisceratus latere penderes. ĒVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _fuite_. SYN. Declinatio. USUS: Evitatio incommodorum. ĒVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _fuir_, _échapper_ à. SYN. Vito, effugio. )( Expeto. USUS: 1. Dolores omnes evitari non possunt. 2. Vitam evito, vitam eripio, _ôter la vie_. Cf. Vito. ĒVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Levée_, _appel en masse_. USUS: Evocationes hominum. ĒVŎCĀTOR, ōris, m. _Qui appelle aux armes_. USUS: Evocator servorum et civium perditorum. ĒVŎCĀTUS, a, um, _Enrôlé_, _levé_. SYN. Miles auxiliarius et externus, ex diversis locis coactus. USUS: 1. Evocatorum firma manus. 2. E patria evocatus, non expulsus, arcessitus, _appelé_. ĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Attirer_, _inviter_; _causer_, _produire_. SYN. Elicio, invito, excito, exsuscito. ADV. Magnopere. USUS: Misericordiam oratione evocare. Mercede probitas evocatur. Nulla turpitudo, nullum damnum est, quod non eliciatur et evocetur voluptate. Cf. Voco, Provoco, Cieo. ĒVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_; _s’échapper_, _s’enfuir_. SYN. Avolo, aufugio. ADV. Altius, impune. USUS: 1. E vinculis corporis tanquam ex carcere evolare. Evolavit jam e conspectu nostro; evolavit e judicum severitate, ex illa judicii flamma. Tantus cursus verborum fuit, et adeo evolavit oratio. 2. Ascendo, _s’élever_. Consultum non est, ut ille altius evolet. 3. Vito, effugio, _fuir_, _se soustraire à_. Pœnam vix evolabit. ĒVŎLŪTĬO, ōnis, f. _Action de dérouler_, _lecture_. SYN. Lectio. USUS: Poetarum, librorum evolutio. ĒVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Déployer_, _dérouler_; _exposer_, _expliquer_. SYN. Explico, expono. )( Complico, ADV. Accuratius. USUS: 1. Hujus rei nec principium reperire, nec exitum evolvere possum. Involutam animi sui notionem evolvere; incubantes alienis thesauris ex præda clandestina evolvere. 2. Expendo animo, _pénétrer_. Evolvere naturam omnium rerum. Cf. Explico. ĒVŎMO, is, ŭi, ĭtum, ere, a. _Vomir entièrement_, _rendre_, _rejeter_. SYN. Foras projicio, vomitu egero. ADV. Verius. USUS: Odium, virus acerbitatis suæ in me evomuit. Evomet hanc pestem patria. Quas devorarat pecunias, luxu evomet. Cf. Vomo. ĒVULGO, as, avi, atum, are, a. _Divulguer_, _publier_. SYN. Vulgo, PHRAS. Evulgare rumorem, _répandre un bruit_. Differre famam, rumorem; dissipare sermones, rumorem; efferre alterius ineptias. Cf. Differo, Vulgo, Divulgo. USUS: Civile jus evulgavit, _il vulgarisa le droit civil_. Cf. Edo, Spargo, Rumor. EVULSĬO, ōnis, f. _Action d’arracher_. USUS: Æsculapius primus dentium evulsionem invenit. EX, _De_. USUS: 1. Notat causam efficientem et occasionem, ex qua, a quo, quocirca, unde. Peperit e Pamphilo. Gaudium tibi ex me præstabo. Nunquam ex me doluisti. Ex te duplex me sollicitudo afficit. Ex lege, ex decreto, e formula, e testamento. 2. Materiam designat, _la matière_, _la composition_, _le mélange_. Poculum ex auro; e gemma. Simulacrum ex ære. 3. Parti jungitur, _la cause occasionnelle_, _le motif_. Laborat e renibus, ex oculis, capite. 4. Ad numerum, _seu_ multitudinem refertur, _la subdivision_. Ex intimis unus. Unus ex plebe. Homo ex disertis. 5. Ab, _de_. Ex illo scivi; ex te totum negotium pendet. 6. Post, _après_. Diem ex die exspectare. Ex intervallo regustare litteras. Ex qua ætate, qui exerceri solent, laudantur. 7. Propter, _à cause_. Ex Cnei litteris te in amicitiam recipio. Ex doctrina clarus. 8. Secundum, _suivant_, _d’après_. Hic status maxime est e natura. Vita e Philosophiæ præceptis acta. E sua natura alios fingere. E communi hominum opinione hoc dixit. 9. Modum significat, _la manière_. Ex insidiis; ex improviso; ex insperato hoc mihi gaudium oblatum est; ex occulto. 10. Ex animo, ex animi sententia, _avec cœur_. 11. Ex tempore capere consilium; effutire aliquid, _à temps_. EXĂCERBO, as, avi, atum, are, a. _Aigrir_, _chagriner_. SYN. Irrito, ad iracundiam provoco. USUS: Exacerbata superbia. Cf. Ira, Irrito. EXACTĬO, ōnis, f. _Levée d’impôts_. SYN. Vectigal, tributum, pensio, stipendium. EPITH. Acerbissima, extrema, perfecta, superior, publica. PHRAS. Exactiones facere, _lever les impôts_. Pecunias describere; pecunias imperare. USUS: 1. Exactio capitum et ostiorum acerbissima, _perception odieuse de la cote personnelle et de l’impôt des portes_. Exactio pecuniarum, nominum. 2. Expulsio, _expulsion_, _bannissement_. Cf. Vectigal. EXĂCŬO, is, ŭi, ăcūtum, ere, a. _Aiguiser_. SYN. Acuo, cohortor. )( Deterreo. USUS: 1. Mucronem exacuere in jugulum reipublicæ. 2. Incito, _stimuler_, _exciter_. Industriam alicujus, mentem hortatibus, stimulis exacuere. Cf. Stimulo. EXADVERSUM, _En face_. SYN. E regione, ex adverso. EXÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Construction_. SYN. Constructio, compositio. EXÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Achever_, _mettre la dernière main_. SYN. Ædifico. USUS: Opus institutum exædifica. Templum, navim exædificare. EXÆQUĀTĬO, ōnis, f. _Niveau_, _égalité_. USUS: Hanc exæquationem dignitatis non ferebat ille. EXÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaliser_, _mettre sur la même ligne_. SYN. Æquo, æqualem _vel_ parem reddo, facio. USUS: Amici superiores se cum inferioribus exæquare debent. Pecunia omnem dignitatem exæquat. Pauci pluribus exæquari non possunt. Cf. Æquo, Æquiparo. EXÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. _S’élever en bouillonnant_. USUS: Mare exæstuat. Cf. Ira. EXAGGĔRĀTĬO, ōnis, f. _Élévation (d’âme)_. SYN. Elatio. EPITH. Altissima, maxima animi. USUS: Animi quam altissimi exaggeratio. EXAGGĔRĀTUS, a, um, _Élevé_, _sublime_. SYN. Erectus, cumulatus, amplus. USUS: Animus excelsus, auctus virtutibus, exaggeratus. Exaggerata oratio. Cf. Amplus. EXAGGĔRO, as, avi, atum, are, a. _Accumuler_, _entasser_; _exalter_. SYN. Amplifico, augeo; verbis rem extollo, magnum facio. )( Extenuo. USUS: Beneficium tuum complector, exorno, exaggero. Rem familiarem omni ratione exaggerare; augere, amplificare orationem. Cf. Amplifico. EXĂGĬTĀTOR, ōris, m. _Qui poursuit_, _qui combat_. SYN. Vexator. USUS: Plato exagitator omnium Rhetorum. EXĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Poursuivre_; _inquiéter_, _tourmenter_. SYN. Vexo, divexo, insector, jacto, exerceo. ADV. Scite, palam. USUS: 1. Exagitare aliquem. Exulceratus primum plebis sermonibus, dein palam a consulibus exagitatur. 2. Tracto, commemoro, disceptando excutio, _débattre_, _discuter_. Ea causa, ea dissensio diu fuit exagitata. Fraudes alicujus et fallacias exagitare. Errorem suum exagitare, commovendo augere. Cf. Vexo, Agito. EXALBESCO, is, bŭi, ere, n. _Devenir blanc_. SYN. Expallesco, extimesco. USUS: Tremere metu et exalbescere. Exalbesco in principio dicendi; objecta re horribili. EXĀMEN, ĭnis, n. _Essaim_. SYN. Apum congregatio. USUS: Examen apum in scenam venit. Exāmen conscientiæ, _Examen de conscience_. SYN. Recognitio sui ac erratorum suorum; arcana disquisitio factorum dictorumque; quotidiana perscrutatio intimorum animi recessuum. PHRAS. Examen conscientiæ facere, _faire son examen de conscience_. Excutere conscientiam; in semetipsum diligenter inquirere; mente omni alia cogitatione soluta recognoscere delicta sua; recolere errata sua non sine acri doloris morsu; discutere cogitationes, sermones et actiones suas; sua dicta factaque diligentissime recognoscere; seipsum excutere; explorare quotidie latebras conscientiæ, et diurna facta, ad Christianæ legis pietatisque rationem exquirere; quotidiana perscrutatione intimos animorum recessus inspicere; totum diem secum scrutari et excutere; facta dictaque omnia noctu remetiri; cognoscere de moribus suis; quid dixeris, quid egeris, commemorare vesperi; excutere se, et accusatoris primum partiras fungi, deinde judicis; in semetipsum descendere, suæque vitæ rationem a se repetere; dicta, facta, cogitata coram DEO quam diligentissime reputare; seipsum ad calculos vocare; quotidianarum actionum cognitionem exercere. EXĀMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Apprécier_, _juger_, _examiner_. SYN. Perpendo, expendo, pondero, excutio, exquiro. PHRAS. 1. Examinanda est diligenter hominis doctrina, _il faut examiner avec soin la doctrine de cet homme_. Momentis suis ponderanda; cognoscenda accurate; cum rationis ac religionis legibus conferenda; revocanda ad rationis ac religionis leges; lente et fastidiose probanda; ad hujus doctrinæ disquisitionem magnam adhiberi attentionem necesse est; omnia ad rationis leges dirigenda, et ad solidæ disciplinæ præcepta sunt æstimanda. 2. Examinare sub finem anni studiososi, _examiner les progrès des élèves à la fin de l’année_. Quem in litteris progressum fecerint, explorare, perscrutari; periclitari doctrinam; periculum doctrinæ facere; quam studiose didicerint, inspicere, excutere. USUS: Rem suis ponderibus examinare. Rem non populari quadam trutina, sed artificis statera examinare. Cf. Inquiro, Tento. EXĂMUSSIM, _Régulièrement_, _parfaitement_. USUS: Hic examussim rem narrat. EXĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. _Effroi_, _épouvante_. EPITH. Fracta. USUS: Examinatio est metus subsequens, et quasi comes palloris. In perturbationes et exanimationes incidere. EXĂNĬMIS, e, _vel_ EXĂNĬMUS, a, um, * _Mort_, _inanimé_. USUS: Ictu exanimem equo præcipitat. EXĂNĬMATUS, a, um, _Saisi d’effroi_, _épouvanté_. SYN. Consternatus, metu conturbatus. USUS: Exanimatus sum tuis litteris. Exanimatus metu, abjectus, perterritus, mutus; vix vivus relinquebar. EXĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. _Effrayer_, _consterner_, _faire mourir_. SYN. Perturbo, perterrefacio. USUS: Me quidem exanimant et interimunt hæ voces. Tulliæ meæ morbus metu me exanimat. Cf. Terreo. EXANTLO, as, avi, atum, are, a. _Épuiser_, _supporter_. SYN. Excipio, exhaurio, perfungor. USUS: Omnes labores exantlare. Cf. Perfero. EXARDESCO, is, arsi, arsum, ere, n. _S’enflammer_, _s’allumer_. SYN. Inflammor. ADV. Acrius, subito, graviter. USUS: 1. Materia facilis ad exardescendum. 2. TRANSL. Amore, libidine, iracundia, libertatis desiderio, cupiditate exardescere. Mira in eum populi benevolentia exarsit. Ingenia multorum contra Stoicos exarsere. EXĀRESCO, is, ārŭi, ere, n. _Se sécher_, _s’épuiser_. SYN. Exsiccor, exhaurior. )( Reviresco. USUS: Exaruere omnes. 2. TRANSL. Consumor, _disparaître_. Exaruit in me penitus illa dicendi facultas. Vetus illa mea urbanitas plane exaruit, et vereor, ut revirescat. EXĀRO, as, avi, atum, are, a. _Labourer_. SYN. Aro. ADV. Omnino. USUS: Plus frumenti colligunt, quam exararunt. 2. Scribo, _tracer sur des tablettes_. Hoc epistolium in senatu exaravi. EXASPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Hérisser_; _aigrir_, _exaspérer_. SYN. Asperiorem facio; exacerbo, exulcero, irrito, accendo, commoveo. USUS: Animo exasperatus. Comprimere ac sedare animos exasperatos. EXAUCTŌRO, as, avi, atum, are, a. _Licencier_. USUS: Milites omnes exauctoravit. Cf. Dimitto. EXAUDĬO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Écouter_, _exaucer_. SYN. Audio. PHRAS. (DEUS preces nostras exaudiat, VULG.), _que DIEU exauce nos prières_. Latine: DEUS ne aversetur; ne respuat; ne contemnat, ne despiciat; DEUS admittat; æquis auribus accipiat, suscipiat, perficiat; ne aversis auribus audiat preces nostras. DEUS nostris precibus flectatur, moveatur. Aures ne claudat DEUS; pateant aures DEI obsecrationibus nostris. DEUS nostris precibus aures det, præstet, præbeat; DEUS votis nostris precibusque annuat; preces nostras ratas habeat; precibus cedat nostris, relinquat locum; DEUS exorari se precibus nostris patiatur. USUS: Dicam voce clarissima, ut omnes exaudiant. Progressus aliquantulum, subito exaudit hinnitum. (Exaudio, _exaucer_, vulgi est). Cf. Audio. EXCÆCO, as, atum, are, a. _Aveugler_, _rendre aveugle_. SYN. Sensu videndi orbo, privo; oculis orbo, privo, oculos alicui eripio, eruo, effodio, excludo, exsculpo, exturbo. PHRAS. Palustris cœli vitio excæcatus est, _l’air des marais le rendit aveugle_. Oculorum sensu destitutus est; oculis captus est; aspectum amisit; oculorum aciem amisit; cæcitatem contraxit, conscivit; cæcitate affectus, videndi sensu, luminibus orbatus est; exstincta est illi oculorum acies; adempta, erepta videndi facultas; usu oculorum privatus est. Cf. Cæcus. EXCANDESCENTĬA, æ, f. _Emportement_, _excès de colère_. SYN. Ira nascens, repentina. EXCANDESCO, cis, dŭi, descere, n. _Prendre feu_, _s’enflammer_. SYN. Exardesco. USUS: Excanduit, et me inimicitiarum causam quærere clamavit Cf. Impetus, Erumpo. EXCARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Discrucio, lacero omnibus, quæ pati corpus ullum potest, suppliciis. USUS: Democritus a Cyprio tyranno dire excarnificatus. Cf. Crucio, Torqueo, Crudelis. EXCĂVO, as, atum, are, a. _Miner_, _creuser_. USUS: Trulla excavata cum manubrio aureo. EXCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Excéder_, _dépasser_. SYN. Emineo, præsto, abeo, emigro. ADV. Celerius. USUS: 1. Ejus virtus modum virtutis humanæ excedit. Partium nulla extra excedit. 2. Abeo, _se retirer_, _s’en aller_, _partir_. Cum animus e corpore excesserit. Cum primum e pueris, ex ephebis excessit. Qui e vita excessere. Id mihi nondum e memoria, nondum cura e pectore excessit. Cf. Exeo. EXCELLENS, entis, omn. gen. _Qui surpasse_, _supérieur_, _distingué_. SYN. Præstans, præstabilis, præcellens, eximius, egregius, excellenti animo et virtute. )( Vulgaris. USUS: Vir excellens omni genere laudis. Excellenti animo et virtute vir. Pulchritudine excellens formæ muliebris. In arte illa excellens. Cf. Egregius, Præclarus. EXCELLENTER, _D’une manière supérieure, remarquable_. SYN. Magnifice, excellenti quadam ratione. USUS: Quæ magno animo, et fortiter, et excellenter facta sunt. EXCELLENTĬA, tiæ, f. _Supériorité_, _grandeur_, _élévation_. SYN. Præstantia. ADV. Magna. USUS: Animi excellentia et magnitudo. Personam nobis natura imposuit magna cum excellentia et præstantia reliquorum animalium. Cf. Præstantia, Virtus. EXCELLO, is, lŭi, ere, n. _Être élevé au-dessus_, _être supérieur_. SYN. Præsto, antecello, emineo, eniteo, princeps sum, præcello, antesto. )( Inferior sum. ADV. Jam diu, longe, maxime, mirabiliter, quam maxime. PHRAS. Longe excellit inter æquales, _il est de beaucoup supérieur à tous ses égaux en âge_. Ingenio præstat; multum ad honorem antecellit; ingenio exsuperat; animi viribus antestat; eminet inter omnes; ingenio primus habetur. Nobilis inter æquales fertur, clariusque exsplendescit, quam condiscipuli ferre æquo animo possint. Quem longe ingeniosissimum ætas nostra tulit; qui ingenio priorem neminem patiatur, plerosque anteveniat. Haud dubie ingenii palmam possidet. USUS: In arte pictoria Zeuxis omnibus excellit. Excellere ingenio, doctrina, in aliquo genere virtutis. EXCELSĒ, _Avec élévation, grandeur_. SYN. Magnifice. USUS: Excelsius dicere. EXCELSĬTAS, ātis, f. _Grandeur d’âme_, _sentiments élevés_. SYN. Celsitas, altitudo. USUS: Excelsitas animi, et magnitudo. EXCELSUS, a, um, Élevé, _haut_. SYN. Altus, sublimis. )( Humilis. USUS: Excelsi colles. Vir magnus et excelsus, et humana despiciens. Animi excelsi invictum robur. Excelso et illustri loco sita est laus tua. Cf. Altus, Egregius. EXCEPTĬO, ōnis, f. _Exception_, _restriction_, _réserve_. EPITH. Absurda, quæstuosa, vetus atque usitata, prætoria, tacita. USUS: Est inter nos rerum sine exceptione communitas. Quid attinet, hominibus luxuriosis exceptionem, privilegium dare? Non patiar, te cum exceptione laudari. Præcise, et sine exceptione id mihi, quod petebam, negavit. Quædam tacitis exceptionibus caventur. EXCEPTO, as, are, a. _Prendre_, _recueillir_. SYN. Excipio, extraho. EXCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Extraire_; _détacher_, _recueillir_. SYN. Decerpo, deligo. USUS: Non solum ex malis minima eligenda, sed ex his etiam excerpendum est, si quid boni inest. Cf. Colligo. EXCESSŬS, ūs, m. _Action de sortir_. SYN. Abitus. USUS: Romulus post excessum suum, _après sa mort_. (Excessum facere in vino, _vulgare est_), _faire des excès de vin_. Latine: Intemperantius bibere, se ingurgitare vino, largius se invitare. _Pro_ Excessu, _excès_: Immoderatio, immoderatus usus in re, aberratio a modo, a Latinis adhibetur. EXCĔTRA, æ, f. _L’hydre de Lerne_. USUS: Mactare excetram. EXCĬDĬUM, ii, n. _Ruine_. SYN. Eversio. USUS: Excidio urbis magnum cæteris terrorem injecit. Cf. Destruo. 1. EXCĬDO, is, excĭdi, ere, n. _Tomber_; _échapper_. SYN. Elabor, fluo, defluo. ADV. Fortuito, omnino, repente. USUS: 1. Gladius excidit, delapsus est de manibus. Nullum probum verbum ex ore hujus unquam excidit. Victoria excidit de manibus. 2. Obliviscor, _sortir de l’esprit_, _être oublié_. Ista mihi dudum exciderant. Ex animo, e memoria mihi ista exciderant. Cf. Obliviscor. 3. Spe plane omni excidi. Mens illi et oratio excidit, effluxit; non constat sibi, _il perd la mémoire_. Cf. Amitto, Perdo. 2. EXCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _abattre_. SYN. Cædo, exscindo; excisionem, excidium infero. ADV. Penitus. USUS: Locum, urbem, tectum excidere. Urbes excidit, expugnavit, incendit. Cf. Everto, Destruo. EXCĬO, īs, cīvi, _vel_ cīi, cĭtum, cire, a. _Appeler_, _exciter_. SYN. Evoco. USUS: Juventutem ad arma excire. EXCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Excepter_; _recevoir_. SYN. Excludo, secerno, accipio, suscipio, recipio. ADV. Extrinsecus, fortiter, humane, nominatim, nunquam, simillime, plane. PHRAS. 1. Ille quoscunque benigne excipit, _il les reçut fort bien tous_. Summa lætitia, benigno vultu, incredibili honore ac amore, ingenti favore, hospitaliter, perhumaniter accipit, complectitur, quicumque illum honoris causa adeunt, accedunt; omni genere humanitatis, quod vultu ac verbis exprimi potest, quam fieri potest, humanissime; incredibili comitate, eo vultu, qui facile gratiam ineat; benevolentiam conciliet; hominum animos amore devinciat; hominum animos ad amandum alliciat, excipit, recipit; dexteram porrigit; laute indulgenterque habet; laute prolixeque; liberaliter indulgenterque colit. Cf. Tracto, Hospes, Accessus, Aditus. 2. Excepto Lælio omnes adfuere, _tous étaient présents, excepté Lélius_. Si Lælium removeris; si a Lælio discesseris; excepto Lælio; præter unum Lælium; Lælium si demas, excipias, omnes adfuere; nemo nisi Lælius, præter Lælium abfuit; omnes præsto erant, excepto quod Lælium morbus impediret. 3. Male verbis excepit hominem, _il reçut fort mal cet homme_. Asperius hominem appellavit; graviore verbo appellavit; acerbe invectus est; contumeliosius, vehementius invectus est in hominem; indignis modis hominem accepit. USUS: 1. Ille ita edixit, ut me et Lælium nominatim exciperet et secerneret. Præter Xenophontem excipio neminem. 2. Sustineo, _soutenir_, _empêcher de tomber_. Labentem aliquem excipere. Se a lapsu in poplites, in pedes poplitibus excipere. 3. Suscipio, _supporter_, _endurer_. Amicorum causa magnos labores, molestias, luctus excepit. 4. Sequor, succedo, _succéder à_, _remplacer_. Una calamitas alteram excipit. 5. Intercipio, _surprendre_. Litteras hostium; aliquem in fuga excipere. 6. Recipio, capio, arripio, _recevoir_, _recueillir_. Herculis virtutem immortalitas excepit. Dicta mea omnia magna gratia accepit. Omnia magistri verba excipere et litteris mandare. Beatam patriam, quæ hunc virum exceperit! Rumores, ultimum filii spiritum excipere, _recevoir_. Omnia tela, omnem vim improborum meo corpore excepi. Aliquem e fuga excipere et confirmare. EXCĪSĬO, ōnis, f. _Ruine_, _destruction_. Excisio tectorum. Cf. Excidium. EXCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Allumer_, _enflammer_, _exciter_. SYN. Adhortor, inflammo, impello, invito, incito, allicio, commoveo, concito, stimulo, stimulos admoveo, soporem discutio. ADV. Coram, omnino, sensim, valde, vehementius, aliquando, acriter, extrinsecus, maxime, facilius, improviso, latius, obscœnius, populariter. PHRAS. 1. Epistola tua me ad litteras vehementer excitavit, _votre lettre a éveillé en mon âme un ardent amour des lettres_. Ignes mihi subjecit, admovit; miram in me litterarum cupiditatem inflammavit. Calefecerunt me tuæ litteræ; faces admovere; discendi studia in me vehementer commoverunt; me ad discendum accenderunt; litterarum cupiditatem mihi moverunt, injecerunt; ingens mihi stimulus erat ad labores studiorum omnes superandos; acuere meam industriam; discendi ardorem, qui resederat, innovarunt; litteræ tuæ magno mihi incitamento fuere; animos meos arrexere; intendere ad litterarum studia ardentius persequenda; omnem mihi segnitiem et socordiam excussere; industriam mirifice auxere; ex torpente incensum me, et ex desidioso acrem ac industrium fecere. 2. Præfectorum rapacitas seditionem excitavit, _l’avarice des gouverneurs a excité une sédition_. Ejus seditionis fax erat præfectorum rapacitas; rapacitas ignem ac materiam seditioni subdidit; hæc illa fax erat, quæ tam triste excitavit incendium; qua tanquam flabello seditionis, furentis illa populi concio est ventilata; quæ armatas jam in cædem manus, ardentesque animos inflammavit. Irritatio animorum prima præfectorum rapacitas fuit; hanc tanquam furiam facemque hujus tumultus principia habuere; his irritamentis evocata est plebis audacia; hæc acriores ad ciendum tumultum faces subdidere. 3. Excitare mortuos, _ressusciter les morts_. Excitare ab inferis mortuos; a morte in vitam revocare; vitæ reddere, restituere mortuos; mortuis vitam reddere, restituere; revocare ab inferis; vitam donare mortuis; mortuos ad vitam revocare. USUS: 1. Dormientem excitare. Cunctantem et diffidentem laude, monitis, præmiis ad virtutem excitare. Memoriam alicujus ad recordationem priorum calamitatum excitare. 2. Confirmo, erigo, sublevo, consolor, _relever_. Confirmare et excitare animos; afflictos, abjectos, jacentes excitare, et ad pristinam dignitatem revocare. 3. Concilio, occasionem præbeo, _exciter_, _faire naître_. Risum ea res, clamorem, admirationem, excitavit. Incendium excitare. Sapientia, si videretur, magnos sui amores excitaret. Bellum, tempestatem, tragœdias excitare. Fletum, dolorem, iram excitare alicui. Cf. Hortor, Impello. EXCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Éclats de voix_, _cris_; _exclamation_. SYN. Acclamatio, clamor. USUS: Exclamatio vel admirationis est, vel conquestionis. EXCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Élever la voix_, _s’écrier_. ADV. Majus, nominatim, temere. USUS: Non possum, quin exclamem. EXCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Ne pas laisser entrer_; _repousser_, _chasser_. SYN. Arceo, prohibeo, extendo, portas alicui claudo. )( Includo, recipio, admitto. ADV. Aperte, nominatim, undique. PHRAS. Exclusit, hostem mœnibus, _il repoussa l’ennemi des murailles_. Aditu prohibuit, aditum præclusit hosti; submovit hostem, eliminavit, foras exegit. Cf. Arceo, Prohibeo. 2. Exclusit e scholis, _il le chassa de son école_. Ex corum, qui ludum frequentant, numero ejecit, sustulit, sejunxit; numero scholasticæ juventutis exemit; e scholis exegit; ex albo litterariæ juventutis erasit, delevit; e scholis exturbavit. 3. Sollicitus eram, ne excludereris consulatu, _je craignais que l’on ne vous exclût du consulat_. Ne civitatis gubernaculis excluderere; ne spe honoris dejicerere, ne consulatus a te abiret; ne honoris ille aditus tibi præcluderetur. USUS: 1. Aliquem mœnibus, a republica excludere. Supplicem a se absterrere et excludere. Ratio vitia culpamque excludat. Aliquem præmiis, honoribus, hereditate excludere. 2. Excipio, _admettre_. Legati recepti, nec Pompeius exclusus. 3. Tempore excludor, quin, etc., _le temps m’empêche de...._ EXCŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’imaginer_, _invention_. EPITH. Difficilis, diligens et considerata. USUS: Ea res non habet excogitationem difficilem. EXCŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Imaginer_, _inventer_. SYN. Cogitando invenio, machinor, fingo, meditor, ineo viam, rationem; consilia struo. ADV. Callide, caute, diligenter, improbe, ingeniose, omnino, vere. PHRAS. Multa præclara excogitasti, _vous avez trouvé de remarquables inventions_. Præclara sunt inventa tua; rara multa pertinaci studio eruisti, meditatione reperisti; commentatus es. Cf. Meditor, Ingenio. USUS: Excogitare mira furandi genera. Igitur cogita, vel potius excogita. EXCŎLO, is, lŭi, cultum, ere, a. _Cultiver_; _perfectionner_. SYN. Colo, exorno, expolio. ADV. Vehementer. USUS: 1. Animum doctrina excolere. 2. Diligo, _aimer_, _vénérer_. A propensis vehementer excolimur, et amamur. Excommŭnĭco, as, avi, atum, are, _Excommunier_. PHRAS. Proscribere, ac romanis sacris, societate, commercio, consuetudine, usu, communione, convictu piorum alicui interdicere; a piorum societate secludere, excludere, removere, arcere; ab Ecclesiæ communione repellere; extra Ecclesiæ septa ejicere, sacro fulmine percellere, jugulare; communione sacrorum depellere, secernere, semovere, spoliare, dejicere; sacrorum communionem alicui interdicere; anathemate sacro persequi; anathema dicere; abdicare aliquem; a corpore Ecclesiæ segregare; dirum, grave anathema in aliquem contorquere; a sacris amovere, submovere; execratione devincire; sacrificiis alicui interdicere; in numero impiorum, ac sceleratorum habere, quibus pii omnes decedant, quorum aditum sermonemque defugiant; cœtu, communione recte credentium aliquem movere, arcere, ejicere; usu sacrorum prohibere; ex cœtu piorum et communitate exterminare, extrudere, exturbare; sacro fulmine ferire; sacrum fulmen in aliquem vibrare; sacrorum usu, sacro civilique congressu alicui interdicere; a piorum cœtu communioneque sejungere, disjungere, arcere. Excommŭnĭcātĭo, ōnis, f. _Excommunication_. SYN. Sacrum Ecclesiæ fulmen, piorum cœtu aliquem moventis. PHRAS. Ab excommunicatione absolvit, _il lui donna l’absolution de son excommunication_. Piorum communioni restituit; Ecclesiæ reconciliavit; pacem illi ecclesiasticam reddidit; diris et execrationibus solvit, exsolvit. Excommŭnĭcātus, a, um, _Excommunié_. PHRAS. Diro carmine nominatim in ejus caput composito, inferis devotus; communione piorum ejectus; sacer, sacra detestatione jugulatus; piorum communione exterminatus; diris devotus; Ecclesiæ castris horrendo execrationis carmine expulsus. EXCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Mûrir_; _machiner_. USUS: Excoquere malum alicui. EXCORS, cordis, omn. gen. _Déraisonnable_, _fou_, _insensé_. SYN. Amens, vecors. ADV. Admodum. USUS: Quæ anus est tam excors? Qui hoc non videt, sentit, excors est. Cf. Amens. EXCRĔO et EXSCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Rendre en crachant_, _cracher_. SYN. Vi quadam, ac cum tussi exspuo. EXCRŬCĬO, as, avi, atum, are, a. _Torturer_, _faire souffrir_. SYN. Crucio, conficio, exanimo, interimo. ADV. Mirabiliter. USUS: Non me meæ miseriæ magis excruciant, quam tuæ. Cf. Crucio. EXCŬBĬÆ, ārum, f. pl. _Garde_, _faction_. SYN. Diurnæ nocturnæque vigiliæ. EPITH. Miseræ. USUS: Excubias et custodias capitis mei cognovi, _j’ai reconnu avec quelle sollicitude il veillait sur ma vie_. Excubias agere. EXCŬBĬTOR, ōris, m. _Sentinelle_. USUS: Castra excubitoribus et firmis præsidiis tenebantur. EXCŬBO, as, bŭi, bĭtum, are, n. _Monter la garde_, _faire sentinelle_. SYN. Vigilo, vigilans sum, excubias ago. USUS: Animo hic semper excubandum est, ut nihil improvisum possit accidere. Ego excubo pro salute vestra, nec partem ullam quietis capio. Cf. Vigilo. EXCŪDO, is, di, sum, ere, a. _Produire (par le travail)_, _exécuter_, _composer_; _forger_. SYN. Compono, elucubro. USUS: Excudam tibi aliquid commentarii de gloria. EXCULTUS, a, um, _Orné_, _paré_; _cultivé_. SYN. Ornatus, decoratus, præditus, institutus. USUS: Ingenia disciplinis exculta. Græcorum litteris et inventis, legibus et institutis omnem vitam excultam constitutamque habemus. EXCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir hors_; _faire une sortie_; _s’étendre_. ADV. Longius, pariter, immoderatius. USUS: Excurrere ex Africa. Campus, in quo excurrere virtus et cognosci possit. Oratio producta et excurrens. EXCURSĬO, ōnis, f. _Excursion_; _invasion_. SYN. Decursio, incursio. EPITH. Moderata, nocturna. USUS: Tueri fines suos ab excursionibus hostium, et latrociniis. Nocturnam excursionem facere, populabundi magis, quam justi belli more. Latrocinii modo procursare. EXCURSOR, ōris, m., _Émissaire_, _espion_. SYN. Emissarius. EXCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Justification_, _excuse_, _prétexte_. SYN. Purgatio, satisfactio, causa. )( Accusatio. EPITH. Facilis, justa, justa et idonea, legitima, magna, misera quidem, sed tamen justa, sapiens et probabilis, similis, turpis. PHRAS. 1. Excusationem suam afferre, _apporter des excuses_. Excusatione justa et idonea uti; probabili excusatione rem defendere; excusationem afferre legitimam. Cf. Excuso. 2. Excusationem accipio, _je reçois vos excuses_. Probo excusationem tuam; admitto excusationem tuam; honesta oratio est; excusationem suo loco relinquo. Cf. Causa, Causor. USUS: Excusationem quærere, parare. Excusationem audio, non accipio. Excusationem ut parum probabilem refellere, rejicere. Ignosco illi, qui vel pietatis, vel ætatis, vel necessitatis excusationem affert. Pravorum consensio amicitiæ excusatione tegenda non est. Officii prætermissi, vel cessationis culpa imprudentiæ vel negligentiæ excusatione detenditur. Stultitiæ peccatum excusationem non habet. EXCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Excuser_, _justifier_; _alléguer_, _donner pour prétexte_. SYN. Purgo, excusatione utor, excusationem affero, satisfacio, crimen removeo, culpa libero, a culpa eximo, excusatione rei tego. )( Accuso. PHRAS. 1. Excusat absentiam suam per invaletudinem, _il excuse son absence par une indisposition_. Excusat valetudinem, quin una veniat; causam in valetudinem confert; morbi excusatione absentiæ crimen depellit; purgat ille se, et firmissimo propugnaculo utitur, quod valetudine retineatur; morbum suæ absentiæ prætendit, prætexit, in morbum noxam suam avertit; titulum morbi suæ desidiæ præfert, prætexit, etsi sexcentas causas colligere possit, morbi excusatione se purgatum cupit; quominus præsto sit, morbum causatur; morbi excusatione absentiæ crimen amoliri, diluere cupit; culpam de se demoliri satagit; absentiæ culpam morbi excusatione defendit; absentiæ suæ excusationem hanc dat, affert, quod morbo esset impeditus. Absentiæ culpam ut levet, absentiæ noxam ut purget, morbi excusatione utitur; absentiam culpæ ut eximat, ut eam a se culpam dimoveat, ut ea se culpa liberet, morbi speciosus titulus præfertur. 2. Res non facile excusari potest, _on ne peut facilement justifier cela_. Res excusationem non habet facilem; non est facile id expurgatu; atrocitatem facti non facile verbis lenias; purgare factum, facinus id levare, colore quodam diluere, honesta aliqua specie tegere, non tam pronum est, aut expeditum; haud in promptu est, quo rem tantam a culpa eximas; de ea re haud facile satisfacies; in re tam ancipiti non video, quid excusationi tibi esse possit; quo excusationem tuam judici probare modo possis; culpam eam non facile præstabis; novam difficulter elues. 3. Non est, cur te excuses, _il n’y a point de quoi vous excuser_. Excusatione, satisfactione, expurgatione, purgatione minime opus est. Non opus est, ut excusatione apud me utaris; ut mihi te purges, ut excusationem proponas; expurgationem afferas; satisfactionem pares. Supervacanea est apud me tua excusatio; excusandi officium sine causa suscipis. Causam excusandi nullam habes; minime necessaria est excusatio tua; tuam excusationem non desidero, non requiro, non exigo, non exspecto. USUS: Atticæ ita me excuses, ut omnem culpam in te transferas. Quod te excusat, tuas causas nosco. Excusare tarditatem litterarum. Propinquitatem excusavit, antequam sententiam diceret. EXCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Secouer_, _renverser_; _chasser_. SYN. Agito; exploro, examino; depello, rejicio. ADV. Radicitus. USUS: 1. Scrutari et excutere sigillatim omnes. 2. Examino, _examiner avec soin_, _rechercher_. Decemviri nostros magistratus excutiant. Non metuo, non excutio te. Explicare et excutere aliquod verbum, _scruter_. Cf. Discepto. 3. Rejicio, _repousser_. Excutiamus omnes eorum delicias, et ineptias. 4. Excito, _exciter_, _secouer_. Explica et excute intelligentiam tuam, ut videas. 5. Aufero, eripio, abigo depello, _chasser_, _détourner_, _arracher_. Excutiam hanc tibi opinionem, jactationem. Omnem tibi mœrorem ex animo, studia manibus excutiam. Cf. Eripio. EXĔCRĀTĬO, ōnis, f. _Imprécation_, _malédiction_. SYN. Diræ, imprecatio. USUS: Pompeius omni cautione, fœdere, execratione me devinxerat. Exierunt malis ominibus, et execrationibus duo vulturii. Cf. Execror. EXĔCROR, aris, atus, sum, ari, d. _Maudire_, _charger d’imprécations_. SYN. Imprecor, male precor, abominor, detestor. PHRAS. Omnes illum execrati sunt, _tous l’ont chargé d’imprécations_. Omnes illi pestem optarunt; omnibus precibus detestati sunt, diris omnibus devoverunt; diras, exitium illi imprecati sunt; infaustis vocibus illum prosecuti sunt; infaustas voces in illum jactarunt. Cf. Abominor, Odium. USUS: 1. Omnes te oderunt, tibi pestem optant, execrantur, tibi male precantur. 2. (Execro, execratio, _dépouiller du caractère sacré_, _vulgi sunt_), Latine: Exauguro, exauguratio. Exaugurare sacella statuit. EXĔCŪTĬO, ōnis, f. _Poursuite judiciaire_, SYN. Persecutio. USUS: Quæritur, an actionem, petitionem ejus rei, et executionem habeat. Cf. Officio. EXĒDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ēdi, ēsum, edere _vel_ esse, a. _Manger_, _dévorer_; _ronger_, _miner_. SYN. Consumo, conficio, corrodo. USUS: Ægrituto lacerat, exedit animum, planeque conficit. Mœrores animum exedunt, conficiuntque curis. EXĔDRA, æ, f. _Salle de réunion, de conversation_. SYN. Locus, ubi sedes multæ paratæ. USUS: Offendi eum sedentem in exedra. Tamen illa moveor exedra. EXEMPLAR, āris, n. _Original_, _exemple_, _modèle_. SYN. Exemplum, imago, species ad imitandum proposita. USUS: Homo exemplar antiquæ religionis. Fabricator magni operis perfectissimum sibi exemplar proponat, in illud intueatur, ne ab illo deficiat; ut illud sequatur, exprimat, curet, si præclarum opus efficere velit. Cf. Exemplum. EXEMPLUM, i, n. _Exemple_, _type_, _modèle_. SYN. Exemplar, imago, factum, documentum, specimen, clarissimis monumentis testata consignataque antiquitas. EPITH. Acerbum, brevissimum, domesticum, facile ac pervulgatum, generatum, æternum, illustre, insigne, laudabile, præstans, novum, maximum, pessimum, perditum, perniciosum, perspicuum, præclarissimum, rarum, recens, superius, vetus. Aliena, antiqua, gloriosa, grandiora, gravissima, honesta, innumerabilia, majora, maxima, mirabilia, notiora, oratoria, optima, perpauca, perspicua, grandi vitio prædita, plena dignitatis et antiquitatis, plurima, præsentia atque viva, tot, tanta ac tam nova, vetera. PHRAS. 1. Cato exemplum innocentiæ, virtutis, etc., _Caton fut un modèle d’innocence, de vertu, etc._ Specimen, documentum fuit virtutis; quem sibi omnes documento sumant; imitatione exprimant, in cujus vitam, ut in speculum, omnes intueantur. Cato viri præstantis simulacrum; specimen honestatis; documentum virtutis posteritati. 2. (Exemplum bonum dare, _seu_ ædificare alios, VULG.), _donner le bon exemple_, _édifier_. Documentum, in documentum, documento esse aliis; exemplum præbere, relinquere aliis antiquæ virtutis; exempla edere virtutum, in quæ posteritas omnis respiciat; exemplo esse ad virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem, prælucere aliis; præclari exempli facem præferre; disciplinæ esse aliis; documenta dare virtutis singularis. Exemplum esse salubre juventuti; exemplo ad virtutem præire cæteris; exempli esse rectissimi; hominem esse, in quo multa adhuc antiquæ pietatis vestigia remanserint. Cf. Ædificatio, Ædifico. 3. Multa exempla exstant inconstantis fortunæ, _nous avons bien des preuves de l’inconstance de la fortune_. Documenta humanorum casuum proferri multa possunt; nobilia maxime sortis mortalium exempla spectantur plurima; nova identidem, inauditaque rebus humanis aperiuntur exempla; humanorum casuum exemplis abundamus; multi sunt, qui exemplo suo, ac exitio humanum genus doceant fortunæ inconstantiam. 4. Exemplum sumere, _prendre un exemple_. Exemplum capere, sumere; documentum capere; documento sibi habere; exempla sibi ab aliis petere; imitatione alterius se erudire; inspicere, tanquam in speculum, in mores aliorum; studio sibi habere, ad aliorum exemplum sese componere; mores ex moribus fingere; ante oculos sibi constituere aliquem, ejusque exemplum ad imitandum sibi proponere; imitatione exprimere. 5. Malo exemplo esse, _être un mauvais exemple_. Ætati maxime lubricæ et incertæ exempla nequitiæ præbere, offensionem præbere; periculosam exempli imitationem reliquis prodere, pessimo exemplo alios corrumpere, perniciem creare exemplo suo; exemplum perniciosum prodere; vitia sua in civitatem infundere; exempto aliis nocere. Cf. Scandalum. 6. Exemplum statuere in improbis, _faire un exemple pour effrayer les méchants_. In posterum documentum statuere, ne quis, etc.; insigne documentum mortalibus dare vindicis scelerum justitiæ; exemplum edere, prodere, constituere in improbos. USUS: 1. Refertur ad supplicium, et animadversionem, _exemple_, _punition exemplaire_. Severitatis, exemplum edere, prodere, statuere. 2. Ad litteras, _copie_, _modèle_. Exemplo eodem duas epistolas scribere, dare, _écrire deux lettres d’après la même formule_, (eadem forma, VULG.). Epistolæ exemplum mittere, _envoyer une copie d’une lettre_, (VULG. Copiam epistolæ). 3. Sua peculiari significatione. Exemplum rem ornatiorem reddit. Exempla clara et illustria a summis viris petam, ut ego sim liberis meis nobilitatis initium, et virtutis exemplum. Vitiosi principes, quod non solum vitia concipiant ipsi, sed ea etiam infundant in civitatem, plus exemplo, quam peccato nocent. Exemplum capere, expetere ab antiquitate. Exemplum prodere. Exemplo non probabili factum est. Quod exemplo sit, jure sit. Res in exemplum ibit, _la chose servira d’exemple_. Cf. Imitor. EXENTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ôter les intestins_; _vider la bourse_, _dévaliser_. USUS: Seni marsupium exenteravit. EXĒO, is, īvi, _vel_ ii, ĭtum, ire, n. _Sortir de_, _s’en aller de_. SYN. Egredior, prodeo, progredior, pedem effero; foras me do, procedo, excedo, emergo, erumpo, emano, mano, evolo, evado, orior, nascor. ADV. Commodius, similiter, tuto. PHRAS. Repente domo exivit, _il sortit tout à coup de la maison_. Se domo proripuit; pedem limine extulit; domo se ejecit; in publicum processit; e domesticis tenebris emersit; ex latebris erupit; portis egressus est; extra ædes, _vel_ ex ædibus se dedit, movit; duxit, eduxit se foras; foras se proruit; ex ædibus se penetravit. Cf. Prodeo. USUS: Exire legatum in provinciam. Consideratum nihil ex tuo ore exit. Exire urbe, patria, de navi, ex patriciis. Exiit de potestate mentis, _il est devenu fou_. EX ĔO, _De là_, _de ce que_. SYN. Inde, ideo, idcirco, ea re, quia. USUS: Si quid in me est, ex eo est, quia. Ex eo, quod multa committeret, sæpe in judicium vocabatur. EXERCĔO, es, cŭi, ĭtum, ere, a. _Exercer_, _pratiquer_; _travailler_. SYN. Colo, excolo, exercitatione utor, versor in aliqua arte, consuetudinem atque exercitationem capio, artem facio. ADV. Acerrime, familiariter, nimium, scienter, vehementer, vehementissime, latine, studiose, studiosissime. PHRAS. 1. Demosthenes se exercendo clarus orator evasit, _Démosthène par l’exercice devint un brillant orateur_. Meditando, quasi ludicra exercitatione prædiscendo inclaruit; dum industrius est ac diligens in exercitationibus, dum in quotidianis commentationibus multum operæ ponit, ad summam laudem pervenit; exercitatione usuque discendi, consuetudine, agitatione mentis, litterarum tractatione assidua tantus orator evasit. 2. Munus suum egregie exercet, _il s’acquitte parfaitement de son emploi_. Munus præclare gerit; munere suo magna cum laude fungitur; personam suam, partes suas egregie sustinet; eo in munere pro dignitate elaborat. Cf. Munus, Fungor. USUS: 1. Exercere memoriam, vocem, vires, corpus. Quotidianis se commentationibus exercere. Armis exerceri. In arte se studiose exercere. 2. Affligo, _tourmenter_. Fortuna variis illum casibus exercet. Me litteræ tuæ, me fatum reipublicæ valde exercent. 3. Affectibus malis tribuitur, _poursuivre_, _persécuter_. Iracundiam in victos, inimicitias cum civibus, crudelitatem suam cum aliquo exercere. 4. Ago, facio, factito, tracto, _exercer_, _pratiquer_. Exercere jus civile. Vectigalia exercere et exigere. Judicium, quæstionem exercere. Exercere, facere piraticam, argentariam, medicinam. EXERCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’exercer_, _exercice_; _usage_, _pratique_. SYN. Usus, tractatio, actio, meditatio, commentatio, consuetudo, industria, agitatio, curriculum, studium. EPITH. Acerbior, bona, campestris, communis, domestica, egregia, elegans, facilis, forensis, honesta, laboriosa, ludicra, magna, major, maxima, multa, non inutilis, parva, magna, perfecta, plurima, popularis, propria, pene puerilis, quotidiana. Accuratæ, crebræ atque magnæ, laboriosæ, maximæ, modicæ, oratoriæ, rhetoricæ, subitæ. USUS: Ingenii, corporis exercitatio. Consuetudo, exercitatio et intelligendi acuit prudentiam, et eloquendi incitat celeritatem. Nec medici, nec imperatores, nec oratores, quamvis artis præcepta perceperint, quidquam sine usu et exercitatione, magna laude dignum consequi possunt. Exercitatione scelerum assuefieri. EXERCĬTĀTUS, a, um, _Exercé à_, _habile dans_. SYN. Versatus, exercitatione præditus. )( Rudis. USUS: Homo in Dialecticis, Arithmeticis, in rebus maximis gerendis probe exercitatus. In maritimis rebus exercitatissimus. EXERCĬTĬUM, ii, n. _Exercice militaire_, _manœuvre_. * PHRAS. 1. Exercitia spiritualia dare, _donner les exercices spirituels_. Sacris exercitationibus aliquem excolere, perpolire; sacris commentationibus instituere, munire; adversus pravas animi affectiones et vitia piis exercitationibus munire, pias commentationes alicui tradere; sacris commentationibus aliquem exercere. 2. Exercitia spiritualia facere, _faire les exercices spirituels_. Sacras commentationes obire; a negotiis avocare sese, et ad divinarum rerum commentationem mentem traducere; rerum divinarum commentationi operam dare; sacris commentationibus excoli, perpoliri; in divinarum rerum contemplatione sese exercere, temporis aliquantum ponere. EXERCĬTŬS, ūs, m. _Armée_. SYN. Copiæ, manus. EPITH. Amplissimus, certus, clarus, consularis, cunctus, exiguus firmitate, fidelissimus et constantissimus, firmissimus, florentissimus, magnus, imbecillis, incolumis, infirmus, instructus, invictus, magnus et amplus, maximus et fortissimus, melior, novus, vetus, optimus, ornatissimus, parvus, periculosus, pessimus, pulcherrimus, robustus et victor, tiro et collectitius, veteranus, universus. Boni, sed rudes, clari et magni, contrarii, optimi, parati, paratiores et fortiores, permagni, proprii, regii, valentes, veterani. PHRAS. Exercitum parare, _mettre sur pied une armée_. Scribere, conscribere, colligere, cogere, parare, comparare, conflare, facere, conficere exercitum. Contrahere copias, cogere, comparare; militarem manum facere, cogere, milites facere, scribere, conquirere; ingentes peditum equitumque copias contrahere. 2. Exercitum complere, _compléter les cadres d’une armée_. Exercitum reficere, recreare, confirmare, supplere, augere, multiplicare; exercitui supplementum scribere; legiones explere; legiones supplementis integrare, reficere. 3. Exercitum habemus egregium, _nous avons des troupes superbes_. Probe ornatum auxiliis; copias habemus, et genere, et numero et fidelitate præstantissimas; exercitum censemus superbissimo delectu, durissima conquisitione collectum, veteranum, robustum, valentem, victorem; magnam manum pedestrium, et equestrium copiarum. 4. Cæsar exercitum habebat genere potius, quam numero firmum, _dans l’armée de César, les soldats étaient plus vaillants que nombreux_. Frequentes admodum Cæsaris copiæ non erant, sed fortitudine præstabant. Erat in castris Cæsaris virtus, multitudo non erat; numero exiguus Cæsaris exercitus, firmitate amplissimus erat. Non militum copia, frequentia, numero sed, eorum virtute, robore, fortitudine, animi præstantia, corporis viribus valebat Cæsar. 5. Ingentem quidem habet exercitum, sed temere collectum, _à la vérité il a une grande armée, mais elle est composée de mauvais soldats_. Peditum equitumque nubes jactat, et consternit maria suis classibus, sed exercitus est tiro; et collectitius; numerosam quidem trahit, sed naufragorum ejectam ac debilitatam manum. Asiam quidem in nos omnem effundit, sed rarus in tanto exercitu miles, pauci quibus arma, quibus belli disciplina, nullus. USUS: 1. Exercitum scribere, _enrôler_. 2. Exercitum lustrare, recensere, _faire la revue_. 3. Exercitum ductare, ducere, _conduire_. 4. Exercitum adducere, _amener_. 5. Exercitum deducere, abducere, deportare de provincia, _faire sortir_. 6. Exercitum castris continere, _faire camper_. 7. Exercitum distribuere in stativa, _mettre en quartiers_. 8. Exercitum collocare, exponere, instruere, _disposer_. 9. Exercitum trajicere, _faire passer_. 10. Exercitum permutare, deponere, dimittere, _renvoyer_. 11. Exercitum dissipare, dilabi, _licencier_. 12. Exercitum reficere, recreare, supplere, supplementa exercitui scribere, _refaire_, _reconstituer_. Cf. Bellum. EXHĀLĀTĬO, ōnis, f. _Exhalaison_. SYN. Vapor, anhelitus terræ, afflatus ex terra, exspiratio, aspiratio. USUS: Cœlum humidum et caliginosum propter exhalationes terræ cujus exspirationibus aer alitur. Vapores, qui a sole ex agris tepefactis, et ex aquis excitantur. EXHĀLO, as, avi, are, a. _Exhaler_, _rendre (par le souffle)_. SYN. Spiro, exspiro, emitto. USUS: Crapulam exhalare, _cuver son vin_. Flores exhalant odorem; afflantur e floribus odores. EXHAURĬO, is, hausi, haustum, ire, a. _Épuiser_, _enlever_. SYN. Aufero, minuo, exinanio, perfero, absumo. )( Repleo. ADV. Facile. PHRAS. Provinciam totam exhausit, _il ruina la province_. Quidquid potuit, sanguinis detraxit, et nudam, consumptam, enectam successori tradidit provinciam; quantas prædas exsorbuit? quot fana spoliavit, domos exinanivit? quot tributis civium vires attenuavit, opes egessit? Cf. Vasto, Spolio. USUS: 1. Ex Africa quas opes, quas ex ærario exhausit. 2. Minuo, _diminuer_. Malim meas laudes omnes ad te transferre, quam de tuis minimum exhaurire. 3. Exequor, _exécuter_. Mandata mea exhaurias. 4. Exinanio, spolio, _vider_, _tarir_, _épuiser_. Dilapidat pecuniam, ærarium exhaurit, minuit vectigalia. Sentinam exhaurire. Civitates omnibus rebus exhaustæ. 5. Profero, sustineo, _épuiser (la fortune, les forces, etc.)_. Labores omnes, ærumnas, sollicitudines, tædia, sumptus tua causa exhausi. 6. Voro, ingurgito, _boire_. Tantum vini exhausit, ut necesse esset vomere. EXHĒRĒDO, as, avi, atum, are, a. _Déshériter_. SYN. Hereditate privo, abdico; submoveo ab hereditate, jure hereditatis privo; hereditate excludo. USUS: Pater filium exheredare cogitabat. EXHĒRES, ēdis, omn. gen. _Déshérité_. SYN. Hereditate exclusus, in nullam sortem bonorum natus. USUS: Egit lege in hereditatem paternam testamento exheres filius. EXHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Montrer_, _faire voir_, _produire_. SYN. Profero, ostendo, gero, præbeo. )( Occulto. PHRAS. Semper me tibi exhibui amicissimum, _je vous ai toujours montré une grande affection_. Omnibus de rebus ita tractavi, ut intelligeres me tibi amicissimum; æquissimum me tibi semper præbui; eum me tibi præstiti, eo in te animo fui, quo solent amicissimi; talem me exhibui tuis in rebus, ut mihi pro intimo esses. Ita me tractavi, ita gessi, nemo ut, quin amicissimus tibi essem, dubitaret. Optime semper ostendi me. Cf. Præsto. USUS: 1. Exhibe, cedo tabulas, _produire_. 2. Facesso, _causer_, _occasionner_. Exhibere molestiam, curam alteri. 3. Gero me, ago, præbeo, _montrer_, _présenter_. Auctorem salutis; supplicem se alicui exhibere. Mitem senatorem egit, se gessit, se exhibuit. Affectum patris alicui exhibere. 4. Ostendo, _faire voir_. Artis specimen exhibere, artes edere. EXHĬLĂRO, as, avi, atum, are, a. _Réjouir_, _égayer_. SYN. Hilaro. PHRAS. Exhilarat me aspectus vester, _votre présence me réjouit_. Recreat me, reficitque aspectus vester; mira me lætitia, suavitate, voluptate perfundit; in lætitiam me injicit incredibilem; lætitiam objicit mihi nullis verbis exæquandam; lætitia me onerat aspectus vester; ad hilaritatem traducit; lætitia, hilaritate animum complet; liberalissima, et honestissima voluptate cumulat; voluptati mihi est; voluptatem affert. Cf. Gaudium, Lætitia, Recreo. EXHORRESCO, is, horrŭi, ere, n. _Frissonner_. SYN. Horrore perfundor. PHRAS. Exhorrui ad hoc spectaculum, _ce spectacle me fit frémir d’horreur_. Animo perculsus sum; horruit, cohorruit animus ad id spectaculum; pavore concussus sum; sensus mihi erepti sunt, vultus expalluit, lingua obtorpuit, corpus contremuit; subito pavore pectus mihi perculsum est; commotus, exterritus, perterritus, consternatus sum. Cf. Terreo. USUS: Exhorrescere metu. EXHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. USUS: Tua exhortatione impulsus feci. EXHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, adhortor, cohortor, auctor sum alicui, incito, impello, inflammo, sollicito, cohortatione utor. USUS: Exhortari aliquem ad virtutis studium. Cf. Hortor, Excito, Moneo. EXĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Faire payer_, _réclamer_, _exiger_. SYN. Ad dissolutionem cogo, postulo, flagito, extorqueo, de pecunia appello. ADV. Acerbe, acerbius, amplius, facilius, plane, præclare. USUS: 1. Non urgeo, neque exigo, quæ polliceris. Tributa, vectigalia, pensionem, mercedem, benefacta, nomina acerbius exigere. 2. Profligo, pello, ejicio, _pousser dehors_, _renvoyer_. Reges civitate, uxorem toro exigere. 3. Absolvo, perficio, _endurer_. Opus, ærumnam exigere. 4. Trans adigo, _pousser_, _lancer_. Ferrum per medium corpus exegit. 5. Transigo, _passer_. Ævum, ætatem, annos, dies per desidiam exigere. 6. Dispono, dirigo, _placer_, _disposer_. Actiones suas ad normam rationis, columnas ad perpendiculum exigere. EXĬGŬĒ, _Brièvement_, _faiblement_. SYN. Tenuiter, exiliter. USUS: Epistola, oratio exigue scripta. Exigue et exiliter ad calculos revocare amicitiam. Exigue tibi a principe tributum est. EXĬGŬĬTAS, ātis, f. _Petite quantité_. SYN. Exilitas. USUS: Exiguitas copiarum recessum magis, quam pugnam suadebat. EXĬGŪUS, a, um, _Petit_, _court_, _restreint_. SYN. Exilis. )( Ingens. ADV. Valde, sane. USUS: Exiguis finibus provincia. Tenui et exiguo sermone disputare. Exiguo et angusto tempore aliquid absolvere. Tenues opes, facultates exiguæ, nullæ amicorum copiæ. Cf. Parvus, Paucus. EXĪLIS, e, gen. com. _Petit_, _mince_, _faible_. SYN. Tenuis. )( Plenus, nitidus. ADV. Sane. USUS: Solum exile et macrum. Genus orationis exile, aridum, concisum, minutum. Spinosa et exilis oratio. Cf. Parvus. EXĪLĬTAS, ātis, f. _Ténuité_, _faiblesse_, _sécheresse_. SYN. Tenuitas, jejunitas. USUS: Qui discernes horum copiam, et ubertatem ab illorum exilitate et penuria? EXĪLĬTER, _Faiblement_; _avec sécheresse_. SYN. Tenuiter, jejune. USUS: Exiliter et jejune disputare. EXĪLĬUM, ii, n. _Bannissement_, _exil_. SYN. Patriæ, _vel_ civitatis privatio, exterminatio, pœna exilii, proscriptio. PHRAS. 1. In exilium mittere, _envoyer en exil_. In exilium ejicere, projicere, pellere, mittere; in exilium agere; patria extorrem expellere; exilio mulctare; in exilium expellere; exilio afficere; projicere in exilium; amandare aliquem in ultimas terras; aqua et igni alicui interdicere; ex urbe ejicere, exterminare; urbe regnoque expellere, pellere, exigere. Relegare aliquem. 2. In exilium proficisci, _partir pour l’exil_. Ire, abire, proficisci in exilium; exulatum abire; in exilium deportari, exportari; in ultimas maris terrarumque oras devehi; urbe cedere, excedere. Egredi, migrare; solum vertere, mutare; patriam relinquere exilii causa. Exilium sibi consciscere; exilio se mulctare, in voluntarium exilium secedere, _s’exiler volontairement_. 3. De exilio redire, _revenir de l’exil_. De exilio reduci; exilium patria sede mutare; in patriam revocari. 4. Cicero in exilium missus est, _Cicéron fut envoyé en exil_. Exilii causa solum vertere jussus est. Fluctibus reipublicæ expulsus, in terras alias exportatus exulavit. Extorris patria, expulsus, ejectus, finium interdictione mulctatus est; urbe, domo, penatibus, foro, luce, congressu æqualium prohibitus, relegatus est; damnatus exilio Thessalonicam habitatum concessit. Cf. Exul, Exulo. USUS: 1. In exilium mittere, pellere, ejicere. Exilio mulctare, _punir du bannissement_. 2. In exilium ire, proficisci, exportari, _aller en exil_. 3. In exilio esse, _être banni_. 4. Exilio reduci, _être rappelé de l’exil_. EXĬMĬĒ, _Supérieurement_; _beaucoup_. SYN. Egregie. USUS: Eximie me dilexit, _il a eu pour moi une affection toute particulière_. Cf. Valde. EXĬMĬUS, a, um, _Excellent_, _éminent_, _distingué_. SYN. Egregius, præstans. USUS: 1. Ea, quæ eximia aliis ac præclara videntur, parvi ducere. Pompeii singularis ac eximia virtus. Eximium ingenium. Eximia pulchritudo. 2. Exceptus, _exempté_, _privilégié_. Tu unus eximius es? Eximium facient neminem, (nemo exceptus est, neminem excipient), _ils n’y aura d’exception pour personne_. Cf. Egregius, Summus, Clarus. EXĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Tirer de_, _enlever_; _délivrer de_. SYN. Excludo, excipio, libero, absolvo. PHRAS. 1. Hominem eo onere exemit, _il délivra cet homme de ses obligations_. Immunitatem homini dedit civilium munerum; vacationem a muneribus dedit; legibus eum solvit; legum vinculis exsolvit; gratiam legis homini fecit; exemptum eo onere fecit; eo onere levavit. 2. Exemptus erat muneribus publicis, _il était exempté des charges publiques_. Immunis erat muneribus; muneribus vacabat; immunitatem habebat; vacationem habebat, nactus erat munerum publicorum; vacabat a publicaram rerum curatione et administratione; solutus erat ac liber ab iis muneribus. Cf. Immunis, Privilegium. USUS: 1. Exime e rebus humanis amicitiam, urbs nulla stare poterit. 2. Libero, _délivrer de_, _soustraire à_. Aliquem e vinculis, e culpa, miseria, servitute eximere. Nomen alicujus de tabulis, ex reis, ex ærariis eximere. Curas alicui, suspicionem, opinionem, scrupulum, lassitudinem eximere. Rem miraculo exemit, _il enleva à cette chose son caractère prodigieux_. 3. Consumo, produco, protraho, _faire perdre_. Diem, horam, tempus dicendo exemit, ne ad negotii caput perveniri posset. Cf. Libero. EXIN, _De là_; _des lors_, _ensuite_. SYN. Exinde. EXĬNĀNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Épuiser_, _détruire_. SYN. Exhaurio. )( Impleo, repleo. USUS: Agros, domos vastare et exinanire. Cf. Exhaurio, Nihilum. EXINDE, _De là_, _ensuite_, _alors_. Exin, deinde. EXISTĬMĀTĬO, ōnis, f. _Opinion_, _jugement_; _estime_, _considération_. SYN. Auctoritas, fama, honestas, opinio, commendatio. EPITH. Bona, mala, cara, communis, facilior, gravis, honesta, incertissima, integra, magna, optima, perpetua, popularis, præclara, sanctissima, summa, tacita, turpis. USUS: 1. Existimationem colligere, _recueillir la considération_. Bonis artibus in magnam existimationem venire, _acquérir l’estime_. In existimatione esse, _être estimé_. Mei labores ad hominum existimationem dimanant, _obtenir le renom_. Existimationi consulere, et dignitati servire, _veiller à la réputation de qqn_. Omnium existimationi satisfacere, _donner satisfaction à l’attente générale_. Agitur existimatio ingenii, _il y va de ma réputation d’homme d’esprit_. In discrimen existimationis venire, _être en danger de perdre sa réputation_. 2. Alterius existimationem oppugnare, imminuere; venire, facere contra existimationem alterius, _attaquer, ternir, flétrir, déchirer la réputation de qqn_. Existimationem omnem amittere, perdere, _perdre sa réputation_. 3. Existimationem reconciliare, _recouvrer l’estime_. Existimationem conservare, _conserver sa réputation_. Suam existimationem alteri committere, _confier à qqn le soin de sa réputation_. Existimationi hominum se venditare, _rechercher l’estime des hommes_. Cf. Fama, Opinio, Honor. EXISTĬMĀTOR, ōris, m. _Connaisseur_, _appréciateur_, _juge_. SYN. Judex, arbiter, opinator. EPITH. Acerrimus, doctus et intelligens. USUS: Existimator alicujus artificii; acerrimus, non stultus existimator. EXISTĬMO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _apprécier_. SYN. Puto, reputo, sentio, æstimo, opinor, duco, judico, persuasum est animo. ADV. Bene, contra, falso, longe aliter, longe secus, male, melius, minus, optime, pejus, prorsus, recte, secus, valde, vere, usque eo, invidiose, privatim, vulgo, publice. PHRAS. Existimo potius errorem, quam culpam fuisse, _je pense que ce fut plutôt une erreur qu’une faute_. Magis adducor, ut errorem credam, quam culpam fuisse; in opinionem venio; in eam opinionem adducor; in opinione ea sum, id factum errori magis, quam culpæ tribuendum. Cf. Opinio, Judico, Puto. USUS: Rem male, de aliquo minus bene existimare, _avoir mauvaise opinion de qqn_. Quid ex istis malim, non facile existimare possum. Alios suis moribus existimare. Ex eventu de consilio existimare. In existimando prudens. EXĬTĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Funeste_, _pernicieux_. USUS: Bellum exitiabile. Cf. Noxius. EXĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Funeste_, _fatal_. SYN. Mortifer, calamitosus. USUS: Exitus exitiales. EXĬTĬŌSUS, a, um, _Funeste_, _pernicieux_. SYN. Perniciosus. USUS: Exitiosum consilium. EXĬTĬUM, ii, n. _Ruine_, _perte_. SYN. Pernicies. EPITH. Crudelissimum, publicum, commune, summum, luctuosissimum. PHRAS. Ille multis exitio fuit, _cet homme causa la ruine d’un grand nombre de citoyens_. Multos in casum traxit; ejus ruina multi concidere; multorum ille salutem afflixit, perdidit; multos ejus ruina involvit, oppressit; in hanc omnium deterrimam miserrimamque conditionem adduxit; multis exitium peperit; perniciem attulit; calamitatem ac pestem importavit. Cf. Ruina, Affligo, Destruo. USUS: Qui de huius urbis exitio, de nostro interitu, de reipublicæ pernicie cogitant. Exitium alicui comparare, dare; exitio esse. EXĬTŬS, ūs, m. _Terme_, _résultat_, _effet_. SYN. Eventus, casus, finis, terminus. )( Initium. EPITH. Calamitosus, difficilis, dignus vita ac factis, dubius rerum, facilis, felix, perniciosus judici, fortunatus, gloriosus, incertus, iracundus, lautus, maritimus, molestus, notabilis, optabilis, perspicuus, prudens, similis, simillimus principio. Adversi, secundi, boni, contrarii, difficiles, diversi, exitiales, extremi, exitiosi. Fatales, gravissimi, improvisi, incerti, innumerabiles, maritimi, meliores, mirabiles, plurimi, prosperi, recentes, similes, spissi et producti, tristes, necessarii, utiles. USUS: 1. Contigit rebus nostris exitus, quem optabamus; bonum exitum et felicem habuit hæc æstas. Fugam quærebamus, quæ tamen exitum non habebat. Belli exitus semper incerti. Consulatus tuus in exitu est. Exitum exspectare debemus. 2. Finis, _fin_. Vitam turpem honesto exitu conclusit. Quæ pollicitus es, exitu præsta. Cf. Eventus, Finis. EXLEX, lēgis, omn. gen. _Qui n’est pas soumis à la loi_. SYN. Qui lege aliqua non tenetur. USUS: Non quod Syllam exlegem putarent. Cf. Dissolutus. EXŎLESCO, is, ēvi, ētum, ere, n. _Se dénaturer en vieillissant_, _dépérir_. SYN. Quasi inveterasco. USUS: Ætas tua jam exolevit. EXŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Décharger_. SYN. Allevo, onus detraho. USUS: Exonerare aliquem. Cf. Levo. EXOPTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer vivement_. SYN. Opto. USUS: Ut ea res tibi laudi sit, exopto. Cf. Opto. EXŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui se laisse fléchir_. SYN. Placabilis. )( Inexorabilis. USUS: Exorabilis iracundia. Exorcismus, i, m. _Exorcisme_. PHRAS. Dæmones exorcismis e corporibus pellere, _chasser les démons du corps_. Malos dæmones ex corporibus exturbare, exigere, profligare; correptos, vexatos a malo dæmone liberare; ex obsessis corporibus malum genium depellere; sacris carminibus malos genios ex miserorum corporibus ejicere, fugare. Cf. Diabolus. EXORDĬOR, iris, orsus sum, iri, d. _Commencer_. SYN. Ordior, exordium capio, principium capio, duco. )( Perficio. ADV. Bene causam, gloriose, potissimum. USUS: Ab alio principio exorsus sum dicere. Exordiri a re ipsa. Pertexe, quod exorsus es. Initium, Inchoo. EXORDĬUM, ii, n. _Commencement_; _exorde_. SYN. Principium, exorsus, proœmium, dicendi initium, vestibulum et aditus ad causam. EPITH. Commune, commutabile, difficillimum, exile, nugatorium, vulgare, facillimum, separatum, longum, translatum, vehemens, pugnans. PHRAS. Exordium longius petam, _je reprendrai la chose de plus haut_. Altius repetam rationem consiliorum meorum; longinqua repetam, ut apertius exponam consilia mea; longe repetam mei sermonis initium, quo pateant illustrius consilia mea. Longinquum exordium capiet hic sermo, quem de meis consiliis habiturus sum. USUS: Difficillimum est in omni conquisitione exordium. Exordium ab aliqua re capere, ducere. Longum et alte petitum proœmium. EXŎRĬOR, eris, ortus sum, oriri, d. _Naître_, _se lever_, _éclater_. SYN. Orior, exsisto, erumpo. )( Occido. ADV. Longius, paulum, repente, plane, perraro. USUS: 1. Ante exstinctum sidus, quam plane exortum, natumque esset. Repente exorta est Catilinæ nefaria libido. 2. Sumo animum, recreor, levo, _se relever_. Ego nunc paulo exorior e litteris Roma allatis. Qua gloria commotus Epicurus exoritur. EXORNĀTĬO, ōnis, f. _Ornement_; _amplification_. SYN. Ornamentum, ornatus, conformatio, lepor, concinnitas, festivitas. EPITH. Egregia. USUS: Sine exornatione aliquid simpliciter exponere. EXORNĀTOR, ōris, m. _Qui orne_, _qui embellit (les faits)_. USUS: Cæteri non exornatores, sed tantummodo narratores fuere. EXORNO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. SYN. Expolio, illumino, illustro. )( Deformo. ADV. Ample, dilucide, magnifice, plane, privatim, publice. USUS: Exornare orationem. Pythagoras Italiam artibus exornavit. Exornare triclinium magnifice. Aliquem magistratu; urbem munimentis exornare. Cf. Orno. EXŌRO, as, avi, atum, are, a. _Prier avec instance_; _fléchir par des prières_. SYN. Impero. ADV. Semel. USUS: Aiunt Stoici, viri non esse exorari, aut placari. Exoravit me frater, ut huc venirem. Cf. Preces, Deprecor. EXORSŬS, ūs, m. _Exorde_. SYN. Exordium. EXŌSUS, a, um, _Qui hait_; _qui est détesté_. Qui odio habet, _aut_ habetur. USUS: Jupiter Trojanos exosus. Omnibus exosum esse. Cf. Odium. EXŌTĬCUS, a, um, _Étranger_. SYN. Peregrinus, peregrini moris homo, adventitius. Cf. Peregrinus. EXPALLESCO, is, ŭi, ere, n. et a. _Pâlir_; _redouter_. SYN. Exalbesco, pallore suffundor. USUS: Expalluisse, erubuisse, titubasse. Cf. Pallesco. EXPĀVESCO, is, pāvi, escere, n. et a. _Être épouvanté_; _redouter_. USUS: Ensem expavescit muliebriter. Cf. Metuo, Timor, Paveo. EXPECTŎRO, as, are, a. _Chasser du cœur_. SYN. Pectore ejicio, expello. USUS: Pavor mihi omnem ex animo sapientiam expectoravit. Cf. Apertus. EXPĔDĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Dégager_, _délivrer_. SYN. Libero, explico, extrico. )( Impedio, induo me in laqueos. ADV. Brevi, breviter, elegantissime, facile, perspicue, plane, vehementer, celeriter. PHRAS. Expediendum tibi sine cunctatione id negotium est, _il vous faut terminer promptement cette affaire_. Cunctandum non est in eo negotio; producenda, differenda, proferenda, proroganda, protrahenda, longius ducenda res non est; immorandum non est; facienda mora non est; omnis in ea re abjicienda mora est; languor omnis abjiciendus est; sine mora tentanda res est, sine cunctatione, sine ullo temporis intervallo, aggredienda res est; immorari, cunctari, lente agere, indormire huic negotio non oportet. USUS: 1. Se omni molestia, occupatione, cura, suspicione expedire. Animum metu, mœrore expedire, _délivrer_. 2. Absolvo, _finir_, _terminer_. Negotia, rei institutæ exitum expedire. Nodum implicatum expedire. 3. Promptum facio, impedimenta abjicio, _démêler_, _débrouiller_, _expliquer_. Peto a te, ut eam expedias. Me aliud ex alio impedit, sed si me expediero, etc. Expedire se et evolvere negotiis. Cf. Explico. EXPĔDIT, imp. _Il est avantageux_, _utile_. SYN. Utile est, conducit. USUS: Cæsaris id consilium ad diuturnitatem dominationis non expedit. Dubitat, quid sibi expediat. Cf. Emolumentum, Commodum, Utilis. EXPĔDĪTĒ, _Facilement_, _aisément_; _vite_. SYN. Plane, prompte. USUS: Expedite explicat quæstionem. EXPĔDĪTĬO, ōnis, f. _Développement_, _exposé_. SYN. Absolutio. USUS: 1. Habes hic breviter comprehensam multarum rerum expeditionem. 2. _Préparatifs de guerre, expédition._ Educere exercitum in expeditionem. EXPĔDĪTUS, a, um, _Tout prêt_. SYN. Promptus, paratus, facilis, nulla re implicatus. USUS: Aditus ad cœlum bonis expeditissimus est. Expedito et prompto homine nobis opus est. A natura satis aptus et expeditus ad dicendum. Credebat ille viam sibi expeditiorem ad honorem. Expedita oratio. Clodius obviam fit expeditus in equo. Provinciam quam expeditissimam tradere, _laisser une province dans le meilleur état possible_. Cf. Paratus, Promptus. EXPĒLLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser hors de_, _chasser_. SYN. Ejicio, exigo, detrudo, exturbo, amoveo, submoveo, loco moveo. PHRAS. Parentem nefarium cum liberis improbis expulit, _il chassa ce père criminel avec sa race coupable_. Parentem nefarium cum scelerata stirpe omni executus est; evomuit pestilentem eam familiam e foro; sceleratam eam stirpem foro submovit; foro exesse jussit. Cf. Pello. USUS: Ejici, exterminari, expelli ab urbe, prædiis. EXPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Peser_, _examiner_, _considérer_. SYN. Perpendo, exquiro, examino. ADV. Diligenter. PHRAS. Expendendum est sedulo, _il faut examiner avec soin_. Versanda res in animis; sermonibus agitanda; ad calculos vocanda, reducenda; cum animo, in corde agitanda est; calculus ponendus; subducendi sunt calculi; ejus rei consilia animo probe circumspicienda sunt; pensanda sunt ista, ac mente agitanda crebrius; res est animo volvenda, volutanda diligenter; res ejusmodi est, in qua animus se ad omnes cogitationes verset; quam animus secreta æstimatione penset. Cf. Examino, Cogito. USUS: 1. Omnia diligenter expendere, seligere, æstimare. 2. Do, pendo. Pœnas alicui expendere, _être puni par quelqu’un_. 3. Pondero, metior, _peser avec soin_. Aurum expendere. EXPĒNSUS, a, um, _Compté_, _prêté_, _déboursé_. SYN. Datus. )( Acceptus. USUS: Expensum ferre; scribere, se alicui pecuniam dedisse, _porter une somme comptée_, _payée ou avancée à qqn_. Quis tibi mille nummum ferret expensum? Cur iis, quibus credebas, expensum non ferebas? EXPERGĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Éveiller_. SYN. Somno excito. USUS: Hic Italiam tumultus terrore subito expergefecit. Cf. Excito, Evigilo. EXPERGISCOR, eris, perrectus sum, gisci, d. _S’éveiller_. SYN. A somno, de somno excitor, somno solvor. )( Dormio. PHRAS. Ad gallorum cantum expergisceris, _vous vous éveillez au chant du coq_. Gallorum cantus te suscitat; tibi soporem discutit; somno te excire solet; somno te solvit. Cf. Evigilo. EXPĔRĬENS, entis, omn. gen. _Actif_, _entreprenant_. SYN. Expertus. USUS: Homo navus, experientissimus, ac diligentissimus. EXPĔRĬENTĬA, æ, f. _Essai_, _tentative_, _expérience_. SYN. Periclitatio, usus, exemplum. PHRAS. (Est homo magnæ experientiæ, VULG.), _c’est un homme d’une grande expérience_. Vir quem longa vita ususque rerum maximarum plurimum docuit; quem usus in plurimis rebus erudivit; magna prudentia, magno usu est atque experientia præditus; quem usus reapse experiendo docuit; multum imbutus usu; ætate et usu doctus. Non promptus ingenio tantum, sed usu etiam exercitatus; magnæ solertiæ et usus; in rebus admodum versatus et experiens; magnum habens usum in rebus; longo usu edoctus; qui multa usu ac tractatione cognovit; magno rerum usu in rebus agendis exercitatus. Cf. Disco. USUS: Experientia patrimonii amplificandi. Cf. Usus, Peritus, Discipulus. EXPĔRĬMENTUM, i, n. _Preuve_. SYN. Argumentum. USUS: Sed hoc experimentum est maximum, quod etc. Cf. Experior. EXPĒRĬOR, iris, pertus sum, iri, d. _Essayer_; _éprouver_. SYN. Periclitor, periculum facio, usu tractando cognosco, tento. ADV. Maxime, paulisper. PHRAS. Omnia experiar, _je tenterai tout_. Omnes vias persequar, quibus putabo ad id, quod volo, perveniri posse. Usu, tractando cognoscam; gustabo omnia; nihil non tentabo; nihil inexpertum et intentatum relinquam. Periclitabor omnia; periculum faciam; experimentum capiam rerum omnium, quibus optata consequi possim; ultima experiar; nullum non movebo lapidem. Cf. Tento. USUS: Experiri noli, quod assequi te posse diffidas. Vim veneni in cane experiri. Par est eum multa experiri, qui res magnas animo volvit. Ultima experiri malo, quam, etc. Cf. Experientia. EXPERS, ertis, omn. gen. _Privé_, _dépourvu_. SYN. Non particeps, vacuus, immunis. )( Particeps. USUS: Consilii, ingenii, eruditionis expers. Nulla pars vitæ summæ turpitudinis expers. EXPERTUS, a, um, _Qui a essayé_; _passive_: _éprouvé_, _reconnu_. SYN. Qui habet usum multarum rerum, multarum rerum peritus, experiens. )( Rudis. USUS: Hoc experti scimus. Nec hoc conjectura, sed expertus dico. In aliqua re expertus; virtus præsens, experta perspectaque. EXPĔTO, is, ii _vel_ īvi, ītum, ere, a. _Désirer vivement_. SYN. Opto, cupio, peto, adscisco. )( Vito. USUS: Expetere pœnas ab aliquo, _punir, tirer vengeance de qqn_. Vitam alicujus expetere, appetere. Probat Epicurus, voluptatem natura expeti. Cf. Peto, Cupio, Desidero. EXPĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Que l’on peut expier_. EXPĬĀTĬO, ōnis, f. _Expiation_. SYN. Procuratio. USUS: Diis violatis expiatio debetur. Scelerum et impietatis quæ tandem erit expiatio? EXPĪLĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_. Direptio. EPITH. Tanta. USUS: Expilationes et direptiones sociorum. Cf. Furtum. EXPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Voler_, _dépouiller_. SYN. Diripio, exinanio, exhaurio; ago feroque res. USUS: Expilare socios, diripere provincias. Cf. Fur. EXPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Peindre_. SYN. Pingo. USUS: Motus hominum et ferarum expingere. Cf. Describo. EXPĬO, as, avi, atum, are, a. _Expier_, _réparer_. SYN. Procuro. PHRAS. Sua scelera expiare, _expier ses crimes_. Debitam DEO expiationem facere; placamina cœlestis iræ, et piacula conquirere; ipsum se cruciatibus offerre, piaculaque dare; abolere superioris vitæ maculas; piaculo diluere contractas in vita sordes. Cf. Pœnitentia. USUS: Expiare religiones; forum a vestigiis sceleris. Hoc scelus expiari, nisi supplicio tuo, nequit. Tua scelera Dii in nobis expiarunt. Expiare DEUM, _seu_ placare, _apaiser la colère de DIEU_. EXPISCOR, aris, atus sum, ari, d. _Chercher à tirer (un secret)_. SYN. Indago, inquiro. USUS: Omnia ab illo expiscatus sum. EXPLĀNĀTĒ, _D’une manière claire, intelligible_. USUS: Definire aliquid explanatius et uberius. EXPLĀNĀTĬO, ōnis, f. _Explication_. SYN. Explicatio, enodatio, interpretatio. EPITH. Illustris. USUS: Dii nobis objiciunt, quorum neque scientiam, neque explanationem habemus. Explanatio, quæ reddit apertam, planamque orationem. Ad obscura et ambigua explanatio adhibetur. EXPLĀNĀTOR, ōris, m. _Interprète_, _commentateur_. SYN. Interpres, explicator. USUS: Grammatici Poetarum explanatores. EXPLĀNO, as, avi, atum, are, a. _Expliquer_. SYN. Interpretor, interpretationem _vel_ explanationem facio; interpretatione explico, illustro _aut_ expono, planum et perspicuum facio, explico, aperio, patefacio. USUS: Diligentius, apertius aliquid explanare. Cf. Explico. EXPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_. SYN. Impleo, compleo, saturo, satio, absolvo. )( Exhaurio, Exinanio. ADV. Aptius, nihilo, cumulate, insaturabiliter. USUS: Avaritiam suam pecunia, libidinem voluptatibus explere. Inimicitias, odium, diuturnam sitim satiare et explere. Mortalitatem, supremum diem explere. Legiones supplementis explere. Sic explevit, quod utrique defuit. Res perfecta expletaque omnibus numeris suis et partibus. Vita virtutibus expleta. EXPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Explicable_. USUS: Difficilis res est, et vix explicabilis. EXPLĬCĀTĒ, _Clairement_, _distinctement_. SYN. Enodate, explanate. )( Implicite, abscondite. USUS: Explicate et distincte dicere. EXPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Explication_. EPITH. Brevis quædam et circumscripta, facilis, facilior, illustris perpolitaque, mira, suspiciosa. USUS: Explicatio illustris ac perpolita. Explicatio fabularum. Cf. Explico. EXPLĬCĀTOR, ōris, m. _Qui explique_. EPITH. Gravior, commodior. USUS: Prudens, severus, gravis explicator. EXPLĬCĀTRIX, īcis, f. _Celle qui explique_. USUS: Oratoria, explicatrix perpetuæ orationis. EXPLĬCĀTUS, ta, tum, _Expliqué_, _éclairci_, _clair_. SYN. Apertus, definitus. USUS: Veterum rerum non satis explicata recordatio. Litteræ tuæ, quibus nihil explicatius, illustrius. Explicata salutis ratio. EXPLĬCĀTUS, ūs, m. _Explication_. USUS: Natura Deorum obscura est, et difficiles explicatus habet. EXPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Expliquer_, _éclaircir_, _débrouiller_. SYN. Expono, explano, in medio pono, enodo, evolvo, aperio, extrico, interpretor, verbis rem complector, exitum reperio. ADV. Accurate, accuratius, acute, apertissime, brevi, breviter, commodius, copiose, diligenter, diligentissime, dilucide, eleganter, enodatius, expedite, facete, facile, facilius, graviter, uberius, plane, planius, planissime, præclare, ridicule, similiter, sigillatim, subtilius, valde, varie, vere, facile, omnino, prope, sane, non satis. PHRAS. 1. Ille locus difficulter explicatur, _l’interprétation de ce passage est difficile_. Difficilis explicationis locus est; res est obscura, et difficiles explicatus habet; locus est inenodabilis, vix explicabilis; verba desunt, quibus loci hujus explicatam notionem exsequar, evolvam, vix satis enucleate, aperte, ac plane exponi, exprimi potest, explanatione opus est subtili. Loci hujus non est satis explicata ratio. Cf. Obscurus. 2. Nondum me explicare et expedire ex his negotiis potui, _je n’ai pas encore pu me débarrasser de ces affaires_. Nondum mihi explicata et expedita est ejus negotii ratio; nondum evolvere me iis ex negotiis potui; nondum explicare id negotium. Hæret adhuc, pendet negotii imperfecti moles; affectum, non confectum id negotium est. Cf. Eximo. USUS: 1. Explicare se dicendo; mentem suam et cogitationem litteris. Factum, sententiam suam explicare. 2. Absolvo, libero, expedio, _dégager_, _délivrer_. Urbem hostibus cinctam explicavit. Negotia, quæso, mea explica. Explica te, ut ad nos quamprimum venias. Se laqueis, insidiis, periculis explicare. Provinciam alicui explicatam tradere. 3. Excutio, enarro, _raconter_, _exposer_. Vitam alterius totam explicare, et sub conspectum ponere. 4. Produco, _déployer_, _dérouler_. Ædificium ad aliquem locum usque explicare. Aciem, ordines explicare. EXPLŌDO, is, plōsi, plōsum, ere, a. _Pousser hors_; _mal accueillir_. SYN. Ejicio, exsibilo. ADV. Jam pridem. PHRAS. Explodunt hominem merito clamoribus ac manuum collisione, _c’est à bon droit que l’on rejette cet homme par des cris et des battements de mains_. Convitiis, sibilis, strepitu, fremitu consectantur; sibilis excipiunt, conscindunt; haud intactus a sibilo abibat; explodebatur non modo sibilis, sed etiam convitio; refrigeratus sibilis, convitiis exanimatus, communi explosione ejectus, expulsus, extrusus, exturbatus est. USUS: Crates comœdus non modo sibilis, sed etiam convitio e scena explodebatur. Tam explosam et ejectam sententiam sequeris. EXPLŌRĀTĒ, _En toute sûreté_. SYN. Certe, plane. USUS: Explorate percepta res est et cognita. Explorate navigare. EXPLŌRĀTOR, ōris, m. _Éclaireur_. USUS: Misit exploratores, qui observarent. EXPLŌRĀTUS, a, um, _Examiné_, _reconnu_. SYN. Certus, explicatus. )( Dubius. USUS: Exploratum, perspectum, cognitum habere aliquid. Cui exploratum est, se ad vesperum victurum? Explorata nobis est victoria. Magna spe, et prope explorata. Cum mihi erit exploratum, scribam. Exploratus illi, et velut domi conditus videbatur consulatus. EXPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Observer_, _examiner_. SYN. Indago, exquiro, observo, omni cura investigo. ADV. Diligenter, maxime, plane. USUS: Explora rem totam. Africam exploravit. Cf. Observo, Indago. EXPLŌSĬO, ōnis, f. _Action de huer_. USUS: Ludorum explosiones. EXPŎLĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, a. _Polir_, _perfectionner_; _embellir_. SYN. Excolo, exorno, perpolio. USUS: Doctrinis omnibus vir expolitus. Nihil omni ex parte perfectum natura expolivit. Expolire partitiones, carmen, et castigare. EXPŎLĪTĬO, ōnis, f. _Ornement_. SYN. Exornatio, explicatio. EPITH. Artificiosa alicujus inventi, urbana. USUS: Argumentatio, et inventi artificiosa expolitio. Numerorum expolitio. EXPŌNO, is, pŏssi, pŏsĭtum, ere, a. _Exposer_; _expliquer_. SYN. Edissero, exprimo. ADV. Absolute, aperte, breviter, apte, brevissime, diligenter, diligentissime, dilucide, humanissime, indiligenter, memoriter, ornate, perbreviter, planius, planissime, probabiliter, prudenter, simpliciter, summatim, vere. PHRAS. Omnibus periculis se exposuit, _il s’est exposé à tous les dangers_. Ad omnes casus subitorum periculorum objecit; invidiæ malevolorum se dedidit; pro republica se in plurimas dimicationes, ac profligatorum hominum quotidianos impetus objecit; vitam suam hostium telis objecit; periculis se omnibus opposuit, exposuit; nudus ac expositus ad omnes ictus stetit; caput imperterritus discrimini obtulit; in omnem casum se demisit; in omne discrimen se obtulit. Cf. Periculum, Fortis. USUS: 1. Rem ut gesta est, exponam. Artem Rhetoricam exponere. Eam sententiam Cato in suis originibus exponit. 2. Narro, _faire connaître_, _raconter_. Summam cognitionum suarum, mandata alicujus alteri exponere. Quod ut planius exponam, paulo altius repetam. Reddere et exponere rationem facti. 3. Propono, exhibeo, palam pono, in conspectu pono, _mettre en vue_, _exposer_, _étaler_. Frumentum, merces, vasa Samia exponere, in conspectu ponere, numerare, vendere. Copias in terram exponere. Infantem exponere, _exposer_. Cf. Explico, Exprimo. EXPORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Étendre_. SYN. Extendo. USUS: Munitiones exporrigere, extendere. Frontem exporrigere, _dérider le front_. EXPORTĀTĬO, ōnis, f. _Exportation_. )( Invectio. USUS: Earum rerum, quibus abundamus, exportatio, et quibus egemus, invectio. EXPORTO, as, avi, atum, are, a. _Exporter_. )( Inveho. USUS: Frumentum in fame exportare ausus est. EXPOSCO, is, pŏposci, ere, a. _Demander instamment_. SYN. Posco, flagito. Cf. Peto. EXPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Exposé du sujet_. USUS: Perspicua et dilucida expositio sententiæ. EXPŎSĬTUS, a, um, _Exposé_, _raconté_, SYN. Explicatus, declaratus. USUS: 1. Capita multa exposita, nec explicata. 2. Obnoxius, objectus, _exposé_, _en butte à_. Domus patens, et adeo cupiditatibus exposita. EXPOSTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Réclamation_, _grief_. SYN. Criminatio, quædam accusatio. )( Purgatio. USUS: Flagitatur bonorum expostulatione. Cum esset expostulatio facta. Cf. Accusatio. EXPOSTŬLO, as, avi, atum, are, a. _Demander_; _se plaindre_. SYN. Expostulationem facio, queror, exposco. ADV. Iracundius, vehementius. USUS: De injuriis expostulare iracunde et vehementer. Expostulare cum aliquo injuriam. Auxilium expostulare. Cf. Queror. EXPRESSĒ, _Clairement_. SYN. Plane, aperte, diserte, dilucide, sine circuitione. USUS: Expresse conscripta ponere licebat exempla. EXPRESSUS, a, um, _Exprimé clairement_. SYN. Firmus, confirmatus, apertus. USUS: Expressa sceleris vestigia exstant. Expressa signa virtutis. Imago nostræ vitæ in alienis moribus expressa. Bellum Mithridaticum totum ab Archia expressum est. EXPRĪMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Exprimer_, _exposer_. SYN. Expono, eloquor, oratione complector, declaro, imitor, effingo. )( Obscuro. ADV. Amplius, breviter, diligenter, late, necessario, subtiliter, planius, præclare, putidius, facilius. PHRAS. Exprimere non possum quæ sentio, _je ne puis exprimer ce que je ressens_. Mentis cogitata, animi sensa, sensus animi explicare; sermone depromere; oratione concipere, exsequi, efferre non possum. Exprimendis animi sensibus omnis impar est oratio; oratio non sufficit; verba desunt; non suppetunt; evolvere mentis cogitata non satis possum. Oratione mentem assequi, æquare, exprimere nequeo. Verbo satis digno, ut velim maxime, appellari ea res non potest. USUS: 1. Exprimere similitudinem, mores, vultum alicujus dictione. Aliquem imitando effingere et exprimere. Expressa et polita effigies. Expressum et illustre exemplum. Sonus nec expressus, nec oppressus. 2. Aufero, extorqueo, cum labore obtineo, _arracher_, _obtenir par force_. Nummulos aliquot, vide, ut ab illis exprimas. Risum alicui, _vel_ gemitum exprimere. Vitam exprimere tormentis. Cf. Extorqueo, Aufero. EXPRŎBRĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_, _blâme_. USUS: Hæc commemoratio quasi exprobratio est immemoris beneficii. EXPRŎBRO, as, avi, atum, are, a. _Reprocher_. SYN. Objicio, probro; vitio, culpæ do, verto. PHRAS. Nihil tibi unquam exprobraxi, _je ne vous ai jamais rien reproché_. Nullum tibi probrum objectavi, objeci; non in calamitate insultavi, nec adversam fortunam objeci. Nullum tibi probrum intuli, impegi, inussi. Nunquam vecordiam tuam culpavi; vitio et culpæ dedi. Nullum in te exprobrationis telum ejeci; nihil in te criminis congessi. Non vecordiam probris increpui. Nihil in te criminis, nec mea in te merita commemoravi; nullum in te probrum jeci. Cf. Objicio, Culpa. USUS: Exprobrare languorem alicui. Odiosum hominum genus officia exprobrantium. EXPRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Montrer_, _manifester_. SYN. Profero, expono. )( Occulto. ADV. Audacius. USUS: Odium, crudelitatem suam expromere. Leges, sententiam suam expromere. Causa hæc est, in qua omnis vis eloquentiæ possit expromi. Cf. Profero. EXPUGNĀTOR, ōris, m. _Celui qui a pris d’assaut_. USUS: Urbis expugnator. Pudicitiæ expugnator. EXPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Prise d’assaut_. EPITH. Luctuosa fani alicujus et acerba, clara apud omnes, hostilis. USUS: Nocturnæ expugnationes. EXPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Prendre de vive force_. SYN. Vi capio. USUS: Sperabat, se ejus adolescentiam et fortunas expugnare posse. Sapientis animus nunquam vincitur, aut expugnatur. Cf. Urbem capio. EXPULSĬO, ōnis, f. _Expulsion_. USUS: Expulsiones vicinorum. EXPULSOR, ōris, m. _Celui qui chasse_. USUS: Iste bonorum possessor, expulsor, direptor. EXPULTRIX, īcis, f. _Celle qui chasse_. USUS: Philosophia expultrix scelerum. EXPUNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Effacer_. USUS: Expungere nomen debitoris, _payer une dette_. Cf. Debitum. EXPURGO, as, avi, atum, are, a. _Disculper_, _justifier_. SYN. Expio, quasi purgo. USUS: Expurgare suspicionem, dimovere crimen. Cf. Purgo, Excuso, Causor. EXPŬTO, as, are, a. _Peser_, _examiner_. SYN. Excogito, reputo. USUS: Quid illi in mentem venerit, exputare non possum. Cf. Puto. EXQUĪRO, is, quīsīvi, quisītum, ere, a. _Chercher avec soin_. SYN. Quæro, inquiro, requiro, perquiro, investigo, perscrutor. ADV. Accuratius, diligenter, diligentissime, magnopere, quam diligentissime, studiose, undique. USUS: Omissis auctoritatibus, in ipsa re et ratione exquirere veritatem. Exquirere de aliquo causam facti. Cf. Inquiro. EXQUĪSĪTĒ, _Avec grand soin_. SYN. Accurate, diligenter. USUS: Accurate et exquisite aliquid facere. Rationes exquisitius colligere. EXQUĪSĪTUS, a, um, _Choisi_, _recherché_, _distingué_. SYN. Accuratus, lectus, excellens. USUS: Tua exquisita et singularis doctrina. Verba exquisita. Dicendi genus exquisitum. Nihil apud hunc lautum, nihil elegans, nihil exquisitum. Reconditæ et exquisitæ sententiæ. Munditia odiosa et exquisita nimis. Exquisita supplicia. Cf. Diligens, Accuratus. EXSANGUIS, e, gen. com. _Pâle_; _faible_. SYN. Pallidus, decolor. USUS: Aliquis supremo spiritu exsanguis, enervatus, confectus. Aridum et exsangue genus dicendi. EXSĂTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Satio, exsaturo. USUS: Ne morte quidem Scipionis exsatiantur. Cf. Satio. EXSĂTŬRO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Exsatio. USUS: Pascere oculos, exsaturare animum cruciatu alicujus. Cf. Satio. EXSCENDO, is, ere, n. _Débarquer_. SYN. Exscensionem facio. USUS: Navi in terram exscendo. EXSCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Ruiner_, _anéantir_. SYN. Ad internecionem redigo, ad internecionem funditus deleo. USUS: Scipio Numantiam exscidit. Urbs exscindi se potius pateretur, quam, etc. Cf. Everto, Vasto, Destruo. EXSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, _Copier_. USUS: Tabulas exscripsit. Cf. Describo. EXSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_. SYN. Seco, reseco. USUS: Qui exsecant pestem aliquam tamquam strumam civitatis. Medicina vitiosas partes exsecat. EXSECTĬO, ōnis, f. _Amputation_. SYN. Excisio. USUS: Exsectio linguæ. EXSĔQUĬÆ, ārum, f. pl. _Funérailles_, _obsèques_. SYN. Funus, pompa, justa, justa funeris, supremi diei celebritas, parentatio. PHRAS. Exsequias facere, _faire les funérailles_. Funus facere; funeris exsequias celebrare; cohonestare exsequias; exsequias ducere, prosequi; parentare; justa funebria solvere; funus ducere. Cf. Funus. USUS: 1. Funeris exsequias celebrare. 2. Exsequiis privare, _priver des derniers honneurs_. Exsequiarum honore, laudatione, pompa spoliare, orbare aliquem. 3. Exsequiarum honore carere, _être privé des derniers honneurs_. EXSĔQUOR, _vel_ EXĔQUOR, eris, sĕcūtus sum, equi, d. _Suivre jusqu’au bout_; _achever_, _exécuter_. SYN. Sequor, observo, præsto, perficio. ADV. Usque ad extremum. PHRAS. Exsecutus est imperium, _il exécuta l’ordre_. Defunctus est imperio; injunctum negotium transegit, perfecit, expedivit, effectum reddidit, confecit, absolvit; mandatum exhausit; mandatum nec moræ, nec molestiæ sibi habuit, dum exhauriret. Cf. Perficio, Efficax, Facio, Efficio. USUS: 1. Exsequi officia _aut_ mandata. 2. Imitor, _imiter_. Cur non factum illius exsecuti sumus? 3. Perficio, _achever_, _exécuter_. Quod semel cœpisti, quod ingressus es, exsequere. Fugam exsequi non omnes potuere. 4. Explico, expono, attingo, _exposer_, _développer_. Multa sunt præterea, quæ verbis exsequi non possum. Non exsequar peccata juventutis tuæ. 5. Jus suum exsequi, _soutenir son droit_. 6. Egestatem exsequi, _souffrir la pauvreté_. EXSĔRO et EXĔRO, is, rŭi, ertum, ere, a. * _Mettre à découvert_. SYN. Extraho. USUS: Humeros exerere. EXSĪBĬLO, as, avi, atum, are, a. _Siffler_, _huer_. SYN. Explodo. USUS: Histrio infacetus exploditur, exsibilatur, ejicitur. Cf. Explodo, Irrideo. EXSICCO, as, avi, atum, are, a. _Vider_. ADV. Furtim. USUS: Lagenas furtim exsiccare. Exsiccatum genus dicendi. EXSĬLĬO (exĭlĭo), is, ĭi _vel_ ŭi, ire, n. _Sauter hors_, _bondir_, _jaillir_. SYN. Prosilio, evado, me projicio, me proripio. USUS: Perlectis tuis litteris gaudio exsilii. Exsiliit conscientia sceleris excitatus. Repente exsilit et in publicum se proripit; in forum se projicit. EXSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’élever_, _naître_, _paraître_. SYN. Sum, appareo, prodeo, emergo. ADV. Parumper, repente, subito. USUS: 1. Tua in me summa beneficia exstiterunt. Metuo, ne in filium exsistam crudelior. Ex luxuria exsistit avaritia. E vultu animi magnitudo exsistit, elucet, _se montrer, briller_. 2. Prodeo, exeo, emergo, _sortir de_. Utinam ille ab inferis exsistat! E virtutibus beata vita solet exsistere. Anguis repente ex ara exstitit. E silice ignis exsistit. Lignum ex aqua exstitit. EXSOLVO, is, vi, sŏlūtum, ere, a. _Dégager_, _délivrer_. SYN. Solvo, dissolvo, libero, absolvo. ADV. Plane. USUS: Nomina mea exsolvi, expedivi, _payer ses dettes_. Aliquem religione, religionum nodis, metu, pœna exsolvere. Se suspicione, pudore aliquem liberare et exsolvere; fidem votaque exsolvere, _accomplir un vœu, une promesse_. Cf. Solvo. EXSORBĔO, es, ui, ere, a. _Boire_, _s’abreuver_. SYN. Haurio, helluor. USUS: Civilem sanguinem exsorbueras. Quæ unquam Charybdis tantos gurgites haurire posset, quantas ille prædas exsorbuit? Multas difficultates exsorbere. EXSORS, ortis, gen. omn. _Exempt_, _exclu_, _privé_. SYN. Non particeps. USUS: Amicitiæ, culpa exsors. EXSPECTĀTĬO, ōnis, f. _Attente_; _espérance_. SYN. Spes. EPITH. Acerba, adversaria, brevis, cæca, diuturna supplicii, firma, gravis, incredibilis, indigna homine libero, longa, magna, major, maxima, mirabilis, mirifica, non parva, quotidiana, sollicita, summa, suspensa, tacita, ultima, crebra. PHRAS. 1. Vereor, ne, quam tui exspectationem concitasti, hanc sustinere ac tueri non possis, _je crains que vous ne répondiez pas aux espérances que vous avez fait concevoir_. Vereor, ut studia tua exspectationi hominum respondeant. Timeo, ne studiorum tuorum eventus ab exspectatione hominum dissentiat. Timeo, ne tuis studiis non is, qui exspectatur, sit exitus. Magna me dubitatio tenet, an eum, quem homines exspectant, studia tua fructum latura sint. Timeo, ne studia tua cum hominum opinione non consentiant; alium, atque exspectatur, exitum habeant; qui exspectatur, fructum non pariant; fallas hominum spes de te conceptas. Timeo, ne studiorum tuorum eventus alius, atque exspectatur, exsistat. 2. Exspectationem de te egregiam movisti, _vous donnez de grandes espérances_. Exspectationem apud omnes, omnibus de te magnam commovisti, concitasti, fecisti, dedisti, attulisti; magnam in exspectationem omnes adduxisti. 3. Magna de te exspectatio est, _on attend beaucoup de vous_. Scito, te in summa exspectatione esse; summam esse tui exspectationem; omnes exspectant a te, quæ a summa virtute, summoque ingenio exspectanda erant; nihil humile, nihil vulgare, nihil angustum a te exspectatur; magnum quiddam, et excellens; excelsa omnia, ampla, divina sibi de te pollicentur; civitas omnis exspectatione suspensa, in exspectationem erecta est. 4. Exspectationem de te concitatam egregie sustinuisti, _vous avez parfaitement rempli l’attente que vous aviez fait concevoir_. Exspectationem de te factam tuitus es præclare; explevisti, quin vicisti, superasti desiderii nostri exspectationem; conceptæ de te opinioni egregie respondisti. 5. Exspectationi non respondisti, _vous n’avez pas répondu à notre attente_. Fefellisti, decepisti exspectationem nostram; id, quod a te præstitum, longe infra exspectationem est; non æquasti spem de te conceptam; longe absunt a præclara exspectatione studiorum tuorum fructus. Cf. Opinio, Spes. EXSPECTO, as, avi, atum, are, a. _Attendre_. SYN. Præstolor, spero. ADV. Acriter, acerrime, admodum, amanter, amplius, avide, avidissime, commodissime, jam diu, maxime, melius, mirifice, omnino, privatim, prorsus, publice, quotidie, summe, valde, vehementer, recte, foris. PHRAS. 1. Diu te jam exspecto, _je vous attends depuis longtemps_. Diu te operior; in diuturna exspectatione est adventus tuus; acerrime, valde suspenso animo te præstolor; magna tui est exspectatio; vix fero jam desiderium tui; animus jam præstolantem deficit; angor singularum horarum exspectatione. 2. Omnes exspectabant exitum rei, _tous attendaient l’issue de cette affaire_. Omnes erecti exspectatione stabant; in exspectatione civitas erat universa; civitas in rei exspectationem erecta erat; tot mortalium animi spe, metuque pendebant; exspectationes ea res nonexiguas commovebat; angebantur, cruciabantur, torquebantur omnes exspectatione rei. Civitas omnis cæca exspectatione suspensa tenebatur; in eventum sortis intenta erat; multiplici exspectatione commota erat. 3. Cum omnes exspectarent, _comme tous attendaient_. In tanta exspectatione rerum; tot mortalium animis spe, metuque pendentibus; intentis in rei eventum omnium animis oculisque. USUS: Reditum tuum spe exspecto, absentem memoria colo. Omnia, volo, a me postules et exspectes. Diem ex die exspectare. Carus omnibus et exspectatus venies. Exspectatus ad summam dignitatem. Cf. Exspectatio. EXSPĪRĀTĬO (expiratio), ōnis, f. _Exhalaison_, _vapeur_. SYN. Exhalatio. USUS: Terræ exspirationibus aer alitur. EXSPĪRO (expiro), as, avi, atum, are, a. et n. _Exhaler_; _rendre le dernier soupir_. SYN. Spiritum emitto. USUS: Animam exspirare. Inter primam curationem exspiravit, _il mourut pendant le premier traitement_. Cf. Morior. EXSPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_. SYN. Exhaurio. PHRAS. Exspoliavit provinciam, _il a dépouillé une province_. Provinciam eam frumento, etc. exinanivit; prædas ex omnibus locis egit; prædæ loco eam provinciam habuit; quidquid ferri agique potuit avertit. Cf. Spolio, Diripio. USUS: Exspoliare Pompeium exercitu et provincia. EXSPŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rejeter_, _vomir_. SYN. Cum fastidio rejicio, expello. EXSTINCTĬO, ōnis, f. _Mort_, _extinction_. SYN. Interitus. USUS: Supremas ille dies non exstinctionem, sed loci commutationem affert. EXSTINCTOR, ōris, m. _Celui qui éteint_. USUS: Non exstinctor, sed auctor incendii, belli, seditionis. Exstinctor patriæ et proditor. EXSTINGUO, is, xi, nctum, ere, a. _Éteindre_. SYN. Restinguo, opprimo. )( Incendo. ADV. Omnino, animum plane, maturius, simul, funditus, jam pridem. USUS: 1. Vir egregius mature exstinctus. Belli reliquias exstinguere. Memoria tanti sceleris non exstincta quidem, sed repressa vetustate. 2. Deleo, interitum affero, _faire périr_, _détruire_. Exstinguere senatum, leges, rempublicam, imperium, judicia. Alicujus salutem exstinguere, gloriam infringere. Furorem alicujus et audaciam opprimere, exstinguere. Cf. Deleo. EXSTIRPO, as, avi, atum, are, a. _Déraciner_, _arracher_. SYN. Extraho, evello; stirpem tollo, interficio, funditus deleo. USUS: TRANSL. Nisi omnem humanitatem ex ejus animo exstirpatam credimus. Vitia funditus exstirpari non possunt. EXSTO, as, tĭti, tĭtum, are, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Appareo, consto, sum. ADV. Aliunde, nusquam, repente, subito, divinitus. USUS: 1. Exstant multa fortitudinis exempla. Multa tua in me merita exstant. 2. Emineo, _dépasser_, _faire saillie_. Navis ab aquis exstat. Quod est illuminatum magis, exstare et eminere videtur. Cf. Exsisto. EXSTRUCTĬO, ōnis, f. _Construction_. USUS: Exstructiones tectorum. EXSTRŬO, is, uxi, uctum, ere, a. _Élever_, _dresser_. SYN. Ædifico. ADV. Accurate, vere. USUS: 1. Immortale monumentum exstruere. Ad cœlum exstruxit villam. 2. Cogito, _se représenter_. Age, exstrue animo altitudinem et excellentiam virtutis. 3. Onero, _charger_. Mensam exquisitis epulis exstruere. Cf. Ædifico. EXSŪDO, as, avi, atum, are, a. _Faire avec peine_. USUS: Laborem exsudare. EXSŪGO, is, suxi, suctum, ere, a. _Sucer entièrement_; _épuiser_. USUS: Sanguinem, fortunasque omnium exsugere. EXSŬPĔRANTĬA, æ, f. _Supériorité_. USUS: Populus omnem exsuperantiam virtutis odit. EXSŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Surpasser_. SYN. Supero. USUS: Dum anima exsuperabo mea. Cf. Supero, Excello. EXSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever_. SYN. Surgo, erigor. ADV. Honestissime, paulisper. USUS: Exsurge et erigere te. Recreatus morbo, ut exsurgere et erigere se posset. Cf. Surgo. EXSUSCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Appel fait à l’attention (de l’auditeur)_. SYN. Commotio. EXSUSCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Éveiller_; _émouvoir_, _exciter_. SYN. Expergefacio. USUS: Hæc cura animos exsuscitat. Memoriam, se exsuscitat. EXTA, ōrum, n. pl. _Entrailles des victimes_. SYN. Præcordia. EPITH. Argutissima, bona, prima, secunda, tristissima. USUS: Præsentio per exta. Exta pecudum interpretari. EXTĀBESCO, is, tābŭi, escere, n. _Se sécher_, _devenir maigre_. SYN. Contabesco, lenta tabe conficior. USUS: Corpus macie, sententia illa diuturnitate extabuit. Cf. Tabes. EXTEMPLO, _Sur le champ_. SYN. Illico. Cf. Statim. EXTEMPŎRĀLIS, e, gen. com. _Improvisé_. EXTENDO, is, tendi, tensum, ere, a. _Étendre_. SYN. Projicio. PHRAS. 1. Late se extendit tua industria ad alienas utilitates, _vous vous occupez beaucoup des intérêts a’autrui_. Late se porrigit et explicat, late patet, fluit, manet; urbem totam complectitur tua industria; ad exteros etiam porrigis, profers tuam industriam; non constringi, contineri se patitur tua industria; certis finibus includi, circumscribi se non sinit, egreditur extra fines, quos muneris tui ratio constitutos habet. 2. Peninsula late extenditur in mare, _la péninsule se prolonge au loin dans la mer_. Excurrit late in mare; porrecta est in mare multis passuum millibus, peninsula late in mare projecta. 3. Arbor ramos late extendit, _l’arbre étend au loin ses branches_. Diffunditur vastis ramis arbor; in omnes partes funditur; late ramos promittit; passis late ramis, projectis brachiis procera arbor. USUS: Extensis brachiis aliquid de gestu addidit. Cf. Dilato, Explico. EXTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. _Atténuation_ (Fig. reth.). EPITH. Concisa. USUS: Distincte concisa brevitas extenuatioque. EXTĔNŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre mince_, _diminuer_. SYN. Minuo, attenuo, deprimo, elevo. )( Augeo, exaggero, amplifico. ADV. Sigillatim voluptates. USUS: Amor omnes molestias extenuat. Munus suum et beneficium verbis extenuare. Extenuatur spes nostra et evanescit. Extenuare atrocitatem facti, levare, elevare. Extenuabant angustiæ gradientium agmen. Extenuare suspicionem, offensionem, ignominiam et elevare. Cf. Minuo. EXTĔRĔBRO, as, are, a. _Obtenir avec effort_, _arracher_. SYN. Perterebro, exterebrando extraho. USUS: Nummulos, aurum exterebrare ex aliquo. EXTERGĔO, es, _vel_ EXTERGO, is, tersi, tersum, ere, a. _Essuyer_, _nettoyer_. SYN. Tergendo purgo, ac mundum facio. Cf. Tergo. EXTERMĬNĀTOR, ōris, m. _Celui qui chasse_, _qui bannit_. SYN. Expulsor. EXTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Expulser_, _bannir_. SYN. Expello, ejicio. ADV. Contra. USUS: Exterminare ab urbe. Reipublicæ auctoritatem. Rempublicam exterminare. Peregrinos urbibus exterminare. Cf. Pello, Ejicio. EXTERNUS, a, um, _Étranger_. SYN. Extrarius, extraneus, exterus, alienigena, extrinsecus accedens, adventitius, peregrinus, advena. )( Domesticus. USUS: Externa commoda, et ad corpus pertinentia. Canum amor in dominos, odium in externos. Animos externa et adventitia visione pulsare. Adjumenta externa et adventitia. EXTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer_; _digérer_. SYN. Comminuo, digero, conficio. USUS: Calor stomachi ad exterendum cibum. EXTERRĔO, es, rŭi, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_. SYN. Perterreo. ADV. Præter modum. USUS: Admotis dolorum facibus exterrentur plerique. Cf. Terreo. EXTĔRUS, a, um, _Étranger_. SYN. Externus. )( Domesticus. USUS: Exteræ nationes. Cf. Peregrinus. EXTĬMESCO, is, mŭi, escere, n. et a. _Être épouvanté_; _craindre_, _redouter_. SYN. Pertimesco. USUS: Unum extimescendum est, ne quid turpiter faciamus. Cf. Timeo. EXTĬMUS, a, um, _Qui est à l’extrémité_; _le dernier_. SYN. Extremus. USUS: Orbis cœlestis extimus. EXTISPEX, ĭcis, m. _Devin qui observait les entrailles des victimes_. SYN. Aruspex. USUS: Ars extispicum. EXTOLLO, is, tŭli, ēlātum, ere, a. _Lever_, _relever_; _ranimer_. SYN. Effero, erigo, animos tollo, insolentem facio. )( Deprimo. USUS: Aliquem laudibus in cœlum; rerum verbis in majus extollere. Extollere jacentem et erigere. Libertas pressa tandem caput extollere, erigere, se recreare incipit. Opes illum admodum extollunt. Cave addas: Suos oculos, etc. Cf. Laudo, Illustro. EXTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Arracher_, _obtenir violemment_. SYN. Exprimo, aufero, eripio. ADV. Ingratiis, sero. PHRAS. Nummos aliquot extorsit, _il m’a extorqué quelques écus_. Vi pecuniam ex me expressit; invito, atque ingratiis nummos aliquot extorsit; peculii sibi aliquid expugnavit; nummorum aliquid a me exterebravit, exsculpsit; argento me emunxit. USUS: Vi ferrum, arma de manibus alicui extorquere. Sententiam alicui extorquere. Hic mihi error, dum vivo, non extorquebitur. Cf. Eripio. EXTORRIS, e, gen. com. _Banni_, _proscrit_. SYN. Exul. Cf. Exul, Exilium. EXTRA, _Hors_. SYN. Extrinsecus, foris. Vim exprimit remotioris loci. )( Intra. USUS: 1. Extra urbem, ostium eminere foras. Ea, quæ extra sunt, contemplari. In corpore et extra, quædam bona sunt. 2. Præter, _à part_. Extra tumultum Gallicum multis armorum vacatio est. Sunt hæc extra modum absona. Extra culpam se ponere. Extra hanc causam, nemo arma ferat. EXTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Extraire_, _tirer_; _prolonger_. SYN. Exstirpo, evello; produco, differo. ADV. Penitus, radicitus, stirpitus. PHRAS. Res variis modis extrahitur, _on prolonge l’affaire de toutes les façons_. Res trahitur; dies producitur; res protrahitur, ducitur, differtur; mora rebus alia et alia injicitur, intercedit; dies unus, alter, tertius agendæ rei eximitur. Cf. Differo. USUS: 1. Epicurus ex hominum animis radicitus extrahit religionem. Extrahere ex animo sententiam alteri. 2. Libero, eripio, _arracher_, _délivrer_. Extrahere se e negotio. Rempublicam periculis extrahere. 3. Produco, differo, _traîner en longueur_, _prolonger_. Res variis calumniis extracta est. Diem, senatum, judicium extrahere. Certamen in noctem extrahere, _prolonger le combat jusqu’à la nuit_. EXTRĀNĔUS, a, um, _Extérieur_, _étranger_. SYN. Extrarius. USUS: Res, bona extranea. Cf. Externus, Peregrinus. EXTRĂORDĬNĀRĬUS, a, um, _Extraordinaire_, _inusité_. SYN. Extra ordinem. )( Legitimus. USUS: Extraordinarios honores accipere. Pecunia extraordinaria. Cupiditatibus extraordinariis adeo non indulgeo, ut vix quotidianis satisfaciam. EXTRĀRĬUS, a, um, _Extérieur_. SYN. Externus. )( Interior. USUS: Extraria defensio. EXTRĒMĬTAS, ātis, f. _Extrémité_, _bout_, _fin_. SYN. Ora. USUS: Cœli nulla ora, nulla extremitas. Omnem infinitatem peragrabat, in nulla extremitate consistens. EXTRĒMO, _A la fin_. SYN. Ad extremum, postremo. EXTRĒMUM, _Terme_, _fin_. SYN. Ultimum, finis. USUS: 1. Quod non habet extremum, infinitum est. 2. ADV. Tandem, _cum_ ad, _pour la fin_. Non illi animus, non fides ad extremum defuit. EXTRĒMUS, a, um, _Extrême_, _dernier_. SYN. Postremus, ultimus, novissimus. )( Infimus, primus. PHRAS. Res ad extremum venit, _la chose est dans une situation désespérée_. Ad ultimum dimicationis ventum est. Ad ultimum laboris ac periculi ventum est. Res est in extremum deducta casum. Ad ultima propellimur; omnia extrema, ultima tentanda nunc sunt, et audenda. Cf. Finis, Periculum, Despero. USUS: Cœlum extremum atque ultimum mundi. Extremum discrimen; in extremo libro. Extrema in oratione. In extremis litteris erat. EXTRĪCO, as, avi, atum, are, a. _Débarrasser_, _démêler_. SYN. Explico, expedio, evolvo. USUS: De negotio tuo nihil adhuc extrico. Cf. Expedio, Explico. EXTRĬNSĔCUS, _Au dehors_, _à l’extérieur_. SYN. Extra, foris. USUS: Pulmones adducunt spiritum extrinsecus. Extrinsecus inaurata columna. Re extrinsecus terribili objecta. Cf. Extra. EXTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Chasser_, _repousser_, _éloigner_. SYN. Ejicio, exturbo. )( Retineo. ADV. Quamprimum. USUS: Domo aliquem, quin amicitia extrudere. Cf. Ejicio. EXTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. * _Créer_, _produire_; _arracher_. USUS: Labor extundit artes, extundit fastidium. Cf. Exprimo. EXTURBO, as, avi, atum, are, a. _Chasser par force_, _bannir_. SYN. Per vim ejicio, expello, dejicio, everto. ADV. Nominatim. USUS: 1. Exturbari domo, fortunis, numero vivorum. 2. TRANSL. Ægritudinem ex animo, lassitudinem ex membris exturbare. Cf. Pello, Ejicio. EXŪBĔRANTĬA, æ, f. _Abondance_. EXŪBĔRO, as, avi, are, n. _Regorger_, _abonder_. SYN. Abundo. USUS: Annus pomis exuberat. Cf. Copia. EXUL, ŭlis, m. _Exilé_. SYN. Extorris, ejectus, relegatus. )( Civis. PHRAS. Multi egregii viri exules facti sunt, _un grand nombre d’hommes illustres furent exilés_. Complures viri insignes inique relegati; e patria amandati, expulsi, ejecti, ablegati sunt; exulaverunt; exilio mulctati, damnati sunt; patrium solum vertere compulsi, coacti sunt; patriam exules reliquerunt; urbe, domo, penatibus, foro, congressu civium extorres fuerunt; patria cedere coacti sunt; in exilium projecti sunt; patriæ finibus prohibiti; in ultimas terras deportati; in ultimum pene rerum humanarum terminum relegati, amandati sunt. USUS: Vagus exul errabat undique. Reducere, restituere exules. Cf. Exilium, Exulo. EXULCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ulcérer_; _irriter_, _aigrir_. SYN. Ulcus facio, corrumpo. )( Concilio. ADV. Clam. USUS: Animus suspicionibus exulceratus. Non modo non exulcerasti ejus gratiam, sed conciliasti. EXŬLO, as, avi, atum, are, n. _Être banni_, _proscrit_, _exilé_. SYN. Exul sum; exilii causa solum verto, _vel_ muto; in exilio sum. PHRAS. 1. Sponte sua exultavit, _il s’exila volontairement_. Voluntarium conscivit exilium; sponte urbe cessit, migravit, excessit; exulatum iit, abiit; in exilium profectus est; patriam reliquit; solum vertit, mutavit; exilio patriam sedem mutavit. 2. Tarquinii merito Roma exularunt, _c’est justement que les Tarquins furent bannis de Rome_. Merito urbe pulsi; Roma exacti, extrusi, ejecti, exterminati sunt. Roma abire, egredi, cedere, migrare, recedere, exire; in exilium ire; exulatum abire jussi sunt; Romam relinquere coacti sunt. Cf. Exul, Exilium. EXULTĀTĬO, ōnis, f. _Joie immodérée_, _transport_. USUS: Illa exultatio Athamantis. EXULTO, as, avi, are, n. _Bondir de joie, d’orgueil, etc._ SYN. Efferor gaudio; gaudio triumpho; voluptate, _vel_ lætitia nimia gestio. )( Lamentor. ADV. Audacius, effuse, immoderate, inaniter, palam lætitia, palam luctu, juveniliter. USUS: Alacris exultat improbitas in victoria. Otio, rebus secundis, gaudio exultare, et triumphare. Exultaret et triumpharet oratio. Elatus gaudio, animi lætitia exultans. Temere gestiens, furens, et exultans. Furor exultans. Cf. Gaudium, Lætor. EXŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Dépouiller_. SYN. Spolio corpus, corpus nudo, vestem detraho, ornatu denudo. )( Induo. USUS: 1. Omnem humanitatem, fidem, obsequium, jus fasque exuere. Arrogantiam exuere; hominem exuere, _dépouiller tout sentiment d’humanité_. 2. Extrico, _se débarrasser de_. Laqueis se exuere. 3. Vestem pono, depono, _se déshabiller_. Vestem, se veste exuere. EXŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_, _consumer_, _anéantir_. USUS: Mihi ex animo exuri non potest, esse DEUM. Cf. Comburo, Concremo, Ignis. EXUSTĬO, ōnis, f. _Combustion_. USUS: Exustiones, eluviones terrarum, _les inondations et les embrasements_. EXŬVĬÆ, ārum, f. pl. _Dépouilles_. SYN. Spolia. USUS: Locus exuviis nauticis, et classium spoliis ornatus. Exuviæ leonis, asini, serpentis; bubulæ exuviæ. Exuvias defuncti terræ demandare, _enterrer un mort_. F FĂBA, æ, f. _Fève_. SYN. Legumen maximum. USUS: Faba abstinuere Pythagorici, quasi eorum cibo mens, non venter infletur. Faba inflationem magnam habet. FĀBELLA, æ, f. _Récit_, _anecdote_, _historiette_, _conte_. SYN. Fabula. EPITH. Tota, vetus, anilis, commentitia. Latina. USUS: Vetus fabella narratur. Cf. Fabula. FĂBER, ri, m. _Ouvrier_, _artisan_. SYN. Opifex, artifex. EPITH. Lignarius et optimus. PHRAS. Faber est admodum peritus, _il est fort habile ouvrier_. Inventor et machinator bellicorum operum; qui miri artificii machinationes summa celeritate promoveat; fabrilium operum magister excellens est. USUS: Adhibere non modo ut architectos, sed ut fabros ad ædificandam rempublicam. FĂBRĒ, _Artistement_, _habilement_. SYN. Affabre, artificiose, scite, miro opere, summo artificio. USUS: Argentum fabre factum. FĂBRĒFĂCĬO, facis, fēci, factum, ere, a. _Construire_, _façonner avec art_. SYN. Artificiose compono, ædifico. USUS: Astutiam fabrefacere. Vasa fabrefacta. FĂBRĬCA, æ, f. _Atelier_; _confection_, _structure_. SYN. Fabricatio, ars fabrilis. EPITH. Admirabilis, crudelis, diligens, divina, incredibilis. USUS: Incredibilis illa naturæ fabrica. Quam solers subtilisque descriptio, quamque admirabilis fabrica membrorum. Vulcanus Lemni fabricæ præest. FĂBRĬCĀTĬO, ōnis, f. _Travail_, _mise en œuvre_, _construction_. SYN. Fabrica. USUS: Si erit tota hominis fabricatio perspecta. FĂBRĬCĀTOR, ōris, m. _Constructeur_, _ouvrier_. SYN. Architectus, artifex, ædificator. USUS: Minutorum opusculorum fabricator. Ille fabricator tanti operis DEUS. FĂBRĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire_, _façonner_, _fabriquer_. SYN. Fabrico, architector. ADV. Incredibiliter. USUS: Fabricemur verba, _forgeons_, _créons des mots_. Vim esse aliquam cum prudentia et consilio, quæ finxerit, et fabricata sit hominem. Cf. Ædifico. FĂBRĬLIS, e, gen. com. _D’ouvrier_, _d’artisan_. USUS: Erratum fabrile. FĀBŬLA, æ, f. _Récit_, _histoire_; _fable_, _conte_. SYN. Res commentitia, apologus, scenæ argumentum. EPITH. Decantata, falsa, ficta, commentitia, incredibilis, nova, obscœnissima. USUS: 1. Lupus in fabula. Decantata fabula. Num fabulis credam? 2. Comœdia, Tragœdia, _pièce de théâtre_, _poëme_. Festive fabulam egisti. Fabulam ætatis peregit. Fabulam dare, exigere, conficere. 3. Deridiculo sum, _devenir la fable de tout le monde_. Fabula sto. Vulgi tabulam fieri. FĀBŬLŌSUS, a, um, _Fabuleux_; _dont on raconte beaucoup de fables_. SYN. Fabulis poeticis decorus; de quo multa finguntur. USUS: Fabulosa antiquitas. FĂCESSO, is, cessii, _vel_ cessīvi, ītum, ere, a. et n. _S’éloigner_. SYN. Abeo. ADV. Paulisper. USUS: Facessant homines importuni, _loin de nous ces importuns_. 2. Creo, exhibeo, _créer_, _produire_, _causer_, _susciter_. Periculum alicui, molestiam, negotium facessere, _susciter des ennuis, des affaires à qqn_. Cf. Abeo. FĂCĒTĒ, _Plaisamment_; _élégamment_. SYN. Concinne, venuste, ridicule, salse. USUS: Facete, venuste, breviter, acute dicere. FĂCĒTĬÆ, ārum, f. pl. _Traits d’esprit_; _plaisanteries_. SYN. Jocus, sales, lepor, argutiæ, suavitas, urbanitas, festivitas; cavillatio, dicacitas. EPITH. Asperiores, multæ, perpetuæ, politissimæ. PHRAS. Facetiis suis multos oblectat, _il amuse tout le monde par ses plaisanteries fines, son enjouement_. Ita belle, scite, venuste; ita argute, ingeniose, festive, lepide jocatur, ut audientes mira voluptate perfundat; facetiis ita valet, ut singulis pene verbis risum commoveat, excitet; ejus facetiis et jocationibus mire capiuntur multorum animi; multæ politissimæque sunt in eo facetiæ. Nihil illo est festivius, lepidius; lepore, festivitate, elegantia morum conferendus cum illo nemo est. Lepores tot habet, ac loquendi suavitates, multorum ut amorem sibi conciliet. Cf. Jocus. USUS: Libandus est ex omni genere urbanitatis facetiarum quidam lepor. Sale conditus et facetiis Cæsar. Sale tuo et lepore et politissimis facetiis multos erexisti. FĂCĒTUS, a, um, _Enjoué_, _fin_, _spirituel_, _divertissant_. SYN. Festivus, argutus, concinnus, scitus, urbanus, venustus, elegans, salsus, acutus, dicax. )( Insulsus. PHRAS. Homo est mire facetus, _cet homine est très spirituel_. Quo nemo lepore et festivitate conditior; qui nusquam non urbanum et venustum sermonem inducat; qui persalse una et perhumaniter jocatur; longe a scurrili dicacitate remotus; cujus joci nihil de gravitate decerpant. Homo est, jocosa dicta scite admodum in quoslibet jactare gnarus; ingenio nec rustico, nec absurdo; minime omnium severo et tetrico; qui jocum movere, sermone uti vel molli, vel pervicaci queat; cui leporis plurimum inest; cujus facetiæ prorsus venustæ; qui ridiculus omnino ac festivus, vultu adjuvante et voce, et ipso genere sermonis; homo sale conditus et facetiis. Homo dulcis, festivique sermonis, ac perfacetus; in quo multus lepos, multæque facetiæ; qui dicendi sale, et acute faceteque dictis plurimum valet; ex quo rusticum nihil exeat, sed venusta multa, et perfaceta multa; natura dicax et festivitate conditus, ac ne inter seria quidem risu satis temperans. Cf. Jocor. USUS: Ante facete dictum emissum hærere debet, quam cogitari potuisse videatur. Faceti narratores quidam, vultu adjuvante, et voce, et ipso genere sermonis. Cavillator facetus et ridiculus. FĂCĬES, ēi, f. _Visage_, _figure_, _physionomie_. SYN. Species oris, vultus. EPITH. Clara, crebra, egregia, eximia, illustris, nova, pulchrior, formidolosa. USUS: 1. Quæ nobis fingere non possumus, facies, vultus, sonus. 2. Forma, status, species, conditio, _forme_, _figure_, _apparence_, _image_. Formam et tanquam faciem honesti vides. Faciem præsentis reipublicæ describere. Cf. Vultus. FĂCĬLE, _Facilement_. SYN. Libenter, nullo negotio, nullo labore, cito. )( Ægre, tristius, difficulter, vix. PHRAS. Sapiens facile fortunæ resistit, _le sage résiste aisément à la fortune_. Non difficulter, haud gravatim, non laboriose, parvo negotio, nullo negotio fortunæ resistit. Sapienti difficile non est, laboriosum non est, nihil negotii est impetum fortunæ sustinere. Difficultatis non est, laboris non est, si quis sapientia valet, tueri se ab injuriis fortunæ. Difficilis operæ non est, si quis mente ac consilio præstet, secundam æque, ac adversam fortunam ferre. USUS: Homo facile deterrimus; ordinis hujus facile princeps. Qui sperant, facilius ad laudem nobilitatis perveniunt. Cf. Facilis. FĂCĬLIS, e, gen. com. _Facile_. SYN. Proclivis, expeditus, explicatus, promptus. )( Difficilis. PHRAS. 1. Facilis est causa et explicata, _la cause est facile et claire_. Quid negotii est hic vincere? Facillime, nullo negotio, nutu impelles judices; ludus erit judices flectere. Facilis est et pervulgata causa, non laborabis admodum; perlevi momento rem efficies; nutu, quod velis, consequere; omnia ludibundus, dormiens etiam; per ludum perficies; si vel digitis concrepueris, rem perficies; non posset esse facilior et solutior causæ ratio. Omnia tibi in hac causa æqua erunt et plana, proclivia, prona, in proclivi erunt omnia; omnia in expedito; non ægerrime, non maxima contentione rem perficies, ad exitum perduces. Causæ exitus in facili erit; in promptu erit; dormienti id beneficium deferetur, ut a te stent judices; ex facili victoria tibi continget. 2. Facile tibi erit, res meas curare, _il vous sera facile de prendre soin de mes affaires_. Negotium tibi res meæ aut nullum, aut minimum exhibebunt, facessent; labori, aut molestiæ haud quaquam erunt; res meas optime constitutas, satis aptas, explicatas, expeditas, nullis difficultatibus implicatas offendes; haud ægre res meas curabis; facilem et solutam deprehendes rerum mearum rationem. Cf. Facile. USUS: 1. Mihi in causa facili et explicata perdifficilis et lubrica defensionis ratio est. Facilis et expeditus ad dicendum. Materia facilis ad exardescendum. 2. Lenis, comis, indulgens, exorabilis, _traitable_, _bon_, _doux_, _bienveillant_. )( Fastidiosus. Facilem se omnibus præbere. Comes, benigni, faciles homines. Facilis parens et indulgens. FĂCĬLĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_, _indulgence_. SYN. Lenitas, humanitas, comitas, indulgentia. )( Difficultas. EPITH. Admirabilis, nimia. USUS: Qui dignitate principibus antecellit, facilitate par infimis videtur. Exercenda est facilitas et altitudo animi. Quis congressum eius, quis facilitatem sermonis et humanitatis desideravit? FĂCĬNŎRŌSUS, a, um, _Chargé de crimes_. SYN. Scelestus, flagitiosus. USUS: Cum facinorosis, audacibus, injuriosis hominibus versari. Cf. Malus, Scelestus. FĂCĬNUS, ŏris, n. _Action bonne ou mauvaise_; _crime_, _forfait_. SYN. Factum; scelus, flagitium, nefas. EPITH. Civile, commune, crudelissimum, teterrimum, dignum, ferum ac immane, improbum, inauditum, indignissimum, indignum, magnum, malum, manifestum, maximum, miserum, nefarium, nobile, multis sæpe locis commemoratum, tetrum, turpissimum, voluntarium. PHRAS. Facinus atrocissimum admisit, _il a commis un crime épouvantable_. Indignum, nefarium facinus fecit, commisit; tetrum ac turpissimum facinus patravit, facinus in suos fœdum ac immane conscivit. Facinus flagitii plenum ac dedecoris ab illo admissum est. Cf. Scelus, Flagitium. USUS: 1. Ad scelestum ac nefarium facinus aliquem adducere, impellere, incendere, _pousser au crime_. 2. Egregium factum, _action d’éclat_, _trait mémorable_. Facinus præclarissimum, pulcherrimum, rectissimum suscipere, obire, conficere, efficere. Cf. Factum. FĂCĬO, făcis, fēci, factum, ere, a. _Faire_, _exécuter_. SYN. Ago, efficio, conficio, perficio, præsto, creo, transigo, conflo. ADV. Abjecte, absurde, accurate, ambitiose, amice mentionem alicujus, amplius, animose, aperte, arrogantius, aspere, astute, atrocius, audacter, belle, hercle, benigne, breviter, callide, caute, celeriter, clementer, commodo, communiter, considerate, constanter, consulto, copiose, coram, crebrius, cumulate, cupide, curiosius, decore, de integro, difficilius, diligenter, dissimulanter, diu quid, dolenter, effeminate, egregie, eleganter, enucleate, etiam atque etiam, faciliter, fallacius, familiarius, feliciter, fortiter, fraterne, furiose, furtim, grate, graviter, hostiliter, honeste, honorifice, humane, jam dudum, ignave, immoderate, impensius, impie, improbe, improbius, imprudenter, impune, incontinenter, incaute, indecore, indocte, inepte, indulgenter, inhumane, inimice, inique, injuste, inscienter, insidiose, intemperanter, iracunde, justissime, libenter, prolixe, celeriter, liberaliter, libere, libidinose, liquidius, longe, magnifice, magnopere, male, malitiose, maturius, maxime, melius, modice, moderate, moleste, muliebriter, mutuo, necessario, omnino, optime, ornate, palam, parce, perbelle, perite, perperam, perpetuo, petulanter, plane, libenter, postremo, præclare, presse, pridem, probe, prolixe, prudenter, publice, pueriliter, pulcherrime, quam diligentissime, rabiose, recte, ridicule, rustice, sapienter, scelerate, scite, sedulo, serviliter, similiter, simulate, sortito, splendide, statim, studiose, stulte, subarroganter, tarde, temere, teterrime, timide, turbulenter, turpiter, vafre, vehementer, vere, vitiose, vulgo, sero. PHRAS. 1. Fac diligenter quod imperatum est, _faites promptement ce que l’on vous a commandé_. Rem age, pro virili parte confice; quas tibi imposui partes sustine; mandata nostra exhauri; noli committere, ut honoris nostri causa non libenter, et celeriter efficias; quod suscepisti onus officii, sustinendum est; postquam subiisti hanc conditionem, promissa tibi implenda sunt; standum pactis ac promissis. 2. Hanc rem optime facies, _vous ferez très-bien cette chose_. Rem optime tuo ductu geres; in negotii tractatione, gestione solertiam unus adhibebis maximam; prolixe, reor, cumulateque facies; rem pro dignitate administrabis, curabis, effectam dabis. A te res ista optime proficiscetur, et ad exitum perducetur. 3. Omnia quæ vis faciam, _je ferai tout ce que vous voudrez_. Omnia cupio, quæ tu imperas; obsequar voluntati tuæ; omnibus in rebus fore me in potestate tua scito; vincam meis officiis cogitationes tuas; mandata exhauriam; quæ vis, quæque imperas, prolixe, cumulateque faciam, perficiam, exsequar; postulata peragam; quod mandas, factum et curatum dabo. 4. Rerum gestarum gloria odiosum me facit, _mes actions glorieuses m’ont valu l’envie de bien des gens_. Invidiam mihi fecit, confecit, conflavit, peperit, concitavit, attulit; in invidiam me adduxit. Cf. Odium, Odiosus. 5. Quis hoc fecit? _Qui a fait cela?_ Ad quem id maleficium pertinet? Quis auctor delicti? Quis facinus istud conscivit, patravit? Quis dux, princeps, caput scelesti consilii? Quæ fax nefarii huius incendii, belli, seditionis? Quo fonte profluxit, profectum est immane hoc facinus? Cf. Causa. 6. (Ille est fac totum, VULG.), _c’est un factotum_. Omnium rerum actor et administer est; idem est, per quem, quæ volumus, omnia auferemus; princeps est in amicitia et gratia Regis; heri sui dextella est. 7. Omnia facit arbitratu suo, _il fait tout à sa guise_. Suo utitur consilio; sibi uni obtemperat; præter se audit neminem; se unum adhibet in consilium; ad arbitrium libidinemque agit omnia; ut libido fert; ut quæque in mentem, aut libidinem venerint, ita exsequitur. USUS: 1. Facere aliquid humaniter, turpiter, studiose, libenter, consulto, contra leges. Sumptus, cœnam, impetum, sui copiam, injuriam, poema, versus facere. 2. Æstimo, judico, _estimer_, _priser_. Parvi, magni aliquem facere. 3. Fingo, induco, _supposer_, _feindre_. Plato facit Socratem disputantem. 4. Colligo, cogo, _se procurer_, _amasser_. Pecuniam facere; manum facere, copias facere. 5. Affero, infero, _apporter_, _causer_, _faire_. Convitium, plagam, cædem, favorem, honorem, timorem, vim facere. 6. Exerceo, _pratiquer_, _exercer_. Piraticam, argentariam, mercaturam, præconium, quæstum facere, _faire le métier de pirate, faire la banque, le commerce, l’usure, etc._ 7. Sacrifico, _faire un sacrifice_. Junoni consules facere debent. Rem divinam ad aras facere. 8. Patior, _souffrir_. Detrimentum, naufragium, jacturam gloriæ, rei facere. 9. Procuro, _faire_, _rendre_, _exécuter_. Facere judicium, funus, justa. 10. Fingo, simulo _feindre_. Facio me dormire. 11. Convenio, partes alicujus sequor, _être du parti de qqn_. Mecum facit; a me facit. 12. Promiscue, _locutions diverses_: Compendium, conjecturam, conjurationem, contumeliam, convitium, discessionem, exsecutionem, fallaciam, fidem, fœdus, frugem, fugam, gratiam, indicium, metum, medicinam, operæ pretium, obnoxium sibi aliquem, pactionem, pacem, periculum, verba, vim facere. FĀCTĬO, ōnis, f. _Faction_, _parti_, _ligue_. SYN. Partes, secta. EPITH. Contraria. PHRAS. 1. Civitas divisa est in duas factiones, _la ville est divisée en deux factions_. In duas partes discessit, scissa est; dissociati civium animi sunt, aliis has, aliis illas partes foventibus. 2. Factioni se adjunxit, _il se joignit à ce parti_. Illarum partium est; partibus infectus est; partibus illis studet, favet; sectam illorum secutus est; illorum partes fovet; illorum partibus addictus, deditus est. USUS: Provinciam per vim et factionem obtinuisti. Respublica coitionibus factionibusque oppressa est. Adversariæ factionis duces. Cf. Pars. FACTĬŌSUS, a, um, _Intrigant_, _factieux_. SYN. Seditiosus. USUS: Si quis potens et factiosus. Cf. Seditiosus. FACTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Pratiquer_, _faire métier de_. SYN. Exerceo, usurpo. ADV. Vafre omnia. USUS: Accusationem, versus factitare, _faire le métier d’accusateur, de poëte_. FACTUM, i, n. _Action_. SYN. Facinus. EPITH. Ambitiosum, avarum, audacius, commune, crudele, turbulentum, tranquillum, clementissimum, egregium, extremum, gloriosissimum, gratum, honestum, illustre, improbissimum, laudabile, luculentum, obscurum, plenum flagitii atque dedecoris, præclarum, necessarium, protervum, rectum, simile, singulare, tetrum, crudele, nefarium et tyrannicum, tantum, tamque præclarum, turpe, utile, honestum, versutum et callidum. PHRAS. 1. Factum sane egregium edidisti, _vous avez fait une belle action_. Gloriæ plenum et fortitudinis facinus patrasti; facinus nobile et commemorandum conscivisti; facinus edidisti, fecisti luculentum plane ac divinum. 2. Multa exstant et egregia hominis facta, _l’histoire nous a transmis sur cet homme beaucoup de faits glorieux_. Vigent etiamnum multa strenue fortiterque facta; ex immortalibus tot editis operibus, ex clarissimis et amplissimis rebus, ex maximis rebus gestis, ex ingentium rerum monumentis, quibus magnam orbis partem complevit, multa adhuc in memoria hærent hominum. Ex tantis rebus gestis, quantas audere vix hominis, perficere pene nullius sit, non paucæ etiamnum in ore ac sermone hominum sunt. Exstant hominis non pauca fortitudinis exempla, monumenta virtutis; partarum, gestarum rerum, maximorum in rempublicam meritorum, editorum bello paceque operum æquatus cœlo cumulus. USUS: Factum illud per se præclarum est et divinum. Illud pulcherrimum factum, quod ex auctoritate senatus gessit. Cf. Facinus. FĂCULTAS, ātis, f. _Faculté_, _pouvoir_, _possibilité_; _occasion_. SYN. Commoditas, facilitas, occasio, ansa. EPITH. Absoluta et perfecta, agraria, aliena, bona, communis, grata et ornata, gravis dicendi et plena dignitatis, jejuna atque nuda, incredibilis, levior, magna, major ac maturior dicendi, maxima, oblata, optabilis, oratoria; perpetua, poetica, popularis propria, non communis, quantulacumque, singularis dicendi. USUS: 1. Facultatem lædendi expetere, comparare, largiri, suppeditare. Opes superbiæ materiem dant et facultatem. 2. Facultatem adipisci, _obtenir une permission_. Magnam in re difficillima facultatem consecutus, assecutus. Erit tibi, non deest facultas benefaciendi. Habes facultatem maximam. Est in te facultas maxima ad rem perficiendam. 3. Facultatem alicui adimere, eripere, _enlever une permission_. 4. Prætermittere scribendi facultatem, _laisser passer l’occasion d’écrire_. 5. Ars, scientia, _talent naturel_, _capacité_, _art_. Facultas disserendi; excellere in arte aliqua et facultate. 6. Divitiæ, _richesses_, _biens_, _fortune_. Facultates magnas corradere, habere, augere. Tantæ facultates, ingenii, gratiæ, consilii. FĀCUNDĒ, _Éloquemment_. SYN. Diserte. USUS: Hostem sibi facunde eloquendo conciliare. FĀCUNDĬA, æ, f. _Faculté d’élocution_, _éloquence_. SYN. Facultas disserendi cum gratia. Cf. Eloquentia. FĀCUNDUS, a, um, f. _Éloquent_, _qui parle facilement_. SYN. Disertus; qui ea, quæ mente conceperit, facile atque ornate profert. Cf. Eloquens. FALCĀRĬUS, ii, m. _Fabricant de faux_; _soldat armé de faux_. SYN. Milites falcibus armati. FALLĀCĬA, æ, f. _Tromperie_, _fourberie_. SYN. Fraus, præstigiæ, dolus, simulatio, machinæ, verbi laqueus. USUS: Ex fraude, fallaciis, mendaciis totus constare videtur. Fallaciam intendere in aliquem. Fallaciis circumvenire. Cf. Decipio, Fallo, Dolus. FALLĀCĬTER, _D’une manière trompeuse_, _avec perfidie_. SYN. Dolose, malitiose, ficte, insidiose, simulate. USUS: Fallacissime se alicui venditare. FALLAX, ācis, omn. gen. _Trompeur_, _faux_, _perfide_. SYN. Dolosus, fraudulentus, simulator. )( Verax. USUS: Viciniam cupio non fucatam, non fallacem, non eruditam artificio simulationis. Malitia est versuta et fallax nocendi ratio. Astrologi vani, fallaces. Spes falsa et fallax. Cf. Astutus, Decipio, Fraus. FALLO, is, fĕfelli, falsum, ere, a., _nonnunquam_ n. _Tromper_. SYN. Decipio, induco, fraudo. ADV. Dulciter homines, longe, opinione, multum opinionem, occulte, omnino, plane, vehementer. PHRAS. 1. Ubi falli se sensit, manus sibi afferre conatus est, _dès qu’il s’aperçut qu’on le trompait, il essaya de se donner la mort_. Ubi se fraudatum, in fraudem inductum, fraude irretitum; circumventum, captum, deceptum; fictis verbis inductum; fallaciis a veritate abductum sensit, vidit, cognovit, intellexit, voluntariam sibi mortem afferre conatus est; ubi fraus illi patuit; ubi manifestæ fallaciæ fuerunt; ubi dolus illi patefactus est, voluntariam mortem sibi consciscere, voluntaria morte vitam abrumpere conatus est. 2. Fallere non soleo, _je n’ai pas l’habitude de tromper_. Nihil in me odiosum ac fallax; absum ab omni dolo animique fraude; nectendis fraudibus, parandis dolis, struendis insidiis assuetus non sum; alienus sum ab arte simulandi; non sum is qui fraudulenter agam, in fraudem impellam, fucum faciam, in fraudes illiciam, verba dem, dolis circumveniam. Cf. Decipio, Fraus, Exspectatio. USUS: Tempus, curas litteris, lusu fallere. Spem de te meam, fidem fefellisti. Opinione falleris. Nisi me fallunt omnia. Roscius socios induxit, decepit, destituit, adversariis tradidit, omni fraude et fallacia fefellit. Fallit me amor suscepti operis. Fallunt me oculi ac frustrantur. FALSĬTAS, ātis, f. _Fausseté_, _mensonge_. SYN. Vanitas. )( Veritas. USUS: Falsitas nihil virium habet. FALSO, _Faussement_, _injustement_. SYN. Fallaciter. USUS: Hoc falso memoria proditum est. Falso alicui assentiri. FALSUS, a, um, _Faux_, _trompeur_. SYN. Adulterinus, vanus, inanis, mendax. )( Verus. ADV. Aperte, perspicue. PHRAS. Vana, falsa, fallentia natura odimus, _naturellement nous abhorrons ce qui est feint, faux et trompeur_. Falsam, fucatam, adulterinam virtutem quis amet? Vana, supposita, supposititia virtutis species quem caperet? Quod procul a vero, quod a veritate remotum, quis æstimet? Cf. Vanus, Mendax. USUS: In quo nihil est, nisi falsum et imitatione simulatum, _choses artificielles_. Complexus falsæ benevolentiæ exstiterunt in amore simulato. Falsus rumor. Spes falsa. Falsis et mendacibus visis homines conciliare. Quæ ratione vacant, et mentita et falsa et erroris plena sunt. FALX, falcis, f. _Faux_. Ille arma misit, cornua, tubas, falces. FĀMA, æ, f. _Renommée_. SYN. Opinio, existimatio, nomen, sermo, prædicatio, commemoratio, nominis celebritas, sermonis celebritas, rumor, ventus quidam popularis. EPITH. Admirabilis, antiquior, bona, calamitosa, communis, constans, falsa, forensis, frequens, grata, gravis, illustris, incolumis, integra, perennis, popularis, temeraria atque inconsiderata, præclara, summa, tristis. PHRAS. I. Fama est, _on dit_, _on raconte_. Emanat fama; in vulgus exit; emanat rumor; in omnium ore ac sermone est; rumoris aliquid ad nos affluit; serpit latius etsi perobscura fama; differtur, dissipatur, convalescit rumor; audimus sed adhuc sine capite, sine auctore, rumore nuntio; multus est sermo. Res sermonibus celebrantur. 1. Fama de re vulgata est, _le bruit s’est répandu_. Constante fama, omniumque sermone celebratum est; multa pertulit ad nos rumor; fama ea, nescio unde nata, mox totum imperium pervasit, peragravit; fama de re percrebuit; communi fama atque sermone accepimus; fama erat; rumoris nescio quid nos afflavit; calent etiamnum ferventque crebri de re rumores, qui ad nos emanarunt; dissipatus late sermo, disseminatus, dispersus ea de re est; ea fama ante aliquando in urbem penetraverat; ad nos pervenerat, venerat, manaverat; incerta, multa vulgo jactabantur; nuntii varios sermones excitarunt; res ea dudum est agitata sermonibus dissipatus tota urbe rumor est; discurrit tota urbe rumor; fama ea diu tenuit; vulgatus late rumor est. Cf. Rumor. 2. Famam eam puto non fore diuturnam, _je pense que ce bruit ne durera pas longtemps_. Refrigescet, opinor, brevi ea fama; evanescet; famam eam spero, propediem reprimendam, sedandam, restinguendam; morituram brevi eam famam existimo, nec ævum laturam; exstinguetur, spero, rumor iste brevi, certe raucus fiet. II. Fama _pro_ existimatione, _renom_, _réputation_, _estime_, _honneur_, _gloire_. 1. Famam captare, _chercher la gloire_, _l’ambitionner_. Famam aucupari; inanem aucupari rumorem, et umbras omnes, etiam falsæ gloriæ consectari; nomen captare; famam expetere; colligere ventos omnes rumorum; avidum esse præter modum gloriæ; ferri incredibili cupiditate gloriæ. Cf. Ambio, Ambitio, Capto. 2. Famæ suæ curam gerere, _prendre soin de sa renommée_. Famæ ac dignitati servire; famæ suæ parcere, consulere; famam non abjicere; famam tueri, conservare, tenere; famæ rationem antiquissimam ducere. Cf. Curo. 3. Famam consecutus est nonnullam, _il a acquis quelque gloire_. Paucorum dierum studio consecutus est, ut aliquo apud homines loco esset; ut memoriæ ac nomini ejus honos haberetur; ut famam nomenque colligeret, sibi conficeret; ut aliquo numero esset; ut aliquid existimationis haberet apud homines; ut aliquem inter homines locum obtineret; ut aliquam sibi adscisceret existimationem; ne prorsus jaceret; ne prorsus ignobilis, vilis, abjectus, nullius honoris ac nominis esset; ne nullo plane loco esset; ne ejus esset inter homines obscura aut infima conditio. Parumper illum honestavit; aliquo in numero constituit; aliquem illi locum tribuit, comparavit, peperit paucorum dierum studium. 4. Fama honesta cuivis exoptanda est, _tout homme doit désirer une bonne renommée_. Id est cuique optandum, ut bene audiat; ut honestam famam, ut egregium nomen, ut bonam apud homines opinionem consequatur; ut ejus nomen fama divulget, circumferat, circumgestet, per orbem terrarum dissipet; ad ultimas terras provehat; ut nominis ejus fama celebretur; sit in ore omnium; ad exteras terras perveniat, pervadat. 5. Dux erat fama inclitus, _c’était un général illustre_. Terras ac mare fama nominis sui implebat; vagabatur nomen ejus longe lateque per omnes gentes; illustris erat et pervagata nominis ejus fama; in ore atque sermone omnium præclara ejus virtus versabatur; per omnes gentes fama virtutis ejus volitabat; in ingenti gloria apud omnes gentes erat. Cf. Celebris. 6. Si tuis scriptis ultimam manum impones, famam immortalem habebis, _si vous mettez la dernière main à vos écrits, vous aurez une gloire éternelle_. Si tua scripta ad exitum perduces, immortalis erit fama tua; perpetua, æterna erit; nunquam deficiet; nunquam consenescet, nunquam peribit; nunquam obscurabitur; nullo tempore exstinguetur; nulla temporis diuturnitate obscurabitur; nulla dies famam tuam terminabit; nullum temporis spatium circumscribet, nulla temporis vetustas corrumpet. Vigebit in omnium temporum memoria nominis tui fama; omnis te posteritas agnoscet; tuas laudes excipiet ac tuebitur omnis posteritas; de te posteritas omnis audiet et loquetur; immortalitatis præmia consequeris; non simul cum corpore nomen tuum mors exstinguet, delebit, auferet; nomen tuum immortalitati commendabis; immortalitati donabis; ab interitu vindicabis, in hominum memoria retinebis; æterna laude illustrabis; nomen tuum nulla delebit oblivio; nulla ætas, nulla posteritas de tuis laudibus conticescet. Cf. Gloria. 7. Multum de boni viri fama amisit, _il a perdu beaucoup de sa renommée d’homme de bien_. Hæret ad metas fama boni viri; non parum de fama illi est detractum; non defuere, qui famam ejus detererent, attererent, depecularentur, læderent; qui fama eum spoliarent; qui inconstantiæ famam ei notamque inurerent; qui nomini ejus officerent; labem inferrent, aspergerent; dedecus inurerent; existimationem ejus deformarent. Cf. Detraho, Calumnia. 8. Famam restituere, _rendre la gloire_, _réhabiliter_. Inustam famæ maculam detergere; insontis famam vindicare; violatæ existimationi satisfacere; violatæ famæ injuriam sarcire, resarcire. USUS: Conficienda est fama bonorum, quæ vere sola gloria nominari potest. Hominis inconstantis famam subire. Fama illius agitur, _sa gloire est en jeu_. Omnis ingenii fama mihi abjicienda est, _il me faut renoncer à ma réputation de talent_. Cf. Opinio, Existimatio. FĂMĒLĬCUS, a, um, _Affamé_, _famélique_. SYN. Qui edendi cupiditate agitur. FĂMES, is, f. _Faim_, _appétit_, _famine_. SYN. Appetitus cibi, esuries: _item_: annonæ caritas. EPITH. Integra, vetus. PHRAS. 1. Fames me vexat, _j’ai faim_. Fame premor, conficior, suffocor; fessus inedia sum; inediam vix jam fero; fames me urget; fame maceror; vacuus mihi venter crepitat; medullam ventris perrepsit fames; stomachus exinanitus turbas dat; præ fame vix spiritum traho; exinanitum ventrem, sed famem integerrimam affero, apporto; demensum suum venter flagitat; extremam sustento famem. 2. Fame mortui sunt, _ils moururent de faim_. E vita per inediam discessere; confecti fame necatique sunt; enecti fame sunt, jugulati, suffocati; fame absumpti, consumpti periere; fame exstincti sunt, extabuere. 3. Famem sedabimus, _nous apaiserons notre faim_. Famem lacte tolerabimus, depellemus; famem lacte propulsabimus, famem cibo explebimus, saturabimus; desideria naturæ explebimus. 4. Longa siccitas famem invexit, _une longue sécheresse a causé la famine_. Arctiorem civibus annonam fecit; cœlestium aquarum inopia laboratum est annona. Per longam siccitatem frumenti erat cum summa caritate inopia. Longa siccitate factum est, ut laxior annona necdum rediret; ut annona premente in urbe trepidatum sit. Cf. Annona. USUS: 1. Cibi condimentum fames. Obsonare famem, _exciter l’appétit_. 2. Caritas annonæ, _disette_, _famine_. Qui in fame frumentum exportare ausus est. FĂMĬLĬA, æ, f. _Famille_, _maison_, _race_. SYN. Agnatio, cognatio, stirps, domus. EPITH. Abjecta et obscura, acerrima, equestris, severissima ad judicandum, ægra, amplissima, clarissima, consularis, diversa, florentissima, funesta, gladiatoria, speciosa, nobilis, gloriosa, honesta, magna, maxima, nobilissima, patricia, prætoria, pura, summa, tanta, tota, vera, vetus, universa, urbana. USUS: 1. Unus homo familia non est. Familiæ constans et gravis disciplina. In Lælios, _seu_ Læliorum familiam insitus. Vetus, illustris, ampla familia. In familiam alicujus se conjicere; in familiam venire, adoptari, recipi, inseri, _être adopté, reçu dans une famille_. Nasci familia antiquissima. 2. Secta, _école de philosophie_, _secte_. Peripatetici in plures quasi familias divisi sunt. 3. Servorum numerus, _domestiques_, _serviteurs_, _esclaves_. Homines conjugum, liberorum et familiarum suarum causa frumentum condunt. Arbiter familiæ. Familiam ducere, _être à la tête_, _tenir le premier rang_. Pater, mater, filiusfamilias, _père de famille, etc._ FĂMĬLĬĀRIS, e gen. com. _Familier_, _ami_. SYN. Familiaritate conjunctus, necessarius, intimus, domesticus, qui in intima alicujus familiaritate versatur, usu conjunctus. EPITH. Familiares domestici, intimi. ADV. Maxime, valde, omnino. PHRAS. Familiaris mihi est, _il est mon ami_. Multos annos utor eo familiariter, isque me vicissim. Valde familiariter eo utor, ut nec familiarius ullo, nec libentius. Nihil est nostra familiaritate conjunctius. Quotidiana mihi cum eo conjunctio est et consuetudo; arctissima necessitudine, vinculis arctissimæ familiaritatis conjuncti sumus; alter alteri familiares admodum sumus; mutua est internos, eaque summa familiaritas. Multos annos magna mihi cum eo familiaritas, summus mihi cum eo usus, summæ mihi cum eo familiaritatis consuetudo intercessit, multis abhinc annis amicitia nostra summam ad familiaritatem pervenit. Cf. Amicus, Amicitia, Consuetudo, Usus, Intimus, Necessitudo. USUS: Homo familiarissimus, et mihi omnibus rebus conjunctus. Familiares cum altero conferre sermones. Res familiaris et domestica bene statuta. Fieri familiarem alicui. FĂMĬLĬĀRĬTĀS, ātis, f. _Amitié_, _liaison_; _intimité_. SYN. Usus, consuetudo, necessitudo, conjunctio. EPITH. Egregia, eximia, intima, magna, alicujus cum aliquo, maxima, memorabilis, nimia, notissima, pervetus, summa, tanta. PHRAS. 1. (Familiaritatem cum illo feci, VULG.), _se lier avec qqn_. Familiaritatem cum illo contraxi, conflavi; magna familiaritate me cum illo conjunxi. Cf. Amicitiam contrahere. 2. In familiaritatem alicujus venire, _rechercher l’amitié de qqn_. In familiaritatem penitus intrare; ad alicujus familiaritatem se applicare, se dare, se insinuare, se immergere in consuetudinem. Cf. In amicitiam venire. 3. In familiaritate alicujus versari, _être l’intime de qqn_. Est mihi intima cum eo familiaritas; familiaritatem cum illo habeo; familiaritas mihi cum illo, cum officiis ejus multis, tum consuetudine quotidiana sic aucta, ut nihil sit hac nostra familiaritate conjunctius. Recepi hominem in familiaritatem; familiaritate devinxi. Familiaritate conjunctus sum illi; cum eo familiariter vivo; familiaritate implicitus sum tanta, ut revocare me non possim; intime illo utor; nec ab illo unquam recedam; nemo mihi carior; nemini magis studeo; eum omnibus in familiaritate antepono; dudum ab eo in amicitiæ familiaris jura adductus sum; dudum familiaris haberi, et in arcanos sermones trahi cœptus sum. Cf. Amicitiam habere cum altero. USUS: Consuetudo familiaritatem inducit, constat, affert. Cf. Necessitudo, Usus, Conjunctio. FĂMĬLĬĀRĬTER, _En ami_, _amicalement_. SYN. Libere, amice. USUS: Cum aliquo licentius, liberius, familiarius, amicissime, solutiore animo vivere. FĂMŌSUS, a, um, _Diffamé_, _décrié_. SYN. Infamis. USUS: Mulier famosa, libelli famosi. Sparsa epigrammata, in aliquem vulgata, famosa, probrosa, contumeliosa. Cf. Infamis. Ad laudem perperam adhibetur. FĂMŬLA, æ, f. _Servante_. SYN. Ancilla. USUS: Virtus famula fortunæ. FĂMŬLĀRIS, e, gen. com. _D’esclave_, _de serviteur_. SYN. Servilis. USUS: Famularis vestis. FĂMŬLĀTŬS, ūs, m. _Servitude_, _esclavage_. SYN. Servitus. USUS: In famulatu alicujus esse. Miser virtutis famulatus, servientis voluptati. FĂMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Être en service_, _être domestique_. SYN. Servio. USUS: Qui præesse deberent, famulantur. Cf. Servio. FĂMŬLUS, i, m. _Serviteur_, _esclave_. SYN. Pedissequus. USUS: Adhibeant heri sævitiam in famulos, si aliter teneri non possunt. Cf. Servus. FĀNĀTĬCUS, a, um, _Fanatique_, _superstitieux_. SYN. Delirus, furens. USUS: Homo superstitiosus et fanaticus. Cf. Insanus. FĀNUM, i, n. _Temple_. SYN. Templum, locus religiosus. EPITH. Antiquum antiquissimumque; religiosum. USUS: Pro fanis et delubris pugnare. Athenienses fanum contumeliæ et impudentiæ fecere. Cf. Templum. FAR, farris, n. _Blé_. SYN. Quidquid frugum terra fert. USUS: Farris seges. FARCĬO, is, farsi, fartum, cire, a. _Remplir_, _bourrer_. SYN. Impleo. USUS: Pulvillus rosis fartus. Cf. Impleo. FĀRĬS, fatur, fatus sum, fari, d. ab anom. for. _Parler_. SYN. Loquor. ADV. Probe. USUS: Aiunt ex oraculo ita fatam Pythiam. Tum ad Deos ita fatur. FARTOR, ōris, m. _Celui qui engraisse des volailles_. SYN. Qui lucanicas facit et farcit, sive qui aves farcit et saginat. USUS: Cellarii, lanii, coci, fartores. Fartor scelerum. FAS, indecl. _Droit_, _justice_. SYN. Jus, quod licet. USUS: Jus et fas omne delere. Si hoc dictu fas est. Clodium nihil delectat, quod aut per naturam fas sit, aut per leges liceat. Quoad fas est, quoad licet. Per fas et nefas, jure seu injuria; per æqua, per iniqua. Cf. Honestum. FASCĬA, æ, f. _Bande_, _enveloppe pour les jambes_, _les pieds (servant de bas)_. SYN. Fasciæ. USUS: Pedes vincire fasciis. FASCĬCŬLUS, i, m. _Petit paquet_. USUS: Fasciculus litterarum, _liasse de lettres_. Aliquid in fasculum addere. Fasciculus florum, _bouquet_. FASCĬNO, as, avi, atum, are, a. _Charmer_, _fasciner_. USUS: Oculis, lingua fascinare aliquem. FASCĬŎLÆ, ārum, f. pl. _Bande (pour les jambes)_. SYN. Fasciæ, crurum integumenta. EPITH. Purpuratæ. USUS: Purpureæ fasciolæ, muliebres saleæ. FASCIS, is, f. _Faisceau_. EPITH. Fasces cruenti, ordinarii, formidolosi, laureati. USUS: Fasces prætoribus præferebantur, _les préteurs marchaient précédés des faisceaux_. FASTI, ōrum, m. pl. _Fastes_, _calendrier des Romains_. SYN. Libri, in quibus diei cujusque et anni res gestæ continentur. (VULG. Calendaria, Diaria.) USUS: In fastis Bruti nomen adscribendum curavi. Gratissimæ victoriæ memoria in fastis ut esset nota, feci. Consules non modo ex memoria, sed et fastis eximendi. FASTĪDĬO, is, ĭi, _vel_ īvi, ītum, ire, n, et a. _Avoir du dégoût, de la répugnance_; _dédaigner_, _mépriser_. SYN. Fastidio afficior, fastidium ad rem habeo. )( Delector. PHRAS. Fastidio assentatorum officia, _les flatteurs me remplissent de dégoût_. Molestiam capio, molestia afficior ex assentatorum officiis; molestiam mihi exhibent; satietatem pariunt, dant, faciunt, afferunt repetita assentatorum officia; oneri sunt ac tædio; fastidium, tædium pariunt, afferunt; stomachum, fastidium movent inania verborum officia; molestiam aspergunt, creant, facessunt tot assentatorum officia; tædium me capit tot inanium officiorum. Cf. Tædium, Odiosus. USUS: Non solum improbitati irasci, sed et in recte factis fastidire. Cf. Satietas. FASTĪDĬŌSĒ, _Avec dégoût_, _avec dédain_. SYN. Ambitiose, lente. )( Cupide, libenter. USUS: Prudentius, vel invitius, vel etiam fastidiosius facere aliquid. Tum ego stomachans fastidiose. Diligenter, ac prope fastidiose judicare aliquid. FASTĪDĬSŌUS, a, um, _Dégoûté_; _dédaigneux_, _superbe_. SYN. Difficilis. )( Appetens, cupidus. ADV. Sane. USUS: 1. Crassus in incipiendis causis fastidiosior. 2. Abhorrens, _qui éprouve du dégoût pour_, _qui dédaigne_. Homo litterarum fastidiosus. 3. Insolens, _insolent_. In æquos et pares fastidiosus. Cf. Arrogans. FASTĪDĬUM, ii, n. _Dégoût_, _ennui_. RAD. ex Fastus et Tædium. SYN. Offensio, tædium. )( Appetentia, cupiditas. EPITH. Delicatissimum, ingenuum liberumque, insolens, minimum. USUS: Magna insolentia hominis, magnum fastidium. Magnum horum, si arrogantes essent, non possem ferre fastidium. Ab aliquo celeriter et satietate, et fastidio abalienari. Cibi satietas et fastidium. Depellere, _seu_ levare fastidium. Cf. Fastidio, Tædium, Satietas. FASTĪGĬUM, ii, n. _Faîte_, _sommet_. SYN. Conus, culmen. PHRAS. Ad fastigium domus evasit, _il s’enfuit au sommet de la maison_. Fuga se abripuit ad summas ædes; abdidit se in summas ædes; fuga se contulit in summas ædes; fuga evasit ad superiores ædium partes. USUS: 1. Capitolii fastigium. Tectum multorum fastigiorum. 2. Finis, _fin_. Imponere fastigium operi inchoato, _mettre comme le couronnement, (terminer) un ouvrage_. FASTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Élever en pointe_. SYN. In fastigium erigo. USUS: Collis in modum metæ in acutum cacumen fastigatus. FĀTĀLIS, e, gen. com. _Fatal_, _nécessaire_, _marqué par le destin_. SYN. Ex omni æternitate definitus et constitutus. )( Voluntarius. USUS: Causæ fatales, fatalis necessitas, vis, casus, eventus. Hic annus fatalis videtur ad interitum reipublicæ. Clodius fatale portentum reipublicæ. Cf. Necessitas. FĀTĀLĬTER, _Fatalement_. SYN. Necessario. USUS: Omnia, quæ fiunt, ea ab omni æternitate definita fataliter existimant. FĂTĔOR, eris, fassus sum, eri, d. _Avouer_. SYN. Confiteor. )( Nego, inficior. ADV. Acute, satis aperte, plane. PHRAS. Tandem fassus est delictum, _enfin il avoua son crime_. Expressa tandem ex eo sceleris confessio; adductus est ad facti confessionem; fassus est de suo crimine; patefactum indiciis, ipsiusque confessione crimen est; tandem sese ipse indicavit; patefactus est indiciis et confessionibus suis; illud jam non obscure præ se tulit, admissum a se facinus. USUS: Non solum fateri, sed profiteri aliquid, et præ se ferre. FĀTĬDĬCUS, a, um, _Devin_, _devineresse_. USUS: Anus fatidica. Fatidicorum et vatum effata incognita. FĂTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Fatiguer_. SYN. Defatigo. PHRAS. Fatigatus oppido miles est, _ce soldat est harassé de fatigue_. Vires militem lassitudine defecerunt; fessum cursu corpus trahit miles; de via fessus procubuit; effluxere jam lassitudine vires; cursu exanimatus et lassitudine confectus; longa via lassum reddidit militem, longa defatigatione militi genua succidere, lassitudo militem tenet; militi longa lassitudine membra fluunt, arma labant; itineris longitudo militem in languorem dedit; miles in opere longinquo, et itinere sese trivit; miles viribus exhaustus est; quidquid virium erat militi, in longitudine itineris prostratum est; defatigatione continuati itineris miles graviter affectus est; itineris labore fractus est miles. USUS: Igne fatigatus. FĂTISCO, is, ere, n. * _S’ouvrir_; _se fatiguer_, _s’épuiser_, _s’affaiblir_. SYN. Deficio, vitium facio, labem facio. USUS: Natura ætate fatiscit. Murus fatiscit, labem facit, vitium facit, _se crevasse_. Cf. Fatigo. FĂTŬĬTAS, ātis, f., _Sottise_, _impertinence_. SYN. Stultitia. USUS: Ostendit, non hanc imprudentiam, aut casum, sed inscitiam, negligentiam, fatuitatem nominari debere. FĀTUM, i, n. _Destin_, _sort_. SYN. Vis fatalis, fortuna, fatalis necessitas; series causarum sempiterna; causæ æternæ rerum futurarum; causæ immutabiles et æternæ; causæ inclusæ in rerum natura. Fati vis inexsuperabilis, cujus lege immobilis rerum ordo seritur. Æterna constitutio. )( Consilium. EPITH. Extremum reip., grave, miserum, funestum, perniciosum, publicum, singulare, supremum, totum. USUS: 1. Fati necessitas, quod a DEO designatum et constitutum est, ut eveniat. Fato aiunt fieri omnia. Fati vis inexsuperabilis. Fuit hoc fatum meum. Hoc sum fato natus, _je suis né pour ce destin_. Illud fati est, hoc consilii. Fatum illius fuit demergi. Dii omni ratione fata flexissent, mutassent. 2. Infortunium, _accident_, _fatalité_, _malheur_. Jam fatum reipublicæ extremum impendet. Meo fato omnes corruistis. 3. Vaticinium, _prédiction_, _oracle_. Fata Sibyllina. Cf. Necessitas. FĂTŬUS, a, um, _Sot_, _impertinent_; _fou_. SYN. Stultus. ADV. Diutius, cum periculo, plane. USUS: Non modo nequam et improbus, sed fatuus et amens. Puer fatuus, et non gravis, nec continens. Cf. Stultus. FAUCES, ĭum, f. _Gosier_, _gorge_. SYN. Angustiæ gutturis. EPITH. Impurissimæ. USUS: 1. Prædam lupo ex faucibus eripere. 2. Locus augustus, _passage étroit_, _gorge_, _défilé_. Corinthus posita in angustiis atque in faucibus Græciæ. 3. Periculum, _danger_. Urbem ex hostium impetu, ac totius belli ore ac faucibus ereptam restituit. 4. Aditus, _ouverture_. Sedens in faucibus macelli. Patefactis orci, terræ faucibus. Cf. Angustiæ. FAUSTĒ, _Heureusement_, _avec succès_. SYN. Fortunate. USUS: Fauste, feliciter, prospere. FAUSTUS, a, um, _Heureux_, _fortuné_, _propice_. SYN. Fortunatus. USUS: O nox fausta orbi! “Quod bonum, felix, faustum fortunatumque sit,” veteres præfabantur, _les anciens faisaient précéder leurs actions de cette formule, “que tout ici soit bon, heureux, favorable et fortuné.”_ Cf. Felix, Fortuna prospera. FAUTOR, ōris, m. _Fauteur_, _partisan_. SYN. Studiosus, patronus. EPITH. Improbissimus. USUS: Multi sunt cupidi tui, multi fautores laudis tuæ. Ei semper fautor et adjutor exstiti. Ego consiliorum tuorum auctor, dignitatis fautor et amplificator. Cf. Patronus, Benevolus. FAUTRIX, īcis, f. _Celle qui favorise_, _amie_, _protectrice_. USUS: Amicitiæ fautrices fidelissimæ voluptatum. FĂVĔO, es, fāvi, fautum, ere, n. _Favoriser_. SYN. Studeo, amo, complector; æquus sum alicui, æquum me præbeo. )( Invideo, odi. ADV. Aperte, mirabiliter dignitati, mire, validissime alicui, vere. PHRAS. 1. Favet tibi tota civitas, _toute la ville vous est favorable, vous approuve, vous aime_. Mirabilis te bonorum virorum benevolentia comitatur; ardent omnes studio tui et amore; tua causa volunt cupiuntque omnes; uteris populo plane tuo; existimationis tuæ cupidissimum studiosissimumque habes populum totum; honori tuo omnes velificantur; divino omnes studio, constanti benevolentia exsistunt; tui honoris fautores habes plurimos; honestissime tibi cupiunt; tuorum studia ardentia habes; gratiosus es omnibus; animo in te sunt singulari; benevolentia te summa complectuntur, inclinatione voluntatis in te propendent; omnium animi ad dignitatem tuam sunt propensi; plebs omni te favore complectitur; tui sunt omnes, tibi gratificari cupiunt; in te civitas versa est tota; ita effusi sunt in te omnes, tanta et tam secunda in te voluntate, ut studia omnium in te unum inclinent, respiciant; firmissima hominum benevolentia munitus es; cives omnes unice tibi sunt dediti. 2. Plebs tibi favebit, _le peuple vous accueillera avec faveur_. Plebis gratiam unus maxime feres, civitas omnis in tua dignitate studia sua figet omnia, ejus studium honori tuo nullo loco deerit; omnem illa industriam, curam, operam, diligentiam ad honorem ac dignitatem tuam conferet; nullum in te ornando, honestando, colendo locum, aut tempus; nullum studii, officii, observantiæ genus prætermittet; præsens tibi ubique auctoritate, studio, gratia aderit. Cf. Gratiosus, Favor, Gratia, Acceptus. USUS: Saluti, dignitati, honori, laudi, industriæ et gloriæ tuæ mirabiliter faveo. Favete linguis, _gardez un religieux silence_. Favere alicujus voluntati, et adjutorem esse. FĂVILLA, æ, f. _Cendres chaudes_; _étincelle_. USUS: Contectus ignis e se favillam discutit. FĂVŌNĬUS, ii, m. _Zéphyre_. SYN. Zephyrus, ventus ab occasu flans. FĂVOR, ōris, m., _Faveur_, _bienveillance_, _sympathie_. SYN. Gratia, studium, aura cursusque popularis, prosper flatus fortunæ, benevolentia. )( Invidia. PHRAS. 1. Est in maximo favore apud Principem, _il est fort avant dans les bonnes grâces du prince_. Summa apud Principem gratis valet; floret præ aliis gratia Principis; in amore et deliciis est Principi; primum in gratia Principis locum obtinet; in magna apud Principem caritate est. Cf. Gratiosus. 2. (Ille hoc pro favore habet, VULG.), _il regarde cela comme une faveur_. In summi beneficii loco ponit; inter maxima beneficia refert, numerat; ea res apud illum non vulgaris gratiæ locum obtine. 3. Populi favorem captat, _il recherche la faveur populaire_. Aucupatur gratiam populit; ventum popularem quærit, ubique colligit; captat auram popularem; in gratiam populi se ponere, vulgi gratiam inire, quærere, benevolentiam colligere studet. Cf. Gratia, Faveo, Benevolentia. USUS: Eum amorem, et, ut hoc verbo utar, favorem ad consilia advocabo. FĂVŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Bienveillant_, _bien disposé_. USUS: Auram favorabilis populi ex Dictatoris invidia petiit. FĀVUS, i, m. _Rayon de miel_. USUS: Apes favos fingunt. FAX, făcis, f. _Torche_. SYN. Tæda, funale. USUS: Ardentes faces ad reipublicæ incendium furiis Clodianis ministrabat, in vicinorum tecta jactabat. Malleolos ad incendendam urbem, facesque comparabat. Non sunt parvis in rebus adhibendæ hæ dicendi faces. Dolorum faces admovere. Ad libidinem facem præferre. Antonius omnium Clodii incendiorum fax. FĔBRĬCĬTO, as, avi, are, n. _Avoir la fièvre_. SYN. Febri corripior, _vel_ tentor. USUS: Febricitavit aliquis, vel inhorruit. Cf. Febris. FĔBRĬCŬLA, æ, f. _Petite fièvre_. SYN. Commotiuncula. EPITH. Assidua et satis molesta. USUS: In febriculam incidi satis molestam. FĔBRIS, is, f. _Fièvre_. SYN. Febricula tertiana, quartana. PHRAS. Febri laborat, _il a la fièvre_. Febri jactatur, afflictatur; in febriculam incidit, lentis febribus detinetur; febribus corripitur, tentatur; febrim habet; febrim nactus est; quartanam patitur. USUS: Incommoda valetudine emersit febris; in quartanam conversa est vis morbi, _la maladie s’est changée en fièvre quarte_. Cum febri domum redii. In tertium diem febris incurrit, _la fièvre revient tous les trois jours_. Febris accedit, desinit, pares accessiones habet, levatur, continuat; per accessiones increscit, per discessiones mollitur, circuitum habere solita finitur. Febris assidue inhæret; se inclinat, et jam sine horrore est, _la fièvre diminue_. Febris decessit, _la fièvre l’a quitté_. Febri caruit. A febre relictus, liberatus est. FĔBRŬĀRĬUS, ii, m. _Février_, _mois_. SYN. Mensis intercalaris. EPITH. Sterilis. USUS: Februarius mensis extremus anni olim apud Romanos. FĒCĬĀLES, ĭum, m. pl. _Féciaux_, _prêtres chargés de la déclaration la guerre et de la sanction des traités_. USUS: Fœderum, pacis, belli, induciarum feciales judices sunto. FĒCĬĀLIS, e, gen. com. _Des féciaux_, _qui concerne les féciaux_. SYN. A feciali factum, constitutumque. USUS: Belli æquitas jure feciali sanctissime perscripta est. FĔCUNDĬTAS, ātis, f. _Fécondité_, _fertilité_. SYN. Ubertas, fertilitas. )( Sterilitas. EPITH. Calamitosa. USUS: Cœli temperatio, fecunditas terrarum, agri uberrimi maximeque fertiles, in quibus multa propter fecunditatem fingi gignique possunt. O miseram mulieris fecunditatem! Cf. Fertilis. FĒCUNDO, as, are, a. _Féconder_, _fertiliser_. SYN. Fructiferum facio, fecunditatem do. USUS: Nilus Ægyptum fecundat. FEL, fellis, n. _Fiel_. SYN. Flava bilis. FĒLĪCĬTAS, ātis, f. _Bonheur_, _félicité_. SYN. Beatitudo, prosperitas, res secundæ. )( Afflicta fortuna. EPITH. Incredibilis, par, perpetua, summa. PHRAS. 1. Nemo perpetuam hic felicitatem habet, _ici-bas, personne ne jouit d’un bonheur sans mélange_. Nemo fortuna utitur perpetuo bona; nemo est, cui prospere omnia succedant, cui ad voluntatem fluant omnia; cui nihil contra voluntatem eveniat; cui nullum accidat infortunium; cui secunda sint omnia; cui optata omnia contingant. Quis est, qui nihil unquam mali in vita videat? qui nihil sustineat incommodi? qui nullam ferat calamitatem? cujus felicitas sit perpetua, et nullis interrupta malis? Cf. Fortuna. 2. Felicitate omnibus es superior, _vous avez plus de bonheur que personne_. Tuas fortunas nemo superat; ea uteris fortuna, quæ potest esse maxima; tam beatus es, quam qui maxime; ita beatus es, ut nemo magis; iis vel ornamentis, vel præsidiis redundas, quibus majora nulla esse possunt. Nihil ad felicitatem tibi deest; nemo te potior iis rebus, in quibus sita est felicitas; ita prospere tecum agitur, ut invidere possis nemini; felicitate tecum conferri possunt aliqui, præferri, anteferri, præponi, anteponi tibi certe nemo potest. Æquas omnium fortunas; rebus omnibus affluis; non est, quod quidquam desideres; nihil non optabile consecutus es; ea possides, quæ, qui possidet, fortunam accusare nullo pacto possit, nullius fortunam sibi exoptare debeat; ea possides ac tenes, quæ vitam beatam efficiant; quæ sunt in vita expetenda. Optimus est rerum tuarum status; animi et fortunæ bona sic in te sunt, ut in nullo magis; tibi satis est vel ingenii, vel fortunæ ad bene beateque vivendum. Cf. Fortuna prospera, Eventus, Successus bonus, Felix. FĒLĪCĬTER, _Heureusement_, _avec bonheur_. SYN. Prospere, fortunate, fauste; bonis avibus, secundis avibus, secundo omine; non invita Minerva; secunda fortuna, dextro Marte. PHRAS. Res feliciter successit, _l’affaire a eu un heureux succès_. Res secundissime processit; res plane ex sententia gesta est; res supra votum fluxit; rerum initia satis prospera fuere; non ancipiti fortuna res gesta est; secunda omnia cadebant; secunda admodum fortuna rerum fuit. Cf. Cedo, Succedo, Evenio, Bene, Fortuna. USUS: Respublica bene et feliciter gesta. FĒLIS, is, f. _Chat_. SYN. Domestica bestia, muribus infesta. USUS: Qui canem et felem ut deos colunt. Felis quo silentio, quam levibus vestigiis avibus obrepit? FĒLIX, īcis, omn. gen. _Heureux_, _content_. SYN. Beatus, fortunatus, florens, cui bene est. PHRAS. 1. Te amico felix sum et beatus, _avec votre amitié, je suis toujours heureux et content_. Digito cœlum attingo; in cœlo sum; secundum mihi vitæ sine ulla offensione cursum polliceor; tranquilla et pacata habeo omnia; fortunam ipsam anteibo fortunis meis; rebus utar secundissimis, rebus omnibus florebo; nemo hominum me vivet fortunatior. 2. Felix ad id tempus erat, _il était heureux jusqu’à ce jour_. Ad eam diem fortuna ei nihil non tribuit; fortuna indulgendo illi nunquam fatigata erat, fortunam in potestate habuit; secunda fortuna, magna felicitate usus erat; fortuna illi ubique præsto erat; nusquam illi aberat; perpetua felicitate florebat; ad cum diem felicitatis nihil illi defuit; prospera fungebatur fortuna; secundæ illi res erant; vitam vivebat omni felicitatis genere cumulatam; ab omni molestia remotam, sejunctam; mersus erat felicitate; mersus secundis rebus; luxuriari felicitate atque indulgentia fortunæ videbatur; divorum vitam adeptus videbatur. Cf. Beatus. USUS: Felix ad casum fortunamque. FĔMEN, (anom.) ĭnis, n. _Cuisse (partie interne)_. SYN. Coxendicis pars interior. USUS: Redundas pedibus, feminibus, cruribus. FĒMĬNA, æ, f. _Femme_. SYN. Mulier. EPITH. Bona, et locuples, sanctissima, optima, præstantissima, primaria, probatissima et summo loco nata. USUS: Prudentissima, diligentissima, eximia forma, et summo loco nata femina. Cf. Mulier. FĒMĬNĔUS, a, um, _De femme_. USUS: Femineus plangor. FĔMUR, ŏris, n. _Cuisse (partie externe)_. SYN. Coxendicis pars exterior. FĔNĔSTRA, æ, f. _Fenêtre_. SYN. Locus apertus ad lumen accipiendum, ad admittendum solem, diem. USUS: Fenestrarum angustias reprehendis. Latis luminibus fenestræ. Oculi quasi fenestræ animi. FĒNĔBRĬS, e, gen. com. _Qui concerne l’usure_, _usuraire_. SYN. Ad fenus pertinens. FĒNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de prêter à usure_, _usure_. SYN. Fenoris exercitatio, pecuniæ nundinatio. USUS: Non hoc beneficium habendum est, sed feneratio. Feneratio pecuniæ publicæ. FĒNĔRĀTO, _Usurairement_, _avec usure_, _à usure_. USUS: Pallam fenerato abstulit. FĒNĔRĀTOR, ōris, m. _Usurier_. SYN. Qui fenus exercet. USUS: Feneratorum quæstus odia hominum incurrit. FĒNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Prêter à usure_. SYN. Fenori do, fenori loco. USUS: Non feneramur beneficium, _nous n’escomptons pas les bienfaits_. Pecuniam centesimis fenerari. FĒNUS (fœnus), ŏris, n. _Intérêt de l’argent_, _usure_. SYN. Usura. EPITH. Grave, grande, iniquissimum, perpetuum, renovatum, tolerabile. USUS: Fenori dare, locare argentum, _prêter à intérêt_. Pecuniam gravissimo fenore sumere; fenori accipere, _emprunter_. Fenore iniquissimo trucidare cives, _accabler les citoyens par un intérêt exorbitant_. Cf. Usura. FĔRA, æ, f. _Bête féroce_. SYN. Bestia. USUS: Feræ rationis et orationis expertes. FĔRĀLĬA, ōrum, n. pl. _Féralies_, _fêtes en l’honneur des mânes_. Dies erant diis manibus consecrati, quod ad tumulos epulas ferrent ibique cœnas agitarent. USUS: Feralibus præfecta est. FĔRAX, ācis, omn. gen. _Fertile_. SYN. Uber, secundus, fertilis, frugifer. USUS: Nihil feracius ingeniis. Cf. Fertilis. FERCŬLUM, i, n. _Brancard sur lequel on portait dans les processions les dépouilles ou les objets sacrés_; _par ext. plat_, _services (à table)_. USUS: Pomparum ferculis similis, ita lento gressu ingreditur. FĔRE, _Presque_. SYN. Ferme, propemodum, prope. PHRAS. 1. Similitudo fere me fefellit, _la ressemblance m’a presque trompé_, Propius factum est nihil, ac ut alterum pro altero compellarem. Prope erat, non multum aberat, parum aberat, ut me similitudo vestra falleret; haud procul, minimum abfuit, quin similitudine vestra fallerer; pene, proxime me similitudo vestra fefellisset. 2. Seditio fere orta esset, _la sédition allait commencer_. Prope seditionem res erat; quid propius fuit, quam ut omnia discordiis miscerentur? res ad seditionem spectabat. Jam in eo res erat, ut seditionibus omnia arderent. 3. Quingenti quatuor fere saucii fuere, _il y eut à peu près 504 blessés_. Ad quatuor et quingenti saucii fuere. USUS: 1. Probabile est, quod fere fieri solet. Nihil ætate, aut fere nihil differunt. 2. Tantum, _seulement_. Hæc fere dicenda habui. 3. Profecto, _certainement_. Non fere quemquam invidia consecuta est. 4. Potissimum, maxime, _de cette façon, surtout_. Ad hunc fere modum; ad hunc maxime modum locutus est. Cf. Quasi. FĒRĬÆ, ārum, f. pl. _Féries_, _jours de fêtes_; _vacances_. SYN. Dies festi cœlestium, dies quietis. EPITH. Forenses, novendiales, publicæ. USUS: Feriarum festorumque dierum ratio in liberis requietem habet litium et jurgiorum, in servis operum et laborum. Imperare ferias forenses. Feriæ quantum mihi temporis indulserint. FĒRĬĀTUS, a, um, _Qui est oisif_. SYN. Otiosus, vacans. USUS: Epicurei DEUM feriatum volunt otio torpere. Non putes me feriatum a studiis futurum. Cf. Otiosus. FĔRĪNUS, a, um, _De bête sauvage_. SYN. Feris communis. USUS: Ferinus victus. FĔRĬO, is, ire, a. _Frapper_, _tuer_. SYN. Percutio. PHRAS. Securi feritur, _on lui tranche la tête_. Securi percutitur; securis in caput dejicitur; ferro caput demetitur; caput cervicibus abscinditur; jugulum ferro resolvitur; cervix abscinditur, præciditur, inciditur; caput a cervicibus avellitur, amputatur; caput ense aufertur; collum secatur, obtruncatur. USUS: 1. Feriunt hæc aures hominum. Oculi spectris feriuntur. Hostem ferire, _battre l’ennemi_. 2. Ferire fœdus cum aliquo, _conclure un traité, (parce qu’en même temps on immolait une victime)_. FĔRĬTAS, ātis, f., _Barbarie_, _cruauté_. SYN. Immanitas. )( Mansuetudo animi. EPITH. Humana. USUS: Pars animi, in qua feritas sit, et agrestis immanitas. Ex feritate aliquem ad humanitatem et mansuetudinem transferre. Cf. Crudelitas. FERMĒ, _Presque_. SYN. Fere. USUS: Mihi ferme acta est ætas. Cf. Fere. FERMENTUM, i, n. _Levain_. SYN. Portio farinæ subactæ acida. USUS: Uxor tota in fermento jacet, vehementer irata est, _ma femme est toute fâchée, tout en colère_. FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter_. SYN. Porto, gero. ADV. Abjecte, acerbe, acerbissime dissidium, ægre, æque adversam fortunam, aperte, apte, atrociter, clam, clementer, constanter, continenter, de integro, difficilius, diutius, egregie, facile, familiariter, fortiter, graviter humane, humaniter, jam dudum, immoderate, indigne, insolenter, læte, lente, levius, leviter, libenter, mediocriter, mirabiliter, moderate, modice, moleste, molliter, negligenter, nominatim, obscure, obviam sese, omnino, pariter, patienter, placate, placide, plane, pulcherrime, quam humanissime, quam lenissime, quiete, recte, remissius, sane, sapienter, sedate, stulte, submoleste, tacite, toleranter, tranquille, valde, graviter, vere, vitiose. PHRAS. Ferre non possum hanc injuriam, _je ne puis supporter cette injure_. Concoquere hanc injuriam non possum; grave est, hominis tot ineptias ac injurias devorare; acerbe me accipere hanc injuriam quid mirum? cujus indignitatem nullius nec oculi, nec aures ferebant. Cf. Patior, Sustineo. USUS: 1. Terra fert fruges. 2. Opinor, conjicio, spero, _permettre_, _admettre_. Ut mea fert opinio; ut conjectura fert. 3. Constituo, nuntio, decerno, _proposer_. Ferre ad populum de re aliqua. Ferre legem. 4. Patior, tolero, perfero, _supporter_, _souffrir_, _subir_. Æquo, _vel_ iniquo animo; modeste, _vel_ parum modeste; leviter, graviter; molliter, indigne; fortiter, sapienter, quieto animo; immoderate, adversos casus ferre. 5. Requiro, postulo, volo, jubeo, _demander_, _exiger_, _vouloir_. Uti natura, consuetudo tulerit. Si tuum commodum ita fert. Ita credebam, reipublicæ tempora ferre. Ut amor tuus fert, perscribe. 6. Reporto, percipio, _obtenir_, _remporter_, _recueillir_. Palmam, primas, prædæ partem tulit; responsum tulit; fructum ex ea re maximum tulit. 7. Affero, do, _porter_, _apporter_, _procurer_. Opem, auxilia, præsidium suffragium ferre. Hæc ætas primum oratorem tulit. 8. Obtineo, consequor, _avoir_, _obtenir_. Quot suffragia tulisti? 9. Amo, _aimer_. In oculis aliquem fero. 10. Celebro, laudo, _élever_, _porter_. In cœlum te omnes laudibus ferunt. 11. Dico, prædico, _dire_; _annoncer_, _prétendre_. Homo, ut ferunt, ut fertur, acerrimus. 12. Attribuo, adscribo, _porter au compte de_. Ferre alicui expensum. FĔRŌCĬA, æ, f. _Orgueil_, _insolence_; _fierté_. SYN. Ferocitas. EPITH. Effrenata, intoleranda, tanta. USUS: Quos illorum animos, quos impetus, quam ferociam, quam intolerandam arrogantiam fuisse putatis? Cf. Insolentia. FĔRŌCĬTAS, ātis, f. _Orgueil_. SYN. Ferocia. USUS: Ferocitatem illius et audaciam frangere, reprimere. FĔRŌCĬTER, _Avec dureté_, _orgueil_. USUS: Maledicta in aliquem aspere, ferociter et libere dicta, _paroles hautaines_, _dures et hardies_. FĔROX, ōcis, f. omn. gen. _Fier_, _orgueilleux_, _hautain_; _farouche_, _féroce_. SYN. Vehemens. )( Humanus. PHRAS. Homo viribus ferox, et efferatis longa militia animis, _homme fier de ses forces et rendu farouche par une longue habitude des camps_. Atrox ingenium, et accendi facile; homo truci ingenio; præferocis animi; irarum, et animorum plenus, indomitus, implacabilis; homo ingenio asper; vultu truci, voce accusatoria, stolida audacia ferox; homo vehemens feroxque natura; ferox et indomitum ingenium; ingenio violentus et inexorabilis; torvus et minax, voce, vultu, oculis ardescens. Cf. Audax, Insolens, Agrestis. USUS: Victoria reddidit hominem ferociorem ac impotentem. FĔRRĀMENTUM, i, n. _Instrument de fer_. SYN. Ferrea instrumenta. EPITH. Bona. USUS: Dicebat se bonorum ferramentorum studiosum. Quæ ferramenta, qui vectes? FĔRRĀRĬA, æ, f. _Mine de fer_. SYN. Montis caverna, ex qua ferrum extrahitur. USUS: Apud eos magnæ sunt ferrariæ. FĔRRĀTUS, a, um, _Ferré_, _garni de fer_. SYN. Ferro devinctus. USUS: Hastæ ferratæ. FĔRRĔUS, a, um, _De fer_; _dur_, _rigide_, _inflexible_. SYN. Durus. USUS: 1. O durum te, ferreum, ac inhumanum, qui ejus periculis non moveris! 2. Impudens, _impudent_. Os tuum ferreum. FĔRRUM, i, n. _Fer_. Metalli genus durissimum. EPITH. Civile, impium. USUS: 1. E terræ cavernis ferrum elicimus, rem ad colendos agros necessariam. 2. Arma, gladius, _épée_, _javelot_, _arme en gen_. Patriæ igni ferroque minatur. Homines certis locis cum ferro collocati. FĔRTĬLIS, e, gen. com. _Fertile_, _fécond_. SYN. Ferax, fecundus, uber, frugifer, fructuosus, opimus. ADV. Maxime. PHRAS. Terra fertilis, _terre fertile_. Tam uber et pingue solum est, ut repelli a pastu pecora dicantur, ne satietas perimat; solum pinguissimum, et pabuli fertile, idemque crebris fontibus rigatum. Uberrimum gignendis uvis solum; copiosus ager et opimus, quique et ubertate et varietate frugum facile omnibus terris antecellat; ager frugum fertilis, quem cum obsitum videas, annonæ caritatem non vereare; ager nobilissimæ fertilitatis; abundans omnium copia rerum regio. USUS: Agri opimi, maximeque fertiles. Asia tam fertilis est, ut ubertate agrorum, varietate fructuum, magnitudine pastionis, multitudine earum rerum, quæ exportantur, facile omnibus terris antecellat. FĔRTĬLĬTAS, ātis, f. _Fertilité_, _abondance_. SYN. Ubertas agrorum, rerumque abundantia omnium, bonitas agrorum et fecunditas. )( Sterilitas agrorum. EPITH. Barbara. USUS: Quæ sit vel sterilitas agrorum, vel fertilitas. Cf. Ager. FĔRUS, a, um, _Grossier_; _farouche_, _cruel_. SYN. Barbarus, immansuetus, immanis. )( Mitis, mansuetus, cicur. USUS: Homo ferus et agrestis; ferus ac ferreus. Gentes feræ, et omni diritate atque immanitate teterrimæ. Mores feri, immanis natura Scytharum. Cf. Crudelis, Barbarus. FERVENTER, _Avec ardeur_. SYN. Vehementer. USUS: De damnatione ferventer loqui cœptum, _on commença à parler avec chaleur de sa condamnation_. FERVĔO, es, bŭi, ere, n. _Bouillir_, _bouillonner_. SYN. Ebullio, caleo. )( Frigeo. USUS: Fervet æstu pelagus. Usque eo fervet, et fertur, et exæstuat avaritia. Lites fervent, calent judicia. FERVĬDĒ, _Avec chaleur_. SYN. Ferventer. FERVĬDUS, a, um, _Ardent_, _bouillant_. SYN. Ardens. )( Frigidus. PHRAS. Juvenis est natura fervidus, _le jeune homme est naturellement plein de feu_. Magnum ardorem vultu præ se ferens, animo ferventior; fervore quodam ætatis incitatior; effervescens sæpius; in verba effervescentia facilis; animo ardenti; ardore quodam et impetu ferox; præproperum et fervidum est ingenium. Cf. Præceps, Vehemens, Ferox. USUS: Oratio seria, fervida. Fervida ingenia prudenti et moderato viro adjuncto temperanda sunt. FERVOR, ōris, m. _Ardeur_, _chaleur_; _fougue_. SYN. Ardor, calor. )( Frigus. EPITH. Purior, perlucidior nobiliorque, multo ob eas causas aptior ad sensus commovendos. USUS: Iracundia est fervor mentis. Fervor ætatis, maris, pelagi. Cf. Impetus, Zelus. FESSUS, a, um, _Fatigué_, _épuisé_, _malade_. SYN. Defessus, languens, de via lassus, defatigatus. USUS: Fessus plorando, de via; fessus inedia. Cf. Fatigo. FESTĪNANTER, _Avec précipitation_, _à la hâte_. SYN. Omni festinatione; equis velisque; equis et quadrigis. USUS: Nimium festinanter facere aliquid, proficisci, abire. Cf. Celeriter. FESTĪNĀTĬO, ōnis, f. _Grande hâte_, _précipitation_. SYN. Properatio. USUS: In festinationibus ne suscipiamus nimias celeritates. Habes epistolam plenam festinationis et pulveris. FESTĪNO, as, avi, atum, are, n. _Se hâter_. SYN. Propero, maturo. )( Moror, commoror. ADV. Valde. PHRAS. Festinandum est, _il faut se hâter_. Maturato opus est; res non recipit cunctationem; abjicienda omnis cunctatio est; summa celeritas adhibenda, suscipienda est; acriter instandum et urgendum; mora nulla interponenda est. Cf. Accelero, Celeritas, Propero. USUS: Jam ad reliqua festinat animus, oratio. Plura scripsissem, ni festinarent nuntii. FESTĪNUS, a, um, _Qui se hâte_, _prompt_, _rapide_. SYN. Properans. USUS: Festino simillimus decurro. FESTĪVĒ, _Gaiement_, _joyeusement_. SYN. Belle, apte. USUS: 1. At quam festive crimen contexitur! 2. Accurate, _finement_, _avec esprit_. Belle et festive dicere. Dialectica festive tradit elementa loquendi. FESTĪVĬTAS, ātis, f. _Allégresse_; _plaisanterie spirituelle_, _délicatesse de style_. SYN. Lepor, jucunditas. USUS: Festivitas, splendor, concinnitudo, lepos hominis, orationis. USUS: Habet ea res festivitatem. Cf. Jucunditas, Lepor. (_Pro_ Die festo, _fête_, _vulg. est_). FESTĪVUS, a, um, _Gai_, _joyeux_, _plaisant_. SYN. Lepidus, facetus, venustus, omni lepore et venustate affluens, omni urbanitate, lepore, suavitate conditus. USUS: 1. Festivus materculæ suæ filius. Puer festivus. 2. Egregius, eximius, magnus, _aimable_, _gracieux_, _charmant_. Habeo festivam librorum copiam, _j’ai une délicieuse collection de livres_. Festivum acroama, _amusant_, _bouffon_. Cf. Facetus, Lepidus. (Festivus concionator, VULG.), _prédicateur de fête_. Qui festis diebus pro concione dicit. FESTUS, a, um, _De fête_. SYN. Sacer, religiosus, dies festus, feriæ. PHRAS. 1. (Festum est, VULG.), _c’est jour de fête_. Festus dies est; dies religiosus, et a laboribus feriatus. Dies festa, quæque summa religione ac cerimonia celebratur; dies sancti N. _aut_ sanctæ N. memoria sacer; dies sanctorum NN. honoribus consecratus, dicatus. Feriæ Natales Servatoris nostri JESU CHRISTI, _fête de Noël_. Feriæ redivivi a morte Servatoris nostri memoria solemnes, _fête de Pâques_. Feriæ divini Spiritus adventu nobis celebres, _fête de la Pentecôte_. Dies Virgineæ Matris ortu; in cœlum transitu nobis religiosus, _fête de la Nativité, de l’Assomption de la B. V. MARIE_. 2. Festum instituere, _instituer une fête_. Ferias imperare; diem festum instituere, constituere; solemne instituere; diem festum indicere, solemnem esse velle; festa religione ac cerimonia observandum præcipere; ferias indicere. 3. Festum celebrare, _célébrer une fête_. Ferias agere, celebrare; festum diem anniversarium agere, agitare, celebrem omni cerimoniarum genere diem esse populo; diem religioni consecrare. 4. Festum observare, _observer les jours de fête_. Feriatum ab opere, dies festos agere, peragere, celebrare; ferias agere; per otium, sacro in otio agitare; vacuum ab opere diem religioni consecrare; rebus divinis tribuere; stata religione, et solemni ab opere vacatione diem festum celebrare. 5. Festum violare, _ne pas sanctifier les fêtes_. Festæ diei sanctitatem violare; diem festum Christiano ritu religiosum ac sanctum non habere; diei religione non impediri, quo minus servili in opere tempus omne exigatur; indictam ab opere vacationem pensi nihil habere. Manus ab opere solemni die non abstinere; diem servili opere ex sacro profanum facere; diem festum profestumque promiscuum habere. FĒTŪRA, (fœt.) æ, f. _Temps de la gestation_. USUS: Libertas lactis et feturæ. FĒTUS, (fœt.) a, um, _Rempli_, _fécond_. SYN. Gravidus. USUS: Terra feta frugibus. FĒTŬS, (fœt.) ūs, m. _Enfantement_, _production_. SYN. Partus, proles, soboles, fructus. EPITH. Majores, multiplices, uberiores et grandiores. USUS: Fetum procreare, fundere, edere, _mettre bas_, _enfanter_. Nulla ætate poetarum uberior fetus est, _à aucune époque_, _on ne vit plus ample moisson de poëtes_. Edit meliores fetus ager aratus, innovatus. FĒX, fēcis, _vel_ FÆX, fæcis, f. _Lie_; _tourbe_, _rebut_. SYN. Subsidens purgamentum. TRANSL. Sentina, sordes, eluvies, labes. USUS: Perditissima, infima fex populi. Sordes urbis et fex. Fex vulgi ac urbium purgamenta. Cf. Vilis. FĬBER, bri, m. _Castor_. SYN. Castor. USUS: Fibri redimunt se ea corporis parte, propter quam maxime appetuntur. FĬBRA, æ, f. _Fibre_. Fibræ sunt veluti capilli, in extis animalium, radicibus stirpium et aliis rebus. USUS: Non ramos solum amputare, sed et radicum fibras evellere. FĪBŬLA, æ, f. _Agrafe_, _crochet_. Ornamentum cinguli ad vestem sublevandam. USUS: Prætor fibulis aureis donavit milites. FĪCTĒ, _Avec feinte_. SYN. Simulate. )( Vere. USUS: Ficte, fallaciter conciliata gratia, _après un semblant de réconciliation_. FICTĬLIS, e, gen. com. _De terre cuite_, _d’argile_. SYN. Quod ex terra, _aut_ alia materia fictum est. USUS: Vasa fictilia. Urna fictilis. FICTOR, ōris, m. _Ouvrier_, _statuaire_, _sculpteur_. SYN. Qui ex ære, _vel_ alia materia fabricat. USUS: Pictores, fictores ex cera. FICTRIX, īcis, f. _Celle qui façonne_. USUS: Divina providentia, fictrix et moderatrix naturæ. FICTUS, a, um, _Feint_, _faux_. SYN. Commentitius, simulatus, adumbratus. PHRAS. Ficti homines non diu placent, _les fourbes ne plaisent pas longtemps_. Homines ficte et fallaciter virtutem professi; fictæ et adumbratæ virtutes hominum non diu in pretio sunt; ficta illa virtutis species ut flosculus decidit; virtutis ille color facile desinit; virtutis illa simulacra, vana utique, et ostentationi parata, ætatem non ferunt; personatam illam virtutis speciem dies delet; quorum in vita nihil nisi fictum, compositum, coloratum, eorum fama et gratia facile exstinguitur. USUS: Ficti et commentitii dii. Hæc causa a te per summam malitiam et fraudem ficta est. Res fictæ, et fabularum commenta. Cf. Vanus, Simulatio. FĪCULNĔUS, a, um, _De figuier_. USUS: Ficulneum lignum. 1. FĪCUS, i, f. _Figue_. SYN. Pomum fici. 2. FĪCŬS, ūs, f. _Figuier_. SYN. Arbor fici. USUS: Suspendit se de ficu. FĪDĒ, _Avec fidélité_. USUS: Fidissime et amantissime te horum admonitum volui. FĬDĒLĬA, æ, f. _Grand vase_; _jarre_. SYN. Vas Samium ad plurimos usus. USUS: Duos parietes de eadem fidelia dealbare, _faire d’une pierre deux coups_ (PROV.). FĬDĒLĬS, e, gen. com. _Fidèle_. SYN. Fidus, qui fidem suam præstat, fide præditus. ADV. Egregie, maxime. PHRAS. Famulus fidelis esse debet, _un serviteur doit être fidèle_. Fide officioque singulari esse debet; oportet, ut famulus non sit ambigua fide, non fluxa, non levi, sed nota et explorata, sed optima et præstantissima; ut fidem colat; ut is sit, cui omnia credi possint. In famulo probo ac frugi fides potissimum requiritur; in famulo fidelitas præcipue spectatur; is sit famulus, in quo fidelitatem nemo desideret. Famulus ea fide sit, cui permittere se herus tuto possit; fidem colere vel cum periculo capitis famulum decet; famuli cavere debent, ne fluxam fidem gerant. Famulus frugi, studio ac fide erga dominum cedat nemini, oportet. Famulus in fide stet, oportet; fidem ad ultimum conservet; inviolatam fidem præstet; fide ad ultimum invicta sit; ultima pro fide experiatur. Famulus magna, eximia, præcipua in herum fide sit, oportet; famulus ejusmodi sit, in quo fides sita sit egregia. Cf. Fidem servare. USUS: 1. Firmus et fidelis amicus. 2. TRANSL. Ager, domus, doctrina, ars fidelis. (_Pro_: Christi legem ac disciplinam professo, _un fidèle_, _un chrétien_, fidelis, _vulg. est_). FĬDĒLĬTAS, ātis, f. _Fidélité_. SYN. Fidei sanctior observatio. )( Perfidia, infidelitas. EPITH. Perutilis, summa. USUS: Amicorum me fidelitas et benevolentia custodit. Nunquam iis fidelitas erga me defecit. Quantum studio ac fidelitate consequi possunt, nutui præsto sunt. Nunquam eorum operam et fidelitatem requisivi, desideravi. Cf. Fides, Fidelis. FĬDĒLĬTER, _D’une manière fidèle_, _sûre_, _loyalement_. SYN. Summa, constanti, integra, integerrima fide. USUS: Prædia tua fideliter curabuntur. FĪDĒNS, entis, omn. gen. _Confiant_; _audacieux_, _intrépide_. SYN. Audens. )( Dubius, timidus. USUS: Animus prudentia et consilio fidens. Fidenti animo ad mortem gradi. Dubitans magis de suis rebus, quam iis fidens. FĪDENTER, _Avec audace_. SYN. Audacter. )( Timide, dubitanter. USUS: Fidenter respondere; fidenter agere, aggredi, colloqui. FĪDENTĬA, æ, f. _Confiance_, _audace_. SYN. Securitas, fiducia, confisio. )( Diffidentia. USUS: Fidentia est firma animi confisio. Fidentia est scientia quædam et opinio gravis non temere assentiens, per quam magnis in rebus multum ipse animus in se fiduciæ certa cum spe reponit. Cf. Securitas. 1. FĬDĒS, ei, _Fidélité_, _foi_. SYN. Constantia, promissum. )( Perfidia, fraudatio. EPITH. Alma, apta, bona, clara, communis, consularis, egregia, singularis, incredibilis, infirmior, insignis, jucunda auditu, magna, mala, melior, mira, optima et speratissima, præstans ac singularis, prompta, publica, sancta. PHRAS. 1. Fidem dedi nemini, _je n’ai engagé ma parole à personne_. Fidem nemini obstrinxi, obligavi; in eam pactionem fidem meam non interposui; nemini fidem dedi; vadem me nemo habuit. 2. Fidem, quam dedi, servabo, _je garderai la parole que j’ai donnée_. Fidem, quam dedi, præstabo; bona fide agam; stabo, perstabo in fide; tenebo, retinebo fidem; fidem meam liberabo, solvam; fidem, quam dedi, colam integerrime; salvam præstabo; fides, quam dedi, constabit mihi; fidem integre exsolvam, exonerabo; promissis stabo. 3. Qui fidem publicam violat, humanam societatem convellit, _celui qui viole la foi publique ruine les fondements de la société_. Qui fidem publicam frangit, prodit, violat, mutat, per scelus abrumpit; is, per quem stat, ut fides civitatis concidat, labefactetur; fluxa ac vana sit, ut fides publica labet, fluctuet, fluitet, infirmetur, concutiatur, angustior sit; commercium generis humani tollit, omnium commune præsidium oppugnat. 4. Fidem alicujus minuere, _diminuer le crédit de qqn_. Fidem infirmare, elevare; vanam facere alicujus fidem; alicui abrogare, imminuere, labefactare, derogare, concutere. 5. Fidem non habet, _on ne le croit pas_. Fundata leviter ejus fides est; fidem non facit; fides illi non habetur; fluxa fide est; testis est haud sane locuples, haud fide dignus; non is est, quo satis certo auctore stetur; fluxa et vana hominis fides est; angustior illi fides est, sublesta fide est. 6. In fidem alicujus se dare, _se mettre sous le patronage de qqn_. In alicujus se fidem conferre, tradere, permittere; alicujus se fidei mandare; in tutelam se tradere; tutelæ se commendare, se subjicere. Cf. Commendo, Cliens. 7. Fidem Christianam negare, _renier sa foi_, _apostasier_. A Christo desciscere; religionem omnem ejurare; Christo fidem cultumque renuntiare. Cf. Apostata. USUS: 1. Fides, dictorum conventorumque constantia et veritas. Fidem dare, _donner sa parole_. Fidem servare, præstare, _garder sa parole, ses engagements_. Fidem violare, frangere, _manquer à la foi jurée_, _violer son serment_. 2. Auctoritas, firma opinio, persuasio, confirmatio, _garantie_, _authenticité_, _témoignage_. Fidem facere, _affirmer_. Fidem alicui habere, _croire qqn_. Fidem et auctoritatem afferre; fidem affirmare, _affirmer positivement_. Fidem infirmare, abrogare, _ne pas garantir_, _rétracter_. 3. Tutela, patrocinium, clientela, defensio, _protection_, _appui_, _assistance_. In alicujus fidem se tradere, _se mettre sous le patronage de qqn_. In fidem accipere, recipere, _prendre sous sa protection_. In fide et clientela alicujus esse, _être le client de qqn_. Cf. Fido, Fidelis. 2. FĬDES, ĭum, f. pl. _Instrument à cordes_, _lyre_. SYN. Lyra. EPITH. Contentæ, plurimæ. USUS: Dicere, canere fidibus, fidibus scire; fides pulsare. FĬDĬCEN, ĭnis, m. _Joueur de lyre_. SYN. Qui fidibus, lyra canit, lyricus. EPITH. Nobilissimus. USUS: Nobilissimus fidicen. FĬDĬCŬLA, æ, f. _Petite lyre_. SYN. Lyra parva. USUS: Fidiculæ numerose sonantes, et tibiæ modulate canentes. FĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Se fier_, _avoir confiance_, _croire_. SYN. Credo, confido. PHRAS. Fortunæ ne nimium fidas, _ne vous fiez pas trop à la fortune_. Spem certam in fortuna ne reponas; fortunæ ne nimium credas, confidas; fidem ne habeas; ne te fortunæ credas, committas; ne multum in fortuna ponas, a fortuna exspectes; ut caute agas cum fortuna; minimum tibi de fortuna pollicearis; spem nullam in fortuna constituas, ne fidam, stabilem, firmam, constantem, certam fortunam ducas; auctor tibi sum, ut fortunæ instabilitatem, levitatem, inconstantiam, varietatem, mutationem, varios casus, vicissitudinem pertimescas, extimescas; fortunæ fidem ne habeas; salutem resque tuas non credas. Cf. Credo, Confido. USUS: Somniis, amicorum præsidiis fidere. )( Diffido, Dubito. FĪDŪCĬA, æ, f. _Confiance_, _assurance_. SYN. Spes certa. EPITH. Stabilis. PHRAS. In te fiduciam habeo, _j’ai confiance en vous_. Quidquid est fiduciæ, in te uno certa cum spe repono; spes mea, quantacumque est, in te recumbit, in te sita est; fiduciam omnem in te locatam habeo; spem omnem in te collocatam habeo; præcipuam spem, ac propemodum unicam in te habeo. Cf. Spes. USUS: 1. Artis suæ fiducia insolescit. Hominis præpotentis fiducia; tua fiducia ita se effert. 2. Pactum cum conditione redimendi redhibendique, quod venditum est, (_vulgo_: Obligatio), _vente simulée_, _contrat fictif_, _fidéicommis_. Qui fiduciam accepit, debet præstare fidem. Commissam fiduciam tenere et possidere. FĪDUS, a, um, _Fidèle_. SYN. Fidelis. PHRAS. Fidissimus amicorum est, _c’est le plus fidèle de mes amis_. Rara inter paucissimos est fidelitate; is est, quem secundæ adversæque res mecum copularint; cujus fidelitas nunquam erga me defecit; qui datam fidem et colere norit, et tueri; cujus fidei subnixus tutus mihi esse videar. Cf. Fidelis. USUS: Fidæ familiaritates amantium. FĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Enfoncer_, _assujettir_. SYN. Affigo. ADV. Omnimodo. USUS: Beneficium trabali clavo figere. 2. Pono, _appliquer_. Mentem totam, cogitationem omnem, operam, industriam, studia in consulatu tuo fixi et locavi. Garrulitati; cupiditati modum figere. 3. Configo, _percer_, _traverser_. Maledictis aliquem figere, vulnerare, perfodere. FĬGŪRA, æ, f. _Figure_, _aspect_. SYN. Forma, species. EPITH. Apta, conglobata, dissimilis, divina, habilis, humana, miranda, muliebris, mira, optima, pulchra, reliqua, tacita, torva, vastior. USUS: Delectabant illum figura et lineamenta hospitæ. Tacita corporis figura conjecturam affert. Conformatio quædam et figura totius oris ac corporis. Corporis partes, forma, statura, figura. In hominis figura belluæ feritas. Formæ figura. FĬGŪRO, as, avi, atum, are, a. _Façonner_, _former_. SYN. Formo, effingo. USUS: Terga boum non sunt ad onus ferendum figurata. Ita figuratum est hoc corpus, ut aliis excellat. DEUS mundum hac forma figuravit. Cf. Fingo. FĪLĬA, æ, f. _Fille_. EPITH. Carissima, grandis, nubilis, major, optima, singularis, vetula, multarum nuptiarum unica. USUS: Filiam suscipere. Filiam habere. Filiam spondere alicui, pacisci, collocare; viro dare, mandare, committere, _promettre en mariage_, _marier_. FĬLĬCĀTUS, a, um, _Garni de fougère_. SYN. Quod filicis, herbæ, speciem refert. USUS: Pateræ filicatæ, _coupes où sont sculptées des feuilles de fougère (ou dentelées comme la fougère)_. FĪLĬŎLA, æ, f. _Petite fille_, _fille chérie_. EPITH. Amabilis, carissima, dulcior, nostra vita, parva, jucunda, tristicula. FĪLĬŎLUS, i, m. _Tout petit enfant_, _fils chéri_. FĪLĬUS, ii, m. _Fils_. SYN. Stirps virilis, natus, gnatus; liberi, soboles virilis. EPITH. Assiduus, bellissimus, blandus et gratiosus, carus, consularis, delicatior, dignus tanto patre, disertus, dissolutus, festivus, gnavus, prudens, probus, grandis, honestissimus, imago animi et corporis paterni, imbecillus, immanis; impurus, innocens, avarus, non amans suorum, præditus patria virtute, probus, pupillus, rusticus, simillimus patris, studiosus, eruditus, modestus, suavissimus, venustissimus, unicus. USUS: Filius effigies probitatis paternæ, imago animi et corporis. Est is in me pietate filius, consiliis parens, amore frater. Filium gignere, suscipere, procreare, _enfanter un fils_. Filium adoptare, _adopter un fils_. Filium supponere, _supposer un enfant_. Filium exponere, _exposer son fils_. Filium efferre, _emporter un fils_. Filii caritate aliquem diligere, _aimer qqn comme un fils_. FĪLUM, i, n. _Fil_. SYN. Linum. TRANSL. Orationis contextus. USUS: Munusculum levidense crasso filo. Argumentandi tenue filum orationis. FIMBRĬÆ, ārum, f. pl. _Bord_, _franges (d’un vêtement)_. SYN. Vestium _aut_ aliarum rerum extremitas. EPITH. Madentes. USUS: Cincinnorum fimbriæ, _estrémité bouclée des cheveux_. FĪNDO, is, fīdi, fissum, ere, a. _Fendre_, _ouvrir_, _diviser_. SYN. Diffindo, aperio, divido. USUS: Hoc quasi rostro finditur flumen. Paries finditur, et rimas agit. FINGO, is, fingi, fictum, ere, a. _Faire_, _façonner_. SYN. Formo, informo, creo. ADV. Omnimodo, commode, extemplo, præclare. PHRAS. 1. Alium se fingit, _il se montre autre qu’il n’est_. Alium se, quam sit, ementitur, venditat; alium se gerit, alius est; novum sibi ingenium induit; nobilem se fert claro loco natum. Cf. Simulo. 2. Multa finxerunt, _ils ont imaginé, inventé beaucoup de choses_. Rem multis mendaciunculis adspersere; multa veris falsa affinxerunt; res magnam partem commentitiæ sunt; multa in his fabulis similia et composita videntur; fabulam dedere, qui ista commenti sunt. Cf. Fictus, Affingo. USUS: 1. E cera, e materia, e marmore suos avos fingere. Natura te ad honestatem finxit. Se totum ad nutum, arbitrium, voluntatem alicujus fingere. 2. Simulo, imitor, _contrefaire_, _déguiser_. Fingere sibi vultum et incessum. Fingere, dissimulare, obtegere. 3. Comminiscor, _inventer_. Fingere crimen. 4. Æstimo, _juger_. Alios ex sua natura fingunt, _ils jugent des autres par eux-mêmes_. 5. Concipio animo, _méditer_, _imaginer_. Fingere animo ac cogitatione aliquid. FĪNĬO, is, ĭi _vel_ ĭvi, ītum, ire, a. _Finir_, _terminer_. SYN. Perficio, conficio, absolvo, finem facio, claudo, concludo, termino, modum statuo, finem affero, compleo, fastigium impono, perfungor, extrema persequor, modum facio, modum _vel_ finem constituo, ad exitum perduco. )( Exordior, fundamenta jacio. PHRAS. 1. Bellum pace finiit, _il termina la guerre par la paix_. Ad belli exitum pervenit; bello defunctus est; bellum delevit; exitum bello imposuit; bellum restinxit; victoria ac pace terminavit; belli reliquias confecit, sustulit, delevit; belli ne scintillam quidem reliquit; bellum pace conclusit; belli reliquias persecutus est ac confecit; a diurnis belli contentionibus conquievit. Cf. Absolvo, Bellum. 2. Negotium brevi finiam, _je terminerai bientôt cette affaire_. Negotio propediem supremam manum imponam; negotium propediem ad finem deducam; operi finem statuam; res propediem confecta erit; ad exitum perveniet, provehetur; negotio brevi finem afferam; negotium optato exitu concludam, terminabo. 3. Finitæ jam erant induciæ, _l’armistice était terminé_. Exierant, abierant jam induciæ. Cf. Absolvo, Perficio, Finis. USUS: Omnia utilitate finire, definire, _définir_. FĪNIS, is, m. _Fin_, _terme_. SYN. Modus, terminus, exitus, ultimum, extremum. )( Initium, principium. EPITH. Similis, optimus, simplex, teterrimus, vetus. PHRAS. 1. (Non multum deest ad finem, VULG.), _je suis presque à la fin_. Parum abest a fine; parum abest, quin ad exitum res perveniat; res ab exitu non longe abest, in exitu res est; summam manum exspectat; affecta, nondum perfecta, confecta, absoluta res est. Cf. Absolvo. 2. Sub autumni finem, _vers la fin de l’automne_. Extremo jam autumno; autumno vertente, præcipitante, exeunte, prope exacto, circumacto. Cum in exitu jam autumnus esset; in extrema parte, ac conclusione autumni; autumno jam senescente; desinente in hiemem autumno; inclinante jam autumno. 3. A principio usque ad finem, _du commencement à la fin_. A capite ad calcem; a carceribus ad metam. 4. A fine ad principium redire, _revenir de la fin au commencement_. A calce ad carceres revocari; a meta ad carceres revocari; redire ad fontem; iter remetiri ad caput rei. 5. Finis principio non respondet, _la fin ne répond pas au commencement_. Extrema primis non respondent; extrema primis non congruunt; res exitum habet principio dissimilem; abludit a principio exitus. USUS: 1. Non faciam finem rogandi. Illa victoria finem bello attulit, præscripsit. Finem statuere, constituere, reperire, habere. 2. Causa, cujus gratia, _fin_, _but_, _dessein_. Cur? quem ad finem? Finis causa aliquid facimus. Finis honorum, quo referuntur et referenda sunt omnia. 3. Locorum, provinciarum extrema, unde finitimi, _contrée_; _frontières_. Lingua Latina finibus sane exiguis continetur. Imperii fines proferre, _reculer les bornes de l’empire_. Fines tueri, defendere ab incursionibus. Cf. Extremus. FĪNĪTĒ, _Dans certaines limites_, _modérément_. SYN. Definite. USUS: Avarus erit, sed finite; adulter, sed habebit modum. FĪNĬTĬMUS, a, um, _Voisin_, _proche_. SYN. Vicinus, propinquus, confinis, proximus. USUS: Finitimus oratori poeta est. Falsa veris, ægritudini finitimus est metus. Vitia propinqua inter se et finitima. Regnum, gens finitima, _peuples limitrophes_. Cf. Vicinus. FĪNĪTOR, ōris, m. _Arpenteur_. SYN. Decempedator, metator, qui agrorum terminos constituit. USUS: Delecta finitorum juventus. FĪO, fis, factus sum, fĭĕri, p. verbi FACIO, _Être fait_, _se faire_, _se passer_, _arriver_, _devenir_. SYN. Evenio, accido, evado, confio, conflor. ADV. Acriter, acrius, acerrime, amantissime, animose, apte, arrogantius, atrociter, bellissime, benigne, benevole, casu, caute, clarius, cogitato, commode, considerate, constanter, consulto, crebro, cumulatius, cupide, difficile, diligenter, divinitus, diutius, dupliciter, faciliter, forte, fortuito, frequentius, honorifice, honeste, humane, improbe, improviso, inepte, injuste, insulse, iracunde, lepide, limatius, longius, mature, melius, modestissime, necessario, obscure, occultus, omnino, petulantissime, pie, privatim, publice, rite, sedulo, severius, simulate, suaviter, tardius, temere, turpiter, varie, vehementer, vere, viriliter, vitiose, utiliter. PHRAS. 1. Vide ne inde seditio fiat, _prenez garde que de là ne sorte quelque sédition_. Ne seditio exsistat, confletur; ne tumultus aliquid enascatur; contentiones gignantur, consequantur; ne in seditionem res vertatur; ne tumultus hic in seditionem evadat, degeneret, delabatur. Cf. Facio. 2. Si fieri potest, _si cela peut se faire_. Si fortuna daret; si res et locus permittit; si confieri res potest; si integrum tibi est; si facultatem causa dat, præbet; si res facultatem habitura tibi videtur; si videris id, quod peto, posse consequi; si rem confici, effici, ad exitum deduci posse putas; si eventum speras cum animo meo congruentem; non alienum, non abhorrentem a voluntate mea. 3. Tribunus factus est, _il fut fait_, _il devint tribun_. Creatus, renuntiatus est tribunus; ordines ducere jussus est; tribunitia dignitate auctus; tribunis adscriptus; in tribunorum ordinem adlectus est. USUS: Sæpe fit, ut, etc. Fato fiunt omnia. Si ita factum esset, ut senatus haberetur, nobis magno usui fuisset. Cf. Facio. FIRMĀMENTUM, i, n. _Support_, _soutien_, _appui_. SYN. Robur, vires. EPITH. Contrarium, gravissimum. USUS: Hic ordo est firmamentum cæterorum. Flos Italiæ, firmamentum imperii, ornamentum civitatis. Est hoc firmamentum disciplinæ. Firmamentum et robur accusationis. FIRMĒ, _Solidement_, _fortement_. SYN. Firmiter. USUS: Habere aliquid bene cognitum et firme conceptum animo. Graviter, firmissime aliquid asseverare. FIRMĬTAS, ātis, f. _Fermeté_. )( Infirmitas. USUS: Constantia et firmitas animi. FIRMĬTER, _Fermement_. SYN. Firme. FIRMĬTŪDO, ĭnis, f. _Solidité_; _constance_. SYN. Firmitas. EPITH. Gladiatoria. USUS: Firmitudo gravitasque animi. Cf. Constantia. FIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affermir_. SYN. Stabilio, firmum facio. USUS: Firmare imperium et augere. Nondum pro firmato jus stetit, _le droit n’est pas encore bien établi_. Aliquid rationibus firmare. Corpora juvenum labore firmantur. Cf. Confirmo. FIRMUS, a, um, _Ferme_, _solide_, _stable_. SYN. Stabilis, ratus, fixus, constans, immortalis, quod multum firmamenti et virium habet; quod nulla vi labefactari, nunquam dimoveri loco potest. ADV. Bene. PHRAS. Id quidem firmum teneo, _je tiens cela pour indubitable_. Mihi id confirmatissimum est; hoc penitus mihi persuasum, ut adeo animo insitum innatumque videatur, nec convelli possit. Ab illa opinione nulla unquam conditione discedam; nemo me deducere, amovere poterit. Firmo concepta est animo ea opinio, quam nulla dies evellet, convellet extrahet, excutiet. USUS: Firma, stabilis, perpetua amicitia. Senatus tua auctoritate firmior. Tenere aliquid firmum. Firmus ab equitatu. Civitas firma et valens. Jam sum paulo firmior. Firmiore corpore esse. Cf. Certus, Fixus. FISCĬNA, æ, f. _Corbeille_. SYN. Canistrum. FISCUS, i, m. _Corbeille_, _panier_, _cassette_; _fisc_, _trésor public_. SYN. Sacculus ad majoris pecuniæ summam capiendam, et pecuniam publicam. PHRAS. (Bona fisco addicta sunt, _seu_ confiscata, VULG.), _ses biens furent confisqués_. Bona in publicum redacta sunt, publicata sunt; hastæ, præconis voci subjecta sunt, pecunia in ærarium relata. USUS: Reperi fiscos complures cum pecunia Siciliensi. FISSĬO, ōnis, f. _Action de briser_. Terræ subiguntur fissione glebarum. FISSUM, i, n. _Fissure (dans le foie des victimes)_. SYN. Fissio. EPITH. Familiare et vitale. USUS: Fissum jecoris; quid fissum in extis, quid fibra valeat. FISTŬCA, æ, f. _Mouton (pour enfoncer des pilotis)_. SYN. Machina, qua trabes in terram _vel_ fluminis alveum panguntur. FISTŬLA, æ, f. _Flûte_. Musicum instrumentum diversum a tibia; _item_: Tubus. EPITH. Eburnea, pastoritia. USUS: Fistula canere, modulari, (fistulare, VULG.), _jouer de la flûte_. FISTŬLĀTOR, ōris, m. _Joueur de flûte_. USUS: Fistulatorem domi relinque. FIXUS, a, um, _Fixé_, _immobile_, _arrêté_. SYN. Decretus, statutus, stabilis, firmus, ratus. USUS: Illud maneat ac fixum sit. Fixum in animo suo tenere. Cf. Firmus, Decretum. FLĀBELLUM, i, n. _Éventail_. Instrumentum, quo æstate ventum excitamus refrigerandi causa. USUS: Cujus lingua quasi flabello seditionis est concio ventilata. FLĀBĬLIS, e, gen. com. _D’air_, _aérien_. SYN. Spirabilis, aerius. USUS: Nihil est in animis flabile, humidum, igneum. FLACCESCO, is, ere, n. _Devenir mou_, _perdre son énergie_. SYN. Languidus fio. USUS: Cum eum motus omnis animi, tanquam ventus deficeret, flaccescebat oratio. Cf. Langueo. FLACCUS, a, um, _Qui a de longues oreilles_. SYN. Qui aures habent magnas et languidas. USUS: Sili, flacci, frontones, capitones. FLĂGELLUM, i, n. _Fouet_. SYN. Lorum flagrum. PHRAS. 1. Flagellis hominem atrociter cædi jussit, _il ordonna de le battre cruellement de verges_. Flagellis conscindi, lacerari hominem jussit; depromi ad flagra hominem; lora in alterum expediri; flagris hominem excipi, mulctari, violari jussit. Cf. Disciplina. 2. Si falsa dixeris, flagella senties, _si vous mentez, vous aurez le fouet_. Si me celaveris, ferventem te flagris faciam, loris te flagrisque depexum dabo, loris excruciabere, dorsum liberaliter flagrorum vibicibus conscribetur, exarabitur, pro commerita noxa, flagris castigabere; loris vapulabis; verberatio te manet. USUS: Flagellis, loris aliquem cædere. FLĀGĬTĀTOR, ōris, m. _Qui demande d’une manière pressante_. SYN. Qui assidue flagitat. USUS: Video flagitatorem fore, non quidem molestum, sed assiduum et acrem. FLĀGĬTĬŌSĒ, _D’une manière déshonnête_, _infâme_. USUS: Flagitiose ac turpiter. FLĀGĬTĬŌSUS, a, um, _Débauché_, _dissolu_, _infâme_. SYN. Flagitiis contaminatus, fœdus ac turpis. USUS: Homo flagitiosissimus, libidinosissimus, nequissimus. Cf. Turpis, Scelestus, Sceleratus, Flagitium. FLĀGĬTĬUM, ii, n. _Crime_, _infamie_. SYN. Crimen cum dedecore ac turpitudine conjunctum. EPITH. Incestum, turpe, alienum, domesticum, fraternum, inauditum, manifestum, occultum. PHRAS. Multa flagitia commisit, _il est tout souillé d’infamies_. Flagitia multa fecit, admisit, commisit, suscepit; diu multumque in flagitiis versatus, volutatus est; plurimis flagitiis contaminatus, inquinatus, coopertus est; flagitiis tantum nobilitatus est; multa in flagitia se ingurgitavit; nulla prope pars vitæ turpitudinis expers est. Quæ libido ab oculis, quod facinus a manibus ejus, quod flagitium a toto corpore abfuit? Cf. Crimen, Scelus, Facinus, Sceleratus. USUS: Flagitium facere, suscipere, admittere, committere. FLĀGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer vivement_, _demander avec instance_. SYN. Ardenter peto. ADV. Admodum, privatim. USUS: Vide, quid acta vita, quid studia tua a te flagitent? Postulatur a te dudum, vel potius flagitatur historia. Postulo, non flagito. Cf. Peto. FLĂGRANTĬA, æ, f. _Embrasement_. SYN. Ardor. USUS: Flagrantia oculorum, _feu_, _éclat des yeux_. FLĂGRO, as, avi, atum, are, n., _Brûler_, _être enflammé_. SYN. Conflagro, ardeo. USUS: Flagrare odio, amentia, infamia et odio, _être animé d’une haine ardente_. Flagrare studio dicendi, desiderio. Convivium stupris flagrans. Flagrant in illo libidines. Cf. Ardeo. FLĂGRUM, i, n. _Fouet_, _lanières_. SYN. Flagellum. USUS: Vestalis flagro cæsa. Cf. Flagellum. 1. FLĀMEN, ĭnis, m. _Flamine_. USUS: Flamen quirinalis. Flaminem prodere, creare, _créer un flamine_. 2. FLĀMEN, ĭnis, n. _Souffle_. SYN. Flatus, spiritus. USUS: Ad flamen austri inclinatior, _tourné du côté du sud_. FLAMMA, æ, f. _Flamme_. SYN. Mobilior et splendentior pars ignis. EPITH. Fœdissima, perniciosissima, pestifera, nefaria, recens, tanta, inveterata, tremula, vehemens. Flammæ innumerabiles. USUS: TRANSL. Sulpitius in eadem invidiæ flamma, _malveillance_. Cf. Ignis. FLAMMĔUS, a, um, _De flamme_. USUS: Stellæ natura flammeæ. FLĀMMŬLA, æ, f. _Petite flamme_. USUS: Duæ e lucerna flammulæ visæ sunt. FLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_. SYN. Spiritus, flamen. EPITH. Prosper. USUS: Eo vela do, unde aliquis flatus ostenditur. Cum prospero flatu fortunæ utimur. FLĀVĔO, es, ere, n. _Être jaune_. SYN. Auri colorem refero, fulgeo. FLĀVUS, a, um, _Jaune_. SYN. Color fulvo clarior et albior. USUS: Flavi capilli, _cheveux blonds_. FLĒBĬLĬS, e, gen. com. _Déplorable_, _regrettable_. USUS: O flebilem speciem et miseram. FLĒBĬLĬTER, _En pleurant_, _tristement_. SYN. Miserabiliter. USUS: Flebiliter lamentatur. Cf. Lacrimæ. FLECTO, is, xi, xum, ere, a. _Courber_, _plier_. SYN. Inflecto, torqueo, detorqueo, intorqueo. USUS: 1. Membra, quo vult, flectit, contorquet, porrigit, contrahit. Genu, caput leviter flectere, inflectere. Versare suam naturam, et ad tempus regere, atque huc illuc torquere et flectere. Flectere aliquem oratione, precibus. Flectere animum a virtute ad vitium, in ambitionem; mentem suam ad alicujus dignitatem. Flectebar animo, et frangebar. 2. Vito, caveo, muto, _se détourner_. Iter, consilium, sententiam flectere. Cf. Inclino, Moveo, Genu. FLĔO, es, flēvi, flētum, ere, n. et a. _Pleurer_, _gémir_. SYN. Lacrimor, lacrimas effundo, profundo; lacrimis me dedo, trado; in muliebres me fletus projicio. ADV. Uberius, misere. USUS: Omnes de morte filii flebant, lamentabantur. Cf. Lacrimor, Lugeo, Fletus. FLĒTŬS, ūs, m. _Larmes_, _pleurs_. SYN. Ejulatus, ploratus, planctus, lacrimæ, lamentatio. PHRAS. 1. Ea res me ad fletum impulit, _cette chose m’a fait verser des larmes_. Fletum movit; lacrimas commovit; lacrimas mihi expressit, vultum lacrimis implevit. 2. Hæc inter fletus dixit, _il parla ainsi en pleurant_. Manantibus lacrimis; obortis, profusis lacrimis hæc profatus est. Hæc inter gemitus et ploratus dixit; loquenti ista os lacrimæ sinumque implevere; hæc dicenti gemitus et lacrimæ vocem inclusere. Cf. Luctus, Lacrimæ. USUS: Fletus tota urbe gemitusque fit. Non possum præ fletu scribere, loqui. FLEXĂNĬMUS, a, um, _Qui maîtrise les cœurs_. SYN. Suadens. USUS: Flexanima, atque omnium regina oratio. FLEXĬBĬLIS, e, gen. com. _Souple_, _flexible_. SYN. Tener, mobilis. USUS: Materia omnium rerum flexibilis, commutabilis. Tenerum, flexibile, quod facile sequatur, quocumque ducas, quod tuo arbitrio fingas. Mollis, tenera, flexibilis oratio. FLEXĬLŎQUUS, a, um, _Ambigu_, _énigmatique_. USUS: Oracula flexiloqua, et ambigua. FLEXĬO, ōnis, f. _Action de courber_; _inflexion de la voix_; _détour_. SYN. Flexus, anfractus, conversio. EPITH. Virilis. USUS: Flexio vocis, laterum. Quos tu mæandros, dum omnes solitudines persequeris, qui diverticula flexionesque quæsiisti? FLEXŬŌSUS, a, um, _Tortueux_, _sinueux_. SYN. Tortuosus. )( Rectus. USUS: Flexuosus introitus aurium. FLEXŬS, ūs, m. _Détour_, _sinuosité_. SYN. Anfractus. EPITH. Multus. USUS: In hoc quasi flexu ætatis, _sur le déclin de l’âge (le retour)_. Flexus viæ, fluminis. FLO, as, avi, atum, are, n. _Souffler_. ADV. Belle. USUS: Suavissimus Auster nobis ab Epiro flavit. FLOCCĪFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ne faire aucun cas_; _mépriser_. SYN. Contemno, nihili facio. )( Magnifacio. USUS: Neque tamen floccifacio. FLŌRĔO, es, rŭi, ere, n. _Fleurir_, _être en fleur_. SYN. Vigeo, floresco, eniteo, emineo, excellens sum. ADV. Honestissime. PHRAS. Arbores florent, _les arbres sont en fleurs_. Arbores frondent, frondes induunt; in florem se induunt; folia, gemmas agunt; gemmant, fruticantur, luxuriant. USUS: 1. Hæc arbor floret. 2. TRANSL. Florere omni genere virtutis. Ingenii laude, acumine ingenii, lepore, honoribus, rerum gestarum gloria, existimatione innocentiæ, laudibus, amicitiis, gratia, auctoritate. Tu beatum te, et florentem, et potentem existimas. Fortuna utor florentissima. Cf. Egregius, Vigor, Fama. FLŌRESCO, is, ere, n. _Commencer à fleurir_. SYN. Floreo. ADV. Quotidie magis, nunc primum. USUS: Sulpitius ad summam gloriam eloquentiæ florescens moritur, _Sulpitius meurt commençant à briller de tout l’éclat de l’éloquence_. Cf. Floreo. FLŌRĔUS, a, um, _De fleur_. USUS: Corona florea. FLŌRĬDUS, a, um, _Fleuri_, _brillant_. USUS: Floridior Cicerone, at minus gravis. FLOS, flōris, m. _Fleur_. SYN. TRANSL. Lux, decus, honor, ornamentum, _beauté_, _éclat_, _lustre_, _puissance_. EPITH. Flores lectissimi. USUS: 1. Flores carpere, _cueillir des fleurs_. Legere, decerpere. Florum omnium varietas. Suavitates odorum, quæ afflantur e floribus. 2. TRANSL. Gratia non virtutis specie, sed ætatis flore conciliata. Flos nobilitatis et juventutis. Flos equitum, senatus, Italiæ. FLOSCŬLUS, i, m. _Petite fleur_. USUS: Ficta omnia celeriter ut flosculi decidunt. Flosculos in oratione aucupari. FLUCTŬĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _irrésolution_. USUS: Fluctuatio animorum. FLUCTŬO, as, avi, atum, are, n. _Être agité_, _flotter_. SYN. Fluctibus jactor, vacillo, fluito. USUS: Tota res etiamnum fluctuat, _tout est encore incertain_. In decreto non decet fluctuare. Oratio fluctuans ac dissoluta, eo quod sine nervis et articulis fluctuet huc illuc. FLUCTŬS, ūs, m. _Flot_, _vague_. SYN. Unda, procella. EPITH. Fluctus cani, magni, maximi, præsentes, sedati. USUS: Jactari, allui fluctibus. Fortunam tanquam fluctus a saxo frangi oportet. Sedatis reipublicæ fluctibus, et tempestate communita. Omnes tempestates et procellas in illo concionum fluctu subire. Motus, agitatio, fremitus fluctuum, et undarum sævientium fragor. FLŬĬTO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _flotter_; _être flottant_, _irrésolu_. SYN. Fluctuo. ADV. Immoderate. USUS: Reipublicæ navis ereptis senatui gubernaculis fluitans in alto, tempestatibusque seditionum. FLŪMEN, ĭnis, n. _Cours d’eau_, _fleuve_, _rivière_. SYN. Fluvius, amnis, profluens. EPITH. Aureum, frigidius, illustre, magnum, maximum, publicum, universum. PHRAS. 1. Flumen profundum est, _le fleuve est profond_. Fluvius est profundo alveo; agit undas magna vi ac mole; præalto alveo defluit; vasta altitudine fluvius, ac navium patiens. 2. Flumen non profundum, _la rivière n’est pas profonde_. Vadosum. Flumen tenui fluens aqua; fluvius, qui vado nonnullis locis transitur; qui pedibus transiri, transmitti potest; haud difficili transitu flumen. Tenue flumen, nedum navium capax, aut ad comportanda, quæ necessaria sunt, opportunum. 3. Flumen rapax est, _le courant est rapide_. Citatum fertur flumen; violentus invehitur fluvius, et magna celeritate defluit. Undas agit magna vi et mole; rapide fluit, delabitur; cursu in mare profluit; vires suas concitat, rapido impetu decurrit. 4. Flumen in monte oritur, _le fleuve prend sa source dans la montagne_. Ex ipsis montis radicibus effunditur; ex monte decurrit, editur, devolvitur; præalto e monte defluit; fluvius oritur fonte ad radices montis conspicuo; visendis ad montis pedem fontibus profluit, erumpit; originem in monte habet; excurrit ex summo montis; fontes vastissimi fluminis in montis jugo sunt; mons ille flumen non uno ore emittit; flumini duobus fontibus iter aperit. 5. Flumen in mare fluit, _le fleuve coule dans la mer_. In mare præcipitat, mari miscetur, lapsu suo et cursu in mare profluit, infertur; multis capitibus in Oceanum influit, se exonerat, se evolvit, aquas in mare defert, mare præceps subit, in mare cadit, in mare decidit, mari excipitur, accipitur, mergitur; Oceano exsorbetur; non uno ostio in mare devolvitur. 6. Flumen agros præterfluit, _la rivière coule à travers les campagnes_. Propter agros fluit; agros secat, alluit; agros præfluit, subluit; agros dispescit; agros pervagatur, prælabitur, interfluit; circum ectos agros rigat; agros dividit, dirimit, distinguit, oberrat. 7. Flumen altissimas habet ripas, _le fleuve a des rives très élevées_. Fluvium præaltæ coercent ripæ; præruptis undique ripis clauditur, cingitur fluvius; inter præaltas utrinque ripas decurrit. 8. Flumen inundat, _le fleuve déborde_. Magnis commotus tempestatibus fluvius, ita magnus et vehemens factus est, nullis ut ripis coerceri posset; fluvius super ripas effusus, sine ullis cœlestibus aquis in altitudinem insolitam crevit; fluvius agros inundavit cum magna strage tectorum, pecorumque et hominum pernicie; amnis late restagnavit; amnis continuis auctus imbribus, extra ripas diffluxit, excurrit; alveum excessit; ripas se superfudit; ripis torrens aggeres subruit, armenta, tecta, arborum truncos impulit, et se super ruinas evexit atque extulit. 9. Flumen transire, _passer un fleuve_. Superare, trajicere, transire flumen; in adversam ripam transmittere; flumen transgredi; milites fluvium traducere. USUS: 1. Flumine secundo, _en descendant le courant_. Flumine adverso, _en remontant le courant_. Flumen gravissimas naves perferens. Propter altitudinem, rapiditatem, altitudinem fluminis hausti pene aquis. Per tortuosi fluminis sinus flexusque devolvebantur. Urbem a castris flumen dirimit, _une rivière sépare la ville du camp_. Flumen urbem mediam interfluit, _le fleuve traverse la ville_. 2. TRANSL. Flumen ingenii; flumen orationis. FLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler_. SYN. Labor, mano, excurro, defluo. ADV. Incitatius, libere, longe lateque, longius orationem, tardius numerum, æqualiter. USUS: 1. Quæ natura fluunt atque manant, ut aqua. 2. Diffluo, dilabor, _s’écouler_, _échapper_, _s’évanouir_. Fluit voluptas corporis. Fluunt omnia, nec diutius uno eodemque statu perdurant. Mollitia fluere. Quæ delapsa fluxerunt, severis legibus sunt vincienda. 3. Orior, _sortir_, _émaner_, _venir de_. Inde malum omne fluxit. Hæc ex eodem fonte fluunt. 4. Fracta quædam et fluens oratio. Cf. Flumen. FLUVĬĀTĬLIS, e, gen. com. _De fleuve_. USUS: Bestiæ aquatiles, ut fluviatiles testudines. FLŬVĬUS, īi, m. _Fleuve_, _rivière_. SYN. Flumen, amnis, profluens. EPITH. Atratus, magnus, jucundus. USUS: Fluvius sanguine fluxisse dicitur. Cf. Flumen. FLUXĬO, ōnis, f. _Écoulement_. SYN. Cursus. USUS: Fluxiones aquarum. FLUXUS, a, um, _Qui coule_, _liquide_; _fragile_; _éphémère_. SYN. Incertus, inconstans. USUS: Res nostræ, ut in secundis fluxæ, ita in adversis bonæ. FŎCŬLUS, i, m. _Fourneau pour les sacrifices_. USUS: Posito in rostris foculo. FŎCUS, i, m. _Foyer_, _feu_. SYN. Locus, ubi ignis fovetur. EPITH. Foci adyti, penetrales, patrii, privati, publici. USUS: Pro aris et focis pugnare. Ejicere aliquem domo nudum ac focis patriis, diisque penatibus, sedibus, aris exturbare. Cf. Ignis. FŎDĬCO, as, avi, are, a. _Tourmenter_, _chagriner_. Res fodicantes, quas malas arbitramur, _ces choses qui inquiètent, que nous regardons comme mauvaises_. FŎDĬO, is, ōdi, fossum, ere, a. _Creuser_. SYN. Effodio, perfodio. PHRAS. Fodere terram, _retourner la terre_, _bêcher_. Humum moliri; humum alte egerere; vertere terram. USUS: Fodit, invenit auri aliquantum. Pungit dolor, imofodit. Exspecta dum stimulis fodiam? Altius fodienti silex ferro impenetrabilis occurrit. Cf. Cuniculus. FŒDĔRĀTUS, a, um, _Allié_. SYN. Fœdere et amicitia conjunctus; armorum socii, fœdere illigati. USUS: Fœderati populi, civitates. Cf. Socius, Fœdus. FŒDISSĬME, _Indignement_. SYN. Turpissime. FŒDĬFRĂGES, a, um, _Qui viole les traités_, _infidèle_, _perfide_. SYN. Qui fœdus frangit. USUS: Pœni fœdifragi. FŒDĬTAS, ātis, f. _Laideur_, _difformité souillure_. SYN. Turpitudo, macula. EPITH. Flagitiosa, intolerabilis. USUS: Depravatio et fœditas turpificati animi. Cf. Turpis. FŒDO, as, avi, atum, are, a. _Défigurer_, _souiller_, _salir_. SYN. Maculo. USUS: Romam fœdavit adventus tuus. Templa omni turpitudine, aliquem nefario scelere fœdare. Cf. Maculo, Commaculo. FŒDUS, a, um, _Laid_, _difforme_; _honteux_, _infâme_. SYN. Turpis, flagitiosus. )( Purus. USUS: Luxuria omni ætati turpis, tum senectuti fœdissima est. Cf. Turpis. FŒDUS, ĕris, n. _Traité d’alliance_, _pacte_, _convention_. SYN. Pactio, fides, amicitia regum et populorum lege et religione sancita. PHRAS. 1. Fœdus cum aliquo facere, _faire un pacte_, _conclure un traité avec qqn_. Fœdus ferire, icere, percutere, peragere; societate ac fœdere se illigare; aliquem sibi adjungere; fœdus cum aliquo jungere; fœdus sancire, pacisci cum aliquo; fœderibus cum hoste devincire fidem; fœdus agere; fœdus conflare armorumque societatem cum altero; fœdus ac societatem inire; armorum societatem data atque accepta fide confirmare; fœdere conjungi. 2. Ad fœdus accedere, _se lier avec qqn_. Societatem cum aliquo coire; in fœdus transire; in amicitiam et societatem venire; societatem facere; fœdus pangere cum aliquo; accipi in jus æquum; inter socios amicosque pacto fœderis adscribi. 3. Fœdus servare, _garder, observer un traité_. Fœdere stare, in fide perstare; ultima pro fide experiri. Cf. Fidelis, Fidem servo. 4. Fœdus frangere, _fouler aux pieds, violer, rompre, déchirer un traité_. Fœdus infirmare, negligere, violare, frangere, rumpere; contra fœdus facere; fidem prodere; conventiones pactionesque perturbare; pacta ac conventa convellere, rescindere, irrita ac vana facere; pactis, conventis non stare. 5. Fœdus renovare, _renouer l’amitié_, confirmare; publicas fœderum religiones instaurare. Cf. Amicitiam renovare. USUS: Adversus fœdus stare. Fœdus scribere, tabulis incidere. Cf. Societas. FŒNEUS, a, um, _De foin_. USUS: Fœnea hominum simulacra. FŒNUM, i, n. _Foin_. USUS: Fœnum secare, demetere; furcillis versare, colligere, construere, in striam coarctare, in manipulos colligere, in metas exstruere, sub tectum congerere, in tabulata componere. FŒTĔO, es, ere, n. _Sentir mauvais_. SYN. Male oleo. PHRAS. (Fœtet ex ore, VULG.), _il a mauvaise haleine_. Anima illi fœtet, fœtente est spiritu; ne quidem animam conservare puram potuit; ore fœtido teterrimam nobis pestem inhalat; homo contaminato spiritu, qui omnes ab se odoris gravitate ac fœditate depellat, qui aliorum naribus maximam exhibeat molestiam; anima fœtida senis. USUS: Anima illi fœtet. Cf. Fœtor. FŒTĬDUS, a, um, _Qui sent mauvais_, _fétide_, _infect_. USUS: Os fœtidum. FŒTOR, ōris, m. _Mauvaise odeur_, _infection_. SYN. Putidus et malus odor. USUS: Jacebat in suo fœtore et fimo. FOLĬUM, ii, n. _Feuille_. EPITH. Aridum. PHRAS. Folia decidunt, _les feuilles tombent_. Folia defluunt; arbor folia dimittit; foliis exuuntur, nudantur arbores. USUS: In arboribus truncus, rami, folia. FOLLĬCŬLUS, i, m. _Petit sac_. Saccus, quo parricidarum caput involvebatur. EPITH. Lupinus. USUS: Os folliculo obvolutum. FOLLIS, is, m. _Soufflet (pour le feu)_. Instrumentum ad ignem excitandum. USUS: Id sine follibus et incudibus effici non potest. Admotis follibus, flatu ignem accendere. FŌMENTUM, i, n. _Topique_, _calmant_, _lénitif_. SYN. Delinitio. USUS: Hæc sunt solatia, hæc fomenta humanorum malorum. Fortitudinis fomento mitigatur dolor. Cf. Remedium. FONS, fontis, m. _Source_, _fontaine_. EPITH. Dulcis atque plenissimus piscium, perennis, sanctus augustusque, fontes recentes, reconditi. USUS: 1. Fons ex summo montis excurrit, et magno aquarum strepitu cadit, _prendre sa source_. Lucum fons perenni rigabat aqua, _arroser_. Fontis venas intercidere, venas avertere, _couper_. Fontem exhaurire, _tarir_. Fons aquæ dulcis. Fontium gelidæ perennitates. Summa loci salubritas et copia, pluribus circumjectis fontibus perennium aquarum. 2. Principium, origo, caput, _source_, _principe_, _origine_, _sujet_. E fontibus potius hauriant, quam rivulos doctrinæ consectentur. Philosophiæ fontes aperire. Consiliorum, calamitatum omnium fontes. FŎRĀMEN, ĭnis, n. _Trou_. PHRAS. Foramen in muro facere, _percer un trou dans un mur_. Parietem perfodere, perforare, perrumpere; murum terebrare, transverberare, pertundere. USUS: Foramina illa, quæ patent ad animum a corpore. Cf. Sensus. FŎRAS, _Dehors (avec mouv.)_. SYN. Extra. USUS: Foras projicere, extrudere. Scripta foras dare. Accessio ædium foras projecta, foras eminens. FORCEPS, ĭpis, m. et f. _Tenailles_, _pince_. FŎRENSIS, e, gen. com. _De la place publique_, _du forum_, _judiciaire_. SYN. Judicialis, publicus. USUS: Oratio judicialis, forensis, concertatoria. Negotia forensia, et extranea. FŎRES, ĭum, f. pl. _Porte_. SYN. Janua, ostium, aditus. USUS: 1. Fores aperire, claudere, effringere, pulsare. 2. Ingressus, initium, _ouverture_, _entrée_, _accès_. Amicitiæ et familiaritatis fores alicui aperire, patefacere. FŎRI, ōrum, m. pl. _Tillac_. SYN. Tabulata navium a puppi ad proram per mediam navim. USUS: Alii malum scandunt, alii per foros currunt. FŎRIS, _Dehors (sans mouv.)_. SYN. Extra, extrinsecus, in luce atque oculis civium. )( Domi, intus. USUS: Consilium domi, arma foris. Foris delatæ merces. FORMA, æ, f. _Forme_, _beauté_. SYN. Figura, species. EPITH. Certa, magna, maxime sibi cognata, duplex, egregia, eximia, formosior, generosa, magnifica, globosa, humana, ignea, impolita, rudis, insita in mentibus nostris, muliebris, mutabilis, nova, perfecta, rotunda, similis, tota, virilis, ultima, una et consentiens philosophiæ. PHRAS. 1. Forma est non admodum venusta, _il n’est pas très beau_. Figura et lineamentis non est admodum pulchris; habitu formaque corporis non optima; corporis et lineamentorum conformatio, membrorum compositio in eo non est venustissima; aspectu ac specie paulum horridiore est; multum abest ab elegantia formæque dignitate; nihil in illo est ad aspectum venusti ac præclari; honesta magis, quam liberali atque egregia forma est; nulla in eo oris dignitas, ac ne honestas quidem. Cf. Deformis. 2. Forma est plena dignitatis ac majestatis, _sa beauté est pleine de grâce et de majesté_. Habitus formaque viri aliquantulum amplior augustiorque humana. Habitudo corporis ea est, quæ facile indicaret, quantus animus lateret; mira in eo oris dignitas, ac forma plane regia. Vir est specie ac pulchritudine insignis; eximia homini corporis species est. Cf. Pulcher. USUS: 1. Omnium animantium formam vincit figura hominum. Imago, forma, nota, simulucrum. Liberali forma adolescens. 2. Caracter, notio, _idée_, _plan_, _modèle_. Exprimere formam reipublicæ horum temporum. Forma ædificii. Forma et figura dicendi; officii honesti forma. FORMĪCA, æ, f. _Fourmi_. USUS: In formica non modo sensus, sed etiam mens, ratio, memoria videri possit. FORMĪDO, ĭnis, f. _Crainte_, _frayeur_. SYN. Timor, pavor. EPITH. Horribilis, subita, improvisa, summa, tanta. USUS: Minas jactare, formidines, fugas, terrores. Formidinem injicere, imponere. Cf. Metus. FORMĪDO, as, avi, atum, are, n. et a. _Avoir peur_, _craindre_, _redouter_. SYN. Metuo, paveo. USUS: Formidare omnia. Unus ausus est, quod omnium fugisset formidassetque audacia. Cf. Timeo. FORMĪDŎLŌSĒ, _Avec timidité_. SYN. Timide. Cf. Timide. FORMĪDŎLŌSUS, a, um, _Effrayant_, _terrible_. SYN. Horribilis. USUS: Dubium et formidolosissimum bellum. Cf. Terribilis. FORMO, as, avi, atum, are, a. _Donner une forme_, _façonner_. SYN. Figuro, fingo, effingo. )( Deformo. ADV. Decore. USUS: Formare orationem, eamque variare ac distinguere. Nos verba, ut ceram fingimus et formamus. Ut temperatus est aer, ita pueri animantur et formantur. Juventutem præceptis; consuetudinem, mores formare, conformare. Se ad alterius mores fingere, formare. Cf. Fingo. FORMŌSĬTAS, ātis, f. _Belles formes_, _beauté_. SYN. Pulchritudo, forma. USUS: Decorum positum est in tribus rebus, formositate, ordine, ornatu ad actionem apto. Cf. Pulchritudo, Forma. FORMŌSUS, a, um, _Beau_. SYN. Pulcher, qui eximia facie est, ad aspectum venustus. )( Deformis. USUS: Formosissimæ virgines. Cf. Pulcher. FORMŬLA, æ, f. _Règle_, _loi_; _formule de droit_. SYN. Præscriptum, norma. EPITH. Augustissima, antiquissima, certa, plena, consentanea rationi. USUS: 1. Testamentorum, sponsionum, postulationum, judiciorum, jurisconsultorum formulæ. 2. Norma, regula, _règle_, _loi_. Formula quædam constituenda, quam sequentes, ab officio nunquam aberremus. Erit hæc formula Stoicorum disciplinæ maxime consentanea. FORNAX, ācis, f. _Four_, _fourneau_. USUS: Ardentes fornaces. FORNĬCĀTUS, a, um, _Fait en voûte_, _cintré_. SYN. Qui fornicem habet. USUS: Paries fornicatus, _mur plein_, _en voûte_. (Fornicor, fornicatio, _fornication_, _vulg. sunt_.) Cf. Scortor. FORNĪX, ĭcis, m. _Voûte_, _cintre_, _arc_. SYN. Testudo, camera, arcus. USUS: Fornix vitium fecit. FORS, fortis, f. _Hasard_, _fortune_, _sort_. SYN. Fortuna. USUS: Fors domina campi. Ut fors tulerit, _à l’aventure, au gré du hasard_. FORSĪTAN, _Peut-être_. SYN. Fortassis, fortasse. USUS: Forsitan quæratis, quid sit? FORTASSE, _Peut-être_. SYN. Forsitan. USUS: Puer fortasse fatuus. FORTASSIS, _Peut-être_. SYN. Fortasse. FORTE, _Par hasard_. SYN. Casu, fortuna, fortasse, forsan. USUS: Forte evenit, ut Puteolos venirem. Cf. Casus. FORTĬFĬCO, as, are, a. _Fortifier_. USUS: Animum fortificare. FORTIS, e, gen. com. _Fort_, _courageux_; _solide_. SYN. Magnanimus, acer, strenuus, constans, potens, robustus, valens, invictus, animosus, multum roboris habens, in quo multum est roboris et virtutis, maximi animi; qui omnia in se esse posita ducit, et humanos casus virtute inferiores putat. )( Ignavus. ADV. Egregie, maxime, sane, vere. PHRAS. 1. Est vir fortis, _cet homme est courageux_. Vir est singulari animi magnitudine, qui humana omnia premat, casus contemnat humanos, omnia, quæ in hominem cadere possunt, subter se habeat, et despiciat. Est celsus et erectus, quique ea, quæ homini accidere possunt, omnia parva ducat; est stabili, firmo et magno animo; animo præditus firmo ac constanti. Vir altus et excellens, vere fortis, infra se omnia humana ducens; robusto animo, et invicta constantia; cui suppetunt animi ad invidiam sustinendam; quem nullus terror unquam dejiciat; cui magnitudo animi, ne fortuna quidem infracta; cui tantum roboris animo, tanta animi præsentia, nihil ut eum frangere, debilitare nihil possit. 2. Fortis animo viribusque, _homme au corps robuste et à l’âme intrépide_. Ingens animi viriumque, prævalidus pari viribus animo; viribus ingens bellatorque primus; vigebat animo corporeque, vix ut robur ejus viresque sustinere vis ulla posset. Cf. Animus, Robustus, Expositus. USUS: Viri fortes, quorum opera eximia in rebus gerendis exstitit. Vir fortis, acris animi magnique. Animi impetu fortissimo. Cf. Fortitudo, Assuesco malis. FORTĬTER, _Fortement_, _solidement_; _énergiquement_, _bravement_; _avec courage_. SYN. Animose, viriliter, constanter, nervose, acriter, strenue, magno animo fortique; magno præsentique animo. PHRAS. Fortiter tulit injuriam, _il supporta courageusement cette injure_. In atroci calumnia virtus ejus nihil contremuit; magno elatoque animo; nullo trepidationis signo; animo strenuo ac impavido casum acerbissimum excepit. Cf. Animus. FORTĬTŪDO, ĭnis, f. _Force d’âme_, _courage_, _fermeté_. SYN. Magnitudo animi, et robur; animi excelsi, atque invicti magnitudo; animi excellentia; elatio magnitudoque animi; animi excellentis præstantia; animi præsentia, robur, vis, excelsitas et magnitudo; acer animus et præsens, magna vi et incredibili animus. )( Ignavia, inertia, timiditas. EPITH. Custos dignitatis, incredibilis, jucunda auditu, præsens, princeps, propria viri, rabiosa, robusta et stabilis. PHRAS. Ad omnes casus, quibus humana vita exposita est, animi fortitudine me defendo, _la vigueur de mon âme me protège contre les malheurs auxquels la vie de l’homme est exposée_. Ad humana omnia, quibus vita humana subjecta est, fortis sum; contra fortunam firmus, paratus, armatus, validus, firmissimis animi præsidiis munitus sum; minimum laboro de humanis casibus; susque deque res humanas facio, contemno, negligo, despicio, aspernor; humanis casibus animi præstantia, virtute, fortitudine resisto. Fortunæ conatibus obviam eo, occurro; objicio me, oppono me fortiter atque acriter. Sperno fortunam fretus conscientia. Adversa, infesta, infensa, iniqua mihi est fortuna, valet tamen; seipso nititur, sua in seipso præsidia ponit; a se ipso præsidium omne petit animus meus adversus fortunæ vim, impetum, conatus, injuriam, tela omnia. Mea me contra fortunam conscientia fortem facit, confirmat, auget viribus, validiorem reddit; mihi animos, virtutem, vires, fortitudinem, firmitatem addit. Acerbe me exagitat fortuna, tamen minimum res me humanæ commovent, afficiunt, perturbant. USUS: Fortitudo est considerata periculorum susceptio, laborum perpessio, dolorum laborumque contemptio. Fortitudinis proprium est nihil extimescere; omnia humana despicere; nihil quod homini accidere potest, intolerandum putare. Fortitudo præcipue in mortis ac doloris contemptione spectatur. Fortitudo est scientia perferendarum rerum, _vel_ affectio animi in patiendo, humanæ legi parens sine timore. Ejus comites magnitudo animi, gravitas, patientia, rerum humanarum despicientia. Venientibus malis obstat. Fortitudo est rerum magnarum appetitio, rerum humilium contemptio, laboris cum utilitatis ratione perpessio. FORTŬĬTO, _Par hasard_, _fortuitement_. SYN. Fortuitu, casu, temere, forte. )( Consulto. USUS: Casu et fortuito factum est. Repentina aliqua voluntate, et fortuito incidere in aliquid agendum. Cf. Casus. FORTUĬTU, * _Par hasard_, _fortuitement_. SYN. Fortuito. USUS: Id tibi non excidit fortuitu, sed scriptum, meditatum, cogitatum attulisti. Temere, ac fortuitu, inconsiderate, negligenter aliquid facere. Casu et fortuitu navis in portum delata est. FORTŬĬTUS, a, um, _Accidentel_, _fortuit_. SYN. In fortuna positus, non provisus. USUS: Fortuita bona. Fortuita atomorum concursio; fortuita et subita oratio, _discours improvisé_. FORTŪNA, æ, f. _Fortune_, _sort_, _destin_. SYN. Sors, fors, casus, temeritas, eventus, mora, conditio. )( Consilium, ratio. EPITH. Adversa, aversa, afflicta, perdita, aliena, amplissima, anceps, cæca, communis, dispar, dissimilis, diuturna, domina rerum humanarum, dubia, dura, crudelis, egregia, excellens, exigua, eximia, externa, extrema, falsa et volucris, fatalis, florentissima, fluxa, fortunatior, fragilis, gravis acerbaque, inclinata et prope jacens, incolumis, incredibilis, inferior, infesta, infima, insana, integra, levis, magna, mala, mortalis, multa, optabilis, optima, particeps, perdita, popularis, præcipua, præstans florensque, pristina, propitia, prospera, æquabilis perpetuaque, singularis, spoliata, stabilis, summa, tanta, tuta tranquillaque, turpis, vaga volubilisque, vetus, volucris. PHRAS. 1. Fortunam suam sibi quisque ipse parat, _chaque homme est l’artisan de sa propre fortune_. Fortunæ quisque suæ faber est; mores cuique sui fortunam fingunt, conciliant; fortunam sibi quisque facit; sibi quisque, non fortunæ, incrementa sua debet. 2. Quæcumque fortuna fuerit, tentabo rem, _quoi qu’il arrive_, _j’essaierai_. Fortunæ periculum faciam; fortunam tentabo; fortunæ me committam; forti rem committam; in aleam quamvis dubiam ibo; rem in casum eventus, quamvis ancipitis, committam; fortunam, quæcumque oblata mihi fuerit, complectar; quemcumque cursum fortuna dederit; utcumque res cadet; quodcumque fors obtulerit; quemcumque fors casum tulerit; quocumque fortuna rem dederit; quicumque casus negotium gubernarit. 3. In hoc bello partes sequar, quibus fortuna faverit, _dans cette guerre, je suivrai le parti que favorisera la fortune_. Ad fortunam inclinabo; fortunæ mea consilia applicabo. Quo fortuna rem dederit, inclinarit; quibus partibus se fors dederit, quibus affulserit fortuna; quibus aspirarit; cum quibus ratio ac fortuna steterit, ad eas me aggregabo. 4. Fortuna in bello multum potest, _le hasard est puissant à la guerre_. Fortuna rerum quidem humanarum, sed maxime campi domina. Magna est vis fortunæ in utramque partem, seu ad res secundas, seu adversas. Bellicis in rebus sæpe fortuna plus, quam ratio potest. 5. Fortuna modo prospera, modo adversa utimur, _nous sommes tantôt heureux, tantôt malheureux_. Fere conjunctio est secundæ, dubiæque fortunæ. Ab excitata fortuna ad inclinatam fere desciscimus; jam florentissima utimur, jam duriore conflictamur. Varietate fortunæ jactamur, prosperis nunc rebus, nunc ambiguis. 6. Fortuna prospera moderate utitur, _il est modeste dans la prospérité_. In rebus secundis, et ad voluntatem fluentibus minime elatus est; in secundissimis rebus, etiam res maximas fortuna suffragante consecutus, minime insolescit; modum etiam secundis rebus novit imponere, nec nimis credere serenitati præsentis fortunæ. Prudens homo, et merito felix, qui cum præsto habeat ubique fortunam, eamdem tamen veretur, qua aspirante res maximas gessit. Quamquam omnia illi a fortuna data, tributa sint, nunquam tamen superbum se præbet in tanta fortuna; fortunam etiam secundam pulcherrime ferre novit; ejus animum non magis prospera effert fortuna, quam adversa dejicit. Virtute fortunam adæquat, nec secunda insolens, nec adversa dejectus. 7. Fortuna utor adversa, _je suis malheureux, la chance m’est contraire_. Fortuna mihi undique adversatur; nihil usquam secundi est; tempestates procellæque aliæ ex aliis mihi subeundæ sunt. Fortunæ fulminibus unus petor; undique me infestat, oppugnat, exagitat, vexat, premit; consilia mea evertit, discutit, profligat adversa fortuna. Pertinax me fortuna urgere, se mihi objicere non desinit. Inimicam ubique experior fortunam, male mihi cum fortuna convenit, percussus fortunæ vi jaceo; jacent res meæ ac fortunæ; alius ex alio casus rerum mearum tranquillitatem perturbat; fortuna utor infesta, infensa, iniqua, dura, acerba, aspera, difficili; novis semper fortunæ telis ac ictibus expositus, subjectus sum; alius ex alio casus me affligit, pessumdat; novum identidem vulnus a fortuna accipio; fortuna afflicta opprimor; in novas semper difficultates, calamitates incurro; novis calamitatibus involvor, implicor; in maximas me difficultates fortuna conjicit; sempiterna nox fortunis meis offunditur; omnium, qui vivunt usquam, gentium sum miserrimus. Quis me homo est miserior? Omnes felicitates mihi adversantur; ærumnas omnes omnium supero ærumnis meis. Cf. Miser. 8. Vita humana multis est exposita fortunæ injuriis, _la vie de l’homme est exposée à tous les coups du sort_. Innumeris fortunæ telis patet hominum vita; innumera fortunæ tela impendent, imminent vitæ nostræ; casus plurimi, eventus rerum varii singulis prope horis extimescendi. Quisquis vitam ingreditur, quisquis in hanc lucem prodit, quisquis spiritum e cœlo ducit, quisquis hujus lucis usura fruitur, eum casus innumerabiles manent; ei, et quæ velit, et quæ nolit, exspectanda multa sunt; ejus animus ex vario rerum eventu perpetuo fluctuet, necesse est. Omnium rerum humanarum vicissitudo est, nulla nobis non timenda, non excitanda. Dum in terris sumus, degimus, ætatem exigimus; dum inter vivos agimus, est vicissitudo, est fortunæ inclementia, est fortunæ vis in utramque partem. Quam vaga volubilisque fortuna, tam varia commutabilisque vitæ nostræ ratio est; in casu atque fortuna bona corporis, et quæ extra corpus sita sunt et collocata. 9. Fortuna est inconstans, _la fortune est inconstante_. Varietas est propria fortunæ; volubilis ejus rota versatur semper; varii sunt incertique casus; usque variat fortuna; momento temporis vertitur, lubrica est et versatilis, nec invita teneri potest. Crebra fortunæ est varietas; jactamur invicem per ludibria fortunæ; nihil tam contrarium constantiæ, quam fortuna, fortuna amica varietati constantiam respuit; fortuna ab inconstantia sejungi non potest; vaga est volubilisque fortuna; nunquam eodem diu vestigio stat fortuna. 10. Fortuna se vertit, _la chance tourne_. Fortuna retro volvitur; hic casus vertenti nos præbet fortunæ, fortuna se inclinat, consiliis obstat et adversatur; a fortuna derelicti sumus; fortuna vertitur, variat nunc, dilabitur fortuna, fortuna nos destituit. USUS: 1. Fortuna prospera, æquabilis perpetuaque, _prospérité_, _bonne fortune_. Fortuna inclinata, et prope jacens, _malheur_, _fortune qui penche_, _qui déchoit_. Fortuna adversa, aversa, afflicta, perdita, acerba, _adversité_, _mauvaise fortune_. Fortuna varia, commutabilis, vaga, volubilis, fluxa, anceps, dubia, _fortune capricieuse_, _aveugle_, _hasard_. Fortuna utraque, _la bonne et la mauvaise fortune_. Fortunam belli tentare, periclitari, _tenter les hasards de la guerre_. Ferre, subire pulcherrime secundam et adversam fortunam, _supporter parfaitement la bonne et la mauvaise fortune_. Fortunæ obsequi, cedere, _céder à la fortune_. Omnis spes, ratio et cogitatio illi ex fortuna pendet, _il abandonne tout au hasard_. Fortunæ consilia sua applicare, _rechercher la fortune_, _régler ses desseins d’après la fortune_. Cum virtute fortunam adæquare, _être aussi vertueux que fortuné_. 2. Conditio, _état_, _condition_. Homines infima fortuna, _hommes de la dernière classe_. Num versor tecum in eadem fortuna? Cf. Felix, Felicitas, Calamitas, Miser, Miseria. FORTŪNÆ, ārum, f. pl. _Biens_, _richesses_, _revenus_, _fortune_. SYN. Bona, copiæ, opes, divitiæ, dona fortunæ, res, quas fortuna tribuit, bona, quæ alicui a fortuna data sunt, res familiaris. PHRAS. Fortunis aliquem privare, _priver qqn de ses biens_. Fortunas alicujus prodere; in fortunas invadere, fortunis aliquem exuere, orbare, spoliare, evertere; deturbare aliquem de fortunis. USUS: Aliquem fortunis augere, cumulare, _combler de biens_. Alicujus fortunis imminere, _menacer la fortune de qqn_. Fortunas dissipare, _dissiper ses biens_. Fortunas amittere, _perdre sa fortune_. Fortunas cum morte dimittere, _abandonner_. Fortunas suas ac dignitatem obtinere. Fortunis frui. Per fortunas! (formula obtestantis). Cf. Divitiæ, Opes, Bona. FORTŪNĀTĒ, _D’une manière heureuse_. SYN. Feliciter. USUS: Fortunate beateque vivere. Cf. Feliciter. FORTŪNĀTUS, a, um, _Fortuné_, _riche_, _opulent_; _heureux_. SYN. Felix, cui venti valde secundi, cui fortuna ubique præsto est; incredibili fortuna cumulatus, cui ad felicitatem nihil deest; cui recte res omnes sub manus succedunt. )( Infelix, miser. ADV. USUS: Nobilis, fortunatus homo. Cf. Felix. FORTŪNO, as, avi, atum, are, a. _Rendre heureux_. SYN. Servo, augeo. PHRAS. DEUS te fortunet, _que DIEU vous fasse réussir_. Tu quod agis, id velim DEUS approbet; DEUS inceptis tuis successus det prosperos; DEUS tibi optata ferat omnia; DEUS faxit, ut felicia faustaque sint, quæ suscipis; faveat aspiretque consilio tuo; felix adsit inceptis tuis; bene vertat DEUS, quod agis; DEUS votis tuis optatisque cumulate respondeat; faveant Superi tuis conatibus; fortunet DEUS, quod tibi in manibus est; divi te omnes adjuvent, ut bonis avibus cœpta res melioribus exeat; ut, quod Superis fortunantibus instituisti, id propitio Numine absolvas; ut, quod aggressus, quod auspicatus es, id succedat optime, id fauste ac feliciter eveniat, cadat; prosperum eventum sortiatur; ad felicem exitum perducatur; DEUM tibi hæc consilia fortunare cupio. Cf. Precandi formulæ. USUS: Tibi patrimonium dii fortunent! Honorem tibi deos fortunare volo. FŎRUM, i, n. _Forum_, _place publique_. EPITH. Celeberrimum, commune, iniquum, maximum, medium, molestum, mutum, plenum, refertum militibus, totum, transversum, non modo vacuum a bonis, sed etiam a liberis inane. USUS: 1. Forum boarium, olitorium, piscarium. 2. Judicia publica, _tribunal_, _barreau_. Forum egit in provincia. Postquam forum attigisti, nihil fecisti, nisi plenum dignitatis. Forum colere. Forum refrixit. FOSSA, æ, f. _Fosse_, _fossé_. EPITH. Abundans gurgitibus, lata. PHRAS. 1. Fossam facere, _faire une fosse_. Fossam deprimere; fossam obducere, ducere. 2. Fossa munire oppidum, _entourer la ville d’un fossé, d’un retranchement_. Oppidum fossa ac vallo circumdare, munire, circummunire, sepire. USUS: Fossæ pluribus locis objectæ iter abruperant. Rheni fossa gurgitibus abundans. FOSSĬO, ōnis, f. _Action de creuser_. EPITH. Recens. USUS: Agri fossiones et repastinationes. Terra recenti fossione fumans. FOSSOR, ōris, _Cultivateur_; _fossoyeur_. SYN. Qui fodit. FŎVĔA, æ, f. _Trou_, _trappe_, _fosse_; _piége_. SYN. Fossa, scrobs. USUS: In foveam incidit. FŎVĔO, es, fōvi, fōtum, ere, a. _Soigner_, _entretenir_, _protéger_, _aimer_. SYN. Tego, alo, tueor, retineo. USUS: Inimicum meum ita fovebant, ita in manibus habebant, ita osculabantur. Fove amorem, et auge, quo in me ferebaris. Semper te fovebo, et quibuscumque rebus potero, augebo. Omnibus me rebus semper fovit et ornavit. Hoc enimvero est alere vitium et fovere. Cf. Alo, Tueor, Faveo. FRACTUS, a, um, _Brisé_; _abattu_. SYN. Infractus, debilitatus, afflictus. USUS: Qui me animo nimis fracto esse, atque afflicto, loquebantur. FRĂGĬLIS, e, gen. com. _Fragile_. SYN. Caducus. )( Firmus, stabilis. USUS: Corpus fragile, caducum, animus sempiternus. Quis stabile futurum et firmum confidat, quod fragile et caducum sit? Cf. Infirmus, Humanus, Debilis. FRĀGĬLĬTAS, ātis, f. _Fragilité_; _faiblesse_. USUS: Fragilitatem naturæ communis et imbecillitatem, et casus humanos et incertos eventus valetudinis pertimesco. FRAGMENTUM, i, n. _Fragment_, _morceau_, _débris_. SYN. Rei fractæ pars, frustum. USUS: Fragmenta lapidum, lignorum. FRĂGOR, ōris, m. _Bruit éclatant_, _fracas_. SYN. Rei fractæ sonitus, strepitus. FRĀGRO, as, are, n. _Exhaler une odeur forte_. SYN. Odorem reddo, odorem afflo. FRANGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _détruire_. SYN. Infringo, confringo, perrumpo, comminuo, infirmo, contundo. ADV. Facile, vehementius. PHRAS. Frangere munimenta oppidi, _renverser les fortifications d’une ville_. Convellere, laxare, comminuere muros; compages operum interscindere; mœnia lacerare, pinnas detergere; repagula, valvas demoliri; valla quassare, vellere; claustra infringere; decutere portas, exscindere. USUS: 1. Fores frangere. Remos frangere et detergere. 2. Cohibeo, coerceo, _arrêter_; _réprimer_, _dompter_. Animos alicujus, spiritus, impetum, audaciam, furorem, cupiditates, libidines frangere, contundere. Pertinaciam frangere et expugnare. 3. Debilito, infirmo, _affaiblir_, _épuiser_. Metu, dolore, morbo, animo frangi; malorum diuturnitate frangi, et dolori succumbere. 4. Violo, _violer_. Fidem, fœdus frangere. 5. Remitto, _diminuer_. Frangit se calor. Cf. Destruo. FRĀTER, tris, m. _Frère_. SYN. Germanus. EPITH. Amantissimus, carissimus, impius, levis, major, minimus, miser, optatissimus, optimus, ornatissimus, præditus pari pietate et industria, suavissimus. Fratres amantissimi et conjunctissimi. USUS: Volo, mi frater, fraterculo tuo credas. Concordissimi fratres. FRĀTERCŬLUS, i, m. _Petit frère_. SYN. Frater. FRĀTERNĒ, _Fraternellement_. SYN. Germane. USUS: Epistolæ non fraterne scriptæ. Fraterne debes ignoscere. FRĀTERNUS, a, um, _Fraternel_. USUS: Fraterna necessitudo. Fraternum amorem demonstrare in aliquem. FRATRĬCĬDA, æ, m. _Fratricide_. USUS: Parricida, fratricida. FRAUDĀTĬO, ōnis, f. _Mauvaise foi_. SYN. )( Fides. USUS: Inter bonos bene agere oportet, et sine fraudatione. FRAUDĀTOR, ōris, m. _Fripon_. SYN. Inficiator. USUS: Fraudator creditorum, _banqueroutier_. FRAUDO, as, avi, atum, are, a. _Frauder_, _tromper_, _dépouiller_. SYN. Fraudem facio, fallo, destituo, ludifico. ADV. Improbissime, palam. USUS: Fraudare creditores. Qui socium pecunia fraudaverit. Cf. Decipio. FRAUDŬLENTUS, a, um, _Fourbe_, _trompeur_. SYN. Fallax, dolosus, mendax, malitiosus. PHRAS. Fraudulentus homo est, _c’est un fourbe_. Ad fraudem acutus; fallaciis totus constat; fallaciis ac fraudibus consutus est. Cf. Astutus, Fallax, Fallo. FRAUS, fraudis, f. _Mauvaise foi_, _ruse_, _fraude_, _perfidie_. SYN. Dolus, malitia, fallacia, machina, insidiæ, error, præstigiæ, circumscriptio. EPITH. Capitalis, familiaris, impia, minima, præsens, scelerata et nefaria, summa, valentior. PHRAS. 1. In fraudem homines impellere, _tromper les hommes_. In fraudem deducere, agere, conjicere; fucum, fallaciam facere; ludificare homines; tenebras iis offundere; dolis eos circumvenire, circumducere. Cf. Decipio, Fallo. 2. In fraudem inductus est, _il a été pris au piége_. In fraudem delatus, delapsus est; in fraudem incidit; fraude irretitus, captus, circumventus est. Cf. Fallo. USUS: 1. Filio pietas erga patrem fraudi esse non debet. Hoc mihi ne fraudi sit, aut noxæ, _causer du tort_, _porter préjudice_. 2. Fraudem admitto, _commettre une mauvaise action_. Fraudem suscipere, concipere, facere. Fraudem capitalem ausus. Fraudem creare alicui. Cf. Decipio. FRĔMĔBUNDUS, a, um, _Frémissant d’indignation_. SYN. Furens, indignatione plenus. FRĔMĬTŬS, ūs, m. _Bruit_, _fracas_; _frémissement_. SYN. Strepitus horribilis. USUS: Fremitus armorum, _cliquetis des armes_. FRĔMO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Retentir_, _résonner_; _frémir_, _murmurer (de joie ou de colère)_. SYN. Perstrepo. USUS: Fremuit ereptum sibi consulatum. Fremunt gaudio erecti. Fremant omnes, dicam, quod sentio. Cf. Rabies. FRENDO, is, fressum _vel_ frēsum, ere, n. _Grincer des dents_. SYN. Fremo, sævio. USUS: Leo frendens. FRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Retenir_, _modérer_. SYN. Reprimo, domo, cohibeo. USUS: Furores alicujus frenare; voluptates frenare. Cf. Cohibeo, Coerceo, Comprimo, Domo. FRĒNUM, i, n.; pl. frena, ōrum, n. _vel_ freni, ōrum, m. _Frein_, _bride_, _mors_. SYN. Instrumentum, quo equum moderamur. EPITH. Novum. USUS: Alteri calcaria adhibenda, alteri freni; frenos furenti injicere. Frenum recipere, mordere, _ronger son frein_. Frena ubi equus receperit. FRĔQUENS, entis, omn. gen. _Nombreux_. SYN. Multus. )( Infrequens, rarus. USUS: 1. Frequentes fuimus ad ducentos. 2. Numerosus, _peuplé_. Frequens regio, municipium. Frequens senatus. Frequentissimum theatrum. 3. Creber et crebro, _souvent_. Frequens in senatum venio. Cf. Copia, Sæpe. FRĔQUENTĀTĬO, ōnis, f. _Abondance_. SYN. Crebritas, multitudo, coacervatio. EPITH. Densa et continens, universa. USUS: Densa et continens verborum frequentatio. FRĔQUENTER, _Souvent_. SYN. _Frequens_, _crebro_. USUS: Frequenter et assiduo. Cf. Sæpe. FRĔQUENTĬA, æ, f. _Concours_, _affluence_; _abondance_. SYN. Crebritas, multitudo. )( Paucitas, solitudo. EPITH. Gravis et plena rerum, incredibilis, magna, similis, solida, tanta, usitata. USUS: Maxima frequentia domum deducebar. Summa hominum, assidua amicorum frequentia me celebrat et ornat. Cf. Celebritas, Multi. FRĔQUENTO, as, avi atum, are, a. _Fréquenter_, _être assidu auprès_; _célébrer_. SYN. Celebro, sæpe adeo. )( Desero. ADV. Acervatim, summe. PHRAS. 1. Maritima loca libenter frequento, _volontiers je vais sur le bord de la mer_. Utor frequenter, nec sine voluptate maritima regione; maritimæ regionis aspectu libenter ac frequenter pascor; frequens ad maritimas regiones venio, accedo, quod eorum locorum aspectus mirifice me capiat, teneat, oblectet; frequenter et jucunde versor in locis maritimis; ut nihil jucundius est oculis meis maritimæ regionis aspectu, ita nusquam frequentior sum, quam in locis maritimis. Frequens sum in ora maritima, quod ex ejus aspectu miram hauriam voluptatem. Cf. Adeo. 2. Jam in tertium annum frequentat scholam, _c’est la troisième année qu’il fréquente l’école_. Jam in tertium annum magistro operam dat; in scholam itat; scholam terit; ea in schola versatur; in ludum commeat; scholam obit; magistrum audit. USUS: Maritima loca cum voluptate frequento, _fréquenter_. Vocem aliquam frequentare, _répéter_, _redire souvent_, in ore habere. Regionem aliquam coloniis, populis frequentare, _peupler_. FRĔTUM, i, n. _Détroit_. SYN. Locus angustus in mari, maris æstus. EPITH. Horrisonum, medium. USUS: Freto ad Messanam transit. Quid de fretis, aut maritimis æstibus plura dicam? FRĒTUS, a, um, _Appuyé sur_, _confiant en_. SYN. Confisus, nixus, fultus. USUS: Partim innocentia fretus, partim gratia potentum nixus, partim amicitiis fultus. FRĬCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Frotter_. Dentes fricare. FRĪGĔO, es, ere, n. _Avoir froid_. SYN. Algeo, conglacio. )( Caleo. ADV. Plane, valde. USUS: Sine Baccho et Cerere Venus friget. Studia populi, judicia frigent. Cf. Frigus. FRĪGESCO, is, ere, n. _Se refroidir_. USUS: Nos hic frigore frigescimus. FRĪGĬDUS, a, um, _Froid_, _glacé_. SYN. Gelidus, algidus. USUS: Acumen frigidum; jejunia et frigida calumnia; lentus in dicendo ac prope frigidus orator. Cf. Languidus. FRĪGUS, ŏris, n. _Froid_, _froidure_. SYN. Vis frigorum. )( Calor. EPITH. Gelidum, intolerabile, maximum, tantum, tremulum. PHRAS. Ingens est regionis ejus frigus, _ce pays est très froid_. Regio est propinquitate Alpium prægelida; infames frigoribus Alpes; incolarum corpora rigentia gelu torpent; torpentibus frigore nervis vix artus possunt flectere. Nunquam non humus illic gelu riget. Frigoris vis imbres concreto gelu adstringit; acrior ubique vis frigoris afflat e montibus; acrior ibi vis est frigoris; magnitudo frigorum tanta, ut corpora incolarum quamvis patientia algoris, obrigescant; artus sæpe vi frigoris amburantur. USUS: Frigus impendebat intolerabile. Vix in tectis ipsis frigus declinatur. Frigore obriguimus. Vis frigoris depellitur. Frigus se remittit. FRĪVŎLUS, a, um, _Frivole_, _futile_, _léger_. SYN. Nugatorius. USUS: Frivolus sermo, et illiberalis. Cf. Ineptus. FRONDES, ĭum, f. pl. _Feuilles_, _feuillage_. SYN. Arborum folia. USUS: Via deserta, et frondibus et virgultis interclusa. FRONDESCO, is, ere, n. _Se couvrir de feuilles_. SYN. Frondes emitto. USUS: Arbores verno tempore tepefactæ frondescunt. FRONDŌSUS, a, um, _Touffu_, _abondant en feuillage_. SYN. Frondibus abundans. USUS: Montes frondosi. FRONS, frontis, f. _Front_. SYN. Pars illa vultus ab oculis ad capillos. EPITH. Bella, familiaris, pristina, verissima. USUS: Frons est animi janua. Frontis contractio gravitatis indicium. Tune ausus es, ista fronte te ostendere? Fronte et oratione magis, quam ipso beneficio capiuntur homines. Frontem contrahere, _plisser_, _rider le front_. Frontem corrugare, caperare, obducere. Frontem ferire, _se frapper le front (en signe de dépit ou d’indignation)_. Frontem explicare, porrigere, exporrigere, _se dérider_. Cf. Vultus. FRONTO, ōnis, m. _Qui a un large front_. SYN. Tumida magnaque fronte præditus. FRUCTŬĀRĬUS, a, um, _De fruit_, _à fruit_. USUS: Agri fructuarii, vectigales, _champs affermés (qui paient une taxe)_. FRUCTŬŌSUS, a, um, _Qui rapporte_, _fécond_, _fertile_. SYN. Frugifer, utilis. USUS: Ager fertilis natura, cultu fructuosus. Res rustica bene culta et fructuosa. Beneficia iis, a quibus proficiscuntur, fructuosa. Cf. Fertilis, Utilis. FRUCTŬS, ūs, m. _Fruit_; _produit_, _rapport_. SYN. Fruges, fetus, partus, utilitas, commodum; voluptas, delectatio. EPITH. Amplissimi, annui, desperati, extremi, integri, læti, uberes, mirifici, novi, præsentes. PHRAS. Magnum inde fructum habui, _j’ai tiré de là un grand profit_. Lætos et uberes consilii, laboris, et vigiliarum mearum fructus cepi, percepi, messui; fructus mihi amplissimos id consilium tulit, reddidit, genuit. Hoc consilium maximo mihi fructui fuit; consilii fructus nec unus, nec vulgaris erat. Consilii ac laboris hoc præmium, hunc fructum abstuli, qui longe omnium pulcherrimus. Usus ex consilio nihilo minor, quam ex labore capiebatur. Cf. Utilitas. USUS: Liberalitas pecuniæ fructus est pulcherrimus. Arbor fructus reddit annuos. Magnum gloriæ fructum e rebus gestis percepi. Honestissimæ voluptatis fructus in virtute inest. FRŪGĀLIS, e, gen. com. _Sobre_, _frugal_, _modéré_. SYN. Frugi. )( Nequam. PHRAS. Frugalis sum, _je suis sobre_. Ventrem affero parabili victu contentum, exquisitas delicias non appetentem; inimicus sum luxuriosis epulis; vini cibique parcissimus; singulari sum frugalitate; cibo utor, victuque honesto magis, quam splendido. USUS: Optimus colonus, parcissimus, frugalissimus. Frugalis homo et moderatus. Cf. Parcus, Abstineo. FRŪGĀLĬTAS, ātis, f. _Frugalité_, _modération_, _sobriété_. )( Nequitia, intemperantia. EPITH. Singularis et admiranda. USUS: Singulari vir, et admiranda frugalitate. Frugalitas, ut opinor, a fruge. Cf. Abstinentia. FRŪGĀLĬTER, _D’une manière frugale_, _sobrement_. SYN. Modeste, moderate. )( Nequiter. FRŪGES, frugum, f. pl. _Productions de la terre (blé, légumes, fruits, etc.)_. SYN. Fructus terræ. EPITH. Certæ, inimicissimæ, minutæ, uberiores. PHRAS. Magna fuit frugum ubertas, _les récoltes furent abondantes_. Expedita fuit res frumentaria; egregia frumentatio fuit. Ingentes frumenti acervos sustulerunt coloni. Demessis segetibus summa annonæ vilitas exstitit. Cf. Annona. USUS: 1. Terra feta frugibus. Frugum ubertas, copia, perceptio, conservatio. Fruges et alimenta custodienda sunt claustris. Terra fruges fundit; natura fruges ad spicam producit. 2. Melior vitæ ratio, _vertu_, _honnêteté_. Ad bonam frugem se recipere, _rentrer dans la bonne voie_. Cf. Fructus. FRŪGI, indecl. _Économe_, _sobre_, _frugal_; _rangé_, _sage_, _chaste_. SYN. Moderatus, modestus, temperans, abstinens, innocens.)( Nequam. USUS: Frugi homo. Vita frugi, honesta, sobria, serena. Cf. Probus, Bonus. FRŪGĬFER, a, um, _Qui porte des fruits productif_, _fertile_. USUS: Tota Philosophia frugifera et fructuosa est, _la philosophie est féconde en résultats_. Cf. Fertilis. 1. FRŪMENTĀRĬUS, ii, m. _Marchand de blé_. USUS: Mercatores frumentarii. 2. FRŪMENTĀRĬUS, a, um, _Qui concerne les blés, les vivres_. USUS: Lex frumentaria. Lucrum frumentarium. Res frumentaria, _approvisionnements_. FRŪMENTĀTĬO, ōnis, f. _Action de fourrager_. SYN. Frumenti collectio. USUS: Omnes nostras pabulationes frumentationesque observabat. FRŪMENTĀTOR, ōris, m. * _Fourrageur_. USUS: Improviso impetu cum frumentatoribus est circumventus. FRŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Fourrager_. SYN. Frumentum colligo. USUS: Milites frumentatum missi. FRŪMENTUM, i, n. _Blé_, _vivres_. SYN. Triticum. EPITH. Copiosum, decumanum, multum, privatum et publicum, unum et idem. USUS: 1. Frumentum serere, metere. Frumentum pulcherrime provenit, maturat. Frumentum supportare, importare, in loca tuta comportare, convehere, _importation de blé_. Frumentum imperare dedititiis, _imposer aux peuples vaincus un tribut de blé_. Frumentum condere, comprimere, _cacher le blé_, _l’enfermer sous terre dans les silos_. Frumentum corrumpere, hosti intercludere. FRŬOR, ĕris, frŭĭtus sum, frŭi, d. _Jouir_. SYN. Potior; fructum voluptatemque percipio. PHRAS. Fruere rebus meis, _jouissez_, _servez-vous de ce qui m’appartient_. Utere rebus meis; quos ex me capere potes fructus, tibi patent; mea omnia utenda tibi et possidenda dedi. Rebus meis ut tuis lætare et perfruere. Qui fructus, quæque utilitates e rebus meis percipiuntur, tuas existima. Quem ex rebus meis usum habere potes fidenter decerpe. Patent tibi fontes mei, unde haurias pro arbitratu. USUS: Tuo beneficio, incredibili fruor lætitiæ voluptate. Summo bono, pace, gratia, opibus, libertate frui. Utatur suis bonis et fruatur oportet, qui beatus est. Cf. Utor, Possideo. FRUSTRA, _En vain_. SYN. Sine causa, necquidquam. PHRAS. 1. Frustra tantos labores suscepi, _c’est en vain qui j’ai entrepris ces travaux si difficiles_. Tantam operam profudi plane ac perdidi; omnia agendo, nihil demum egi, nihil profeci; oleum et opera perdita est; quam navavi operam, plane periit; actum egi; necquidquam, incassum tantum tempus contrivi. Irritus vanusque est omnis labor meus; frustra operam contrivi; nugas egi; operam lusi; omnis labor incassum occidit; opera abusus sum. Frustra operam insumpsi; inanem sumpsi operam; operam male posui, locavi; tanta cura ac labore momenti necquidquam factum est; tanto labore nullum operæ pretium factum est; actum et laboratum strenue, sed destituta exspectatio est. 2. Frustra rogavi, _j’ai prié en vain_. Incassum missæ preces; surdas aures pulsavi; mortuo verba facta sunt? surdo fabulam cecini. In dolium pertusum dicta ingessimus; e pumice aquam postulavimus. 3. Vide ne frustra tantum gestias, _prenez garde de trop vous réjouir_. Vide ne lætitia hæc luxuriet tibi ac vana evadat; ne spem tuam fractam abjectamque sero lugeas; ne fortuna spes tam lætas destituat. Cf. Labor inanis, Irritus. USUS: Frustra et sine causa DEUS nihil agit. FRUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Déception_, _désappointement_. SYN. Vanus conatus, labor inanis, error. USUS: Frustratio mihi majorem dolorem intulit. FRUSTROR, aris, atus sum, ari, d. _Tromper_, _abuser_, _frustrer_. USUS: Provinciæ et honoris spes eum frustrata est. Amicus, vide ne frustretur. Cf. Labor inanis, Irritus, Frustra. FRUSTUM, i, n. _Morceau_, _bouchée_. SYN. Fragmentum. USUS: Frusta esculenta. FRŬTĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Pousser des rejetons_. SYN. Surculos emitto, reviresco. USUS: Excisa est arbor, non evulsa, quam fruticari vides. FŪCĀTUS, a, um, _Teint_; _faux_, _fardé_. SYN. Fallax, fucosus, eruditus artificio simulationis. )( Naturalis. USUS: Naturalis nitor inerat, non fucatus. Cf. Fictus. FŪCO, as, avi, atum, are, a. _Teindre_, _farder_. SYN. Coloro. USUS: Formare, fucare, colorare, animare non possunt. FUCŌSUS, a, um, _Fardé_. SYN. Fucatus. USUS: Amicitiæ ambitiosæ et fucosæ, _amitiés fardées_, _feintes_, _fausses_. Merces fallaces, fucosæ, _marchandises parées_. FŪCUS, i, m. _Fard_, _déguisement_, _dehors trompeur_. SYN. Pigmentum, ornatus peregrinus et arcessitus; fallacia, fraus, simulatio. EPITH. Puerilis. USUS: In his inest quidam sine fuco veritatis color. Fucum facere alicui, fraudemque comparare. Sine pigmentis fucoque puerili. Color sanguine diffusus, non fuco illitus. Vitia corporis fuco occulere. Cf. Fallacia, Simulatio. FŬGA, æ, f. _Fuite_. SYN. Aversio, omissio. EPITH. Acerbissima, communis, desperata, flagitiosa, calamitosa, nobis gloriosa, patriæ calamitosa, incerta et periculosa, misera, mœsta, nefaria, miserabilis, miserrima, molesta, nefaria, remotissima, repentina, scelerata, tota, turpissima. USUS: Fuga litterarum, laboris, doloris. Fugam parare, _se préparer à fuir_. Fugam adornare, ornare, quærere, consciscere, moliri, comparare. In fugam se conferre, _s’enfuir_. In fugam se dare, se conjicere; fugæ se mandare, dare, committere; fugam petere, capessere. Hostem in fugam dare, _mettre les ennemis en fuite_. In fugam vertere, fugam facere hostium. Fugam reprimere, _arrêter la déroute_. Suos a fuga revocare, reducere. Ex fuga aliquo se recipere, _chercher un refuge dans la fuite_. Ex fuga ad conflictum redire, _revenir au combat_. Fugam in impressionem acerrimam mutare; e fuga pugnam redintegrare, instaurare. Hostibus fugam intercludere, intercipere, excipere ex fuga hostem, _couper la retraite aux ennemis_. Cf. Fugio, Fugo. FŬGAX, ācis, omn. gen. _Fuyard_. SYN. Fluxus, ignavus, timidus, qui libenter fugit. USUS: Pedes fugaces. Bona brevia, fugacia, caduca, _biens passagers_. Cf. Timidus, Caducus. FŬGĬO, is, fūgi, fŭgĭtum, ere, n. _Fuir_, _s’enfuir_. SYN. Vito, declino, abhorreo, aspernor. )( Sequor. ADV. Consulto multitudinem, libentissime, magnopere conspectum, superbiam; dicacitatem perverse, valde urbem, maxime, vehementer. PHRAS. 1. Mala natura fugimus, _naturellement nous évitons ce qui nous nuit_. Temporum et fortunæ procellas summa cautione devitamus, declinamus. Naturalis nobis est declinatio et vitatio malorum. Natura defugimus res adversas. 2. Miles noster fœde fugit, _nos soldats ont pris honteusement la fuite_. Miles noster terga vertit, effuse loca tuta petiit; fugam capessivit, quæ sisti non poterat; militem fuga abstulit; qua cuique proximum fuit, in fugam effundebantur milites nostri; velut apium agmina ad primum missilium crepitum avolavere. Effuse ac sine respectu fugæ se dedere; fuga salutem petiere; in fuga sibi præsidium posuere. Metu præcipites, qua cuique via patebat, erupere; in pedes se conjecere; in fugam conversi sunt; in fugam se dederunt, conjecerunt; fugam arripuere; fuga salutem petiere; fuga sibi consuluere; fugæ se mandarunt, commiserunt. Fuga distracti, dispersi, disjecti, dissipati sunt; in fugam declinarunt, se contulerunt; fuga se eripuere; terga hostibus dedere; clam se subduxere ex acie; a signis discessere; præsidium sibi fuga cepere; in fuga sibi subsidium posuere; in fuga spem salutis collocavere; fugæ se commendavere; terga hosti præbuere; fugam effusis habenis capessivere; ne conspectum quidem hostis sustinuere. 3. Hostes quaquaversus fugerunt, _les ennemis s’enfuirent de tous les côtés_. Distraxit hostes fuga, dissipavit, disjecit; diversi dissipatique in omnes partes fugerunt; perterriti huc illuc feruntur; dispersi ac dissipati discesserunt; spatium ingens fuga emensi sunt; dilapsi, quocumque aut error, aut fortuitus animi impetus tulit; per vias inviaque, qua quemque aut consilium, aut terror tulit; quacumque via ad fugam patebat, dissipato cursu erupere, se effudere, fuga se abripuere; ubi fuga, aut turba fugientium acti ac ablati sunt; retrocedere in montes, petere rupes saltusque montium occultos, proxima quæque perfugia occupare consilium fuit. 4. Fugientes sistere, _arrêter les fuyards_. Fugam reprimere; recessum fugientibus non dare; cedentibus circumfundi; spem omnem fugæ tollere; fugam impedire, intercludere. 5. Fugientibus institit, _il poursuivit les fuyards_. Aversos protrivit; fugientes concidit; in tergis fugientium hæsit; imminebat fugientium tergis; fugientes persecutus est; aversis institit; terga cecidit; quantum vires ad persequendum, dexteræque ad cædendum valuere, tantum cædis fuit; fusis fugatisque nulla a victore requies fuit; fugientes periculum mutarunt, non evitarunt, victoria vestigia premente. Fuga explicari sine magna cæde non potuit. 6. Fugit clam ex urbe, _il s’enfuit secrètement de la ville_. Dilapsus per intermissa munimenta neglectasque custodias ex urbe est; fugam ex urbe conscivit, comparavit; foras se ejecit; fugam ex urbe molitus est; clam se ex urbe ejecit, subduxit; ex urbe clam se proripuit; fuga ex urbe elapsus est. USUS: 1. Vitium longa animi provisione fugiendum est. Inertia vituperationem fugere. 2. Lateo, _échapper à_. Nulla res est, quæ hujus viri scientiam fugiat. Non fugit Catonem. Nisi forte illa me fugiunt 3. Vinum fugiens, _vin qui se gâte_, _éventé_. Cf. Vito, Declino, Fuga. FŬGĬTĪVUS, a, um, _Fugitif_. SYN. Servus, qui a domino fugit. USUS: Athenio princeps fugitivorum. FŬGĬTO, as, avi, are, n. _Fuir_, _prendre la fuite_; _éviter_, _redouter_. USUS: Qui quæstionem fugitant. FŬGO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en fuite_. SYN. Fugam facio, pello, repello. PHRAS. Fugavit hostes, _il mit en fuite les ennemis_. Hostium fugam fecit; hostes in fugam vertit; hostibus fugam ac terrorem injecit; in fugam hostes conjecit, dedit, avertit; in fugam compulit; terrorem fugamque fecit hostium; in fugam hostes impulit; in fugam egit; fudit hostes, profligavit, in fugam dedit. USUS: Armis, lapidibus et ferro fugare hostem. Fusi fugatique hostes, _ennemis en déroute_. FULCĬO, is, fulsi, fultum, ire, a. _Soutenir_, _protéger_, _fortifier_. SYN. Sustineo, sustento. ADV. Undique. USUS: Rempublicam consiliis; amicos litteris fulcire. Labentem et cadentem corruere non sinit, fulcit, sustinet re, fortuna, fide. Labefactam rempublicam, consulum ruinas humeris fulcio. Cf. Tueor, Sustineo, Faveo. FULCRUM, i, n. _Support de lit_. USUS: Lecti fulcrum aureum. FULGĔO, es, fulsi, ere, n. _Éclairer_, _briller_. SYN. Splendeo, fulguro. ADV. Late. USUS: Si fulserit, si tonuerit, si tactum fuerit de cœlo. Jupiter tonans et fulgens. Tecta auro et ebore fulgentia. FULGOR, ōris, m. _Lueur_, _éclat_. SYN. Splendor. EPITH. Eximius, micans, prosper et salutaris generi hominum, rutilus horribilisque, dexter. USUS: Auri fulgore facile oculi perstringuntur. FULGUR, ŭris, n. _Éclair_. SYN. Fulgor. USUS: Fulgura interpretari. FULGŬRĀLIS, e, gen. com. _Fulgural_, _de la foudre_. USUS: Etruscorum fulgurales libri. FULGŬRĀTOR, ōris, m. _Interprète de la foudre_. SYN. Fulgurum interpres. FULGŬRĪTUS, a, um, * _Foudroyé_. SYN. Fulmine _aut_ pestifero sidere icti. FULGŬRO, as, are, n. et FULGURAT, imp. _Lancer des éclairs_. SYN. Corusco. PHRAS. Fulgurat, _il éclaire_. Cœlum discedit; fulgura ab omni parte emicant. USUS: Jove tonante et fulgurante. FŪLĪGO, ĭnis, f. _Suie_. SYN. Fumi nigra materies. USUS: Fuligine os alicui sublinere. FŬLIX, ĭcis, f. _Foulque_. Avis aquatilis. FULMEN, ĭnis, n. _Foudre_. SYN. Æris ardor, fulgur. EPITH. Igneum, sinistrum, terribile, crispisulcans. PHRAS. 1. Fulmine periit, _il périt foudroyé_. Fulmine ictus concidit; tactus de cœlo est; afflatus fulmine est, nubium conflictu expressus ardor hominem exanimavit; cœlesti igne exanimatus est; de cœlo percussus, ex cœlo ictus est; ictu fulminis deflagravit. 2. Fulmina aliquot ceciderunt, _la foudre est tombée plusieurs fois_. Domos aliquot fulminibus tempestas deformavit; ædes aliquot de cœlo tactæ sunt; fulmine ictæ, discussæ sunt; cœlesti igne deflagrarunt; fulmine ictæ conflagrarunt. USUS: Ictu fulminis deflagrare. Jupiter fulmen jacit, emittit; fulmine icit, percutit. Scipiones belli fulmina. Doloris et fortunæ fulmina contemnere. FULMĬNO, as, are, n. et FULMĬNAT, imp. _Lancer la foudre_. SYN. Fulmen emitto, fulmine percutio, fulmine afflo. FULVUS, a, um, _Fauve_, _roux_, _brun_. SYN. Aureus. FŪMO, as, atum, are, _Fumer_, _jeter de la fumée_. SYN. Fumum emitto, ardeo. USUS: Ita domus fumabat, ut multa ejus sermonis indicia redolerent, _la maison fumait (sentait les apprêts d’un festin)_. FŪMŌSUS, a, um, _Enfumé_. USUS: Fumosæ imagines, _portraits noircis par le temps_. FŪMUS, i, m. _Fumée_. USUS: Fumo aliquem excruciare. In illo granearum nidore et fumo. Fumus ingens velut quadam nube cœlum absconderat, _une fumée intense avait obscurci le ciel comme un nuage_. FŪNĀLE, is, n. _Torche_. SYN. Fax. FUNCTĬO, ōnis, f. _Travail_, _exercice_. SYN. Actio. EPITH. Jucundior. USUS: Labor est functio quædam vel animi, vel corporis. Gravioris operis et muneris functio. FUNDA, æ, f. _Fronde_. USUS: Balearica funda. FUNDĀMENTUM, i, n. _Fondement_, _fondation_. SYN. Solum, sedes, gradus, aditus. )( Perfectio. USUS: Tantum abes a perfectione magnorum operum, ut ne fundamenta quidem jeceris. Sunt hæc fundamenta firmissima pacis et libertatis, quibus nititur respublica. Fundamenta et robur quæstionis, defensionis. Aream occupare fundamentis. FUNDĬTOR, ōris, m. _Frondeur_. USUS: Expedita funditorum et sagittariorum manus. FUNDĬTUS, _De fond en comble_. SYN. Prorsus. USUS: Funditus evertere, perdere, tollere fidem, amicitiam, religionem. Cf. Penitus. 1. FUNDO, as, avi, atum, are, a. _Asseoir solidement_, _fonder_, _bâtir_. SYN. Stabilio, constituo; fundamentum jacio, pono, ago. ADV. Accurate, vere, præclare. USUS: Magis laboribus fundatum imperium, multa virtute stabilita libertas. Illud maxime vestrum fundavit imperium. Status reipublicæ fixus et fundatus. Fundatæ opes, atque optime constitutæ. Fundare ordinem, (Fundatorem esse, VULG.), _fonder un ordre religieux_. Latine: Condere familiam sacram; auctorem, parentem, conditorem esse sacri alicujus instituti. Cf. Servo, Conservo. 2. FUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_, _verser_; _jeter_, _lancer_. SYN. Emitto, edo. ADV. Æqualiter, late, incondite, latius, latissime, numerose, volubiliter orationem. USUS: 1. Quæ te belluam, non hominem ex utero fudit? 2. Profero, cano, enuntio, _proférer_, _émettre_. Fundere verba, versus, vocem. 3. Gigno, _produire_, _mettre au jour_. Terra flores, fruges, baccas fundit. 4. Dissipo, dispergo, _mettre en fuite_. Magnas hostium copias, exercitum fundere. 5. Diffundo, _se répandre_. Funditur malum latissime. Vitis funditur in omnes partes. FUNDUS, i, _Fonds de terre_, _domaine_, _propriété_. SYN. Possessio, prædium. EPITH. Antiquus, communis, extremus, fructuosissimus, incertus, maritimus, melior, ornatissimus, paternus avitusque, privatus, proximus, publicus, pulcherrimus, suburbanus, venalis. Fundi alieni, nobilissimi, privati, optimi, fructuosissimi. USUS: Fundos suos, aut res rusticas obire vel fructus causa, vel delectationis. His fere rebus fundi fructus, et cultura continetur. Cf. Bona. FŬNĔBRIS, e, gen. com. _Funèbre_. SYN. Lugubris. USUS: Laudatio ad funebrem concionem, _oraison funèbre_. Epulum, vestimentum funebre. Cf. Funus. FŪNĔRO, as, avi, atum, are, a. * _Enterrer avec pompe_. SYN. Sepelio. USUS: Ictu arboris funeratus, _enterré_, _tué_. Cf. Sepelio. FŪNESTO, as, avi, atum, are, a. _Souiller par un meurtre_. SYN. Quasi funere inquino, fœdo. USUS: Humanis hostiis Deorum aras funestare, _profaner les autels des dieux_. Curiam inflammari, incendi, funestari. FŪNESTUS, a, um, _Funeste_, _mortel_. SYN. Inquinatus, perniciosus. USUS: Pestifer et funestus magistratus. Funesta reipublicæ pestis. Dies non funesta. FUNGOR, eris, functus sum, fungi, d. _S’acquitter de_. SYN. Præsto, exerceo, facio, efficio, colo. USUS: Fungar officio, quo tu functus es in meo luctu. Munere, omni fortuna prospere fungi. Cf. Facio. FUNGUS, i, m. _Champignon_. FŪNĬCŬLUS, i, m. _Petite corde_. USUS: Funiculus e puppi religatus. FŪNIS, is, f. _Corde_, _cordage_. USUS: Convellere, religare, incidere funes. FŪNUS, ĕris, n. _Funérailles_, _obsèques_, _enterrement_. SYN. Exsequiæ, supremæ diei celebritas, exsequiæ funeris. EPITH. Acerbissimum, amplum, aptum, familiare, funestum, justum et indictum, miserum atque acerbum, paternum, perluctuosum. Funera acerba, magna, sumptuosa et lamentabilia. PHRAS. 1. Funus ei satis amplum faciendum curavi, _j’ai pris soin de lui faire d’honnêtes funérailles_. Funere ut honestissimo efferretur, curavi; justa illi facta, persoluta sunt pompa maxima; parentatum est illi honestissime; supremo die quam amplissime ut efferretur, operam dedi. 2. Funus comitati sunt plurimi, _bien des personnes assistaient à l’enterrement_. Exsequias funeris prosecuti sunt plurimi; exsequias ejus plurimi cohonestarunt; funus ejus ducebant, deducebant plurimi; funeri ejus operam dedere plurimi; supremum mortuo honorem persolvere; ad ejus funus curandum, efferendum, ad ejus exsequias celebrandas; ad justa ei solvenda, facienda, peragenda convenere plurimi; in funus ejus venere plurimi, accessere; exsequias funeris, pompam duxere, ad tumulum prosecuti sunt plurimi. Cf. Effero, Exsequiæ, Sepelio. USUS: Funus curare, ducere, efferre; funus facere; funeri operam dare; in funus venire, accedere. Funere efferri. Funeris pompa privare, orbare, spoliare, _priver de sépulture_. FŪR, fūris, m. _Voleur_. SYN. Homo furax. EPITH. Nocturnus. PHRAS. Fur est, _c’est un voleur_. Rapinis, furtis vivit; furari, rapere, compilare aliena solet; trium litterarum homo est, quem si semel ad capsas admiseris, multis custodibus opus sit; cui non plus auri, quam monedulæ committas; qui omnium domos furacissime scrutetur. Nullum hujusmodi tota provincia est everriculum. USUS: Fures earum rerum, quas ceperint, signa commutant. FŪRĀCISSĬMĒ, sup. ab anom. Furaciter. _Comme les voleurs._ USUS: Domos scrutatur furacissime. FŪRAX, ācis, omn. gen. _Enclin au vol_. SYN. Qui facile furatur; qui furtis faciendis animum applicat. Cf. Fur. FURCA, æ, f. _Fourche_. USUS: Hunc sub furca vinctum inter verbera et cruciatus videre potestis? Furcam ferens, _condamné à la peine de la fourche_. FURCĬFER, ĕri, m. _Pendard_, _coquin_. SYN. Scelestus. USUS: Id tu furcifer tibi sumes? FŬRENS, entis, omn. gen. _Égaré_, _hors de soi_, _furieux_. SYN. Furibundus, maximo furore inflammatus, concitus, insanus, vesanus, effrenatus, præceps, mente motus, violentus, qui mentis compos non est; cui mens e sede sua et statione demota est; præcipite amentia homo, qui de potestate, de mente, de consilio exiit. USUS: Furentis et violenti impetus. Furens audacia, scelus anhelans. Furentem et exultantem comprimere. Cf. Insanus, Mente motus. FŬRENTER, _En furieux_. SYN. Furiose. USUS: Furenter irasci. FŬRĬA, æ, _Furie_; _en gén. fléau_, _peste_. EPITH. Teterrima, assiduæ domesticæque. USUS: Illa furia et pestis patriæ, _ce fléau de la patrie_. Furiæ speculatrices, et vindices facinorum. Furiæ agitant et insectantur impios, non ardentibus tædis, sed angore conscientiæ, et fraudis cruciatu. Cf. Conscientia mala. FŬRĬĀLIS, e, gen. com. _Furieux_, _forcené_, _atroce_. SYN. Furens. USUS: Furialis illa vox, _cette voix de furie_. FŬRĬBUNDUS, a, um, _Furieux_, _furibond_. SYN. Mens alicujus furibunda. Crudeles et furibundos impetus latronis retardavit. Cf. Furiosus. FŬRĬŌSĒ, _Comme un furieux_. SYN. Furenter. FŬRĬŌSUS, a, um, _Furieux_, _en furie_. SYN. Furens, furibundus, vesanus, mente incitatus. PHRAS. Homo furiosus, _homme violent, furieux_. Furore captus, repentino ictus furore; amens agitantibus furiis; cui furoris nescio quid objectum; qui furiis agitatur, perterretur, vexatur, torquetur, rapitur, præceps fertur, incitatur. USUS: Furiosa vis cupiditatis quo te rapuit? Mulier non jam morbo, sed scelere furiosa. Fervidum, petulans, furiosum dictum. Cf. Insanus, Furens, Furo. FŬRO, is, ere, n. _Être hors de soi, fou, en délire_; _être en colère, en fureur_. SYN. Insanio, bacchor, furore inflammor; abstrahor a sensu mentis; a me ipso discedo. ADV. Acerrime. PHRAS. 1. Quid ita furis? _Pourquoi ces fureurs?_ Quæ te tanta pravitas mentis tenet, quis furor? Homo amentissime, et in omnibus consiliis præceps, et devie, quæ tibi res, quæ causa istam rabiem, nec enim audaciam appellare velim, accendit? Quis te furor, quæ mentis ad omnia cæcitas exagitat? Quo inflammato isto furore præceps raperis! Quo effrenatus ac prope amens furore ruis? Cujus feræ rabies occupavit animum tuum? Nullumne furori et effrenatæ violentiæ modum impones? 2. En! ut furit, _voyez, comme il est en colère_. En! ut, velut lymphatus, aut Bacchi sacris commotus, ardentibus oculis rabiem ostendat! ut incitata et vecorde mente, ut inusitata rabie in omnes invadat promiscue! ut agitantibus furiis velut lymphatus et attonitus, ira in rabiem versa, rabie accensus, fanatico furore percitus, in rabiem efferatus omnia conturbat! En! ut acriter exardescit! ut furore ardet et scelere! ut eum agitant furiæ, neque consistere usquam patiuntur! En! ut nefario furore instinctus, rapide omnia appetat, nec ruere demens, nec furere desinat! En! ut in rabiem furoremque conversus, nec jam mentis potens discurrat improbus! Cf. Furiosus, Furor. USUS: Qui valetudinis vitio furunt, melancholici dicuntur. Luctu furere et dolore injuriæ. 1. FŬROR, ōris, m. _Fureur_, _colère_, _rage_; _folie_. SYN. Insania, rabies.)(Sanitas. EPITH. Comes sceleris et audaciæ, consceleratus, consularis, credibilis, divinus, effrenatus, exultans, incredibilis, inflammatus, infractus, libidinosus, magnus, maximus, mirus, nefarius, notissimus, perniciosus, præceps, similis, summus, tantus, totus, tribunitius, vetus, vinolentus. PHRAS. Quia litem perdidit, furere cœpit, _pour avoir perdu son procès, il est devenu fou_. Quia causa cecidit, ad insaniam, dementiam, amentiam, furorem redactus est; mente captus est; mentem amisit; mens eum defecit, destituit; incidit in insaniæ morbum, in furorem prolapsus est; a mente, a seipso discessit; de potestate mentis exiit. Cf. Furens. USUS: Furorem esse aiunt mentis ad omnia cæcitatem. Furore occæcari. Furor hominem invadit. Furorem improborum comprimere, sedare, mitigare, _apaiser la colère des méchants_. Furor consedit, remisit, detonuit, consenuit, _sa fureur est calmée_. 2. FŪROR, aris, furatus sum, ari, d. _Voler_, _dérober_. SYN. Furtum facio, compilo, expilo, surripio, averto, interverto, bonis alienis manus affero, aliena in rem meam converto, clam eripio. PHRAS. 1. Nisi attenderis, furabitur, _si vous n’y faites attention, il vous volera_. Nisi attentus ad rem eris, furtum faciet; pecuniam avertet; domum compilabit; prædam faciet; quidlibet, nunc hoc, nunc illud subducet; furti se adstringet; furti se alligabit; viscatis manibus quidquid obvium fuerit, leget; manus ærario afferet; a rebus tuis manum haud abstinebit; qui manus steriles ad te attulerit, gravidas foras reportabit; pecuniam fraude subtrahet. 2. Ex illo libro multa furatus est, _il a emprunté à ce livre bien des choses_. Ab eo auctore multa furatus est, ex illo libro multa sumpsit; quos non ille rivos ex aliorum fluminibus, ex illo fonte in suum agellum deduxit, duxit, derivavit? Hos ille ingenii partus in suam rem convertit. USUS: Furatur aliquid, aut clam eripit, emisse se dicit. Si ego tuum ante legissem, furatum me abs te esse diceres. FURTIM, _En cachette_, _furtivement_. SYN. Clam. )( Palam, libere. USUS: Furtim facere aliquid. FURTĪVĒ, _A la dérobée_, _secrètement_. SYN. Furtim. FURTĪVUS, a, um, _Caché_, _secret_, _clandestin_. SYN. Occultus. USUS: Furtivum iter facere. FURTUM, i, n. _Vol_, _larcin_. SYN. Compilatio, rei alienæ fraudulenta tractatio. EPITH. Apertum, improbissimum, impudens, impudentissimum, manifestum, maximum. Furta minora, magis occulta, illustriora, mira, multo plura et majora, notissima sordidissima, tanta, tam aperta. USUS: Furtum facere. Furti se alligare; furti damnari. Cf. Furor. FŪRUNCŬLUS, i, m. Dimin. ab FUR, _Petit larron_. USUS: Olim furunculus, nunc vero etiam rapax. FUSCĬNA, æ, f. _Fourche (de fer)_, _trident_. SYN. Tridens. FUSCUS, a, um, _Brun_. USUS: Purpura plebeia, et pene fusca, _la pourpre plébienne et presque brune (commune)_. FŪSĒ, _Avec étendue_. SYN. Diffuse, disperse. )( Articulate, distincte. USUS: Fuse lateque disputare et dicere. FŪSĬO, ōnis, f. _Fusion_, _fonte_; _diffusion_. EPITH. Universa. USUS: Fusiones autem deorum. FUSTIS, is, m. _Bâton_. PHRAS. Fustibus vapulavit, _il a été fustigé_. Fuste male mulctatus, male acceptus, percussus est; impactus non levi manu ac repetitis ictibus illi fustis est; fustis vim pondusque sustinere, ferre, pati cogebatur; fustuario male acceptus, mulctatus est; fustibus male contusus est ac dedolatus; onustus fustibus pene exanimis concidit. USUS: Fustem alicui impingere; fustibus implere caput; fuste aliquem coercere. FUSTŬĀRĬUM, ii, n. _Bastonnade_. SYN. Fustium castigatio, verberatio. USUS: Fustuarium meritus. FŪSUS, a, um, _Large_, _abondant_. SYN. Dispersus. USUS: Genus sermonis fusum ac profluens, _discours abondant et plein d’harmonie_. Aer fusus, _air dilaté_. FŪTĬLIS, e, gen. com. _Futile_, _de peu d’importance_. SYN. Vanus, levis. )( Gravis. USUS: Quis non odit vanos, futiles, sordidos, leves? Futilis lætitia. Cf. Vanus, Levis, Ineptus. FŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Futilité_. SYN. Vanitas. USUS: Hæc sunt plena futilitatis et summæ levitatis. Cf. Vanus, Levis, Ineptia. FŬTŪRUS, a, um, _Qui doit arriver_. SYN. Consequens, posterior, reliquus, impendens, eventurus, venturus. PHRAS. Quid futurum sit, nemo scit, _personne ne connaît l’avenir_. Futura quis divinet? Reliqui temporis eventus in incerto est; consequentis, posterioris temporis ratio incerta est; quid dies ferat, plane latet; quid vesper ferat, incertum est. USUS: Prospicere, providere, quod futurum sit. G GĂLĔA, æ, f. _Casque_. SYN. Capitis armatura. EPITH. Ænea. USUS: Loricæ galeæque æneæ. Alii galeas bucculasque tergere. GĂLĔĀTUS, a, um, _Coiffé d’un casque_. USUS: Minerva galeata. Prologus galeatus, _prologue justificatif_. GALLĪNA, æ, f. _Poule_. USUS: Anatum ova gallinis supponimus. GALLĪNĀCĔUS, a, um, _De poule_. USUS: Galli gallinacei, _coqs_. GALLĪNĀRĬUS, ii, m. _Poulailler_, _qui élève la volaille_. SYN. Qui gallinas curat. GALLUS, i, m. _Coq_. EPITH. Gallinaceus. USUS: 1. Galli victi silere solent, canere victores. Tegallorum, illum buccinarum cantus exsuscitat. 2. Oriundus e Gallia, _Gaulois_. Galli robore, Pœni calliditate, Græci artibus valent. GĀNĔÆ, ārum, f. pl. _Taverne_, _lieu de débauche_. SYN. Loca libidini et helluationibus apta, lustra. USUS: Ganearum fumus et nidor. GĀNĔO, ōnis, m. _Coureur de cabarets_, _mauvais sujet_. SYN. Helluo. EPITH. Facinorosissimus, egentissimus, cincinnatus. USUS: Quis ganeo, quis nepos. Cf. Nepos. GANNĬO, is, ire, n. _Grogner_. USUS: Quid ille gannit, quid vult? _Que marmotte-t-il, que veut-il?_ GARRĬO, is, īvi et ii, ītum, ire, n. _Bavarder_. SYN. Loquor sine delectu, garrulus, loquax sum. PHRAS. 1. Libenter garrit, _il aime à babiller_. Homo loquax est et odiosus: garrit, quidquid in buccam venit; totis diebus tinnit; linguæ immodicæ est et garrulus; futili et importuna loquacitate omnibus obstrepit; linguam gerit impense liberam et expeditam. 2. Inepte garrit, _il parle à tort et à travers_. Quidquid in buccam venit, deblaterat, effudit; garrit, quo neque pes, neque caput compareat; rimarum plenus est, hac, illac perfluit. Cf. Loquor. USUS: Garrimus, quidquid in buccam venerit. GARRŬLUS, a, um, _Babillard_. SYN. Loquax. USUS: Garrulus ventosæ et immodicæ loquacitatis. Cf. Garrio. GAUDĔO, es, gāvīsus sum, ere, n. _Se réjouir_. SYN. Lætor, exulto, triumpho; lætitia, gaudio exulto; gaudio triumpho; lætitia afficior. PHRAS. 1. De prospero rerum tuarum successu immortaliter gaudeo, _je me réjouis infiniment de l’heuereux succès de vos affaires_. Lætitia exsulto; gaudio efferor et exsilio. Res tuæ secundæ mihi summæ jucunditati sunt; capio ex illis voluptatem non mediocrem; res tuas eo esse loco cum intueor, summa lætitia profundor; omnibus lætitiis incedo; nimio gaudio pene desipio. Vix capio eam voluptatem, quæ ex rerum tuarum prospero successu enata mihi est. Ex florentissimo rerum tuarum statu lætitiam capio, voluptatem haurio incredibilem. Res tuas tam florentes cum aspicio, cumulor gaudio ingenti; lætitia efferor et triompho. 2. Mire gavisus sum, _je me suis grandement réjoui_. Tanta lætitia auctus sum, pene ut non constarem mihi; incredibili gaudio sum elatus; manus sustuli ego et amici, tuumque gaudium gaudebamus. Etsi turpis est effusio animi, et lætitia exsultans, gestiens, immoderata, comprimere tamen vim gaudii non potui; vix præ gaudio mei compos fui; superfundenti se lætitiæ non temperavi; lacrimæ mihi gaudio manarunt; tanta mihi lætitia oborta est, ut in vultum erumperet, ut voce manibusque lætitiam animi significarem. Cf. Lætus, Lætor, Jucundus, Gaudium. GAUDĬUM, ii, n. _Joie_. SYN. Lætitia, voluptas. EPITH. Commune, exile, falsum, incredibile, insatiabile, maximum, nimium, summum. Gaudia perpetua, plena, vera. PHRAS. Novus is honor magnum mihi gaudium attulit, _cette nouvelle dignité m’a comblé de joie_. Ingenti me gaudio complevit, implevit; lætitia me extulit; animum gaudio explevit; in lætitiam insolitam me conjecit; delibutum gaudio me reddidit; lætitiam incredibilem mihi objecit; voluptate liquidissima me perfudit; lætitiam mihi præbuit; liberalissima me voluptate cumulavit; suavissimæ mihi voluptati fuit. Cf. Delecto. USUS: Gaudio affici, compleri, perfundi, cumulari. Gaudio efferri, exsilire, exsultare, triumphare. Gaudium erupit. Infausto nuntio publica gaudia contaminare. Cf. Lætitia. GĀZA, æ, f. _Trésor royal_; _en gén. richesses_. Vox persica. SYN. Ærarium, pecunia, thesaurus, regiæ opes, bona fortunæque. EPITH. Maxima, regia, Gazæ pacatissimæ atque opulentissimæ. USUS: Ab auro gazaque regia manus abstinuit. Omnium locupletum fortunæ, omnium provinciarum fructus, omnium regum bona, vectigalia, divitiæ, Persicam gazam non adæquant. Cf. Divitiæ, Copia. GĔLĬDĒ, TRANSL. _Froidement_; _mollement_. USUS: Res omnes gelide timideque ministrare. GĔLĬDUS, a, um, _Glacé_. SYN. Frigidus. USUS: Gelidæ fontium perennitates, _sources toujours fraîches et courantes_. GĔLŪ, indecl. n., adhibetur fere tantum abl. sing. _Glace_. SYN. Glacies. USUS: Hiems rura gelu claudit. Perpetuo gelu locus riget. Cf. Frigus, Hiems. GĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Redoublement_. Figura, _seu_ exornatio verborum. GĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Duplico. GĔMĬNUS, a, um, _Double_; _semblable_. SYN. Similis. USUS: 1. Par est avaritia, similis improbitas, eadem impudentia, gemina audacia, _leur audace va de pair_. 2. Duplex, _double_. Vos geminæ voragines reipublicæ. Gemini fratres, _jumeaux_. GĔMĬTŬS, ūs, m. _Gémissement_. SYN. Suspirium, vox dolore expressa. EPITH. Lamentabilis, imbecillus, adjectus, flebilis, liber, magnus, maximus, tantus. Gemitus acerbi, miseri. USUS: Tota urbe gemitus factus et fletus; lamentatio, ejulatio toto foro. GEMMA, æ, f. _Pierre précieuse_. SYN. Lapillus pretiosus. EPITH. Prægrandis; gemmæ clarissimæ, durissimæ, fulgentes, magnæ; multæ, plurimæ. PHRAS. Vestis ornata gemmis, _vêtement enrichi de pierres précieuses_. Vestis distincta gemmis; fulgentibus gemmis illuminata; quam internitentes gemmæ distinguunt; vestis inclusis auro gemmis ornata. USUS: 1. Poculum ex auro gemmis distinctum clarissimis. 2. Oculus in stirpibus, _bourgeon_, _œil (de la vigne)_. Gemma in vitibus, ineunte vere. GEMMO, as, avi, atum, are, n. _Bourgeonner_. USUS: Gemmare vites rustici dicunt, sitire agros, lætas esse segetes, luxuriem esse in herbis. GĔMO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Gémir_. SYN. Gemitum facio, ingemo, ingemisco. )( Lætor. PHRAS. Turpe est viro forti gemere, _un homme courageux ne doit jamais se plaindre_. Malis suis ingemere; ejulatus, complorationes, voces indecoras edere; miserum se et infelicem lamentari, appellare. Turpe est miseros, crebros edere gemitus; lamentis et suspiriis se conficere. Cf. Lugeo, Luctus. USUS: Gemere tuam fortunam non desinam et lugere. GĔNÆ, ārum, f. pl. _Joues_. SYN. Malæ. EPITH. Exlangues, subjectæ, leviterque eminentes, pilosæ. USUS: Pilosæ genæ. Muliebres lacerationes genarum. GĔNĔĀLŎGUS, i, m. _Généalogiste_, _auteur de généalogie_. SYN. Qui de originibus scribunt. Huc pertinent: 1. Arbor genealogica, _arbre généalogique_. Gentis in stirpes et capita descriptio, tributio. Cognationum singularum ab uno stipite ducta designatio. Cognationis universæ in singula familiæ capita facta partitio. 2. Genealogiam facere, _faire une généalogie_. Generis seriem describere, explicare; generis seriem a capite arcessere ac persequi. Generis stirpes et capita a primo stipite deducere, recensere, percensere. Ab ultimis majoribus generis gradus singulos ducere, deducere, evolvere, explicare. GĔNER, ĕri, m. _Gendre_. SYN. Maritus filiæ. GĔNĔRĀLIS, e, gen. com. _Général_, _universel_. SYN. Communis, universus, confusus, late manans, ad multa pertinens, late patens. PHRAS. 1. (Generalissimus, VULG.), _généralissime_, _commandant en chef de toute l’armée_. Exercitus imperator summus. Cui summa belli administrandi permissa est; penes quem in gerendo bello summa imperii est; bello gerendo cum summa potestate præfectus. Princeps ducum militarium; dux delectus ad bellum gerendum; cui summa imperii bellici delata, mandata est; ad quem summa imperii bellici rediit, translata est. 2. (Generalis Marescallus. VULG.), _maréchal de camp_. Supremus castrorum præfectus. 3. Generalis armorum præfectus, _grand maître de l’artillerie_. Rei tormentariæ cum imperio præfectus. 4. (Generalis vigiliarum magister, VULG.), _grand prévôt de l’armée_. Supremus vigiliarum præfectus; vigiliis cum summa potestate præfectus; aciei structor. 5. (Generalis Auditor, VULG.), _avocat général_. Prætor, judex causarum militarium supremus. 6. (Generalatus, VULG.), _généralat_. Imperium armorum. Imperii summa bellique administrandi; _aut_: Præfectura suprema legionis. 7. (Generalitas, VULG.), _généraux_. Delecti ordinum militarium præfecti. Ordinum militarium duces, principes. 8. (Generalis ordinis, VULG.), _général_, _supérieur d’un ordre religieux_. Summus religiosæ familiæ præfectus, moderator. Religiosæ familiæ summo cum imperio præfectus. Penes quem religiosi imperii summa est. USUS: Generale quoddam decorum est, quod in omni honestate versatur. GĔNĔRĀLĬTER, _Généralement_. SYN. Communiter, una comprehensione. USUS: Generaliter aliquid definire. (VULG. Universaliter). GĔNĔRĀTIM, _En général_, _en masse_. SYN. Generaliter, universe. USUS: Non nominatim, sed generatim instituta proscriptio. Quid singillatim potius, quam generatim loquar? sed generatim quæritur, an? GĔNĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui engendre_, _père_. SYN. Genitor. GĔNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Engendrer_, _produire_, _faire_, _créer_. USUS: Gigno, creo, procreo. USUS: Hominem generavit et ornavit DEUS. An mundus nullo sit generatus ortu. Unde sit generatus, ortus, concretus. Liberos generare, procreare, gignere. GĔNĔRŌSUS, a, um, _De bonne famille_; _magnanime_, _généreux_. SYN. Qui altiore animo est; magnanimus, præstans, magnificus, clarus. PHRAS. Qui generosa stirpe natus est, is magis bonis artibus ac virtuti studere debet, _tout enfant de noble famille doit surtout se livrer à l’étude des belles-lettres et à l’acquisition de la vertu_. Quicumque loco honesto natus, ei major, quam cæteris colendi præclara studia necessitas imponitur. Quicumque claro, non obscuro, summo loco natus est; quicumque claris parentibus natus est; qui ex nobili familia, clara stirpe ortus est; qui præcipuæ inter cives conditionis est; qui egregia, nobili, illustri domo natus est, majori, quam quivis alius, urgetur virtutis exercendæ necessitate. Ad honestissimos quosque, ad honoratos, primarios in primis pertinent bonorum artium ac virtutis studia. Quem familiæ nobilitas, natalium splendor commendat, eum ad liberalium doctrinarum studia, ad studium summæ laudis, ad omnem laudem et decus eo studiosius incumbere; ad excellentem omnium rerum cupiditatem eo vehementius incitari oportet. Habet hoc nobilitas, familiæ splendor, ut vitæ laudabiliter et cum virtute traducendæ, non modo occasionem, verum etiam causam, neque causam tantum, sed etiam necessitatem afferat. Cf. Nobilis. USUS: Civili et generosa stirpe profectus. Forma magnifica et generosa. Generosus equus umbra quoque virgæ regitur, ignavus ne calcari quidem concitatur. Cf. Animus magnus, Expositus, Fortis. GĔNĪĀLIS, e, gen. com. _De fête_, _de réjouissance_. SYN. Voluptuarius, nuptialis. USUS: Lectus genialis. GĔNĬCŬLĀTUS, a, um, _Noueux_. SYN. Geniculis distinctus. USUS: Culmus geniculatus. GĔNĬTĀLIS, e, gen. com. _De naissance_. Genitalis dies, lux, _jour de naissance_. Genitalis terra, sedes, genitale solum, _sol natal_, _patrie_. SYN. Gentilitius. GĔNĬTOR, ōris, m. _Père_. SYN. Generator. EPITH. Optimus et præstantissimus. USUS: Imitari genitorem et effectorem suum. GĔNĬTRIX, īcis, f. _Mère_. SYN. Mater, procreatrix. GĔNĬUS, iī, m. _Génie_; _appétit_, _gourmandise_, _plaisir de la table_. USUS: Curare genium, indulgere genio, _faire bonne chère_, _se livrer au plaisir_. Defraudare genium, _faire maigre chère_, _vivre chichement_. GENS, entis, f. _Race_, _nation_. SYN. Natio. EPITH. Acuta et controversa, barbara aut immanis, fallacissima, vera, fortis, humana, docta, mansueta, fera, sæva. Gentes antiquæ, multitudine innumerabiles, locis infinitæ, omni copiarum genere abundantes, bellicosæ, efferatæ, extremæ atque ultimæ, armatæ, finitimæ immanissimæque inimicæ, infidæ, incognitæ, integræ, integerrimæ, pacatissimæ, majores, maximæ, minores, multæ, plurimæ, tantæ ultimæ, universæ. USUS: 1. Gentes, immanitate barbaræ, multitudine innumerabiles, locis infinitæ. Cæteræ nationes et gentes. Propior est ejusdem gentis, nationis, linguæ. Ubi gentium sumus? 2. Genus, familia, _famille_. Gens Valeria, Cornelia, majorum _vel_ minorum gentium patritii. Dii minorum gentium. GENTĪLIS, e, gen. com. _Qui appartient à la race ou à la famille_. USUS: Gentiles sunt, qui inter se eodem sunt nomine ab ingenuis oriundi. Homines deorum quasi gentiles sunt. Degere in gentilium et agnatorum potestate. GENTĪLĬTAS, ātis, f. _Parenté en ligne collatérale_, _famille_. SYN. Gentilium jus, conditio, ratio, habitudo, nexus. USUS: De toto gentilitatis jure disputandum fuit. GENTĪLĬTĬUS, a, um, _Propre à une famille_. SYN. Genti et generi communis. USUS: Gentilitia sacra, _sacrifices héréditaires dans une famille_. GĔNU, n. indecl.; pl. gĕnŭa _vel_ gēnuă, genuum, _Genou_. SYN. Nodus, in quo femora desinunt, cujus pars posterior poples. EPITH. Dexterum, flexum, sinistrum. PHRAS. 1. Ad genua advolvi, _se jeter ou se prosterner aux genoux de qqn_. Se ad pedes alicujus projicere; ad pedes accidere; genibus alicujus advolvi; ad genua alicujus jacere, volutari; ad pedes alterius se provolvere, prosternere, abjicere; ad alicujus pedes procumbere; ad genua se submittere. 2. Genua flectere, _fléchir le genou_, _s’agenouiller_. In genua subsidere, procumbere; genua ponere, submittere; in genua provolvi. Cf. Flecto. USUS: A genibus supplicem repellere. Genu flexo, positis in terra genibus, _à genoux_. Genu innixus. GĔNUĪNUS, a, um, _Naturel_; _de la joue_, _de joue_. SYN. Proprius. USUS: Dentes genuini dicti, _dents molaires_. GĔNUS, ĕris, n. _Race_, _famille_. SYN. Familia, stirps. PHRAS. 1. Utrique illustre genus est, _tous deux sont d’une naissance illustre_. Ambo summo loco nati, prosapia sunt illustri; genere inter suos clarissimo orti; ad illustrissimos majores genus suum et originem referunt; familiam suam a prima stirpe ad hanc ætatem ordine enumerare possunt; ambo sunt vetustæ prosapiæ et multarum imaginum; summo, honoratissimoque genere nati; claritudine generis præcellunt; claritate natalium sunt insigni. Cf. Nobilis, Generosus. 2. Genere humili et obscuro natus est, _il est né de parents obscurs_. Ipse sui generis est initium; videtur ex se natus; est unus de multis terræ filius. Cf. Ignobilis. USUS: 1. Genus est notio ad plures differentias pertinens. Genus humanum. 2. Ratio, modus, discrimen, res, ordo, _espèce_, _nature_, _sorte_, _manière_. Tuum consilium de toto genere belli. Prudentia tua in omni genere singularis. Varia furandi genera. In omni genere et varietate artium excellere. 3. Familia, stirps, _souche_, _extraction_. Genus ab aliquo ducere, ementiri. Nobili genere ortus, natus. GĔŌGRĂPHĬA, æ, f. _Géographie_. GĔŌMĔTRA _vel_ GĔŌMĔTRES, æ, m. _Géomètre_. USUS: Geometræ, Musici, Grammatici. GĔŌMĔTRĬA, æ, f. _Géométrie_. USUS: In Geometria lineamenta, formæ, intervalla, magnitudines. Geometriam discere, tractare, in summo honore habere. GĔŌMĔTRĬCUS, a, um, _Géométrique_. USUS: Geometricum quid explicare. GERMĀNĒ, _Fraternellement_. SYN. Fraterne. GERMĀNĬTAS, ātis, _Fraternité_. SYN. Communio sanguinis. (VULG. Fraternitas). USUS: Moveat te horum pietas, moveat germanitas. GERMĀNUS, a, um, _De frère_, _fraternel_. SYN. Ex eadem stirpe et genere orti, præsertim fratres et sorores. USUS: 1. Hic cum mutilum nescio quid locutus est, germanum se Thucydidem arbitrabatur. Frater germanus, soror germana. 2. Verus, sincerus, _vrai_, _véritable_. Num hoc germanum esset? Veteres illi et germani Latini. Veræ et germanæ justitiæ effigies. 3. Similis, _semblable_. Homo Stoicis germanissimus, _un Stoïcien tout pur_. GERMEN, ĭnis, n. _Rejeton_. USUS: Alieno ex sanguine germen. GĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Faire_, _exécuter_. SYN. Facio, administro, servo. ADV. Abstinenter se, acerbe bellum, apte, auspicato, bene negotium, constanter se, excellentius, felicius, felicissime, fortiter, fortuito, graviter consulatum, honeste, juste bellum, libenter negotium, libere se, magnificentissime consulatum, male negotium, malitiosius rem mandatam, modeste, se negligentius, omnino nihil jure. Optime rempublicam, otiose negotium suum, palam rem, perdite se, pie bellum, præclare negotium, privatim, publice, sanctissime se, severe consulatum, submissius se, teterrime se in provincia, truculentius se, turpissime se, tuto magistratum, valde bene, valde honeste. Geri bene, obscure quid, pulcherrime. PHRAS. 1. Bene se gerit, _il se conduit bien_. Eximia ejus in rebus gerendis opera exsistit. Ejus labor in reipublicæ negotiis caste integreque versatur. Egregia ejus in tota vitæ ratione virtus enitet; excellenter, sanctissime et prudenter se gerit. In rebus tractandis præcipua est ejus gloria, virtus eximia; operam dat, ne quis civium virtute præstet. Exemplo et spectaculo est omnibus. In eo munere ita se tractat, ut venire in contentionem cum laudatissimis possit. 2. Male se gerit, _il se conduit mal_. Turpissime, flagitiosissime se gerit; res libidine gerit, non ratione; admodum degeneravit; veteres suas laudes imminuit; nihil fortiter, nihil moderate gerit; ejus opera non sat caste in eo munere versatur; multa superbe, multa libidinose facit. 3. Munus suum bene gerit, _il s’acquitte bien de son emploi_. Munus suum, provinciam cum laude sustinet; partes officii omnes egregie tuetur, colit; muneri suo satisfacit; nihil in eo officii ad exsequendum munus suum desideres, exspectes; nihil in muneris functione curæ aut diligentiæ prætermittit; muneris sui partes non languide aut indiligenter præstat. Pro rege se gerit, _il se conduit en roi_. Partes sibi regis sumit; personam regis in republica tuetur. USUS: 1. Susceptum negotium pro tua fide et diligentia ex voluntate Cæsaris gerito. Bene sapienterque rempublicam gerere. Inimicitias, bellum, personam rem alicujus gerere. Ingenium muliebre, animum laude dignum gerere. 2. Vivo, me exhibeo, _cum vocibus_: me, te, _se conduire_, _se comporter_. Turpissime, male, prudenter se gerere. Gerere se pro cive, se _comporter comme un citoyen_. 3. Morem gerere, obtemperare, _être complaisant pour qqn, condescendre à ses désirs_. GESTĬO, is, īvi et ii, ire, n. _Tressaillir de joie_. SYN. Gestu corporis desiderium rei ostendo, prægestio; studio, lætitia efferor; tanta lætitia affectus sum, ut mihi vix constem. )( Mœreo, afflictus sum. ADV. Temere. PHRAS. Nimia voluptate gestio, _je suis au comble du bonheur_. Exsulto gaudio; onustum lætitia pectus apporto; vix apud me sum, ita gaudio animus colliquescit; gaudio pene desipio. Cf. Gaudeo. USUS: Gestio scire omnia. Lætitia gestire. GESTĬO, ōnis, f. _Gestion_, _action de gérer_. SYN. Actio, tractatio. USUS: Gestio negotii. GESTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_. SYN. Fero, porto, sustineo. USUS: Male sustinenti arma scutum quoque, quod gestabat, excidit. GESTŬS, ūs, m. _Geste_. SYN. Actio, motus corporis. EPITH. Imminens, scenicus, venustus. USUS: Gestum agere; gestu decenti moveri; gestum elegantem habere. In gestu nimium esse. Nimio gestu uti. Histrionum aliqui gestus ineptiis non vacant. GĪGANTES, antum, m. _Les géants_. USUS: Gigantum more pugnare cum diis. Cf. Magnus. GIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. _Engendrer_. SYN. Genero, creo, procreo, suscipio. TRANSL. Pario. ADV. Aliunde. USUS: Ad majora quædam nos natura genuit. Inde pax extraneis gignetur. Liberos genuit, sustulit. GLĀCĬES, ēi, f. _Glace_. EPITH. Liquefacta, dilapsa. PHRAS. 1. Glacies fit, _il gèle_. Aquæ gelu durantur, constringuntur; aquilonibus durescit humor. Aquæ gelu clauduntur, adstringuntur. Aqua nivibus et pruina concrescit. 2. Per glaciem ingredi, _marcher sur la glace_. Per nudam glaciem fluentemque labem liquescentis nivis ingredi. 3. Lubrico vestigio per glaciem decurrere, sese agere, se invehere, _glisser_. Per glaciem labi; fluente vestigio ferri, deferri; glaciem fluente vestigio decurrere, emetiri. 4. In glacie prolabi, _tomber sur la glace_. Labi, prolabi in lubrico; fallente vestigio cadere; fallente pede prolabi. 5. In glacie pedem figere non possum, _je ne puis fixer le pied sur la glace_. Gradienti planta nusquam consistit, constat; fugiente, fluxo, instabili gressu inceditur; pedes insistere nusquam possunt; via lubrica pedes fluunt. USUS: Glacies calore liquefacta et dilapsa, diffunditur. Glacies tepefacta tabescit. Indurata glacies. Cf. Hiems, Frigus, Gelu. GLĂDĬĀTOR, ōris, m. _Gladiateur_. SYN. Lanista, mirmillo. EPITH. Amens, bonus, rudis, bustuarius, certissimus, confectus, saucius, crudelissimus, dictatorius, furiosus, importunissimus, mediocris, nefarius, nequissimus, nobilis, sceleratus, sceleratissimus, timidus, vetus, vetulus. Gladiatores nobiles, nobilissimi, theatrales. USUS: Ex mirmillone dux, e gladiatore imperator. Plurimarum palmarum vetus et nobilis gladiator. GLĂDIĀTŌRĬUS, a, um, _De gladiateur_. USUS: Certamen gladiatorium. Gladiatoria corporis firmitas. GLĂDĬUS, ii, m. _Glaive_, _épée_. SYN. Sica, pugio, ensis. EPITH. Cruentus, fulgens, plumbeus, reconditus in vagina, strictus, vacuus vagina. PHRAS. 1. Gladium evaginare, _tirer l’épée du fourreau_. Gladium nudare, stringere, distringere, e vagina educere; gladium educere. 2. Gladium in vaginam recondere, _remettre l’épée dans le fourreau_. Vaginæ reddere; gladium condere. USUS: Gladio plumbeo jugulare aliquem, levi futilique argumento oppugnare, _avec une épée de plomb (avec un sabre de bois)_, _c. à d._, _sans peine_. (PROV.). Suo gladio se jugulat, _il se frappe de ses propres armes_. Suo dicto se capiendum præbet. Gladiis rem gerere, _se battre en duel_. In gladium incumbere, _se percer de son glaive_. Gladio confici, _être tué d’un coup d’épée_. GLANDĬFER, a, um, _Qui porte des glands_. USUS: Glandifera quercus. GLANS, dis, f. _Gland_, _fruit du chêne_. SYN. Nux e quercu. USUS: Sues glande pascuntur. GLĀRĔA, æ, f. _Gravier_. SYN. Arena, _vel_ lapides minutissimi cum arena. GLĒBA, æ, f. _Motte de terre_, _glèbe_. USUS: Injecta gleba tumulis. GLĬSCO, is, ere, n. _Croître_, _se développer_. SYN. Cresco. USUS: Ad juvenilem libidinem copia voluptatum gliscit, ut ignis, oleo, _enflamme_. GLŎBŌSUS, a, um, _Rond_, _sphérique_. SYN. Rotundus. USUS: Stellæ globosæ. Globosus mundus. GLŎBUS, i, m. _Globe_. EPITH. Cœlestis, eminens, extimus, habitabilis, cultus, medius. USUS: Terræ globus, stellarum globi. GLŎMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _grouper_, _accumuler_. USUS: Glomerare clades. Venæ inter se glomerantur. GLŌRĬA, æ, f. _Gloire_. SYN. Claritas, splendor, lux, amplitudo. )( Turpitudo, probrum. EPITH. Abjecta, admirabilis facti, æterna, non æterna sed ne diuturna quidem, aliena, amplissima, antiqua, antiquior, bellica, pura, comes mortis, comes recte factorum, communis cum aliquo, continuata, divina, dulcis, eximia atque immortalis, dulcior, falsa, ficta, frequens de aliquo, illustris et pervagata, illustrior, immensa, intemperans, non insolita adolescentibus, justa, merita, magna, major, maxima, militaris, minor, muliebris, navalis, necessaria, salutaris alicui, nota, nova, par, paterna, avita, popularis, præstantior omni patrimonio, virtutis præstantissima, pristina, propria ingenii, sempiterna, singularis, solida veraque, stabilis, summa, perfecta, tanta bonorum, sibi necessaria, et salutaris, gravis, solida, verissima, universa. PHRAS. 1. Gloriæ appetens est admodum, _il désire beaucoup la gloire_. Fertur ille vir gloria; flagrat, volitat, ardet cupiditate laudis; summus ardor mentis ad gloriam eum rapit; in concupiscenda gloria modum non novit; gloriæ stimulis, æstu ingenti agitur. Mirum in modum dulcedine gloriæ tangitur, capitur, excitatur. 2. Gloriam etiam inanem cupide quærit, _il recherche même un vain renom_. Inanem etiam venatur, aucupatur gloriam; popularis auræ captator est; umbras etiam falsæ gloriæ consectatur; adumbratam etiam gloriæ imaginem consectatur; laborem nullum refugit, ut aliquod falsæ choragium gloriæ comparet. 3. Quam sis gloriæ cupidus, non ignoro, _je sais combien vous désirez la gloire_. Omnes tuos ad laudem impetus novi. Quam sis ad laudem propensus, inclinatus; quanti sit apud te laus; quantum labores de laude; quam vehementer in laudem incumbas; quam laudi servias, studeas; quo studio laudem sequaris, quæ tua sit laudis cupiditas, præclare novi, habeo cognitum. 4. A puero gloriæ cupidus eras, _dès votre enfance, vous désirez la gloire_. Jam inde a pueritia gloriæ studio atque amore flagrabas; inflammatus ad gloriam a puero fuisti. Spectasti gloriam ante omnes res a primis annis; ab ineunte ætate erat tibi gloria omnium rerum antiquissima; tibi gloria in animo erat; tibi gloria in oculis erat; in amoribus erat; in desideriis erat. A puero laudis cupiditate, studio gloriæ ferebare; gloria ducebaris; laudis studio trahebaris, ad gloriam ferebaris; laudis amore tenebaris, capiebaris; ex laude pendebas; æstu gloriæ percitus eras; gloriæ stimulis agitabaris. 5. Ex laboribus tuis gloriam immortalem consequeris, _vos travaux vous procureront une gloire immortelle_. Quos nunc suscipis labores, ii te apud posteros æterna gloria donabunt, afficient, illustrabunt, ornabunt, decorabunt; tuum nomen immortalitati commendabunt; ab hominum oblivione, et interitu vindicabunt; tui nominis famam in omnes temporum ætates dissipabunt; tuum nomen posteritati tradent omnium sermonibus et scriptis exornandum, extollendum, celebrandum, honestandum, tuendum. Editis tot immortalibus operibus id consecutus es, ne dies tui nominis famam delere possis, ut omnis de te posteritas loquatur, ut tuas laudes litteræ ac monumenta loquantur; nullæ ut litteræ de tuis laudibus conticescant; nulla erit tam surda posteritas, nulla tam ingrata fama, quæ non in cœlum susceptos labores tuos debitis laudibus ferat. 6. Nihil aliud, quam divinam gloriam intendo, _je n’ai en vue que la gloire de DIEU_. Ad DEI gloriam omnia refero; divinam unice gloriam in omnibus specto; nihil ago, quod non sit cum divina gloria conjunctum. Prima mihi, præcipua, antiquissima est divinæ gloriæ propagandæ cura. Meorum consiliorum, actionum mearum finis est major DEI gloria. Omnibus in rebus divinus mihi honor propositus est. Ante omnia mihi divinus honor est; summo apud me loco divinus honor est; is primum apud me locum obtinet; actionum mearum norma quædam, et regula est; semper est ante oculos. Huc mentem intendo; huc animum refero; huc specto; ad hunc finem consilia, cogitationes, mentis aciem intendo. Cf. Fama. USUS: Gloria est frequens de aliquo fama cum laude; illustris et pervagata multorum et magnorum in suos, patriam, humanum genus fama meritorum; consentiens laus bonorum, incorrupta vox bene judicantium de excellente virtute, cujus gradibus videntur homines in cœlum ascendere. Ex omnibus virtutibus, præmiis amplissimum est gloria. 1. Gloriam appetere, _désirer la gloire_. Quærere, aucupari, venari, captare, consectari; gloriæ servire; ad gloriam virtutis via grassari. 2. Gloriam acquirere, _se couvrir de gloire_. Parere sibi amplissimam gloriam, capere, consequi, adipisci; in gloriam venire, gloriam sibi comparare. 3. Gloriam augere, _augmenter sa gloire_. Alere, multiplicare, duplicare, amplificare. 4. Gloriam minuere, _perdre son renom_. Imminuere, infringere. 5. A gloriæ studio aliquem revocare, refrenare, _détourner qqn d’un désir immodéré de la gloire_. 6. Gloriam abjicere, _mépriser la gloire_. 7. Gloria florere, circumfluere, _être renommé_. 8. Gloriam in se transmovere, _s’attirer la gloire_. Cf. Fama, Honor, Laus, Amplitudo, Existimatio, Arrogans, Ambitiosus, Superbus. GLŌRĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de se glorifier_. USUS: Gloriatione digna est beata vita, _la vie heureuse mérite qu’on s’en glorifie_. GLŌRĬŎLA, æ, f. _Faible gloire_. USUS: Etiam hisce eum gloriolæ insignibus ornemus. GLŌRĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Se glorifier_. SYN. Prædico, gloria me et prædicatione effero. ADV. Honeste, bene, insolenter, intolerantissime de divitiis, quadammodo, recte. PHRAS. De sua nobilitate valde gloriatur, _il tire vanité de sa noblesse_. De majoribus se jactat insolentius; venditat genus suum; sublatius de se deque natalium splendore asciscendæ laudis causa prædicat, dicit, loquitur; est in hoc homine summa venditatio generis atque ostentatio. Martem ipsum sui generis conditorem fert immodicus sui æstimator, præ se ignobiles omnes et plebeios prædicat; laudat venditatque genus suum homo inepte gloriosus; jactatio generis ac venditatio confessa in hoc homine vitia sunt. Cf. Jacto, Ostentatio. USUS: De divitiis, de rebus gestis insolenter gloriaris. GLŌRĬŌSĒ, _Avec gloire_, _glorieusement_. SYN. Magnifice, elate. USUS: De seipso gloriosius prædicare. GLŌRĬŌSUS, a, um, _Glorieux_, _honorable_; _fier_, _présomptueux_. SYN. Ostentator: clarus, amplissimi nominis. PHRAS. Gloriosum id ducebat, _il regardait comme honorable de_.... In gloria id ponebat; amplum, et ad memoriam insigne id putabat; pulcherrimum id sibi fore ratus; decus id suum arbitratus est. USUS: 1. Militem gloriosum imitaris, _vous imitez le soldat fanfaron_. 2. Præclarus, qui in maxima gloria est et gratia, _glorieux_, _illustre_, _renommé_. Mihi exilium ad reipublicæ rationes gloriosum fuit. Facta illustria et gloriosa. Magnifica et gloriosa ostentatio civitatis. Cf. Clarus, Gloria, Ostentator, Fama. GLŪTĬNĀTOR, ōris, m. _Celui qui colle_. USUS: Librorum glutinatores, _relieurs_. GNĀRUS, a, um, _Qui sait_, _qui connaît_. SYN. Peritus, sciens. USUS: Gnarus reipublicæ. Gnarus malorum impendentium. Gnari, prudentes locorum. Cf. Peritus. GNĀTUS, i, m. _Fils_. SYN. Filius. GNĀVĬTER, _Avec ardeur_. SYN. Diligenter. USUS: Gnaviter pugnare, agere. GNĀVUS, a, um, _Ardent_, _habile_. SYN. Strenuus, celer. Cf. Diligens. GRĂBĀTUS, i, m. _Lit_, _grabat_. SYN. Lectulus. GRĂCĬLIS, e, gen. com. _Mince_, _grêle_. SYN. Tenuis corpore, macilentus. USUS: Virgo gracilis. GRĂCĬLĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _maigreur_. SYN. Corporis habitudo tenuior, subtilitas. )( Crassitudo. EPITH. Summa. USUS: Est in illo summa gracilitas et infirmitas corporis. GRĂDĀTIM, _Par degrés_, _graduellement_. SYN. Gradibus, per gradus. USUS: Ab humilibus ad superiora, ad honores gradatim ascendere. Minutatim et gradatim interrogare. GRĂDĀTĬO, ōnis, f. _Gradation_. Figura Rhetorica. GRĂDĬOR, ĕris, gressus sum, gradi, d. _Marcher_. Ambulo, eo, ingredior. )( Serpo. USUS: Fidenti animo gradi ad mortem. Cf. Eo. GRĂDŬS, ūs, m. _Degré_. SYN. TRANSL. Locus, dignitas, momentum, progressus, ordo, aditus. EPITH. Altus dignitatis, altior, altissimus amplissimusque dignitatis, facilis, inferior, facilior, infimus, plenus, primus, senatorius, stabilis, non expers dignitatis. Gradus beati, male hærentes, multi, novi, pares honorum, dispares gloriæ, plures, reliqui. PHRAS. 1. Ad eum, quem volebas, gradum evectus fuisti, _vous êtes arrivé à la place que vous ambitionniez_. Ad eum, quem volebas, gradum ascendisti, evolasti, pervenisti, pervasisti, elatus fuisti; eum gradum, ad quem aspirabas, attigisti, adeptus, assecutus es; in eo, ad quem tendebas, gradu positus, locatus, collocatus es; gradum eum obtines, quem optabas. USUS: 1. Sunt certi gradus officiorum, ut prima caritas diis, secunda parentibus, tertia patriæ debeatur. 2. Assequi gradum altissimum civitatis, _obtenir le premier rang dans la cité_. Consequi, ascendere, obtinere, pervenire ad summum honoris gradum; poni, locari, collocari in altissimo gradu. 3. De gradu dejici, dimoveri, _perdre sa place_. Cf. Promoveo. GRÆCĒ, _A la grecque_, _en langue grecque_. USUS: M. Cicero senex dicebat, ut quisque optime græce sciret, ita esse nequissimum. Græce loqui, _parler grec_. GRÆCĬA, æ, f. _Grèce_. EPITH. Magna, princeps eloquentiæ, vera, integra, vetus. USUS: Interdum verborum inops Græcia. GRÆCŬLUS, i, m. _Grec (dans un sens de mépris)_. USUS: Græculus assentator; græculi contentionis cupidiores, quam veritatis. Quid mihi tanquam græculo otioso et loquaci quæstionem ponis? GRÆCUS, a, um, _Grec_, _grecque_. EPITH. Græci leves, immanes atque barbari, sacrilegi et jam pridem improbi. USUS: Homo levitate Græcus, crudelitate barbarus. Eruditissima Græcorum natio. Græcæ litteræ. Latina lingua tam copiosa est, quam Græca. Libri Græco sermone confecti. GRĀMEN, ĭnis, n. _Gazon_. SYN. Herba. GRĀMĬNĔUS, a, um, _De gazon_. USUS: Etiamne gramineas hastas eripuit (Verres)? _Verrès a-t-il été jusqu’à enlever aux statues leurs lances de roseau?_ GRAMMĂTĬCA, æ, f. _Grammaire_. SYN. Grammaticorum instituta. GRAMMĂTĬCUS, a, um, _Grammatical_. USUS: Ars Grammatica. GRAMMĂTĬCUS, i, m. _Grammairien_. USUS: Grammatici est Poetarum tractatio, verborum interpretatio, pronuntiandi quidam sonus. GRĀNĀRĬA, ōrum, n. pl. _Greniers_. USUS: Adstringere et laxare granaria. GRANDÆVUS, a, um, _Vieux_. USUS: Grandis ævi, provectioris ætatis. Cf. Senex. GRANDESCO, is, ere, n. * _Grandir_, _croître_, _se développer_. SYN. Cresco. Cf. Cresco. GRANDĬLŎQUUS, a, um, _Qui a un style élevé_, _pompeux_. SYN. In oratione grandis, gravis, plenus, copiosus, amplus. USUS: Nam et grandiloqui fuerunt ampla sententiarum gravitate, et majestate verborum. Cf. Thraso. GRANDIS, e, gen. com. _Grand_, _gros_. SYN. Magnus, ingens, immanis. USUS: Jam grandis puer. Grandis et tragicus orator. Perspicuum et grande vitium. Ætate provectus, non tamen grandis natu. GRANDĬTAS, ātis, f. _Grandeur_. USUS: Id apparet ex genere et granditate verborum. GRANDO, ĭnis, f. _Grêle_. RAD. A granis; pluvia congelata in granorum forma decidens. EPITH. Minuta, subita præcipitans. PHRAS. Grando cecidit, _il a grêlé_. Concreta in nubibus aqua, magnam vim nivosæ grandinis dejecit; grandinem venti glomeratam in terras egerunt; procella cœli fragore ingenti effusa est; imber grandinem incutiens torrentis modo effusus est. Excussa e nubibus grandinis procella. USUS: Grando mista imbri cadit. GRĀNUM, i, n. _Grain_. USUS: Tritici grana. GRĂPHĬCĒ, _Parfaitement_. SYN. Eleganter, scite. USUS: Graphice ornatus, graphice facetus. GRASSĀTOR, ōris, m. _Brigand_. SYN. Latro. Cf. Latro. GRASSOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire irruption_, _attaquer_. SYN. Sævio. USUS: Grassari in possessionem agri publici. Jure grassari, non vi. Grassari ad gloriam virtutis via. GRĀTĒ, _Avec plaisir_. SYN. Animo grato. USUS: Quid pie, quid grate, quid humaniter ab illo factum unquam? GRĀTES, um, f. _Action de grâces_. SYN. Gratiæ. USUS: Grates tibi ago. Cf. Gratia. GRĀTĬA, æ, f. _Grâce_, _bienfait_, _reconnaissance_. SYN. Grates, favor popularis, beneficium. EPITH. Æquabilis, bona, excellens, fidelissima, illustris, non invidiosa, justa et debita, magna, major, mala, maxima, merita Diis immortalibus, muliebris, mutua, nimia, par, permagna, popularis, præclara, præsens, reconciliata, subita, summa, tanta, vetus, equestris. Gratiæ bonæ, multæ, excellentes, immortales, incredibiles, justissimæ, magnæ, majores, maximæ, meritæ, miræ, mirificæ, plurimæ, reliquæ, singulares. PHRAS. 1. Gratias tibi ago, _je vous rends grâces_. Si non parem tuis meritis, at pro nostro tamen studio meritam debitamque gratiam refero, reddo, habeo, persolvo, tribuo; etsi tanta, quantam debeo, referri gratia non potest, habeo tamen, quantam maximam capere animus meus potest; pro tuo isto in me studio gratiam et habeo, et habiturus sum immortalem; gratias tibi ago maximas, quandoquidem pares referre non possum. 2. Gratiam alicujus quærere, _rechercher les bonnes grâces de qqn_. Gratiam alicujus aucupari; locum gratiæ quærere apud aliquem; gratiam sibi conciliare; benevolentiam alicujus captare; in gratiam et amicitiam sese insinuare; inire gratiam ab aliquo velle; admitti in gratiam alicujus cupere. 3. Est in gratia apud illum, _il est tout puissant près de cet homme_. Principem apud illum gratiæ locum tenet, obtinet; amplissimam sibi apud illum collegit, peperit gratiam; magna apud illum positus est in gratia; floret principis sui gratia; excellit, magnam iniit apud illum, ab illo gratiam. Cf. Favor. 4. Non tua, sed aliorum culpa cecidisti e populi gratia, _ce n’est pas par votre faute, mais par celle des autres que vous avez perdu la faveur populaire_. Non tua, sed aliorum culpa, vitio, injuria studium populi amisisti; populi gratiam et benevolentiam perdidisti; et studio et benevolentia excidisti; aliena culpa factum est, non tua, ut populus non amplius tibi faveat, suffragetur; ut populus nec tam bene in te animatus sit, nec tam tui honoris studiosus; ut, qua florebas hominum gratia, eam amitteres; ut ea gratia hominum, qua fruebaris antea, prorsus excideres; ut amitteres hominum studia; ut ex animis atque favore hominum excideres; ut gratiosus apud populum minime sis; ut carus populo non amplius sis; ut nullum populi studium teneas; nullam ut populi gratiam obtineas; ut populum tui studiosum, bene in te animatum, tibi amicum non habeas; ut favente, benigno, tibi æquo, amico populo non utaris; ut ex amore populi effluxeris; ut perierit, quod habebas gratiæ. Studium populi, gratiam populi non tua, sed aliorum culpa exstinxit, perdidit, afflixit; non tua, sed aliorum culpa veterem gratiam exulceravit; benevolentiam populi non tua, sed aliorum culpa delevit, tibi eripuit, abstulit, ademit. Non tuum aliquod factum gratiam apud populum exstinxit, effudit, sed aliorum invidentia. 5. In gratiam cum adversario redii, _je me suis réconcilié avec mon ennemi_. Ego et adversarius meus voluntates rursum copulavimus; reconciliata inter nos ex inimicitiis gratia est; simultatem humanissime deposuimus; placatæ inter nos sunt iræ discordiæque nostræ; oblivione præteritorum discordias finivimus; ad amicitiam consuetudinemque pristinam nos traduximus. Gravi odio et simultate, qua diu conflictati sumus, deposita, complexi sumus inter nos, conjunctisque jam voluntatibus amicissime vivimus. Cf. Reconcilio. USUS: 1. Gratia, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria, alterius remunerandi voluntas continetur. Maximam tibi gratiam debeo. Maximam tibi gratiam habere et agere debeo. Gratiam memori mente persolvere, gratiæ alicui apponere, _faire un mérite à qqn_. Gratiam repetere, _demander grâce_. 2. Favor, amicitia, amor, _faveur_, _amitié_, _crédit_. Gratiam alicujus sequi, aucupari, assequi, consequi. Aliquem in magna gratia apud alterum ponere. Gratiam inire ab aliquo, cum aliquo, apud aliquem. Aliquo facto veterem gratiam exulcerare; effundere collectam gratiam, _perdre l’amitié de qqn_. In gratiam redire. In gratiam admittere, recipere aliquem. Aliquem in gratiam reducere, restituere; gratiam componere inter aliquos et reconciliare. 3. Auctoritas, plausus, favor popularis, _autorité_, _crédit_, _faveur populaire_. Gratiam aucupari, quærere; gratiam colligere, acquirere, consequi; gratia florere. Gratiam debilitare, exstinguere. 4. Causa, _en considération de, pour_. Prolis, quæstus, oblectationis gratia aliquid facere. GRĀTĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Bienfait_, _faveur_, _service_. SYN. Gratia, beneficium. )( Injuria. EPITH. Imprudens. USUS: Gratificationem et benevolentiam ponere. Cf. Favor. GRATĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Être agréable à qqn_, _faire plaisir_. SYN. Beneficium, gratiam facio. ADV. Honesto. PHRAS. 1. Gratificare mihi in ea re, _rendez-moi ce service_. Obsequere voluntati meæ; studiis nostris servias velim; da hoc mihi, da amicitiæ nostræ; non est, cur non velificeris nobis; obsequere amico; in justam hanc meam cupiditatem incumbe, quæso; da hoc generi, da nomini nostro; pro tuo in me officio, pro meo in te studio, largire hoc voluntati meæ. 2. Volo tibi amicisque tuis gratificari, _je veux vous faire plaisir_, _à vous et à vos amis_. Volo non solum tua, verum etiam tuorum amicorum causa vestris commodis servire; cupio, studeo agere, quod tibi amicisque tuis gratum sit; quod tibi, tuisque gratum ac jucundum accidat; quod tibi tuisque placeat, lætitiam ac voluptatem afferat; inire gratiam officiis meis non a te modo, verum etiam ab amicis tuis velim. Opto rem gratam tibi tuisque facere. Opto aliquid præstare, navare tua tuorumque causa. Ad id unum mea studia converto, ut aliquid efficiam, ex quo tu et amici tui voluptatem capiant. Servire non solum tibi sed etiam amicis tuis cupio. Servire voluptati et commodo non solum tuo, verum etiam amicorum tuorum volo; tuam amicorumque tuorum gratiam officiis meis quærere studeo. Cf. Faveo. USUS: Gratificari cuiquam aliquid, quo ei obsit. Cur tibi de ea re non gratificer, nescio. GRĀTĬŌSUS, a, um, _Qui a du crédit_. SYN. Qui gratia multum potest apud alios. PHRAS. 1. Illi gratiosi nunc solum sunt, qui opibus valent, _les gens riches sont seuls aujourd’hui considérés_. Qui magis ab opibus firmi, parati sunt, qui magis instructi sunt copiis, illi gratia excellunt; gratia florent, gratiam ineunt apud populum; in eos sua studia liberalius homines conferunt; iis favent suffragantur, student, præsto sunt. Cf. Gratia. 2. Assentatores gratiosi sunt apud illum, _les flatteurs sont en faveur près de lui_. Qui ad voluntatem ejus loquuntur, hi gratia valent, possuntque plurimum; hi summos quosque gratia adæquant apud illum; hi pollent plurimum, hi largiter possunt apud illum; horum nomen apud illum est in gratia; in his omnia apud illum sunt ad gratiam. USUS: Homo potens, gratiosus, disertus. Homines in civitatibus suis apud omnes ordines gratiosi. Cf. Carus, Acceptus. GRĀTIS, _Gratuitement_, _pour rien_. SYN. Gratuito, sine mercede, sine præmio, pecunia. PHRAS. Gratis omnibus servit, _il rend à tous des services désintéressés_. Sine ullo munere opem ac operam præstat omnibus; ejus officia minime sunt mercenaria; gratuita est ejus comitas, nec præmiorum mercedibus evocata; gratis, non pretio officiosus est; gratuito servit; non exigit gratiam, nec beneficium feneratur. USUS: Habitare gratis in alieno. Gratis mihi res constat. GRĀTŬĬTO, _Gratuitement_. SYN. Gratis. GRĀTŬĬTUS, a, um, _Gratuit_. SYN. Sine præmio et mercede. )( Mercenarius, conductus. USUS: Innata est homini probitas gratuita, non præmiorum mercedibus evocata; liberalitas gratuita, non mercenaria. GRĀTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Félicitation_, _compliment_, _sujet de joie_. SYN. Communis gaudii demonstratio, lætitia publica. )( Lamentatio. EPITH. Celeberrima, exigua, exoptatissima, jucunda, maxima, multa civium, nova, præpostera, probatissima, recens, sera, summa. Gratulationes gratæ, maximæ, innumerabiles, tantæ. USUS: 1. Nos in hominum cœtibus gratiis agendis et gratulationibus habendis et omni sermone celebramur. Maxima illi gratulatio facta est. Diana summa civium lætitia et gratulatione reducta. 2. Supplicatio ad fana, _actions de grâces (en l’honneur des dieux)_. Decernere, facere alicui servatæ reipublicæ gratulationem, _félicitations_. GRĀTŬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui félicite_. USUS: Sæpe gratulator lætior est, quam is, cui gratulatur. GRĀTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Féliciter_. SYN. Congratulor, gratulationem facio, gratulatione utor. ADV. Publice, serius, tardius, valde, vehementer, vere, verecunde, nimis. PHRAS. Suum Ciceroni reditum omnes gratulabantur, _tous les Romains félicitaient Cicéron de son retour_. Ejus ad urbem accessus incredibili hominum multitudine et gratulatione florebat; ominibus optimis eumdem omnes prosequebantur; Cicero non sine magnis gratulantium clamoribus Romam repetit; Ciceronem Romani ovantes ac gratulantes accepere, festis vocibus excepere. Non fere quisquam fuit, qui non complecteretur, exoscularetur, laudibus ejus reditum cumularet; Ciceroni in urbem reduci auditi omnes uno ore omnia bona dicere et laudare fortunam reipublicæ, quæ talem virum recepisset. USUS: Quod mihi de filia gratularis, agnosco humanitatem tuam. Gratulor reipublicæ recuperatam libertatem, et gaudeo. Alacres et læti inter se gratulantur. GRĀTUS, a, um, _Reconnaissant_, _agréable_. SYN. Officii memor, non ingratus, qui meritam alicui gratiam memori mente persolvit, qui beneficii accepti meminit; _item_: Acceptus, jucundus, carus. PHRAS. 1. Gratum te esse decet erga patronum, _il convient que vous vous montriez reconnaissant envers votre patron_. Memorem te animum præstare decet; decet, ut spectata tua sit in referenda gratia pietas; ut perpetua tibi sit referendæ gratiæ voluntas; ut viro optime de te merito referas, quod debes; ut meritam gratiam memori mente persolvas; ut gratus in te sit animus, et beneficii memor; ut grati animi fidelis memoria plurimum apud te valeat; ut parem et cumulatissimam gratiam referas patrono tuo. 2. Tuis beneficiis semper gratum me exhibebo, _je serai toujours reconnaissant de vos bienfaits_. Tua in me beneficia nunquam obliviscar; tua erga me merita, magnitudinem tuorum erga me meritorum semper meminero; memoria tenebo; perpetua memoria tuebor, custodiam conservabo. Nulla dies, nulla temporis vetustas, non casus ullus, non fortuna magnitudinem tuorum erga me meritorum imminuet; ex animo delebit, tollet, auferet; oblivione delebit, obruet, obscurabit, exstinguet. Vigebit in me tuorum beneficiorum æterna, perpetua, nunquam interitura memoria. Nunquam apud me tuum beneficium intermoriturum existima. Tuam in me singularem benignitatem, tuam in me incredibilem liberalitatem semper in animo, semper in oculis habebo; perire apud me, evanescere non patiar. Hærebunt mihi in animo, mente, memoria tua beneficia. Fixa permanebunt, impressa in animo ac mente exstabunt tua beneficia. Vitæ par et æqualis erit recordatio meritorum tuorum. Dies nonnisi ille, qui vitam mihi adimet, tuorum officiorum memoriam terminabit; finis mihi ac terminus et vitæ et memoriæ benignitatis in me tuæ idem erit, futurus idem est. Semper memoria tenebo; tuebor mente atque animo; nunquam obliviscar, nunquam apud me delebit oblivio beneficia, officia, merita erga me tua; memorem me tibi, quæcumque se occasio dederit, obtulerit, probabo. Gratum me tibi memoremque præstabo; præstabo tibi eam, quam debeo, memoriam meritorum tuorum. Gratum me nullo non loco, nullo non tempore memorem, nunquam non gratiæ referendæ memorem et studiosum senties, experieris, cognosces. Grati animi laudem in me non requires, non desiderabis. Non committam, ut ingratum me appellare possis; ut in illo officio, quod bene merentibus debetur, jure me, ac merito quisquam reprehendat. Enitar, ut in ingrati animi vitium, crimen non incidam; ne quis mihi turpem ingrati animi notam possit inurere; ne quis mihi ingrati animi culpam objicere possit. Enitar, ut ab ingrati animi vitio, crimine, culpa, turpi infamia longissime sejungar, discedam, absim; ut ea culpa vacem, vacuus sim, caream; ejus culpæ sim expers, quam committunt, qui nullam referendæ gratiæ curam suscipiunt; qui de referenda gratia minimum laborant; enitar, et, ut spero, consequar, ut de me optime esse meritum læteris, ut officia erga me tua voluntati, ac lætitiæ tibi sint; ut ex tuis in me officiis voluptatem capias; ut officiorum tuorum fructum feras, percipias, colligas; ut gratiæ tuæ gratiam a me feras; ut parem tibi referam gratiam; ut par pari re eram; ut officia tua omnibus officiis æquem, compensem, remunerer. Quam amanter me tractaveris, quam benigne mihi feceris, quam studiose in omni re me commendaveris, quam humaniter ac benefice, quibus officiis amicitiam nostram colueris, prosecutus sis, quibus me rebus auxeris, ornaveris, honestaveris, ipse mihi atque etiam aliis commemorabo; ita diu recordabor, ut vita me prius defectura sit, quam tuorum in me beneficiorum recordatio. Beneficia tua, dum vivam, grata memoria prosequar; quoad vixero, dabo operam diligenter, id agam omni studio, id curabo, contendam, in eam curam, in id studium incumbam, id mihi propositum erit in omni vita, eo spectabit animus, eo curæ cogitationesque meæ referentur; eo consilia mea referentur, dirigentur, ut me gratum tibi esse sentias, 3. Gratum me non verbis modo, sed rebus ipsis experiere, _non seulement mes paroles, mais mes actes vous prouveront toujours ma reconnaissance_. Feneratum hoc beneficium tibi pulchre dices; efficiam, ut ad te non sine fenore redeat id beneficium; pro isto tuo in me officio omnia vicissim a me officia exspecta; in omni vitæ meæ cursu nihil mihi prius, nihil antiquius erit, quam ut officia tua paribus a me officiis compensentur, commoda vicissim tua meis quantiscumque occupationibus anteponam; meus animus vicissim erga te is erit, quem tu jure postulaveris; qui tibi ex me debentur fructus, eos uberrimos capies, colliges, metes, feres; paribus officiis tuis in me meritis cumulate satisfaciam; quibuscumque officiis potero, tuam erga me humanitatem exæquabo. Cf. Compenso. 4. Non possum tibi satis gratus esse pro beneficiis tuis, _je ne puis assez vous rendre grâces pour tant de bienfaits_. Quibus verbis tibi gratias agam, non reperio. Qui respondebo tuæ tam liberali in me voluntati? Utinam tua in me merita referenda gratia consequi aliquo modo possim! vellem, officium istud officiis meis exæquare liceret: sed quis tandem est, qui non intelligat, tuis me muneribus in omne consequentis ævi spatium teneri obstrictum? Arctiore me tibi vinculo obstrinxisti, quam ut exsolvere beneficiorum tuorum partem ullam possim; vivendum mihi, ac moriendum erit ingrato. Studium tibi quidem meum vel agnoscendo, vel prædicando beneficio lubens declarabo, sed eo me nomine plus tibi debere sentio, quam ut solvendo unquam esse possim. Mea quidem in te omnia vel studii, vel observantiæ officia constabunt integra, sed tuorum in me promeritorum partem in referenda gratia nullam assequar. Incredibile tuum in me studium studio quidem colam sempiterno, sed tuorum in me meritorum tanta est magnitudo, exæquari ut nulla grati animi significatione possit. USUS: 1. Bene de me meritis gratum me præbeo reipsa atque animo gratissimum. Nomen alicujus et beneficia grata memoria prosequi. Erga salutis suæ auctores gratus. Gratus est, qui in referenda gratia non commodum, sed eum ipsum, cui refert gratiam, cernit. 2. Acceptus, jucundus, optatus, _agréable_, _charmant_, _délicieux_. Officium tuum, judicium, mihi pergratum fuit. Rebus grata, gratiora verbis facere. Officium mire gratum. Cf. Jucundus, Carus. GRĂVĀTĒ, _Avec peine_. SYN. Difficulter, ægre. )( Benigne, comiter. USUS: Benigne, non gravate. GRĂVĒDĬNŌSUS, a, um, _Catarrheux_, _sujet aux rhumes de cerveau_. SYN. Ad gravedinem proclivis. USUS: Gravedinosos quosdam dicimus, quosdam herniosos, non quia jam sint, sed quia sæpe sint. GRĂVĒDO, ĭnis, f. _Rhume de cerveau_, _lourdeur de tête_. SYN. Destillatio capitis nares claudens, vocem obtundens, siccam tussim movens. EPITH. Molesta. USUS: Gravedine tentari, laborare. Gravedini subvenire, occurrere, obsistere. Gravedinem removere, abigere, repellere. GRĂVĬDĬTAS, ātis, f. _Grossesse_. USUS: Graviditates et partus affert luna a sole illuminata. GRĂVĬDO, as, avi, atum, are, a. _Rendre mère_. SYN. Gravidam facio. USUS: Terra seminibus gravidata, _fécondée_. GRĂVĬDUS, a, um, _Chargé_, _plein_. SYN. Prægnans, fetus, plenus. PHRAS. Gravida est, _elle est enceinte_. Fert uterum, gestat uterum; fert ventrem, partum. USUS: Ubera gravida vitali rore. GRĂVIS, e, gen. com. _Lourd_. SYN. Ponderosus. )( Levis. USUS: 1. Gravia omnia suo pondere in terram feruntur. 2. Arduus, difficilis, molestus, _difficile_, _pénible_, _funeste_. Vereor, ne tibi gravis sim. Eum ne graviore quidem verbulo compellavi, _je ne lui ai pas adressé le moindre reproche_. Tempus reipublicæ, anni gravissimum. 3. Magnæ auctoritatis, ponderis, dignitatis, _grave (en parl. d’un homme)_, _sérieux_, _influent_. Vir prudens et auctoritate gravis. Nomen vestrum mihi grave et sanctum est. 4. Severus, _sévère_, _rigide_. Gravis sine arrogantia. Cato omnium gravissimus et severissimus. 5. Depressus, _grave_. Vox gravis. )( Acuta. GRĂVĬTAS, ātis, f. _Pesanteur_; _dignité_, _noblesse_. SYN. Pondus; auctoritas. )( Levitas. EPITH. Acrior verborum, admirabilis, ampla sententiarum, censoria, digna exspectatione, divina orationis, plena antiquitatis, incredibilis et inaudita, major, naturalis ac necessaria, paterna, perpetua orationis, singularis ac pene divina, summa, tanta, vetus judiciorum. PHRAS. Cato vir erat maximæ gravitatis, _Caton était un citoyen plein de gravité_. Vir erat divina quadam gravitate, morum majestate incredibili; nihil unquam nisi severissime et gravissime fecit. Erat in illo gravitas condita comitate; in ejus non sententia solum, sed nutu residebat auctoritas; erat in eo viro summa auctoritas et amplitudo; Cato prisci moris vir, et sanctus, in quo nihil solutum, leve, inconsideratum. Catoni incredibilem natura tribuit gravitatem; Cato admirabili vitæ gravitate præstabat; in Catonis vultu inerat prisca severitas, in verbis fides. Cf. Auctoritas. USUS: 1. In omnibus rebus adhibere, tenere, servare, tueri gravitatem. 2. Cœli gravitas tanta est, quantam vix sustinebo, (VULG. Non est bonus aer), _l’air est lourd, malsain_. GRĂVĬTER, _Avec peine_, _difficilement_. SYN. Ægre, moleste. USUS: 1. Graviter aliquid ferre, accipere. Graviter queri, ægrotare. 2. Severe, _sévèrement_. Graviter narrare, dicere, se gerere. GRĂVOR, aris, atus sum, ari, d. _Souffrir avec peine_. SYN. Gravate aliquid facio, grave mihi duco, pigror. USUS: Non gravabor dicere, quod sentio. Non sum tam inhumanus, ut eo graver, quod vobis expedit. GRĔGĀLIS, e, gen. com. _Compagnon_. SYN. Sodalis ex eodem grege. USUS: Gregales Catilinæ et consiliarii, _la bande de Catilina_, _ses complices_. GRĔGĀRĬUS, a, um, _De la foule_, _du commun_. SYN. Collectitius, vulgaris. USUS: Gregarii milites, _simples soldats_. GRĔGĀTIM, _En troupeaux_, _par troupes_. SYN. Per greges. USUS: Gregatim in supplicium rapti cives. GRĔMĬUM, ii, n. _Giron_, _sein_. SYN. Sinus, complexus. USUS: E sinu gremioque patriæ abstractus Cicero. Filius in gremio matris educatus. GRESSŬS, ūs, m. _Marche_, _pas_. SYN. Incessus, ingressus. GREX, grĕgis, m. _Troupeau_, _troupe_, _bande_. SYN. Congregatio, cœtus, turba. EPITH. Impurissimus prædonum, medius, totus, vetus. Greges flagitiosi hominum, magni amicorum, mercenarii, sordidissimi. USUS: Greges armentorum, equorum, amicorum, philosophorum. Unus e grege. In grege patronorum annumerer? GRUNNĪTŬS, ūs, m. _Grognement (du cochon)_. SYN. Vox porcorum. GRUS, grŭis, f. _Grue_. USUS: Grues in tergo prævolantium capita reponunt. GŬBERNĀCŬLUM, i, n. _Gouvernail_. SYN. Clavus. TRANSL. Administratio, procuratio, gubernatio. USUS: 1. Reipublicæ, imperii gubernacula prendere, tractare; ad gubernacula admoveri, sedere. 2. A gubernaculis aliquem repellere, dejicere. Recedere a reipublicæ gubernaculis. GŬBERNĀTĬO, ōnis, f. _Direction_, _gouvernement_. SYN. Administratio, procuratio. EPITH. Facilis, magna. USUS: Cupiditas consilii gubernatione regitur. Gubernationi præficitur. A gubernatione removere quempiam. Cf. Potestas, Administratio. GŬBERNĀTOR, ōris, m. _Qui dirige_, _gouverneur_. SYN. Rector. EPITH. Bonus, scientissimus. PHRAS. Est gubernator provinciæ, _il est gouverneur de province_. Provinciæ præesti, provinciæ procurationem gerit; ad provinciæ clavum, gubernaculum sedet; provinciæ procuratio, administratio penes illum est; provinciam obtinet cum imperio. Cf. Guberno, Præsum. USUS: Custos et gubernator reipublicæ. Probo navigio, gubernatore perito, summa tranquillitate navigare. GŬBERNĀTRIX, īcis, f. _Celle qui gouverne_, _régente_. EPITH. Præclara. USUS: Eloquentia gubernatrix civitatum, _l’éloquence gouvernante des cités_. GŬBERNO, as, avi, atum, are, a. _Diriger_, _gouverner_. SYN. Administro, procuro, rego, gero, moderor, clavum teneo, gubernaculum teneo, ad clavum, ad gubernacula sedeo. )( Everto. ADV. Bene, directius, pulcherrime. PHRAS. 1. Ad gubernandam rempublicam admotus est, _il a été chargé du gouvernement de la république_. Ad gubernacula reipublicæ admotus est, reipublicæ gubernacula prendere, tractare jussus est; delata ad illum rerum summa est; ejus fidei, potestati reipublicæ procuratio commissa, commendata, demandata est; ad lucem reipubl. evocatus est; præesse reipublicæ cum imperio, cum potestate jussus est; ad capessendam rempublicam evocatus est; reipublicæ operam dare, reipublicæ gubernaculis manum admovere, rempubl. attingere, suscipere, ad rempubl. accedere, se conferre jussus est, 2. Rempublicam optime gubernavit, _il a parfaitement gouverné la république_. Rempublicam cum laude gessit; præclare rexit; vigilanter ac sapienter administravit; magna virtute et innocentiæ fama reipubl. præfuit; in administratione reipubl. virtus enituit; in gerenda provincia laudes eorum æquavit, quorum nomina vivunt, vigentque rerum gestarum fama in animis hominum; quorum memoria viget multis testata expressaque recte factorum monumentis; quorum memoriam æternitas alit ac intuetur. Cf. Imperium. 3. Gubernandi tempus annuum absolvit, _il a terminé son année de gouvernement_. Annuum munus decurrit, confecit, absolvit; annuo munere perfunctus est; annui imperii tempus explevit; annui imperii finem attigit; ad finem annuæ administrationis pervenit; annuum munus in exitu est; emeritæ sunt illi annuæ operæ. Annum ipsum in republica versatus est. Cf. Abdico, Honor, Magistratus, Imperium. USUS: Sed hæc deus aliquis gubernabit. Fortunæ motum, dolorem ratione gubernare. Rem totam ita gubernes, ut nemo queri possit. Cf. Rego, Moderor. GŬLA, æ, f. _Gosier_, _gorge_; _gourmandise_. SYN. Collum, guttur; _item_: edacitas. Vitium ventris et gutturis. EPITH. Immensa, insulsa, obtorta. PHRAS. 1. Non facile convalescunt, qui gulæ indulgent, _ceux qui se livrent à la gourmandise se rétablissent difficilement_. Quibus nec quid comedant, nec quantum comedant, curæ est; qui, quod comedunt, neque quantum, neque quale sit, animadvertunt; quibus omnem in cibis modum, omne judicium, omnem prope rationem gula eripuit; quibus neque modus edendi, neque ulla deligendi cibi ratio est; qui et plus appetunt in mensa, quam satis sit et ex eo genere, quod obsit. 2. Multos gula occidit, _la gourmandise a tué un grand nombre d’hommes_. Multos perdidit immoderata victus ratio; multos conficit; immatura morte afficit cruditas, crapula, dissoluta victus ratio; multis gulæ deditis immaturæ mortis causam affert, quod largiore, uberiore cibo utantur, quam ut vitæ conducat; quam ut stomachus digerere, ferre, sustinere possit. Cf. Vorax. USUS: 1. Gulam alicui elidere, stringere, frangere, _étrangler_. Obtorta gula aliquem in vincula rapere, _emmener en prison la corde au cou_. 2. Gulam irritare, _provoquer l’appétit_. Gulæ indulgere, deditum esse, _satisfaire sa gourmandise_. GURGES, ĭtis, m. _Gouffre_. RAD. quasi in gyrum agens. SYN. Vorago. EPITH. Helluatus, immensus, profundissimus, rapidus. USUS: Gurges et vorago patrimonii et libidinum, _gouffre_. Immensa vitiorum vorago, turpitudinum omnium gurges. Gurges est natus abdomini suo. Cf. Gula. GURGUSTĬUM, ii, n. _Mauvaise auberge_, _gargote_. SYN. Locus _seu_ taberna obscura et angusta. USUS: Nescio, e quo gurgustio prodiit. GUSTĀTŬS, ūs, m. _Goût_, _palais_; _action de goûter_. SYN. Gustus. EPITH. Jucundus. USUS: Gustatus est sensus ex omnibus maxime voluptarius, qui dulcedine præter cæteros sensus commovetur. Pomorum jucundus non gustatus solum, sed odoratus et conspectus. GUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter_. SYN. Degusto, gustatu exploro, libo, cibos attingo, delibo. ADV. Paulum, perpaululum, summatim causas et genera. USUS: Primoribus labris vix gustavit philosophiam. Aliquam partem voluptatis gustare. GUSTŬS, ūs, m. _Goût_. Gustatus. USUS: Uva gustui peracerba. Libidinosi veræ gustum laudis non habent. GUTTA, æ, f. _Goutte_. EPITH. Guttæ cadentes, cruentæ, liquatæ. USUS: Guttæ imbrium quasi cruentæ, _pluie de sang_. GUTTUR, ŭris, n. _Gosier_. SYN. Gula. EPITH. Tremulum. USUS: Vitium ventris et gutturis. GYMNĂSĬARCHUS, i, m. _Gymnasiarque_, _chef du gymnase_. SYN. Gymnasio præfectus. GYMNĂSĬUM, ii, n. _Gymnase_, _école de philosophie_. SYN. Locus ad exercendum, ut palæstra, schola. EPITH. Amplissimum, nobilissimum, suburbanum, superius totum. USUS: Seculis multis ante gymnasia, inventa sunt, quam in his Philosophi garrire cœperant, qui nunc omnia gymnasia tenent. Cf. Schola. GYMNĬCUS, a, um, _Gymnique_, _de lutte_. USUS: Ludi gymnici. GYNÆCĔUM, i, n. _Gynécée_, _appartement des femmes_. SYN. Locus ædium sepositus, ubi solæ mulieres versantur. GYPSĀTUS, a, um, _Plâtré_. SYN. Candidus, tenax, quale gypsum est. USUS: Medea manibus gypsatissimis, _Médée aux mains couvertes de plâtre (comme les avaient les acteurs dans les rôles de femme)_. GYRUS, i, m. _Cercle_. SYN. Circulus, ambitus. EPITH. Exiguus. PHRAS. Equum in gyrum agere, _faire tournoyer_, _faire des voltes (en parlant d’un cheval)_. In gyrum ducere, in orbem agere, versare, circumagere, flectere. USUS: Homines secundis rebus effrenatos in gyrum rationis duci oportet, _il faut ramener aux lois de la raison les hommes qui se laissent emporter par leurs succès_. H HĂBĒNA, æ, f. _Bride_, _rênes_. SYN. Lora, quæ freno utrinque alligantur ad equum regendum. EPITH. Laxissimæ. USUS: Commodissimum est, quam laxissimas habenas habere amicitiæ, quas vel adducas, cum velis, vel remittas. Moderandi sui habenas ac potestatem alicui tradere. HĂBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Avoir_, _posséder_. SYN. Possideo, utor, est mihi, non deest, penes me est. )( Careo. ADV. Accurate orationem, acerrime delectum, amplius centum cives, angustius, belle, belle se, bene, commodius se, rem, copiose et diligenter constitutam disciplinam, diutius sollicitos, deterius se, diligenter rationem, diligentius prædam notatam, descriptam, diligentissime delectam, extrinsecus rationes suspensas vivendi, generatim honores, graviter se, jam pridem multa, aliquem in promptu, liberius mulierem, melius se, memoriter orationem, nauci, non necessario, omnino non locum, optime se, palam decretum in aliquem, plane inimicum, plane nihil, quod scribas, præcipue hoc juris, præclare se, publice honores, quam plurimum secum aliquem, quaquaversus pedes quinque, recte, satis superque tuto, libere senatum, vere quod narres, vitiose se, ultro citroque verba. Haberi commodissime, de integro quæstionem, quam liberalissime victu, prudentissimum sapientissimumque. PHRAS. 1. Amicos multos et opes habet, _il a beaucoup d’amis et de richesses_. Beatissimus est ab opibus; nummorum plurimum possidet; copiosus est ab opibus; summa rerum abundantia potitur; amicis et fortunis floret, præditus est; amicis utitur potentissimis; plurimorum amicitias tenet, obtinet; et opibus ornatus est et amicis; facultas nummorum ingens illi est, suppetit, nec amicitiæ pauciores. Cf. Dives, Amicus. 2. Habemus totam Italiam, _nous possédons toute l’Italie_. Tota Italia in potestate nostra est, Italia nostra est; omnes Italiæ fines, oræ atque littora claustris imperii nostri continentur; Italiam tenemus totam, Italia potimur. Italiam totam obtinemus, Italia imperio nostro paret. 3. Habeo hominis chirographum, _j’ai en mains un autographe de cet homme_. Ad manum est, in manibus est hominis chirographum. 4. (Habebatur pro pigro, VULG.), _on le regardait comme un paresseux_. In ejus nomine insedit penitus atque inveteravit pigritiæ macula; in desidum numero ducebatur; pigritiæ nota illi inurebatur alias; haud intactus erat a pigritiæ vitio; pigritia ejus nomini labem nonnullam asperserat. Cf. Infamia. USUS: 1. Habere animum magnum; habere aliquem _vel_ aliquid in potestate sua; habere cum aliquo commercium, inimicitias. 2. Scio, possum, _avoir (à dire ou à répondre)_. Nihil habeo scribere; tantum habeo polliceri; sic habeto, quod. 3. Tracto, facio, _faire_, _prononcer_. Habere verba, sermonem. 4. Judico, _regarder_, _juger_. Aliquid in bonis, in perditis, in desperatis habere. Aliquid in beneficio, pro derelicto; aliquem in loco aliquo et numero habere. 5. Tracto arcte, duriter, _traiter qqn_. Parce aliquem, arcte contenteque habere. Habere aliquem in deliciis. 6. Notat statum rei, _être, se trouver (dans tel et tel état)_. Præclare se res habet, (VULG. Res bene stat), _l’affaire va bien_. Ego me belle habeo. 7. Cum participiis passivis: Ita persuasum, perspectum, exploratum habeo, _avoir (comme en français l’auxiliaire)_. 8. Promiscue: Habere in votis, _désirer_. Religioni habere, _se faire scrupule_. Honorem alicui, gratias habere, _rendre grâces_. Rationem absentis habere, _tenir compte d’un absent_. HĂBĬLIS, e, gen. com. _Habile_, _convenable_. SYN. Aptus, accommodatus. )( Ineptus. USUS: Res habiles, accommodatæ ad naturam. Habilis ad pedes calceus. Cf. Aptus. HĂBĬLĬTAS, ātis, f. _Habileté_. SYN. Agilitas. USUS: Omitto habilitates, opportunitatesque reliqui corporis. HĂBĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Habitable_. USUS: Regio habitabilis. HĂBĬTĀTĬO, ōnis, f. _Habitation_. SYN. Usus domicilii. USUS: De habitatione alicui accommodare. Cf. Domus. HĂBĬTĀTOR, ōris, m. _Habitant_. SYN. Incola. HĂBĬTO, as, avi, atum, are, a. _Habiter_. SYN. Colo, domicilium habeo, incolo, habeo, sum. ADV. Frequentissime. PHRAS. Romæ habitare constituit, _il résolut de résider à Rome_. Domum Romæ conduxit, comparavit; sedem Romæ et domicilium comparavit, collocavit; sedem omnium rerum ac fortunarum suarum Romæ collocavit; Romam incolere, colere statuit; Romæ sedem perpetuam statuere, figere decrevit. USUS: 1. Laxe et magnifice habitare. 2. Moror, assiduus sum, _ne pas quitter_. Habitare in foro, in libris. In vultu illius mei oculi habitant. HĂBĬTŪDO, ĭnis, f. _Manière d’être_, _état_. SYN. Habitus. EPITH. Bona. USUS: Corporis habitudo. HĂBĬTŬS, ūs, m. _Habitude_, _disposition_. SYN. Affectio manens, consuetudo, exercitatio, confirmatio. EPITH. Consentaneus naturæ, moderati æquabilesque opimi corporis, præclarus, solidus. USUS: 1. Habitus est animi _aut_ corporis constans et absoluta in re aliqua perfectio, ut virtutis _vel_ artis. Justitia est habitus animi. Quiquam sine doctrina, naturæ ipsius habitu prope divino moderati exstitere et graves. 2. Forma, figura, habitudo, ratio corporis, _manière d’être (au physique)_, _santé_, _état_. Metellus integerrima ætate, optimo habitu, maximis viribus corporis. Oris et vultus habitus. Orationis ejus habitus non erat inurbanus. 3. _Pro_ habitu pravo, _mauvaise habitude_, rectius dicetur: Corroborata jam studio et consuetudine, _vel_ usu ac vetustate malitia. HACTĔNUS, _Jusqu’ici_. SYN. Hucusque, ad hunc locum. Servit loco rectius quam tempori. PHRAS. Hactenus nihil de his auditum est, _c’est la première fois que nous entendons parler de cela_. Ante hoc tempus, ad hunc diem, usque ad hoc tempus, ad id locorum; adhuc locorum inaudita hæc sunt et peregrina; adhuc ista nos fugerant. USUS: Hoc hactenus, redeo ad urbana. Hæc artem duntaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus ornentur. Cf. Eatenus. HÆDUS, i, m. _Chevreau_. SYN. Capræ fetus. HÆDĬNUS, a, um, _De bouc_, _de chevreau_. USUS: Hædinæ pelliculæ. HÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Être ou demeurer attaché, adhérent, fixé à..._ SYN. Adhæreo, adhæresco, defixus sum, habito. ADV. Communiter, male. PHRAS. Hæret animo ea opinio, _cette opinion est profondément gravée dans l’esprit_. In animis omnium insedit; insitum est in natura et ingenitum, ut ita sentiamus; ingenerata est omnibus ea sententia; in ipsa natura posita est et infixa; omnibus innata est, et in animis quasi insculpta ea opinio. Cf. Adhæreo. USUS: 1. In medullis, in visceribus, in æterna memoria hærent beneficia mihi tua. Memoria tuorum factorum hærebit in omnium gentium sermonibus ac mentibus. 2. Dubito, _être en suspens, hésiter_. Hærere in aliqua re. Aqua illi hæret, hæret in salebris, _ne pouvoir aller plus loin, être embourbé_. Cavendum est, ne implicatus hæream. Cf. Dubito. HÆRĒSIS, is, f. _Secte_; _opinion contraire à la foi_, _hérésie_. SYN. Secta, opinio a vera doctrina aberrans, prava de religionibus opinio; impium dogma. PHRAS. 1. Hæreses suas sparsit, _il a répandu ses erreurs_. Late in populos pravæ doctrinæ suæ virus disseminavit; Christianæ reipublicæ partes præcipuas pravis religionibus turbavit; hæresis venenum ad populorum perniciem evomuit; dissidentium opinionum procellis Ecclesiæ navem jactavit; hæresium pestem variam ac luem in populos diffundere; perniciosis erroribus animos hominum implicare cœpit. 2. Hæresis in dies latius propagatur, _l’hérésie se propage de plus en plus_. Serpit in dies latius hæreticæ pravitatis lues; quotidie magis novis errorum maculis veræ religionis doctrina polluitur; novæ sectæ scelere quotidie magis vera religio premitur et affligitur; impii errores latius in dies disseminantur, diffunduntur; errorum contagiones pestiferæ in dies latius serpunt, et jam sinceras etiam Ecclesiæ partes inficiunt. 3. Magno animo hæresi resistit, _il résiste courageusement aux hérétiques_. Id agit strenue, ut quæ pestilentes hæresis magistri edocuere, dedoceantur populi; ut hæresium errores ex animis evellantur; ut, quæ in populo hæresium contagione contracta sunt, summa ope amputentur; ut errores impii religionum, rudium populorum e mentibus exturbentur; ut exscindantur deliræ religiones atque sacrilegæ; ut iis doctoribus resistatur, a quibus regno universo pestem et exitium comparatum videmus. Egregio est animo ad propulsandos religionis errores, ad exscindendas pravas de religionibus opiniones; ad expurgandas noxiis erroribus provincias; ad præcidendas errorum omnium fibras; ad infelices errorum propagines amputandas, resecandas. 4. In hæresim prolapsus est, _il est devenu hérétique_. Ad pravas in fide opiniones descivit, deflexit; sinceræ religionis castra deseruit; a veteri avitaque majorum religione ad sectam novitiam transfugit ac devolavit; novitiæ sectæ erroribus implicari se passus est; novarum opinionum fluctibus involutus, abreptus est; pravarum opinionum commentis in errorem inductus est; ab avita religione ad sectam novitiam infelix transfuga descivit; pestiferum pravarum opinionum virus hausit. 5. Hæresim palam ejuravit, _il a abjuré ouvertement ses erreurs_. In æde sacra, maximaque hominum frequentia hæresim abjuravit; impios religionum errores exsecratus, detestatus, cum Ecclesia in gratiam rediit; hæresium erroribus palam nuntium remisit; ejuratis hæresis erroribus piorum communioni se reddidit. Cf. Conversio hæretici. USUS: Cato est in ea hæresi, _Caton est de cet avis, de cette opinion_. HÆRĔTĬCUS, i, m. _Hérétique_. PHRAS. 1. Homo pestiferis opinionibus corruptus, contaminatus, infectus, pollutus; alienus a sincera religionis doctrina; depravatæ religionis erroribus imbutus. 2. Hæreticorum antesignanus, hæresiarcha, _hérésiarque_. Impii dogmatis architectus. Novæ fabricator hæresis, falsæ impiæque opinionis auctor ac propagator. Erroris impii procreator. HÆSĬTANTĬA, æ, f. _Embarras_. SYN. Hæsitatio, titubatio. USUS: Hæsitantia linguæ. HÆSĪTĀTĬO, ōnis, f. _Hésitation_, _incertitude_. SYN. Dubitatio. USUS: Quæ hæsitatio, quæ dubitatio tractusque verborum? Cf. Dubitatio. HÆSĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être incertain_, _irrésolu_, _hésiter_. SYN. Dubito, titubo; timeo. PHRAS. Ad testis conspectum hæsitavit, _à la vue du témoin, il s’embarassa_. Ad testis conspectum consilia torpuere; titubatum est aliquantulum; titubanter locutus est; subita titubatione ac offensione impediri visus est. USUS: Dubitant, hæsitant, revocant se interdum. Cum hæsitaret, cum teneretur, quæsivi, an....? Cf. Dubito, Fluctuo. HĀLĬTŬS, ūs, m. _Souffle_, _soupir_. SYN. Spiritus, anima. EPITH. Extremus. USUS: Extremum halitum efflare. HALLŪCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _extravaguer_. SYN. Aberro. USUS: Epistola hallucinatur, _lettre extravagante_. Cf. Aberro. HĀMĀTUS, ta, tum, _Crochu_. SYN. Aduncus. HĀMUS, i, m. _Hameçon_. USUS: Plato escam malorum voluptatem appellat, quod ea capiantur homines, ut hamo pisces. HĂRA, æ, f. _Étable à porcs_. SYN. Stabulum porcorum. USUS: Epicurus ex hara productus, non schola. HARMŎNĬA, æ, f. _Harmonie_. SYN. Concentus. USUS: Harmoniam ex intervallis sonorum noscere. HASTA, æ, f. _Javelot_, _trait_, _lance_. SYN. Telum, hastile. USUS: 1. Hastam torquere, jactare; hastis ora hostium fodere. Hastam abjicere, _quitter la partie_ (PROV.). 2. Venditio, publicatio, _encan_, _vente publique (annoncée par une pique)_. Hastam venditionis in foro posuit, fixit. Hastæ subjicere bona alicujus. HASTĀTUS, a, um, _Armé d’un javelot_, _d’une lance_. SYN. Hasta armatus. HASTĪLE, is, n. _Bois d’une lance_, _hampe_; _lance_. USUS: Hastili niti. HAUD, _Non_. SYN. Non. USUS: Quem haud scio, an recte compellarim. HAUDQUAQUAM, _Nullement_. SYN. Nequaquam. USUS: Haudquaquam id est difficile. HAURĬO, is, hausi, haustum, ire, a. _Puiser_. SYN. Traho. USUS: E re aliqua magnam voluptatem, dolorem, calamitatem haurire. E fontibus Stoicorum abditis et reconditis, quoquo modo videbitur, hauries potius, quam consecteris rivulos. Artes et scientias ab Græcis hausimus. Animi nostri e divinitate hausti, accepti, libati. Cf. Traho. HAUSTŬS, ūs, _Action de humer_, _d’aspirer_. USUS: Purioris cœli haustus, _respirer l’air pur_. HEBDŎMAS, ădis, f. _Semaine_. SYN. Septem dies. PHRAS. Hebdomas sancta, _seu_ major, _semaine sainte_. Hebdomas Christi patientis cruciatibus recolendis sacra; solemnes feriæ, quibus cœlestes iras in omne genus humanum olim intentas Christus suo potissimum capite excepit; sanctior anni hebdomas. USUS: Vide, ne in quartam hebdomadem incidas. HĔBES, ĕtis, omn. gen. _Émoussé_; _stupide_. SYN. Tardus, pinguis, obtusus, retusus, natura tardior. )( Acutus, acer. USUS: Hebes æque ac pecus. Sensus hebetes, tardi et pingues. Erat aliquis dolor, sed hebes. Ingenio est hebetiore. Cf. Stupor, Stupidus, Indoctus. HĔBESCO, is, ere, n. _S’émousser_. SYN. Obtundor, retundor, hebetor. USUS: Hebescere et languere in otio. An patiemur hebescere aciem auctoritatis nostræ? HĔBĔTO, as, avi, atum, are, a. _Émousser_, _affaiblir_. SYN. Obtundo, retundo. PHRAS. Nimia luce hebetantur oculi, _trop de lumière obscurcit la vue_. Præstringit oculorum aciem lux nimia; aciem oculorum obtundit lux velo non castigata. USUS: Gladii hebetati. Hebetare et obtundere ferri aciem. HELLŬĀTĬO, ōnis, f. _Gloutonnerie_. USUS: In lustris et helluationibus vitam degere. Cf. Convivium, Vorax, Bibo, Comessor. HELLŬO, ōnis, _Glouton_. SYN. Gurges, comessator, natus abdomini suo, ventri deditus, decoctor. EPITH. Concinnus; musicus, immanis, impurus, nequissimus, spurcissimus. USUS: Helluo patriæ, patrimonii. Helluo librorum Cato. Cf. Nepos, Vorax, Comessor. HELLŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Manger avidement_, _engloutir_. SYN. Comessor, pergræcor, epulis et potationibus inservio; crapulæ, gulæ, intempestivis conviviis confringo, devoro, absorbeo, abligurio. USUS: Ille gurges helluatus est simul tecum reipublicæ sanguinem. Cf. Consumo, Prodigo, Comessor. HEM! _Ah!_ _oh!_ _voyez donc!_ _hein!_ Vox indignantis. USUS: Hem! nos homuli indignamur! HĔRA, æ, f. _Maîtresse de maison_. SYN. Domina, materfamilias. HERBA, æ, f. _Herbe_. USUS: Quarumdam herbarum utilitates longinqui temporis usu et periclitatione percepimus. Herbas arescere et interfici videmus. HERBESCO, is, ere, n. _Pousser de l’herbe_. USUS: Herbescens viriditas. HERBĔUS, a, um, _De couleur d’herbe_, _vert_. USUS: Color herbeus. HERCISCO, is, ere, n. _Procéder au partage d’une succession_. RAD. Herctum _pro_ bono dicebant et cisco inchoat. a cieo. SYN. Partior, divido. USUS: Nescit, quibus verbis herctum cieri oporteat, _ignorer dans quels termes se rédige un acte de partage_. Arbiter familiæ herciscundæ, _arbitre d’un partage_. HERCLE! _Par Hercule!_ USUS: Bene hercle faciunt. Mehercle. HĒRCŬLE! _Par Hercule!_ SYN. Hercle. USUS: Nam hercule, inquit. Vox jurantis per Herculem. HĒRĔDĬTĀRĬUS, a, um, _Héréditaire_. USUS: Controversia hereditaria. Jure hereditario. HĒRĒDĬTAS, ātis, _Héritage_. SYN. Bona hereditaria, patrimonium. EPITH. Communis, falsa, fraterna, magna, major, optima, paterna, permagna, molesta, reliqua, tanta; hereditates caducæ, non honestæ, privatæ. PHRAS. 1. Hereditatem obtinere, _hériter_. Hereditatem adire, cernere, capere, tenere; heredem in alicujus bona succedere; in rei possessionem per hereditatem venire; hereditatem obtinere, adipisci. 2. Hereditatem alicui adimere, _enlever un héritage à qqn_. Hereditatem alio avertere; detorquere; hereditatem eripere alicui; hereditate aliquem excludere; ab hereditate submovere; paternis bonis ex hereditate obvenientibus aliquem orbare, spoliare, evertere. 3. Hereditatem meam sedulo conservabo, _je conserverai soigneusement mon héritage_. Rem a parente traditam custodire, servare, tueri mihi curæ erit; de patrimonio nihil patiar mihi detrahi, minui, imminui; quæ ex paternorum bonorum hereditate ad me jure devenere, ea ut integra conservem, ea ut constent, ne qua pars inde detrahatur, minuatur, providebo sedulo. Hereditatem a parente mihi relictam, sartam tectam tuebor semper, et conservabo. Cf. Heres, Exheredo. USUS: Hereditas est pecunia, _aut_ res quælibet, quæ morte alicujus ad quempiam jure devenit. In partem hereditatis vocare aliquem, _faire participer à un héritage_. Hereditatem paternorum bonorum tradere. Hereditatis particulam homini aspersit, _il a laissé tomber sur cet homme une parcelle de son héritage_. HĒRES, ēdis, m. _Héritier_. SYN. Bonorum dominus ab alicujus morte. EPITH. Extraordinarius, proximus, repentinus, secundus, verus. PHRAS. 1. Heredem fecit nepotem, _il a institué son petit-fils héritier de ses biens_. Heredem instituit, scripsit, reliquit nepotem. Hereditatem testamento nepoti tradidit; nepotem ad hereditatem vocavit; bonis suis heredem fecit; in bona avita ire jussit. 2. Cicero fuit plurium amicorum heres, _Ciceron hérita de plusieurs de ses amis_. Multorum factus, relictus est heres; multorum bonorum successor ex testamento fuit; multorum bona ex hereditate adeptus est. Ciceroni contigerunt, venerunt, obvenerunt, obtigerunt multorum bona; Ciceroni testamento relictæ sunt fortunæ multorum. Multorum res, hereditatem adiit, cepit, tenuit, obtinuit Cicero; multorum bona ad Ciceronem hereditate venerunt, pervenerunt; multis amicis heres successit Cicero; multorum hereditate auctus est Cicero. Cf. Hereditas. USUS: Aliquem heredem facere, scribere, instituere, _instituer qqn son héritier_. Heredem alicui esse, succedere. Heres ex asse, ex parte dimidia. HĔRI, _Hier_. SYN. Hesterno die. HĒRŌĬCUS, a, um, _Héroïque_. SYN. Herous. USUS: Heroicis temporibus, ætatibus, sæculis. HĒROS, ōis, m. _Héros_. SYN. Princeps. USUS: Ignari, quantum in illo heroe esset animi. Heroum veteres casus fictique. HĒRŌUS, a, um, _Héroïque_, _épique_. SYN. Heroicus. HĔRUS, i, m. _Maître de maison_. SYN. Dominus, paterfamilias. HĒSTERNUS, a, um, _D’hier_. USUS: Hesternus dies. HEU! _Ah!_ _Hélas!_ SYN. Eheu! USUS: Heu me! HEUS! _Hé!_ _Holà!_ Vox vocantis _seu_ attentionem postulantis. USUS: Heus tu! HĬĀTŬS, ūs, m. _Ouverture_. SYN. Labes, eluvio. PHRAS. 1. Terræ hiatus ex pluvia factus est, _la pluie a creusé des crevasses_. Terra imbribus discessit; in ingentem sinum, hiatum desedit; in immensam altitudinem collapsa est; in ingentem hiatum consedit; labes facta est multis locis, terraque ad infinitam altitudinem desedit. 2. Murus hiatum habet, _le mur a une fente_. Paries labem _aut_ vitium fecit; labem duxit; rimas egit. Cf. Labes. USUS: Repentini terrarum hiatus. Cœlum findi visum velut magno hiatu. Patentes murorum hiatus, qui expleri non possent. Cf. Dehisco. HĪBERNA, ōrum, n. pl. _Quartiers d’hiver_. SYN. Loca, in quibus milites hiemant. USUS: In hiberna ducere, dimittere; ex hibernis educere exercitum. In hiberna deducere; in hibernis collocare milites. HĬBERNĀCŬLUM, i, n. _Quartiers d’hiver (pour les soldats)_. USUS: Communia hibernacula. HĪBERNO, as, avi, atum, are, n. _Hiverner_, _être en quartiers d’hiver_. SYN. Hiemo. HĪBERNUS, a, um, _D’hiver_. SYN. Hiemalis. )( Æstivus. USUS: Hiberni menses. HIC, HÆC, HOC, _Ce_, _cet_, _cette_. USUS: Hunc pacis hostem. HIC, _Ici_. USUS: Hic tu moraris? HĬĔMĀLIS, e, gen. com. _D’hiver_. SYN. Hibernus. USUS: Nudi hiemalem vim perferunt. HĬĔMO, as, avi, atum, are, n. _Passer l’hiver_. SYN. Hiberno. ADV. Jucunde. USUS: Ubi hiemabis? HĬEMS, ĕmis, f. _Hiver_. SYN. Hibernum tempus, hiemale tempus, durum anni tempus. )( Æstas. EPITH. Extrema, maxima, summa, teterrima. PHRAS. Aspera hoc anno hiems fuit, _l’hiver a été rude cette année_. Hiems hoc anno nive sæva, et omni tempestatum genere fuit insignis; erat hic annus hieme gelida et nivosa adeo, ut viæ clausæ, flumina innavigabilia fierent; tempus brumæ erat asperrimum, prægelidum, nivale; hiems erat teterrima et fœdissima. Hieme usi sumus injucunda, tristi et odiosa; hieme hujus anni nihil fœdius erat; nihil horribilius, arbores quæ rigoribus obnoxiæ erant, deussit omnes; nivis altitudo inexsuperabiles montes fecit, vimque frigorum vix urbis tectis sustinere, defendere potuimus. Cf. Frigus. USUS: Hiems præcipitat, senescit, conficitur, abit, _l’hiver passe, le froid diminue_. Hiemem tolerare. Hanc vim frigorum hiememque vix urbis hujus tectis sustinemus. Propter hiemis magnitudinem navigare non potui. HĬLĂARE, _Gaiement_. SYN. Hilariter. HĬLĂRIS, e, gen. com. _Gai_, _content_, _heureux_. SYN. Hilarus, promptus. )( Tristis, mœstus. PHRAS. Hilaris est, _il est gai_. Hilaritas in eo multa est; plenus est hilaritatis; frontem hilariter explicat, porrigit, exporrigit; fronte est læta, hilari, experrecta; vultu oculisque animi alacritatem prodit; animo est erecto, pleno lætitiæ et alacritatis; omnium mœrorem ac tristitiam abstergere, condire hilaritate sua possit; mirifica semper hilaritate redundat. Cf. Jucundus, Lætus, Jocus. USUS: Vultu, animo hilari ad jocandum. HĬLĂRĬTAS, ātis, f. _Gaieté_. SYN. Festivitas, jucunditas. )( Mœstitia, tristitia. EPITH. Multa, perpetua, profusa, summa. USUS: Hilaritate condiamus temporum tristitiam. Erepta est mihi omnis illa hilaritas et suavitas, quæ te adeo oblectabat. Est in illo multa hilaritas, lepor, gratia. Cf. Jucunditas, Festivitas. HĬLĂRĬTER, _Gaiement_. SYN. Hilare. HĬLĂRO, as, avi, atum, are, a. _Égayer_, _réjouir_. SYN. Exhilaro. USUS: Accessus solis lætificat terram, ut cum cœlo hilarata videatur. Cf. Recreo. HĬLĂRUS, a, um, _Gai_. SYN. Hilaris. USUS: Vita hilara. HĪLUM, i, n. _Petit point noir au bout des fèves_; _par ext. un peu, un rien_. SYN. Res minimi pretii. HINC, _D’ici_. SYN. Ex hoc loco. USUS: 1. Via, quæ hinc est in Indiam. Hinc in cœlum profectus. 2. TRANSL. Hinc odium, hinc offensio, hinc sicæ, hinc venena nascuntur. 3. Hinc et illinc exhibent mihi negotium, _des deux côtés, de part et d’autre_. HINNĬO, is, ire, n. _Hennir_. HINNĪTŬS, ūs, m. _Hennissement_. SYN. Vox equi. HĬO, as, avi, atum, are, n. _Être ouvert, se fendre_. SYN. Apertum esse, disjunctum esse, male hærere, laxatis operum compagibus. USUS: Versus hiantes. Aspero vocalium consursu hians oratio. HIRCUS, i, m. _Bouc_. SYN. Caper. USUS: Hircum olet. HIRSŪTUS, a, um, _Hérissé_. SYN. Asper, horridus. )( Glaber. USUS: Animalia spinis hirsuta. HĬRŪDO, ĭnis, f. _Sangsue_. USUS: Hirudo ærarii, _sangsue du trésor public_. (VULG. Sanguisuga). HĬRUNDO, ĭnis, f. _Hirondelle_. USUS: Hirundines æstivo tempore præsto sunt, frigore pulsæ recedunt. HĬSCO, is, ere, n. _Ouvrir la bouche_. USUS: Respondebisne ad hæc, aut hiscere audebis? HISPĬDUS, a, um, _Hérissé_, _velu_. SYN. Setosus, horridus. HISTŎRĬA, æ, f. _Histoire_. SYN. Rerum gestarum expositio, annales, memoria publica, memoria rerum veterum; monumenta temporum, locorum, hominum, rerum gestarum; omnium sæculorum memoria; monumenta rerum gestarum et vetustatis exempla; res veterum gestæ, et litteris consignatæ. Publica famæ monumenta litteris tradita, prodita; monumenta rerum, quæ in litteris exstant; antiquitatis memoria. EPITH. Finitima, mendacior, multa, plena exemplorum, testis temporis, lux veritatis, vita memoriæ, magistra vitæ, nuntia veritatis, perpetua, pura et illustris. PHRAS. 1. Historia diligenter legenda est, _il faut lire attentivement l’histoire_. Veterum monumenta volutanda sunt identidem; annales rerum gestarum versandi sunt continenti opera; adeunda sunt frequenter antiquitatis monumenta; evolvenda identidem sunt publicæ famæ monumenta; tenenda est omnis antiquitas, et exemplorum vis. Res gestæ superiorum temporum legendæ identidem, et in memoriam revocandæ; animus crebro ad vetera est referendus; excitanda, renovanda est identidem ex annalium fide antiquitatis memoria; antiquitatis species ex priscis monumentis animo est repræsentanda. Cf. Memoria. 2. Historiam scripsit, _il a écrit l’histoire_, _c’est un historien_. Res gestas ad memoriam perscripsit; monumentis consignavit; litteris complexus est; memoriæ ac litteris mandavit; litteris prosecutus est; historiam condidit; annalium monumentis res gestas commendavit; res gestas litteris prodidit, memoriæ prodidit. 3. In historia legitur, _on lit dans les annales_. Annales memorant, perhibent, loquuntur; memoriæ proditum est; annalium monumentis celebratur; litteris consignatum novimus; ex annalium fide constat. USUS: Historiam scribere, tenere, legere; aliquid historiæ mandare. Historia testis temporum, vita memoriæ. HISTŎRĬCUS, i, m. _Historien_. SYN. Rerum gestarum et memorabilium scriptor. Rerum Rom. florentissimus auctor. HISTRĬO, ōnis, m. _Histrion_, _comédien_. SYN. Actor scenicus, comœdus, tragœdus. EPITH. Exterior, pessimus, facetus; histriones exercitati, novissimi. USUS: Histrionum levis ars. Roscius et Æsopus histriones clari. Histrio motu corporis amorem sibi ab omnibus conciliat, qui omnem personam in scenam tractat. HĬULCĒ, _Avec des hiatus_. USUS: Aspere, vaste, hiulce, rustice loqui, _parler en faisant des hiatus_, _durement_. HĬULCUS, a, um, _Fendu_. SYN. Hians. )( Concinnus. USUS: Hiulcus et asper verborum concursus, _rencontre de mots dure_, _heurtée_, _qui forme des hiatus_. HOC, _Pour cela_; sequente quod _vel_ quo: _d’autant plus... que_. SYN. Eo. USUS: Consilio tuo utar hoc libentius, quod... Hoc scribe parcius, quo... HŎDĬE, _Aujourd’hui_. SYN. Hoc die, hodierno die, nunc, hoc tempore. HŎDĬERNUS, a, um, _D’aujourd’hui_. USUS: Disputatio hodierni et hesterni diei. HŎMĬCĪDA, æ, m. _Homicide_, _meurtrier_. SYN. Sicarius. HŎMĬCĪDĬUM, ii, n. _Homicide_, _meurtre_. SYN. Cædes. USUS: Homicidii reus. HŎMO, ĭnis, m. _Homme_. SYN. Mortalis, vir; caput. PHRAS. 1. Homines fugit, _il fuit les hommes_. Odit celebritatem, fugit homines, lucem aspicere vix potest; celebritas illi odio est, qui lucem ipsam, si possit, fugiat; nunquam ille inter homines est, nunquam cum homine colloquitur, nunquam in oppido consistit, sed solitudines captat et secessus. 2. Homo est raræ et insolitæ virtutis, _c’est un homme d’une éminente vertu_. Divina hominis virtus est, auctoritas, tanquam de cœlo lapsus, delapsus homo est. 3. Homo vilissimus, _homme de rien_, _vaurien_. Ignotum ac vile caput; terræ filius; emptus de lapide: unus de multis; homulus ex argilla et luto factus. USUS: Homo, animal providum, sagax, multiplex, acutum, memor, plenum rationis et consilii, ad cœli, quasi domicilii sui conspectum excitatum. Homo ortus ad mundum contemplandum, ad imitandum DEUM. Homo Deorum immortalium quasi gentilis, omnium animantium principatum tenens, ad intelligendum et agendum ortus. HŎMŬLUS, i, m. _Petit homme_, _avorton_. SYN. Homuncio. HŎMUNCĬO, ōnis, m. _Être vil_, _faible mortel_. SYN. Homulus. HŎMUNCŬLUS, i, _Homme chétif_. SYN. Homuncio. HŎNESTAS, ātis, f. _Considération_, _vertu_, _probité_. SYN. Honestum, dignitas, decus, laus. )( Turpitudo. USUS: In officio colendo pulchrum atque decorum, atque adeo tota honestas vitæ sita est. Ubi dignitas, nisi ubi honestas? Virtus, honestas, pudor me in Pompeii partes traxere. Una honestate continetur vita beata. Honestatem cum voluptate, ut hominem cum bellua copulare. Honestate omni privatus, spoliatus. Cf. Virtus, Pudor. HŎNESTĒ, _D’une manière honorable_, _noblement_. SYN. Decore, laudate, recte, laudabiliter, graviter. PHRAS. Honeste vixit, _sa vie a été digne_. Vitam egit cum summa integritate et elegantia morum; vitam vixit integerrimam; vita illi cum laude acta est; vitam degebat cum virtute honestissimam; vitæ curriculum fama integerrima decurrit; nihil ejus vitæ, nihil moribus labis adhæsit. Cf. Probus. USUS: Honeste se gerere. Honeste acta vita. HŎNESTO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_, _orner_. SYN. Orno, decoro, honoro. )( Contamino. USUS: Laude, decretis honorificis aliquem honestare. Beneficium honestare, augere. Commendat faciem pudor, et honestat. Cf. Orno, Honoro. HŎNESTUS, a, um, _Honoré_, _noble_, _considéré_. SYN. Decorus, honoratus. )( Inhonestus, turpis. USUS: 1. Cæsarem honestum, honoratum cupio. Ampla, honesta civitas. Is mihi dies honestissimus fuit. Nihil, nisi quod honestum decorumque sit, expetere. Homo honestus, ingenuus, liberaliterque educatus. 2. Modestus, moderatus, _honnête_, _vertueux_. Convivium, honestum ac moderatum. Cf. Honoratus, Probus, Moderatus. HŎNESTUM, i, n. _L’honnête_, _l’honnêteté_, _le bien_. SYN. Decens, fas, æquum, rectum, decorum. ADV. Mirifice, vere. USUS: Nihil utile, nisi quod rectum honestumque. Tanta vis est honesti, ut utilitatis speciem obscuret. Honestum etiam detracta omni utilitate, sine ullis præmii fructibus, per se potest laudari. Illud honestum, quod ex animo celso magnificoque quærimus. HŎNOR, ōris, et HŎNOS, ōris, m. _Gloire_, _estime_. SYN. Ornamentum, laus, gloria, decus, amplitudo, dignitas, honestas. )( Ignominia. EPITH. Ambitiosus, amplior, communis, contumeliosus, debitus, diuturnus, extraordinarius, falsus, honestissimus, incredibilis, infimus, jucundus alicui, justus, magnus, paternus, popularis, pristinus, senatorius, singularis, summus, tantus, utilior, usitatus pervulgatusque. Honores amplissimi, divini immortalesque, eximii, leves, meriti et debiti, necessarii, tanti, viles, vulgares. PHRAS. 1. Majoribus honorem tribuere decet, _nous devons honorer les personnes de haut rang_. Decet majores colere; honore, observantia, studio prosequi; convenit, ut majores honore afficias, observantia colas; ut iis honorem habeas, præstes, exhibeas; ut observantiam iis ac studium præstes. Majores revereri, observare, honorare necesse est; oportet unumquemque erga majores esse reverentem; se gerere cum majoribus reverenter; reverenter cum iis agere. Debet quisque majoribus pie reverentiam, quam merentur, atque observantiam præstare, exhibere, deferre. Majoribus debetur honos, observantia, reverentia, veneratio; majores in honore sint, necesse est; æquum est, ut majores omni officii genere prosequamur; decet nos majoribus reverenter assurgere; majorum rationem summam ducere; eos in parentum loco habere; præcipuo in honore habere; omni genere honoris pro merito prosequi, producere; multum deferendum est majoribus; summa erga majores observantia esse te velim; majores summa observantia complecti convenit; honorificos nos esse in majores decet. 2. Honorem amplissimum consequeris, _vous obtiendrez de grands honneurs_. Si cursum institutum tenebis, omnia, quæ sunt in republica amplissima, consequeris; præmium feres tuæ virtutis, eximios honores; ad summos honores viam tibi aperies, patefacies, strues, munies; honorem in republica nullum frustra petes, multi etiam non petenti deferentur; optima consequetur fama, hominum existimatio; ad ea, quæ summa sunt in republica, tua te virtus efferet; merces tuorum meritorum erit amplissima dignitas; in magno apud omnes honore eris; summum dignitatis gradum tenebis, obtinebis; gloria circumflues; ad summum gloriæ fastigium eveheris; ampla honorum accessione augebere; locaberis, collocaberis in amplissimo dignitatis gradu; amplissimi honores in te conferentur, effundentur; honoribus procedes in dies amplioribus; honores omnes in te confluent; plus in dies honoris ad dignitatem tuam accedet; auctam dignitatem tuam amplificatamque intuebere; cumulaberis gloria, et ad altissimos honorum gradus provehere; omnes honorum gradus assequere, ad amplissimum honoris gradum ascendes, evolabis; summus honoris et amplitudinis culmen conscendes. Cf. Dignitas, Altus. 3. Honori tuo favebo, _je prendrai soin de votre gloire, je l’augmenterai_. Omnia in te ornamenta a me proficiscentur; nullum in te ornando, honestando, colendo locum, aut tempus prætermittam; favebo tuæ dignitati, existimationi, honori nullo non loco, nullo non tempore, quibuscumque rebus potero; conferam, referam, intendam ad honorem ac dignitatem tuam omnia mea studia, officia; omnem meam industriam, curam, operam diligentiam configam in amplificanda dignitate tua; omnia mea studia in tua dignitate figam et locabo; augebitur meo studio dignitas tua, tuæ dignitatis accessiones meo studio consequeris; meum studium tuo honori nullo loco deerit; serviam ubicumque res feret, dignitati et existimationi tuæ; rationibus tuis, nominisque amplitudini pro virili parte consulam; omnia in te ornamenta congeram; ampliabo honorem, amplificabo auctoritatem tuam, quibuscumque rebus potero; si quid gratia, vel auctoritate possum, ut ad summam dignitatem pervenias, perducaris, satagam; nervos omnes ac vires contendam, dabo operam diligenter, enitar omni studio ac industria, ne quis in republ. honoris gradus sit, ad quem aditus tibi non patescat. 4. Hæc lædunt honorem tuum, _tout cela nuit à votre réputation_. Hæc honori tuo adversantur, dignitati tuæ adversa sunt; hæc tuis laudibus nocent, officiunt, labem inferunt, maculam aspergunt; hæc splendori nominis tui tenebras offundunt, damno sunt, jacturam afferunt, notam inurunt; hæc lædunt, imminuunt, turpi labe inficiunt, obscurant honorem tuum; tua dignitas hæc non patitur. 5. Nihil potest nocere honori tuo, _rien ne peut nuire à la considération dont vous jouissez_. Nihil potest nominis splendori officere; nihil potest nominis tui splendorem perstringere; tui nominis lumini officere; nomen tuum obscurum reddere; tui nominis splendori tenebras obducere, offundere; tuo nomini lucem eripere; tuo nomini obscuritatem afferre. 6. Hoc unum cura, ne honori tuo ipse officias, _prenez bien garde de ruiner vous-même votre gloire_. Incumbe toto pectore, tuasque huc vires omnes confer, ne quid adversi tua dignitas patiatur; ne de tua dignitate detrahatur; ne quod in tua dignitate damnum facias; ne quid in honore tuo feras detrimenti; ne jacturam facias dignitatis tuæ; ne qua labe aspergatur, inficiatur; ne quam labem suscipias, contrahat honor tuus; ne splendor dignitatis tuæ obscuretur; ne quid agas unquam, quod contra tuam existimationem esse queat. 7. Aggreditur honorem meum, _il attaque mon honneur_, _il me calomnie_. Existimationem oppugnat meam; impugnat dignitatem meam; venit contra existimationem meam; existimationem meam violat, imminuit. Cf. Detraho. 8. Honor meus periclitatur, _ma gloire s’obscurcit_. In discrimen existimationis venio; agitur existimatio mea; in eo fama atque existimatio mea vertitur; ad famam nominis mei hoc pertinet, ne, etc. Cf. Periclitor. 9. Paupertas aditum multis ad honores intercludit, _la pauvreté empêche bien des hommes de parvenir aux honneurs_. Inopia sæpe in causa est, ut honoribus procedere non liceat; ut cursum tenere in honorum via, ut honores consequi, ut emergere atque ad altiorem honoris gradum progredi, ascendere non possint. Prohibet, submovet, arcet ab honoribus rei familiaris inopia. Impedimento egestas est, quominus ad ea, quæ sunt in republ. amplissima liceat pervenire; aditum ad honores intercludit rei domesticæ difficultas. Euntibus ad honores magnas difficultates objicit, magna impedimenta opponit, viam obstruit inopia. Imparatis a re domestica honores obtinere non facile est, multi negotii, magni operis est. Repulsam ut plurimum pauperes ferunt, accipiunt in petitione honorum; non patent honores inopiæ. 10. Honoribus spoliatus est, _il a été dépouillé de ses dignités_. Honore dejectus, honoris insignibus, ornamentis, titulis spoliatus est; sublata eidem sunt omnia dignitatis ornamenta, vel certe minuta; honoribus privatus est, et in ordinem redactus. Cf. Dignitas, Depono, Abdico. USUS: 1. Honoris mei causa id feci. Honoris causa illum nomino. 2. Honores deferre, _combler d’honneurs_. Viris fortibus merito honores decernuntur, deferuntur, tribuuntur, mandantur. In viros fortes merito honores amplissimi conferuntur, effunduntur. 3. Honores petere, affectare, _rechercher les dignités_. 4. Honores consequi, _arriver aux honneurs_. Ad honores ascendere; ad honores obrepere, _se glisser aux honneurs par surprise_. Honorem consequi, recipere. 5. Honores administrare, _remplir les fonctions les plus importantes_. Honoribus fungi, uti, florere. 6. Honoribus augeri, abundare, procedere, _être comblé d’honneurs_. 7. Honores missos facere, _mépriser les honneurs_. 8. Honore dejici, _être dépouillé de ses dignités_. 9. Honorem alicujus imminuere, depeculari, honore privare, _priver qqn de sa charge_. 10. Honorem præfari, cum aliquid obscœni dicendum est, _demander pardon d’une expression_. Cf. Dignitas, Magistratus, Ornamentum, Existimatio, Fama. HŎNŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Honorable_. USUS: Hæc ipsa sunt honorabilia. HŎNŌRĀRĬUM, ĭi, n. _Somme versée au trésor public par ceux qui obtenaient une charge_. SYN. Munus honoris causa datum. USUS: Vi extortum non potest dici honorarium. HŎNŌRĀRĬUS, a, um, _Honoraire_; _par ext. officieux_. USUS: Honorarius arbiter. Honorariam operam alicui accommodare. HŎNŌRĀTĒ, _Honorablement_. SYN. Honorifice. USUS: Honorate de aliquo loqui. HŎNŌRĀTUS, a, um, _Honoré_, _honorable_. SYN. Qui in honore et pretio est. )( Inglorius. ADV. Valde. PHRAS. Vir honoratus, _un homme honorable_. Vir honestus et honoratus amplissima dignitate, semper in laude versatus, insolens infamiæ, circumfluens gloria; omnibus præsidiis ornatus, florens in urbe; cui omnes exhibeant levia quidem illa, sed honorabilia: salutare, appetere, assurgere, deducere, reducere, consulere; de quo omnes mirabiliter loquuntur et sentiunt. Vir communi omnium laude, magnificentissimis sæpe decretis honestatus. Vir in maximis muneribus spectatus, cui præcipuus honor habetur; qui magna cum dignitate vivit; qui splendore vitæ, ac dignitate plerosque superat; summis functus honoribus; cui nullus honor defuit; quem pauci honore antecedunt. USUS: Clarus et honoratus vir. Cf. Clarus. HŎNŎRĬFĬCĒ, _Honorablement_, _avec distinction_. SYN. Honorate. PHRAS. Honorifice de te sum locutus, _j’ai parlé honorablement de vous_. Mea in te honorifica fuit oratio; verbum nullum ex ore meo exiit, nisi tua cum laude conjunctum; laudavi, extuli, ornavi te; laudes haud parce in te contuli; iis verbis usus sum, quæ ad te honestandum valerent plurimum; honorificis te verbis prosecutus sum absentem. Cf. Laudo. USUS: Liberaliter aliquem et honorifice tractare. Ornate et honorifice de aliquo prædicare. HŎNŌRĬFĬCUS, a, um, _Qui honore, glorieux_. SYN. Decorus, dignus. USUS: Honorificus in aliquem. Oratio honorifica. HŎNŌRO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_; _récompenser_. SYN. Honorem habeo, adhibeo; honesto, honorificis verbis prosequor; honorem debitum præsto, honore augeo, orno. USUS: Nusquam non virtus honoratur. Cf. Honor. HŌRA, æ, f. _Heure_. EPITH. Antecedens, consequens, calamitosior, vacua periculis. USUS: Horam consumere, terere. Hora abit, In horam vivere. Hora amplius ludunt. Suis horis uti. Horæ subsecivæ, et quod a negotiis necessariis subtrahitur tempus, _moments perdus_, _loisirs_, (_temps dérobé aux affaires_). Horæ dimidium, _demi-heure_. Horæ dodrans, _trois quarts d’heure_. Horæ Canonicæ, _Heures canoniques_, _bréviaire_. SYN. Preces horariæ, horarium sacerdotis pensum, divini officii pensum certas in horas distributum, statæ certis horarum intervallis sacerdotum precationes ex Ecclesiæ ritu præscriptæ. PHRAS. Orare ex Breviario horas Canonicas, _dire son bréviaire_. Ex libro precum horarium sacerdotale pensum persolvere; imperatum sacerdotibus precum diurnarum pensum conficere, absolvere; preces, quæ stato horarum intervallo distinguuntur, suadere, peragere; divini officii pensum exsolvere. Cf. Oro. HORDĔUM, i, n. _Orge_. HŎRĬZON, ontis, m. _Horizon_. SYN. Finiens. USUS: Illi orbes, qui cœlum quasi medium dividunt, et aspectum nostrum definiunt, quos Græci ὁρίζοντας nominant, a nobis finientes recte nominari possunt. HORNŌTĬNUS, a, um, _De l’année_, _produit de l’année_. SYN. Hujus anni, hornus. USUS: Frumentum, vinum hornotinum. HORNUS, a, um, _De l’année_. SYN. Hornotinus, hujus anni. USUS: Vinum hornum. HŌRŎLŎGĬUM, ii, n. _Horloge_, _cadran solaire_. SYN. Solarium. HORRENDUS, a, um, _Horrible_. SYN. Horrificus, horribilis, formidolosus, metuendus, pertimescendus, res multæ trepidationis. Cf. Horribilis. HORREO, es, ŭi, ere, n. _Craindre_, _avoir horreur_. SYN. Metuo, cohorreo, formido, timeo. ADV. Imbecillius. PHRAS. 1. Naturaliter horremus et formidamus dolorem, _naturellement la douleur ne nous inspire que crainte et répulsion_. Horrore nos dolor perfundit; nomen ipsum doloris horrori est; abhorrent omnes, et ut immanem quamdam ac perniciosam bestiam pestemque refugiunt dolorem; mortis instar putant dolorem; ut ab inimico hoste refugiunt plerique a dolore. 2. Horruerunt omnes ad impii hominis conspectum, _à la vue de cet impie, tous furent saisis d’horreur_. Horror omnes perstrinxit ingens; jamque decedere ab eo, aditumque ac sermonem ejus defugere, ne quid ex ejus contagione incommodi acciperent, velle videbantur. 3. Horreo ad tam atrox spectaculum, _je tremble à la vue de ce spectacle atroce_. Horresco totus, tremo totus; totis artibus contremisco; capilli horrent; horror me perstringit; refugit animus ac reformidat. Cf. Timeo, Terreo. USUS: Horrere minas alicujus. Horreo, quorsum id evadat. Horret corpus frigore. HORRESCO, is, ere, n. _Avoir en horreur_, _trembler_. SYN. Perhorresco. USUS: Injecto terrore mortis horrescunt. Cf. Horreo. HORRĔUM, i, n. _Grenier_. SYN. Cella. USUS: Neque in segetibus, neque in areis, neque in horreis. HORRĬBĬLIS, e, gen. com. _Horrible_. SYN. Horrendus, horrificus, formidabilis. USUS: Hanc tam tetram, tam horribilem, tam infestam ac pertimescendam reipublicæ pestem effugimus. Horribiles et miseri casus aliorum. Cf. Horreo. HORRĬDĒ, _Sévèrement_, _durement_. SYN. Aspere, duriter. USUS: Inculte, horride dicere, vivere. HORRĬDŬLUS, a, um, _Un peu inculte_, _négligé_. USUS: Orationes horridulæ, _discours peu soignés_. HORRĬDUS, a, um, _Rude_, _grossier_, _négligé_, _terrible_. SYN. Incultus, asper, durus. )( Nitens, nitidus. ADV. Omnino, semper, plane. PHRAS. Quam teter incedebat, quam truculentus, quam terribilis aspectu! _Quel aspect terrible!_ Quam agrestis homo et inurbanus! Natura asper et iniquus omnibus, doctrina asperior et durior. Cf. Efferate, Agrestis. USUS: Cum eum incultum, horridum mœstumque vidissem. Horridioribus verbis uti. HORRĬFER, a, um, _Effrayant_. SYN. Horrificus. USUS: Horrifernum portentum. HORRĬFĪCUS, a, um, _Terrible_, _affreux_. USUS: Horrificum bellum. Cf. Horridus. HORRĬSŌNUS, a, um, _Qui fait un bruit horrible, retentissant_. USUS: Horrisonum fretum. HORROR, ōris, m. _Tremblement_, _agitation_, _frisson_. USUS: Qui me horror perfudit? Cf. Metus, Timor, Terror. HORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Cohortatio. EPITH. Grata, maxima, necessaria. USUS: Non hortatione, neque præceptis, sed precibus tecum fraternis ago. Cf. Monitio. HORTĀTOR, ōris, m. _Celui qui exhorte_. SYN. Suasor, consuasor, auctor. EPITH. Assiduus. USUS: Auctor, adjutor, hortator ad agendum aliquid. Hortatore non eges, sponte enim exardescis ad litterarum studia. Cf. Auctor. HORTĀTŬS, ūs, m. _Exhortation_. SYN. Hortatio. USUS: Id feci aliorum consilio, auctoritate, hortatu. Cf. Monitum. HORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Adhortor, suadeo, auctor sum, cohortor, excito, impello, acuo. )( Dehortor, deterreo. ADV. Aliquando, amice, etiam atque etiam, jam dudum, magnopere, separatim, vehementer. PHRAS. 1. Non opus est te hortari, _vous n’avez pas besoin d’exhortations_. Hortatione mea non indiges; currentem quid incitem? Hoc non eo dico, ut te oratio mea dormientem excitet, sed potius currentem incitet, atque ad majorem tuorum imitationem cohortetur; cum ad omnem laudem tua sponte properes, non impulsu meo, non est, quod te exhorter ad virtutis studium, quod adhortatione animum firmem, quod ad virtutem arrigam; frustra sim, si longa cohortatione utar, si cohortationem suscipiam, si acri cohortatione ad virtutis studium incitare te velim, si pluribus rationibus ad virtutis studium te impellam; hortatore non eget virtus tua. 2. Parentes filios hortari ad bonas artes debent, _les parents doivent exciter leurs enfants à la pratique de la vertu_. Impellere filios parentes debent ad eas artes, quarum est æterna possessio; debent incitare, consilio, rationibus, argumentis adducere ad eas artes; ostendere filiis parentes debent bonarum artium fructum; debent hortatores esse filiis, laudare eas artes; id consilii dare, ita consulere, ut eas artes complectantur; auctores filiis parentes esse debent, ut ad eas artes, ut ad earum artium studia sese conferant, applicent _seu_ animum adjungant, toto animo incumbant, quarum possessio vitam æquat, quarum nobis fructum una mors adimit. Ea demum est ad filios egregia parentum cohortatio, qua impelluntur ad eas disciplinas, quarum usus interitu tantum vitæ, nulla re præterea terminetur. Decet parentes illos, qui liberis consultum volunt, non eos ad rem cohortari, quam facile, nullo negotio, arbitratu suo tum largitur, tum eripit fortuna, verum ad eas artes, quarum vitæ par usus et possessio est. Cf. Excito, Moneo, Simulo. 3. Formulæ hortantis, _formules d’exhortation_: Age, age vero, agedum; studia, amabo, prosequere. Macte virtute; persequere cœpta, si vir es; sodes, si audes, age, si quid agis. HORTŬLUS, i, m. _Petit jardin_. EPITH. Jucundior, hortuli propinqui. USUS: Democriti fontibus Demetrius hortulos suos irrigavit. HORTUS, i, m. _Jardin_. EPITH. Apricus; horti paterni, pretiosi, venales. USUS: Deliciarum causa et voluptatis quosdam in hortis suburbanis suis cum Mitrella sæpe videmus. HOSPES, ĭtis, m. _Hôte_, _celui qui reçoit ou qui donne l’hospitalité_. SYN. Qui divertit, _aut_ apud quem aliquis divertit. DIFF. Hospes, _hôte_, qui gratis et amicitiæ causa alium domo recipit; Caupo, qui pretio _aut_ lucri causa. EPITH. Antiquus, edax, minime edax, tam inimicus cœnæ et sumptuosus, gravis, nobilis, nobilissimus, sanctissimus et splendidissimas ornatissimusque vetus et amicus. PHRAS. 1. Hospitem me in ædibus suis habuit, _il m’a donné l’hospitalité dans sa maison_. Hospitii jus, et amicitiæ officium præstitit; commodo hospitio, hospitali mensa blande et benigne me accepit; domus ejus mihi sociisque hospitibus patuit; hospitem me admisit; suis me ædibus hospitem excepit; hospitio me humanissime excepit; hospitium lautissimum mihi præbuit; hospite usus sum perhumano. 2. Hospes meus, cum Viennæ essem, affinis tuus fuit, _quand j’étais à Vienne, j’avais pour hôte votre parent_. Hospite usus sum affini tuo; ad affinem tuum summa illius voluntate diverti; apud affinem tuum laute admodum diversatus sum; deductus sum ad affinem hospitem; apud affinem tuum collocatus sum; cum affine tuo hospitium jungebam, faciebam. Cf. Excipio. USUS: 1. Ad hospitem divertere. 2. Hospites admittere, accipere, recipere. 3. Orator nulla in re rudis aut tiro, nec hospes, aut peregrinus esse debet. Adeone tu hospes hac in urbe? _Étranger_. HOSPĬTA, æ, f. _Hôtesse_. EPITH. Vetus. USUS: Ego ipsa sum, inquit, hospita. HOSPĬTĀLIS, e, gen. com. _Hospitalier_. SYN. Qui libenter recipit. USUS: Domus omnibus apertissima, et hospitalis. (Hospitale, _hôpital_, _vulg. est_) rectius dicetur: Diversorium publicum peregrinorum, _aut_ græco vocabulo: Xenodochium; _aut_, si ægrotis is locus destinatus sit: valetudinarium publicum, græce: Nosocomium, _aut_ Nosodochium, _hôtel-Dieu_. HOSPĬTĀLĬTAS, ātis, f. _Hospitalité_. USUS: Valde a Theophraste laudatur hospitalitas. Cf. Excipio. HOSPĬTĀLĬTER, _D’une manière hospitalière_. USUS: Invitari hospitaliter per domos. HOSPĬTĬUM, ii, n. _Hospitalité_, _logement_; _lien qui unit les hôtes_. SYN. Diversorium, domus, quæ gratis amicis patet, sedes hospitalis; _item_: Familiaritas, amicitia. EPITH. Agreste, avitum, liberale, magnificentissimum, publicum, vetus, vetustum. USUS: Hospitium facere cum aliquo. Hospitio jungi. Hospitio accipere, recipere quempiam. Est mihi vetus cum illo hospitium. Hospitio renuntiare. Cf. Hospes. HOSTĬA, æ, f. _Hostie_, _victime_. SYN. Victima. EPITH. Maxima, proxima; hostiæ balantes, decoræ gratæque, humanæ, majores. USUS: Diis hostias immolare; humanis hostiis. Deum placare. Præbere hostias ad sacrificandum; hostias adducere, ducere, cædere. Cf. Consecro, Eucharistia. HOSTĬCUS, a, um, _D’ennemi_, _ennemi_. SYN. Hostilis. USUS: Vagi milites in hostico errabant, _sur le territoire ennemi_. Ensis hosticus. HOSTĪLIS, e, gen. com. _Ennemi_, _de l’ennemi_. SYN. Inimicus, _infestus_, hosticus. USUS: Hostilem in modum vexare quempiam, _traiter qqn en ennemi_. Hostili in rempublicam animo. HOSTĪLĬTER, _D’une manière ennemie_. SYN. Inimice, hostilem in modum, infeste, iniquo animo. PHRAS. Hostiliter agere, _se conduire en ennemi_. Hostiliter facere; hostilem in modum vexare; hostiles spiritus gerere, et nullum non genus calamitatis contumeliæque in aliquos edere. HOSTIS, is, m. _Ennemi (génér. public ou de guerre)_. SYN. Inimicus, perduellis, qui contra rempublicam arma fert, qui patriæ bellum indicit; qui adversus, qui contra arma fert. EPITH. Acerbissimus, acerrimus atque infestissimus, amentissimus, profligatissimus, antiquus, antiquissimus, armatus, capitalis, certus, crudelis, domesticus, externus, ferus et immanis, fœdissimus, importunissimus, impurus, impius, justus et legitimus, nefarius, perditus, perpetuus, potens, præsens, sceleratus, teter, teterrimus, togatus. USUS: 1. Ad hostes deficere, _passer à l’ennemi_. Transire, se conferre, confugere, transfugere. 2. Hostem arcere, _repousser l’ennemi_. Hostem submovere, prohibere vim hostium bellumque defendere, hostes rejicere. 3. Hostes dissipare, _mettre les ennemis en fuite_. Fundere, obterere, prosternere, occidere, delere, _les détruire_. Cf. Inimicus, Adversarius, Infestus. HUC, _Ici (avec mouv.)_. SYN. Ad hoc, ad hanc rem. USUS: 1. Huc te pares, hæc cogites. 2. Horsum, _çà et là_, _de tous côtés_, _en tous sens_. Huc hominem et illuc rapere. Rem huc adduxi. HUI, _Oh! Ho!_ Admirationis et optationis vox. USUS: Hui, quam hoc velim scire! HŪJUSMŎDI, _De cette sorte_, _tel_, _semblable_. SYN. Id genus, hujus exempli. HŪMĀNĒ, _Humainement_. SYN. Humaniter, benigne. USUS: Fecisti humane, quod. HUMĀNĬTAS, ātis, f. _Humanité_, _douceur_, _bienveillance_. SYN. Lenitas, facilitas, comitas, urbanitas, suavitas morum, morum atque sermonum lepos, benignitas, placabilitas, mansuetudo; _item_: Eruditio, doctrina; _item_: Natura humana, indoles, ingenium humanum. EPITH. Communis, digna scientia, in aliquem excellentior, mira, multa, politior, singularis, summa, tanta. PHRAS. Cæsar rara erat erga omnes humanitate, _la bonté de César pour tout le monde était prodigieuse_. Cæsar præter multas virtutes, quibus floruit, ea fuit humanitate, ut nihil supra posset; ejus humanitatis fuit, ut nemo cum illo conferendus, comparandus, æquandus esset; ea præditus fuit humanitate, ut nemo par illi fuisse videatur. Humanitate Cæsar excelluit, omnibus antecelluit, præstitit; omnes vicit, superavit. Nihil Cæsare humanius. Humanitatem Cæsar ita coluit, ut nemo magis. Cæsare nemo fuit ad humanitatem propensior. Cæsar proprio quodam naturæ munere factus ad benignitatem videbatur. Singularem in comitate morum, ac præcipua quadam laude dignum jure Cæsarem duxeris. Laudem suavissimæ comitatis præter cæteros Cæsar tulit. Laus humanitatis et comitatis uni maxime Cæsari debetur. Qui sit Cæsari humanitate præferendus; qui plus habeat, ostendat humanitatis; in quo plus, quam in Cæsare humanitatis sit, resideat; Cæsare qui magis ad humanitatem propendeat; qui humanitatis laude sit Cæsare præstantior; qui præstaret, antecelleret humanitati Cæsaris, neminem reperiri posse puto, neminem adhuc novimus. Nemo Cæsarem humanitate vincere potuit. Nemo unquam Cæsare humanitate magis abundavit. Nemo fuit Cæsare humaniore sensu. Cf. Humani mores. USUS: 1. Nemo Catone commodior, comior, moderatior fuit ad omnem rationem humanitatis et morum suavitatem; humanitatem alicui tribuere, habere. Difficillima est illa societas gravitatis cum humanitate. 2. Natura humana, ingenium, indoles humana, _affections de l’homme_, _sentiments humains_, _bonté_. Humanitatem omnem exuere, abjicere, exstirpare. Petere veniam errato ex humanitatis communis jure et misericordia. Omnem humanitatis sensum amittere. 3. Eruditio, doctrina, artes politiores, _instruction_, _éducation_, _politesse_, _urbanité_. Artes, quibus ætas puerilis ad humanitatem erudiri solet. Homo humanitate politus, neque communium litterarum et politioris doctrinæ expers. Cf. Humaniores litteræ, _les humanités_, _classe de belles-lettres_. _Pro_: humanitatem assumere, _prendre la forme humaine_, rectius dices: humanam induere naturam, hominum se natura formaque induere. Cf. Humanus. HŪMĀNĬTER, _Humainement_. SYN. Humane, benigne, vultu benigno, omni genere humanitatis, quod vultu ac verbis exprimi potest, quam licet humanissime; eo vultu, qui facile gratiam ineat, benevolentiam conciliet; hominum animos amore devinciat, ad amandum alliciat. USUS: 1. Humaniter fecit, quod ad me venit, _il a bien fait de venir me voir_. 2. _Avec résignation_: Sin aliter acciderit, humaniter feremus, _si l’affaire tourne autrement que nous ne l’avions pensé, nous le supporterons avec résignation_. HŪMĀNĬTUS, _Conformément à la nature humaine_. SYN. Humano more, ut solet, ut fere fit. USUS: Siquid humanitus acciderit. HŪMĀNUS, a, um, _D’homme_, _humain_. SYN. Ad hominem pertinens. )( Inhumanus. Affabilis, benignus, comis, blandus, facilis, commodus, urbanus. PHRAS. 1. Humanæ res omnes fragiles caducæque sunt, _les choses humaines sont fragiles et caduques_. Humanarum rerum imbecillitatem fragilitatemque quis non extimescat? Summa est humanarum rerum infirmitas; incerta omnia et mobilia, et caduca. Casus humanos et eventus incertos valetudinis, et naturæ communis fragilitatem quis non extimescat? Incerta sunt omnia, posita non tam in nostris consiliis, quam in fortunæ temeritate. Nihil humanis in rebus certi est. Vice fortunarum humanarum quis non commoveatur? humanæ sorti quis non illacrimetur? Humanæ res omnes fluxæ sunt ac mobiles; mortalia omnia fortuita sunt et peritura. 2. Moribus est perhumanus, _cet homme est excellent_. Nihil illo amantius, suavius, comius, jucundius; in omni sermone est affabilis; benigno alloquio, comitate invitando, beneficiis, quos potest, conciliando, vultu ac sermone in omnes placato, omnium sibi amores colligit; summa omnes comitate complectitur; facillimum se præbet omnibus, eosque familiariter ac hilariter amplexatur; mira in eo suavitas, mira comitas, affabilitasque sermonis. Moribus est suavissimis, cultissimisque. Morum elegantia ac suavitate est mirabili; mira facilitate, ac venustate morum est præditus, conspicuus. Cf. Humanitas. 3. Hoc ex humanitate fecisti, _c’est par politesse que vous avez fait cela_. Egisti hoc humanitate adductus, impulsus, incitatus; dedisti hoc humanitati tuæ; debet hoc humanitati tuæ referri; ad hoc te incitavit naturæ tuæ ad humanitatem propensio; agnosco in hoc humanitatem tuam; fructus hic est humanitatis tuæ. Mirifica in hoc elucescit urbanitas tua. 4. Humanioribus litteris a pueritia eruditus es, _vous avez été instruit dans les belles-lettres dès votre enfance_. A teneris annis humaniores disciplinas studiose amplexus es; a puero floruisti artibus iis, quæ ab humanitate nomen acceperunt; jam inde ab ineunte ætate disciplinas eas coluisti, quæ humaniores nuncupantur; ab ætatis initio humanitatis studia complexus es. A teneris ad eas artes animum adjunxisti, quibus ætas puerilis ad humanitatem informari solet; quæ repertæ sunt, ut puerorum mentes ad humanitatem fingerentur; quæ ad humanitatem pertinent; a puero in doctrinarum ac humanitatis studio versatus, humanitate perpolitus es; communium litterarum et politioris doctrinæ studiis excultus es. Cf. Litteræ. USUS: 1. Aliquem a fera et agresti vita ad humanum cultum civilemque traducere. 2. Elegans moribus, comis, urbanus, _poli_, _courtois_. Vir humanissimus, et facillimus. Cf. Officium. HŬMĀTĬO, ōnis, f. _Inhumation_. SYN. Sepultura. HŪMECTO, as, avi, atum, are, a. _Humecter_, _mouiller_, _arroser_. SYN. Humidum facio, humore aspergo. USUS: Vultum lacrimis humectare. HŬMĔRUS, i, m. _Épaule_, SYN. Suprema pars brachii. EPITH. Lævus, levis, sinister. USUS: Italia Ciceronem suis humeris reportavit. Totum negotium unus ille gubernat, et humeris suis sustinet; in humeros aliquem efferre. HŪMESCO, is, ere, n. _Devenir humide_, _se mouiller_. SYN. Madeo; madidus, humidus fio. ADV. Modice. USUS: Terra humescens. HŪMĬDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Humorem habens. USUS: Ligna viridia et humida. HŬMĬLIS, e, gen. com. _Humble_. SYN. Demissus, jacens, abjectus. )( Altus, alacer, clarus, præstans. PHRAS. Homo est animo humili et abjecto, _cet homme a l’âme basse et vile_. Summam in eo homine animi humilitatem; summam animi abjectionem, infirmitatem, imbecillitatem, tenuitatem deprehendas; summas animi angustias in eo expertus sum. Hominem esse video exigui admodum animi, nihil spectantem in laude positum, nullius laudis cupiditate flagrantem, adversum ab omni gloriæ studio, in humiles, ac plane sordidas cogitationes dejectum, tanquam humi serpentem. Cf. Abjectus, Vilis. USUS: 1. Ratione loci, _bas_, _petit_. Vites, et quæ humiliora sunt, se attollere a terra non possunt. 2. TRANSL. Conditione, statu, fortuna demissus, mœrens, afflictus, _bas_, _abject_, _lâche_, _rampant_. Humilis, imbecillis, infirmus, minime generosus animus. Qui altiore animo sunt, nihil humile, nihil abjectum captant, cogitant. 3. Judicio, voluntate, artificio, consilio abjectus, _humble_. Fracto atque humili animo supplicare. Mens angusta et humilis. Modestus homo, animi submissi. Cf. Demissus. _Pro_: (Humiliare se, VULG.), _s’humilier_, Latine: Submittere se, submisse se gerere, submittere animos. Cf. Demitto. HŬMĬLĬTAS, ātis, f. _Abaissement_, _bassesse_, _obscurité (de la naissance)_. SYN. TRANSL. Abjectio, ignobilitas, obscuritas, vilitas. PHRAS. Humilitas ista nimia est et abjectio, _abaissement qui va jusqu’à l’abjection_. Animos nimium submittis; infractos animos geris; fractos esse video spiritus tuos; ea humilitate dignitati tuæ haud consulis; præter modum te humilem præbes, et abjectum reddis. Cf. Demitto, Abjectus, Vilis, Animus abjectus et imbecillis. USUS: 1. Ratione loci, _le peu d’élévation (d’une chose)_; _petitesse de taille_. Sidera inter se altitudine et humilitate distantia. 2. Abjectio, ignobilitas, _abaissement_, _état humble_. Despicere humilitatem alicujus. Propter humilitatem et obscuritatem generis in ignoratione hominum versatur. 3. Humilitas, _humilité_. Modestia animi, submissio animi, demissio animi, sui despicientia, sui contemptio; moderatio animi modeste de se existimantis. Cf. Modestia. HŬMĬLĬTER, _Bassement_. SYN. Submisse, demisse, animo humili et imbecillo. Cum de virtute sermo est: _humblement_. Magna animi modestia, submissione, demissione. HŬMO, as, avi, atum, are, a. _Enterrer_. SYN. Sepelio. USUS: Humare corpora. Cf. Sepelio, Funus, Effero. HŪMOR, ōris, m. _Liquide en général_. SYN. Aqua, liquor. EPITH. Non inutilis ad aliquid depellendum, mollis. USUS: Frigoribus durescit humor. Humor infusus in corpore. HŬMUS, i, f. _Terre_. SYN. Tellus, gleba, terra. USUS: Humus subacta. HYDRA, æ, _Serpent_. SYN. Excetra, anguis. HYDRĬA, æ, f. _Urne_. SYN. Urna. HYDROPS, ōpis, m. _Hydropisie_. SYN. Aqua intercus. I ĬAMBĬCUS, a, um, _Iambique_. USUS: Iambicus versus orationi simillimus. ĬAMBUS, i, m. _Iambe_, _pied composé d’une brève et d’une longue_. Pes carminis. EPITH. Duplex, extremus, frequentissimus. USUS: Iambus in oratione vitiosus, si extremus ponatur. ĬBI, _Là, dans ce lieu (sans mouv.)._ SYN. In eo loco, eo loci, inibi, in illisce ædibus. USUS: 1. Nemo est, qui non ubivis, quam ibi, ubi est, esse malit. 2. Ea occasione, _alors, en ce moment_. Ibi Cæcinna postulare cœpit. ĬBĪDEM, _Là même_, _au même lieu (sans mouv.)_. SYN. In eodem loco. USUS: Ibidem, in quo læsi, solabor. Ibidem te operiar. ĪCO, is, īci, ictum, ere, a. _Frapper_. SYN. Ferio, ictum do. USUS: In pactione fœdus icere. ĪCTŬS, ūs, m. _Coup_, _blessure_. SYN. Percussio, petitio. EPITH. Contrarius, flammatus, levis, non tribunitius sed consularis, validus. PHRAS. Multis et gravibus ictibus concidit, _il est tombé percé de coups_. Pugnis calcibusque fœde conscissus, multis plagis confectus interiit; inter dolorem crepitumque plagarum multis ictibus acceptis datisque corruit; acceptis gravissimis plagis, corpore recentibus verberum vestigiis livido, semianimis procubuit. USUS: Ictu fulminis deflagravit. Ictu et conjectione telorum cominus magnæ sæpe copiæ pulsæ sunt. Eodem tecum ictu concidi. ID, _Cela_. SYN. Hoc, istud. USUS: Venit ad me et quidem id temporis. Id ætatis vir. IDCIRCO, _C’est pour cela_, _c’est pourquoi_. SYN. Ideo, ob eam rem, ea re. (ĬDĔA, æ, VULG.), _Type_, _image_, _notion_, _idée_. SYN. Forma, species, species rerum, prima et inchoata intelligentia. PHRAS. Concepit animo eloquentiæ quamdam ideam, _il s’est formé un certain idéal de l’éloquence_. Insidebat in ejus mente species eloquentiæ: habebat comprehensam animo quamdam formam eloquentiæ; simulacrum quoddam et exemplar eloquentiæ apud se informarat. Cf. Imago. USUS: Has rerum formas Plato appellat ideas. ĪDEM, ĕădem, idem, _Le même_, _la même_. SYN. Hic ipse, is ipse, unus, par, perpetuus, geminus. )( Alius. PHRAS. 1. Idem fere dicebat, quod alter, _il parlait à peu près comme l’autre_. Rebus congruentes, nominibus differebant; nulla in re discrepabant; non abhorret, non abludit ab ejus dictis hujus sententia. Cf. Congruo, Convenio. 2. Eadem utriusque est causa, _tous deux ont la même cause_. Hujus causa et illius sejungi non potest; eodem revolvitur; eamdem cum illo incudem tundit. Cf. Similis. USUS: Amicus tanquam alter idem. Hoc unum et idem videtur esse. Fuere, qui idem ornate, idem graviter dixere. Causæ inter se simillimæ, vel potius eædem. Vir bonus, idemque eruditus. ĬDENTĬDEM, _A diverses reprises_, _souvent_. USUS: Hoc identidem dicitis. ĬDĔO, _C’est pour cela_, _c’est pourquoi_. SYN. Idcirco, eo quod, ea re quod, digna causa cur, ob hasce res, ea gratia quod; ei rei, id quod; hoc quod, ea de causa, ejus rei gratia, ob id, eam ob causam. USUS: Hæc ideo diligentius pertracto. Cf. Ex eo. ĬDĬŌTA, æ, m. _Ignorant_, _sot_, (_idiot_). SYN. Rudis, imperitus, illitteratus. USUS: Illi idiotæ, ut tu appellas. Cf Rudis. Idololatra, æ, m. _Idolâtre_. Cultor falsorum numinum; inanium deorum cultor; qui inanibus et commentitiis diis divinum cultum tribuit, divinos honores adhibet, impertit; qui cultum uni debitum DEO simulacris impiorum hominum, lapidibusque exhibet; inanes et commentitios deos adorat, religioso cultu veneratur; qui deorum inanium simulacra impio et sacri ego cultu veneratur; qui superstitionum deterrima caligine mersus, qui superstitionum tenebris altissimis obsessus et sepultus cultum uni DEO debitum in plures impia et sacrilega partitione distribuit. Huc spectat Idololatria, æ, f. _Idolâtrie_. Cultus falsorum numinum. ĪDŎLUM, i, n. _Image_. SYN. Simulacrum, imago. USUS: Imagines, quæ idola nuncupantur, _les idoles_. Rectius appellatur: simulacrum ficti ac commentitii numinis. ĬDŌNĔE, _Convenablement_. SYN. Apte, commode. USUS: Exordio idonee comparatur auditor ad reliquam orationem. ĬDŎNĔUS, a, um, _Convenable_. SYN. Aptus, commodus, tempestivus, dignus. USUS: Non est idoneus auctor. In deligendis idoneis hominibus judicium et delectum adhibere. Idoneum tempus, locus opportunus. Idonea verba. Imagines ad monendum idoneæ. Cf. Accommodatus, Aptus. ĪDUS, ŭum, f. _Ides, une des divisions du mois chez les Romains_. SYN. Dies, qui singulis mensibus nonas sequuntur. USUS: Idibus martiis, _le 15 Mars_. ĬGĬTUR, _Donc_. SYN. Ergo. USUS: Jejunas igitur aures affers. IGNĀRUS, a, um, _Qui ne sait pas_, _qui ignore_. SYN. Imprudens, inscius, rudis, imperitus, indoctus, nec opinans, in re peregrinus et hospes; in re aliqua tiro. USUS: Quid agatur, ignarus sum. Ignarus rerum mearum. Facundæ orationis ignarus. Cf. Rudis, Ignorans. IGNĀVĬA, æ, f. _Inaction_, _nonchalance_, _lâcheté_. SYN. Inertia. )( Fortitudo. EPITH. Moderata, summa. PHRAS. Causam hujusce rei in ignaviam conferebant, _ils attribuaient ce résultat à son indolence_. Ad ignaviam, inertiam, desidiam, languorem referebant; hoc ignavi esse hominis aiebant; in hoc omnibus negligentiæ nomine suspectus erat; hoc ignaviæ adscribebant, assignabant; hic vero ejus diligentia desiderabatur. Cf. Animus imbecillus, Negligentia. USUS: Fortitudini contraria est ignavia. Ignaviam suam, inertiam, desidiam parietum custodiis tegere. Ignaviæ se dedere. Ignavia oblanguere. Cf. Ignavus. IGNĀVĒ, _Lâchement_, _faiblement_. SYN. Per summam inertiam, desidiam. )( Contente. USUS: Vide, ne quid ignave, muliebriter, abjecte, serviliter facias. Cf. Negligenter. IGNĀVĬTER, _Lâchement_. SYN. Ignave. IGNĀVUS, a, um, _Indolent_, _mou_, _lâche_. SYN. Iners. )( Fortis, audax. PHRAS. Hic omnes ignavi sunt, _ici, tout le monde est paresseux_. Hic omnes pigritiæ morbo laborant, omnes languent; omnes torpent, omnes frigent; hic omnia jacent; hic veternus omnes occupat; hic ignavia oblanguent omnes; hic nemo est, in quo diligentiam non requiras, cui satis sit animorum. Cf. Piger, Negligens. USUS: Ignava, iners, somniculosa senectus. IGNESCO, is, ere, n. _Prendre feu_, _s’embraser_. SYN. Ardeo, candeo, conflagro. USUS: Ad extremum omnis mundus ignescat. IGNĒUS, a, um, _De feu_, _enflammé_, _embrasé_. USUS: Ignea dixit sidera Cleanthes. Igneo motu arteriæ micant. IGNĬCŬLUS, i, m. _Petit feu_, _etincelle_. SYN. Parvus ignis. TRANSL. Facilitas ingenita. EPITH. Matutini igniculi, parvuli, viriles. USUS: Virtutum igniculi et semina. Igniculos viriles jacere. IGNIS, is, m. _Feu_. SYN. Flamma, incendium. EPITH. Æthereus, æternus, artificiosus, clarus, confector et consumptor omnium, exiguus, hibernus, novus, perpetuus et sempiternus, vitalis, salutaris. PHRAS. 1. Ignem excitare, _allumer_. Ignem lapidum conflictu atque tritu elicere; ignem conflictu lapidum excutere, elidere; flammam ciere, suscitare; ignem e silice elicere. 2. Ignes injicere tectis, _mettre le feu aux maisons_. Ignes acere; ignes tectis inferre, admovere. USUS: Ignem exstinguere; arefacta materia ignem concipere facile solet. Ignis omnibus rebus vitalem impertit calorem. Hic noster ignis, quem usus vitæ requirit, confector est et consumptor omnium. Vicina domus nihil ab igne passa est. IGNĪTUS, a, um, _Enflammé_, _ardent_. USUS: Inflammatus atque ignitus furor. IGNŌBĬLIS, e, gen. com. _Inconnu_, _obscur_. SYN. Humilis, ignobili loco natus, infimo loco natus, obscuris ortus parentibus, unus de multis, unus e populo, humili et obscuro loco natus, inferiore genere ortus, ex infimo genere et fortunæ gradu; homo tenuis, cujus vis, et fortunæ conditio infima est, cujus stirps et genus ignoratur, qui natus parentibus est humilibus; homo ignotus et sordidus, obscurus, abjecta et obscura familia; nulla commendatione majorum; homo per se cognitus; humilis sane et minime generosus; terræ filius, minorum gentium; homo tenui loco, obscuris majoribus ortus; nulla sanguinis claritate commendatus, honestatus, nobilitatus. PHRAS. Virtus multos etiam ignobiles evexit altius, _bien des hommes obscurs se sont élevés par leur vertu aux plus hautes dignités_. Multos infimæ conditionis extulit atque illustravit virtus; multos humillimæ sortis, obscuri loci, nulla parentum aut majorum laude commendatos, obscuro loco natos, ignobili, obscuro, infimo genere editos nobilitavit; multos generis humilitate jacentes virtus erexit; multi genere ignobiles et obscuri virtute honestantur, ac nobilitantur. Cf. Vilis, Humilis, Abjectus. )( Nobilis, Clarus. IGNŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Naissance obscure_, _obscurité_. SYN. Humilitas generis, obscuritas; conditio atque fortuna hominum infimi generis. )( Nobilitas. USUS: Aderit paupertas, ignobilitas, humilitas. Cf. Humilitas. IGNŌMĬNĬA, æ, f. _Ignominie_, _affront_, _déshonneur_. SYN. Infamia, dedecus, contumelia, macula, nota, probrum, labes. PHRAS. Ignominia me affecit, _il m’a fait un affront_. Ignominia me appetiit, notavit, deformavit; ignominiam mihi inussit, imposuit; ignominiam ab eo gravem accepi. Cf. Decus, Contumelia, Probrum. USUS: Ignominia aliquem afficere, _noter d’infamie_. Ignominiam accipere, _recevoir un affront_. Ignominiam graviter ferre, _supporter difficilement un affront_. Ignominiam alicui et flagitium demere, _réhabiliter qqn_. IGNŎMĬNĬŌSUS, a, um, _Ignominieux_, _flétrissant_. USUS: Dominatio ignominiosa. IGNŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Inconnu_, _ignoré_. SYN. Quod ignorari potest. USUS: Quod non ignorabile, non fortuitum. IGNŌRANS, tis, omn. gen. _Ignorant_. SYN. Ignarus. PHRAS. Turpe est, in patriæ rebus esse ignorantem, _il est honteux de ne pas être au courant des affaires de son pays_. Turpe imprimis hospitem esse in iis rebus, quæ ad patriam pertinent; in patria peregrinari, dedecus est; ea non tenere, ea scientia non comprehendere, ea usu doctrinaque non percipere, in quibus res patriæ agitur; turpe imprimis est, in ea re rudem ac tironem, hospitem ac peregrinum esse; in ejus rei ignoratione versari; ejus rei inscitia laborare, quæ cum patriæ rebus est conjunctissima. Cf. Rudis, Imperitus. USUS: Ignorantem superbire flagitiosum est. Cf. Ignorantia. IGNŌRANTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Ignoratio, inscitia, inscientia. PHRAS. Non est mirum, errare eum, cujus tanta est ignorantia, _il n’est pas étonnant qu’un homme si ignorant se trompe_. Non est, cur miremur, si sæpe labitur is, qui est omnium imperitissimus; cujus ignorantia, inscitia summa est; qui omnes inscitia vincit; cui neminem inscitia parem invenias; quem omnia latent; qui nihil prorsus novit, qui nullam partem doctrinæ tenet; qui doctrinæ expers, in maxima rerum omnium ignoratione versatur. Cf. Ignorans. USUS: Ignorantia litterarum. IGNŌRĀTĬO, ōnis, f. _Ignorance_, _manque de savoir_. SYN. Ignorantia. )( Scientia. USUS: Versari in summa rerum ignoratione. Nescio, quis nos teneat error et misera veri ignoratio. IGNŌRO, as, avi, atum, are, a. _Ignorer_. SYN. Sum ignarus, sum nescius; nec usu, nec ratione cognitum habeo. ADV. Diutius, impune, omnino, ne quid, turpiter aliquid, vehementer causam. PHRAS. Quid eventurum sit, ignoro, _je ne sais ce qui arrivera_. Quo res casura sit, quid consequi possit, nescio; non dispicio, quid allatura sit dies; explorata non habeo, latent me, quæ inde nasci possunt incommoda; quid futurum sit, me fugit, non assequor, conjectura assequi non possum; divinare non possum, quæ dies ipsa feret, patefaciet; mente percipere non possum, quo res, quem in locum res evasura sit; futuri casus mihi non patent, non aperti sunt. Cf. Nescio. USUS: Ignoro plane de filio. IGNOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. et n. _Pardonner_. SYN. Parco, veniam do, remitto. PHRAS. Ignosco tibi, _je vous pardonne_. Omnium, quæ alia super alia ausus es, veniam facio; voluntaria oblivione injurias contero; gratiam injuriarum omnium facio; condono præterita; condono amici precibus vitam tuam; dolorem meum amici voluntati ac precibus condono; iracundiam meam amicorum caritati dimitto, impunitatem injuriæ do, concedo; remitto culpam, ejusque memoriam abjicio. Cf. Parco, Venia, Condono. USUS: Sceleris pœnam prætermittere, ignoscere vocatur. Præteritis ignoscere. Hoc mihi, quæso, ignosce. IGNŌTUS, a, um, _Inconnu_. SYN. Obscurus, qui in hominum ignoratione versatur. PHRAS. Homo est ignotus, _cet homme n’est pas connu_. Omnibus incognitus; quem nemo viderit unquam; nemo, qui mortalis esset, audiverit. Albus, aterve homo sit, ignoramus, cujus omnis ætas propter humilitatem in hominum ignoratione versatur; cujus nomen, famaque in obscuro est; quem generis humilitas arbitrantium judiciis subduxit. Cf. Nescio. USUS: Homo ignotus. Res in vulgus ignota. ĪLĬA, ōrum, n. pl. _Flanc_, _ventre_. SYN. Molles et cavæ ad latera partes, et ad lumbos. USUS: Inflata dolore ilia rumpere. ILLĀBOR, ĕris, lapsus sum, abi, d. _Tomber dans_. SYN. Influo. USUS: Sensim pernicies illapsa in civium animos, sensim avaritia immigravit. Voluptas ad sensus affluit et illabitur. ILLĂCRĬMOR, aris, atus sum, ari, d. _Pleurer_. USUS: Socratis morti semper illacrimor. Cf. Lacrimor. ILLĂQUĔO, as, avi, atum, are, a. _Prendre au lacet_; _enlacer_, _prendre_, _séduire_. SYN. Irretio, implico, capio. USUS: Illaqueatus legum periculis. Cf. Implico. ILLE, A, UD, _Celui-ci_, _celle-ci_; _ce_, _cet_, _cette_. USUS: Ipsum quidem illud. Ego ille ipse sum. Illa ista virtus. Homines minime mali illi quidem. ILLĔCĔBRA, æ, f. _Attrait_, _charme_. SYN. Incitamentum, invitamentum, lenocinium, stimulus, blandimentum, blanditia, illicium. EPITH. Maxima, tanta. USUS: Vitiorum, corruptelarum et libidinum illecebris juvenum animos invitare, delinire, irretire, capere, excitare, trahere. Illecebris se dedere. Cf. Blanditiæ, Voluptas. ILLĔPĬDĒ, _Sans grâce_. SYN. Injucunde, infacete. USUS: Crasse et illepide conquisitum aliquid. ILLĔPĬDUS, a, um, _Peu élégant_, _grossier_; _morose_, _difficile_. SYN. Infacetus, putidus. )( Lepidus. USUS: Parens avarus, illepidus, in liberos difficilis. Cf. Ineptus. ILLĪBĀTUS, a, um, _Non souillé_, _sans tache_. SYN. Intactus, purus, integer, intaminatus, intemeratus, inviolatus, incorruptus. USUS: Flos illibatus populi. Veteres et illibatas majorum divitias profundere. Cf. Purus. ILLĪBĔRĀLIS, e, gen. com. _Peu noble_, _peu généreux_, _avare_. SYN. Ignobilis, sordidus, avarus. )( Liberalis. PHRAS. Illiberaliorem hoc homine vidi neminem, _je ne connais pas d’homme moins généreux_. Neminem, qui tam esset alienus ab humanitate, qui ita expers esset humanitatis, vidi unquam. Humanitatem liberalitatemque ignorare videtur; ita nihil agit liberaliter, ut illiberalitatem esse virtutem existimare videatur. Ille, si quisquam alius, inofficiosus est maxime; de humanitate minime laborat; officii tam negligens est, ut nemo magis. USUS: Genus jocandi illiberale; questus illiberalis. Cf. Parcus, Sordidus, Illiberalitas. ILLĪBĔRĀLĬTAS, ātis, f. _Caractère peu généreux_, _avarice_, _lésinerie_. SYN. Sordes, avaritia. )( Liberalitas, humanitas. Cf. Agrestis, Inhumanus. ILLĪBĔRĀLĬTER, _Peu noblement_; _d’une manière sordide_. SYN. Sordide, avare, ingrate. USUS: Neque indiligenter, neque illiberaliter. ILLIC, _Ici_, _là_. USUS: Illic sum. ILLĬCET _vel_ ĪLĬCET, _Allez, vous pouvez vous retirer_, (_formule pour congédier_). _Aussitôt_, _sur-le-champ_. ILLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Charmer_, _gagner_, _attirer_, _séduire_. SYN. Allicio, induco, allecto. USUS: Similitudo illicit ad amicitiam. Cf. Allicio. ILLĬCĬTUS, a, um, _Défendu_, _illicite_. SYN. Nefas, non licitum. ILLĬCĬUM, ii, n. _Appât_, _charme_. SYN. Invitamentum, incitamentum. USUS: Profectionis meæ frater illicium fuit. Cf. Illecebra. ILLĬCO, _Sur-le-champ_, _aussitôt_. SYN. Continuo. USUS: Simul atque bellum cœpit, artes nostræ illico conticescunt. Cf. Statim. ILLĪDO, is, līsi, līsum, ere, a. _Frapper_, _briser_, _broyer contre_. SYN. Contundo, confringo. USUS: Serpens illisus et compressus morietur. ILLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher_, _assujettir_. SYN. Implico, irretio. ADV. Scite, commodissime. USUS: In oratione aliqua omnes illigare dicendi lepores. Bello aliquem, sermoni illigare. ILLINC, _De là_. SYN. Inde, loci et personæ ratione. )( Hinc. USUS: Omnem amorem ejecit illinc, atque in hanc transfudit. ILLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Oindre_. SYN. Induco, inungo, inficio. USUS: Color fuco illitus. Sordes illinere. ILLITTĔRĀTUS, a, um, _Illettré_, _ignorant_. SYN. Idiota, litterarum ac doctrinæ expers. )( Litteratus. USUS: Incidunt in sermone varia, nec illiterata, nec insulsa. Cf. Rudis, Imperitus. ILLO, _Là, vers cet endroit-là (avec mouv.)_. USUS: Illo facile venies. ILLŌTUS, a, um, _Qui n’est pas lavé_, _sale_. SYN. Sordidus. USUS: Sermone illoto uti et inhonesto, _langage grossier_. ILLUC, _Là, vers ce lieu-là_. Huc atque illuc intueri, (VULG. hinc inde), _çà et là_. ILLŪCĔO, es, luxi, ere, n. Adhibetur temp. præter, _Luire sur_. SYN. Eluceo, appareo. ILLŪCESCO, is, luxi, ere, n. (Solis tertiis pers. et partic. præs. adhibetur). _Commencer à luire_, _luire_, _briller_. SYN. Illuceo, exorior, appareo. ADV. Aliquando, repente. USUS: Hic lætus tibi dies illucescit. Tantæ perturbationi repente vox et auctoritas consulum illuxit. Ut dies illuxit. ILLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, n. et a. _Se moquer de_, _railler_. SYN. Ludo, ludificor. ADV. Diutius, vicissim, merito, plane, ultro. USUS: Carneades Rhetorum præcepta et nimium acumen illudere solebat. Miseriis alicujus, auctoritati senatus illudere. Dialecticam totam illudere. In aliquem illudere. Cf. Irrideo. ILLŪMĬNĀTĒ, _Avec éclat_. SYN. Ornate. ILLŪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer_; _faire briller_. SYN. Lucem _vel_ lumen affero, lumen præfero, collustro, illustro, orno; colorum varietate distinguo. )( Obscuro. USUS: Quod tanquam stellis quibusdam notat et illuminat orationem. Cf. Orno, Illustro. ILLŪSĬO, ōnis, f. _Ironie_, _raillerie_. SYN. Irrisio. ILLUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Éclat_. SYN. Fulgor, splendor. USUS: Solis illustratio. ILLUSTRIS, e, gen. com. _Illustre_, _célèbre_, _distingué_. SYN. Nobilis, clarus. )( Obscurus. USUS: Homo illustris honore et nomine. Illustris ac nobilis domus. Testatum et gloriosum et illustre factum. Hoc erit tibi ad laudem illustre. Erunt hæc tanto expressiora et illustriora. Cf. Clarus, Nobilis, Summus. ILLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer_; _rendre célèbre_, _illustrer_. SYN. Illumino, collustro, orno. )( Obscuro. ADV. Breviter, maxime, valde. PHRAS. 1. Illustrabit tuam amplitudinem inimicorum injuria, _l’injustice de vos ennemis ne fera que relever votre dignité_. Quo magis obscurare atque exstinguere tuam dignitatem inimici conabuntur, eo plus ad eam splendoris accedet; eo clarius elucebit, eo apparebit illustrius, eo fiet clarior et illustrior. 2. Oratoris est obscura illustrare, _l’orateur doit éclairer tout ce qui est obscur_. Obscuris dare lucem; lumen afferre; splendorem afferre; in bono lumine collocare obscura. USUS: Patefacere et illustrare veritatem, obscura. Illustrare laudibus aliquem. ILLŬVĬES, ēi, f. _Saleté_, _malpropreté_. SYN. Sordes. USUS: Pectus illuvie scabrum. Cf. Sordes. (Ĭmāgĭnor, aris, atus sum, ari, d. VULG.) _S’imaginer_, _se figurer_. PHRAS. 1. Vos ante oculos animosque vestros proponite; vultum ejus et incessum animis intuemini; id animo contemplemini, quod oculis non potestis; cogitatione vobis hominis hujus mores depingite, constituite; cogitatione, animo fingite, exstruite animo altitudinem præstantiamque virtutum quamlibet; sumatur vobis, vir præstans, et ante oculos ponatur; concipite, comprehendite animo quantamlibet virtutis magnitudinem; reputate apud vos, atque animis repræsentate; obversetur ante oculos animosque divina vir virtute; speciem tantæ virtutis animo informate, adumbrate; virtutis tantæ imaginem, si potestis, animo fingite, comprehendite, describite; mente concipite. 2. (Imaginor mihi facile, VULG.), _je m’imagine facilement_. Persuasum habeo; animo mihi repræsento; facile animum induco, in animum induco; in eam opinionem facile adducor; in ea opinione sum; facile mente concipio. Cf. Opinio, Cogito. ĬMĀGO, ĭnis, f. _Image_. SYN. Simulacrum, species, exemplar. EPITH. Larvata, expressa, multa. PHRAS. Juvat præstantiorum virorum imagines intueri, _on aime à regarder les portraits des grands hommes_. Simulacra magnorum virorum; monumenta formæ ac nominis; effigiem clarorum hominum identidem respicere; picturæ, tabulæ, imagines ex ære _vel_ marmore præclare factæ ad virtutem adhortantur. Cf. Idea. IMBĒCILLIS, e, gen. com. _vel_ IMBĒCILLUS, a, um, _Faible_. SYN. Infirmus, debilis, enervatus, exsanguis; parum firmamenti ac virium habens, fracta et tenui valetudine. )( Valens. USUS: Homo a valetudine et natura infirmior. Omnis superstitio animi imbecillis et anilis est. Imbecilla ad pugnandum respublica. Cf. Infirmus, Debilis. IMBĒCILLĬTAS, ātis, f. _Faiblesse_. SYN. Infirmitas, debilitas, defatigatio, fragilitas. EPITH. Humana, maxima. USUS: Nosti imbecillitatem hominis, luxum, mollitiem. Susceptum onus propter animi imbecillitatem deponere. Ætatis et virium imbecillitas illum moratur. Cf. Debilitas, Infirmitas. IMBĒCILLĬTER, _Faiblement_ (_au fig._). Nonnisi soli comparativo Imbecillius adhibetur. SYN. Languide. IMBELLIS, e, gen. com. _Lâche_, _pusillanime_. SYN. Ignavus. USUS: Nunquam periculi fuga faciendum est, ut imbelles et ignavi videamur. Cf. Timidus. IMBER, bris, m. _Pluie_. EPITH. Lapideus, sanguineus, maximus, assiduus, magnus. USUS: Magnos et assiduos imbres habuimus. Maximo imbri ad locum pervenimus. Ingentibus procellis fusus imber. Cf. Tempestas, Pluvia. IMBERBIS, e, gen. com. _Imberbe_. USUS: Imberbis adolescentulus. IMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Pomper_, _aspirer_; _concevoir_. SYN. Haurio, concipio. USUS: Malam animo opinionem de aliquo imbibere, _se former une mauvaise opinion de qqn_. IMBREX, ĭcis, _Tuile faîtière_. SYN. Tegula curta et obtorta, quæ tectis applicari solet. IMBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Imbiber_, _imprégner_; _instruire_, _façonner_. SYN. Inficio, tingo; instituo. USUS: Tela veneno, lanam colore imbuere. Pueri animum bonis opinionibus, ingenium artibus, pectus pietate imbuere. Bellum odio, gladium scelere imbuere. Errorum pravitate imbui. Cf. Doceo. ĬMĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Imitable_. SYN. Quod imitatione aliquis assequi potest. USUS: Imitabilis orationis sublimitas. ĬMĬTĀTĬO, ōnis, f. _Imitation_. SYN. Æmulatio. EPITH. Depravata, fallax, nimia, periculosa. USUS: Excellentium hominum virtus est imitatione digna. Periculosam exempli imitationem posteris prodere. Imitatione consequi virtutem alicujus. Comœdia est imitatio vitæ. ĬMĬTĀTOR, ōris, m. _Imitateur_. Æmulator, æmulus. EPITH. Imitatores faceti, multi, permulti. USUS: Æmulus et imitator studiorum meorum. Majorum suorum, veterum facinorum imitator. ĬMĬTĀTRIX, īcis, f. _Imitatrice_. EPITH. Prava, temeraria et inconsiderata. USUS: Gloriæ imitatrix fama popularis. ĬMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Imiter_. SYN. Adumbro, exprimo, imitatione exprimo; exemplum ab aliquo transfero, sequor, exsequor. Simulo, fingo. PHRAS. 1. Decet te majores imitari, _il vous convient d’imiter vos ancêtres_. Majorum laudem cupidissime persequi; vitam avorum et consuetudinem exprimere; imitando consequi; e majoribus similitudinem ducere; majorum vestigia persequi, ad majorum facta te exercere; in majorum velut unici exempli, mores et instituta abire; pedem in majorum vestigiis ponere; per calcatam a majoribus semitam incedere; rationes tuas ad majorum rationes adjungere, ad æmulandum patrum decus accendi te convenit; majorum insistere, ingredi vestigia; facta eorum et consulta sectari, adumbrare. 2. Non deest ex majoribus tuis, quem imitere, _vous trouvez parmi vos ancêtres des modèles à imiter_. Non deest ex majoribus, unde tibi, quod imitere, capias; quam sequare; cujus teras vestigia; cujus vestigia sequaris; cujus vestigiis inhæreas, insistas; a quo tibi exemplum capias, sumas, habeas; quem tibi exemplar proponas; cujus exemplo vivas; cujus exemplum sequare; qui tibi exemplo sit; cujus ad imitationem vivas; cujus sis imitator, discipulus; quem auctorem habeas; cujus exempla intueare; a quo vivendi normam et exempla petas; in cujus vestigia incurras; cujus imaginem morum vitæque imitatione referas. Cf. Exemplum, Conformo, Sequor. USUS: Heroum veteres casus imitari et exprimere. IMMĀNIS, e, gen. com. _Énorme_, _immense_; _cruel_, _féroce_. SYN. Ferus, importunus. )( Mitis, mansuetus. PHRAS. Homo immanis, _un homme barbare_. Homo, in quo nec hominis quidquam est præter figuram et speciem, neque Romani, præter habitum et sonum linguæ, pestis ac bellua immanis; homo omni diritate et agresti immanitate teterrimus. Cf. Barbarus. USUS: Immanis et fera natura, audacia; immane facinus. Cf. Crudelis. IMMĀNĬTAS, ātis, f. _Cruauté_, _inhumanité_. SYN. Feritas, diritas. EPITH. Silvestris, barbara, detestabilis, nefaria, nova, singularis, tanta, vetus. USUS: Omni diritate, et immanitate teterrimus, efferatus. Cf. Barbaries. IMMANSUĒTUS, a, um, _Sauvage_, _cruel_. SYN. Ferus, barbarus. )( Mansuetus. Cf. Atrox. IMMĀTŪRĬTAS, ātis, f. _Précipitation_. SYN. Nimia celeritas, acerbitas, importunitas. EPITH. Tanta. USUS: Quid hæc festinatio, hæc tanta immaturitas. IMMĀTŪRUS, a, um, _Qui n’est pas mûr_; _prématuré_. SYN. Crudus, acerbus, acerbitate permistus, intempestivus, præposterus, qui a maturitate longe abest. )( Maturus. USUS: Mors immatura, et alienissimo tempore nuntiata. IMMĔDĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Incurable_. USUS: Malum immedicabile. Cf. Despero. IMMĔMOR, ŏris, gen. com. _Qui ne se souvient pas_. SYN. Oblitus. USUS: Mandati immemor. Cf. Obliviscor. IMMENSĬTAS, ātis, f. _Immensité_. SYN. Infinitas. USUS: Immensitates camporum. IMMENSUS, a, um, _Immense_, _infini_. SYN. Infinitus, profundus. )( Finitus, dimensus. USUS: Ingens, immoderata, infinita, immensa cupiditas, vitiorum vorago. IMMĔRENS, entis, gen. com. _Qui n’a pas mérité_, _innocent_. USUS: Innocentem et immerentem premis. IMMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger dans_. SYN. Ingurgito. ADV. Penitus. USUS: In alicujus se consuetudinem immergere, _s’insinuer fort avant dans l’amitié de qqn_. Cf. Mergo. IMMĔRĬTO, _Injustement_. SYN. Injuria, de nihilo. USUS: Immerito et de nihilo irasceris. Cf. Injuria. IMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer dans_, _s’introduire_. SYN. Migro, commigro, solum coloniis occupo. USUS: Immigrare in aliam domum; in mores alienos. Avaritia et luxuria pedetentim in rempublicam immigrat. Cf. Migro. IMMĬNĔO, es, ere, n. _Menacer_. SYN. Impendeo. PHRAS. 1. Hostis nobis imminet, _l’ennemi nous menace_. Bellum non in animis modo, sed prope in oculis est; bellum nos _vel_ nobis manet, et jam impendet, et hostes in capite ac cervicibus nostris hærent; in tergis nostris hærent hostes; supra caput est hostis. 2. Infortunium nobis imminet, _un malheur nous menace_. Fatum nobis aliquid impendet, aut instat jam plane, aut certe appropinquat; eadem in nos fortuna ingruit, quæ alios afflixit; in propinquo est malum. Faba aliqua in nos cuditur; haud longe aberit infortunium. USUS: Carthago diu Romæ imminebat. Cupiditate imminere in alienam hereditatem, _convoiter_. Animis in spem propinquam, in occasionem hostis evertendi imminere. Cf. Insidiæ, Prope. IMMĬNŬO, is, i, ūtum, ere, a. _Diminuer_. SYN. Diminuo, attenuo. USUS: Imminuere de voluptate alicujus; opes accisæ et imminutæ. Cf. Minuo, Detraho. IMMĬNŪTĬO, ōnis, f. _Retranchement_, _diminution_. SYN. Diminutio. USUS: Sine imminutione dignitatis tuæ id fiet. IMMĬSĔRĬCORS, ordis, omn. gen. _Qui est sans pitié_, _impitoyable_. SYN. Immansuetus, superbus, infestus. Cf. Durus, Superbus. IMMISSĬO, ōnis, f. _Action de laisser en liberté_. USUS: Sarmentorum aliorum amputatio, aliorum immissio, _couper des sarments, en laisser d’autres se développer_. IMMĪTIS, e, gen. com. _Sauvage_, _cruel_. SYN. Asper, sævus, crudelis, immansuetus. USUS: Princeps immitis ac sævus. Uva immitis, cruda ac immatura, _raisin vert, qui n’est pas mûr_. Cf. Asper, Crudelis. IMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_. SYN. Mitto, facio, impello. )( Emitto. USUS: Jacere et immittere injuriam in aliquem. Immittere se in armatos hostes, in voluptates. IMMO _vel_ ĪMO, _Oui_, _certes_; _bien plus_. SYN. Etiam atque etiam, jam vero etiam, citius dixerim; quin etiam; haud scio, an non etiam. USUS: Causa igitur non bona est? immo optima. IMMŌBĬLIS, e, gen. com. _Immobile_. SYN. Torpens. USUS: Terra immobilis, manens, ima sede semper hærens. IMMŎDĔRĀTĒ, _Sans mesure_. SYN. Immodice, immodeste, extra modum, non moderate. )( Moderate. USUS: Adversas res ut secundas immoderate ferre, levitatis est. IMMŎDĔRĀTIO, ōnis, f. _Défaut de mesure_, _excès_. SYN. Procacitas, petulantia. USUS: Efferri immoderatione verborum, _se laisser aller à un flux de paroles_. IMMŎDĔRĀTUS, a, um, _Immodéré_, _excessif_. SYN. Immodestus, intemperans, nimius, modum egressus. USUS: Alexander superbus, immoderatus, crudelis. Immensa, infinita, immoderata cupiditas; lætitia immoderata et nimis luxuriosa. Cf. Immodestus. IMMŎDESTĒ, _Avec excès_, _outre mesure_. SYN. Immoderate. IMMŎDESTĬA, æ, f. _Excès_, _dérèglement_. SYN. Immoderatio, intemperantia. USUS: Incogitantia excors, immodestia summa. IMMŎDESTUS, a, um, _Qui est sans retenue_, _immodéré_, _déréglé_. SYN. Immoderatus. )( Modestus. PHRAS. Immodestus est, _il est sans retenue_. Parum modestus est; non satis modeste vivit; ratione non utitur; modestiam ignorat; longe abest a modestia; parum modestis est moribus; de modestia nihil laborat; nullum illi modestiæ studium est; expers est modestiæ, judicii, prudentiæ, rationis; temere, imprudenter, sine ratione, sine modo agit; immoderate, immodice, inconsiderate, inconsulte agit; inconsultus est, imprudens, temerarius, inconsideratus, immoderatus. IMMŎDĬCĒ, _Sans mesure_, _excessivement_. SYN. Immoderate. IMMŎDĬCUS, a, um, _Démesuré_, _excessif_. SYN. Immoderatus. Cf. Immodestus. IMMŎLĀTOR, ōris, m. _Sacrificateur_. IMMŎLO, as, avi, atum, are, a. _Immoler_, _sacrifer_. SYN. Sacrifico. ADV. Studiosius, crebrius. USUS: Hostias immolare. Cf. Sacrum, Sacra. IMMŎRĬOR, eris, mortuus sum, mori, d. _Mourir sur ou dans_. USUS: Studiis immortuus est, _il s’est tué à travailler_. IMMORTĀLIS, e, gen. com. _Immortel_. SYN. Indissolubilis, sempiternus. )( Mortalis. USUS: Quorum vivit immortalis gloria et fama. Immortalem fructum ex re aliqua capere. IMMORTĀLĬTAS, ātis, f. _Immortalité_. SYN. Immortalis memoria nominis; sempiterna, immortalis gloria; perpetuitas, immortalis vitæ conditio, memoria hominum sempiterna; æternitatis memoria. )( Mortalis. PHRAS. et USUS: 1. Facta alicujus et famam immortalitati tradere, _immortaliser les actions et la renommée d’un homme_. Nominis memoriam sempiternæ gloriæ ac immortalitati commendare; facta nomenque immortalitati mandare, donare; ad immortalitatem consecrare, immortalitatem alicui donare. 2. Ea res immortalitatem nominis tibi pariet, _cette action rendra votre nom immortel_. Te ad posteros sempiterna gloria donabit, afficiet, illustrabit; laudem nominis ad sempiternam memoriam temporis propagabit; nomen tuum posteritati tradet, omnium scriptis et sermonibus exornandum, extollendum, celebrandum; nominis tui gloriam cum omni posteritate adæquabit; ab hominum oblivione, ab interitu vindicabit; memoriam tui reddet immortalem; ea re id consequeris, ne qua res tui nominis famam delere possit; ut omnis de te posteritas loquatur; ut fama tua nunquam consenescat; nunquam obscuretur; nullo unquam tempore exstinguatur; nulla temporis diuturnitate deleatur; ut nomen tuum vigeat memoria sæculorum omnium; ut de te posteritas omnis audiat et loquatur; ut memoriam tui excipiat, alat et tueatur æternitas. Cf. Fama, Posteritas. IMMORTĀLĬTER, _A la manière des immortels_. SYN. Incredibiliter, maximopere. USUS: Immortaliter gaudere, _ressentir une joie infinie_. IMMŌTUS, a, um, _Qui est sans mouvement_, _immobile_. USUS: Firmum immotumque animo sedet. IMMUNDUS, a, um, _Sale_, _impur_, _malpropre_. SYN. Impurus, illotus, sordidus, contaminatus. USUS: Humus immunda. IMMŪNIS, e, gen. com. _Exempt d’impôts_. SYN. Vacuus a munere, qui munere vacat. PHRAS. Immunis est a tributis et publicis oneribus, _il est exempté des impôts et des charges publiques_. Virtute id consecutus est, nihil ut publice penderet; ut vectigalis non esset; ut ex eorum numero, qui publice aliquid pendunt, eximeretur; ut esset expers eorum onerum, quæ publice imponuntur; ut nullam pecuniam in commune conferret; ut publicis oneribus vacaret; tributarius ne esset; tributum ut nullum conferret. USUS: Agri, civitates immunes, _terres, cités sans redevances_. Cf. Privilegium. IMMŪNĬTAS, ātis, f. _Exemption (d’impôts, de service)_. SYN. Vacatio, libertas. EPITH. Infinita. USUS: Dare alicui immunitatem munerum. IMMŪNĪTUS, a, um, _Non fortifié_. SYN. Apertus, non septus. )( Munitus, septus. IMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui ne change point_, _immuable_. SYN. Immobilis, perennis. )( Mutabilis. USUS: Res stabilis et immutabilis. Æternum et immutabile fatum. IMMŪTĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Immutabilité_. SYN. Necessitas. )( Mutabilitas. IMMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_. EPITH. Crebra, parva. IMMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_. SYN. Muto. USUS: Ne quid move, et immuta. Quibusdam in rebus me immutavi. Ille te mihi immutavit. Cave, ne quid de prioribus institutis immutes. Cf. Muto, Vario. IMPAR, ăris, omn. gen. _Inégal_; _impair_. SYN. Dispar. )( Par. USUS: Ab hoc impari certamine, atque injusta contentione avocabat. Numerus par, impar. IMPĂRĀTUS, a, um, _Non préparé_; _surpris_. SYN. Non paratus, incautus, immunitus. USUS: A militibus, et pecunia imparatus. Imparatus in paratos inciderat. Inermem, et imparatum aggredi, adoriri. IMPĀRTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Faire part de_, _communiquer_, _donner_. SYN. Impertio, impertior, do, tribuo. USUS: Sua impartire civibus, communicare cum proximis. Cf. Largior, Participo. IMPĂTĬBĬLIS, e, gen. com. _Intolérable_. SYN. Quod ferri non potest. )( Patibilis, tolerabilis. USUS: Dolor impatibilis malis, bonis tolerabilis. IMPĂVĬDĒ, _Sans crainte_. SYN. Audacter. USUS: Nullo trepidationis signo dato, impavide poculum hausit. Cf. Intrepide. IMPĂVĬDUS, a, um, _Inaccessible à la crainte_, _courageux_. SYN. Qui nihil timet, audax, intrepidus. Cf. Audax. IMPĔDĪMENTUM, i, n. _Empêchement_. SYN. Impeditio, mora. PHRAS. 1. Timeo ne tibi impedimento fuerim ad res tuas, _je crains de vous gêner dans vos affaires_. Timeo, ne tua negotia disturbaverim, interruperim, impediverim, interturbaverim; ne tuis rebus aliquid moræ, aliquid impedimenti attulerim; ne tibi rebusque tuis molestus fuerim; ne tibi molestiam exhibuerim; ne me tibi intempestive obtulerim. 2. Nolo tibi impedimento esse, _je ne veux pas vous embarrasser_. Nolo tuas occupationes interpellare; nolo jam tibi occupato molestus esse; molestiam adhibere; nolo obstrepere; nolo tuorum negotiorum cursum impedire; nolo avocare te a tuis negotiis, curis, occupationibus. Cf. Impedio. USUS: 1. Inferre moram alicui et impedimentum. 2. In re bellica, _les bagages_: Impedimenta abdere, in tuto collocare. Impedimenta diripere. Impedimentis hostem exuere; hostium impedimentis potiri. IMPĔDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Embarrasser_. SYN. Impedimento sum, impedimentum affero, infero; interpello, intercedo, obsto, excludo, me interpono. )( Permitto. ADV. Foris, præclare. PHRAS. 1. Ego nolui hominem impedire, _je n’ai pas voulu gêner cet homme_. Rem prope explicatam perturbare, disturbare nolui; ego reprimendum hominem, cœpta ejus perimenda non putavi; ego cœpta pertexendi facultatem illi eripere, a cœptis eum prohibere, obstare illi et officere, rationes ejus conturbare, ejus cœpta præcidere, disjicere nolui; ejus commoda labefactanda, aut jura oppugnanda non censui; ejus consilia discutere, comprimere, retardare, ejus rebus obstrepere, intercedere nolui. 2. Crebræ amicorum salutationes me studiis impediunt, _mes amis en venant me saluer fréquemment m’empêchent de travailler_. Crebræ amicorum salutationes ita me interpellant, ut prorsus me a studiis avocent, abstrahant, abripiant, avellant, amoveant; omnem prorsus colendi studii facultatem eripiunt; nullam mihi studiorum copiam, nullam ad colenda studia, ac tractandas litteras horam vacuam, nullum ad colendas artes nostras liberum tempus relinquunt. Fit salutationibus amicorum adeuntium ad me, ad me ventitantium, fit amicorum officio, ut spatii nihil habeam ad animum litteris excolendum, ad ingenium studiis exercendum. Ita sum occupatus, occupationes habeo tantum in excipiendis iis, qui ad me officii causa adeunt, ut otii nihil supersit ad studia litterarum tractanda; ut nullam diei partem arbitratu meo in studiis ponere, ad studia conferre liceat. 3. Ego progressus tuos non impedio, _je ne vous empêche pas d’avancer_. Ego luminibus tuis non obstruo, non officio; viam tibi ad honorem non præcludo; non remoror commoda tua, et progressus; ego honorum cursus non moror; aditum tibi ad honores non includo; per me non stat, quominus expeditus tibi honorum cursus sit; quominus cursum tuum teneas, non intercedo; ad honores viam tibi non obstruo; iter tibi ad honores per me interseptum non erit; non est, quod viam tibi ad honores per me obseptam querare. 4. Casu impedita res est, _le hasard a apporté des obstacles à l’accomplissement de cette affaire_. Cœptis casus intervenit; turbatum est rei initium, nescio quo casu; ejus rei persequendæ facultatem casus eripuit; casus rem interpellavit, disturbavit; res improvisa tempora rei gerendæ exemit; moram cœptis attulit; rei consilium casus conturbavit, discussit, compressit; casus, qui forte tum incidit, rebus moram invexit. 5. Prava hominis consilia amicus impedivit, _son ami a détourné cet homme de ces mauvais desseins_. Pravis ejus consiliis amicus intercessit, se interposuit; ejus cupiditatibus amicus se objecit, opposuit; improba consilia et conatus amicus infregit; pravis consiliis amicus obviam iit, et facultatem una voluntatemque homini eripuit; intercessor rei malæ, amicus fuit; materiem furori amicus subtraxit; prava hominis consilia amicus discussit, depulit, repressit; ne inique cogitata perficeret, ne improba consilia ad exitum perduceret, ne pravo cupiditatum impetu longius auferretur, amicus præpedivit. USUS: Ea mentio mentem dolore impedivit. Curis se et negotiis impedire. Me quotidie aliud ex alio impedit. Impedire se in plagas, _enlacer_, _embarrasser_. Cf. Impedimentum. IMPĔDĪTĬO, ōnis, f. _Obstacle_, _empêchement_. SYN. Occupatio. USUS: Animus ab omni impeditione curarum liber. IMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _exciter_; _provoquer_. SYN. Urgeo, adduco, induco, incito. )( Revoco, retardo. ADV. Gravissime, leviter, minime. PHRAS. 1. Ad gloriæ studium te impellere non desinam, _je ne cesserai pas de vous faire aimer la gloire_. Incitare, incendere animum, ad gloriam sectandam sollicitare, instigare te non desistam; animum tuum gloriæ stimulis concitare atque admonere non desinam. 2. Muliebres blanditiæ virum ad id facinus impulerunt, _les caresses de sa femme l’ont poussé à commettre ce crime_. Maxima illecebra ad audendum facinus muliebres erant blanditiæ; prima invitamenta ad audendum facinus in uxorio homine conjugis erant lacrimæ ac blanditiæ; stimulatrix improbi facinoris uxor erat; conjugis lacrimæ ingens ad audendum incitamentum, non mediocre telum, haud parvum irritamentum ad rem tentandam muliebres lacrimæ erant ac preces; quod suscepit facinus, muliebribus instinctus illecebris, ac furiis suscepit; muliebres illecebræ hominem ad id facinus egerunt, perpulerunt; uxor hominem ad id audendum suis illecebris compulit et perpulit; uxor virum implevit temeritatis suæ. Cf. Excito. USUS: In scelus, spem, maleficium, metum, fraudem impellere aliquem. Ratio me et auctoritas impulit, ut crederem. Impellere præcipitantem, perditum prosternere. Cf. Allicio, Stimulo, Incito. IMPENDĔO, es, ere, n. _Être suspendu au dessus_, _approcher_, _menacer_. SYN. Immineo, jamjam adsum, appropinquo, insto, maneo. USUS: Magnæ reipublicæ formidines, procellæ, calamitates, terrores ab improbis civibus impendent. Cf. Immineo, Prope. IMPENDĬO, _Beaucoup_. SYN. Multo. USUS: Nunc impendio magis odit senatum. IMPENDĬUM, ii, n. _Dépense_. SYN. Impensa. USUS: 1. Quæstum sibi instituit sine impendio. 2. Usura, _bénéfice_, _intérêt_. Fenus et impendium recusare. IMPENDO, is, di, sum, ere, a. _Employer_, _se donner à_. SYN. Insumo; impensam ago, facio; pecuniam in rem aliquam conjicio, consumo. PHRAS. 1. Totum se eloquentiæ impendit, _il se donne tout entier à l’éloquence_. Totum se dat eloquentiæ; tempus dat omne eloquentiæ; plurimum studii in eloquentia comparanda consumit; nihil non temporis eloquentiæ studiis tribuit; animum, mentem, cogitationem, curas omnes in eloquentiæ studiis defigit; operam, industriam, mentemque denique omnem in paranda eloquentia figit, locat, collocat, ad eloquentiam curas omnes ac cogitationes refert; eloquentiæ tempus omne ac studium impertitur; huic uni operam, studiumque navat; in hoc uno curam omnem ac operam conterit et consumit. Beneficium bene impensum est, _ce bienfait a été bien placé_. Bene utiliterque locata est opera; bene collocatum beneficium est; operam hic locasse, fenerari beneficium fuit. USUS: Postquam aliquid impendit, mediocri quæstu contentus non erat. Laborem et sumptum impendere in rem aliquam. Cf. Sumptus. IMPĔNĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. _Impénétrable_, _inaccessible_. USUS: Stagnum impenetrabile. IMPENSA, æ, f. _Dépense_. SYN. Sumptus. USUS: Ne molestiam tibi cum impensa exhibeam. Impensas facere, agere in rem aliquam. Cf. Sumptus. IMPENSĒ, _Beaucoup_, _fort_. SYN. Vehementer, valde. USUS: Impense rogat. Id eo facio impensius. Eo impensius accendor. Cf. Valde. IMPĔRĀTOR, ōris, m. _Chef_, _général_; _général victorieux_. SYN. Dux, qui exercitui præpositus est; quem penes summa imperii est, princeps ducum; bello præfectus, omnibus copiis præfectus. EPITH. Acutus, ambitiosus, invidus, bonus, fortis, certus, clarissimus, dignus aliquo nomine, egregie fortis et bonus, gravis, ignavior, infelicissimus, invictissimus, liberalissimus, magnus, melior, nobilis, novus, optimus, præclarus, præposterus, rudis, severus, singularis, summus atque perfectus, vetus. USUS: Imperatorem exercitui præficere ducem veteranum, bello fortissimum. In summo imperatore quatuor has res inesse oportet: scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem. Imperatorem ac belli gerendi administratorem eum esse oportebat, qui patriæ consuleret, vitæ non parceret. Universi exercitus acclamatione imperator salutatur. Omnem cogitationem, omnia consilia, mentem prorsus a bellis abduxit, avocavit imperator. Cf. Imperium, Generalis. IMPĔRĀTŌRĬUS, a, um, _De général_. USUS: Imperatorius ardor oculorum. Laus imperatoria. IMPĔRĀTRIX, īcis, f. _Celle qui commande_, _maîtresse_, _dominatrice_. IMPERFECTUS, a, um, _Imparfait_. SYN. Inchoatus, pendens; non absolutus, præcisus; impolitus, adumbratus, affectus. PHRAS. Opus est imperfectum, _l’œuvre n’est point terminée_. Multum abest ab operis perfectione; operis fundamenta jacta sunt, sed a fastigio longe abest; res institutam quidem, sed necdum perpolitam habemus. Cf. Absolvo. USUS: Imperfectum et rude, nec absolutum. IMPĔRĬŌSUS, a, um, _Impérieux_, _hautain_. SYN. Superbus, imperii nimius. USUS: Cupiditas honoris, quam dura, quam imperiosa! imperiosi populi et illustres. Cf. Superbus, Insolens. IMPĔRĪTĒ, _En ignorant_. SYN. Inscite, indocte, imprudenter. IMPĔRĪTUS, a, um, _Ignorant_. SYN. Inscius, rudis, ignarus, indoctus. )( Peritus. PHRAS. Homo omnium rerum imperitus rempublicam audet attingere, _comment cet homme neuf en toutes choses ose-t-il aspirer aux fonctions publiques_? Homo non ætate modo, sed et usu rerum tiro ad rempublicam veniat nudus et inermis? nulla cognitione rerum, nulla scientia ornatus? Rerum indoctus et ignarus; qui inscite faciat omnia, dicatque; omnis eruditionis expers, hebes, inexercitatus, impolitus; litterarum ac humanitatis expers; rabula indoctus, inurbanus; dicendi arte rudis, moribus agrestis; in quo litterarum nihil; homo remotus a dialecticis, sine ulla bona arte, sine humanitate, sine ingenio, sine litteris ad rempublicam se conferre audet? Cf. Rudis. USUS: Homo dicendi, juris, rerum omnium imperitus et rudis. IMPĔRĬUM, ii, n. _Commandement_, _autorité_. SYN. Potestas, ditio; dignitas, magistratus, provincia, dominutio; mandatum. EPITH. Annuum, clarissimum, commune, consulare, cruentum atque funestum, diligens, moderatum, divinum, domesticum, extraordinarium, honorificum, illustre, infinitum, justum, legitimum, magnum, majus, maritimum, maximum, militare, molestum, necessarium, novum, populare, præclarum, prætorium, regium, severum, summum, vetus. PHRAS. 1. Imperium alicui decernere, _confier à qqn l’autorité_. Imperium alicui deferre; imperii summam tradere alicui et committere; imperium mandare; imperio præficere; summam imperii ad aliquem transferre, deferre; summam rerum alicui dare; summam potestatem alicui permittere; imperatorem ac rectorem generis humani salutare aliquem. 2. Imperium capere, accipere, obtinere, _prendre le commandement_. 3. Imperium administrare, _exercer une charge_. Imperii summam in suos tenere, gerere, habere; cum imperio esse. 4. Pompeius imperium ampliavit, _Pompée recula les bornes de la république_. Romanum imperium victoriis fundavit, dilatavit, propagavit; multa regna ad imperium adjunxit; fines imperii latissime protulit; Pompeio duce multi populi sub imperium et ditionem Romanæ gentis venere. Cf. Amplifico. 5. Optabile est imperium in multos habere, _on aime à commander à beaucoup d’hommes_. Habere multos, qui pareant imperanti; quorum opera jure tuo, pro tuo jure, pro potestate, tuo arbitratu uti possis; multis dominari, multis præesse; paratos ad voluntatem, ad imperium, ad nutum habere multos. 6. Gessi maxima imperia, _j’ai exercé les plus grandes charges_. Summis rebus cum potestate præfui; summa mihi commissa credita, mandata, tradita sunt imperia; mea cura ac vigilantia maximis sæpe in rebus imperii est spectata. USUS: 1. Imperium alicui mandare. Imperium gerere. Ab imperiore movere; imperium alicui abrogare, adimere. 2. Mandatum, jussum, _ordre_. Imperium observare, revereri, exsequi, persequi; imperio parere. IMPĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Commander_. SYN. Leges alicui impono, præscribo. )( Pareo. PHRAS. Audio provinciæ te imperare, _j’apprends que vous avez le gouvernement d’une province_. Audio, provinciam te summo cum imperio obtinere; tuam esse summam ea in provincia potestatem; tuam esse summam in administrandis provinciæ rebus potestatem: præesse te provinciæ eo jure, quod amplissimum esse potest; præesse te provinciæ ea potestate, quæ potest esse maxima; regere te provinciam, sic ut summo utaris imperio. Cf. Rego, Potestas, Dominus. USUS: Cupiditatibus suis imperare. Imperare frumentum, stipendium. IMPERTERRĬTUS, a, um, _Qui est sans effroi_. SYN. Qui nulla re terretur. Cf. Audax. IMPERTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Faire part de_, _communiquer_, _donner_. SYN. Impartio, impertior, do, tribuo. ADV. Gratuito. USUS: Studium suum, laborem suum hominum periculis sublevandis impertire; alicui suum dolorem, multam salutem, laudem et misericordiam impertire. Cf. Do, Largior, Communico, Particeps, Dono. IMPERTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Faire partager à_. SYN. Impertio. IMPĔTO, is, ĭtum, ere, a. _Se jeter sur_, _attaquer_. SYN. Invado. Cf. Impetus, Invado. IMPĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut obtenir_. SYN. Quod facile impetrari et obtineri potest. USUS: Votum impetrabile. Omnia impetrabilia et tuta. IMPĔTRĀTĬO, ōnis, _Action d’obtenir_. USUS: Impetrationes nostræ nihil valent. IMPĔTRO, as, avi, atum, are, a. _Obtenir_. SYN. Exoro, exigo, aufero, induco, ut fiat aliquid; invenio, fero, voti compos fio, voti damnor. ADV. Libenter. USUS: Impetrare vitam, salutem alicui. Omnia in hac gratia ac potentia tua me impetraturum confido. Nec fas esse arbitror, quidquam me rogantem abs te non impetrare. Cf. Acquiro. IMPĔTŬS, ūs, m. _Impétuosité_, _choc_, _attaque_. SYN. Impressio, vis, violentia, incursio, incursus, ferocia, conatus. EPITH. Acerrimus, cæcus, crudelis, furibundus, fortissimus, hostilis, immanis, inconsideratus, justus, magnus, nocturnus, par, perceler, rectus, regius, repentinus, sceleratus, similis, singularis, subitus, tantus, totus, tribunitius. PHRAS. 1. Impetum in ejus fortunas fecere hostes, _les ennemis firent une incursion sur ses domaines_. In fortunas ejus invaserunt; agros incursavere; opes ejus vexarunt; infestis prope signis in eum inferebantur; incursio atque impetus armatorum in eum factus est; in eum homines concitati irruere; eum impetu perculere; in ejus domum irrupere; impressionem gravem dedere; in eum ivere; in ejus fortunas impetum dedere; in ejus fortunas magna violentia incurrere; cæco impetu grassati sunt. 2. Impetum in hostes fecere, _ils s’élancèrent sur les ennemis_. Magnum in hostes impetum dedere; in hostem se concitavere; illati primo impetu signa hostium turbavere; adversus hostiles cuneos equestrem procellam effudere. Subito incursu fudere hostem, ferociter citato agmine invecti, infestis hastis provolarunt; summa vi se in medios hostes intulere; omnibus repente copiis provolarunt; confertissimo agmine incurrere, incursum fecere. 3. Adversarii tui sæpius impetum in te facient, _souvent vos adversaires chercheront à vous attaquer_. Multum studii ad te oppugnandum conferent, evertere te ac tua commoda conabuntur; frequentius in te incurrent, irruent, impressionem facient; mucrones in te exacuent; jugulum ferro vitamque petent. Cf. Adorior, Aggredior. 4. Impetus hostis _aut_ frangere, _aut_ retardare, _ou briser, ou soutenir le choc des ennemis_. Impetus hominis aut comprimere, cohibere, propulsare; aut impetum excipere, ferre, perferre, tardare, sustinere; petitiones ejus eludere, vitare, effugere, declinare. USUS: Impetus quidam et commotio animi. Multi multa faciunt temeritate quadam, sine judicio _vel_ modo; impetu quodam mentis et voluntatis. Impetu ferri in aliquem. Impetum dare, facere in hostes. Impetum perferre, reflectere. Impetum frangere, comprimere. Impetum capere. Impetum effundere. IMPEXUS, a, um, _Non peigné_, _en désordre_. USUS: Barba impexa. IMPĬĒ, _D’une manière impie_. SYN. Barbare, nefarie, scelerate. IMPĬĔTAS, ātis, f. _Impiété_. SYN. Impia fraus. USUS: Nihil tam miseros facit, quam impietas et fraus. IMPĬGER, ra, um, _Qui n’est pas paresseux_, _actif_. SYN. Diligens. )( Piger. USUS: Impiger ad labores belli. Patientem et impigrum se præbere. Cf. Diligens. IMPĬGRE, _Activement_. SYN. Alacriter, diligenter. IMPĬGRĬTAS, ātis, f. _Activité_. SYN. Diligentia. IMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. _Pousser_, _jeter ou frapper contre_. SYN. Jacio, impello, objicio, allido, obtrudo. PHRAS. Improvidi in multos scopulos impingunt, _les gens imprévoyants vont donner contre beaucoup d’écueils_. In multis periculis offendunt; in multa pericula incurrunt, inferuntur. Quis est ex imprudentum horum genere hominum, qui nihil offendat, nusquam incurrat? Cf. Labor, eris. USUS: Fustem alicui, culpam in aliquem impingere. IMPĬUS, a, um, _Impie_. SYN. A pietate remotus, alienus; consceleratus. )( Pius. ADV. Admodum. PHRAS. Est homo impius, _c’est un impie_. Impurus homo est, religionumque omnium ac sacrorum hostis; in hoc homine perfidia est plus quam Punica, nihil veri, nihil sancti, nullus deum metus, nullum jusjurandum, nulla religio; homo est, qui unus omnium impurrissime teterrimeque religionem violet. Cf. Sceleratus, Malus, Nequam, Mores mali. USUS: Sunt suæ impiis assiduæ furiæ. In consceleratos et impios certæ a Diis immortalibus pœnæ sunt constitutæ. IMPLĀCĀBĬLIS, e, gen. com. _Implacable_. SYN. Inexorabilis. USUS: Durum se et implacabilem alicui præbere. Cf. Durus. IMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Emplir_, _remplir_. SYN. Compleo, expleo, augeo. )( Exhaurio. USUS: Demosthenes non semper implet aures meas, _Démosthène ne satisfait pas toujours mon oreille_. Profiteri, quod non possis implere, imprudentiæ est. Numeros omnes boni Principis, officia et munia consulatus implere. Aliquem spei, formidinis implere. Cf. Plenus. IMPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Entrelacement_, _enchaînement_. USUS: Nervorum implicatio in toto corpore. IMPLĬCĬTĒ, _D’une manière embrouillée_; _obscur_. SYN. Abscondite. )( Explicate. IMPLĬCO, as, āvi, ātum, _vel_ etiam: implĭcŭi, cĭtum, are, a. _Enlacer_, _embarrasser_. SYN. Irretio, illaqueo. )( Explico. ADV. Penitus. PHRAS. Multis periculis implicatus tenetur, _il est environné de dangers_. In multos se laqueos induit, quorum ex nullo se explicare possit; imprudens eo, quo minime vellet, revolvitur; nihil expedit; ita res contractas habet et inexplicabiles, tot controversiis implicatas, ut exitum non videat; irretitus est multis periculis et litibus. USUS: Homo multis familiaritatibus, officiis, occupationibus implicatus. Aliquem responsis incertis, molestiis, religionibus implicare. Reipublicæ procuratione implicari et adstringi. Maleficio aliquo, severitate judiciorum, morbo implicari. IMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’implorer_, _invocation_. USUS: Si te illius acerba imploratio et vox miserabilis non inhibebat, ne civium quidem fletu commoveberis? IMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Implorer_, _invoquer_. SYN. Invoco, exposco, flagito, posco, appello, obtestor, voce miserabili opem peto, ad aliquem confugio, ad alicujus opem confugio. ADV. Etiam atque etiam. USUS: Deum hominumque fidem, auxilium, jura civitatis implorare. Cf. Peto, Preces, Auxilium. IMPLŪMIS, e, gen. com. _Qui n’a pas encore de plumes_. USUS: Implumes pulli. IMPLŬVĬUM, ii, n. _Bassin qui se trouvait dans l’intérieur des maisons de Rome et où étaient recueillies les eaux pluviales_. SYN. Locus sine tecto in ædibus, quo descendere imber possit. IMPŎLĪTĒ, _Sans élégance_. SYN. Inornate, inculte. IMPŎLĪTUS, a, um, _Inculte_, _grossier_. SYN. Rudis. ADV. Admodum. USUS: Genus hominum rude ac impolitum; forma dicendi impolita. Cf. Rudis, Agrestis. IMPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer sur_. SYN. Pono super aliquid. USUS: 1. Diadema alicui, victori coronam imponere. Leges alicui per vim imponere. 2. Injungo, _imposer_, _ordonner_. Magnum onus alicui, multos labores, negotia imponere, injungere. Has mihi partes, hanc personam, hanc necessitatem Cæsar imposuit. 3. Mando, impero, _ordonner_. Frumentum, pecuniam in remiges imponere. 4. Præficio, _préposer_, _mettre à la tête_. Villicum pecori, agro imponere. 5. Infero, _porter_. Vulnera alicui, plagam mortiferam reipublicæ, injurias et contumelias imponere. 6. Decipio, _en imposer, tromper_. Imponere alicui. IMPORTO, as, avi, atum, are, a. _Apporter_, _causer_, _susciter_. SYN. Infero, affero, præbeo, exhibeo. )( Exporto. USUS: Ea res magnam nobis calamitatem, multa odia, suspiciones, pericula importavit. Cf. Affero. IMPORTŪNĒ, _Mal à propos_, _à contre temps_. SYN. Moleste, minus idoneo tempore. IMPORTŪNĬTAS, ātis, f. _Mauvais caractère_; _cruauté_. SYN. Immanitas, violentia. EPITH. Incredibilis, molesta, tanta. USUS: Quem propter audaciam et importunitatem animi nemo tecto vellet recipere. Animal ex omni scelerum importunitate concretum. IMPORTŪNUS, a, um, _Funeste_, _cruel_, _pénible_. SYN. Immanis, infestus. )( Opportunus. USUS: Immanis et importuna natura. Incommoda et importuna clades civitatis. Cf. Odiosus, Molestus. IMPOS, ŏtis, omn. gen. _Qui n’est pas maître de soi_. USUS: Adolescens animi impos, animi parum sani. IMPŎTENS, entis, omn. gen. _Qui ne se possède pas_, _emporté_, _violent_. SYN. Effrenatus, qui in sua potestate non est, qui dolori _vel_ iracundiæ paret, obsequitur, qui iracundia, etc. effertur. USUS: 1. Victoria feroces reddit et impotentes. Effrenatio impotentis animi. Iratus fecit, et impotenti animo. Lætitia impotenti efferri. 2. Invalidus, infirmus, _faible_, _impuissant_. Valeant hæc ad salutem impotentium. Cf. Ferocia, Præceps, Immoderatus. IMPŎTENTER, _Immodérément_, _violemment_. USUS: Impotenter se gerere. Impotentius regi. IMPŎTENTĬA, æ, f. _Impuissance_; _violence_, _insolence_. SYN. Animi effrenatio. USUS: Dictorum atque factorum impotentia. Cf. Insolentia. IMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Souhaiter (du mal à qqn)_. SYN. Precor. In malam fere partem accipitur. Cf. Maledictum. IMPRESSĬO, ōnis, f. _Choc_, _attaque_. SYN. Efficientia, effectio, vis, violentia, incursio, impetus. EPITH. Explanata. USUS: Impressionem in hostes facere, date; impressione aciem hostilem fundere, evertere, _fondre sur_, _faire irruption sur_, _mettre en déroute les bataillons ennemis_. Cf. Impetus. IMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Imprimer_, _graver (au pr. et au fig.)_. SYN. Signo, inscribo; quasi informo in animo; _vel_ in animum alte defigo. ADV. Similiter, subtiliter. USUS: In omnium animis deorum notitiam impressit natura. Aliquid alte in mente et animo imprimere. Dedecus reipublicæ, vestigia flagitiorum omnibus provinciis imprimere. Hæc eum viderem tot vestigiis impressa. IMPRŎBĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on ne peut approuver_, _insoutenable_. SYN. Non probabilis. USUS: Nos alia improbabilia, alia probabilia dicimus. IMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Désapprobation_. )( Approbatio. USUS: Hæc ad improbationem testium pertinent. IMPRŎBĒ, _Méchamment_, _injustement_. SYN. Injuste, inique, perverse, nequiter. USUS: Præda improbe parta. IMPRŎBĬTAS, ātis, f. _Méchanceté_, _malice_. SYN. Perversitas. EPITH. Alacris, aperta, insignis, mirifica, perspicua, robustior, similis, singularis, summa, varia. Cf. Malitia. IMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Désapprouver_, _critiquer_. SYN. Vitupero, rejicio, damno. )( Approbo. USUS: Ego ista studia non improbo. Cf. Dissentio. IMPRŎBUS, a, um, _Méchant_, _pervers_. SYN. Impius, sceleratus. )( Probus. PHRAS. 1. Est homo improbus, _cet homme est méchant_. Homo est perditis, profligatis, impuris, turpissimis moribus; scelere corruptus, et omni impuritatis genere contaminatissimus; homo est ingenio malo pravoque; omnibus vitiis et flagitiis coopertus. Cf. Malus, Nequam, Sceleratus. USUS: Homo post natos homines improbissimus. Cf. Impius, Gerere se male, Conscientia mala. IMPRŌVĬDĒ, _Inconsidérément_. SYN. Incaute. USUS: Non pro veteri prudentia se et rempubl. improvide in præceps dederat. IMPRŌVĬDUS, a, um. _Inconsidéré_. SYN. Incautus. )( Providus, pendens. USUS: Improvidus et credulus senex. Ætas improvida. Cf. Imprudens. IMPRŌVĪSO, _A l’improviste_. SYN. Ex improviso, ex inopinato, de improviso, derepente, subito, repente, repentino, insperato. PHRAS. Improviso hoc mihi accidit, _cela m’est arrivé à l’improviste_. Præter opinionem, insperanti mihi accidit; fuit hæc vis sane inexspectata, inopinata; inscio, ignaro, nec opinanti oblata. Imprudenti, ex insperato id mihi evenit. IMPRŌVĪSUS, a, um, _Imprévu_. SYN. Inopinatus, novus, repentinus, nec opinatus, fortuitus, subito et improviso natus. )( Provisus. USUS: Malum improvisum gravius. Fortuna efficit multa improvisa nobis. IMPRŪDENS, entis, _Qui ignore_; _imprudent_, _inconsidéré_. SYN. Insciens, inscius, ignarus, errore lapsus, lapsus per imprudentiam. )( Sciens. ADV. Bene, insigniter, naviter. PHRAS. Nimium te imprudentem cognovi, _je vous sais bien imprudent, bien inconsidéré_. Nimium te inconsideratum, expertem consilii, rationis; inopem consilii, rationis; a ratione aversum; præcipitis consilii; nimis in agendo præcipitem cognovi; scio, quam facile a ratione discedas, decedas, deducare; quam multa temere, imprudenter, inconsulte, sine ratione, sine consilio agas; scio, tibi deesse rationem ac consilium; consilium ac prudentiam dudum in te desidero; scio, quam longe absis a prudentiæ maturitate; quoties per imprudentiam incurras aliquo ac offendas; quanta judicii inopia labores; quam infirma tibi sit a prudentia ætas; quam parum videas, dispicias ac intelligas. Cf. Temere. USUS: 1. Id imprudenti mihi ac invito excidit. Imprudens feci, quod maxime nolebam. 2. Ignarus, _ignorant_. Imprudentes legis vitulum immolarunt nautæ. IMPRŪDENTER, _Par ignorance_, _imprudemment_. SYN. Per imprudentiam, per ignorantiam, inscienter. )( Scienter, Prudenter. Cf. Temere. IMPRŪDENTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Inscitia, inscientia. )( Scientia, prudentia. USUS: 1. Id non imprudentiæ, sed perfidiæ assignandum. 2. Error, _erreur_, _imprudence_. Imprudentia in purgationem confertur, cujus partes sunt inscitia, casus, necessitas. Emissi teli imprudentia. Cf. Error, Temere, Aberro. IMPŬBES, is, et ĕris, m. _Qui n’a pas atteint l’âge de puberté_. SYN. Adolescentulus. IMPŬDENS, entis, gen. com. _Effronté_, _impudent_. SYN. Inverecundus. )( Pudens, PHRAS. 1. Homo est plane impudens, _cet homme est sans pudeur_. Homo est, qui audacter, impudenter dicat faciatque omnia; dudum os perfricuit; pudorem dimisit; homo est præmortui jam pudoris; perfrictæ frontis; ingenio inverecundo, incredibili importunitate et audacia insigniter impudens; qui verecundiæ fines omnes transilierit; os hominis insignemque impudentiam quis ignoret? Ore est durissimo ac plane ferreo; homo est, qui verecundiam dudum ab ecerit; pudorem exuerit; frontem perfricuerit; exhausti pudoris homo est; homo est pudoris expers ac modestiæ; qui verecundiæ repagula refregerit omnia; qui omnem a se verecundiam removit, longissimeque projecit; qui pudorem omnem abstersit; qui pudorem omnem dedidicit, proscripsit; qui verecundiæ septa finesque transilivit. 2. Impudens es in petendo, _vous demandez avec impudence_. Quæ, malum! ista tua est in petendo confidentia? quam inverecundum animi ingenium? Nihil te pudet, non vereris, non erubescis, res tantas toties a me petere? Petitiones tuæ omni rubore carent; oris impudentis es, atque aversi a pudore animi in petendo; tanta cum petas, pudore nullo suffunderis. USUS: Qui verecundiæ fines semel transierit, eum naviter oportet esse impudentem. IMPUDENTER, _Impudemment_. SYN. Confidenter, audacter. IMPUDENTIA, æ, f. _Effronterie_, _impudence_. SYN. Confidentia, os impudens, durum, ferreum. )( Verecundia. EPITH. Admirabilis, impudica, incredibilis, insignis, non minor, mira, perspicua, similis, singularis, summa, tanta, tam varia. USUS: Os hominis insignemque impudentiam agnoscite. Audacia fretus et impudentia in omnem licentiam effunditur. Cf. Impudens. IMPŬDĪCĬTĬA, æ, f. _Impudicité_. USUS: Impudicitiæ se dedere. Cf. Luxuria. IMPŬDĪCUS, a, um, _Impudique_. SYN. Lascivus, libidonosus, luxuriosus. )( Pudicus. PHRAS. Homo impudicus, _débauché_. Homo petulans ac protervus, qui eo semper trahitur, quo libido rapit; plenus stupri, sceleris, flagitii, quem non modo nequitiæ nomen oblectet. Quæ nota domesticæ turpitudinis non inusta vitæ est? Quod privatarum rerum dedecus non hæret infamiæ? Quæ libido oculis, quod facinus a manibus, quod flagitium a toto corpore abfuit? Homo omnis turpitudinis exemplum, probrum juventutis, senectutis ludibrium. Homo perdita nequitia, libidine, intemperentia; quem nec pudor ab infamia, nec generis macula a turpitudine avocare possit; qui omnia pudoris ac honestatis repagula perfregerit. Cf. Luxuria, Libidinosus. USUS: Impudica loqui. Mulier impudica. IMPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _assaut_. SYN. Oppugnatio. IMPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Attaquer_. SYN. Oppugno. Cf. Oppugno. IMPULSĬO, ōnis, f. _Impulsion_, _sollicitation_. SYN. Impulsus, commotio. EPITH. Vehemens. USUS: Impulsio est, quæ sine cogitatione per quamdam affectionem animi facere aliquid hortatur, ut amor, iracundia. IMPULSOR, ōris, m. _Instigateur_, _conseiller_. SYN. Suasor, auctor. )( Dehortator. IMPULSŬS, ūs, m. _Conseil_. SYN. Impulsio, inductus. EPITH. Alienus, externus, primus, similis, summus. USUS: 1. Non alieno impulsu, sed sua sponte moveri. 2. Impetus, _mouvement_. Sonus impulsu et motu efficitur. IMPŪNE, _Impunément_. SYN. Sine pœna vel periculo, tuto, tranquille. PHRAS. Hoc factum impune non feres, _vous ne jouirez pas de l’impunité, ou cet outrage ne demeurera pas impuni_. Impune tibi non abibit; non dimittam inultam impunitamque hanc injuriam; non tibi impune dilabetur atrox hæc injuria; nondum assecutus es sceleris hujus impunitatem. Cf. Impunitas, Impunitus. IMPŪNĬTAS, ātis, f. _Impunité_. SYN. Licentia, venia. EPITH. Diuturna, juvenilis, sempiterna, summa, tanta. PHRAS. Impunitatem consecutus est, _il ne fut pas puni_. Pœnam effugit, elapsus est; impune fecit; evasit ex judicio; absolutus est; impunitas sceleri data est. Cf. Impune, Impunitus. USUS: Errorem suum deponentibus veniam et impunitatem dandam existimo. Juvenilis impunitas, et licentia dicendi. Impunitatis spes maxima est illecebra peccandi. Garriendi tanta est impunitas. IMPŪNĪTUS, a, um, _Impuni_. SYN. Inultus. )( Punitus, mulctatus. PHRAS. Nocentes sæpe impuniti manent, _souvent les coupables ne sont pas punis_. Supplicium de nocentibus sæpe nullum sumitur; sæpe non animadvertitur in homines nocentes; sæpe homines improbi judicio liberantur judicum sententiis; pœna eximuntur; pœnas vitant, evadunt ex judicio; merita pœna non coercentur; pœnas non dant; pœnas non luunt; pœnas non pendunt; debitas pœnas non persolvunt; debito supplicio non mulctantur; debita pœna non afficiuntur; supplicio vindicantur; pœnam effugiunt; debita improbitati pœna non plectuntur; pœnas factis moribusque dignas non ferunt, non sustinent, non patiuntur, non sentiunt. Cf. Impune, Impunitas. USUS: Possumusne hanc injuriam inultam permittere? Num hæc tanta injuria impunita discedet? Num impunitam feremus tantam audaciam? IMPŪRĒ, _D’une manière impure_, _honteuse_. SYN. Spurce, fœde, obscœne, turpiter. USUS: Impura flagitiose, intemperanter multa facere. IMPŪRĬTAS, ātis, f. _Impureté_. SYN. Flagitia, turpitudines. USUS: Cum omnes impuritates tua in domo susciperes. Cf. Luxuria. IMPŪRUS, a, um, _Impur_. SYN. Contaminatus, lutulentus, spurcus, improbus, sceleratus. )( Purus. USUS: Omnium non modo bipedum, sed quadrupedum impurissimus. Cf. Luxuria, Impudicus. ĪMUS, a, um, _Le plus bas, le plus profond_. SYN. Infimus. )( Summus. USUS: A summo, a medio, ab imo. Ab imis unguibus ad summum verticem. IN, præpos. _Dans_, _sur_. USUS: 1. Actio constituta in diem posterum; in annos multos solis defectiones prædicuntur. 2. In dies, _de jour en jour_. In singulos dies vitium crescit. In dies opinio magis invalescit. 3. In diem vivere barbari solent, _au jour le jour_. 4. In posterum, in perpetuum, _pour l’avenir_, _dans la suite_, _plus tard_. Aliquem a se in perpetuum alienare. 5. Distributioni servit, _par_, (_dans un sens distributif_). Pretium in capita statuere; singulas in militem tunicas imperare. 6. Ad pretium rei statuendum, _par_, _pour_, (_pour indiquer le prix_). Quaternos denarios in singulas vini amphoras exegit. 7. In modum, _comme_, _à la manière de_. Ornatus peregrinum in modum; servilem in modum; miserandum in modum; mirandum, mirabilem in modum. 8. In hanc sententiam, _de la façon_. In eamdem sententiam cum multa dixissent. 9. In speciem, _en apparence_. In speciem validus exercitus, re vera infirmus et inops. 10. In manibus esse, _aux mains de qqn_. Victoria est in manibus. 11. In manibus habere, _avoir dans ses mains_, _posséder_. Omisi ea, quæ in manibus habebam. 12. In orbem, _en cercle_, _tour à tour_. Senæ horæ in orbem operi attributæ, _pro_ per vices. 13. Contra, _contre_. In aliquem peccare. 14. Secundum, _sous_. In hanc formulam omnia judicia conclusa sunt. 15. Supra, _sur_. In humeros puerum extulit. 16. Ante, _sous_, _devant_. Cædes facta in oculis hominum. 17. Inter, _parmi_. In magnis viris non est habendus. 18. Pro, _pour_, _en faveur de_. Pecunia decreta in rem frumentariam. 19. Per, _dans_, _à travers_. Sanguis a corde in totum corpus effunditur. 20. Erga, _pour_. Amor in patriam, religio in DEUM. 21. In, ante diem XV Calendas _vel_ Calendarum distuli, _j’ai rémis l’affaire au 15ᵉ jour avant les Calendes_. INACCESSUS, a, um, _Inaccessible_. SYN. Ex omni parte clausus, obstructus, præclusus; qui adiri non potest, qui aditus habet difficiles. USUS: Aditus inaccessi. Cf. Angustus. ĬNÆDĬFĬCO, as, avi, atum, ara, a. _Bâtir sur_, _construire dans_. USUS: In domo tua est inædificatum sacellum. ĬNÆQUĀBĬLIS, a, gen. com. _Inégal_. USUS: Inæquabilis varietas. ĬNÆQUĀLIS, e, gen. com. _Inégal_. USUS: Annus inæqualis. ĬNÆQUĀLĬTER, _Inégalement_. USUS: Inæqualiter eminentes rupes scandere. ĬNÆQUO, as, are, a. _Égaliser_. SYN. Complano. ĬNÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Inestimable_. )( Æstimabilis. Cf. Pretium. ĬNAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action de se promener_, _promenade_. SYN. Ambulatio. ĬNAMBŬLO, as, are, n. _Se promener_. SYN. Deambulo. Cf. Ambulo. ĬNĂNĬMĀTUS, a, um, _Inanimé_. SYN. Inanimis, expers vitæ. ĬNĂNĬMUS, a, um, _Privé de la vie_. SYN. Inanimatus. USUS: Inanimum est omne, quod pulsu agitatur exteriore. ĬNĂNIS, e, gen. com. _Vain_, _de peu de valeur_. SYN. Vacuus, supervacuus, levis, cassus, vanus, sine causa. )( Plenus. PHRAS. Inania sectaris, _vous poursuivez des futilités_. Levioribus rebus tuum studium dicas; amas, colis, sequeris ea, quæ non consistunt; quæ nihil habent firmitatis, nihil gravitatis, nihil ponderis; quæ levia, nullius ponderis, infirma, minime solida sunt. Cf. Levis, Vanus. USUS: Inanissimarum cupiditatum nullus modus. Consilium prudentiæ inanissimum. Inanis elocutio et puerilis. ĬNĀNĬTAS, ātis, f. _Futilité_. SYN. Vanitas, inane. EPITH. Summa. USUS: In summa inanitate versamur. Cf. Levitas. ĬNĀNĬTER, _En vain_, _sans raison_. SYN. Falso, frustra, sine causa. USUS: Inaniter sæpe animus exsultat. ĬNAPPĂRĀTĬO, ōnis, _Défaut de préparation_, _négligence_. SYN. Nullus apparatus. ĬNAUDIBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on ne peut entendre_. SYN. Qui non est audiendus, qui audiri non meretur. USUS: Fidem infirmare alicui inaudibili. ĬNAUDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Entendre dire_, _apprendre_. Audio, exaudio, de rebus fere occultis. USUS: Erupit tandem vox illa, de qua ego aliquid inaudieram. Cf. Audio. ĬNAUDĪTUS, a, um, _Inouï_. SYN. Inusitatus. ADV. Omnino, ante hoc tempus. USUS: Nihil dicam inauditum, novum, insolens. Res in omni memoria inaudita. Cf. Novus, Rarus. ĬNAUGŬRO, as, avi, atum, are, n. _Consacrer_, _inaugurer_. SYN. Initior, consecro, dedico. USUS: Templum inaugurare. Cf. Dedico. ĬNAURIS, is, et rectius: ĬNAURES, ĭum, f. pl. _Pendants_, _boucles d’oreilles_. SYN. Ornamentum aurium, quo mulieres utuntur. ĬNAURO, as, avi, atum, are, a. _Dorer_. SYN. Auro tego, illino, obduco; aurum rei induco. ADV. Extrinsecus. USUS: Palla inaurata inductus. Malo consuli a Cæsare quam inaurari. ĬNAUSPĬCĀTO, _Sans avoir pris les auspices_. SYN. Vitio, auspicio non capto, malis ominibus. ĬNCĂLESCO, is, călŭi, ere, n. _Devenir chaud_, _s’échauffer_. USUS: Vino incalescere. INCALLĬDĒ, _Sans adresse_. SYN. Incaute. USUS: Non incallide tergiversari. INCALLĬDUS, a, um, _Simple_, _franc_, _ouvert_. SYN. Simplex, incautus, antiquus, credulus. USUS: Servus non incallidus, sed frugi et integer. Cf. Simplex, Apertus. INCANDESCO, is, dŭi, descere, n. _S’échauffer_. USUS: Æstu, ira, furore incandescere. INCĀNESCO, is, ŭi, escere, n. _Devenir blanc_, _blanchir_. SYN. Canus fio. INCANTO, as, avi, atum, are, n. _Enchanter_. SYN. Carmine magico veneficium affero. Animum magicis illecebris pellicio, fascino; magicis sacris utor; nefaria mysteria nuncupo. INCASSUM, _En vain_. Incassum tela jactantur. Cf. Frustra. INCAUTĒ, _Sans précaution_, _imprudemment_. SYN. Incallide, imprudenter, temere. Cf. Temere. INCAUTUS, a, um, _Imprudent_. SYN. Improvidus. Cf. Imprudens, Simplex. INCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Avancer_, _marcher_. SYN. Ingredior, ambulo. ADV. Sensim. PHRAS. Modeste incedendum est, _il faut marcher modestement_. Non utamur aut tarditatibus in gressu mollioribus, ne pomparum ferculis similes videamur, nec in festinationibus nimias suscipiamus celeritates. Pleno modestoque gradu ingrediamur; alacriter, sed modeste se inferat, oportet, qui decorum amat. USUS: Quam teter incedebat! incessi repente omnibus lætitiis. INCENDĬUM, ĭi, n. _Incendie_. SYN. Ardor, flamma. EPITH. Acerrimum, commune, domesticum; fortissimum, impium, malum, præsens, tantum, universum. PHRAS. Ortum est ingens incendium, _il s’est élevé un grand incendie_. Incendium deflagrationem toti urbi minatur; exuruntur tecta, templa incendio fumant; latius usque funditur incendium; prope adest, ut urbs tota incendio hauriatur, deleatur. Non fortuito, sed oblato incendio tecta conflagrant; urbs tota conjectis ignibus inflammata ardet; concepto igne urbs tota continenti incendio collucet. Urbs tota ignibus ac ruinis miscetur. Cf. Ardeo, Comburo, Flamma. USUS: Incendium facere, excitare, _allumer_. Incendio conflagrare, _brûler_. Incendium ruinis exstinguere, _éteindre_. Ab incendio eripere, liberare, _sauver des flammes_. INCENDO, is, si, sum, ere, a. _Incendier_. SYN. Inflammo, incendium facio; ignem _vel_ faces infero, admoveo, subjicio; concremo, uro, exuro; ignem injicio, conjicio. Cf. Accendo, Comburo. ADV. Vehementius. USUS: 1. Naves incendi jussit. 2. TRANSL. Hortor, incito, excito, _exhorter_, _animer_. Aliorum in se odia; cupiditatem, desideria alicujus incendere. Gloriæ studio incendi. Cf. Excito, Impello. ĬNCENSĬO, ōnis, f. _Incendie_, _embrasement_. SYN. Incendium. USUS: Incensione urbem, internecione cives, vastitate Italiam liberavi. INCENSUS, a, um, _Enflammé_. USUS: Mulier incensa odio. Imperator incensus ad rempublicam pene gerendam. Cf. Fervidus. INCERTUS, a, um, _Incertain_. SYN. Obscurus, fallax, dubius, in dubia opinione, in casu positus, non constans. PHRAS. 1. Incerta res est, _la chose est incertaine_. Res est in incerto posita, in incerto relicta; in casu res est; res etiamnum fluctuat; quid nox diesque ferat, incertum est; ejus rei ratio explicata, explorata, expedita nondum est. 2. Quid de me futurum sit, incertum est, _je ne sais ce qui m’arrivera_. Suspensas habeo vivendi rationes; suspenso animo sum; metu, exspectatione suspensus hæreo; fluctuat animus, pendet, jactatur; ancipiti cura distrahor. Cf. Dubito, Dubius. 3. Quod vitæ genus amplectar, incertus sum, _j’ignore encore quel genre de vie je dois suivre_. Nulli fortunæ adhæret animus per omnia vitæ genera errans; jam dudum inquiro, si qua ad portum via fluctuantem ferat; nondum stat sententia, quam in partem suspensæ vitæ rationes inclinaturæ sint; consiliis distrahor magis, quam feror. USUS: Incerti animi hominum, et exitus prœliorum. Ætas puerilis maxime lubrica et incerta. Suspensus et incertus obscura spe pendeo; omnia in dubium incertumque revoco. Cf. Dubius, Dubito, Inconstans. INCESSO, is, cessi, ere, a. _Attaquer_, _assaillir_. SYN. Invado, adorior. USUS: Jaculis hostes incessere. Incessit omnes admiratio, cura, cupido, religio. Cf. Invado, Impetus. INCESSŬS, ūs, m. _Démarche_. SYN. Ingressus, gressus. EPITH. Equestris, gravis, acutus, rarus, nec ita longus. USUS: Fingere sibi vultum et incessum. Muliebris ornatus et incessus. INCESTĒ, _Criminellement_. SYN. Fœde, nefarie, turpiter. INCESTUM, i, n. et INCESTŬS, ūs, m. _Inceste_. USUS: Facere incestum; incesto aliquem liberare. INCHŎO, as, avi, atum, are, a. _Commencer_. SYN. Incipio, exordior, attingo, informo. )( Pertexo, finio, perficio. PHRAS. Inchoatum potius quam perfectum opus est, _l’ouvrage loin d’être achevé est à peine commencé_. Tantum abest, ut opus ad finem perduxeris, ut minimum ultra principium processeris; ut in ipsis pene principiis consistat, hæreat. Tantum abes a perfectione operis, ut principia vix appareant, vix opus instituisti, vix operis initium fecisti; rem tu quidem habes institutam, informatam, sed perfectam perpolitamque non habes. Operis ut quidem fundamenta jecisti, fastigium adhuc nullum habemus. Cf. Incipio. USUS: Si idem extrema persequitur, qui inchoavit, jam perfecta omnia videbimus. Inchoare, et informare oratorem perfectum. Natura hominem inchoat, sapientia perficit. 1. INCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber dans ou sur_; _arriver par hasard_. SYN. Accido, contingo, evenio, incurro. PHRAS. 1. Incidit in hostes, _il est tombé au milieu des ennemis_. In hostem imprudens præcipitavit; in manus hostium delatus est; in hostes incurrit; medios in hostes delapsus est. 2. Incidit mihi ea cogitatio, _il m’est venu à l’esprit_. Subiit animum ea cogitatio; occurit animo; incidit in mentem illud; succurrit mihi; in mentem venit. USUS: 1. Si casus inciderit, nec mori recusabo. Tales casus sæpe fortissimis viris incidunt. Incidit ætas mea in illa tempora. Nihil mali incidit civitati. Quocumque mens et oculi inciderint. 2. Incurro, _tomber malade_, _devenir fou_, _etc._ In morbum, in febriculam, in insaniam, furorem, peccatum incidere. In manus hostium, in scopulos vitæ incidere. 3. Venio, _tomber_, _venir_. In æs alienum, in amorem, contentionem, in mentionem alicujus rei, in sermonem incidere, ac velut improviso venire. Homini sane præter opinionem incidi. Cf. Accidit. 2. INCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Entailler_, _couper_. SYN. Cædo, reseco, præcido, amputo, securim injicio. ADV. Æqualiter, consulto, crudelissime, de improviso, de integro, divinitus, fœdissime, fortuito, improviso, plane, retro. USUS: Alicui nervos, pennas incidere. Deliberationem omnem ac spem incidere. Cf. Abrumpo. INCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. et n. _Commencer_. SYN. Cœpi, instituo, ingredior, initium facio, duco, sumo, do, affero, introduco; principium do, capio, duco, habeo; primordium, exordium capio; exordior, ordior, inchoo, informo; fundamenta jacio, rudimentum pono, tirocinium pono. PHRAS. 1. Nunc demum spirare incipio, _je commence enfin à respirer_. Nunc demum ingredior in spem; in spem inducor, nunc demum spes aliqua mihi nascitur, affulget; nunc demum in spem venio. 2. Unde dicere incipiam? _Comment commencerai-je?_ Unde mihi nascetur exordium orationis? Unde ingrediar in orationem? Unde proficiscetur oratio? Unde exordium ducam, capiam? Unde initium ducetur? 3. Respublica bellum incipiet, _la république commencera la guerre_. Initium bello e Republica dabitur; quod conceptum Respublica bellum parturit, propediem nascetur; respublica bellum suscipiet; nascentis belli primordia a republica capientur; bellum grande propediem exsurget a republica commovendum. 4. Inceptum bellum brevi sopietur, _la guerre commencée s’apaisera bientôt_. Vim nascentis, orientis, exsurgentis belli nostri facile consilio discutient, et compriment. Quamquam qua noluimus janua, ingressi sumus in bellum, facile tamen exitum reperiemus. Cf. Bellum. USUS: Bellum gerere nostri duces incipiunt. Cf. Inchoo. INCĪSĒ et INCĪSIM, _Par incises_. SYN. Cæsim. USUS: Incise membratimque dicere. INCĪSĬO, ōnis, f. _Incise_, _membre de phrase_. USUS: De membris et incisis, _vel_ incisionibus. INCĪSUM, i, n. _Incise_. SYN. Incisio. INCĬTA, æ, et INCĬTÆ, ārum, f. pl. _Extrémité_. SYN. Paupertas, indigentia. USUS: Ad incitas redactus, _réduit au désespoir_, _à la dernière extrémité_. Cf. Paupertas. INCĬTĀMENTUM, i, n. _Aiguillon_, _stimulant_. SYN. Invitamentum, illecebra. EPITH. Summum. USUS: Hoc hominibus maximorum laborum et periculorum incitamentum est. Cf. Excito, Animus. INCĬTĀTĒ, _Précipitamment_. SYN. Incitatius ferri. INCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement rapide_, _véhémence_. EPITH. Acris, vehemens, divina. USUS: Acri et vehementi incitatione inflammare animum. Incitatio languentis, moderatio effrenati populi. INCĬTĀTUS, a, um, _Poussé_, _lancé_, _mis en mouvement_, _rapide_. ADV. Plane, vehementius. USUS: Totius mundi incitatissima conversio. INCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en mouvement_. Impello, exacuo, excito, suscito, incendo, irrito, stimulos admoveo, cohortor. ADV. Effrenate, temere. PHRAS. Ad præclarum facinus incitare, _pousser à une action éclatante_. Ad audendum animos addere, augere; alacritatem addere, afferre; animos dare, erigere, excitare, afferre; spei ac fiduciæ implere; incitamento esse; desiderium rari decoris admovere. Cf. Excito, Impello, Hortor, Animo. USUS: Incitare aliquem spe laudis ad aliquid agendum. Mentem alicujus incitare. Incitata odia, ira; studium ad investigandum incitatum. Incitat se vis aquæ. Naves se incitant. INCLĀMO, as, avi, atum, are, a. et n. _Crier_. SYN. Voco, altiore voce clamo. USUS: Expeditus, facito, ut sis, ut, cum inclamavero, advoles. Cf. Voco. INCLĒMENS, entis, omn. gen. _Dur_, _rigoureux_. SYN. Asper. Cf. Durus. INCLĒMENTER, _Durement_. USUS: Inclementer in aliquem dicere. INCLĒMENTĬA, æ, f. _Dureté_, _rigueur_. SYN. Duritas. Cf. Inhumanitas. INCLĪNĀTĬO, ōnis, f. _Action de pencher_, _inclinaison_; _inclination_, _penchant_, _propension_. SYN. Conversio, status, mutatio, conatus, flexio, inflexio. EPITH. Divina, magna, repentina, tanta, maxima, parva. USUS: Minimis momentis maximæ inclinationes temporum fiunt. Inclinatio quædam ad meliorem spem visa est fieri. Inclinatione voluntatis propendere in aliquem. Conversio status, inclinatio reipublicæ. INCLĪNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Faire pencher_, _se pencher_. SYN. Vergo, propendeo. )( Sto, erectus sum. PHRAS. Inclinat ad lenitatem, _il est porté à la douceur_. Ad lenitatem se dat; proclivior est ad lenitatem; ad lenitatem sua sponte propendet; summa propensione in leniora fertur; inclinatissimo est ad lenitatem animo. 2. Inclinat ex natura ad avaritiam, _il est naturellement avare_. Natura propensus est ad exsecrabile vitium avaritiæ; ad avaritiam natura propendet; ad avaritiam natura illum sua ducit; natura hortante, naturali quodam studio ad avaritiam fertur, rapitur; naturali quadam inductione animi avaritiam sequitur; suopte ingenio, impetu quodam naturæ, naturali quadam voluntatis inclinatione ad avaritiam incitatur. USUS: 1. Sententia senatus inclinat ad pacem. In vitium, in fugam inclinare. 2. Deficio, _manquer_, _faire défaut_, _être à son déclin_. Eloquentia, opes, forma reipublicæ inclinat. Inclinat acies, animi militum. 3. Flecto, _pencher pour ou vers_. Inclinat se ad Stoicos. Inclinare omnia ad suum commodum. INCLĬTUS, a, um, _Illustre_. SYN. Clarus, nobilis, insignis. Cf. Clarus, Nobilis. INCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Enfermer_. SYN. Claudo, comprehendo. )( Excludo. ADV. Apte, intus, argute, divinitus, diutius. PHRAS. Certis finibus orationem includam, _je renfermerai mon discours dans des bornes marquées_. Certis finibus circumscribam; cancellos, quibus me ipsum circumscripsi, non egrediar. Certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim, si maxime velim. Cf. Termino. USUS: Imaginem alicujus in clypeo aureo includere. Orationem in epistolam inclusi. Dolor mihi et admiratio vocem inclusit. Cf. Carcer, Claudo. INCLŪSĬO, ōnis, f. _Emprisonnement_. USUS: Inclusione contentus non eras, interficere volueras. INCŒPTĬO, _rectius_: INCEPTĬO, ōnis, f. _Action de commencer_, _entreprise_. SYN. Initium, principium. INCOGNĬTUS, a, um. _Inconnu_. SYN. Ignotus. )( Notus. USUS: Condemnare aliquem causa incognita. Cf. Ignotus. INCŌGĬTANS, tis, omn. gen. _Irréfléchi_, _inconsidéré_. USUS: Incogitantem, imprudentem oppressit. INCŌGĬTANTĬA, æ, f. _Irréflexion_. SYN. Imprudentia. Cf. Imprudentia. INCŎLA, æ, m. _Habitant_. SYN. Habitator. USUS: Socrates totius mundi civis et incola. INCŎLO, is, ŭi, cultum, ere, n. et a. _Habiter_. SYN. Habito, incola sum. USUS: Qui earum civitatum fines incolunt. Cf. Habito, Domus. INCŎLŬMIS, e, gen. com. _Sain et sauf_, _intact_. SYN. Salvus, integer. ADV. Aliquamdiu. PHRAS. Incolumes tibi sunt adhuc res tuæ, _vos affaires sont encore en bon état_. Salva sunt apud te omnia, nihildum perdidisti; status idem est, qui antea rerum tuarum. Eodem loco sunt, quo antea, fortunæ tuæ; nihil detractum est de fortunis tuis; nullam res aut fortunæ tuæ jacturam fecere; nullum res tuæ damnum tulere, detrimentum cepere, accepere, passæ sunt. Nihil adversi res tuæ subierunt; nihil tibi eripuit, abstulit, ademit, detraxit, avertit fortuna; incolumitatem obtinent res, rationes, fortunæ tuæ; nihil secus, nihil contra, quam velles, rebus tuis factum est. Nulla rerum tuarum facta est imminutio; sarta tectaque tua sunt omnia, et ab omni incommodo sincera integraque sunt conservata. Cf. Salvus, Sanus. USUS: Domum suam incolumem a calamitate servare non potuit. Cives integros et incolumes servavi. INCŎLŬMĬTAS, ātis, f. _Conservation_, _salut_, _sûreté_. SYN. Salus. EPITH. Explorata. PHRAS. Quamdiu reipublicæ sua constabat incolumitas, _tant que la république se conserva dans un bon état_. Dum reipublicæ salus erat integra; salvis rebus; rebus nondum perditis; ante reipublicæ inclinationem; stante, vigente, incolumi republica; cum respublica suum jus obtineret, cum suo jure uteretur, cum salvus esset reipublicæ status; ante casum reipublicæ; antequam respublica concideret, occideret, periret. Cf. Salus, Status bonus. USUS: Incolumitas est salutis tuta atque integra conservatio. Alicujus salutem et incolumitatem deserere. INCŎMĬTĀTUS, a, um, _Non accompagné_, _seul_. SYN. Sine comite, solus. USUS: Ars indotata, incompta, incomitata. Cf. Solus. INCOMMŎDĒ, _D’une façon peu convenable, fâcheuse_. SYN. Moleste. USUS: Cum illo actum optime, mecum autem incommode. INCOMMŎDĬTAS, ātis, _Désagrément_, _incommodité_, _dommage_. SYN. Incommodum. USUS: In hac incommoditate illud inest commodi, _il y a cela de bon dans ce malheur_. Cf. Incommodum. INCOMMŎDO, as, avi, atum, are, n. _Causer du désagrément_, _nuire_, _incommoder_. SYN. Officio, incommodum affero. PHRAS. Incommodare tibi nolo, _je ne veux pas vous causer du désagrément_. Nolo incommodo tibi esse; incommodo te afficere; incommodum tibi afferre, parere, præbere; nolo tibi molestiam exhibere; nolo commodis tuis officere, commoda tua oppugnare, labefactare; nolo tibi negotium facessere; nolo tibi gravis, molestus esse; nolo tibi importune obstrepere; nolo tibi per me incommodi quidquam accidat. Cf. Noceo, Molestia, Molestus. USUS: Qui alteri nihil scientes incommodant, nihil ipsis jure incommodi accidere potest. INCOMMŎDUM, i, n. _Désagrément_, _dommage_, _inconvénient_, _malheur_. SYN. Damnum, detrimentum. )( Commodum. EPITH. Alienum, commune, domesticum, insperatum, magnum, parvum, præcipuum. PHRAS. 1. Id ego concedam, modo sine tuo incommodo fiat, _j’accorderai facilement cette chose, pourvu que vous ne ressentiez aucun inconvénient_. Facile id patiar, modo ne tibi incommodes; modo ne contra tuum commodum sit; modo ne tuis commodis adversetur; modo ne commodis tuis officiat. Dabo id perlibenter, quod sine incommodo tuo facere possis; quod commode, quod sine molestia tua fiat. 2. Multa patior incommoda, _je suis accablé d’ennuis_. Multa me incommoda circumveniunt; undique oppugnantur, labefactantur commoda mea; incommoda non pauca capio, accipio; multis incommodis et difficultatibus angor, premor; quotidie novis incommodis afficior; quotidie nova mihi incommoda dantur, invehuntur, importantur; alia ex aliis accedunt incommoda; nova quotidie incommoda mihi nascuntur. Cf. Damnum, Molestia. USUS: 1. Incommodum invehere, ferre, dare; afficere incommodis, _porter préjudice à qqn_. 2. Incommodum capere, accipere, _éprouver un dommage, un échec_. 3. Incommodum propulsare, rejicere, refutare, _repousser_. 4. Incommodum levare, diminuere, incommodis mederi, _diminuer_. 5. Incommodum sarcire, _réparer_. 6. Incommodum devitare, _éviter_. 7. Incommodi expers, ab incommodo integer, sincerus, _qui ne souffre point de dommage_. Illud etiam in incommodis est, illud quoque accessit incommodum, _il faut ajouter à tout cela cet autre malheur_. Cf. Detrimentum. INCOMMŎDUS, a, um, _Inopportun_, _contraire_, _fâcheux_. SYN. Adversus, alienus, molestus, iniquus. USUS: Valetudine uti incommoda. Pater alioquin facilis, sed filio incommodus. In rebus incommodis sublevare aliquem. Cf. Alienus. INCOMPERTUS, a, um, _Inconnu_, _obscur_. USUS: Res vetustate incomperta. Quid rei fuerit, incompertum est. Cf. Ignotus. INCOMPŎSĬTĒ, _Sans ordre_. USUS: In hostem negligenter et incomposite occurrunt. INCOMPŎSĬTUS, a, um, _Désordonné_, _sans ordre_. USUS: Agmen incompositum, _troupe qui marche à la débandade_. Cf. Dissolutus. INCOMPRĔHENSUS, a, um, _Non saisi_, _insaisissable_. SYN. Non perceptus; incognitus. )( Comprehensus. INCOMPTUS, a, um, _Négligé_, _grossier_. SYN. Inornatus, incultus. )( Concinnus. USUS: Oratio incompta et horridula. INCONCINNUS, a, um, _Négligé_, _sans grâce_, _maladroit_. SYN. Molestus, inurbanus, præposterus, absurdus, ineptus. Cf. Ineptus. INCONDĬTĒ, _Sans ordre_, _confusément_. SYN. Insulse. USUS: Nihil tam incondite, tam præpostere, tam monstruose dici potest, quod non possimus somniare. INCONDĬTUS, a, um, _Confus_, _grossier_, _sans art_. SYN. Inconcinnus, insulsus, non compositus. USUS: Inconditum jus, orator, oratio. Cf. Odiosus. INCONSĪDĔRANS, tis, omn. gen. _Inconsidéré_. SYN. Inconsideratus. INCONSĪDĔRANTĬA, æ, f. _Inattention_, _défaut de réflexion_. SYN. Inconsulta ratio, temeritas. Cf. Temere. INCONSĪDĔRĀTĒ, _Inconsidérément_, _sans réflexion_. SYN. Inconsulte, temere, leviter, negligenter dicere _aut_ facere aliquid. INCONSĪDĔRĀTUS, a, um, _Inconsidéré_. SYN. Inconsiderans, inconsultus, amentissimus, temerarius. )( Consideratus. USUS: Inconsideratissima et dementissima temeritas. Cf. Incautus, Imprudens. INCONSTANS, tis, omn. gen. _Inconstant_, _changeant_, _léger_. SYN. Mobilis, levis, volaticus, qui a seipso desciscit, levissimus transfuga; qui sibi non constat, neque in hac, neque illa parte fidem habet. )( Constans. PHRAS. Inconstantes sunt hominum voluntates, _la volonté de l’homme est inconstante_. Homines mobili sunt in omnem partem animo et fluctuante; mobilia sunt hominum ingenia; pluma _aut_ folio facilius moventur; vaga et mutabili ratione, summa levitate et inconstantia huc illuc feruntur; parum constanter in cœpto permanent. Nihil tam flexibile, lubricum, devium, quam hominum consilia. Cf. Levis, Mutabilis. USUS: Ridicule mihi visus es inconstans. INCONSTANTER, _D’une manière inconséquente_. SYN. Leviter. USUS: Inconstanter, turbide jactari. INCONSTANTĬA, æ, f. _Inconstance_. SYN. Levitas, mutabilitas, mobilitas, varietas. )( Constantia. EPITH. Maxima, tanta. PHRAS. 1. Non puto meam inconstantiam reprehendendam, _je ne crois pas qu’on me puisse accuser de légèreté_. Non puto mihi famam inconstantiæ pertimescendam; non vereor, ne quis inconstantiæ, levitati tribuat, adscribat, assignet, si, etc.; ne quis in me inconstantis, levis, mobilis, instabilis, parum firmi in officio animi vitium conferat; ne quis mihi notam inconstantiæ inurat; inconstantiæ maculam aspergat nomini meo; ne inconstantiæ nomine male audiam, suspectus sim; ne quis me accuset, quasi discesserim a pristina consuetudine, a me ipso. 2. Tantam in te inconstantiam non exspectassem, _je n’aurais pas cru que vous fussiez si capricieux_. Tam mobili in me animo te esse non putabam; tanta levitate et inconstantia, tanta mutabilitate mentis te esse non putabam. Tam fluxa fide; tam mobili ingenio te esse quis putasset? USUS: Fortuna ab inconstantia et temeritate sejungi non potest. Nemo doctus unquam mutationem consilii inconstantiam dixit. INCONSULTĒ, _Inconsidérément_, _imprudemment_. SYN. Inconsiderate, impudenter ac imprudenter, temere dicere aliquid _aut_ facere. INCONSULTUS, a, um, _Inconsidéré_, _irréfléchi_. SYN. Inconsideratus, temerarius. Cf. Imprudens. INCONTĀMĬNĀTUS, a, um, _Qui n’est pas souillé, pur_. USUS: Ne quid sinceri, ne quid incontaminati sit. Cf. Integer, Purus. INCONTENTUS, a, um, _Qui n’est pas tendu, lâche_. SYN. Remissus. )( Contentus. USUS: Fides omnes æque incontentæ. INCONTĬNENS, entis, omn. gen. _Intempérant_, _voluptueux_. SYN. Libidinosus. INCONTĬNENTER, _Sans retenue_, _avec excès_, _intempérance_. SYN. Intemperanter, dissolute, libidinose. INCONTĬNENTĬA, æ, f. _Excès_, _intempérance_, _dérèglement_. SYN. Intemperantia. )( Continentia. Cf. Luxuria. INCONVĔNĬENS, entis, omn. gen. _Inconvenant_, _mésséant_. )( Conveniens. PHRAS. Nihil inconveniens egit, _il n’a rien fait d’inconvenant_. Nihil odiosum, aut a moribus suis alienum; quod a moribus ejus abhorreret; quod non reliquæ ætati ejus responderet; quod absonum, quod indecorum suo generi admisit. Cf. Absurdus. USUS: Hæc nostra facta sunt nec subita, nec inconvenientia. INCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Faire cuire_, _faire bouillir dans_. USUS: Radices vino incoquere. INCORPŎRĔUS, a, um, _Incorporel_, _immatériel_. SYN. Quod corpore caret. USUS: Rerum incorporearum æstimatio. INCORRUPTĒ, _Avec intégrité_. SYN. Caste. INCORRUPTUS, a, um, _Non corrumpu_, _bien conservé_, _pur_, _chaste_. SYN. Integer, purus, inviolatus, sanus, sincerus, castus, naturalis, non fucatus, religiosus. )( Vitiosus, corruptus, fucatus. USUS: Sanitas, latinitas, vestis incorrupta. Sanguis, testis incorruptus, Cf. Integer, Sanctus. INCREBRESCO, is, buĭ, ere, n. _S’augmenter_, _se répandre_. SYN. Percrebesco, pervagor. USUS: Hæc consuetudo dudum jam increbuit. Numerus oratorum; sermo, fama, rumor, increbescit. INCRĒDĬBĬLIS, e, gen. com. _Incroyable_, SYN. Inauditus, monstro _vel_ portento similis, singularis, humanam fidem excedens, ultra fidem. )( Credibilis. ADV. Prorsus. PHRAS. Incredibile est, _c’est incroyable_. Non est, ut credi possit; non est ut habeatur fides; fidem superat; abhorret a fide; verisimile non est; ejusmodi est, ut fide careat, ut adjungi fides nulla possit; mendacii speciem habet; mendacium præfert; veritatis imaginem nullam ostendit; fidem excedit; alienum est a ratione; vero, rationi consentaneum non est; supra, quam credi possit. USUS: Singularis et incredibilis virtus, audacia; agere alicui gratias incredibiles. INCRĒDĬBĬLĬTER, _D’une manière incroyable_, _étonnamment_. SYN. Immortaliter. )( Credibiliter. USUS: Incredibiliter gavisus sum. INCRĒDŬLUS, a, um, _Incrédule_. INCRĒMENTUM, i, n. _Accroissement_, _développement_. SYN. Accessio. USUS: Incrementum afferre. Maximis incrementis augetur hostium potentia. Cf. Accessio, Augeo. INCRĔPO, as, ŭi, ĭtum, are, n. _Faire du bruit_, _craquer_; _gronder_, _accuser_. SYN. Redarguo, accuso. USUS: Alicujus ignorantiam increpare. Quidquid increpuerit, jam ille pertimescit. Cf. Reprehendo. INCRESCO, is, crēvi, ere, n. _S’accroître_. USUS: Increscit audacia; increscente certamine. Cf. Cresco. INCRŬENTUS, a, um, _Non ensanglanté_. USUS: Victoriam incruentam referre. INCRUSTO, as, avi, atum, are, _Couvrir d’un enduit_. SYN. Crustam duco, crusta obduco, applico crustam. INCŬBO, as, ŭi, ĭtum, are, n. _Se coucher sur_, _couver_. SYN. TRANSL. Inhio. USUS: Spe atque animis thesauro incubare. Litteris incubare. INCULCO, as, avi, atum, are, _Faire entrer de force_, _introduire_, (_famil. fourrer_). SYN. Ingero, infercio. USUS: Animis aliquid, auribus inculcare. Versus leviores inculcat identidem. INCULTĒ, _D’une manière sauvage_, _sans élégance_. SYN. Inornate. )( Concinne, nitide. USUS: Horride, inculte dicere. INCULTŬS, a, um, _Grossier_, _sauvage_, _qui n’a pas été cultivé_. SYN. Horridus, incomptus, squalidus, inornatus. )( Cultus. USUS: Inhabitabilis terræ regio, et inculta, et derelicta; inculta et silvestris vita; homo durus, horridus, incultus. INCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Se coucher sur_; _s’appliquer à_. SYN. Innitor; operam do, applico animum ad rem; curam, studium, confero; studia, curas in re figo, loco, consumo; animum adjicio, adjungo ad aliquid; operam dico, navo; confero operam ad rem; operam in re pono, figo, consumo; mente et animo totus in rem insisto. ADV. Acrius, eo maxime, gravius. USUS: 1. Murus in lævam incumbit. 2. TRANSL. In perniciem alicujus; in salutem reipubl. incumbere. Toto pectore, omni studio, omni cogitatione curaque, toto animo ad litteras incumbere; voluntatum inclinatio in illum incubuit. Cf. Inclino, Impendo. INCŪNĀBŬLA, ōrum, n. pl. _Berceau_; _commencement_. SYN. Cunabula, cunæ; rudimenta. USUS: Ab incunabulis nostræ veteris doctrinæ. INCŪRĬA, æ, f. _Négligence_, _incurie_. SYN. Negligentia. EPITH. Tanta. )( Cura. Cf. Negligentia. INCURRO, is, curri, cursum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Courir, se jeter sur_; _tomber_. SYN. Incido. ADV. Necessario. USUS: In eadem vestigia incurris. In hastas incurrere, hastis se induere, _s’enferrer_, _s’embarrasser dans des lances_. Incurrere in apertam perniciem, in odia hominum, morbos, difficultates, varias reprehensiones. Quis est, qui nihil offendat, nusquam incurrat? In oculos aliorum et invidiam incurrere. Cf. Impingo. INCURSĬO, ōnis, f. _Incursion_, _invasion_. SYN. Excursio, incursus. EPITH. Sempiterna. PHRAS. Incursiones facere, _faire des incursions_. Incursare agros; vexare incursionibus, in agros hostiles impetum dare. Cf. Impetus. USUS: Incursio atque impetus armorum; incursio seditionis, vis multitudinis. In hostes incursionem facere; hostium incursionem sustinere. INCURSO, as, avi, atum, are, n. et a. _Courir_, _se jeter sur_; _faire une incursion_. SYN. Incurro, excurro, infesto, invado. USUS: Incursare in fortunas omnium. Incursabit in te dolor meus. Agros incursare. Cf. Impetus. INCURSŬS, ūs, m. _Incursion_. SYN. Incursio. INCURVESCO, is, ere, _Se courber_, _plier_. USUS: Rami solent incurvescere. INCURVO, as, avi, atum, are, a. _Courber_, _plier_. USUS: Bacillus de industria incurvatus. INCURVUS, a, um, _Courbé_. SYN. Incurvatus. INCUS, ūdis, f. _Enclume_. USUS: Eamdem incudem noctu diuque tundere. (PROV.). INCŪSATĬO, ōnis, f. _Accusation_. USUS: Loci communes incusationem habent, aut querelam. INCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Accuso, reprehendo, crimini do aliquid; aliquem in crimen voco; crimen in aliquem confero, conjicio; crimine accenso; crimen alicui infero. Cf. Accuso. INCŬTĬO, is, cussi, cussum, tere, a. _Susciter_, _faire naître_, _causer_. SYN. Defigo, injicio. USUS: Errorem, terrorem, metum, dolorem incutere alicui. INDĀGĀTĬO, ōnis, f. _Recherche soigneuse_. SYN. Investigatio, inquisitio. INDĀGĀTRIX, īcis, f. _Celle qui cherche_. USUS: Philosophia virtutis indagatrix, expultrix vitiorum. 1. INDĀGO, as, avi, atum are, a. _Rechercher_. SYN. Vestigo, investigo, inquiro. ADV. Acutissime. PHRAS. 1. Philosophia veritatem indagat, _la philosophie recherche la vérité_. Omnibus vestigiis, diligentissimis disquisitionibus verum perscrutatur; pertentat, vestigat omnia, ut verum perspiciat; omni contentione verum invenire, summa cura studioque veritatem exquirere, protrahere in lucem allaborat; rimatur omnia; velut odore verum, aut aliquo leviter presso vestigio persequitur; scrutatur omnia et excutit; odoratur omnia, et e tenebris eruere nititur. 2. Hostem indagare, _examiner les positions de l’ennemi_. E tuto hostem speculari; discurrere circa vias, et oculis perlustrare omnia; conquisitores emittere. USUS: Initia exitii indagavi. Agitata occultis conjurationibus consilia necdum vulgata indagavi, patefeci. Acutissime indagare, odorari omnia, e tenebris eruere. Cf. Inquiro, Quæro. 2. INDĀGO, ĭnis, f. _Action d’entourer_, _de cerner le gibier_. SYN. Investigatio, inquisitio. USUS: Saltum indagine cingere, _entourer la forêt d’un cordon de chasseurs_. INDE, _De là_. SYN. Illinc. USUS: Jam inde a principio, ab ortu hujus imperii. Inde has litteras dedi. INDĔCENTER, _D’une manière inconvenante_. USUS: Indecenter obstrepunt. INDĔCŌRĒ, _D’une manière inconvenante_. SYN. Præter decorum. USUS: Cave, ne quid indecore, aut effeminate facias. INDECŌRUS, a, um, _Inconvenant_, _messéant_, _déplacé_. SYN. Turpis, inhonestus, pravus, quod non decet. USUS: Indecorum de rebus parvis amplissime dicere. Cf. Turpis. INDĒFENSUS, a, um, _Qui est sans défense_. USUS: Indefensi, inulti peribitis? INDEMNĀTUS, a, um, _Qui n’a pas été jugé (condamné juridiquement)_. SYN. Non damnatus, judicio elapsus. )( Condemnatus. USUS: Indemnatum, innocentem civem occidere. INDEX, ĭcis, m. _Qui montre_, _signe_, _indice_. SYN. Qui aliquid indicat. EPITH. Neque obscurus, neque incertus, falsus, verus. USUS: Vox index stultitiæ. Animi indices oculi. Indices detulerunt, rei confessi sunt. INDĬCĬUM, ii, n. _Indication_; _trace_, _signe_, _marque_. SYN. Signum, argumentum, documentum, vestigium, nota, species, insigne. USUS: 1. Certissima indicia et argumenta sceleris ostendere, afferre, deferre, patefacere, _prouver_, _faire voir_. Indicium sceleris habere, accipere, _avoir des indices_. PHRAS. Cædis factæ indicia certa sunt, _il y a des marques palpables du meurtre qui a été commis_. Locus ipse, impressa loco cruenta vestigia cædem loquuntur; peractæ cædis indicio sunt vestigia cruenta sabulo impressa; cædem factam hæc testantur, ostendunt, coarguunt; cædis peractæ fidem faciunt, index cædis ipse locus est, et impressa solo cruenta vestigia. Cf. Signum, Indico. 1. INDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Faire connaître_, _découvrir_. SYN. Indicium facio, do, affero, ostendo, defero; indicio sum, ostendo, monstro, coarguo, innuo, signa patefacio, loquor. ADV. Ridicule, aperte, aliquando, aliter. PHRAS. Puer omnia dominæ indicavit, _l’esclave a tout révélé à sa maîtresse_. Rem omnem ad dominam retulit, pertulit; heræ exposuit, proposuit; quid facere cogitares, demonstravit; rei indicium edidit; ad dominam rei indicium detulit; protulit omnia et detexit; enuntiavit, prodidit; dominam de re tota certiorem fecit; rem omnem dominæ aperuit, patefecit; indicium rei totius puer fecit; rem omnem ad dominam detulit, attulit. Cf. Prodo, Ostendo, Defero. USUS: Vultus indicat mores. Ut apertissimus est, indicavit, quæ alii celata volebant. 2. INDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Faire savoir_, _annoncer_, _publier_; _déclarer_. SYN. Denuntio, promulgo. ADV. Omnino. USUS: Bellum voluptatibus, justitiam foro, funus reipublicæ indicere. Cœnam, tributum, legem, mortem indicere. INDICTUS, a, um, _Non plaidé_. SYN. Non indicatus. USUS: Indicta causa civem condemnare, _condamner un citoyen sans l’entendre_. INDĬDEM, _Du même lieu_. SYN. Inde, ex eodem loco. INDIFFĔRENS, entis, omn. gen. _Indifférent_. PHRAS. Plane indifferens sum, _je suis dans la plus complète indifférence_. Neutram in partem moveor, inclino; suspensam teneo sententiam; neutris me partibus addico; neutram in partem propendeo; nec in bonis, nec in malis rem pono; in utrumque paratus sum. USUS: Quod Græci ἀδιάφορον dicunt, id mihi occurrit, ut indifferens dicerem. Cf. Neuter. INDĬGĔNA, æ, m. _Indigène_. USUS: Majores eorum non indigenæ, sed advenæ fuerunt. INDĬGENTĬA, æ, f. _Indigence_, _pauvreté_. SYN. Egestas. USUS: Indigentia est libido inexplebilis. Cf. Paupertas. INDĬGĔO, es, ŭi, ere, n. _Manquer de_; _avoir besoin de_. SYN. Egeo, indigus sum. )( Habeo, abundo. ADV. Separatim. USUS: Tu mei ad illud negotium non indiges. Consolatione mea indiget. Cf. Egeo, Opus est. INDIGNĀBUNDUS, a, um, _Rempli d’indignation_. SYN. Indignans, obiratus. INDIGNĀTĬO, ōnis, f. _Indignation_. SYN. Stomachus, ira. EPITH. Mala. PHRAS. Indignationem ex ea re concepi, _cette chose m’a indigné_. Stomachum movit ea res; stomachum mihi fecit; majori, quam credi potest, res ista mihi stomacho fuit; bilem mihi ea res concivit, commovit. Cf. Ira. USUS: In aliquem gravem offensionem et indignationem concitare, concipere. INDIGNĒ, _Indignement_. SYN. Miserabiliter, inique; moleste. USUS: 1. Indignissime necari. 2. Ægre, moleste, _avec peine_. Indigne pati, _s’indigner de_. INDIGNĬTAS, ātis, f. _Indignité_. SYN. Turpitudo, atrocitas. EPITH. Summa. USUS: Nequeo verbis consequi indignitatem rei. Non satis severe pro indignitate rei decretum est. INDIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _S’indigner_, _supporter avec peine_. SYN. Graviter fero, stomachor, mihi indignum videtur, pro indignissimo habeo. USUS: Eum periisse sane indignor. Cf. Irascor. INDIGNUS, a, um, _Indigne_. SYN. Turpis, iniquus; non dignus, alienus. )( Dignus. ADV. Valde. PHRAS. 1. Res est plane indigna, _c’est une indignité_. Quæ, malum! ista est indignitas? Quod portentum? Quid hoc acerbius, quid iniquius proferri potest? Res enimvero ista indigna plane est et intolerabilis; res est ejusmodi, quæ indigna atque nefaria, quæ indigna atque intoleranda videatur omnibus; ut nihil indignius ferendum videatur; res est acerba, indigna, luctuosa; pro indignissimo haberi id potest; quis indignitates has diutius ferat? Facti atrocitate impensius rei indignitas crescit. 2. Indignus est amore ac benevolentia filius tuus, _votre fils ne mérite ni amour ni bienveillance_. Indignus est, qui ametur; non est, qui ametur; nulla re præditus est, qua amorem conciliet; nihil non eorum animi bonorum et ornamentorum in filio tuo desideratur, quæ ad colligendam, comparandam benevolentiam faciunt, valent, spectant, idonea sunt et apposita; nihil est in filio tuo, quod homines ad se amandum alliciat; quod aliorum benevolentiam invitet; nulla re commendatur filius tuus, quæ inire gratiam ab hominibus queat; non ita natus ita, educatus est filius tuus, ut adjungere sibi homines aliqua benevolentia possit. 3. Indignus es eo beneficio, _vous n’êtes pas digne de ce bienfait_. Non is es, in quem tanta gratia conferatur; non ita meritus, non ea merita sunt tua, ut hoc affici beneficio debeas; ut ferre tantum beneficium debeas. Non is est animus tuus; qui tantam gratiam capiat. Beneficii magnitudo tua merita vincit; impar est tanto beneficio. USUS: Hoc te indignum est. Indignum est a pari vinci, indignius ab inferiore. INDĬGUS, a, um, _Qui manque_, _qui a besoin_. USUS: Opis indigus. Cf. Egeo, Pauper. INDĪLĬGENS, entis, omn. gen. _Négligent_, _paresseux_. USUS: Homo nimium indiligens. Cf. Piger. INDĪLĬGENTER, _Avec négligence_. SYN. Negligenter. USUS: Rem non indiligenter exposui. INDĪLĬGENTĬA, æ, f. _Négligence_. SYN. Negligentia. )( Diligentia. INDĬSERTĒ, _Sans élégance_. SYN. Inornate. INDĬSERTUS, a, um, _Peu éloquent_. SYN. Inornatus, parum eloquens, infans. )( Disertus. INDISSŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Indissoluble_. SYN. Qui dissolvi non potest. )( Dissolubilis. INDISSŎLŪTUS, a, um, _Non interrompu_. SYN. Non dissolutus. INDĪVĬDŬUS, a, um, _Indivisible_. SYN. Simplex. )( Dividuus. USUS: 1. Atomi, corpuscula scilicet individua. 2. Quod dirimi distrahique non potest, _qui ne peut se séparer_. Individua comes corporis umbra. INDĪVĬDŬUM, i, n. _Atome_. USUS: Species ex individuis innumerabilibus exsistens. INDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Mettre sur_. SYN. Impono. USUS: Nomen, cognomen alicui indere, _donner à qqn un nom, un prénom_. Cf. Impono. INDŎCĬLIS, e, gen. com. _Qui ne peut être instruit_; _ignorant_, _grossier_. SYN. Tardus, hebes; crassi, stolidi, plumbei ingenii. INDOCTĒ, _En ignorant_. SYN. Imperite. INDOCTUS, a, um, _Ignorant_. SYN. Rudis, ineruditus, imperitus. )( Doctus. ADV. Plane. PHRAS. Valde indoctus est, _c’est un parfait ignorant_. Expers eruditionis est; nullis bonis litteris excultus est; longe abest a doctrina; litteras vix attigit; vix primoribus labris degustavit; litteris aspersus potius, quam tinctus est; litteras vix a limine salutavit. Cf. Doctus, Imperitus, Rudis. USUS: Indoctus homo et agrestis; rudis et indocta oratio. INDŎLENTĬA, æ, f. _Absence de tout sentiment de douleur_, _insensibilité_. SYN. Vacuitas doloris. EPITH. Major, maxima. )( Dolor. USUS: Num voluptas idem est, quod indolentia? INDŎLĔO, es, ŭi, ere, et INDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n., _nonnunquam_ a. _Ressentir de la douleur_, _souffrir_. SYN. Doleo. USUS: Quis non indoluit te tam sero cognitum? Cf. Doleo. INDŎLES, is, f. _Nature_, _caractère_, _talent_. SYN. Indicium animi, specimen futuræ virtutis, spes summæ virtutis. EPITH. Bona, egregia, magna, mirifica, præclara, summa. PHRAS. Præclaræ indolis puer, _enfant d’un talent remarquable_. Puer ad decus natus; alta mente præditus; puer præcipuo quodam munere naturæ ad summa quæque natus; ad laudem et decus a natura factus; optima indole præditus puer. Cf. Ingenium. USUS: Bona spes, magna indoles in adolescente. Summa ingenii indoles summaque virtus. Cf. Natura bona. INDŎMĀBĬLIS, e, gen. com. _Indomptable_. INDŎMĬTUS, a, um, _Indompté_. SYN. Qui imperium recusat, effrenatus, intractatus, novus, ferocitate exsultans, insociabilis. )( Domitus. Cf. Ferocia. INDORMĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Dormir sur_. USUS: Malis suis, negotio, legationi, causæ indormire, rem segniter tractare, _négliger_. Cf. Negligo, Dormio. INDŌTĀTUS, a, um, _Non doté_. SYN. Sine dote, sine ornatu. )( Dotatus. INDŪCĬÆ, ārum, f. pl. _Suspension d’armes_, _armistice_. SYN. Belli ad tempus cessatio. PHRAS. Hostis inducias iniit, _l’ennemi a fait une trève_. Hostis inducias fecit, pepigit, pactus est; quies aliquantum ab armis fuit; aliquantum in induciis res erat; induciæ petitæ dierum aliquot, datæque hosti sunt; pari consilio in certas leges ad tempus ab armis discessum est; agitari dies aliquot induciæ sunt cœptæ; actæ per eos dies castrenses quædam feriæ, et a belli injuriis temperatum. USUS: Inducias petere, dare, facere, pacisci. INDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Pousser_. SYN. Adigo, impello, adduco, introduco. ADV. Diligentius, paulisper animum, porro, recte, subtiliter. USUS: 1. Jacentem amicum in spem meliorem inducere. Aliquem promissis, spe dotis, hereditatis ad aliquid inducere. 2. Affero, introduco, _introduire_. Novum morem, consuetudinem, novas religiones, leges inducere. 3. Obduco, _mettre sur_, _appliquer sur_. Parietes marmore; scuta pellibus inducere. 4. Deleo, _rayer_, _biffer_, _effacer_. Inducere nomina, imaginem, scripturam. 5. Applico (VULG. me resolvo), _amener à_. Animum inducere non potui. Induxi animum divitias contemnere. Nunquam in animum inducam. Cf. Persuadeo. INDUCTĬO, ōnis, f. _Action d’amener_. SYN. Derivatio. EPITH. Ficta. USUS: 1. Aquarum inductionibus terris fecunditatem damus, _par les irrigations, nous donnons à la terre la fécondité_. 2. Introductio. Personarum facta inductio, _prosopopée_. 3. Applicatio. Tantum firma animi inductio valet, _tant a de force la conviction de l’âme_. INDUCTŬS, ūs, m. _Instigation_, _conseil_. USUS: Alieno inductu feci. INDULGENTER, _Avec bonté_, _bienveillance_. SYN. Leniter, molliter, familiariter. USUS: Ne nimis indulgenter, sed potius cum gravitate aliqua loquar. INDULGENTĬA, æ, f. _Bonté_, _indulgence_. SYN. Obsequium, patientia, lenitas (præsertim in filios). EPITH. Maxima, naturalis, nimia, patria, similis. USUS: Homines naturali quadam inter se indulgentia et benevolentia continentur. Animo a corporis obsequio indulgentiaque discedendum est. Multi filii patrum indulgentia depravantur. (Indulgentia plenaria, VULG.), _indulgence plenière_. Rectius appellatur: Plena noxarum pœnarumque condonatio; noxarum venia, expiatio. INDULGĔO, es, dulsi, dultum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Être indulgent pour_. SYN. Obsequor, facilis sum in aliquem. PHRAS. 1. Nimium indulget filio, _il est trop indulgent pour son fils_. Peccatis indulgens præcipitem filium ferri sinit; nimia ejus in filium indulgentia ad perspicienda pericula eum minus sagacem fecit; male consulit filio, qui solute et negligenter eum habet; qui laxiore imperio habet; qui solum lenitate utitur; omnibus in rebus connivet; illius libidini omnia malefacta condonat; ejus amoribus obsequitur; delicti cujusvis gratiam facit; animum explere sinit; inepta lenitate, prava facilitate ad vitia invitat. 2. Indulget genio suo, _il s’abandonne à ses passions_. Obsequitur animo suo; animo suo morem gerit; voluptatibus obsequitur; quæcumque animo libitum est, facit; animum explet suum; genium suum curat; genio indulget; nulla in re defraudat genium suum; molliter se et indulgenter habet. USUS: Genio, animo, lusui, amori, dolori, iræ indulgere. Indulgere se alicui ejusque voluntati et gratiæ deditum esse. Indulgens in aliquem. Cf. Facilis, Lenis, Venia. INDŪMENTUM, i, n. _Vêtement_. SYN. Vestimentum. Cf. Vestis. INDŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Revêtir_. R. ab ἐνδὺω. SYN. Vestio, induco. )( Exuo. PHRAS. 1. Hispanorum more indutus erat, _il était vêtu à l’espagnole_. Speciem Hispani vestitus referebat, præferebat; Hispaniensi ornatu visendus erat; cultu corporis utebatur, ornabatur, quo Hispani solent; ut Hispaniæ mos fert et consuetudo. 2. Pallium induit, _il met son manteau_. Pallium humeris injicit; humerum pallio onerat; pallio se tegit, amicit. 3. Calceos induit, _il se chausse_. Calceos pedibus induit; calceat sese. USUS: 1. Talaria sibi induit. 2. TRANSL. Assumo, _prendre_. Exuere amici personam, judicis induere. Mores pudicos, novum ingenium, philosophi personam, hostiles spiritus induere. 3. Implico, _s’embarrasser_. Se in laqueos, magnas difficultates fraudes, negotia induere. Sua se confessione induit et jugulavit, _il s’est perdu par ses propres aveux_. INDŪRO, as, avi, atum, are, a. _Durcir_. USUS: Indurata glacies. INDUSTRĬA, æ, f. _Activité_, _zèle_. SYN. Solertia, diligentia, sedulitas, labor. EPITH. Aliena, antelucana, aperta, forensis, illustris, incredibilis, major, multa, par, probabilis, singularis, summa, tanta. PHRAS. 1. De industria id fecit, _il l’a fait exprès, de propos délibéré._ Compacto rem gessit; consulto, composito, dedita opera. USUS: Ingenium alitur industria, industriam in re aliqua ponere. Illius industria late manat. Languescit ejus industria. De industria aliquid facere. Cf. Diligentia, Cura, Labor. INDUSTRĬĒ, _Avec activité, soin, zèle_. SYN. Diligenter, artificiose. INDUSTRĬUS, a, um, _Actif_, _zélé_, _laborieux_. SYN. Ingeniosus, laboriosus, solers, navus, vigilans; in rebus gerendis acer, diligentissimus, experientissimus. Cf. Practicus, Sedulus. ĬNĒDĬA, æ, f. _Abstinence_, _privation de nourriture_, _inanition_. SYN. Fames, esuries. USUS: E vita per inediam discedere; inedia necari, consumi. Cf. Fames. ĬNĒLĔGANS, tis, omn. gen. _Qui est sans élégance_, _grossier_. SYN. Impolitus, inconcinnus. )( Elegans. ĬNĒLĔGANTER, _Sans élégance_; _sans goût_. SYN. Impolite, inconcinne. )( Eleganter. ĬNĒNŌDĀBĬLIS, e, gen. com. _Inextricable_, _inexplicable_. SYN. Inexplicabilis. ĬNĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Entrer dans_; _commencer_. SYN. Adeo, ingredior. )( Exeo. USUS: 1. Convivia inire. 2. Incipio, _engager_. Prœlium, magistratum inire. 3. Invenio, _trouver_. Inire gratiam ab aliquo, _trouver grâce devant qqn_. 4. Suscipio, aggredior, _adopter_, _exécuter_, _conclure_. Societatem cum aliquo, connubium, rationem facinoris, vitæ societatem, consilia inire. Ineunda est ratio et via. ĬNEPTĒ, _Maladroitement_, _sottement_. SYN. Insulse. )( Bene, apte. USUS: Inepte, odiose, putide dicere. ĬNEPTĬÆ, ārum, f. p. _Sottises_, _niaiseries_. SYN. Nugæ. EPITH. Aniles, innumerabiles. PHRAS. 1. Quæ istæ sunt ineptiæ? _Que signifient toutes ces sottises?_ Ad quas ineptias abis? Quas tu hic nugas agis? Quam frigida, jejuna, levia, nugatoria sunt, quæ deblateras? Quæ ista deliramenta sunt, quam puerilia, quæ effutis? O licentiam jocularem! quam plena futilitatis sunt summæque levitatis, quæ a te dicuntur stultissime? 2. Quis ineptias hominis toleret? _Qui pourra entendre toutes les sornettes de cet homme?_ Hominis intemperiem, fastidium, insulsitatem quis ferat? Quis aniles ineptias ferat hominis portenta et miracula non disserentis, sed somniantis? Quis otio ita abutatur, operam ut det homini, qui puerilibus fabulis sermonem implet? Cf. Nugor. USUS: Summa ineptia de quacumque re, quocumque in loco argutissime disputare. ĬNEPTĬO, is, ire, n. _Dire des sornettes, des sottises_. USUS: Non desines ineptire? Cf. Nugor. ĬNEPTUS, a, um, _Sot_. SYN. Stolidus, inconcinnus, insulsus; qui _aut_ tempus quid postulet, non videt, _aut_ plura loquitur, ut se ostendat, _aut_ eorum, quibuscum est, _vel_ dignitatis, _vel_ commodi rationem non habet, _aut_ denique in aliquo genere _vel_ inconcinnus, _vel_ multus est. PHRAS. 1. Quem tu hominem hoc ineptiorem vidisti? _Avez-vous jamais vu un homme aussi insensé que celui-là?_ Quem futiliorem, intolerabiliorem, stultiorem vidisti unquam, qui ita pueriliter faciat; tantas turbas, cum tam nugax esset, commoverit? Dii, quam ineptus, quam sui amans est sine rivali! Quem mihi dabis fatuum, ridiculum, inconditum, insolentem, unum omnium loquacissimum, quem nugator iste stolidus, ac inscitus suis ineptiis non superet? 2. Oratio inepta, _discours ennuyeux_. Oratio nec caput, nec pedes habens; oratio diffluens, dissoluta, neque perfecta, neque conclusa; ab auribus vulgi abhorrens, et incondita; imperitissime elaborata. Cf. Oratio. USUS: Ineptus ad summam impudentiam. Interdum inepte stultus es. Cf. Inurbanus, Stolidus. ĬNERMIS, e, gen. com. et ĬNERMUS, a, um, _Qui est sans armes, désarmé_. )( Armatus. USUS: Perterritos, inermes, saucios, nudos, armis exutos duces persecuti non sunt. ĬNERS, ertis, omn. gen. _Oisif_, _timide_. SYN. Ignavus, piger, desidiosus, somniculosus, vecors, languidus. )( Operosus, semper agens aliquid et moliens. USUS: Artes, quibus qui carebant, inertes a majoribus dicebantur. Iners otium. Cf. Piger. ĬNERTĬA, æ, f. _Oisiveté_, _lâcheté_. SYN. Ignavia, desidia, segnities, negligentia, pigritia, fuga laboris. EPITH. Singularis, turpis. USUS: Condemnare aliquem inertiæ. Cf. Pigritia. ĬNĒRŬDĪTUS, a, um, _Ignorant_, _peu éclairé_. SYN. Indoctus, rudis. )( Eruditus. Cf. Rudis, Imperitus. ĬNESCO, as, avi, atum, are, a. * _Amorcer_, _allécher_. SYN. Illecebris quibusdam animos invito, irretio, traho; decipio. USUS: Eo successu inescata est consulis temeritas. Cf. Allicio. ĬNEXERCĬTĀTUS, a, um, _Non exercé_, _novice_. SYN. Rudis, tiro, qui usum non habet. USUS: Miles promptus, nec inexercitatus. ĬNEXHAUSTUS, a, um, * _Non épuisé_, _inépuisable_; _insatiable_. USUS: Aviditas immensa, inexhausta. ĬNEXŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexorable_. SYN. Implacabilis, inexpugnabilis, inexplebilis. )( Exorabilis, Placabilis. USUS: Vehemens, inexorabilis in alios. Cf. Durus. ĬNEXPERTUS, a, um, _Inexpérimenté_. USUS: Nihil inexpertum relinquere, _non éprouvé_. Miles inexpertus. ĬNEXPĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexpiable_. SYN. Quod expiari purgarique non potest. USUS: Fraus, scelus, bellum inexpiabile. ĬNEXPLĒBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insatiabilis, insaturabilis. USUS: Inexplebilis cupiditas. ĬNEXPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Inextricable_. SYN. Inenodabilis, difficilis. ĬNEXPUGNĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexpugnable_. SYN. Tutus, munitus, invictus. ĬNEXSPECTĀTUS, a, um, _Inattendu_. SYN. Insperatus, repentinus. Cf. Improviso. ĬNEXSŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Infranchissable_, _invincible_. USUS: Vis fati, Alpes inexsuperabiles. INFĂCĒTUS, a, um, (inficetus), _Grossier_. SYN. Inurbanus, inconcinnus. USUS: Mendacium infacetum. INFĀCUNDUS, a, um, _Peu éloquent_. USUS: Vir acer, nec infacundus. INFĀMĬA, æ, f. _Mauvaise renommée_. SYN. Dedecus, nota, macula, probrum, labes, ignominia, nota turpitudinis. EPITH. Communis, gravis, falsa, insignis, magna, sempiterna, summa, tanta, vera, vetus. PHRAS. 1. Infamiam alicui creare, _diffamer qqn_. Conflare infamiam alicui; infamia aliquem aspergere; notam infamiæ alicui inurere; labem inferre nomini; labem aspergere; maculam inurere; macula afficere; aspergere aliquem; turpitudine nomen alicujus fœdare; ignominiæ labem inurere; notam inurere ad ignominiam sempiternam; infamiæ nomen subjicere. Cf. Labes, Macula, Fama, Detraho, Infamo. 2. Infamiam purgare, _se réhabiliter_. Effugere, levare, sarcire infamiam; labem eluere; turpitudinem delere. 3. Infamiam habere, _être déshonoré_. Laborare, flagrare infamia; in infamia esse; infamiam subire; venire in sermonem et vituperationem hominum; notam subire ac turpitudinem; in turpitudinem venire; turpitudine notari; traduci per ora hominum; infamia aspergi. Cf. Infamis, Infamo, Dedecus. USUS: Infamiam conflare. Infamia aspergere, inurere. Infamiam magnam concipere. INFĀMIS, e, gen. com. _Malfamé_, _perdu d’honneur_, _déshonoré_. SYN. Turpis; omnium scelerum libidinumque maculis notissimus; sceleribus notatus, omni dedecore coopertus, tristi nota insignis; ignominia notatus; insignis omnibus notis turpitudinis; oppressus dedecore et infamia; infamia flagrans; omni dedecore infamis. USUS: Turpis adolescentia, vita infamis, omni dedecore cooperta. Cf. Dedecus. INFĀMO, as, avi, atum, are, a. _Décrier_, _diffamer_, _calomnier_. SYN. Noto; ignominiam, notam; maculam inuro; ignominia noto; existimationem offendo, deformo; famæ detraho; infamiam affero; maledictorum notis inuro. PHRAS. 1. Non leve crimen est alios infamare, _c’est un grand crime que de diffamer les autres_. Infamiam inferre; crimen in alicujus vitam moresque jacere, conjicere; sempiternam alicui ignominiam imponere; in alienam famam involare; existimationem offendere; alicujus honori labem inferre. Cf. Infamiam creare, Detraho. 2. Infamatus est graviter, _il a été gravement déshonoré_. Infamiam magnam subiit; inusta illi nota est ad ignominiam sempiternam; dedecore et infamia pressus, oppressus est; infamia, gravi ignominia notatus. Cf. Infamiam habere, Detraho, Labes, Macula. 3. Illi magis, quam tu, infamabuntur, _ils seront plus déshonorés que vous_. Plus illi subibunt dedecoris, quam tu; plus illis afferet ea res infamiæ, quam tibi; majori illi infamia, quam tu flagrabunt; gravior ad eos redundabit infamia, quam in te; hoc illis potius fraudi erit, quam tibi; plus illi ferent ignominiæ quam tu. Cf. Infamia. USUS: Tua moderatio aliorum infamat injuriam. INFANDUS, a, um, _Horrible_, _affreux_. SYN. Nefandus, exsecrandus. 1. INFANS, antis, m. f. _Enfant_. SYN. Vagiens puer. USUS: Nutrices omnia mansa pueris infantibus in os inferunt. Infantum incunabula. Non infantibus pepercerunt. 2. INFANS, antis, omn. gen. _Sans éloquence, muet_. SYN. Indisertus. )( Eloquens, disertus. USUS: 1. Dialectici infantissimi. Nihil illo accusatore infantius. Oratio neque nimis infans, neque perfecte diserta. INFANTĬA, æ, f. _Défaut d’éloquence_. SYN. Jejunitas orationis, orationis inopia. )( Eloquentia. EPITH. Incredibilis, naturalis. USUS: 1. Infantia ejus et inscitia causam perdidit. 2. _Enfance._ Prima ab infantia. INFĂTŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre fou_, _infatuer_. SYN. Fatuum, stultum reddo. ADV. Magis. USUS: Aliquem mercede infatuare. INFECTOR, ōris, m. _Teinturier_. USUS: Infector me moratur. INFECTUS, a, um, _Inachevé_, _incomplet_. USUS: 1. Habere aliquid factum pro infecto. Re infecta abire, irrita re abire, _s’en aller sans terminer l’affaire_. Irrita sunt infectaque, quæ augur nefasta dixerit et odiosa. 2. Tinctus, _impregné_, _teint_. Infectus purpura. 3. Vitiatus, _souillé_, _corrompu_. Animi hominum infecti partibus. INFĔCUNDUS, a, um, _Infécond_, _stérile_. SYN. Sterilis. INFĒLĪCĬTAS, ātis, f. _Malheur_. SYN. Adversa _vel_ incommoda fortuna; res sinistræ, res incommoda, calamitas. USUS: Infelicitatem omnem in dolore ponunt. Sit hoc infelicitatis tuæ. Cf. Miseria, Adversus, Fortuna, Infortunium. INFĒLIX, īcis, omn. gen. _Malheureux_. SYN. Miser, calamitosus, dejectus ad calamitatem, dura et crudeli fortuna usus, infortunatus, funestus, inauspicatus. PHRAS. Infelix sum, _je suis malheureux_. Omnes felicitates mihi adversæ sunt; homo sum duro fato, et in pœnam genitus; omnium, qui vivunt usquam gentium, sum miserrimus; quas in procellas fortuna me conjecit! Sempiterna nox meis fortunis offusa est; aliud ex alio vulnus a fortuna accipio; omnibus fortunæ telis sum expositus; quidquid usquam malorum est, in me incurrit; nihil ad voluntatem fluit; nihil ex sententia succedit; fortuna utor periniqua. Cf. Miser. USUS: Si quis reipublicæ est infelix, is felix esse non potest. Cf. Fortuna adversa. INFENSĒ, _En ennemi_. USUS: Nemo mihi infensius est adversatus. INFENSUS, a, um, _Ennemi_. SYN. Inimicus. ADV. Vehementer. USUS: In te concitati infensique sunt. Esse infensum fortunis alicujus. Civibus suspectus, graviterque infensus. Cf. Inimicus, Alienus. INFERCĬO (infarcio), is, fersi, tum, ire, a. _Remplir_, _accumuler_. SYN. Infarcio, inculco. USUS: Ne inferciens verba, quasi rimas expleat. INFĔRI, ōrum, m. pl. _Enfers_. SYN. Inferorum carcer; impiorum a morte sedes, locus pœnarum et cruciatuum æternorum, ubi impii seclusi a concilio cœlestium in perpetuis miseriis versabuntur; Dii manes. PHRAS. 1. Ad inferos detrusus est, _il fut précipité dans les enfers_. Eum inferi excepere æternis exurendum ignibus; ad cruciatus nullo ævo finiendos, ad sempiternos ignes deturbatus est; ad inferos migravit, descendit, expensurus supplicia sempiternis sæculorum ætatibus luenda; ad inferos præceps actus, sceleratorum sedem ac regionem. 2. Ad inferos pœnas luit scelerum, _il expie ses crimes en enfer_. Pœnas dat apud inferos; supplicia luit in omne ævum duratura; nullius ævi longinquitate finienda; æternis apud inferos suppliciis mactatur. Cf. Animæ damnatæ. USUS: Ab inferis revocare, excitare, elicere testem veritatis. Apud inferos impiorum supplicia perferre. Ad inferos pœnas parricidii luere. INFĔRĬÆ, ārum, f. pl. _Sacrifice offert aux mânes_. RAD. Ab inferis, quo mortui apud gentiles descendere credebantur. SYN. Justa, feralia, mortuorum sacra. USUS: Inferias alicui dare, afferre. INFĔRĬOR, ōris, omn. gen. _Plus bas_, _inférieur_. )( Superior. USUS: Prudentia et usu me non est inferior. Inferioris ordinis amici. In inferiores crudelis, in superiores contumax, in æquos et pares fastidiosus. Superior ordine, inferior fortuna. INFERNUS, a, um, _Infernal_. USUS: Inferna sedes. INFĔRO, fers, tŭli, illātum, ferre, a. _Porter dans_. SYN. Inveho, importo, induco, intrudo. )( Effero. ADV. Mature, posterius, ultro. USUS: Terrorem, metum, cladem, calamitatem alicui inferre, _inspirer de l’effroi_. Inferre sermonem de re aliqua, _parler de quelque chose_. Vim alicui, manus, periculum capitis inferre, _faire violence à qqn, lui donner la mort_. Pedem inferre; inferre se in senatum, _entrer_. Inferre facinus in famam et fortunas alterius, _déshonorer qqn, lui enlever ses biens_. INFĔRUS, a, um, _Qui est au-dessous_, _inférieur_. RAD. Ab Infra. SYN. Infernus. )( Superus. INFESTĒ, _En ennemi_. SYN. Inimice, hostiliter, hostilem in modum. INFESTUS, a, um, _Ennemi_. SYN. Infensus, inimicus, adversus, molestus. )( Propitius. ADV. Maxime. USUS: 1. Fortuna mihi olim propitia, nunc infesta est. Omnia mihi summam per injuriam sunt infesta. Infestis omnium oculis conspicior. Fertur infestus in omnes. Iniquo infestoque animo intueri aliquem. 2. Plenus discriminis, _attaqué_, _infesté_, _peu sûr_. Viæ excursionibus infestæ. Saltus latrociniis infestus. Agrum Rom. hostes infestum reddidere. Cf. Alienus, Inimicus, Vexo. INFĬCĬĀTĬO, ōnis, f. _Dénégation_. SYN. Negatio, depulsio. USUS: Crimina plerumque inficiatione defendimus. INFĬCĬĀTOR, ōris, m. _Fripon, qui nie une dette, un dépôt_. USUS: Una eademque est fraudatoribus et inficiatoribus impudentia. INFĬCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Mélanger_, _imprégner_. SYN. Imbuo. ADV. Plane. USUS: 1. Teneros et rudes inficere et flectere. 2. Corrumpo, vitio, _gâter_, _corrompre_, _infecter_, _empoisonner_. Opinionum pravitate, languore, otio, desidia infecimus et corrupimus. Cf. Corrumpo. INFĬCĬOR (infitior), aris, atus sum, ari, d. _Nier_. SYN. Nego. )( Confiteor. ADV. Vere. USUS: Cum posset inficiari crimen, cum in alios derivare, confessus est. Cf. Nego. INFĬDĒLIS, e, gen. com. _Infidèle_, _inconstant_. SYN. Infidus. )( Bonus, fidelis. PHRAS. Sunt infideles, _ils sont infidèles_. Improbi sunt et perfidiosi; est in iis perfidia plusquam Punica; omnia in iis insidiosa sunt et fallacia; nihil in iis veri, nihil sancti, nullus deum metus, nullum jusjurandum, nulla religio; fidem non præstant; in fide non manent; fluxa iis est fides. USUS: Non do, non dedi cuiquam infideli fidem. Cf. Perfidus, Perjurus, Infidelis (VULG.), _les infidèles_, _ceux qui adorent les idoles_, rectius dicitur: Religionum nostrarum mysteriis non initiatus. Idololatra. INFĬDĒLĬTAS, ātis, f. _Infidélité_. SYN. Perfidia. PHRAS. Suspectus eris de infidelitate, _vous serez suspect de trahison_. Erit cur de fide tua non bene homines existiment; venies in suspicionem infidelitatis, parum bonæ, parum rectæ fidei; fides tua in suspicionem adducetur, in dubium veniet, in dubium vocabitur; causam afferes de tua fide secus existimandi. USUS: Quantæ infidelitates in amicis! INFĬDĒLĬTER, _D’une manière peu loyale_. SYN. Perfidiose. INFĪDUS, a, um, _Peu sûr_, _infidèle_, _changeant_. SYN. Infidelis. )( Fidus. USUS: Nihil enim stabile, quod infidum est. Cf. Infidelis. INFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Ficher dans_, _enfoncer_; _imprimer_. SYN. Impingo. )( Evello. ADV. Fidenter. USUS: Hæc cura semper mihi erit animoque meo infixa. Infixus animo hæret dolor. Infixum in patriæ caritate animum gerit. Cf. Imprimo. INFĬMUS, a, um, _Le plus bas_, _le dernier_, _infime_. )( Summus. USUS: Ex infimo genere et fortunæ gradu. Infima fæx populi. Infimo cuique gratissima animadversio. Infima conditio servorum. INFĪNĬTAS, ātis, f. _Immensité_. SYN. Immensitas, infinitio, innumerabilitas. USUS: Infinitas locorum, rerum atque naturæ. Infinitatem omnem mente peragrare. INFĬNĪTĒ, _A l’infini_. SYN. Sine modo et fine. USUS: Divitias infinite concupiscit Materia infinite dividi et secari potest. INFĪNĪTĬO, ōnis, f. _Immensité_. SYN. Infinitas. INFĪNĪTUS, a, um, _Infini_. SYN. Immensus, innumerabilis, inexhaustus, indeterminatus, cujus nulla est ora, nulla extremitas. )( Definitus. USUS: Immensa, infinita, immoderata cupiditas. Infinitam potestatem alicui permittere. Infinita posteritas. INFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_. SYN. Debilitatio, confutatio, refutatio. EPITH. Conjecturalis, comparativa. USUS: Infirmatio rerum judicatarum. INFIRMĒ, _Faiblement_. SYN. Parum. USUS: Videbam infirme animatos. INFIRMĬTAS, ātis, f. _Faiblesse_. SYN. Imbecillitas, debilitas. USUS: Me conficit sollicitudo, ex qua etiam infirmitas corporis. Infirmitatem corporis animi virtute superare. Infirmitas laterum, virium, animi, ætatis, valetudinis. Cf. Debilitas. INFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_. SYN. Infirmum facio, debilito, frango. )( Confirmo. USUS: Infirmare fidem alicujus et convellere. Pacta infirmare. Legem, senatum, veritatem infirmare. Infirmare objecta et diluere. Cf. Debilito, Frango. INFIRMUS, a, um, _Faible_, _malade_ (_d’esprit et de corps_). SYN. Imbecillis, debilis, enervatus, fractus, carens viribus. )( Firmus. ADV. Omnino. PHRAS. 1. Corpore est admodum infirmo, _il est d’une très faible complexion_. Corpore est effeto, fracto et debilitato; parum firmamenti, parum in eo virium est; qua imbecillitate, qua macie? Summa gracilitate atque infirmitate corporis. Cf. Debilis, Valetudo. 2. Animo adhuc est infirmo, _il n’a pas encore assez de prudence_. Animo est nondum consilio ac ratione firmato; pectoris eius angustiæ nondum capiunt tantam consilii firmitatem; non recipit levitas ista, non egestas animi; non infirmitas ingenii sustinet personam tam gravem, tam severam. Cf. Animus. USUS: Homo ætate affecta, infirmis viribus, afflictus, caducus. INFLAMMĀTĬO, ōnis, f. _Inflammation_; _enthousiasme_. SYN. Ardor. USUS: Inflammatio animi et quidam quasi afflatus furoris. INFLAMMO, as, avi, atum, are, a. _Mettre le feu à_, _allumer_, _brûler_. SYN. Incendo, ignem infero, faces admoveo. )( Restinguo, exstinguo. ADV. Necessario. USUS: 1. Templa inflammare. 2. Hortor, incito, impello, _exciter_, _échauffer_. Animos inflammare. Inflammare populum; inflammare motus animorum, _vel_ exstinguere. Inflammatus ira. Cf. Impello, Excito. Inflammatur et exardescit in dicendo. Cf. Hortor, Excito, Impello; _item_: Ignis, Incendo, Accendo, Flamma. INFLĀTĬO, ōnis, f. _Enflure_. SYN. Tumor. EPITH. Magna. USUS: Fabæ magnam inflationem habent. 1. INFLĀTUS, a, um, _Enflé_. SYN. Tumidus. ADV. Vehementius, gravius. USUS: 1. Serpens inflato collo. 2. Superbus, elatus, _enflé_, _enorgueilli_. Hostes spe animisque inflati. Lætitia inflatus et insolens. Errore, opinionibus inflati. Cf. Superbus, Arrogans. 2. INFLĀTŬS, ūs, m. _Insufflation_, _souffle_. SYN. Afflatus. EPITH. Divinus, primus. USUS: Primo tibicinis inflatu, _au premier son de la flûte_. Instinctu inflatuque divino. INFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. _Courber_; _fléchir_, _désarmer_. ADV. Leviter, oblique. USUS: Jus civile non gratia inflectitur, non potentia perfringitur. Ne injuria animi tui magnitudinem inflectat. Inflexa, mollis et tenera oratio. INFLEXĬO, ōnis, f. _Action de plier_, _courbure_. SYN. Flexio. EPITH. Fortis ac virilis. USUS: Inflexio laterum. INFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. _Causer_, _infliger_. SYN. Infero. USUS: Mortiferam plagam reipublicæ infligere. Id tibi dedecus, turpitudinem sempiternam infliget. Cf. Impingo. INFLO, as, avi, atum, are, a. _Enfler_, _enorgueillir_. SYN. Efferor, intumesco. PHRAS. 1. Ex re tantilla inflaris? _Quoi! vous vous enorgueillissez pour si peu de chose?_ Res tantilla tibi dat animos? Res tam exigua tibi animos facit? Res tantilla tibi eos affert spiritus? Ex re tantilla tollis animos? Res tantilla adeo effert animum? Ex re tantilla adeo te extollis? Cf. Superbus. USUS: Insolentia, timore, spe, lætitia inflari. INFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. et n. _Couler dans_. SYN. Illabor. )( Effluo. PHRAS. 1. Savus in Danubium influit, _la Save se jette dans le Danube_. Savus Danubio flumini miscetur; in Danubium præcipitat, se evolvit; in Danubium devolvitur; Istro flumine excipitur; leni aquarum tractu Istro se insinuat; Danubium auget. Cf. Flumen. USUS: In animos, in aures concionis blanditiis orationis influere. Ex illa lenitate ad hanc vim influat aliquid, oportet. Influunt in urbem hostes. INFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Enfouir_, _enterrer_. USUS: Corpus terræ infodere. INFORMĀTĬO, ōnis, f. _Formation_, _forme_. SYN. Notio. EPITH. Antecepta, insita in animo. USUS: Antecepta quædam animo rei informatio. Habemus in animo insitam informationem quamdam DEI, _nous avons dans l’âme une notion innée de la Divinité_. In unius verbi imagine sæpe totius sententiæ informatio est. INFORMIS, e, gen. com. _Informe_. USUS: Cum res muta et informis fit eloquens et formata. INFORMO, as, avi, atum, are, a. _Façonner_. SYN. Adumbro, formo, instituo. USUS: 1. Consilium quoddam, cogitationem, judicium informare, rudi modo adumbrare. 2. Imbuo, _instruire_. Juventutem artibus informare. Cf. Doceo. INFORTŪNĀTUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Calamitosus, ærumnosus. Cf. Miser, Infelix. INFORTŪNĬUM, ii, n. _Malheur_, _infortune_. SYN. Calamitas, ærumna, adversi casus. PHRAS. 1. Invidia in hoc infortunium me conjecit, _c’est l’envie qui m’a causé ce malheur_. In eum me casum demisit; hoc me malo, hoc infortunio mactavit; aliena me invidia, non culpa mea me perculit, afflixit; in eam me calamitatem traxit, hoc mihi vulnus inflixit; hanc mihi plagam imposuit; hac me ruina involvit; tantum mihi malorum importavit; me in ruinam impulit. 2. Duo infortunia mihi accidere, _deux accidents me sont arrivés_. Duo fulmina per hos dies me perculere; calamitatem unam, quam casus infestus tulit, altera crudelius aggravavit fortuna; cum vix primus turbo immani fragore detonuisset, secunda mox procella in me desæviit; vix ex ea fortunæ sævitia emersi, in novam calamitatem incidi; dedecoris acerbitatem casus haud paulo infestior cumulavit. Cf. Calamitas, Miseria, Adversa res. USUS: Magnum sibi infortunium invenit. INFRA, _Au-dessous_. SYN. Sub. )( Supra. USUS: Non modo ex numero vivorum, sed infra mortuos amandandus. Humanas res infra se ducere. INFRACTĬO, ōnis, f. _Abattement_. SYN. Abjectio. USUS: Infractio quædam animi et demissio. INFRACTUS, a, um, _Abbatu_. SYN. Fractus, demissus. USUS: Non modo non infracto, sed etiam confirmato erat animo. Cf. Animus, Abjectus. INFRĒNO, as, are, a. * _Brider_, _mettre un frein_. SYN. Equis frenum impono. INFRĔQUENS, entis, omn. gen. _Peu assidu_; _peu nombreux_. SYN. Parum frequens. USUS: Senatus infrequens, _le sénat qui n’est pas en nombre_. Et Romæ, et in prædiis sum infrequens. Cf. Rarus. INFRĔQUENTĬA, æ, f. _Petit nombre_, _rareté_. SYN. Paucitas, solitudo. INFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _anéantir_, _ruiner_. SYN. Frango, concido, debilito. USUS: Animos alicujus, spem, audaciam, vires, dignitatem, auctoritatem infringere. Elanguescit, debilitatur, infringitur tua industria. Manus infringere, _faire claquer ses doigts_. Cf. Frango. INFŪCĀTUS, a, um, _Fardé_. SYN. Fucatus, coloratus. Cf. Sincerus. INFŬGĬO, is, fūgi, ĭtum, ere, _S’enfuir_. SYN. Confugio. USUS: Ne in tribunatus portum infugeret. INFŬLA, æ, f. _Ruban_, _bandelette_. SYN. Mitra, diadema. USUS: Sacerdotes cum infulis et verbenis. Venditis imperii infulis, _fleurons_. INFŪMĀTUS, a, um, _Séché à la fumée_. USUS: Carnes infumatæ. INFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser dans_, _répandre_, _faire pénétrer_. SYN. Fundo, instillo. )( Effundo. USUS: Luxum, vitia in civitatem infundere; se in stirpem, genus alienum infundere; in memoriam ut in vas, ea, quæ discimus, infunduntur. Infusa in urbem barbaries, peregrinitas. INFUSCO, as, avi, atum, are, a. _Rendre brun_; _gâter_, _corrompre_. SYN. Inficio. USUS: Quos aliqua barbaries domestica infuscat. Vicinitas non infuscata malevolentia. Cf. Inficio. INGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Gemino. INGĔMISCO, is, ere, n. _Gémir_, _se lamenter_. SYN. Gemo. USUS: Pueri Spartani non ingemiscunt verberum dolore laniati. Cf. Gemo. INGĔNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Implanter_, _inculquer_. SYN. Ingigno. USUS: Natura amorem in filios parentibus ingenerat, _la nature a gravé dans le cœur des parents l’amour de leurs enfants_. Ei familiæ ingenerata frugalitas videtur. INGĔNĬŌSĒ, _D’une manière ingénieuse_. SYN. Solerter, acute, subtiliter. INGĔNĬŌSUS, a, um, _Ingénieux_, _habile_. SYN. Multum habens ingenii, acutus, solers; eximio, acerrimo ingenio. )( Hebes, tardus. PHRAS. Vir ingeniosus est et peracutus, _cet homme est plein d’esprit_. Acer investigator rerum est, quæ a natura involutæ videntur; mira quædam, et nova excogitare solitus; vir est, quo nihil solertius; qui solertissime perspiciat omnia; sagax, providus ad futura prospicienda; mente acri et perspicaci, prudentia præditus; egregia est ingenii acie; in quo multa docilitas et memoria quæ fere ingenii nomine appellantur; animi motibus celebribus, ad inveniendum acutis, ad memoriam firmis, ad explicandum ornandumque expeditis, quem summum excellensque ingenium armavit ad omnia; vir summa indole, abundantia quadam ingenii præstans; incredibili ingenii magnitudine; singulari ac prope divina quadam vi ingenii; indoles in illo magna, ingeniumque versatile sic pariter ad omnia, ut natum ad id unum diceres, quodcumque ageret; floret ingenii acumine; acri et perspicaci pollet ingenio; ea est homini ingenii acies, ea intelligendi acrimonia, is vigor, id acumen, ea mirifica vis ingenii, nihil ut non videat, nihil non scientia comprehendat; est in eo, non quale multis contingit, ingenium, sed egregium, exquisitum, singulare ac prope divinum; dotibus ingenii instructus est eximiis. Cf. Ingenium. USUS: Aristoteles docet omnes ingeniosos melancholicos esse. INGĔNĬUM, ii, n. _Talent_, _intelligence_, _génie_. SYN. Vis ingenii, ingenii acies, acumen, perspicacitas mentis, solertia, ingenii celeritas, indoles. EPITH. Acre, acutum, bonum, dignum immortalitate, divinum, elegans, excellens, exiguum, eximium, fidum, hebes, humanum, illustre, immemor, inverecundum, lene, magnum, mediocre, mirum, miserum, muliebre, multiplex, optimum, oratorium, par, parvum, præclare, præstans, sane probabile, probum, singulare, splendidissimum, summum, tantum, tardum. PHRAS. 1. Ingenium sentio in te esse summum, _je m’aperçois que votre intelligence est supérieure_. Ingenium in te sentio esse eximium, non mediocre, non vulgare; non quale multis contigit, sed exquisitum, rarum, singulare, præstans, acutissimum et plane divinum; acutissimam esse aciem ingenii tui, egregio te a natura instructum esse ingenio, minimo te esse hebetem ad id, quod melius sit intelligendum judico. Eam esse ingenii tui aciem judico, nihil, ut non videas, assequaris, facile intelligas, mente comprehendas. Ingenii tantum in te esse duco, quantum potest esse plurimum; de ingenii tui præstantia, vi, acie ita statuo, neminem anteferri tibi, paucos admodum conferri posse; præstare, excellere, valere, florere te ingenio; ingenio te vel omnibus antecellere, vel certe nemini concedere judico; ingenii tui præstantiæ tantum tribuo, ut paucos comparem, neminem tibi anteponam; omnibus te ingenii laudibus efflorescere; extra omnem ingenii aleam esse positum judico; mentem sagacem, ingenium acerrimum in te esse sentio. 2. Hoc ingenium meum superat, _cela surpasse la portée de mon esprit_. Non hoc ingenii est mei; non capiunt rem tantam ingenii mei angustiæ; vires ingenii hoc superat; hoc ingenii facultatem excedit; hæc illi disputent, quibus vires ingenii pares; modus ingenii contractior, haud adeo patent ingenii mei fines, ut ista comprehendant. 3. Totum ingenium ad causam cognoscendam impendere, _employer tout son talent à la connaissance d’une cause_. Nervos omnes ingenii contendere; ingenium exacuere; omnes ingenii vires ad causæ cognitionem conferre; toto pectore in causæ cognitionem incumbere; nihil ingenii, nihil industriæ prætermittere in causis cognoscendis. 4. Præstanti est indole atque ingenio, _il a un naturel et un talent remarquable_. Rara hominis, summaque indoles; alta animi indoles, rectum ingenium, vis naturæ pulcherrima. Cf. Indoles. USUS: 1. Industria alit, suppeditat, acuit ingenium. Abundat, valet, floret ingenio. Effulget, elucet in rebus omnibus ejus ingenium. Ingenii opinio. 2. Natura, indoles, _caractère_, _nature_. Inverecundum animi ingenium; unius in bono constans, quam navum in malitia ingenium; ferox, mutabile, servile ingenium. Suo vivere ingenio. Ad ingenium redire, se recipere, _retourner à son naturel_. Cf. Ingeniosus, Natura. INGENS, entis, omn. gen. _Grand_, _immense_. SYN. Immanis, grandis, immensus. USUS: Ingens, immanis præda, pecunia. Cf. Magnus. INGĔNŬĒ, _En homme libre_; _ouvertement_, _franchement_. SYN. Candide, libere, sincere. USUS: 1. Ingenue educatus. 2. Cupere me laudari, aperte et ingenue fateor. INGĔNŬĬTAS, ātis, f. _Sentiments nobles_, _honnêteté_, _réserve_. SYN. Liberalitas, honestas, probitas. USUS: Præ se ferre probitatem quamdam et ingenuitatem. Vitanda verborum turpitudine ingenuitatem suam et ruborem præstare. Cf. Honestas, Decet. INGĔNŬUS, a, um, _Libre_; _honnête_. SYN. Liberalis, liber, honestus. ADV. Imprimis, maxime. USUS: Nihil in eo apparet moderatum, pudens, pudicum, ingenuum. Homo ingenuus, liberaliter educatus. Vita, animus, artes ingenuæ et liberales. Cf. Honestus. INGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Apporter_, _offrir_, _présenter_; _accumuler_. SYN. Infero, intrudo. USUS: Sed quid ego ingero præterita? INGIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. Adhibetur tantum præter, tempore ac supino. _Inculquer dès la naissance._ SYN. Ingenero. USUS: Ingenita naturæ virtus. Veri inveniendi cupiditatem nobis natura ingenuit. INGLŌRĬUS, a, um, _Qui vit sans gloire_. SYN. Inhonoratus. )( Honoratus. USUS: Vita inhonorata, ignobilis, ingloria. Cf. Contemptus. INGLŬVĬES, ēi, f. _Voracité_, _gourmandise_. SYN. Voracitas. Cf. Gula, Vorax. INGRĀTĒ, _En ingrat_. SYN. Animo ingrato, illiberaliter. USUS: Ingrate nostra facilitate abutuntur. INGRĀTĬIS, abl. adverbii loco sumptus. _A regret, à contre-cœur, contre le gré de._ USUS: Tuis ingratiis abibo (te invito ac repugnante). Cf. Invitus. INGRĀTIS, _Malgré qqn_. SYN. Invito, cum mala gratia. )( Cum bona gratia. USUS: Extorquendum est invito et ingratis, quod debet. INGRĀTUS, a, um, _Ingrat_. SYN. Immemor beneficii, gratiæ. )( Gratus. ADV. Crudeliter, impie. PHRAS. 1. Ingratus es, _vous êtes un ingrat_. Ingratum te præbes; ingrate agis; gratiam non refers; gratiam non reddis; gratiam a te non fero; officium in te requiro, desidero; officium non præstas; meis in te meritis non respondes; mea in te officia non rependis; officia officiis non compensas; memorem beneficii animum non præstas; in vitium animi ingrati incidisti; turpem ingrati animi culpam sustines; de referenda gratia parum es sollicitus, parum laboras, parum cogitas; referendæ gratiæ haudquaquam studiosus es. 2. Nihil pejus odi, quam animi ingrati vitium (VULG. Ingratitudinem), _je ne hais rien tant que l’ingratitude_. Nullum odiosius mihi crimen est ingrati animi culpa; nullum hominum genus acerbius odi, acerbiore insector odio, quam qui gratiam bene meritis non referunt; qui de gratia referenda minimum cogitant, parum laborant; cum omne crimen, tum vero prætermissæ gratiæ, neglecti officii culpa gravis admodum, molesta et odiosa mihi est; odi immemorem beneficii animum, et ingrati animi crimen detestor. USUS: 1. Nihil cognovi ingratius, in quo vitio nihil non mali inest. Ingrati animi crimen horreo. Ingratus animus. 2. Molestus, odiosus, _désagréable_. Si ingrata tibi sunt officia mea, non committam, ut tibi insanire videar. Cf. Odiosus, Molestus. INGRĂVESCO, is, ere, n. _Croître_, _s’accroître_, _augmenter_. SYN. Glisco, cresco, gravior fio. ADV. Vehementius. USUS: Ingravescit in dies malum. Annona ingravescit. Corpora defatigatione ingravescunt. Cf. Augeo. INGRĔDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. _Entrer_; _marcher sur ou vers_. SYN. Intro, introeo, me infero, ineo, pedem infero, pedem pono, adeo, accedo. ADV. Audacius, æqualiter, paulo secius, pedetentim, penitus, similiter, tarde, timide. USUS: 1. Iter, causam, vitam honestam ingredi. Hoc die primum in spem libertatis ad dicendum ingressus sum. Vestigiis majorum ingredi. 2. Aggredior, incipio, _commencer_. Id nunc facere ingredimur. De iis dicere ingressus sum. Consilium, rationem vivendi, bellum ingredi. 3. Gradior, eo, _aller_, _marcher_. Libere ingredi. Hanc viam vix sine casu aliquo, aut prolapsione ingrediere. Cf. Incedo, Aditus. INGRESSĬO, ōnis, f. _Entrée dans_; _marche_. SYN. Introitus, aggressio, incessus. EPITH. Obscura, antiqua, moderata. USUS: Interdum orationis cursus est incitatior, interdum ingressio moderatior. INGRESSŬS, ūs, m. _Commencement_, _début_; _marche_. SYN. Incessus. USUS: Vestigiis odorari ingressus cujuspiam. Orationis vestigia ingressumque non vidi. INGRŬO, is, ŭi, ere, n. _Menacer_, _être imminent_. SYN. Impendeo. USUS: Periculum, metus, morbus ingruit. Cf. Immineo. INGURGĬTO, as, avi, atum, are, a. — se, _Se précipiter_, _se ruer sur_. SYN. Infero, immitto. USUS: Se in copias alicujus, in multa flagitia ingurgitare, _se ruer sur la fortune de qqn_, _se plonger dans tous les vices_. Cf. Immergo. ĬNHĂBĬLIS, e, gen. com. _Inhabile_. SYN. Ineptus. ĬNHĂBĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Inhabitable_. SYN. Vastus, incultus, desertus. )( Habitabilis. ĬNHĂBĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Habiter dans_. SYN. Habito. ĬNHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Rester attaché à_, _adhérer_. SYN. Hæreo, insideo. ADV. Penitus. USUS: Animi corporibus inhærentes. Inhæret visceribus dolor. Inhæret id in mentibus omnium. Cf. Hæreo, Adhæreo. ĬNHĀLO, as, avi, atum, are, a. _Exhaler_. SYN. Exhalo, afflo. USUS: Teterrimam nobis popinam inhalabas. ĬNHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_. SYN. Cohibeo, coerceo. USUS: Inhibere remos, remiges. An te non inhibet vox miserorum? Cf. Cohibeo, Comprimo, Coerceo. ĬNHĬBĬTĬO, ōnis, f. _Action de retenir_. USUS: Inhibitio remigum, _action de ramer en sens contraire_. ĬNHĬO, as, avi, atum, are, n. _Désirer avec ardeur_. USUS: Uberibus puer inhians. Cf. Desidero, Aspiro, Capto, Aucupor. ĬNHŎNESTĒ, _Malhonnêtement_. SYN. Spurce. ĬNHŎNESTUS, a, um, _Malhonnête_. SYN. Turpis. )( Honestus. PHRAS. Patrem senio confectum deserere, inhonestum est, _abandonner un père accablé de vieillesse est un crime honteux_. Non decet, non convenit, haud æquum est; nefas est, iniquum est; flagitium est; minime honestum, minime rationi consentaneum est. Cf. Decet, Turpis. USUS: Quæ honeste nominari non possunt, inhonestissima sunt. ĬNHŎNŎRĀTUS, a, um, _Qui n’a pas reçu de récompense_. SYN. Inglorius. )( Honoratus. Cf. Vilis. ĬNHORRESCO, is, horrŭi, ere, n. _prop._ _Se hérisser_; _devenir effrayant_ (_par l’obscurité_). USUS: Inhorrescit mare, tenebræ conduplicantur, _la mer se couvre de ténèbres_. Cf. Horror. ĬNHOSPĪTĀLĬS, e, gen. com. _Inhospitalier_. SYN. Desertus, incultus, asper. ĬNHOSPĪTĀLĬTAS, ātis, f. _Inhospitalité_. EPITH. Domestica, molesta, impudens, crudelis, moderata. USUS: Inhospitalitas est opinio vehemens, fugiendum esse hospitem. ĬNHŪMĀNĒ, _Durement_. SYN. Inhumaniter. ĬNHŪMĀNĬTAS, tātis, f. _Dureté_, _cruauté_. SYN. Immanitas, crudelitas. USUS: Mansuetudinem in inhumanitatem convertere. Cf. Crudelitas. ĬNHŪMĀNĬTER, _Durement_. SYN. Inhumane. ĬNHŪMĀNUS, a, um, _Inhumain_, _cruel_. SYN. Crudelis, communi hominum sensu carens, asper, ferus, durus, difficilis, agrestis; morum insuavium, vitæ communis ignarus; humanitatis expers, immemor, nunquam particeps; inops humanitatis et inurbanus; ab humanitate derelictus. PHRAS. 1. Homo ferus et inhumanus est, _cet homme est barbare et inhumain_. Nihil tam ferum ac inhumanum, quam hominis hujus indoles asperrima; humanitatem exuere videtur, ita difficilis aditus, gravis vultus, superba responsa, insolens est vita; summa morum acerbitate et immanitate natura omni humano generi insociabilis; ut feræ quædam nunquam mitescunt, sic immitis et implacabilis est ejus hominis animus et a cultu ac humanitate longissime remotus. Cf. Barbarus, Durus, Crudelis. 2. Brasiliæ populi plane inhumani sunt, _les peuples du Brésil sont tout à fait sauvages_. Brasiliæ gentes humanitatis immemores sunt; humanitatem omnem exuerunt, abjecerunt; omnem humanitatis sensum amisere, ab humanitate derelicti sunt; humanitatem a se omnem exstirparunt. USUS: In hoc animo nihil inhumanum, nihil agreste est. Cf. Agrestis. ĬNHŬMĀTUS, a, um, _Qui n’a pas reçu de sépulture_. SYN. Insepultus. USUS: Diogenes se inhumatum projici jussit. ĬNĬBI, _Là_ (_sans mouv._). SYN. Ibidem. ĬNĬMĪCĒ, _En ennemi_. SYN. Infeste, inimico animo. )( Amice. USUS: Infestissime, inimicissime agere, contendere cum aliquo, insectari aliquem. ĬNĬMĪCĬTĬA, f. _Inimitié_. SYN. Simultas, alienatio, disjunctio. EPITH. Aperta, summa. PHRAS. 1. Graves inimicitias inde habebis, _vous vous ferez par là d’implacables ennemis_. Graves inimicitias suscipies, subibis, adibis; grandes tibi inimicitiæ erunt, nascentur; ad inimicitias graves venies, descendes; intercedent tibi cum aliis graves inimicitiæ; grave odium adversus te concitabis; odium subibis, incurres acerbissimum; habebis tibi infensos multos; gerendæ tibi erunt, exercendæ capitales inimicitiæ; ab inimicitia tua eam ob rem deficient plurimi, et societatem dissolvent; in simultate non cum paucis eris; plurimos a te avertes; alii ex aliis se a conjunctione tua avellent; non pauci alieno in te erunt animo, seseque a te disjungent; infestis deinceps animis dissidebitur; inimicitias graves contrahes; alia ex aliis simultas incidet, atrocioribus inimicitiæ certaminibus exercenda. Cf. Amicitiam dissolvo, Odium. 2. Ponite tandem inimicitias, _réconciliez-vous enfin_. Inimicitias tandem candide et simpliciter ponite, deponite; exstinguite veteres simultates; inimicitias diuturnas caritati patriæ condonate; discedite tandem ab inimicitiis et odiis inveteratis, vosque ex inimicitia in gratiam revocate. Cf. Amicitiam redintegro, Concilio. USUS: 1. Inimicitias appetere, _concevoir_, _avoir de la haine_. Indicere, concipere, denuntiare; ad inimicitias vocare. 2. Inimicitias capere, _se faire des ennemis_. Suscipere, adire, subire, habere, exercere, gerere; ad inimicitias venire, descendere; inimicitiæ mihi tecum sunt, intercedunt. 3. Inimicitias deponere, _se réconcilier_. Ponere, patriæ concedere inimicitias; ab inimicitiis discedere. Cf. Odium. ĬNĬMĬCUS, a, um, _Ennemi_. _Item_: INĬMĪCUS, i, m. _Ennemi_. SYN. Hostis, infestus, infensus, adversarius, alienatus, non æquus, iniquus, invidus, obtrectator. EPITH. Acer, acerbus, communis, gravis, incolumis, innocens, magnus, odiosus, paternus, pecuniosus, potentissimus, valens, verecundus, voluntarius. ADV. Acrius, aperte, crudeliter, graviter, valde, usque eo. PHRAS. Inimicus est perpetuus, _c’est un ennemi éternel_. Alienissimo est a me animo; inimicissimum se mihi reddidit; animum ostendit mihi crudeliter inimicum; immortales in me gerit, exercet iras; infestissimus est meis fortunis et laudibus; inimicitias jam diu susceptas et, ut videtur, posteris tradendas, pertinacissime persequitur; resident etiamnum in animo ejus graves atrocesque inimicitiæ; sunt mihi cum eo homine inimicitiæ et vetetes et atrocibus celebratæ certaminibus; odio me insectatur capitali; adversario illo utor gravi sane et infenso, qui, quidquid virium habet et acerbitatis, id totum in me confert ac effundit; qui adversatur mihi acerrime et gravissime; qui mihi pestem ac perniciem molitur, exitum machinatur; qui totus incumbit in meam perniciem; me ubique meaque commoda oppugnat; nullam adversus me injuriam prætermittit. Cf. Hostis, Odium, Injuria. USUS: Aspicere te non potest, adeo inimico in te est animo. ĬNĪQUĒ, _Injustement_. SYN. Injuste. USUS: Ita iniquissime comparatum est; iniquissime expulsus. Inique, contra jus fasque agere. ĬNĪQUĬTAS, ātis, f. _Injustice_. SYN. Injuria. EPITH. Tanta. )( Æquitas. USUS: Æquitas certat cum iniquitate. Habet ea res magnam iniquitatem. In tanta hominum perfidia et iniquitate vivimus. Cf. Injuria. ĬNĪQUUS, a, um, _Injuste_, _méchant_. SYN. Injustus, injurius, inimicus, non habens æquitatem. ADV. Obscurius, valde. )( Æquus. USUS: Quæ res iniquissima et acerbissima est, nec ferenda. Homo natura asper, et omnibus iniquus; iniquo infestoque animo intueri aliquem; iniquo loco ad hostes subire, _attaquer les ennemis dans une position défavorable_. Cf. Injustus, Inhonestus. ĬNĬTĬA, ōrum, n. pl. _Mystères de Cérès_. SYN. Sacra Cereris. ĬNĬTĬO, as, avi, atum, are, a. Sæpius usurpatur passiva voce. _Être initié_. SYN. Inauguror, consecror, devoveor, sacris imbuor. USUS: Initiari sacris. Sacra initiata, et devota. ĬNĬTĬUM, ii, n. _Principe_. SYN. Principium, fundamentum, elementum. EPITH. Accomodatum naturæ, falsum. PHRAS. 1. Hæc erant initia doctrinæ nostræ, _tels étaient les fondements de notre doctrine_. Hæc erant incunabula doctrinæ nostræ; hæ primæ origines et elementa studiorum nostrorum; ab his profecta initiis est doctrina nostra; hæc principia erant, et quædam quasi semina doctrinæ nostræ; hæc doctrinæ erant primordia; hæc rudimenta, hæc prima velut vestigia ac lineamenta erant doctrinæ nostræ. Hoc a fonte omnis nostra doctrina manavit. 2. Adhuc inter initia hæremus operum, _nous sommes encore au commencement de nos travaux_. Adhuc in operum primordio stamus; non in exitu, sed in limine operum nostrorum stamus; vestibulum magni operis ingressi sumus; longe absumus a metis, vix e carceribus digressi; informatam habemus operis totius molem, non perfectam. 3. Ab initio mundi, _depuis le commencement du monde_. Ab orbe condito; ab ultima mundi origine; post hominum memoriam; post natos homines. 4. Belli initium satis fortunatum fuit, _le début de la guerre fut assez heureux_. Lætissima erant armorum principia; initia belli se dabant optime; primo belli progressu satis felices fuimus; belli primordium satis lætum erat; in limine, exordio, ingressu belli res nostræ habebant satis belle; principio belli res ex sententia gestæ; sub belli primordia optatis fortuna respondit. Cf. Successus. USUS: Belli initium ducere, capere, sumere a levibus prœliis. Belli initium inde profectum est, quod; levi ex principio magnum bellum conflatum est, sed ut initia inchoavimus, ita persequenda sunt cœpta. Bonis initiis orsus male finiit. Ut male posuimus initia, sic cætera sequentur. Ut se dant initia, _comme on commence_. Cf. Incipio, Inchoo, Exordium. ĬNJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter dans_; _faire naître_, _susciter_. SYN. Objicio, immitto. USUS: Dubitationem alicui et scrupulum injicere. Cogitationem alicui, ardorem, spem, metum, religionem, cupiditatem injicere. Frenos furori alicui manus injicere. Cf. Impono. INJŪCUNDĬTAS, ātis, f. _Défaut d’agrément_. SYN. Asperitas. INJŪCŬNDĒ, _Désagréablement_. )( Jucunde. INJŪCUNDUS, a, um, _Désagréable_. SYN. Insuavis, acerbus. USUS: Labor mihi minime injucundus. Cf. Odiosus, Molestus. INJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Imposer_; _susciter_. SYN. Impono, affero, importo. USUS: Aliquid damni reipublicæ; servitutem alicui, onus, necessitatem injungere. INJŪRĀTUS, a, um, _Qui n’a pas juré_. SYN. Qui non juravit, sine jurejurando. USUS: Tibi vel injurato credendum. Lingua juravi, mentem injuratam gero. INJŪRĬA, æ, f. _Injustice_. SYN. Iniquitas. )( Jus, beneficium. PHRAS. 1. Injuriam alicui facere, _causer à qqn du préjudice_. Injuriam alicui inferre, afferre, imponere, conflare; injuria aliquem afficere, onerare, lacerare, lacessere, vexare, exagitare, insectari; injuriam jacere, mittere in aliquem; injuriosius tractare aliquem; patientiam alicujus tentare; ejus patientia abuti; injuriam alicui contexere; injuriis aliquem et maledictis proscindere, lædere, configere; injuriis ac maledictis appetere aliquem, incessere, jactare, violare, provocare. 2. Gravem a te passus sum injuriam, _j’ai souffert de votre part une grande injustice_. Injuriam a te accepi gravissimam; a te orta, nata est mihi illa injuria; gravi injuria a te afflictus sum; hæc mihi a te oblata, imposita est injuria; iniquius a te mecum est actum; injuriosus sane in me fuisti et iniquior; injuriose me tractasti; injurium, injuriosum, iniquum, gravem te sensi, expertus sum; gravem abs te pertuli injuriam; graviter læsus, offensus sum; gravem a te molestiam accepit animus meus; gravi a te injuria affectus, lacessitus, provocatus sum; appetitus injuria sum nullo meo merito, nulla mea culpa, nihil tale meritus; injuriose, acerbe, inique, contra jus omne, contra, quam meritus sum, immerentem, innocentem, nullius affinem culpæ, omnis culpæ expertem, ab omni vacuum culpa me tractasti. 3. Injuriam ulciscar, _je vengerai mes injures_. Persequar tot tuas in me injurias; parem brevi pro injuria gratiam referam; par pari referam; merita meritis compensabo; erit propediem, cum idem tibi reponam; cum pari te munere remunerabor; is sum, qui injuriam facile referre possim; feres a me, quod intulisti; impune tibi non erit, non abibit sic, quod injuria me affeceris; impunita non erit, inulta non relinquetur injuria tua. Memorem me injuriæ senties, experieris. Cf. Ulciscor, Impune. 4. Adversus injuriam se defendit, _il s’est défendu contre l’injustice_. Injuriam magno animo propulsavit; ab injuria hominem deterruit; injuriis restitit animo præsenti; ea injuria ut se levaret, nihil non egit; eam ut a se injuriam prohiberet, depelleret, ab injuria hominem ut detraheret, ut illa is, injuria abstineret, presentia animi effecit. 5. Injuriam æquo animo pertulit, _il a supporté cette injustice avec courage_. Plagam illam eo animo accepit, par ut injuriæ videretur; injuriam eo animo tulit, passus, perpessus est, tanquam ad se nihil ea pertineret. Cf. Patior, Fero. 6. Injuriam omnium obliviscor, _j’oublie toutes les injustices_. Injurias omnes oblivione contero; omnem acceptæ injuriæ memoriam ex animo deleo; animus ultionem non spectat; ultionis consilium omne libenter abjicio, omitto, depono; ab ulciscendi consilio animum abduco; non persequar injurias meas; injuriæ eæ omnes in amicitiæ gremio sunt sepultæ. Cf. Obliviscor. USUS: 1. Injuria est, quæ aut pulsatione corpus, aut convitio aures, aut aliqua turpitudine vitam alicujus violat. Injuria duobus modis fit: vi et fraude. 2. Immerito, _à tort_. Non injuria suspectus es. Cf. Convitium, Contumelia, Ignominia. INJŪRĬŌSĒ, _Injustement_. SYN. Per contumeliam, contumeliose. )( Jure. USUS: Temere atque injuriose de aliquo suspicari. INJURĬŌSUS, a, um, _Injuste_. SYN. Injurius. USUS: Injuriosa et facinorosa vita. Cf. Injuria. INJŪRĬUS, a, um, _Injuste_. SYN. Iniquus. INJUSSŬS, ūs, m. (adhibetur tantum abl.) _Sans l’ordre de_. SYN. Sine jussu, auctoritate, concessu. )( Jussus. USUS: Injussu populi hoc fecisti. INJUSTĒ, _Injustement_. SYN. Inique, injuriose, contra fas. USUS: Injuste in quemquam impetum facere. INJUSTĬTĬA, æ, f. _Injustice_. SYN. Iniquitas. EPITH. Capitalior, moderata. )( Justitia. USUS: Injustitiæ duo sunt genera, alterum eorum, qui inferunt, alterum eorum, qui ab iis, quibus infertur, non propulsant injuriam. INJUSTUS, a, um, _Injuste_. SYN. Iniquus, injurius, injuriosus, immeritus, non debitus. )( Justus. ADV. Dupliciter. USUS: Qui perniciosa et injusta populis jussa describunt. Vir maleficus natura, et injustus. Ira non injusta, sed merita et debita. Injustum onus alicui imponere. Cf. Injuria. INNASCŎR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître dans_. SYN. Ingignor. USUS: Quibus recta ratio constansque innascitur. INNĂTO, as, are, n. _Nager dans_. USUS: Pisciculi in concham innatant. Cf. Nato. INNĀTUS, a, um, _Naturel_, _inné_. SYN. Insitus, ingenitus, ingeneratus. )( Assumptus, adventitius. USUS: Innata est homini probitas, vel potius insita. INNĀVĬGĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui n’est pas navigable_. INNECTO, is, nexŭi, nexum, ere, a. _Lier avec_. SYN. Necto. INNĪTOR, ĕris, nixus _vel_ nīsus sum, niti, d. _S’appuyer sur_. SYN. Inclinor, reclinor. PHRAS. In te uno respublica innititur, _la république s’appuie sur vous seul_, _c. à d._, _vous êtes le seul soutien de la république_. Tuum est fulcire labefactatam rempublicam. In te uno nititur salus civitatis; in te uno, atque in spe consilii tui requiescit; fortunæ omnium nostrum tuæ fidei innituntur. USUS: Fortuna hostium uni viro innititur. Respublica in tuis humeris innititur. INNO, as, avi, are, n. et a. _Nager dans_. SYN. Innato. INNŎCENS, entis, omn. gen. _Innocent_. SYN. Qui nihil nocet, qui nulli injuriam facit, integer, culpa vacans, ad quem ne suspicio quidem criminis perveniat; ab omni culpæ suspicione remotissimus, nullius probri compertus, a culpa vacuus, crimine innoxius. PHRAS. 1. Innocens sum in ea causa, _je suis innocent dans cette affaire_. Longe remotus a culpa sum; procul absum ab ejus rei culpa; culpa careo; culpa vaco; culpam ejus rei non sustineo; expers culpæ sum; affinis culpæ non sum; purus a culpa sum; tam absum a culpa, quam qui maxime; culpæ ejus mihi non sum conscius; extra culpam sum; in culpa non sum; in me conferri culpa non potest; culpa ea in me conferenda, mihi assignanda, adscribenda, attribuenda non est; ejus rei culpa hærere in me non potest; abest a me ea culpa longissime; abhorret ab ea culpa vitæ meæ institutique ratio; procul a me hæc culpa est; extra noxam sum; is sum, quem nulla ejus culpæ suspicio violarit. 2. Innocentem accusas, _vous accusez un innocent_. Insontem, immerentem, nullo meo merito, injuria, injuste, inique, contra jus et æquum in crimen vocas; nihil peccavi, nihil admisi, nullo me scelere adstrinxi, abs te tamen accusor; expertem, criminis innoxium me exagitas; vacuum a culpa in judicium vocas, reum facis, persequeris; tu me sine causa, immerito in culpam vocas, in infamiam adducis. Cf. Accuso. 3. Multi innocentes condemnantur, _on condamne bien des innocents_. Sæpe, qui culpam non admiserunt, judicio, judicum sententiis damnantur; multi falso scelere damnantur; multi oblato falso crimine insontes opprimuntur; multi nullius probri comperti, in quibus nullius inest peccati infamia, innoxii damnantur; multi immerita damnatione afficiuntur, iniquis judiciis circumveniuntur, opprimuntur, expertes culpæ criminis pœnas luunt. USUS: Innocens dicitur, non qui leviter nocet, sed qui nihil nocet. Vir innocens, integer, religiosus. C. Integer. INNŎCENTER, _Honnêtement_, _d’une manière irréprochable_. USUS: Vita innocenter acta. INNŎCENTĬA, æ, f. _Innocence_, _intégrité_, _vertu_. SYN. Integritas vitæ et morum. EPITH. Par, singularis, vetus, summa. USUS: Innocentia est talis affectio animi, quæ noceat nemini. Vir summa integritate et innocentia. Cf. Integer. INNŎCŬUS, a, um, _Inoffensif_, _qui ne fait pas de mal_. SYN. Innocens. INNŎVO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_. SYN. Renovo, novum facio. INNOXĬUS, a, um, _Innocent_, _vertueux_; _qui n’éprouve pas de dommage_, _sain et sauf_. SYN. Innocens. Cf. Innocens. INNŬMĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Innombrable_. SYN. Innumerus, infinitus numero, quod omnem excedit numerum. USUS: Infinita vis innumerabilum atomorum. Cf. Multi. INNŬMĔRĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Nombre infini_. USUS: Innumerabilitas atomorum. INNŬMĔRUS, a, um, _Innombrable_. SYN. Innumerabilis. INNŬO, is, ŭi, ere, n. _Faire signe_. SYN. Nutu aliquid significo, nutu capitis loquor. USUS: Huic aditum modo patefacio et innuo. INNUPTUS, a, um, _Qui n’est pas marié_. SYN. Non nuptus. )( Nuptus. USUS: Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, _Pâris se lia à Hélène par un hymen infortuné et coupable_. ĬNOBSCŪRO, as, are, a. _Obscurcir_. SYN. Infusco. )( Declaro, illustro. ĬNOFFENSUS, a, um, _Qui ne heurte pas, qui ne rencontre pas d’obstacle_. USUS: Pedem inoffensum referre, _revenir sans encombre_. ĬNOFFĬCĬŌSUS, a, um, _Qui manque d’égards_. SYN. Inhumanus, illiberalis. Cf. Illiberalis. ĬNŎPĬA, æ, f. _Manque_, _disette_. SYN. Egestas, indigentia. )( Copia. EPITH. Magna, summa, tanta. PHRAS. Cæsar Hispaniensi bello Pompeii copias ad summam inopiam redegit, _César, dans la guerre d’Espagne, réduisit les troupes de Pompée à la dernière extrémité_. In summas angustias compulit; in maximas omnium rerum difficultates conjecit; copias eo redegit, ut omnium rerum penuria laborarent; ut inopia premerentur et conficerentur extrema; ut rerum omnium inopia pessime acciperentur; ut in maximis angustiis ac difficultatibus versarentur; ut nullis non incommodis afficerentur; ut plurima incommoda sustinerent; ut summis cum incommodis conflictari cogerentur. Cæsar Pompeii copias ad rerum omnium egestatem adduxit; non solum ad summam rerum bellicarum indigentiam, sed ad extremas quotidiani victus angustias redegit. Cæsar Hispaniensi bello id egit maxime, ut Pompeii copiis arctiora in dies fierent omnia. Cf. Annona. 2. Inopiam sublevare, _soulager la misère_. Mederi inopiam; rebus mature occurrere; tutari inopiam; incommodum novis commodis sanare; inopia levare. USUS: Aliquem ad inopiam redigere. Inopia consilii laborare. Inopiam æquo animo ferre ac tolerare. Inopia oratoris et jejunitas. Cf. Egeo, Pauper. INŎPĬNANS, antis, omn. gen. _Pris au dépourvu_, _surpris_. USUS: Multos in agris inopinantes deprehendit. ĬNŎPĪNĀTĔ, _Inopinément_, _à l’improviste_. USUS: Inopinate, præter spem accidit. Cf. Casu. ĬNŎPĪNĀTUS, a, um, _Inattendu_, _imprévu_. SYN. Nec opinatus, improvisus. USUS: Omnia repentina et inopinata graviora. Dictu inopinatum atque mirabile. Ex inopinato observare aliquem. Cf. Improviso. ĬNOPPORTŪNUS, a, um, _Peu convenable_, _peu favorable_. SYN. Alienus, incommodus. )( Opportunus. USUS: Sedes eo in loco non inopportuna sermoni nostro. ĬNOPS, ŏpis, omn. gen. _Pauvre_, _dépourvu de_. SYN. Pauper, nudus, impotens. )( Abundans. USUS: Inops rei alicujus, _vel_ a re aliqua. Inops ærarium et exhaustum. Humanitatis inops et inurbanus homo. Cf. Pauper, Inopia. ĬNORDĬNĀTUS, a, um, _Mal ordonné_, _confus_, _en désordre_. SYN. Perturbatus, confusus. )( Ordinatus. USUS: Ex inordinato in ordinem reducere. ĬNORNĀTĒ, _Sans ornement_. SYN. Inculte, ineleganter. ĬNORNATUS, a, um, _Peu orné_, _grossier_, _sans art_. SYN. Inconditus, incomptus, agrestis, rudis, horridus, sine nitore et palæstra. )( Ornatus. USUS: Inornata mulier, oratio. Nuda et inornata inventio. Cf. Incultus. INPRĪMIS, mei: IMPRĪMIS, _Avant tout_, _d’abord_. SYN. Cumprimis. USUS: Imprimis te amo. Argumentum imprimis firmum. INQUAM, _Dis-je_. SYN. Dico, ut dixi, ut institui dicere. USUS: Hoc, inquam, dico. INQUĬES, ētis, omn. gen. (_Très-rare aux cas obliques_). _Remuant_, _agité_, _inquiet_. SYN. Inquietus. USUS: Humanum genus inquies et indomitum. Cf. Inquietus. INQUĬĒTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement_, _agitation_. INQUĬĒTO, as, avi, atum, are, a. _Agiter_, _inquiéter_. SYN. Turbo. Cf. Inquietus. INQUĬĒTUS, a, um, _Remuant_, _turbulent_. SYN. Turbulentus. PHRAS. 1. Homo est inquieto plane ingenio, _cet homme a l’esprit remuant_. Sine furore ac amentia consistere ejus animus non potest; nec vigilans, nec in somnis mente consistit; acer, ad vim promptus, ad seditionem paratus, turbulenter et turbide facit omnia; vir moribus turbidus, et ingenio minime otium patiente; homo impiger, factiosus, novarum rerum avidus, cui solemne nihil, cujus ea una agendi ratio, nihil neque intactum, neque quietum pati, omnia agitare, qui moveri omnia, quam senescere malit. 2. Curæ hominem inquietum reddunt, _ses soucis l’inquiètent_. Inopia rerum et scelerum conscientia indies magis ejus animus agitatur; agitant hominem imminentium rerum tristes imagines; nec somnum capere, nec pati quietem potest. Cf. Cura. USUS: Ingenio inquieto, et ad novas res avido. INQUĬLĪNUS, i, m. _Locataire_. SYN. Qui in ædibus alienis habitat, præsertim conductis. USUS: Non inquilini solum sed et mures ex ædibus migrarant. Philosophia inquilina. INQUĬNĀTĒ, _Sans pureté_. SYN. Barbare, incompte, prave. INQUĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _salir_. SYN. Contamino, fœdo. USUS: Vitiis se, flagitiis, omnibus scelerum sordibus, libidinibus inquinat. Famam alicujus criminibus, humanitatem civitatis sævitia inquinare. Voluptatibus inquinari. Cf. Maculo. INQUĪRO, is, quisīvi, quisītum, ere, a. et n. _Rechercher soigneusement_. SYN. Perquiro, indago. USUS: In se, in civium mores, in reum inquirere. Inquirere in ea, quæ memoriæ sunt prodita. Cf. Indago. INQUĪSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche attentive_, _investigation_. SYN. Disquisitio, investigatio veri. EPITH. Prænuntia, propria. USUS: Reus absens contra inquisitionem accusationis est defensus. INQUĪSĪTOR, ōris, m. _Juge instructeur_. SYN. Quæsitor. USUS: Reorum inquisitorem sapientem esse decet. INSĀNĀBĬLĬS, e, gen. com. _Incurable_. SYN. Desperatus; quod curationem, medicinam non admittit. USUS: Morbus, plaga, contumelia insanabilis. Cf. Desperatus. INSĀNĒ, _A l’excès_, _à la folie_. SYN. Vehementer, cum impetu. INSĀNĬA, æ, f. _Folie_. SYN. Furor. EPITH. Non mediocris, molesta naturalis, præstans, ridicula, tolerabilis, utilis. PHRAS. 1. Vi doloris in eam insaniam incidit, ut mentem inde nunquam receperit, _la douleur l’a rendu tellement fou qu’il n’a plus jamais recouvré l’intelligence_. Vi doloris ita a mente discessit, ita mentem perdidit, ita sibi excidit, insaniæ morbo ita affectus est, ita de potestate mentis exiit, ita mente motus est, ita de mente deturbatus est, ita a mente desertus est, ut rationem in perpetuum amiserit; ut ad sanitatem inde nunquam redierit; ut furorem deinceps nunquam deposuerit; ut ad bonam mentem revocari nunquam potuerit; ut a furore et dementia nunquam se ad sanitatem retulerit; ut illum postea nemo ratione præditum viderit; ut nunquam postea convaluerit. 2. Lis amissa eum ad insaniam adegit, _la perte de son procès l’a rendu fou_. Mentem illi exturbavit; de sanitate illum ac mente deturbavit; in rabiem hominem egit; ad insaniam impulit, adegit, redegit; mentem illi emovit omnem. USUS: Insania est mentis ægrotatio et morbus. In insaniam incidere. Aliquem ad insaniam adigere. Insania et dementia deflagrare. Cf. Furor, Deliro, Delirus, Amens. INSĀNĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, n. _Être fou_. SYN. Desipio, furo, mentem amitto, mente captus sum, sanus non sum, deliro. ADV. Apertissime. USUS: Inter omnes, qui insaniunt, insanissimus. In alienos insanus insaniisti. Cf. Furor, Deliro. INSĀNUS, a, um, _Fou_, _insensé_. SYN. Non sanus, amens, furens, fanaticus, vesanus, alienus a mente; a sanitate, a se ipso discedens; remotæ mentis; mentis impos. PHRAS. Insanus est, _il est fou_. Præceps amentia fertur; mente captus est; tragico Oreste et Athamante dementior, et vinculis constringendus; a mente desertus; lymphato similis; a ratione aversus; mens eum reliquit; mens a sua illi sede locoque dejecta est; in potestate mentis non est; de potestate mentis, de consilio, de ratione, de mente exiit; de sanitate, de statu mentis deturbatus est; a mente discessit; mens illi sua a sede dimota est. Cf. Furiosus, Delirus, Deliro, Insania. USUS: Homo fraternis flagitiis, sororis stupris insanus. INSĂTĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insaturabilis. USUS: Insatiabili gaudio completur. Insatiabilis voluptas, cupiditas. INSĂTŬRĀBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insatiabilis. USUS: Insaturabile abdomen. INSĂTŬRĀBĬLĬTER, _Sans pouvoir être rassasié_. SYN. Sine satietate. INSCENDO, is, di, sum, ere, n. et a. _Monter sur_. USUS: Inscendere in arborem. INSCĬENS, entis, omn. gen. _Qui ne sait pas_, _qui ignore_. SYN. Imprudens. )( Sciens. USUS: Insciens fecisti, an sciens? Cf. Imprudens. INSCĬENTER, _Avec ignorance_. SYN. Imprudenter. INSCĬENTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Inscitia, ignorantia. )( Scientia. EPITH. Multa. USUS: In maximis mihi erroris et inscientiæ tenebris lumen prætulisti. Inscientia multa versatur in vitio. Cf. Ignorantia. INSCĪTĒ, _En ignorant_, _maladroitement_. SYN. Imperite. )( Scite. USUS: Inscite nugari. INSCĪTĬA, æ, f. _Ignorance_, _sottise_. SYN. Inscientia, imprudentia, stultitia. EPITH. Miserabilis, summa. USUS: Ineuntis ætatis inscitia senum prudentia est regenda. Magna est in illo inscitia. INSCĪTUS, a, um, _Ignorant_, _sot_. SYN. Inelegans, male compositus et absurdus. Cf. Ineptus. INSCĬUS, a, um, _Ignorant_, _qui ne sait pas_. SYN. Insciens, rudis, imperitus; imprudens. USUS: Tu me ignaro, inscio, nec opinante hoc ausus es? Non sum inscius, magnam esse historiæ utilitatem. Cf. Ignarus. INSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire_; _orner d’une inscription_. SYN. Incido, imprimo, mando litteris, in codicem refero. USUS: Vestris monimentis, in vestris monimentis nomen suum inscripsit. Libellum meum Oratorem inscripsi. Epistola patri inscripta. Sibi aliquid in animo inscribere. Cf. Scribo. INSCRIPTĬO, ōnis, f. _Inscription_. SYN. Titulus. EPITH. Plenior, præclara, falsa. USUS: Decernere alicui statuam cum inscriptione præclara. INSCULPO, is, psi, ptum, ere, a. _Graver sur ou dans_. SYN. Incido, imprimo, inscribo. USUS: Res animo insculptas habere. Omnibus insita est et insculpta Deorum notitia. Natura insculpsit in mentibus nostris. Cf. Scalpo. INSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_. SYN. Incido, seco. USUS: Aliquem dentibus insecare, _déchirer qqn avec les dents, le mordre_. INSECTĀTĬO, ōnis, f. _Poursuite_, _attaque_. USUS: Abstinere aliorum insectatione. INSECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Poursuivre_, _attaquer_. SYN. Consector, insequor; peto, agito, exagito. ADV. Inimice, insolenter, petulantissime, vehementer. USUS: Clamore aliquem; contumeliis, minis, maledictis insectari. Insector ultro et insto accusatori et urgeo. Miserorum fortunam insectari. Cf. Agito, Vexo, Inimicus. INSĒDĀTUS, a, um, _Soulevé_. SYN. Commotus. )( Sedatus. USUS: Grave, turbulentum, insedatum genus hominum. INSĔPULTUS, a, um, _Non enseveli_. SYN. Inhumatus. )( Sepultus. USUS: Miseri et insepulti acervi civium. INSĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _poursuivre_. SYN. Insector, sequor, persequor, subsequor, excipio. ADV. Acriter, longius, undique, necessario. USUS: Insequor fugientem. Insequi aliquem stricto gladio. Quæ non insequens hora antecedente populo Romano illuxit? Cf. Sequor. 1. INSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Mettre dans_, _insérer_. SYN. Impono, immitto. USUS: Pueris cibum in os inserere. Collum in laqueum, manum in peram inserere. 2. Immisceo, _mêler_. Deos minimis rebus, falsa veris, se negotiis inserere. 2. INSĔRO, is, sēvi, sītum, ere, a. _Semer_, _planter_. USUS: Inserere oleam vitibus. INSERVĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _Donner ses soins_, _s’appliquer à_. SYN. Servio, operam do _vel_ navo. ADV. Fideliter, studiose. USUS: A quo plurimum sperant, huic plurimum inserviunt. Inservire suis commodis, reipublicæ commodo, alterius honori, voluptati, auribus. Cf. Servio. INSĬDĔO, est, sēdi, sessum, ere, n. et a. _Étre assis ou situé sur_, _se fixer sur_, _occuper_. SYN. Hæreo, inhæreo. ADV. Penitus. USUS: Macula in republica insedit penitus et inveteravit. Ita tibi insidet suspicio, ut penitus evelli non possit. Insidet in animo dictum, opinio, dolor. ĬNSĬDĬÆ, ārum, f. pl. _Embuscade_, _embûche_. SYN. Fraus. EPITH. Abstrusæ, clariores luce, crudeles, domesticæ, fictæ, manifestæ, mediæ, multæ, nefariæ, occultæ, præsentes, quotidianæ, tantæ ac tam absconditæ, urbanæ. PHRAS. 1. Insidias illi struxit, _il lui a dressé des embûches_. Insidias fortunis ejus tetendit, molitus, machinatus est; laqueos ejus fortunis non paucos tetendit; dolum ejus capiti alium ex alio nexuit; insidias in ejus caput ac fortunas non semel comparavit; caput ejus non semel clandestinis consiliis petiit, appetiit; aditum nefariis ad ejus direptionem consiliis præparavit; capiti ejus et fortunis imminuit. Cf. Insidior, Observo. 2. Ejus insidias vix effugit, _il a eu de la pine à se dérober à ses embûches_. Prope aberat, quin in ejus insidias præcipitaret; ægre ejus tot petitiones ac laqueos declinavit; vix tot ejus ex insidiis elapsus est; vix periculum, quod capiti impendebat, depulit; vix occultas, quibus petebatur, insidias vitavit. USUS: 1. Insidias facere, _dresser une embuscade_. Insidias alicui tendere, ponere, instruere, parare, collocare. 2. In insidias incidere, venire, intrare, _tomber dans une embuscade_. 3. In insidiis considere, subsidere, _se mettre en embuscade_. 4. In insidiis ponere, locare, collocare milites, _placer ses soldats en embuscade_. 5. Ex insidiis consurgere, _s’élancer d’une embuscade_. 6. Insidias cavere, _éviter une embuscade_. Insidias antevenire, vitare, patefacere, detegere. INSĬDĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui tend des piéges_. USUS: Insidiator bonorum. INSĬDĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Dresser des embûches_. SYN. Insidias facio, pono, tendo; periculum intendo; insidias adhibeo, molior, paro, comparo, instruo, machinor, loco, colloco, oppono, observo; vim _vel_ arma intendo. PHRAS. Quibus plurimum fidebam, ii mihi insidiati sunt, _mes amis les plus chers m’ont tendu des piéges_. Quorum ege fide nitebar plurimum, quorum esse minime dubiam et infirmam fidem existimabam, quorum in fide ponebam plurimum, ii mihi insidias fecerunt; ii me insidiose tractarunt; insidiis me petiverunt, obsederunt, oppresserunt, prodiderunt; ii mihi insidias collocarunt, compararunt; ex insidiis caput meum petiverunt; insidiis jugulum meum petiverunt; ii mihi insidias, periculum, pestem, perniciem moliti sunt; ii in perniciem meam incubuerex; ii vitam ferro atque insidiis appetivere; illi nefarios in caput meum homines subornarunt; multis me insidiis captavere; fraude ac insidiis de vita nefarie cogitarunt. Cf. Insidiæ. USUS: Catilina insidiatus est. INSĬDĬŌSĒ, _Perfidement_. SYN. Fraudulenter, ex insidiis. USUS: Insidiosissime et perfidissime tractare aliquem; insidiose redire in gratiam. INSĬDĬŌSUS, a, um, _Perfide_. SYN. Fraudulentus, dolosus, perfidiosus, simulator, fallax. USUS: Apertis inimicis resistere, insidiosis amicis non credere. Cf. Insidior. INSIGNE, is, n. _Insigne_, _ornement_, _parure_. SYN. Signum, indicium, nota, monimentum, ornamentum. EPITH. Clarissimum, obscurum, oppressum, regium, singulare. USUS: Fasces et secures dignitatis insignia. Bulla ornamentum pueritiæ, insigne fortunæ. Omnia honoris, imperii insignia et ornamenta cecidere. Multi insignia virtutis sine virtute consequuntur. Toga pacis insigne et otii. Insignia et lumina orationis. INSIGNĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, a. _Rendre remarquable_, _distinguer_. SYN. Signis noto, distinguo. USUS: Insignitæ notæ veritatis. INSIGNIS, e, _Remarquable_, _illustre_. SYN. Manifestus, clarus, apertus; nobilis, nobilitatus, conspiciendus, egregius, præstans; notatus. USUS: Vir genere insignis. Res ad laudem et gloriam insignis. Vir notis turpitudinis insignis. Insigne indicium mei in te amoris habes. Cf. Egregius. INSIGNĪTĒ, _D’une manière remarquable_. SYN. Insigniter, aperte. USUS: Homo insignite improbus. INSIGNĬTER, _Fortement_, _fort_, _beaucoup_. SYN. Insignite. USUS: Insigniter impudens. Insigniter aliquem diligere. Cf. Egregie. INSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. et a. _Sauter sur_. USUS: Insilire in equum. INSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Accusaition_. SYN. Accusatio. INSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Accuso, criminor, arguo. ADV. Communiter, falso. USUS: Probri, flagitii insimulare aliquem. Cf. Culpa, Culpo. INSĬNŬĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’insinuer_; _exorde insinuant_. USUS: Insinuatio ejusmodi esse debet, ut occulte per dissimulationem benevolum faciat auditorem. INSĬNŬO, as, avi, atum, are, a. _Faire entrer dans, introduire_; _s’insinuer_. SYN. Influo, irrepo. ADV. Familiariter, penitus. USUS: Insinuare se et immergere in familiaritatem, consuetudinem aliorum. In sermonem, in causam se insinuare. Ut se insinuat improbus. Dolorem animis insinuare. Sol æstum per tecta insinuat. INSĬPĬENS, entis, omn. gen. _Sot_, _déraisonnable_. SYN. Stultus, excors, vecors, sine corde et palato. USUS: Animus insipiens. Nihil insipiente fortunato intolerabilius. Cf. Stultus. INSĬPĬENTER, _Follement_, _sottement d’une manière insensée_. SYN. Stulte. INSĬPĬENTĬA, æ, f. _Sottise_. SYN. Stultitia. USUS: Nullum insipientia majus malum est. Cf. Stultitia, Ineptiæ. INSISTO, is, stĭti, stĭtum, sistere, n., _nonnunquam_ a. _S’arrêter_. SYN. Consisto. ADV. Importune. USUS: 1. Donec ad finem perveniat oratio, et insistat. Exercitus non referet pedem, sed insistet. Insistere singulis gradibus. 2. Urgeo, _appuyer sur_, _insister_. Curæ, rebus magnis, vestigiis majorum insistere. Munus suum, negotia, iter insistere, 3. Firmiter sto, _se tenir ferme_. Via lubrica, in qua insistere vix possis. INSĬTĬO, ōnis, f. _Action de greffer_. SYN. Consitio. INSĬTĪVUS, a, um, _Greffé_; _étranger_, _emprunté_. SYN. Insitus, non nativus. INSĬTUS, a, um, _Donné par la nature_, _naturel_, _inné_. SYN. Innatus, ingenitus, naturalis, ingeneratus; inhærens, inustus. )( Assumptus, adventitius. USUS: 1. Quod est penitus insitum in moribus. Quod in animo penitus insitum est, et infixum. Huic populo libertas est insita. Insitæ et cognatæ in animo notiones. 2. Insertus, _incorporé_, _adopté_. In Læliorum gentem subito insitus. Cf. Hæreo. INSŎCĬĀBĬLĬS, e, gen. com. _Insociable_. USUS: Homo omnibus insociabilis. INSŎLENS, entis, omn. gen. _Fier_, _superbe_, _insolent_; _qui n’a pas l’habitude de_. SYN. Superbus, elatus, insolitus, imperitus. PHRAS. 1. Homo est ex honoribus admodum insolens, _ses dignités l’ont rendu fort arrogant_. Honores ei multam verborum jactationem excutiunt; insolentia dominatus animos ei extulit; nemo hominem exsultantem honoribus, sibi præfidentem, insultantem in omnes, insolenter se efferentem, satis contineat, aut legum laqueis constringat. Quanta insolentia hominis, quantum fastidium? Qui ejus animi, quis impetus, quæ ferocia, quæ intemperies? Non privati insaniam sed regis insolentiam diceres; unius animos ac spiritus vix urbs capit, adeo jam diu per summam licentiam leges eludens magistratibus insultat. Ferocem honores faciunt, quoque impunitiorem, eo effrenatiorem. Nimius animis omnes spernit; ingenio ferox, et amicis fretus, secundis rebus immodestus et intolerabilis tantam sibi arrogantiam, tantos spiritus sumit, ut ferendus non videatur. Incedit per ora vulgi magnifice, seseque circumspicit. Animos mirum quantum tollit ex perpetuis honorum insignibus; insolentia est incredibili, insolentia effertur tanta, neminem ut præ se hominem putet; non jam civiliter nimiis opibus ac continuatis magistratibus utitur; eo insolentiæ progreditur, quam diuturna impunitate munivit, nullæ ut legum habenæ reprimere exsultantem possint; ut alacer lætusque per medium forum volitet; quanta hominem ex secundis rebus insolentia cepit? USUS: 1. Honores insolentem te faciunt. 2. Insolitus, _nouveau_, _extraordinaire_. Nullum verbum insolens ponere audebat. 3. Imperitus, insuetus, _peu habile_, _ignorant_. Harum rerum plane sum insolens et ignarus. 4. Prodigus, _prodigue dissipateur_. Insolens in pecunia. 5. Molestus, _immodéré_. In re pervulgata multus sum et insolens. INSŎLENTER, _Fièrement_, _avec arrogance_. SYN. Immoderate, arroganter, superbe. USUS: Efferre se, gloriari insolenter. INSŎLENTĬA, æ, f. _Fierté_, _arrogance_. SYN. Intolerantia. EPITH. Singularis. USUS: Illa tua singularis insolentia, superbia, contumacia. Tanta insolentia, ut neminem liberum ducat. 2. Moveor loci insolentia, _la nouveauté du lieu me fait impression_. Cf. Arrogantia, Superbia. INSŎLĬTUS, a, um, _Inaccoutumé_. SYN. Insolens, insuetus, novus, inusitatus, minime tritus, inexpertus. PHRAS. Insolito more, _contre la coutume_. Præter morem; non ex more; non ad exemplum aliorum; non ut mos erat; non ut mos fert. USUS: Insolitam lucem aspicere. Insolita gloria mihi advenit. Cf. Novus. INSOMNĬUM, ii, n. _Songe_. SYN. Somnium. USUS: Hæc metuo, ne insomnia sint. INSPECTĬO, ōnis, f. _Examen_. Nos nuntiationem solum habemus, consules etiam inspectionem. INSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Examiner_. USUS: Me inspectante hoc fecisti. INSPĒRANS, antis, omn. gen. _Qui n’espère pas_. USUS: Salutem insperantibus reddidisti. INSPĒRĀTUS, a, um, _Inattendu_, _inespéré_. USUS: Insperatum gaudium. Occasio insperata, nec opinata. Cf. Improvisus. INSPERGO, is, si, sum, ere, a. _Répandre_, _saupoudrer de_. SYN. Aspergo, respergo. USUS: Inspergere aliquem lingua. Molam ac vinum extis inspergere. INSPĬCĬO, is, pexi, pectum, ere, n. et a. _Visiter_, _inspecter_. SYN. Aspicio, conspicio, inspecto. USUS: Hortos, ædes, tabulam, agros inspicere. Quid discat puer, inspiciam sæpissime. Cf. Lustro. INSPĪRO, as, avi, atum, are, n. et a. * _Introduire_. USUS: Venenum inspirare, _épancher son venin_. Cf. Instinctus. INSTĀBĬLIS, e, gen. com. _Inconstant_. SYN. Mutabilis. Cf. Inconstans. INSTANS, antis, omn. gen. _Présent_, _actuel_. SYN. Præsens tempus, punctum temporis, vestigium temporis. USUS: 1. Fit ad punctum temporis, quod dicant, in instanti. 2. Imminens, _imminent_. Instans periculum. INSTAR, _A la ressemblance de_, _comme_. SYN. Quasi. PHRAS. 1. Instar supplicis ad pedes ei accidit, _il se jeta à ses pieds en suppliant_. Fortuna et specie supplicis; supplicis more ejus se pedibus advolvit; salutatio prima proxime formam supplicantis venerat. 2. Patruus illi instar parentis fuit, _son oncle lui tint lieu de père_. Patruus illi in gradu, numero, loco, existimatione parentis fuit; pro parente fuit. USUS: Navis instar urbis. Tu mihi es instar omnium. Latere est mortis instar. Cf. Quasi. INSTAURĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_. SYN. Renovatio. INSTAURĀTĪVUS, a, um, _Renouvelé_. USUS: Ludi instaurativi, _jeux qui recommencent_. INSTAURO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_. SYN. Renovo, redintegro, itero. PHRAS. Ut animum instauravit, _dès qu’il eut repris courage_. Ut animum refecit, redintegravit; ut se collegit paululum; ut animum paulisper revocavit. USUS: Instaurare animum collapsum. Aciem, bellum, cædem instaurare. INSTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Action d’exciter_. SYN. Fermotio, impulsio. INSTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Pousser_, _exciter_. SYN. Sollicito, impello, incito, stimulo; stimulos animis subdo; stimulis concito; calcaria addo, admoveo; incendo; tanquam quibusdam verborum tædis ac facibus inflammo; lacesso. Cf. Impello, Incito, Concito, Fucito. 1. INSTINCTUS, a, um. _Excité_, _animé_. SYN. Instigatus, plenus adhortantium vocibus. USUS: Homo nefario furore, ira, audacia instinctus. 2. INSTINCTŬS, ūs, m. _Impulsion_, _excitation_. SYN. Instigatio, afflatus, impulsus. PHRAS. Id non sine cœlesti afflatu atque instinctu divino factum est, _cela fut fait sous l’inspiration et le souffle de la Divinité_. Non sine cœlesti admonitu; non sine arcana cœlestique mentis incitatione; non sine Numinis certo afflatu factum est. Divino tactus spiritu; divino instinctus Numine; divino afflatus spiritu id consilium arripuit. DEUS illi eam mentem objecit; DEUS eum in eam mentem impulit; divini afflatus is spiritus fuit, qui ei hanc mentem dedit, qui ad id agendum hominem permovit. USUS: Instinctu divino afflatuque. INSTĬTOR, ōris, _Vendeur_, _marchand_. SYN. Negotiator. USUS: Institorum et opificum multitudo. Cf. Mercator. INSTĬTUO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Établir_, _fonder_, _instituer_. SYN. Decerno, constituo, incipio, erudio. ADV. Occulte, sapienter, male, bene, liberaliter, non ita, optime, parum. USUS: 1. Portorium, pœnam instituere. Institueram ad te scribere. Iniquam legem et conditionem instituit. 2. Incipio, _commencer_. Picturam, sermonen instituere. Perge, ut instituisti. Adhibe diligentiam, quam instituisti. 3. Compono, ordino, dispono, _régler_, _organiser_, _disposer_. Actionem, rationem rei peragendæ, litem instituere; civitates, collegia opicum conflare et instituere. Officinam instituere. 4. Facio, _faire_, _instituer_. Instituere heredem, tutorem, testes, accusatores. 5. Erudio, _instruire_. Instituere filios ad majorum instituta. Vir litteris, omnibus disciplinis institutus. Vita instituta præceptis philosophorum. Cf. Incipio, Ordino, Doceo, Erudio, Propono. INSTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Instruction_, _éducation_. SYN. Institutum, disciplina, educatio. EPITH. Antiqua, firma, præclara, puerilis. USUS: Institutio doctoris ad cujuscumque naturam accommodanda est. Iisdem præceptis, eadem institutione formatur. Ratio et institutio gubernandæ reipublicæ. Stoicorum sectam et institutionem persequi. Cf. Disciplina. INSTĬTŪTUM, i, n. _Règle de conduite_, _principes_, _habitudes_. SYN. Instituta ratio, mos, consuetudo. EPITH. Meretricium, nefandum atque inauditum, novum, nefarium, patrium, vetus. USUS: Civitatis leges, juris publici instituta, mores, consuetudinem nosse. Tenere idem institutum et servare. Non natura, sed instituto moderatus. Suo instituto uti. Ab instituto aliquem abducere. Ad institutum redire, reverti. Cf. Consuetudo, Mos. INSTO, as, stĭti, stĭtum, are, n., _nonnunquam_ a. _Presser_, _demander avec instances_. SYN. Urgeo, pertinaciter tendo. ADV. Cupidius, plane, remissius, vehementius. USUS: 1. Victui ferociter instare. Operi, vestigiis majorum instare. Cupide instare alicui de re quapiam. 2. Immineo, impendo, _menacer_. Fatum aliquod impendet _aut_ instat jam plane. Iter, bellum instat. Cf. Immineo, Insisto, Urgeo. INSTRĒNŬUS, a, um, _Nonchalant_, _paresseux_. SYN. Indiligens ad res gerendas, minime promptus. USUS: Est hoc signum animi prudentis et non instrenui. Cf. Timidus. INSTRĔPO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Faire du bruit_. USUS: Si quid terroris instrepat. INSTRUCTĬO, ōnis, f. _Ordre_, _disposition_. SYN. Apparatio, dispositio. USUS: Instructio militum, rei bellicæ. (Instructio, _instruction_, _leçons_, _vulg. est_). INSTRUCTOR, ōris, m. _Préparateur_, _ordonnateur_. SYN. Structor, qui convivii et mensæ instruendæ curam habet. USUS: Instructores et conditores convivii. Instructores legionum. INSTRUCTŬS, ūs, m. _Appareil_. SYN. Apparatus. USUS: Eodem instructu ornatuque comitatus. INSTRŪMENTUM, i, n. _Ameublement_, _mobilier_. SYN. Supellex, apparatus, subsidium ad aliquid agendum. EPITH. Forense, litigiosum, acre, fractum ex vulgi opinione, exiguum sane atque modicum, magnum, præclarum, tantum, vulgare. USUS: Homo multa instrumenta habet ad discendum. Æs et ferrum belli instrumenta. Arationes magna impensa magnoque instrumento tueri. Eloquentiam graviorum disciplinarum instrumento locupletare. INSTRŬO, is, uxi, ctum, ere, a. _Construire_, _disposer_, _équiper_. SYN. Paro, apparo, molior, orno, adorno, comparo, armo, instituo, ordino, compono. ADV. Diligenter, magnifice, scite, augustius, bene, mediocriter, separatim. USUS: Domum, hortos, convivium instruere et ornare. Naves, classem instruere, armare, adornare. Actionem, calumniam alicui, bellum, consilia instruere et apparare. Aliquem ad omne officii munus, consiliis ad negotium idoneis, cultioribus ad eloquentiam acuendam doctrinis instruere et comparare. Accusator instructus et subornatus. Homo ab historia instructus. Provincia copiis et exercitu instructa. Exercitu ita ornato atque instructo. Cf. Doceo. INSUĀVIS, e, gen. com. _Désagréable_. SYN. Injucundus, insulsus. )( Suavis. USUS: Insuavis sine litteris vita. Cf. Odiosus. INSUĒFACTUS, a, um, _Dressé_, _habitué_. SYN. Assuefactus. Cf. Assuefacio. INSUESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _S’accoutumer à_. SYN. Assuesco. Cf. Assuesco. INSUĒTUS, a, um, _Qui n’a pas l’habitude_. SYN. Insolens, imperitus. )( Assuetus. USUS: Insuetus belli, armorum insolens. Cf. Imperitus. INSŬLA, æ, f. _Ile_. SYN. Terra ubique aquis cincta. EPITH. Extrema, inculta, magna, media, parva et referta divitiis, plena, atque ornata, sacra, tenera, tota, venalis. Insulæ fructuosissimæ, multæ. USUS: Fabulæ ferunt, in beatorum insulis eos, qui caste ætatem egerint suam, immortale ævum degere. INSULSĒ, _Sottement_. USUS: Inepte, frigide, insulse loqui. INSULSĬTAS, ātis, f. _Sottise_. SYN. Stultitia, ineptiæ. USUS: Quis ejus insulsitatem ferat? Cf. Ineptiæ. INSULSUS, a, um, _Sot_, _niais_. SYN. Ineptus, frigidus, absurdus. USUS: Adolescens non insulsus. O gulam insulsam. Cf. Ineptus. INSŬLTO, as, avi, atum, are, n., _nonnunquam_ a. _Sauter_, _attaquer_; _se moquer_, _insulter_. SYN. Irrideo, illudo, irruo. ADV. Vehementius. USUS: In miserias alicujus, in omnes, in rempublicam insultare. In calamitate insultare. Cf. Insolens. INSUM, ines, esse, n. _Être dans_, _exister_. SYN. Sum, insideo. USUS: Nullum dedecus reperiri potest, quod in hoc non insit. Inest in oratore perfecto omnium scientiarum absolutio. In hac vita nihil inest, nisi miseria. INSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Dépenser_, _employer à_. SYN. Consumo, impendo. USUS: Insumere laborem _aut_ sumptum in rem aliquam. Cf. Consumo, Impendo, Sumptus. INSŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Coudre dans_. SYN. Includo. USUS: Insui in culeum, _être cousu dans un sac_. INSUPER, _De plus_. SYN. Præterea. INSUPĔRABĬLĬS, e, gen. com. _Insurmontable_. USUS: Insuperabilis Alpium transitus. INSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, a. _S’élever sur_, _se dresser_. PHRAS. (VULG. Insurgere in auctorem consilii), _s’élever contre_, _attaquer l’auteur d’un avis perfide_. Contra auctorem nefarii consilii ausi consistere; coorti in auctorem consilii; in auctorem consilii eorum subito ingenia exarsere; in eum hominem consurgere universi cœpere. Cf. Adversor, Resisto. USUS: Insurgere altius, _s’élever plus haut_. INSŬSURRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Murmurer à l’oreille_. SYN. In aurem loquor. ADV. Familiariter, simulate. PHRAS. Insusurrabo, si quod verbum memoriæ non occurrerit, _je vous soufflerai, si la mémoire vous fait défaut_. Dissimulanter suggeram; in aurem dicam, subveniam depressa et submissa voce, ubi te memoria fugerit, ubi memoria vacillarit; suggerendo hærentem in salebris expediam. USUS: In aurem ejus quædam insusurravit. Insusurrare eamdem cantilenam. INTĀBESCO, is, bŭi, escere, n. _Se dessécher_, _se consumer_. SYN. Extabesco. USUS: Diuturno morbo intabescere. INTACTUS, a, um, _Pur_, _non souillé_; _libre_, _exempt_. SYN. Integer, inviolatus. USUS: Intactus a sibilo Hortensius pervenerat ad senectutem. Provinciæ bello intactæ. Cf. Integer. INTĀMĬNĀTUS, a, um, _Non souillé_. SYN. Incontaminatus, intactus, integer. INTĔGER, ra, rum, _Pur_; _sain et sauf_. SYN. Incorruptus, inviolatus, intactus, castus; solidus, plenus, incolumis. )( Contaminatus, vitiosus. ADV. Diutissime, plane. PHRAS. Tibi omnia eo bello manebunt integra, _vous ne subirez aucune perte dans cette guerre_. Salva ac integra tibi erunt omnia; sincera omnia sanctaque, integra inviolataque servabuntur; in vastatione omnium possessiones tuas sacrosanctas futuras tibi promitto; tuta tibi omnia sanctaque fore polliceor; incolumes manebunt fortunæ tuæ et illibatæ; intactæ a bello et, quod aiunt, sarta tecta restabit fortuna domus tuæ. Integræ florentesque, nusquam libatis opibus, erunt fortunæ tuæ. USUS: 1. Quo nemo integrior, nemo sanctior. Exemplum innocentiæ, vitæque integerrimæ. Integerrimas gentes belloque intactas aggressus est. Dum valetudo, dum existimatio est integra. 2. Liber, _libre_. Omnem causam alicui integram reservare. Rem ad meum reditum integram esse jussi. Rem ad senatum integram referre. Recipe me rudem et integrum discipulum. 3. Quod licet, _loisible_, _permis_. Si mihi libera essent omnia ac integra. Mihi integrum est facere, vel non facere. Viderint, quibus integrum est. 4. In integro res est, _l’affaire n’a subi aucun dommage_. 5. De integro homini gratulare, _féliciter de nouveau_. 6. In integrum restituere, _remettre dans son premier état_. Cf. Innocens, Totus. INTĔGRĒ, _Avec intégrité_. USUS: Vita integerrime acta. In amicorum periculis caste ac integre versari. INTĔGRĬTAS, tis, f. _Honnêteté_, _probité_. SYN. Innocentia. EPITH. Cautior, et diligentior, gratissima, incorrupta, par, provincialis, singularis, spectata, summa, tanta. USUS: 1. Integritas corporis, valetudinis, _bonne santé_. 2. Singularis integritas et continentia, fidesque magnis in rebus spectata. Integritas incorrupta Latini sermonis. Cf. Innocentia, Virtus, Honestus, Probus. INTĔGRO, as, avi, atum, are, a. _Compléter_, _rétablir_. SYN. Reficio, recreo. USUS: Animus defessus audiendo, risu vel admiratione integratur. INTĔGŪMENTUM, i, n. _Couverture_, _vêtement_; _masque_. SYN. Involucrum. USUS: Frontis integumento uti ad occultanda vitia. Aliquando evolutus es integumentis dissimulationis tuæ, _vous êtes enfin dépouillé des voiles de la dissimulation_. Per quædam involucra et integumenta perspicere aliquid. INTELLECTĬO, ōnis, f. _Synecdoque_, (_fig. de rhét._). USUS: Intellectio est, cum totum de parte _vel_ contra intelligitur. INTELLĬGENS, entis, omn. gen. _Intelligent_, _éclairé_. USUS: Teretes aures habet, et intelligens judicium. Existimatur doctus, et cujusvis generis intelligens. INTELLĬGENTER, _D’une manière intelligente_. (VULG. Intelligibiliter). USUS: Intelligenter auditur. INTELLĬGENTĬA, æ, f. _Intelligence_, _connaissance_, _science_. SYN. Prudentia, scientia, notio, cognitio. EPITH. Animalis, communis, difficilis, magna, mediocris, popularis, præstans, propria, vitiosa, vulgaris. USUS: Homines principio rerum omnium adumbratas intelligentias animo ac mente concipiunt. Ratione aliquid ac intelligentia comprehendere. Honestum in nostram intelligentiam cadit. Intelligentiam suam intendere, infigere in aliquid. Intelligentia præstare, et aliis anteire. Pars animæ, intelligentiæ et rationis particeps. Commune judicium et popularis intelligentia. INTELLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. et n. _Comprendre_. SYN. Cognosco, sentio, capio, teneo, percipio; mente complector, perspicio; cogitatione comprehendo, complector; animadverto, intelligentiam rei habeo; accipio, disco, animo percipio; intelligentia et ratione comprehendo. ADV. Acriter, diligenter, haud, sane, male, melius; non fere; non tam, optime, penitus, plane, præclare, prorsus, prudenter, pulchre, quamprimum, recte. PHRAS. 1. Omnia se intelligere arbitratur, _il pense tout savoir_. Præcipua se intelligentia esse, solertissime se perspicere omnia, nihil suæ intelligentiæ vim et notionem fugere, omnia se videre, intelligere et sapere plus, quam cæteros, arbitratur; omnia se comprehendere animo, omnia intelligentia complecti, unum se eruditos habere oculos, superbe existimat. 2. Quantum e litteris intelligere potui, _autant que l’étude a pu me l’apprendre_. Quantum conjectura consequi; quantum assequi, conjicere, sentire; quantum ex litteris percipere, colligere, animadvertere potui; ut animo, mente, cogitatione comprehendere potui; quantum quidem e litteris interpretari potui. 3. Dialecticam præclare intelligit, _il sait fort bien la dialectique_. Dialecticam animo menteque comprehensam habet; disceptandi artem tenet, callet penitissime; acri mente cogitationeque complectitur; in dialecticis, etiam quæ a vulgari intelligentia remotiora sunt, solertissime perspicit. Cf. Calleo. USUS: Cernere et intelligere aliquid animo. Intellexi ex epistolis tuis. INTEMPĔRANS, antis, omn. gen. _Immodéré_, _intempérant_. SYN. Immoderatus, libidinosus, impurus, cupidus, in libidinem effusus. )( Temperans. ADV. Valde. USUS: Intemperans in rei alicujus cupiditate. Libidinosa, intemperans adolescentia. Cf. Immodestus. INTEMPĔRANTER, _D’une manière intempérante_. SYN. Intemperate, insolenter, immoderate. INTEMPĔRANTĬA, æ, f. _Intempérance_. SYN. Intemperies, incontinentia, insolentia. )( Temperantia. EPITH. Immoderata, impudentior, impura, inimica, moderata, multa, tanta, turpior. PHRAS. Quæ ista hominis est intemperantia? _Combien grande est l’intempérance de cet homme?_ Quæ est ista immoderatæ vitæ ratio? Quæ ista est vita, quam immoderate, intemperanter, luxuriose traducta? Quis iste luxus est, quam profusæ libidines, quam intemperatæ perpotationes? Ista hominis vita sit, fortunis, opibus, flore ætatis tam intemperanter uti, abuti? modum cupiditatibus nullum ponere, nihil non libidinose, nihil non incontinenter audere? Cf. Luxuria. USUS: Intemperantia est a tota mente et recta ratione defectio, omnium eadem perturbationum mater. Explere alicujus intemperantiam. INTEMPĔRĀTĒ, _Dans les excès_. SYN. Intemperanter. INTEMPĔRĀTUS, a, um, _Immodéré_. SYN. Intemperans, immoderatus. USUS: Intemperatissimæ perpotationes. Cf. Immodestus, Immoderatus. INTEMPĔRĬÆ, ārum, f. p. _Emportement_, _fureur_. USUS: Quæ te intemperiæ agitant? Cf. Furiæ. INTEMPĔRĬES, ēi, f. _Incontinence_, _violence_, _caprices_. SYN. Immoderatio, procacitas. USUS: Intemperiem hominis ferre non possum. Cf. Immodestus. INTEMPESTĪVĒ, _Mal à propos_, _à contre-temps_. SYN. Præpostere. INTEMPESTĪVUS, a, um, _Intempestif_. SYN. Præposterus, perversus. USUS: Intempestivum convivium. Intempestiva loquacitas, epistola. INTEMPESTUS, a, um, _Intempestif_. SYN. Concubius. USUS: Nocte intempesta adfuit, _il arriva au milieu de la nuit_. INTENDO, is, di, tentum et tensum, ere, a. et n. _Tendre_, _diriger vers_. SYN. Porrigo, extendo, intento. )( Remitto. ADV. Longius, malitiose, quam maxime. USUS: 1. Intendere oculos, mentem, cogitationem ad rem aliquam, ad negotia. 2. Contendo, _tendre_, _bander_. Intendere arcum. Intendere et remittere vocem. 3. Cogito, enitor, _tendre l’esprit_, _s’efforcer_. Quid intendit, quid cogitat! Aliquo suam cupiditatem intendere. Curam rei alicui intendere. Animos intendere aliquo ac defigere. 4. Infero, paro, molior, _préparer_, _intenter_. Litem, crimen, actionem in aliquem intendere; se adversarium in magistratum alicujus intendere. 5. Constipo, _tendre sur_, _couvrir_. Intendunt se cœlo nubes. Cf. Cogito, Conor. INTENSĒ, comp. adhib. _Avec ardeur_. SYN. Ardenter, vehementer, acriter, magno studio, magna cupiditate. USUS: Illud longe intensius concupiscimus, quod, etc. INTENTĬO, ōnis, f. _Effort_; _dessein_, _intention_. SYN. Contentio, consilium, finis, scopus, animus. PHRAS. (Hoc ea intentione feci, VULG.), _je l’ai fait dans cette intention_. Id ea mente, cogitatione, eo consilio a me factum est; id tum contendebam, id volebam, spectabam, destinabam; eo consilia nostra spectabant; id animo disignabam; huc ferebar cogitatione; propositum mihi id unum erat. Ea mens erat, id consilium eo in facto. Cf. Scopus, Finis, Propositum. USUS: 1. Mentem a cogitationum intentione ad tranquillitatem revocare. Animi intentio _seu_ contentio. 2. Mens, consilium, scopus, animus, _dessein_, _volonté_. Facti _vel_ intentionis adversariorum cum scripto contentio. INTENTO, as, avi, atum, are, a. _Diriger vers_, _menacer_. SYN. Minor. USUS: Arma, crimen, vim, faces, periculum capitis intentare alicui. Cf. Minor. INTENTŬS, ūs, m. _Action de tendre, de présenter_. SYN. Porrectio, projectio. INTENTUS, a, um, _Attentif_. SYN. Attentus. PHRAS. 1. Intenti erant omnes ad id spectaculum, _tous étaient attentifs à ce spectacle_. Mentem omnes oculosque intentos defixosque habebant in id spectaculum; erecti suspensique in spectaculum animo intendebantur; deditæ eo mentes cum oculis erant; intenti in id unum toti se avertebant; intentis oculis acerrime rem omnem contemplabantur; ea res omnium oculos mentesque in se avertebat. Cf. Attentus. USUS: 1. Animus intentus ad faciendum. Dux intentus recipiendo exercitui. 2. Vehemens, _véhément_. Sermo paulo intentior. 3. Intentatus, _dirigé vers_, _lancé contre_. Tela jugulis civium in patriam intenta, _traits dirigés contre la patrie en la privant de ses citoyens_. INTER, _Entre_. PHRAS. Inter doctos numerari potest, _on peut le considérer comme un homme instruit_. In numerum doctorum hominum referri, conferri; in doctis censeri; in doctorum hominum numero reponi; ad doctos aggregari potest. Cf. Adnumero. USUS: 1. Galba inter tot æquales unus excellens. Inter me et te multa sæpe disceptatio. 2. Vicissim, _l’un l’autre_. Homines inter se amant; loquuntur inter se. Mirum, quod vos inter vos risum tenere possitis. INTERCĂLĀRIS, e, gen. com. _Intercalaire_, _intercalé_. USUS: Annus intercalaris, _année bissextile_. Mensis intercalaris, _mois intercalaire_. Februarius. Dies intercalaris, _jour intercalaire_. INTERCĂLĀRĬUS, a, um, _Intercalaire_. SYN. Intercalaris. INTERCĂLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Intercaler_. SYN. Interpono, adjungo, prorogo. USUS: Num Romæ intercalatum sit ad me perscribe. Cura, ut simus annui, ne intercaletur, _faites tous vos efforts, pour que l’année demeure ce qu’elle est, et qu’il n’y ait point d’intercalation_. INTERCĂPĒDO, ĭnis, f. _Intervalle_. SYN. Intervallum, intermissio. USUS: Non pœnitet me, intercapedinem scribendi studendique fecisse, _je ne me repens pas d’avoir interrompu ma correspondance et mes études_. INTERCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Venir entre_. SYN. Intervenio. PHRAS. Inter urbem colliculi aliquot intercedebant, _quelques collines séparaient les divers quartiers de la ville_. Intercurrebant colliculi; urbi interjecti erant colliculi; inter urbem flumenque colliculi intererant, interjacebant. USUS: 1. Gaudiis fere ægritudo, læta tristibus intercedunt. Inter nos vetus usus, consuetudo, amicitia, magna officia, et paria intercedunt. Inimicitiæ mihi cum illo intercedunt. Nox una intercesserat. 2. Obsto, adversor, refragor, _s’opposer à_, _faire obstacle_. Sententiæ, legi, auctoritati alicujus intercedere. Meæ rogationi nemo tribunorum intercessit. 3. Rogando impetro, _aut_ fidem meam interpono, _intervenir_ (_comme répondant_), _cautionner_. Intercessi pro eo magnam pecuniam. (Intercedo, _intercéder_, _vulg. est_), pro quo dicendum: supplico, deprecor pro, etc. INTERCEPTĬO, ōnis, f. _Soustraction_, _vol_. USUS: Interceptio poculi, prædæ, manubiarum. INTERCEPTOR, ōris, m. _Celui qui dérobe_, _qui intercepte_. USUS: Prædæ interceptor et fraudator. INTERCESSĬO, ōnis, f. _Intervention_; _caution_. EPITH. Pestifera. USUS: Intercessio stultitiam intercessoris arguebat. (Intercessio, _intercession_, _vulg. est_), pro quo dicendum: Deprecatio. INTERCESSOR, ōris, m. _Garant_. EPITH. Gravissimus, iniquissimus. USUS: Nullo intercessore legem perculi. Intercessorem parare. (Intercessor, _intercesseur_, _vulg. est_), pro quo dicendum: Deprecator. 1. INTERCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper par le milieu_. SYN. Interscindo. USUS: Meæ ædes intercisæ. Cf. Cædo. 2. INTERCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber_, _périr_, _disparaître_. SYN. Cado. USUS: Pereant amici, dum una intercidunt inimici. Cf. Cado. INTERCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Prendre_, _intercepter_. SYN. In itinere capio, aufero. USUS: Litteras intercipere et aperire. INTERCĪSĒ, _En coupant_ (_les phrases_), _par incises_. USUS: Intercise dicere. INTERCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Fermer_, _couper_, _arrêter_. SYN. Prohibeo, nego. USUS: Iter, fugam, commeatum, adversæ fortunæ perfugium, libertatem alicui intercludere. Aditus ad aliquem omnes intercludere. Locum præsidiis interclusum tenere. Legio a reliquo exercitu interclusa. Locus frondibus interclusus. Animam alicui intercludere. Cf. Impedio. INTERCLŪSĬO, ōnis, f. _Action de boucher_. SYN. Impedimentum, occupatio. USUS: Animæ interclusio, atque spiritus angustiæ, _suffocation_. INTERCŎLUMNĬUM, ii, n. _Entre-colonne_. SYN. Columnarum intervallum. USUS: Signa omnibus intercolumniis disposita. INTERCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Survenir_, _s’interposer_. SYN. Intercedo, intervenio. USUS: Pugnantibus intercurrere civitatis principes. Cf. Intervenio. INTERCURSŬS, ūs, m. _Intervention_. SYN. Interventus, intercessio. USUS: Consulum intercursu rixa sedata est. INTERCUS, ŭtis, omn. gen. _Qui est sous la peau_. USUS: Aqua intercus est morbus, quem Græci hydropem vocant, _hydropisie_. Medicamentum dare ad aquam intercutem. INTERDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. et n. _Interdire_. SYN. Prohibeo, veto, decretum interpono. USUS: Aqua et igni interdictus. Prætor de fossis minimisque rebus interdicit. Huic fune vox interdicatur. Cf. Prohibeo, Interdictum, Veto. INTERDICTĬO, ōnis, f. _Interdiction_. SYN. Interdictum. INTERDICTUM, i, n. _Arrêt_, _sentence du préteur_. SYN. Prætoris edictum, vitandi formula. EPITH. Tyrannicum, quotidianum. PHRAS. Tota urbs sub interdicto est, (_en lang. ecclés._:) _toute la ville est sous l’interdit_. Urbs tota divinis interdicta est; cives omnes sacrorum aditu arcentur, prohibentur. Interdictum est Pontificia auctoritate, ne qua divina fierent in templis ejus urbis. Pontificium interdictum. Pontificia interdictio cives omnes ab officiis divinis arcet; civitas omnis Pontificio interdicto affecta, perculsa, mulctata est; Pontificia auctoritate divinorum usu privata, sacris interdicta est. Pontificio edictio triste silentium aris, templisque indictum est; sacris, sacrorum usu, templorum adytis cives omnes Pontificio edicto excluduntur. USUS: Cum aliquo interdicto contendere. Interdicta respuere. INTERDĬU, _Pendant le jour_. Noctu, an interdiu. INTERDUCTŬS, ūs, m. _Ponctuation_. SYN. Distractio _vel_ nota. USUS: Oratio non spiritu pronuntiantis, nec interductu librarii, sed numero coacta debet insistere. INTERDUM, _Quelquefois_, _parfois_. SYN. Est, cum, nonnunquam. USUS: Geminatio verborum interdum vim habet, alias leporem. INTĔRĔA, _Cependant_, _tandis que_. SYN. Interim, tantisper, mediis diebus, hoc interim spatio, inter hæc. )( Postea. USUS: Hæc dum Romæ geruntur, Quintius interea, etc. Tu interea cessabis. INTĔRĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Mourir_. SYN. Morior, pereo. ADV. Funditus. PHRAS. 1. Multi cives peste interiere, _bien des personnes sont mortes de la peste_. Magna civium interitio facta est; peste civium plurimi sunt confecti, deleti; peste velut incendio civitas deflagravit; res civitatis viresque pestilentia admodum sunt accisæ; peste, perinde ac si internecino bello certatum esset, exhausta est civitas. 2. Omnia interitura videntur, _tout semble devoir périr_. Ad occasum, exitium, interitum civitatis vergunt omnia; ad interitum ruunt omnia; pessumire videntur omnia; prope absunt ab exitio res urbis; omnia nobiscum peritura videntur; omnia labi, fluere, occidere videntur. Cf. Pereo. USUS: Sine dolore interire. Tabulæ illæ incendio interiere. INTĔRĔQUĬTO, as, are, n. _Parcourir à cheval_. Dux interequitans suos alloquebatur. INTĔREST, imp. _Il importe_. SYN. Refert. PHRAS. 1. Hoc tua minimum interest, _cela vous importe peu_. Hoc tua nullam in partem interest; hoc ad te nihil; tua res in toc nulla agitur; hoc ad res tuas parum pertinet, hoc tua nihil refert, hoc ad res tuas momenti nihil habet, vim nullam habet. 2. Mea hoc multum interest, _cela m’importe beaucoup_. Mea hoc multum refert; res in hoc agitur mea; hoc ad me valde pertinet; hoc ad res meas valet in omnem partem, in omnes partes plurimum; ad res meas multum interest, refert; permagni ponderis, maximi momenti ad res meas est; momenti, ponderis habet plurimum. Inest in ea re momenti plurimum ad causam meam. USUS: 1. Tuarum rerum multum interest. Omnium interest. Plus, multum, permagni interest, quibus modis res fiant. 2. Differt, differentia est, discrimen est, _il y a une différence_. Inter doctum et rudem multum interest. Inter Zenonem et Aristotelem præter verborum novitatem nihil interest. Hoc inter dignitatis fortunæque gradus interest, interlucet. INTERFĀRIS, atus sum, d. * _Interrompre_, _couper la parole_. USUS: Tum Appius interfatur. INTERFECTOR, ōris, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Percussor. USUS: Hostes et interfectores reipublicæ. INTERFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Tuer_, _massacrer_. SYN. Neco, eneco, occido, ferro vitam eripio, morte mulcto, interimo, mortem affero. ADV. Impune, nefarie, apertissime, publice. PHRAS. 1. Multi sane interfecti sunt, _bien des gens ont été tués_. Cædes maxima est facta; internecio civium est consecuta; cives occisione deleti; mors allata, oblata multis; acerbissima morte affecti, numero viventium exturbati; jugulati, trucidati, de medio sublati, interempti, perempti, luce privati plurimi; multi cervices jugulum ferro præbuere, ferrum corpore recepere; lux erepta multis; multi vita expulsi ferro concidere; obtruncati multi; magna cædes perpetrata; multi mortiferis vulneribus icti cecidere; multi spiculis perfossi, gladiis per adversum pectus transfixi; securi percussi procubuere; magna strages, magna cædes est edita; ingenti cæde prostrati sunt plurimi, internecioni dati; morti dediti, pecoris modo conscissi. 2. Ipse se interfecit, _il s’est suicidé_. Mortem sibi ipse conscivit; vim, manus sibi attulit; sua sibi manu vitam exhausit; ipse sibi ferro pectus trajecit; suo sanguine manus ipse suas imbuit; liberum mortis arbitrium occupavit; voluntariam mortem occupavit, sibi conscivit; occupavit fati diem ipse adacto in pectus gladio, infelici dextera, suoque ictu mortem invenit; ferrum ipse sibi in pectus demisit; in ferrum pectore incubuit; sua manu cecidit; hausto veneno, intercisis venis, abruptis venis, misso per venas sanguine longæ ætatis cruciatus antevertit, effugit; infamem vitam turpissimo exitu fœdavit; sibi mortis diem admovit; vitam sibi abrupit, extorsit; vitæ finem fecit; vim, manus sibi intulit. USUS: Per insidias eum interfecisti. Cf. Cædes, Interimo, Occido. INTĔRIM, _Pendant ce temps_, _cependant_. SYN. Interea, tantisper, inter hæc. USUS: Interim Varus Uticam venit. INTĔRĬMO, is, ĕmi, emptum, ere, a. _Tuer_, _détruire_. SYN. Interficio, interim affero. PHRAS. A furioso homine interemptus est, _il fut tué pur un homme en fureur_. Furiosi hominis manu percussus interiit, sublatus est; lux, vita illi erepta est; furiosi hominis manu ictus occubuit, mortem oppetit; eum homo furiosus ab jugulo, ita ut per costas ferrum emineret, terræ affixit; stricto gladio pectus transegit; cultrum illi in corde defixit; gladium superne jugulo defixit; mortifero vulnere furiosi manu ictus præceps in vulnus obiit; prolapsus in vulnus cecidit exanimis; ejus latus homo furiosus gladio hausit; ejus pectus stricto gladio homo furiosus semel iterumque percussit. Cf. Interficio. USUS: Lucretia se ipsam interemit. INTĔRĬOR, ōris, com. gen. _Intérieur_, )( Exterior. USUS: Nihil mente interius. Interior ædium pars. Interiores litteræ, et reconditæ. INTĔRĬTŬS, ūs, m. _Mort_, _destruction_. SYN. Occasus, obitus. EPITH. Acerbus, crudelis, immaturus, justus, optatissimus, paternus, perceler, repentinus, similis, universus, voluntarius. USUS: Natura omnium rerum interitus atque obitus conficit. Nihil non aliquando ad interitum redigetur. Ea res interitum rei publicæ afferet. Interitus et dissipatio. Cf. Ruina, Excidium. INTERJĂCĔO, es, jăcŭi, ere, n. _Être situé entre_. USUS: Interjacebat campus, colles imminebant. INTERJECTĬO, ōnis, f. _Insertion_. SYN. Interpositio. USUS: Interjectio verborum. INTERJECTŬS, ūs, m. _Interposition_. SYN. Interjectio. USUS: Luna terræ interpositu interjectuque deficit, _la lune s’éclipse quand la terre se place entre elle et le soleil_. INTERJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre entre_. SYN. Interpono. USUS: Nasus quasi murus oculis interjicitur. Inter illorum ætates interjectus Cato. In voluptatibus nullo intervallo interjecto dies noctesque versari. Alii aliis interjecti. INTERLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Interrompre_. USUS: Siccine mihi interloqueris? INTERLŪCĔO, es, ere, n. _Paraître_, _briller entre_; _luire_. SYN. Eluceo, emineo. Inter dignitatis fortunæque gradus hoc interlucet, hoc discrimen est, _il y a cette différence_. INTERMĔDĬUS, a, um, _Interposé_, _intercalé_. SYN. Medius, interjectus, intermissus. USUS: Planities intermissa collibus, urbemque inter et flumen intermedia. Est quidam interjectus, intermedius, et quasi temperatus, in neutro excellens, utriusque particeps, vel utriusque potius expers. Cf. Medius. INTERMĬNĀTUS, a, um, _Non limité_, _qui est sans fin_. SYN. Infinitus, immensus, æternus. )( Terminatus. INTERMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_. SYN. Minor. Cf Minari. INTERMISSĬO, ōnis, f. _Interruption_. SYN. Intervallum, intercapedo, relaxatio. USUS: Nunc, propter intermissionem forensis operæ, sine ulla intermissione temporis dies noctesque litteris vaco. INTERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Suspendre_, _interrompre_. SYN. Interdum conquiesco, intermissionem facio. )( Retineo. ADV. Jam diu. USUS: 1. In maximis occupationibus nonnunquam intermitto studia doctrinæ, consuetudinem pristinam. 2. Planities intermissa collibus. Paucis diebus intermissis, _après quelques jours d’intervalle_. INTERMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir dans l’intervalle_, _être oublié_. SYN. Pereo, morior. USUS: Nullum apud te officium intermoritur. INTERMUNDĬA, ōrum, pl. n. _Espaces entre les mondes_. SYN. Spatium inter mundos Epicuri interjectum. USUS: Tanquam modo ex Epicuri intermundiis descendisset. INTERNĔCĪNUS, a, um, _Meurtrier_. SYN. Crudelis, inexpiabilis, ubi necesse sit omnes necari. USUS: Bellum internecinum, _guerre d’extermination_. INTERNĔCĬO, ōnis, f. _Tuerie_, _mort_, _carnage_. SYN. Exitium, interitus, exstictio. EPITH. Magna. USUS: Internecionem facere. Internecione cives liberare. Cf. Cædes. INTERNĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Tuer_. USUS: Hostibus internectis. Cf. Interficio. INTERNOSCO, is, nōvi, ere, a. _Distinguer_. SYN. Secerno, discerno. ADV. Difficulter, perdifficiliter. USUS: Verum a falso, dignumque an indignum sit, internoscere. Cf. Discerno. INTERNUNTĬUS, ii, m. _Messager_, _parlementaire_. SYN. Interpres. EPITH. Assiduus. USUS: Assiduis cum illo internuntiis egi. INTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer dans_. USUS: Tu intrivisti, tibi exedendum est (PROV.), _le vin est tiré, il faut le boire_. INTERPELLĀTĬO, ōnis, f. _Interruption_. SYN. Interventus. USUS: Interpellatione mei familiaris interrupta est mea epistola. INTERPELLĀTOR, ōris, m. _Importun_, _fâcheux_. SYN. Interventor. EPITH. Minus molestus. USUS: In litteris sine interpellatoribus molestis versor. INTERPELLO, as, avi, atum, are, a. _Interrompre_. SYN. Interrumpo, impedimento sum. ADV. Odiose, paulum. USUS: Tu vero ut me interpelles et appelles, ut obloquare et colloquare, velim. Ab aliquo interpellari. Cf. Impedio. INTERPŎLO, as, avi, atum, are, a. _Modifier_, _réparer_. SYN. Renovo. USUS: Togam prætextam quotannis interpolare. Ædes interpolare. Demendo, mutando, curando, ne littera appareat, interpolando. INTERPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre entre_, _insérer_. SYN. Interjicio, in medio colloco. ADV. Facete. PHRAS. 1. Mediæ orationi leviora argumenta interponimus, _au milieu du discours, nous plaçons des arguments plus faibles_. Leviora argumenta mediæ orationi inteximus, includimus, inserimus, interjicimus; in mediam orationem conjicimus, conferimus; levioribus argumentis in media oratione locum damus. 2. His me causis non interponam, _je ne me mêlerai pas à ces affaires_. In res tam ancipites et tumultuosas me non immittam; non inferam, non intrudam, non offeram, non implicabo, non miscebo; curando aliena non me eo sciens prudensque demittam, unde exitum videam nullum. Cf. Implico. USUS: Sæpe etiam versus interponitur. Se, suam fidem in aliquam rem interponere. Auctoritatem suam ac operam, studium, laborem pro aliquo interponere. Non interpono meum judicium. Audaciæ alicujus se, legem, religionem interponere. INTERPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Interposition_. EPITH. Difficilior. USUS: Cum personarum certarum interpositione. INTERPŎSĬTŬS, ūs, m. _Interposition_. SYN. Interjectio. USUS: Interpositus terræ. INTERPRES, ĕtis, m. _Qui explique_, _interprète_. SYN. Explanator, internuntius, conjector. EPITH. Præclarus, religiosus, vaferrimus. Interpretes exercitatissimi, fallaces, indiserti, molles, prudentissimi, publici, veteres. USUS: Interpretes Poetarum Grammatici. Astrologus cœli interpres. Per interpretem agere, loqui. Per amicos, sequestres et interpretes judicium corrumpere. INTERPRĔTĀTĬO, ōnis, f. _Interprétation_, _sens_. SYN. Notatio, etymologia. EPITH. Satis acuta, nimis callida, indigna, magna, malitiosa, mendax, non molesta. USUS: Juris, verbi, scripti vis et interpretatio. Somnia interpretatione explicare. INTERPRĔTOR, aris, atus sum, ari, d. _Interpréter_, _expliquer_. SYN. Interpretationem facio, expono, interpretatione explico, expono; rem obscuram declaro. PHRAS. 1. Interpretari Græcos Platonis libros, _expliquer les livres de Platon_. Platonem de Græcis convertere; Græca prope iisdem verbis Latine versa dicere. Quæ Plato Græco sermone tractavit, Latinis litteris mandare. Græca Latine reddere; in Latinum convertere; de Græcis latine dicere, in Latinum transferre; Latino sermoni, Latinæ consuetudini tradere. 2. Eam rem varie interpretabantur homines, _les hommes interprétaient différemment cette action_. Eam rem alii alio trahebant; alii civile id rebantur, quidam ad sævitiam trahebant; ea res non uno modo ab omnibus accepta est, aliis in superbiam vertentibus, ac per ambitionem factam memorantibus, aliis benignius interpretantibus; res accepta aspere a plerisque omnia prave æstimantibus, in deterius referentibus, in deterius recta detorquentibus, mollius contra ab aliis, ex indole mitiore, facta æstimantibus. Cf. Accipio in bonam _vel_ malam partem. USUS: Legum, verborum vim interpretari. Interpretari voluntatem alicujus ex facto. Dicta male, _vel_ mitiorem in partem interpretari. Neque recte, an perperam, interpretor, _est-ce bien, est-ce mal? Je ne me prononce pas_. INTERPUNCTĬO, ōnis, _Signe de ponctuation_. SYN. Interpunctum, interductus. USUS: Res parvæ prope in singulis litteris, atque interpunctionibus verborum occupatæ. INTERPUNCTUM, i, n. _Pause_, _signe de ponctuation_. SYN. Interpunctio, distinctio. USUS: Interpuncta verborum. INTERPUNCTUS, a, um, _Ponctué_. SYN. Distinctus. USUS: Interpuncta alias et distincta intervalla orationis delectant. INTERQUĬESCO, is, quĭēvi, quĭētum, ere, n. _Se reposer de temps en temps_. SYN. Requiesco. ADV. Paulum. INTERREGNUM, i, n. _Interrêgne_. SYN. Tempus, quo rege vacat regnum, dum novus creetur. USUS: Res ad interregnum spectat, venit, deducta est. INTERREX, rēgis, m. _Interroi_. SYN. Qui demortui regis locum tenet. USUS: Interregem facere, creare, eligere, prodere. INTERRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Interrogation_, _question_. EPITH. Interrogationes captiosæ, fallaces, faciles, aptæ, paucissimæ, stultissimæ. INTERRŎGĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite interrogation_. EPITH. Interrogatiunculæ angustæ, minutæ. USUS: Cato minutis interrogatiunculis, quasi punctis, quod proposuit, effecit. INTERRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Interroger_. SYN. Quæro, percunctor, rogo, requiro, sciscitor, rogito. PHRAS. Multis eum interrogavi, _je l’ai longuement interrogé_. Interrogando ursi, quæsivi de eo, quid egisset; requirebam ex eo, sciscitabar; captioso etiam interrogationis genere utebar; percontabar sollicite, rogitabam, nihil tamen percontationibus ex eo exsculpere poteram. USUS: Interrogari ab aliquo de aliqua re. INTERRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Rompre par le milieu_, _briser_; _interrompre_. SYN. Interpello, dirimo. USUS: Pontem interrumpere. Amicitiam interruptam instaurare. Interruptis ac morientibus vocibus. INTERRUPTĒ, _D’une manière coupée_. )( Continenter. SYN. Intercise, incisim. INTERSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Couper par le milieu_, _détruire_. USUS: Pontem ei a tergo interscindi jussit. INTERSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire entre deux lignes_. USUS: In litteris tuis aliquid interscripsi. INTERSĔCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper par le milieu_. SYN. Seco. INTERSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Fermer_, _enclore_. USUS: Urbem vallo intersepire. INTERSEPTUS, a, um, _Bouché_, _interdit_. SYN. Interclusus, obstructus, vallatus, munitus. USUS: Iter ad gloriam nemini est interseptum. INTERSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_. SYN. Respiratio. USUS: Æqualibus interspirationibus uti. INTERSUM, es, fŭi, esse, n. _Être présent_. SYN. Adsum. )( Absum. USUS: 1. Consiliis, in consiliis aliorum interesse. Ipse interfui, præsens vidi. 2. Intercedo, _être placé entre_. Inter eos Tiberis et pons interest. Cf. Præsens, Coram. INTERTRĬMENTUM, i, n. _Usure_, _dommage_. SYN. Detrimentum. INTERTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _émotion_. USUS: Animi interturbatio. INTERTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _inquiéter_. SYN. Valde turbo. INTERVALLUM, i, n. _Séparation_, _intervalle_. SYN. Spatium, discrimen. EPITH. Infinitum, longum, majus, minimum, perlongum, latum, tantum; intervalla æqualia, certa, distincta, interpuncta, dupla et tripla, imparia, modica, multa, reliqua, sesquialtera. USUS: 1. Temporum locorumque intervallo longo disjuncti sumus. Dolor si longus, est levior, dat enim intervalla et relaxat. Intervalla vocis, sonorum in loquendo. 2. Temporis spatium, _intervalle (de temps)_. Tanto intervallo ad te revisi. Longo intervallo te non vidi. Atticismus mihi ex intervallo regustandus est. Cf. Spatium. INTERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Venir à l’improviste_. SYN. De improviso venio, incurro; intercedo, intersum. USUS: Vereor, ne molesti quidam loquentibus nobis interveniant. Casu interventum est. INTERVĔNTOR, ōris, m. _Visiteur_. USUS: Vacuo ac ab interventoribus liberiore die. INTERVENTŬS, ūs, m. _Arrivée imprévue_. SYN. Inopinatus adventus. USUS: Interventu ejus et interpellatione jurgium discussum est. INTERVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Soustraire_, _détourner_; _dépouiller_, _frustrer qqn de qqch_. SYN. Præripio, intercipio. USUS: Dona, pecunias, ædilitatem intervertere alicui atque ad se transferre. INTERVĪSO, is, ere, a. _Aller voir_, _visiter_, _rendre visite_. SYN. Inviso. ADV. Crebro. Cf. Viso. INTESTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui ne peut témoigner (en justice)_. SYN. Qui nec testem agere, nec testimonium facere potest. USUS: Homo sacer, sceleratus et intestabilis. INTESTĀTO, _Intestat_, _qui n’a pas testé_. SYN. Nullo facto testamento. USUS: Intestato mortuus est. INTESTĀTUS, a, um, _Qui n’a pas fait de testament_. SYN. Intestato mortuus. INTESTĪNUM, i, _sæpissime_: INTESTĪNA, orum, n. pl. _Intestins_, _entrailles_. SYN. Ilia, viscera. EPITH. Medium. USUS: Graviter ex intestinis laborabam. Tum adstringentibus se intestinis, tum relaxantibus. INTESTĪNUS, a, um, _Intérieur_, _domestique_. SYN. Domesticus, interior. )( Extraneus. USUS: Occultum, intestinum bellum, _guerre civile_. Intestinum, inclusum malum. Intestinus timor, dolor. INTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Tisser dans ou sur_. SYN. Contexo, interpono, implico. ADV. Prudenter. USUS: Aliquid in causa prudenter intexere, _glisser prudemment qqchose dans une cause_. Vestis coloribus variis intexta. INTĬMĒ, _Affectueusement_. SYN. Enixe, ex animo. USUS: Intime aliquem commendare. INTĬMUS, a, um, _Intérieur_, _caché_. SYN. Reconditus, arcanus, familiaris. PHRAS. Intima sua mihi concredit, _il me confis tous ses secrets_. Ad intima ejus consilia perveni; arcana omnia, abditosque sensus speculor; arcana omnia vel ipso prodente cognosco; arcana ejus omnia elicio. Intimus sum ejus consiliis; nihil consiliorum ejus me latet. Cf. Arcanus, USUS: 1. Intimi sensus animi, consilia intima. Ex intima arte et philosophia multa disputavi. 2. Domesticus, familiaris, _intime_. Antonius Clodio intimus. Est in meis intimis. Tectissimus ad alienos, intimis apertior sum. INTINGO, is, tinxi, tinctum, ere, a. _Tremper dans_. SYN. Madefacio, humecto. INTŎLĒRĀBĪLIS, e, gen. com. _Intolérable_, _insupportable_. SYN. Non ferendus, intolerandus. )( Tolerabilis. ADV. Admodum. PHRAS. Intolerabilis est ejus arrogantia, _son orgueil est intolérable_. Res est indigna, acerba et omnibus intoleranda; immensa est ejus, nec ferenda insolentia. Quis hominem cum ea superbia et insolentia ferat? USUS: Dolor, fœditas intolerabilis. INTŎLĔRANDUS, a, um, _Intolérable_. SYN. Intolerabilis. USUS: Intoleranda licentia. INTŎLĔRANS, antis, omn. gen. _Qui ne peut supporter_. SYN. Impatiens, impotens. USUS: Corpora laboris intolerantissima. Cf. Impatiens. INTŎLĔRĀNTER, _D’une manière insupportable_. SYN. Insolenter. USUS: Intoleranter dolere, se jactare. INTŎLĔRANTĬA, æ, f. _Insolence_, _tyrannie insupportable_. SYN. Insolentia. USUS: Hæc non privati insania sed regis intolerantia est. INTŎNO, as, ŭi, ātum, are, a. _Tonner_; _crier avec force_. SYN. Tono, sono. USUS: Hesterna concione vox ejus intonuit. INTONSUS, a, um, _Qui n’est pas tondu_. )( Tonsus. Coma intonsa, _longs cheveux_. INTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Brandir_, _lancer contre_. Immitto, jacio, jaculor. USUS: Telum, calumniam intorquere in aliquem. INTRA, _A l’intérieur_, _dans_. SYN. Inter, in interiore parte. USUS: 1. Intra muros. Hæc intra decem annos sunt gesta. 2. Minus quam necesse sit, _au-dessous de_. Intra modum loqui. Epulamur non modo non contra legem, sed etiam intra legem. INTRACTĀTUS, a, um, _Indompté_. USUS: Equus intractatus, indomitus. INTREMO, is, ŭi, ere, n. _Trembler_. SYN. Tremo. INTRĔPĬDĒ, _Sans trembler_. SYN. Sine pavore, audacter, posito metu. INTRĔPĬDUS, a, um, _Intrépide_. SYN. Impavidus, timore solutus. Cf. Audax. INTRĪCO, as, avi, atum, are, a. _Embarrasser_, _embrouiller_. )( Extrico. Cf. Implico. INTRO, _A l’intérieur_. USUS: Ire, ferre intro. INTRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Entrer_. SYN. Introeo, ineo, subeo, ingredior, accedo. )( Exeo. ADV. Penitus. PHRAS. Tu meam domum intrare ausus es? _Quoi! vous osez entrer dans ma maison?_ Tu meas ædes accedere; tu vestigium in ædes facere; tu intro te conjicere ausus es? Tu eo pedem inferre; tu vestigium ibi ponere; eo te inferre; pedem ibi ponere ausus es? Cf. Ingredior. USUS: Intrare limen, domum, regnum. In alicujus familiaritatem intrare. Cf. Ineo. INTRŌDŪCO, is, duxi, ductum ere, a. _Introduire_. SYN. Induco, facio, adduco, fingo. USUS: Consuetudinem, ambitionem in urbem introducere. Illum reprehende, qui initium introduxit. Introducere aliquem loquentem. INTRŌDUCTĬO, ōnis, f. _Introduction_. USUS: Adolescentum nobilium introductiones judicibus pro præmio fuere. INTRŎĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Entrer_. SYN. Intro. )( Exeo. ADV. Honeste. USUS: In urbem, in vitam introire. Cf. Intro, Ingredior. INTRŌFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, v. anom. a. _Porter dans_. USUS: Lectica introferri solitus est in urbem. INTRŎĬTŪS, ūs, m. _Entrée_. SYN. Aditus. EPITH. Apertus, clandestinus, desertus, nocturnus, primus. USUS: 1. Ad omnes portas et introitus armatos homines opponit. 2. Ingressio, initium, _commencement_. Hic sit introitus defensionis. INTRŎMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Introduire_. )( Emitto. USUS: Limen patefactum est, ut intromissus me in lecto trucidaret. INTRORSUM _vel_ INTRORSUS, _Au dedans_, _à l’intérieur_. USUS: Introrsum turpis, _foncièrement vicieux_. INTROSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. et n. _Regarder dans_, _examiner à fond_. SYN. Inspicio. ADV. Penitus. USUS: Agite, inferte oculos in curiam, introspicite omnes reipublicæ partes, perspicite omnium mentes. Cf. Considero. INTRŌVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler au dedans_, _faire entrer_. SYN. Accerso, advoco. )( Evoco. INTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser par force_, — se, _s’imposer_. USUS: Ipse se inferebat, intrudebat. Cf. Implico, Interpono. INTŬĔOR, ĕris, tŭĭtus sum, eri, d. _Regarder_. SYN. Video, contueor, contemplor, aspicio. ADV. Acriter, bene, paulisper, studiose. PHRAS. Hic mos est hominum, ut in repentinis adversisque casibus cœlum intueantur, _c’est la coutume des hommes, quand il leur arrive quelque malheur, de regarder le ciel_. Ut si quid præter opinionem et contra voluntatem accidit, cœlum suspiciant, aspectent; ad cœlum spectent, oculos tollant, aciem oculorum intendant. 2. Immotis oculis me intuetur, _il me regarde fixement_. Aciem in me intendit, exacuit, exercet; oculos in me defigit; hæret in vultu meo; oculos a vultu non movet. Cf. Aspicio. USUS: Intuebamur, nec tuendi satietas nos capere poterat. Intueri aliquid oculis, animo complecti. Animo aliquem infesto, iniquo, infenso intueri. Aliquid acriter intueri. Cf. Video. INTŬMĔO _vel_ INTŬMESCO, is, tŭmŭi, ere, n. _S’enfler_. SYN. Inflor, in tumorem convertor. Cf. Tumeo. INTUS, _Au dedans_. )( Foris. USUS: Intus inclusum periculum, intus equus Trojanus. ĬNULTUS, a, um, _Impuni_. SYN. Impunitus. USUS: Inultum aliquid pati, relinquere. Cf. Impunitus. ĬNUNDO, as, avi, atum, are, n. et a. _Inonder_. SYN. Alluo, obruo. PHRAS. 1. Aqua inundat late omnia, _l’eau inonde au loin la plaine_. Effert aqua se alveo; alveum exit; extra alveum effunditur; littora superat, transgreditur; diffunditur unda, camposque circumjectos rigat; fluctibus terram occupat; effusus super ripas amnis campos segetesque operit. USUS: Terram inundat aqua. ĬNURBĀNĒ, _Sans élégance_, _sans esprit_. SYN. Insulse, inconcinne. ĬNURBANUS, a, um, _Incivil_, _grossier_. SYN. Insulsus, infacetus, inhumanus, inops humanitatis, ineptus, odiosus, putidus. )( Urbanus. Cf. Ineptus. ĬNŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler sur_, _graver_, _imprimer_; _imprimer (une tache)_, _appliquer_, _imposer_. SYN. Infligo, imprimo. USUS: Æternas alicujus nomini maculas, famam superbiæ alicui, dolorem ossibus et cineri alicujus inurere. Censoriæ severitatis notam alicui inurere. Odium inustum penitus hominum mentibus. ĬNŪSĬTĀTĒ, _Contre l’usage_. SYN. Insolenter. ĬNŪSĬTĀTUS, a, um. _Inusité_. SYN. In solens, inauditus, præter consuetudinem novus. )( Usitatus. USUS: Inusitata sunt, prisca fere et vetusta, ac ab usu quotidiani sermonis intermissa. Ecquid in rebus inusitatis Græcorum more verbis etiam utamur inauditis. Cf. Insolitus, Novus. ĬNŪTĬLIS, e, gen. com. _Inutile_. SYN. Ad nullam rem utilis, ad nullam partem utilis, qui nulli usui est. )( Utilis. ADV. Summe. USUS: Perniciosus et inutilis civis. ĬNŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Inutilité_; _danger_. SYN. Damnum. ĬNŪTĬLĬTER, _Inutilement_, _en vain_. SYN. Frustra. USUS: Frustra aliquid proferre et inutiliter. Cf. Frustra. INVĀDO, is, vāsi, vāsum, ere, n. et a. _Attaquer_, _se jeter sur_. SYN. Adorior, impetum facio, involo, irruo, irrumpo, peto, vim facio, incurro in aliquem, incurso, invehor. PHRAS. Invasit hominem terror, _la frayeur s’est emparée de cet homme_. Incidit terror animo hominis; incessit hominem terror; repentino terrore perculsus est. Cf. Terror. USUS: Invadere aliquem, in alicujus nomen; in prædam. Mirus hominem furor, dolor, terror invasit. Cf. Aggredior, Impetus, Adorior. INVĂLESCO, is, lŭi, ere, n. _Se fortifier_. SYN. Novas vires sumo, corroboror, confirmor, firmior fio. USUS: Invaluit, potentius jam malum est quam ut sedari possit. Invaluit adeo ejus audacia, et vetustate corroborata est. Cf. Cresco. INVĂLĒTŪDO, ĭnis, f. _Indisposition_, _mauvaise santé_. SYN. Valetudo infirma. USUS: Invaletudine tua valde commoveor et conturbor. INVĂLĬDUS, a, um, _Faible_, _malade_. SYN. Infirmus. USUS: Invalidi milites. Cf. Debilis, Infirmus. INVECTĬO, ōnis, f. _Importation_. )( Exportatio. USUS: Rerum, quibus abundamus, exportatio, quibus egemus, invectio. INVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Amener_, _importer_. SYN. Importo. ADV. Acerbius, aperte, asperius, contumeliosius, copiose, graviter, liberius, paratius, petulanter, rhetorice, vehementius. USUS: 1. Pecuniæ in ærarium invectæ. Quemcumque casum fortuna invexerit, feram. 2. Insurgo in aliquem, objurgo, _se jeter_, _s’emporter contre qqn_. Acerbe in aliquem invehi, maledicere, insectari. Vehementius in illum nugatorem invehebat. Invehens in Catonem Cæsar. Cf. Objurgo. INVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Trouver_. SYN. Reperio, deprehendo, pervestigo, nanciscor, excogito. ADV. Acute, plane, sapientius, subdole, versute. PHRAS. Plerasque artes Græci invenere, _les Grecs ont inventé presque tous les arts_. Græcia inventrix doctrinarum; primi artes peperere, protulere Græci; artium plerarumque cognitionem Græcia aperuit; artium incunabula plurimarum in Græcia sunt. Cf. Excogito. USUS: Facinus, astutiam, crimen, remedium, rationem invenire et comminisci. Invenio te in culpa esse. INVENTĬO, ōnis, f. _Découverte_. Illa, quæ investigat occulta, inventio et excogitatio dicitur. INVENTOR, ōris, m. _Auteur_. SYN. Auctor. USUS: Cicero princeps et auctor copiæ verborum, inventor, compositor, architectus. INVENTRIX, īcis, _Celle qui découvre_. Inventrix et magistra legum Philosophia, _la Philosophie est la mère des lois_. INVENTUM, i, n. _Découverte_. EPITH. Probabile, necessarium, antiquis divinum. USUS: Tot artes, tot scientiæ, tot inventa. Eorum inventis et legibus omnem rempublicam constitutam habemus. INVĔNUSTUS, a, um, _Qui est sans beauté, sans grâce_. USUS: Quod proposuit, explicat expedite non invenustus auctor. INVĔRĒCUNDUS, a, um, _Impudent_. SYN. Impudens, non verecundus. )( Verecundus. USUS: Inverecundum animi ingenium possidet. Cf. Impudens. INVERSĬO, ōnis, f. _Ironie_. SYN. Ironia. USUS: Inversio verborum. INVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Retourner_, _changer_. SYN. Immuto, verto, perverto. USUS: Pompeius totum nobis negotium invertit. Quam cito se invertit. Cf. Verto. INVESTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Recherche attentive_. SYN. Inquisitio, indagatio, conquisitio veri. EPITH. Facilior, propria. INVESTĪGĀTOR, ōris, m. _Investigateur_. EPITH. Acer et diligens. USUS: Varro diligentissimus investigator antiquitatis. INVESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Rechercher attentivement_. SYN. Exquiro, indago, scrutor, perscrutor, perquiro, persequor, vestigiis odoror. ADV. Diligentius. USUS: Perquirere, patefacere, investigare conjurationem. Cf. Indago, Quæro. INVĔTĔRASCO, is, ere, n. et a. _Item_: INVĔTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Vieillir_, _s’affaiblir avec le temps_. SYN. Consenesco. USUS: Nihil inveterascere, nihil exstingui, nihil cadere debet eorum, in quibus beata vita consistit. Inveteravit jam ea opinio. Macula hæc insedit, et inveteravit in nomine populi Romani. Inveterata nostra amicitia. INVĔTĔRĀTĬO, ōnis, f. _Maladie invétérée_. USUS: Ut in corporibus inveteratio ægre pellitur, sic in animis perturbatio. INVĬCEM, _Tour à tour_, _mutuellement_. SYN. Mutuo, vicissim. USUS: Totos dies eramus simul invicem. INVICTUS, a, um, _Invincible_. SYN. Qui vinci non potest, inexpugnabilis, insuperabilis. )( Devictus. USUS: Quibus viris respublica invicta stat? nomen invictissimi imperatoris consecutus. Animi excelsi atque invicti magnitudo, Cf. Fortis, Facta egregia. INVĬDENTĬA, æ, f. _Sentiment de jalousie_. )( Misericordia. USUS: Invidentia est ægritudo suscepta propter alterius res secundas, quæ nihil nocent invidenti. Cf. Invidia. INVĬDEO, es, īdi, isum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Porter envie_. SYN. Alienis bonis mœreo. )( Faveo. ADV. Aperte, maxime, obscure, occulte, paululum, vehementer, valde, sane. PHRAS. Multi mihi invident, _bien des hommes me jalousent_. Sunt, quos meus in hac republ. splendor offendat, lædat, pungat, angat, sollicitet, afficiat, urat, torqueat, excruciet, gravius afficiat. Non desunt, quos mea dignitas, mea amplitudo male habeat; quibus dolori sit meus honor. Florere me dignitate, existimatione, honore; tantum honoris mihi haberi nonnulli moleste, graviter, acerbe, ægre, iniquo animo, non satis æquo animo ferunt. Angit animos quorumdam hic splendor meus; sollicitos habet quosdam hæc dignitas mea. Valde me multorum invidia exercet; multum est mihi cum invidis negotii; novi multorum animos in me malevolentia suffusos; invident multi mihi, mordent clanculum. Cf. Invidus. USUS: Alterius honori, virtuti, fortunis præstantibus et florentibus invidere. INVĬDĬA, æ, f. _Jalousie_, _envie_; _haine_, _malveillance_. SYN. Malevolentia, offensio. EPITH. Aliena, communis, detestanda, falsa, imbecilla, iniquissima, inveterata, justissima, magna, par, popularis, recens, senatoria, singularis, summa, tribunitia, vehemens. PHRAS. 1. Invidiam alicui conflare, _rendre quelqu’un odieux_. Invidiam alicui concitare, commovere, facere, parare; in invidiam rapere, vocare, adducere; invidiam facti conferre in alterum; invidia gratiæ externæ onerare aliquem; lacerare invidia clarissimum quemque; invidiæ mactare. 2. Invidiam incurri, _on a excité contre moi l’envie_. In invidiam veni; invidiam subii; in invidiam adductus sum; invidiam contraxi. 3. In invidia sum apud omnes, _tout le monde me jalouse_. Invidiam omnem omnium habeo, sustineo; in invidia sum; ex invidia laboro; invidia premor, flagro, conflagro, ardeo aliena. Invidia sum præcipua inter omnes. Cf. Odiosus, Invidiosus, Odium. 4. Modestia invidiam lenit, _la modération empêche l’envie_. Invidiam modestia sedat, comprimit, restinguit, exstinguit; modesta vivendi ratio multum de invidia opum deonerat; invidiam levat, liberat; efficit, ut invidia ponatur, deponatur, decedat; ut invidiæ quasi sanguis mittatur. USUS: Invidiam alicui conflare. Invidiam augere, inflammare, _exciter l’envie_. Invidiam a se transferre, _écarter de soi l’envie_. Aliena splendere invidia, _s’élever en calomniant les autres_. Disrumpi, æstuare invidia, _crever de dépit_. INVĬDĬŎLA, æ, f. _Petite jalousie_. USUS: Nescio, quid inter eos invidiolæ exortum est. INVĬDĬŌSĒ, _Par jalousie_, _par haine_. SYN. Odiose. USUS: Invidiose aliquem criminari. INVĬDĬŌSUS, a, um, _Qui excite l’envie_. SYN. Odiosus, invisus, invidiam habens. PHRAS. 1. Invidiosa est ea dignitas, _cette dignité excite l’envie_. Magnam habet ea dignitas invidiam; multorum luminibus officit; multorum luminibus obstruit ea fortunæ meæ amplitudo; invidiæ est; in invidia est ea dignitatis amplitudo; urit animos multorum dignitatis ista species. Cf. Invideo. 2. Invidiosus est multisque invisus, _il est haï de tous_. In summam plurimorum invidiam incidit; nulla fruitur hominum benevolentia; premitur odio multorum; in odio, in invidia est apud multos; pauci sunt, qui illi faveant; qui bene sint in illum animati; qui bene de illo existiment. Cf. Odiosus, Invisus. USUS: Invidiosæ possessiones. Erit hoc tibi invidiosum. Aliquis invidiosus, ac multis offensus. INVĬDUS, a, um, _Envieux_, _jaloux_. SYN. Obtrectator, niger, malevolus, lividus, iniquus, maledicus, inimicus, alienis bonis mœrens. PHRAS. Multi sunt tibi invidi, _bien des gens sont jaloux de vous_. Multi sunt tuæ laudis inimici; multos habes obtrectatores malevolentissimos; multorum de te minus commodi sermones a malevolentia profecti volitant, lacerant te, famamque tuam invidi non pauci; magna invidiæ pestis tibi imminet, in te conflata est. 2. Nunquam desunt invidi, _jamais les envieux ne manquent_. Nunquam desunt pestes quædam hominum aliena laude dolentium, alienis bonis mœrentium; ubique incurras in homines malevolos, lividos, et ad criminationem expeditos. Quis est, quem nulla unquam attigit invidia? qui invidiam non experiatur? quem non mordeat aliorum invidentia? Cf. Invideo, Invidia. INVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller à_. SYN. Cum cura et sollicitudine vigilo. PHRAS. Scito me quieti publicæ invigilare, _sachez que je veille au repos de la république_. Scito, me in speculis esse; in specula collocatum, constitutum; scito, mihi quietem publicam curæ esse; meæ curæ ac vigilantiæ esse demandatum excubare; me animo; curas meas omnes, consilia, cogitationes in tuenda quiete publica evigilare. Cf. Sollicitus. INVĬŎLĀTĒ, _Inviolablement_. SYN. Integre, incorrupte. INVĬŎLĀTŬS, a, um, _Inviolable_; _sacré_, _respecté_. SYN. Integer, incorruptus. )( Violatus. USUS: Inviolata stabit vestra amicitia. INVĪSO, is, i, um, ere, a. _Visiter_. SYN. Viso, visito. USUS: Sæpius dominam nostram invisas, rogo. Cf. Viso. INVĬSUS, a, um, _Odieux_, _haï_, _détesté_. SYN. Odiosus, quem æquo animo videre, ferre, intueri non possumus; qui in odio est apud aliquem. USUS: Quo quis callidor et versutior, hoc invisior et suspectior est. Cf. Odiosus. INVĪTĀMENTUM, i, n. _Attrait_, _charme_. SYN. Invitatio, incitamentum. EPITH. Multum. USUS: Multa habet invitamenta urbis et fori. Invitamentum afferre. Cf. Illecebra. INVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Invitation_. EPITH. Crebra, liberalis. USUS: Invitationes, adventusque nostrorum hominum. INVĪTĀTŬS, ūs, m. (_à l’abl. sing._). _Invitation._ SYN. Invitatio. USUS: Primo mea sponte, deinde invitatu tuo hoc egi. INVĪTĒ, _Non volontiers_, _malgré soi_. SYN. Repugnanter, invito. INVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Inviter_. SYN. Voco, allicio. )( Deterreo, dehortor. ADV. Aliquoties, benigne, honorificentissime, liberaliter, magnopere, passim, publice, studiose, valde, vulgo. PHRAS. Ad cœnam me invitavit, _il m’a invité à dîner_. Ad cœnam me devocavit; adhibuit ad convivium; convivam sibi esse me voluit; vocatu ejus cœnandum mihi erat apud illum; ad cœnam me vocavit; cœnam dedit; cœna me accepit. USUS: Tu invita mulieres, ego vires accivero. Quis est, qui eum tecto domoque non invitet? Invitare aliquem, et allicere præmiis ad agendum aliquid. Gloria invitari ad magna audenda. Cf. Voco. INVĪTUS, a, um, _Qui agit à contre-cœur_, _malgré soi_. SYN. Non libenter, rogatus, recusans, tergiversatus, contra voluntatem, repugnans, repugnanter, coactus, dolens, perinvitus. PHRAS. 1. Invitus illum adii, _c’est malgré moi que je suis allé le trouver_. Cum magna mea molestia illum compellavi; adversante et repugnante natura; contra voluntatem meam; cunctabundus, diuque reluctans, ac tergiversatus; prope resistens ad eum pertractus fui; ingratiis et coactus ad illum attrahendus fui. 2. Quanquam invitus, munus tamen in republica suscepi, _malgré moi, j’ai accepté une charge dans la république_. Quanquam gravatus, accessi tamen ad rempublicam; quanquam abhorrerem reipublicæ tractationem, quanquam mihi nihil inimicius, nihil molestius forensi illo strepitu, tamen, ingratiis licet meis, in has quotidianas dimicationes me obtuli; non sine aliqua molestia et resistenti similis dignitatem eam admisi; commovebat equidem oblato eo honore, onusque impositum fremens mœrensque accepi; extorquendum erat invito, atque ingratiis, ut honorem eum admitterem; prope resistenti munus id injunctum est; ad honoris ejus insignia frontem cum adducerem, vultum averterem, jugum tamen ad extremum, quanquam invitus, recepi. Cf. Abhorreo, Nolo. USUS: Invitus, per vim et imperium feci. Sapiens nihil facit invitus, dolens, coactus. Eæ molestiæ, dudum enim circumrodo, invito devorandæ sunt. INVĬUS, a, um, _Inaccessible_, _inabordable_. )( Pervius. USUS: Invii saltus. INVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _invoquer_. SYN. Imploro. USUS: Lucinam in pariendo invocant. Sociorum subsidium invocare. Cf. Imploro. INVŎLĀTŬS, ūs, m. (_à l’abl. sing._). _Vol._ SYN. Volatus avium. INVŎLO, as, avi, atum, are, a. _Se jeter sur_, _attaquer qqn_. SYN. Invado. USUS: Involare in aliena. Cf. Impetus. INVŎLUCRUM, i, n. _Enveloppe_. SYN. Integumentum. EPITH. Involucra multa. USUS: Multis simulationum involucris tegitur, et quasi velis quibusdam obtenditur hominis natura. Clypei involucrum. INVOLVŌ, is, vi, vŏlūtum, ere, a. _Envelopper_. SYN. Circumplico. )( Evolvo. USUS: Litteris me involvo. Virtute sua se involvere. Occulta, involuta, latentia aperire. Videbam pacis nomine involutum fore bellum. INVULNĔRĀTŬS, a, um, _Qui n’a reçu aucune blessure_. SYN. Integer, inviolatus. )( Vulneratus. IPSE, a, um, _Même_; _ce_, _cet_; _lui-même_. )( Alter. USUS: Illo ipso tempore. Ille ipse Cæsar. Decem ipsos dies ibi fui. Istud ipsum miserrimum puto. Hoc quid sit, per se ipsum non video, sed ex sequentibus. ĪRA, æ, f. _Colère_. SYN. Iracundia, indignatio; stomachus, excandescentia. EPITH. Acerbior, inveterata, naturalis, recens. PHRAS. 1. Atrox calumnia ad iram me concitavit, _cette atroce calomnie m’a mis en colère_. Bilem mihi movit, commovit, concivit; ad iracundiam me adduxit; stomachum mihi movit; stomachum mihi fecit; ad iram me impulit, induxit, incitavit; calumniæ indignitas movit animum, iram mihi movit, animum vehementer sollicitavit, accendit; animum exasperavit, odium exacerbavit, irritavit; iram provocavit; animum indignatione accendit atrocis calumniæ injuria, ira me implevit; iram exacuit, stomacho fuit atrocis calumniæ indignitas. 2. Gravem iram concepi, _je me suis mis fort en colère_. Iram imbibi vehementem et acerbam; ira animum cepit; ingentem molem irarum alto ex animo ciebam; exarsi graviter iracundia; excandui; stomachabar, commovebar vehementius; exarsi iracundia et stomacho; ingentes jam dudum iras in pectore volvebam; ira repente efferbui. Cf. Irascor. 3. Iram suam in aliquem effundere, _accabler qqn du poids de sa colère_. Vertere iram in aliquem, factis simul dictisque odium explere; iracundiæ in aliquem indulgere; iracundiam exercere; iracundiæ servire, obsequi, parere; iram odiumque profundere in aliquem; omne virus acerbitatis in aliquem evomere, effundere; stomachum in aliquem erumpere, fremere, sævire, furere, nec iræ modum reperire. 4. Ira jam deficit, _sa colère se calme_. Defervescit ira, remittit, decedit, abscedit; mollitur ira; deflagrat paulatim; animorum ille ardor residet; ira cadit. 5. Iram deposuit, il n’est plus en colère. Iracundiam omisit, demisit; iram repressit, sedavit, coercuit, continuit; iram expedivit; missam fecit; ex animo ejecit. 6. Iram sedavit, _il a apaisé sa colère_. Leniter permulsit iram; iras lenivit; iracundiæ faces exstinxit; impetum animi delinivit; ardorem animi compressit. USUS: Ira est libido puniendi ejus, qui videatur læsisse injuria, cum qua nihil recte, aut considerate fieri potest. Facere aliquid per iram. Iram gerere, concire, evomere. Ira incendi, ardere. Orta est inter illos ira. Ira decessit. ĪRĀCUNDĒ, _Avec colère_. SYN. Per iram, cum iracundia, cum stomacho. )( Leniter, quiete. USUS: Vehementer ago, non iracunde. Iracunde et intemperanter facere. ĪRĀCUNDĬA, æ, f. _Penchant à la colère_, _colère_. SYN. Ira, acerbitas quædam naturæ et rabies. )( Lenitas. EPITH. Bellatrix, effervescens, gladiatoria, gravior, inimica, injusta, justa, præsens, vehemens, utilis. USUS: Aliquem ad iracundiam adducere, _mettre qqn en colère_. Iracundia et stomacho effervescere, efferri, inflammari, ardere, furere, _être enflammé par la colère_. Iracundiam exercere; iracundiæ servire, obsequi, parere, _céder à la colère_. Iracundiæ resistere, _résister à la colère_. Iracundiam continere, _contenir sa colère_. Iracundiam omittere, dimittere, _éviter la colère_. Iracundiam sedare, _se calmer_. ĪRĂCUNDUS, a, um, _Qui se met facilement en colère_, _irascible_. SYN. Qui facile et cito irascitur, proclivis ad iram, irritabilis. PHRAS. 1. Natura iracundus est, _il est naturellement irascible_. Animi quodam impetu dolori fere et iracundiæ paret; summa est naturæ acerbitate; nullum animo spatium dat, nec indignationem intra se premit, aut continet, sed ira ac cupiditate, pessimis consultoribus, grassatur; ingenio præceps in iram est; ægritudinem animi non facile dissimulat; præcipitis in iram animi est; iræ potens non est; iram nec premere novit, nec tenere; iracundia illi præfervida; natura præceps in iram; iram in promptu gerit; natura stomachosior est, et facile excandescit. Cf. Ira. 2. Natura non adeo iracundus sum, _je ne suis pas naturellement très irascible_. Non adeo pronus, propensus ad iram sum; iræ non admodum deditus sum; juris in me parum habet ira; non admodum inclino, propendeo ad iram, ira mihi minime dominatur; alienus, remotus, intactus ab ira sum; animus is est meus, in quo nulla pars iracundiæ locum habeat, resideat. USUS: Morosi, anxii, iracundi et difficiles senes sunt. Iracundus est factus. ĪRASCOR, ĕris, rātus sum, asci, d. _S’irriter_, _se fâcher_. SYN. Incendor; ira incendor, iratus fio; succenseo; animo incitor, excandesco, stomacho et iracundia excandesco _vel_ effervesco. ADV. Admodum, facile, furenter, justius, occulte, omnino, temere. PHRAS. 1. Non facile irascor amicis, _je ne me mets pas facilement en colère contre mes amis_. Non temere excandesco, commoveor, animo incitor, tametsi læsus ab amicis. Non facile indignatio oboritur, indignatione non facile accendor, non facile stomacho effervesco, iram gero in amicos; etiam in stomacho ridere soleo. 2. Irascor etiamnum, _je suis encore en colère_. Iracundias adhuc recentes habeo; ira etiamnum, et tacita indignatio animum stimulant; necdum ira resedit; nondum ira mihi cecidit; nondum deflagrarunt conceptæ in hominem iræ; frustra indignationem premo; frustra animi ægritudinem dissimulo; clausæ etiamnum aures sunt obstrepente ira; nondum rabies consedit; suis adhuc ardet ignibus concepta indignatio. Ardet adhuc ira et dolore animus; erumpere adhuc ira gestit et in nefarium hominis caput effundi; non mediocri etiamnum incedo iratus iracundia; adhuc totus in fermento sum. 3. En, ut irascitur homo improbus! _Voyez, comme ce drôle se fâche!_ En, ut ira implacabilis implicat animum; en, ut in rabiem ira degenerat; ut exardescit homo improbus iracundia! quam commotus, quam incensus est! ut ira inflammatus est, ut excandescit, ut furit, ut stomachatur! En, quis furor hominem invasit! qua ira, quo furore percitus, quam irato animo, quam percito agit omnia! En, quæ hominem intemperies agitat! Vide, ut stomacho effervescat; ut iracundia efferatur, inflammetur, ardeat, excandescat! ut vultum adducat, supercilia contrahat, ut scintillet oculis, spumet ore, rabiem furoremque toto pectore anhelet? En quas animo iras ingentes concipiat! ut ira ac dolore confusus, præceps amentia feratur! ut bile turgeat ac intumescat! ut iram animo capere vix possit! USUS: Peripatetici virum negant esse, qui nesciat irasci. ĪRĀTUS, a, um, _Irrité_. SYN. Incensus, ira incensus; iracundia percitus, incitatus, inflammatus; in aliquem infestus, infensus; qui animo alieno et averso est ab aliquo. )( Propitius. ADV. Dissimulanter, merito. PHRAS. Illud iratus dixit, _il a parlé étant en colère_. Ira incensus; animo irato et percito; incensus odio; iracundiæ permittens dominatum animi; ira flagrans, occæcatus, tumens; impotens iræ in eas contumelias erupit; irarum plenus; ira infensus; efferatus odio; ira motus, victus, percitus; ardens ira; furens, inflammatus ira; accensus ira tam inclementer locutus est; elatus iracundia sic stomachum erupit. USUS: Irati proprium est cupere, a quo læsus videatur, ei quam maximum dolorem inurere. Iratum proprie dicimus, exisse de potestate. Cf. Ira, Irascor. ĪRŌNĬA, æ, f. _Ironie_. SYN. Inversio, dissimulatio, dissimulantia. USUS: Licenter usus est dissimulatione, quam ironiam Græci vocant. IRRAUCĔO, es, ausi, ere, n. _S’enrouer_. SYN. Raucus fio. USUS: Æsopus, si paulum irrauserit, ridetur. IRRĔPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Irréparable_. USUS: Tempus irreparabile. IRRĒPO, is, psi, ere, n. _Ramper vers_; _se glisser_, _s’insinuer_. SYN. Adrepo, obrepo, influo, illabor. USUS: In gratiam, familiaritatem, in sensus alterius, in testamenta irrepere. Credulitas in optimi cujusque mentem facile irrepit. IRRĒTĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Embarrasser_; _captiver_. SYN. Implico, illaqueo, impedio laqueis. USUS: His se erratis irretiit ætate improvida. Disputationum laqueis aliquem irretire. Irretitus odio bonorum omnium. Adolescentulos illecebris corruptelarum irretire. Cf. Implico. IRRĔTORTUS, a, um, _Qu’on ne détourne pas_. SYN. Rectus. USUS: Oculo irretorto aliquem spectare. IRRĔVŎCĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on ne peut rappeler_. USUS: Ætas irrevocabilis. IRRĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. et a. _Se moquer_. SYN. Derideo, rideo. ADV. Facete, turpiter, maxime. PHRAS. 1. Hominem irrident omnes, _tous se moquent de cet homme_. Est ejusmodi, quem omnes per risum ac jocum contemnant; cujus levitati ac imprudentiæ illudant omnes; quem pueri sectentur, et derideant; qui irrisionibus omnium sit subjectus; qui ludibrium sit cæterorum; qui ludibrio sit omnibus; quem omnes eludant, ludificentur; qui in ora hominum pro ludibrio abeat; quem omnes ludibrio habeant; qui risui sit omnibus; qui omnibus civibus spectaculo sit; per ora hominum traducatur; cui convitium facere, quem ludibrio lædere, in quem ea dicere, quibus totus explodatur, impune quisque audeat; qui ostentui, deridiculo sit omnibus; quem pro ridiculo ac delectamento habeant cæteri: omnes illum idoneum arbitrantur, quem ludos faciant; quem albis dentibus derideant; quem deridendum propinent; quem deridiculi gratia indignis modis ludificent. 2. Ille ipse præbet ansam irridendi sui, _il prête lui-même le flanc à la moquerie_. Sese ipse deridendum propinat; risui, ludibrio sibilisque aliorum os præbet, sese offert, objicit. USUS: Irridens insontes, olim vicissim irridebitur. Cf. Explodo. IRRĬGĀTĬO, ōnis, f. _Irrigation_. USUS: Agrorum irrigationes. IRRĬGO, as, avi, atum, are, a. _Arroser_. SYN. Rigo. USUS: Ægyptum Nilus irrigat. IRRĬGŬUS, a, um, _Arrosé_. SYN. Quod facile irrigari potest. USUS: Hortus irriguus. IRRĪSĬO, ōnis, f. _Moquerie_. SYN. Ludibrium. USUS: Cum irrisione audientium imitari militem gloriosum. IRRĪSOR, ōris, _Moqueur_. USUS: Irrisores orationis. IRRĪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Irritable_, _susceptible_. SYN. Iracundus, qui facile irritatur, et accenditur. IRRĪTĀMENTUM, i, n. _Stimulant_, _aiguillon_. USUS: Certaminum irritamentum. IRRĪTĀTĬO, ōnis, f. _Stimulant_. USUS: Animorum irritatio. IRRĪTO, as, avi, atum, are, a. _Irriter_, _aigrir_; _exciter_. USUS: Irritare et lacessere aliquem. Cf. Excito. IRRĬTUS, a, um, _Sans effet_, _inutile_, _vain_, _stérile_. SYN. Vanus, inanis. )( Ratus. PHRAS. 1. Irritus fuit omnis labor meus, _tout mon travail a été inutile_. Quæ gesseram, concidere omnia; ad nihilum recidere; ad irritum cecidere; vana atque irrita evasere. Labor meus omnis in irritum redactus est. 2. Spes irrita fuit, _cette espérance a été vaine_. Incisa spes erat; spes erat in irritum redacta, ad irritum spes cecidit; spes ea luxuriaverat, et vana evaserat; vana atque irrita ea spes fuit. 3. Acta mea irrita declaravit senatus, _le sénat a annulé tous mes actes_. Acta mea senatus rescidit, irrita fecit, irrita esse jussit, sustulit, radicitus evellit, dissolvit, infirmavit, labefactavit, evertit, subvertit. Cf. Frustra, Labor inanis. USUS: Irritum et infectum facere aliquid. Testamentum irritum. IRRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Condamnation_. USUS: Irrogatio mulctæ. IRRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Imposer_, _infliger_, _decréter_. SYN. Legem fero, constituo. USUS: Irrogare leges, pœnas, mulctam. IRRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, n. et a. _Se précipiter sur_, _attaquer_. SYN. Irruo, invado. )( Erumpo. ADV. Æquabiliter, temere, cursim; derepente, effrenatius, extrinsecus, improviso. PHRAS. Irrumpere in latus hostium, _attaquer l’ennemi en flanc_. In cornua impressionem facere, irruptionem facere; impetum, vim facere; irrumpere cornua; permittere se in medios hostium cuneos; incursu petere; impetu oppugnare nuda peditatu cornua, incursionem in dextrum latus facere. Cf. Impetus. USUS: Hostis in castra irrupit. Invidi in meas fortunas irrupere. Cf. Impressio. IRRŬO, is, ŭi, ere, n., _nonnunquam_ a. _Se jeter sur_; _attaquer_. SYN. Impetum in aliquem facio, invado, in aliquem me permitto, irrumpo. USUS: In alienas possessiones irruit. Cf. Impetus, Adorior, Invado. IRRUPTĬO, ōnis, _Irruption_. SYN. Incursio. )( Eruptio. USUS: Irruptionem facere. Cf. Irrumpo. IS, ĕa, id, _Ce_, _cet_. SYN. Ille, talis. USUS: Is tu vir es; neque enim is eras, qui, etc. ISTE, a, ud, _Celui-ci_, _celle-ci_. USUS: Atque ego ex istis sæpe audivi. ISTHIC, _Ici_, _là, (sans mouv.)_. USUS: Ubi malis esse, quam isthic? ISTHINC, _D’ici_, _de ce côté_. USUS: Qui isthinc veniunt. ISTĬUSMŎDI, _De cette manière_, _de cette sorte_. USUS: Delectantur disputationibus istiusmodi. ISTHUC, _Là (avec mouv.)_. SYN. Istud. USUS: Idem isthuc dicunt, quod dictum a te est. ĬTA, _Ainsi_. SYN. Sic, ita enimvero, præclare, certe, sicut dicis, dici aliter non potest, vero quidem, admodum, ut maxime, næ, profecto. USUS: 1. Ita est; ita censeo. 2. Valde, _fort_, _très_. Simulacra quidem præclara, sed non ita antiqua. 3. Adeo, _tellement_, _ainsi_. O Dave, itane contemnor abs te! ĬTĂQUE, _C’est pourquoi_. SYN. Idcirco, quam ob rem. USUS: Itaque ex me quærunt. ĬTEM, _De même_, _pareillement_. SYN. Similiter, etiam, quoque, non minus. USUS: 1. Solis defectiones itemque lunæ. 2. Ita, sic, _comme_. Fecisti item, uti prædones solent. Si e meo capite natus sis item, ut aiunt Minervam. 3. Vicissim, _à mon tour_. Tu meas epistolas concerpito, ego item tuas. ĬTER, ĭtĭnĕris, n. _Route_, _chemin_. EPITH. Alienum, devium, difficillimum, festivum, flexuosum, gloriosum, ineptum, longum, medium, molestum, necessarium, nefarium, reliquum, simplex, solemne, subitum, totum, tritum, tutum, verum, PHRAS. 1. Iter aliquo suscipere, _faire route pour quelque endroit_. iter aliquo apparare, suscipere, petere, habere, ingredi, facere, dirigere, convertere, maturare; itineri se committere; committere se viæ; in viam se dare; iter aggredi. Cf. Proficiscor. 2. Iter prosequi, _continuer son chemin_. Pergere iter cœptum; iter insistere; cursum perseverare, _seu_ exsequi; iter conficere. 3. Iter suum suspendere, _s’arrêter_. Iter supprimere; profectionis consilium abjicere, omittere, dimittere; itinere desistere. 4. Iter molestum habui, _avoir une route ennuyeuse_. Iter conficiebam æstuosa et pulverulenta via; profectio ea fuit, in qua et luctandum mihi cum tenacissimo sabulo et vestigiis cedente, et cum via inepta, qua ægre moliuntur pedes. Iter parum commode explicui, iniquitate locorum viæ errores ubique implicante. 5. Romam iter mihi faciendum est, _il me faut aller à Rome_. Roma mihi terrestri itinere petenda est; longum iter graveque instat. Italia percursanda, emetienda, peragranda. Romam terrestri itinere contendendum est. Romam iter suscipiendum, pedibusque conficiendum. Cf. Proficiscor. USUS: Iter gubernare, _diriger un voyage_. Iter equo, pedibus conficere, _voyager à pied, à cheval_. Iter alio flectere, _se détourner de sa route_. Iter impedire, intercludere, _empêcher un voyage_. Iter belle processit, _le voyage fut heureux_. ĬTĔRĀTĬO, ōnis, f. _Répétition_. SYN. Geminatio, repetitio, redintegratio. ĬTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Faire une seconde fois_, _répéter_. SYN. Gemino, repeto, duplico. USUS: Verbum iterare. ĬTĔRUM, _De nouveau_. SYN. Rursum. PHRAS. Dicta iterum dicenda fuere, _je dus répéter mes paroles_. Locus ille de integro retractandus fuit; ad prius dicta redeundum mihi erat; eodem devolvi oratio debebat; ad priora reverti; priora recolere debebam; decurso jam spatio, tanquam a meta ad carceres revocanda erat oratio; novus mihi renascebatur labor; novus erat de integro exsudandus labor, et quæ dixeram, repetenda. Cf. Repeto. USUS: Iterum atque iterum te rogo. Iterum ac tertium consul. ĬTĬDEM, _De la même manière_, _semblablement_. SYN. Similiter, pariter, item. USUS: Vinctus itidem a Saturno filius. Cf. Item. ĬTĬO, ōnis, f. _Action d’aller_. SYN. Iter, itus, incessus. USUS: De obviam itione faciam, ut suades. Illi domum itio concessa est ac data. Crebræ itiones, _allées et venues_. ITO, as, are, n. _Aller souvent_. SYN. Frequenter eo. USUS: Ad cænas itare. ITŬS, ūs, _Marche_. SYN. Itio. USUS: Quis noster itus, incessus, vultus? J JĂCĔO, es, cŭi, ere, n. _Être couché_. SYN. Prostratus sum, procumbo. )( Vigeo, floreo. ADV. In perpetuum, longe, obscure, sæpe et diu stratum ad pedes, sigillatim, tam diu, turpiter, valde. PHRAS. Vix erat, ubi jacerent, _il y avait à peine de la place pour se coucher_. Vix erat, ubi sternerent corpora; quo se conjicerent cui incubarent, ubi acquiescerent; vix erat, ut fusi in herba recubarent. USUS: 1. Mater diu ad pedes misere strata jacuit; mœrens jacebat in loco. 2. Negligor, _être négligé, délaissé_. Jacent litteræ, ingenia, religiones, leges, studia. Absens in tenebris, in oblivione diu jacuit, dum in lucem reipublicæ extraheretur. In sordibus et luctu jacere. JĂCĬO, is, jēci, jactum, ere, a. _Jeter_, _lancer_. SYN. Immitto, objicio, conjicio. PHRAS. Tela jacere, _lancer des traits_. Emittere, conjicere in hostem; tela effundere, intorquere, ingerere in subeuntes; missilibus incessere hostem; quidquid sors in manus dedit, jaculari, mittere in hostem. USUS: Saxa, tela jacere; jacere contumeliam, probrum, injurias; terrores, minas, periculum in aliquem jacere, denuntiare, _faire entendre_, _proférer_. Is casus me in mediam contentionem jecit. Jacere fundamenta, suspicionem, gradum, aditum ad gloriam. Cf. Conjicio. JACTĀTĬO, ōnis, f. _Jactance_, _faveur populaire_. SYN. Favor, aura popularis, ostentatio, concitatio. EPITH. Magna, inanis, modica, multa. USUS: 1. Non jactatione populari, sed dignitate et innocentia se tuetur. 2. Ostentatio, _ostentation_, _vanité_. Jactatione verborum et periculorum terrere aliquem. 3. Concitatio, _mouvement_, _agitation_. Jactatione maris fessus. Jactatio corporis exigua. Cf. Glorior, Ostentatio. JACTO, as, avi, atum, are, a. _Publier_, _vanter_;—se (_exprimé ou sous-entendu_), _se vanter_, _être fier de_. SYN. Magnifice loquor, glorior, verbis me magnum facio, gloria me et prædicatione effero, me ostento, de me prædico. ADV. Dupliciter se, gravissime, inconstanter, insolentius, intolerantius, leniter primas hastas, magnificentissime, non ita diu sumptuosius, turbide, valde, vehementius, vehementissime. Jactari facetius, gravius, immoderate, petulantius, vulgo, inique. PHRAS. Solet se insolenter jactare, _il se vante sans mesure_. Insolenter gloriari de rebus suis; res suas inflatius commemorare; de suis laudibus verbosius prædicare; plenas ostentationis voces mittere; facta sua prædicando extollere; sese verbis insolenter efferre; magnificis verbis de se suisque rebus loqui; agere suarum rerum ambitiosum ostentatorem; laudis suæ buccinatorem; sui suarumque rerum odiosum prædicatorem; agere ubique militem gloriosum, et insolentius de se prædicare; ostentare ac venditare res suas putide; nullum sui ostentandi finem facere; omnia naturæ ingeniique instrumenta ad laudis jactationem convertere; gloriæ ac existimationi suæ falsa etiam laudis commemoratione servire. Cf. Glorior, Superbus. USUS: 1. Magnifice se et insolenter de re aliqua jactare. 2. Jacio, agito, commoveo, _remuer_, _secouer_, _agiter_. Oculos, caput, cerviculam jactare. 3. Injicio, infero, _dire_, _proférer_, _répandre_. Terrorem, minas, pericula jactare. 4. Exagito, _poursuivre_. Convitiis, clamore aliquem; æquitatem multis modis jactare. Æstu, febribus, labore forensi, tempestate populi jactari. 5. Huc illuc impelli, _être ballotté_. Turbato mari jactatur navis, ventoque rapitur. JACTŪRA, æ, f. _Perte_. SYN. Damnum. EPITH. Immanis, magna, mediocris, minima, tanta, tolerabilis, turpis. USUS: Rei familiaris jacturam facere. Magna jactura pecuniæ, _vel_ in pecunia est facta. Cf. Damnum, Detrimentum. JACTŬS, ūs, m. _Action de jeter, de lancer_. SYN. Conjectus. USUS: Fulminum jactus, _action de foudroyer_. JĂCŬLĀTOR, ōris, m. _Qui jette_, _qui lance_. Qui jaculum emittit, telum mittit. USUS: Sæpe optimi juculatores errant. JĂCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Brandir_, _lancer_. SYN. Torqueo, conjicio, jacio. PHRAS. Jaculari, _frapper_, _atteindre_. Jaculo petere, ferire; jacula in hostem ingerere; telorum ingentem vim effundere, hostibus injicere. USUS: Jaculari ad metam. Cf. Jacio. JĂCŬLUM, i, n. _Trait_, _javelot_. SYN. Telum. USUS: Murum jaculo trajicere. JAM, _Déjà_, _depuis_. USUS: Jam illo tempore, cum; jam a principio belli; jam inde ab adolescentia; jam a Socrate; jam usque ab heroicis temporibus; jam, jamque pluit; jam delector. Jam vero. JAMDĬU, _Depuis longtemps_. SYN. Jampridem, jam dudum, aliquot jam per annos, multorum jam dierum intervallo. USUS: Res jamdiu gestæ. JAMPRĪDEM, _Depuis longtemps_. SYN. Jamdiu. USUS: Jam sum pridem tuus. JĀNĬTOR, ōris, m. _Portier_. SYN. Januæ custos _seu_ præfectus. JĀNŬA, æ, f. _Porte_. SYN. Ostium, aditus. EPITH. Consularis, effracta et evulsa. PHRAS. 1. Januam claudere, _fermer la porte_. Fores adducere, obserare, occludere; foribus pessulum obdere; fores firmare pessulis. 2. Januam effringere, _briser la porte_. Fores arietare; postes, limina securibus comminuere; moliri fores; foribus proterve injuriam facere; exitium ferre; impetum facere in januam; januam refringere. 3. Ad januam multi exspectant, _bien des gens attendent à la porte_. Multi assistunt ad fores; observantur vestibulo; ejus janua et vestibulum magna hominum frequentia celebratur. 1. JĀNŬĀRĬUS, a, um, _De janvier_. USUS: Calendæ Januariæ. 2. JĀNŬĀRĬUS, ii, m. _Janvier_. USUS: Mensis primus Januarius. JĔCUR, cŏris et jĕcĭnŏris, n. _Foie_. SYN. Hepar. EPITH. Nitidum, plenum, horridum et exile, optimum. USUS: Cerebrum, cor, pulmones, jecur. JĔCUSCŬLUM, i, n. _Petit foie_. JĒJŪNĒ, _D’une manière sèche_, _pauvrement_. SYN. Tenuiter, exiliter. USUS: Jejune dicere agere. JĒJŪNĬTAS, ātis, f. _Manque de_; _sécheresse (de style)_. SYN. Tenuitas. )( Ubertas, copia. USUS: Cavenda oratori jejunitas, siccitas, inopia. Verborum jejunitatem ac famem, quam uberitatem nimiam malo. JĒJŪNĬUM, ĭi, n. _Privation de nourriture_, _jeûne_. SYN. Inedia; indicta, stata a certa ciborum usu abstinentia. PHRAS. 1. (Jejunium quadragesimale, VULG.), _Carême_. Feriæ esuriales; verni jejunii quadraginta dies; jejunium quadragenum dierum; hebdomades, quæ anniversariam Christi morientis reviviscentisque memoriam præcurrunt; solemnis jejunii quadraginta dies; jejunium maximum, quadragenarium. 2. Jejunium servare, _jeûner_. Abstinere se certo ciborum usu, parciusque ac frugalius vivere; esuriales serias agere; quadraginta continenter dies vescendi voluptatem reprimere, coercere, cibis contentum inanimis; interposito quadraginta dierum jejunio corpus exhaurire; jejunium servare; inedia voluntaria se macerare; inedia, jejunio corpus affligere; gulæ ventrique bellum indicere; jejunium sancte colere; adhibere inediam; certo ciborum usu sibi intercedere; parco inopique victu corpus domare, frangere; avidum ventrem jejuniis domare, corpori cibos lautiores subtrahere; voluntariam inediam in plures dies tolerare, sustinere, proferre; corpus arctius contentiusque certorum obsoniorum abstinentia habere. Cf. Abstineo. JĒJŪNUS, a, um, _Qui est à jeun_; _sec_, _maigre_, _décharné (en parl. du style)_. SYN. Qui nihil edit, aridus, siccus, tenuis. PHRAS. Biduo jejunus sum, _je n’ai pas mangé depuis deux jours_. Biduo nihil cibi cepi; jejunum, fessumque mihi corpus est bidui inedia; biduum sine alimento traho; bidui abstinentia siccus et languens; biduo impransus, incœnatus persto; esuriales ferias ago biduum. Cf. Jejunium, Tenuis. JENTĀCŬLUM, i, n. _Déjeuner_. SYN. Cibus, qui ante prandium sumitur. JŎCĀTĬO, ōnis, f. _Plaisanterie_. SYN. Jocus, urbanitas, cavillatio. Cf. Facetiæ, Jocus. JŎCOR, aris, atus sum, ari, d. _Plaisanter_, _badiner_. SYN. Cavillor, ludo; joco aliquid dico _vel_ facio. ADV. Familiarius, humanissime, libere. PHRAS. Jocatur interdum, _il plaisante de temps en temps_. Ludit interdum, ac familiariter per risum et jocum facete cavillatur; jocos interdum cum familiaribus miscet; jocose satis ludit interdum; jocularia interdum fundit; multa ridicula dicit; salibus utitur interdum; facetiarum et urbanitatis leporibus amicos exhilarat; sales nonnunquam orationi aspergit. Cf. Nugor. USUS: Familiariter cum ipso cavillor et jocor. Homo in jocando suavis. JŎCŌSĒ, _En plaisantant_. SYN. Facete, urbane. USUS: Hominem lusi jocose satis. JŎCŌSUS, a, um, _Enjoué_, _badin_, _gai_. SYN. Facetus, urbanus. )( Serius. Cf. Facetus, Jocus. JŎCŬLĀRIS, e, gen. com. _Plaisant_, _drôle_, _risible_. SYN. Ridiculus, ludicrus. USUS: O licentiam jocularem! Cf. Ineptus. JŎCŬLĀTOR, ōris, m. _Rieur_, _plaisant_, _railleur_. SYN. Nugator, narrator facetus, ad jocandum aptus. Cf. Facetus. JŎCŬLĀTŌRĬUS, a, um, _Plaisant_, _badin_. SYN. Jocosus, festivus. USUS: Joculatoria disputatio. JŎCUS, i, m. _Plaisanterie_. SYN. Ludus, risus, facetiæ, lepor, sales, hilaritas, festivitas, cavillatio. EPITH. Comis, dignus, familiaris, ingenuus, oratorius, scurrilis, suavis. PHRAS. 1. Ex joco fecit, _il l’a fait en riant_. Per jocum, per ludum et jocum, per risum ac jocum; animi causa, joci causa, joci gratia, joco; ridiculi causa hæc facta sunt. 2. Sine joco, _sans plaisanter_, _sérieusement_. Extra jocum; remoto joco; aufer nugas, et rem serio edissere. 3. (Jocum ex re facere, VULG.), _se moquer de qqch_. In jocum vertere, trahere, convertere; rem joco accipere; in risum vertere. 4. Nemo ad jocos faciendos illo est aptior, _personne ne badine mieux que lui_. Gratiæ hominem finxerint, lepores Attici educarint, necesse est, adeo prompto est ac extemporali ad jocationes ingenio; a Gratiis videtur fictus, adeo multus est in eo lepos, adeo venustæ sermonis facetiæ; sale facetiisque omnibus antestat; oratio omnibus salibus facetiisque abundat; nihil est illo homine festivius, facetius; sermonis festivitate ingenuisque salibus nemo cum illo est conferendus; ejus festive dictis ac facetiis mire capiuntur omnes; ita scite, ita venuste, lepide, argute sermonem condit, ut audientes mira voluptate perfundat; ita facetiis valet, ut verba prope singula audientium risus consequatur; comis in eo verborum urbanitas, jocique facetiarum pleni. 5. Fugiendi obscœni verborum joci, _il faut éviter les plaisanteries obscènes_. Omnis verborum obscœnitas vitanda; abstinendum prætextatis verbis; joci ne infra soccum liberi sint ac soluti; genus jocandi illiberale ac petulans; Atellanæ fabulæ, versusque Fescennini nostro in sermone locum ne habeant. Omnis verborum lascivia procul a congressu nostro arceatur. USUS: Dicere aliquid per jocum, extra jocum. Non hilaritate, non lascivia, nec risu, nec joco, qui levitatis comes, beati sumus, nec enim ad ludum et jocum facti sumus. JŬBA, æ, f. _Crinière_. SYN. Crines leonum aut equorum collo fluentes. USUS: Equus jubam quatiens. JŬBĀTUS, a, um, _Qui a une crinière_. SYN. Juba ornatus. USUS: Jubatus draco, _serpent qui a une crête_. JŬBĔO, es, jussi, jussum, ere, n. et a. _Ordonner_, _commander_. SYN. Impero, mando, præcipio, edico, in mandatis do, mandata do, negotium do. )( Veto. ADV. Liberaliter, publice, valde, aperte. PHRAS. Rem imperas difficilem, _vous commandez une chose difficile_. Mandata das ardua, negotium das difficile; fieri, præstari a me vis, quæ vires meas exsuperant; magni negotii est, summæ difficultatis, operæ non exiguæ est, quod mandas; rem in mandatis das, quam exsequi, efficere, præstare, sustinere vix possum; jubes, ut mandata tua digeram, exsequar, persequar, conficiam, ad exitum perducam, sed ea ejusmodi sunt, quæ vires meas exsuperent; quæ in mandatis a te habeo, non istarum sunt virium. Cf. Impero, Mando, Præscribo. USUS: Jubeo te bene sperare, salvere. Populus hanc legem jussit. Senatus decrevit, populus jussit. JŪCUNDĒ, _Agréablement_. SYN. Suaviter, dulciter. USUS: In convivio comiter et jucunde fuimus. JŪCUNDĬTAS, ātis, f. _Charme_, _agrément_, _plaisir_, _gaieté_. SYN. Festivitas, lepor, hilaritas, fructus suavissimæ jucunditatis. )( Molestia. EPITH. Prima, major, multa, summa, tanta. USUS: Relaxare animum, et dare se jucunditati. Ex re aliqua jucunditatem fructumque percipere. Delectatio, tranquillitas jucunditasque animi. Hoc conducit ad vitæ commoditatem jucunditatemque. Urbani agri jucunditas. Cf. Jocus. JŪCUNDUS, a, um, _Agréable_, _gai_. SYN. Amœnus, dulcis, suavis, gratus. ADV. Magnopere, maxime, summe, vehementer. PHRAS. Jucundus erit mihi reditus tuus, _votre retour me sera agréable_. Dulcissimus erit mihi reditus tuus; omnes amœnitates in te uno habeo; gratiæ omnes tecum remigrabunt; plurimum suavitatis habebit reditus tuus; optatissimus erit reditus tuus, hilariora mihi tecum erunt omnia; adventu tuo læta mihi erunt omnia et candida. 2. Te præsente convivium jucundius erit, _si vous êtes présent le repas sera plus gai_. Te præsente non magis epulis corpus, quam animus jucundissimæ consuetudinis tuæ voluptate explebitur; tu si conviva accesseris, epulæ ipsæ plus suavitatis accipient, habebunt; quadam hilaritate conspersa erunt omnia. Tali conviva, in quo tantum leporis est, luculente hunc habebimus diem. USUS: Est mihi jucunda et grata in malis meis voluntas tua. Comes alicui carus et jucundus. Ager, conspectus, odor jucundus. Cf. Hilaris. JŪDEX, ĭcis, m. _Juge_, _arbitre_. RAD. a Jus dico. SYN. Arbiter, disceptator, animadversor, recuperator, cognitor, existimator, æstimator, censor, quæsitor. EPITH. Acer, æquus, attentus, benevolus, bonus, cupidus, durus, erectus, fortis, gratissimus, satis idoneus, immanis, iniquus, integer, iratus, juratus, misericors, nequam, obscurus, sapiens, severus, tristis, verissimus. USUS: Judicem sortiri, legere, accipere, sibi sumere, _choisir qqn pour arbitre_. Judicem alicui decernere, dare, constituere, ponere, _donner un juge à qqn_. Is mihi obvenit judex. Cf. Judico, Judicium. JŪDĬCATĬO, ōnis, f. _Action de juger, jugement_. SYN. Disceptatio, quæstio. EPITH. Comparativa, dubia, simplex. USUS: Quæstio in conjecturali eadem, quæ judicatio. JŪDĬCĀTUM, i, n. _Action de juger_. SYN. Res judicata. EPITH. Difficilius, majus, solitarium, rarius. USUS: Judicatum est, de quo jam ante sententia constituta est. Judicatum facere, _rendre un arrêt_. Judicato stare, _s’en tenir au jugement_. Judicatum solvere, rescindere, infirmare, irritum facere, negare, _casser un jugement_. JŪDĬCĬĀLIS, e, gen. com. _Judiciaire_. SYN. Forensis, pertinens ad judicium. USUS: Judiciali jure, et consuetudine. Judiciale dicendi genus. JŪDĬCĬĀRĬUS, a, um, _Judiciaire_. SYN. Judicialis. USUS: Lex, quæstio, controversia judiciaria. JUDĬCĬUM, ĭi, n. _Jugement_; _discernement_, _goût_. SYN. Judicum deliberatio legitima, cognitio, controversia causarum; _item_: Sententia, opinio, existimatio. EPITH. Acerbum, acre, admirabile, æquum, alienum, amplum, certum, civile, commune, corruptum, damnatorium, divinum, domesticum, exquisitum, gratum, grave, honestum, incertum, inclitum, infinitum, iniquum, insolitum, integrum, invidiosum, leve, liberum, singulare, sociale, stabile, usitatum. PHRAS. 1. In judicium vocare, _citer en justice_. In judicium arcessere, adducere, deducere; periculum judicii alicui intendere; in jus adducere; diem alicui dicere; in jus rapere; obtorto collo ad prætorem rapere; in jus adducere; legibus experiri; lege cum aliquo agere; jure experiri, ex jure agere cum aliquo. 2. In judicium venire, _se présenter devant les juges_. Judicio conflictari; judicio certare; jure, legibus experiri; in jus adire; vadimonium obire; descendere in ambiguam litem. 3. Judiciis iniquis vexari, _être persécuté d’arrêts iniques_. Judiciis conflictari, judicii laqueis stringi, irretiri; in majores identidem plagas incidere. 4. Judicio iniquo opprimi, _être condamné injustement_. Judicio iniquo jugulari, circumveniri; iniqui judicii procella everti; judiciis iniquissimis exsorberi sanguinem; turpi judicio vinci, condemnari; litem amittere; causam perdere, causa cadere; iniquis judiciis interire. 5. Judicium corrumpere, _corrompre ses juges_. Judicium contaminare, constuprare. 6. In judicio absolvi, _être absous en justice_. Judicio liberari, evadere, elabi. 7. Judicia non exercentur, _on ne rend plus la justice_. Judicia frigent, silent, conglaciant, conticescunt. 8. Judicia excercebat, _il remplissait les fonctions de juge_. In ea causa judex sedebat; judicium exercebat; sella posita jus dicebat; cognitionem causæ per se solus exercebat, summa æquitate res constituebat; jus petenti reddebat; arbitria de summa ei agebat, de ea controversia constituebat; judicia reddebat; jura in quoslibet distribuebat; judicium de reo legibus faciebat; sententiam ferebat. Cf. Judico. 9. Judicio vir acerrimo, _homme d’un sens, d’un discernement éprouvé_. Judicio valet, utitur optimo; judicio præstat, excellit, abundat inter omnes unus maxime. Est in eo viro mira quædam judicii præstantia, excellentia, vis, subtilitas. Multum videt vir ille judicio, si quisquam alius, gravissimo; inest in eo homine mira ingenii perspicacia. Cf. Ingenium. USUS: 1. Judicia domi conflare. Judicia calent. Judicia tollere, dissolvere, disturbare, _dissoudre le tribunal_. Judicia extrahere, comperendinare, _renvoyer un jugement à trois jours_. Judicia sistere. Judicia rescindere. 2. Opinio, sententia, _opinion_, _avis_. Tui judicii est, quid faciendum censeas. Alterius judicium exquirere. Suum judicium interponere, dicere, edere. Ferre judicium. Mutare, flectere judicium suum; alieno judicio, quam suo stare præstat. Judicio meo, _à mon avis_, _à mon sens_. Quantum quidem judicio assequi meo possum. Cf. Opinio, Sententia, Judico. Judicii extremi dies, _le jour du jugement dernier_. PHRAS. Extremus seculorum dies; dies ille formidolosus, quo universi mortales in judicium vocabuntur, totius vitæ rationem reddituri; dies ille, quo hominum corpora e somno mortis ad lucem alterius vitæ excitabuntur; dies quo ad Christi severum judicium omnes sistemur; quando ad vitam revocatis, quotquot unquam nati sunt, DEI Filius e cœlo ad judicium exercendum, sententiamque pronuntiandam descendet. Dies ab omni æternitate præstitutus quo in vitam genus humanum revocabitur, et pro se quisque apud divinum tribunal causam dicet. Dies ille novissimus, quo omnium seculorum mortui reviviscent; dies ille de omnibus annis nostris, et transacta vita sententiam laturus. Extremus volventium seculorum dies, cum animæ vita functæ rursum corpora induerint; cum DEUS ipse judex in celeberrimo superum inferumque conventu sententiam feret; cum supremus dies volventibus annis advenerit. JUDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _rendre la justice_. SYN. Judicium facio, cognosco, discepto; litem decerno, statuo, constituo; sententiam dico, fero; jus dico, dijudico. ADV. Aperte, acrius, acutius, bene, corrupte, diligenter, dissolute, explorate, fortiter, gratis, honeste, incorrupte, libere, longe, male, optime, perperam, publice, recte, religiose, ridicule, severe, temere, vere. PHRAS. 1. Vestrum est de hac controversia judicare, _c’est à vous de juger dans cette dispute_. Vestrum est, qui in hac controversia judices considetis, de hac causa judicium pronuntiare, jus dicere, causam cognoscere, controversiam disceptare, de controversia constituere, judicio decernere, jus administrare, forum agere, judicium exercere. Cf. Judicium. 2. Ex æquitate causæ judicandum est, _il faut rendre un jugement d’après l’équité de la cause_. Rectum animi sensum in judicio sequi nos oportet; illud demum rectum judicium est, quod ratio dirigit ac moderatur; quod ratio præscribit ac probat. Judicium cum ratione et æquitate congruat, necesse est; qui sententiam fert de causa, in consilio habeat necesse est, legem, æquitatem, fidem; qui judicia exercet, libidinem, odium, invidiam, metum, et quidquid eripere recte judicandi facultatem potest, procul habeat. In sententia dicenda summa habenda est æquitatis ratio; una spectanda est causæ æquitas; de una justitia laborandum est. In causis forensibus dijudicandis consilia omnia, actionesque ad justitiam referenda sunt. Justitiæ serviendum ne tantillum, ne latum quidem unguem ab æquitate deflectendum est. 3. Rem totam tibi judicandam relinquo, _je vous laisse à juger le tout_. Id omne arbitrium ad te justum æstimatorem defero; rem omnem ad arbitrium tuum confero; rem tuo ingenio, et conjecturæ committo; tu velim, de re tota existimes; tua erit de re tota æstimatio; ejus rei arbitrium ad te rejicio; ejus causæ cognitio penes te erit; tua æstimatione res metienda est; tu velim, causam hanc omnem arbitrere; propter infirmitatem mei consilii tuo judicio stabo; malo tuæ prudentiæ confidere, quam meæ; e judicio tuo judicium pendebit meum; ad judicium tuum sententiam aggregabo meam. USUS: Judicare de re inter aliquos ex vero et bono. Serviendum est iis judicibus, qui multis post seculis de nobis judicabunt. Judica et perpende. Tu de re a certo sensu judicas. Cf. Judicium. JŬGĀTUS, a, um, _Uni_. SYN. Junctus. USUS: Omnes virtutes inter se jugatæ nexæque sunt. JŬGĔRUM, i, n.; pl. JŪGĔRA, um, ibus, _Arpent_, _mesure agraire_. SYN. Agri modus, quantum uno boum jugo diu exarari potest. USUS: Ut aratores jugera sationum suarum profiterentur. JŪGIS, e, gen. com. _Qui coule toujours_. SYN. Perennis. USUS: Juges putei; aqua jugis. JŪGĬTER, _Sans interruption_. SYN. Semper, continenter. JUGLĂNS, andis, f. _Noix_, _noyer_. SYN. Nux arbor et fructus. JŬGO, as, avi, atum, are, a. _Unir_. USUS: Virtutes inter se jugatæ. JŬGŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action d’égorger_, _massacre_. JŬGŬLO, as, avi, atum, are, a. _Égorger_. SYN. Jugulum ferio, neco. USUS: Se suam causam, suo gladio, suo argumento et concessione jugulare. Cf. Interficio. JŬGŬLUM, i, n. et JŬGŬLUS, i, m. _Clavicule_, _gorge_. Pars colli anterior. USUS: Dare, ostentare jugulum hosti. A jugulo civitatis crudelitatem hostis avertere. Jugulum alicujus petere, _viser à la gorge_, _prendre qqn à la gorge_. JŬGUM, i, n. _Joug_. EPITH. Crudelissimum servitutis, commune, grave, nefarium, servile. USUS: 1. Boum cervices natæ ad jugum. Multis jugis arare. 2. Dominatus, _esclavage_, _servitude_. Hostes sub jugum imponere. Jugum excutere, dejicere. 3. Montis vertex, _crête d’une montagne_. Constitit in summis jugis. JŪMENTUM, i, n. _Bête de somme_. Ut: Equus, mulus, bos. USUS: Age jumentum, quo velis. Jumenta dorso onera portantia. JUNCTĬO, ōnis, f. _Union_. SYN. Conjunctio. USUS: Partes junctione aliqua tenentur. JUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Joindre_, _unir_, _lier_. SYN. Conjungo, coagmento. )( Disjungo. PHRAS. 1. Omnia membra apte inter se junguntur, _tous les membres du corps sont parfaitement unis entre eux_. Inter se implicata et connexa sunt; inter se cohærent, coalescunt; aptas commissuras habent; ipsa secum, et inter se ex commissuris junguntur; alia ex aliis nectuntur, arcteque inter se continentur. 2. Libenter me tibi jungam, _je me joindrai volontiers à vous_. Libenter ad tuas rationes me adjungam; acclinabo me libenter ad tuas partes; tuis tuorumque necessitudinibus misceri me libenter feram; tecum me et voluntas congregat, et fortuna conjungit; res meas cum tuis libenter consociabo; ad te unum omnia mea conferam; societatem tecum et fœdus inibo; summa conjunctione tecum agam. Cf. Amicus, Conjungo. USUS: Prudentiam jungere cum eloquentia. Consuetudinem cum aliquo et amicitiam jungere. Puellam matrimonio jungere. Dies noctesque fletibus jungere, _pleurer jour et nuit_. JŪNĬOR, ōris, gen. omn. _Plus jeune_. SYN. Adolescentior, natu minor, ætate posterior, aliquot annis minor. JŪRE, _A bon droit_, _à juste titre_. SYN. Recte, non injuria, merito, superis hominibusque approbantibus; jure optimo; merito et optimo jure; haud secus ac par est; jure meritoque; jure ac merito meritissimo. )( Immerito. USUS: Jure optimo ridemus. Jure occidi potuit. Jure, an injuria; recte, an perperam. JURGĬUM, ĭi, n. _Querelle_, _dispute_. SYN. Contentio, rixa. USUS: Exsistet ex ea ingens jurgium. Jurgio contendo. Jurgiis et litibus abstinere se. Cf. Lis, Contentio. JŪRGO, as, avi, atum, are, n. _Être en procès_, _plaider_. SYN. Jurgio contendo, rixor. USUS: Vicini inter se jurgant, non litigant. Cf. Contendo. JŪRĬDĬCĬĀLĬS, e, gen. com. _Relatif à un point de droit_. USUS: Juridicialis constitutio vocetur, quamvis molestum hoc nomen sit, _qu’on l’appelle question juridiciale, quoique ce mot me semble ridicule_. JŪRĬSCONSULTUS, i, m. _Jurisconsulte_, _légiste_. SYN. Jureconsultus, interpres legum, jurisperitus, legum peritus. PHRAS. Jurisconsultus præstans erat, _c’était un légiste célèbre_. Consultissimus ea ætate omnis divini atque humani juris erat; vir erat juris scientissimus; divini humanique juris auctor celeberrimus; legum jurisque Romani apprime doctus; in disciplina juris atque legibus interpretandis auctoritate illustri fuit; vir erat, qui simul ac toga forumque placere cœpit, oraculum civitatis habebatur. USUS: Jurisconsulti domus est oraculum civitatis. Jureconsultorum ingeniis pleraque corrupta sunt. JŪRĬSDĬCTĬO, ōnis, f. _Action de rendre la justice_, _judicature_. SYN. Facultas et potestas juris dicendi. USUS: Jurisdictionem absolvere. Subigere gentem sub jus, jurisdictionem ac potestatem suam. Venalem jurisdictionem habere. Cf. Ditio, Potestas. JŪRISPĔRĪTUS, i, m. _Jurisconsulte_. SYN. Jurisconsultus, causidicus. USUS: Jurisperitorum eloquentissimus, eloquentium jurisperitissimus. JŪRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Jurer_, _affirmer avec serment_. SYN. Jurejurando me devincio, juratus testor, adjuro, jusjurandum do. PHRAS. 1. Juravi rem esse meam, _j’ai juré que cela m’appartenait_. Sacramento contendi, rem esse meam; juratus testabor; jusjurandum interposui; DEUM testem feci; DEUM obtestatus sum, i. e. testatus sum; conceptis verbis juravi; DEUM testem laudavi, rem, uti dixeram, esse meam. 2. Juravit se in fide mansurum, _il a juré qu’il garderait sa promesse_. Jurejurando se suamque fidem obstrinxit; jurejurando fidem firmavit; sacramentum dixit de perpetua sua in rempublicam fide. Per genium, per nomen Cæsaris dejeravit, perstiturum se in fide. DEUM testem esse voluit perpetuæ suæ in rempublicam voluntatis. Testem DEUM advocavit, appellavit integerrimæ suæ in rempublicam fidei; exsecratione se, caput suum devinxit, si datam unquam violaret fidem. De constanti in rempublicam fide jusjurandum dedit; fidem in rempublicam sacramento sanxit; sacramenti religione se adstrinxit ad præstandam reipublicæ fidem; jurejurando se alligavit, ad servandam reipublicæ fidem. Cf. Jusjurandum. USUS: In certa verba, ex animi sententia, non lingua tantum jurare. Jurare conceptis verbis majorum more. Jurare Jovem lapidem. Magna voce pulcherrimum jusjurandum juravi. Jurandi Formulæ, _formules de serment_: Ita me DEUS amet! ita mihi propitius sit DEUS! ita mihi benefaciat, faveat, adsit DEUS! ita me DEUS adjuvet! ita propitium mihi DEUM velim! ita me DEUS respiciat, juvet, tueatur! ita mihi a DEO prospera contingant omnia! ita mihi optata contingant omnia! ita, quæ opto, feliciter eveniant! ita mihi bene sit! ita rebus meis feliciter eveniat! ita vivam! ita diu feliciterque vivam! ita ad voluntatem cuncta fluant! ita diuturna lucis usura fruar! ita mihi cum diuturnus vitæ cursus, tum facilis contingat; ita meis optatis fortuna respondeat! ita sim incolumis, felix, beatus, malorum expers, ignarus adversæ fortunæ! ita nihil adversi videam in vita! ita nunquam adversam fortunam experiar! ita fortuna utar perpetuo prospera! Contra: Ita male mihi faciat DEUS! ita perdat me DEUS! moriar, si; peream, si; ne vivam! ne sim salvus! dispeream! sentiam iratum DEUM! male mihi sit! nihil mihi ex animi sententia succedat! adversa mihi sint omnia! cadat infeliciter, quidquid ago! infensa, iniqua, adversa omnia experiar, si sciens fallo! JUS, jūris, n. _Droit_, _justice_. SYN. Æquum, æquitas, justitia. )( Injuria. EPITH. Accusatorium, æquum, bellicum, callidum, civile, consulare, equestre, feciale, firmum, hereditarium, imperatorium, iniquum, patrium, pontificale, prætorium, regium, tribunitium. USUS: Jus postulare, _demander justice_. Jus dare, tribuere, _rendre justice_. Jus dicere, juger, rendre la justice. In jus vocare, adducere, _appeler en justice_. In jus adire, _aller en justice_. Jus suum persequi, exsequi, _réclamer ses droits_. Jus suum obtinere, adipisci, tenere, retinere, _obtenir gain de cause_. Jure agere, decertare cum aliquo, jure experiri, _avoir recours aux lois_. De suo jure aliquid concedere, detrahi sinere, decedere, _concéder qqche de son droit_. A jure abire, _s’éloigner de la justice._ Id jus ratumque est. Meo jure hoc dico facioque. Jus et æquitas vincula sunt civitatis. Cf. Æquum, Jure. JUSJŪRANDUM, jūrisjūrandi, n. _Serment_. SYN. Sacramenti fides, sacramenti religio, jurisjurandi religio, fides. PHRAS. Jusjurandum a militibus exegit, _il exigea le serment des soldats_. Milites ad jusjurandum adegit; milites sacramento rogavit; in sua verba adegit; jurejurando adstrinxit; sacramentum sibi dici a militibus jussit; sacramento teneri, religione constringi, adstringi milites voluit. Cf. Juro. USUS: Ad jusjurandum adigere, _obliger au serment_. Jusjurandum dare, _prêter serment_. Jusjurandum negligere, violare, _se parjurer_. Religio jurisjurandi est metus Deorum immortalium in testimonio dicendo. Jurejurando devincta auctoritas. Aliquid jurejurando firmare, affirmare diis interpositis. Jurejurando nullum vinculum ad stringendam fidem arctius esse voluerunt majores. JUSSUM, i, n. _Ordre_. )( Vetitum. EPITH. Ratum atque firmum. USUS: Injusta jussa populis describere. Jussa nostra comprobat populus. JUSSŬS, ūs, m. (solo abl. sing.) _Ordre_, _commandement_. SYN. Imperium. USUS: Meo jussu. Cf. Imperium. JUSTA, ōrum, n. pl. _Derniers devoirs_, _honneurs funèbres_. SYN. Inferiæ, exsequiæ. USUS: Paterno funeri justa solvere, peragere, facere. JUSTĒ, _Justement_; _d’une manière convenable_. SYN. Jure, recte, legitime. USUS: Juste et legitime imperare. JUSTĬTĬA, æ, f. _Justice_, _équité_. SYN. Æquitas, jus, fas, justum. EPITH. Germana, jucunda, magna, necessaria, optabilis, summa, vera, utilis. PHRAS. Justitia virtutes omnes complectitur, _la justice embrasse toutes les vertus_. Virtutes omnes continet, comprehendit. Omnes insunt in una justitia virtutes; omnes virtutes ab una justitia pendent; in una justitia includuntur. Nulla virtus abesse justitia potest; conjunctæ sunt, colligatæ sunt cum justitia virtutes omnes. USUS: Justitia, quæ suum cuique tribuit, societatem humanæ conjunctionis magnifice tuetur. Fundamentum justitiæ est fides. In laude justitiæ sunt fides et æqualitas. JUSTĬTĬUM, ĭi, n. _Vacances_, _vacations des tribunaux_. SYN. Jurisdictionis intermissio. USUS: Justitium edici, jurisdictiones intermitti, claudi ærarium, judicia tolli oportet. JUSTUS, a, um, _Juste_. SYN. Æquus, verus, meritus, debitus, legitimus. )( Iniquus. ADV. Vere. PHRAS. Justus est, _c’est un homme juste_. Justitiæ laude floret; vir est, qui juris civilis rationem ab æquitate nunquam sejunxerit; in testimonio religiosus, in judicando severus; vir est, qui immortalem sibi famam æquitate, fide, miserorum defensione comparavit; qui licere sibi nihil putat, nisi quod cum æquitate conjunctum; qui in ferenda sententia legem, æquitatem, fidem unice in consilium adhibet; apud quem unum maxime justitiæ locus est. Cf. Judico ex æquitate. USUS: Justum id est debitumque. Justum et jus alere. JŬVĔNĪLIS, e, gen. com. _De jeune homme_, _de jeunesse_. USUS: Juvenilis libido, redundantia, licentia. Cf. Levis. JŬVĔNĪLĬTER, _En, comme un jeune homme_. SYN. More juvenum. USUS: Juveniliter exsultare. JŬVĒNIS, is, m. _Jeune homme_. SYN. Adolescens. EPITH. Mobilis. USUS: Infirmitas puerorum est ferocia juvenum. JŬVENTUS, ūtis, f. _Jeunesse_. SYN. Ætas florens, medium juventæ robur, ætas injuriæ opportuna; flos ætatis. EPITH. Delicata, formosa, libidinosa. PHRAS. Adhuc intra juventutis annos tua versatur ætas, _vous êtes encore jeune_. In ea es ætate, quæ valet viribus quidem, sed a prudentia infirma est; ea es ætate, quæ viribus floret, sed a prudentiæ maturitate procul abest; juventutem nondum egressus es, quæ, cum ætatis quoddam veluti ver sit, caret usu rerum et experientia; a prudentia distat, vacua est consilio, inopia judicii laborat, expers est prudentiæ et gravitatis; ætatem agis, in qua prudentiæ illa maturitas locum nondum habet. Cf. Adolescentia. USUS: Omnem sobolem juventutis ad arma vocat. JŬVO, as, jūvi, jutum, are, a. et n. _Aider_, _favoriser_. SYN. Adjuvo, opem fero. PHRAS. 1. Pauperes libenter juvat, _volontiers il secourt les pauvres_. Afflictis fidem manumque libenter porrigit; inopiam eorum facultatibus sublevat; egestatem eorum facultatibus sublevat; egestatem eorum subsidiis et liberalitate sustentat et recreat; egentibus libenter subsidio venit; opem porrigit, affert, præsidio est. Cf. Auxilium. 2. Alter alterum juvat, _ils s’aident l’un l’autre_, _ils se prêtent un mutuel appui_. Alter alteri operam commodat; mutua se opera juvant; mutuam sibi operam præstant; alter alteri præsidium est, ac dubiis in rebus lumen. 3. Philosophia eloquentiam juvat, _la philosophie sert à l’éloquence_. Philosophia eloquentiæ adjumento est; ad gravem illam moratamque eloquentiam adjumenta habet, affert, importat non pauca rerum naturalium cognitio. Cf. Adjuvo, Conduco, Faveo. USUS: 1. Juvare, ornare quempiam, quibuscumque rebus possis. 2. Delectat, _faire plaisir_, _réjouir_. Juvat, in parte operis præfari. JUXTA, præp. _Auprès de_, _proche de_. SYN. Prope, propter. USUS: 1. Sepultus juxta viam Appiam. 2. Non secus, tanquam, similiter, _autant_, _également_, _comme si_. Juvit me, juxta ac si meus frater esset. 3. Pariter, una, _ensemble_. Juxta boni malique, armati ac imbelles obtruncati sunt. [Illustration] L LĂBĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ébranler_, _renverser_. SYN. Labefacto, corrumpo, perfringo, dissolvo, conquasso, concutio, solvo, enervo, frango, debilito, infirmo. )( Sustento, restituo. USUS: Virum fortem nulla unquam vis, nullæ minæ, nullæ invidiæ labefecerunt. Is pugnis mihi omnes dentes labefecit. Cf. Labefacto. LĂBĔFACTO, as, avi, atum, are, a. _Ébranler_, _détruire_. ADV. Mediocriter. USUS: 1. Homo improbus rempublicam, jura, leges, vitam hominum, probe ab aliis constituta, societatem et conspirationem bonorum, dignitatem, consulatum vehementer labefactavit. Ecquid commoda mea, ecquid oratores labefactas et oppugnas? 2. Commoveo, a proposito averto, _ébranler la fidélité_, _séduire_. Firmus sum, non me labefactabis. Ne crede, te fidem meam pecunia, cogitationem, sententiam, amicitiam insidiis labefactare posse. LĂBES, is, f. _Chute_; _fléau_, _maladie_; _tache_, _souillure_. SYN. Ruina, pernicies; macula, dedecus, ignominia, infamia, vitium, nævus. EPITH. Domestica, nefaria et perniciosa. USUS: Multis locis labes agrorum facta, terræque desederunt, _dans bien des endroits, il y a eu des éboulements de terrain_. 2. Macula, _tache_, _souillure_. Labem ejus dignitati aspersit, intulit. Vide, ne qua labes integris, probrum castis, infamia bonis inferatur. 3. Vitium, _mal_, _défaut_. Num tu hanc conscientiæ, animique labem, et vulnera perferre diutius potes? 4. Pernicies, pestis, lues, _fléau_. Hunc hominem reipublicæ, provinciæ labem fore prævideo. Cf. Macula, Dedecus. LĂBĬUM, ii, n. _sæpius_ LĂBĬA, ōrum, n. pl. _Lèvre_. SYN. Labellum. LĂBO, as, are, n. _Être ébranlé, chanceler_. SYN. Ruo, repente concido, vacillo, nuto, in casum vergo; casum, ruinam minor; corruo, cado, ruinæ proximus sum. USUS: 1. Refice ædes labantes. 2. TRANSL. Vides consilium tuum, animos militum labare atque deficere. Sana, confirma rempublicam, fortunam civitatis labantem magnopere et inclinantem. 1. LĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Tomber_; _faillir_, _se tromper_. SYN. Prolabor, cado, ruo; _item_: dilabor, deficio; _item_: erro, fallor, decipior. ADV. Continenter, longius, proclivius, turpissime, tuto. PHRAS. Quis in tam lubrica, tam difficili rerum humanarum via non labitur? _Qui ne chancelle parfois dans ce chemin de la vie si glissant et si difficile?_ Quis non offendit? Quis vitat, effugit omnem offensionem? Quis est, qui nusquam incurrat imprudens; quis de se præstare offensionem omnem possit? USUS: 1. Labuntur omnia, fluunt, occidunt. Res cum semel labi cœperit, proclivis est in perniciem. 2. Deficio, _se laisser aller_, _être entraîné_. Mores civitatis in perniciem lapsi. Cave, ne ad illorum opiniones delabaris. 3. Erro, fallor, _se tromper_. Imprudentia, consilio, opinione mea lapsus sum. Ambitione labi. Si me audies, nunquam laberis. 2. LĂBOR, ōris, m. _Travail_; _peine_. SYN. Opera, opus, sudor, vigiliæ, assiduitas, contentio animi, studium, industria. EPITH. Alienus a nostra ætate et dignitate, assiduus et quotidianus, continuatus, certus, clarus et nobilitatus, gravior, medius, vitæ tolerabilis, domesticus, gloriosus, incredibilis, major, extremus, facilis, jucundus, maximus, forensis, summus, illiberalis, gravis, oratorius, tum infinitus, tum puerilis, injucundus, levis, magnus, parvus, superior industria, tantus, durus, justus, honestus, militaris, minor, multus, minime necessarius, plurimus, pristinus, utilis, sollicitus, insomnis. Labores nocturni, officiosi, patibiles, quotidiani, reliqui, tanti, veteres. PHRAS. 1. Magnos habeo labores, _je suis accablé de travaux_. Multis oneribus susceptarum rerum premor, assiduis laboribus et vigiliis conficior; multum mihi oneris imposui, injunxi; deprimit me laborum moles; quæ res operam exercet meam, immensi est operis multique certaminis; opera, quam sumpsi, suscepi, multi sudoris est, ac contentionis non mediocris; onus, quod in me recepi, suscepi, onus, quod sustuli, quod sustineo, grave sane est, ac multiplex; multis magnisque perfungor laboribus; magnæ mihi quotidie in iis, quos subeo, laboribus molestiæ sunt exsorbendæ. Cf. Laboro. 2. Frustra laboravi, _c’est en vain que j’ai travaillé_. Laborem inanem sumpsi, suscepi; spes meæ infirmis et labantibus fundamentis nitebantur; spem secutus sum cæcam et incertam; arido solo, campo infructuoso, arenæ semina mandavi, commisi; oleum ac operam perdidi; operam inutiliter consumpsi; inani studio ductus operam lusi; tanto labore nihil egi, nihil profeci; irato genio in rem ingressus sum, nullus mei laboris fructus exstat; studium omne ac operam inutiliter locavi. USUS: Suscipere, ferre, sustinere, finire laborem. Multum laboris ac operæ in Latinitatem, in his studiis insumpsi, impendi, consumpsi, exantlavi. LĂBŌRĬŌSĒ, _Soigneusement_. SYN. Diligenter. LĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. _Travailler_; _souffrir_. SYN. Elaboro, contendo, laborem suscipio, opus facio, labore me exerceo, laboribus me frango, operam do. ADV. Æque ut, graviter, magnopere, mediocriter, non ita valde, præcipue, vehementer, vehementius. PHRAS. 1. Improbe laborat, _il travaille énormément_. Infinitum laborem suscipit; naturam pene studio vincit; semper operis aliquid facit, ac improbo labore pene se conficit; laborem unum ex alio capit; noctes adeo totas operi dat; quotidiana opera pene se frangit. 2. Nunquam deerit quod labores, _vous aurez toujours assez de travail_. Non deerit, in quo operam quotidianam edas; in quo operam præbeas aliis; in quo nervos omnes ætatis industriæque contendas; in quo omne vitæ tuæ curriculum conficias; in quo studium, atque opera elaboret tua; in quo operam utiliter ponas, consumas; in quo industriam, ac vigilandi laborem expromas tuum; in quo novus de integro exsudetur labor. 3. Vides quantum laborem? _Voyez-vous comme je me fatigue?_ Videsne, ut sudem? ut diligentia omni enitar? quantum certamen mihi exsudandum sit? quantum laboris sumam, subeam, exhauriam? quantum operæ his rebus tribuam? quot curis angar ac vigiliis? quantum laborem capiam, quantum molestiæ assumam? ut in iis studiis me conteram, ut laboribus frangam? 4. Diu jam in hoc laboro, _depuis longtemps déjà je travaille à cette affaire_. Satis diu hoc saxum volvo; diu jam in hoc pistrino hæreo; diu jam in his desudo atque elaboro; diu multumque jam labor is me exercet; magnos jam in hoc opere exantlavi labores et diuturnos. Cf. Labor. USUS: 1. Quid enim laboravi; quid egi? 2. Curo, sollicitus sum, _se mettre en peine de_, _s’inquiéter_. De republica magis, quam de tuis rebus laboras. Nihil de me, de fama mea laboro. Nunc in minimis habeo, de quibas antea maxime laborabam. 3. Afficior, vexor, discrucior: relatum ad morbos corporis, _souffrir_, _être malade_. Ex intestinis, renibus, pedibus, stomacho laborare. 4. Vexor: relatum ad morbos animi, _être accablé_. Inscitia, ambitione, animo, ex desiderio alicujus laborare. Ex invidia laborat, _il est en butte aux coups de l’envie_. 5. Affligor: relatum ad mala aliunde provenientia, _être fatigué, succomber_. Aliena injuria laboro, commoveor, afficior. Domestica crudelitate, intestinis hostibus laborat. 6. Inopia premor, _manquer_. Re frumentaria laboramus. Cf. Conor. LĂBŌRĬŌSUS, a, um, _Laborieux_; _fatigant_, _pénible_, _difficile_. SYN. Industrius, sedulus, sollicitus, assiduus, operosus, studiosus; _item_: Molestus, difficilis. PHRAS. 1. Laboriosus homo est, _cet homme est laborieux_. Quid eo homine sollicitum magis ac exercitum fingi potest? Homo est multæ industriæ, et magni laboris. Operosus, et semper aliquid agens, aliquid moliens; homo, cui de communi quidem otio otiosum esse liceat. 2. Laboriosa res est, _cette chose est fatigante_. Res est multi sudoris; non mediocris contentionis; magni certaminis; magni laboris; multæ operæ; res est immensi operis. USUS: 1. Quid nobis laboriosius, quid magis sollicitum, magis exercitum fingi potest? 2. Laboriosa exercitatio, deambulatio. Cf. Diligens, Difficilis. LĂBRUM, i, n. _Lèvre_. SYN. Labium, labellum. EPITH. Tremens. USUS: 1. Oris humani extrema labra sunt. Summis, primoribus labris gustavit philosophiam, leviter attigit, _toucher à qqche du bout des lèvres_, _effleurer_; _étudier ou connaître superficiellement_. Versatur mihi in primoribus labris, _je l’ai sur le bout des lèvres_. 2. Extrema ora fontis, etc. _bord d’une fontaine, d’un vase, etc._ Vasis genus ad lavandum aptum, _baignoire_, _cuve_. Labrum si in balneo non est, fac, ut sit. LAC, actis, n. _Lait_. EPITH. Lætum, dulce, pingue, primum. USUS: Lacte fetum depellere. LĂCER, ĕra, ĕrum, _Déchiré_, _mis en pièces_. Artus laceri. LĂCĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de déchirer_. SYN. Laniatio. USUS: Muliebres lacerationes genarum. Tui corporis laceratio mihi dolori fuit. LĂCERNA, æ, f. _Vêtement d’homme_. Vestis virilis ac fere militum. LĂCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN. Concerpo, conscindo, discindo, dilacero, dilanio, carpo, dirumpo. USUS: 1. Laceratum fœde corpus abjicere. Virgis tergum lacerare. 2. TRANSL. Graviter lædo, _blâmer_, _critiquer_; _ruiner_, _détruire_. Meus me mœror, animum ægritudo, patriam improbi cives omni scelere ac injuria lacerant, exedunt, conficiunt. Verborum contumeliis, oratione virulenta laceravit illum et cruentavit. Num et vitæ, quæ superest, reliquias lacerabis et distrahes? LĂCERTŌSUS, a, um, _Musculeux_, _robuste_. SYN. Robustus, nervosus. USUS: Pugnaces et lacertosi centuriones. Cf. Robustus. LĂCERTUS, i, m. _Force_, _muscles_. SYN. Vires, nervi, robur, torus. EPITH. Obesior, carnosus. USUS: Oratoriis lacertis viribusque argumenta torquere. LĂCESSO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Provoquer_, _harceler_, _entreprendre_. SYN. Provoco, irrito, tento. )( Respondeo. ADV. Ultro, mediocriter. USUS: Neque te ferro, nec maledictis, nec injuria, ne verbo quidem unquam lacessivi. Non sum ad lacessendum procax. LĂCRĬMA, æ, f. _Larme_, _pleurs_. SYN. Fletus. EPITH. Diuturnæ, gratæ, invidiosæ, multæ et assiduæ, plures, plurimæ, populares, pueriles, quotidianæ. PHRAS. 1. Ad lacrimas me movit, _il m’a ému jusq’aux larmes_. Lacrimas mihi commovit, excivit; lacrimas nolenti excussit ea commemoratio; fletum movit ea commemoratio; lacrimas expressit, extorsit; in lacrimas me solvit. 2. Eccur tot lacrimas fundis? _Pourquoi répandre tant de larmes?_ Ecquid te lacrimis adeo dedis, tradis? Lamentis te conficis? Ecquid tot lacrimas effundis, profundis? Quid istas tot eduxit lacrimas? Quid est, quod totus lacrimis diffluas? Quid ita vim tantam profundis lacrimarum? Quid ita totus abis in lacrimas? 3. Viri est comprimere lacrimas, _un homme doit retenir ses larmes_. Viri est, tenere lacrimas, cohibere, reprimere; imperare dolori, temperare lacrimis. 4. Præ lacrimis scribere non possum, _mes larmes m’empêchent de vous écrire_. Fletu impedior, quominus pleniores dem ad te litteras; epistolam lacrimis prope deleo; defluentes ex oculis lacrimæ scribendi facultatem eripiunt; perfusus fletu vix pauculos hos versus exarare sine litura possum. Fletu reprimor, ne scribam reliqua; non queo reliqua scribere, tanta vis lacrimarum est. Cf. Fleo, Fletus. USUS: Lacrimis nihil citius arescit. Consumitur lacrima in alienis malis. LĂCRĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne d’être pleuré_. Lacrimabile bellum. LĂCRĬMĀBUNDUS, a, um, _Baigné de larmes_. Atque ille lacrimabundus: Gratum est, inquit, etc. LĂCRĬMO, as, are, n. et LĂCRĬMOR, aris, atus sum, ari, d. _Pleurer_. SYN. Illacrimor, ploro, fleo, lugeo. PHRAS. 1. Cœpit lacrimari, _il se mit à pleurer_. Obortæ repente lacrimæ, manare ab oculis lacrimæ, effusæ oculis lacrimæ os totum opplere, fluere ex oculis lacrimæ, decurrentes ex oculis lacrimæ vultum omnem humectare cœpere. 2. Non cessat lacrimari, _il pleure toujours_. Modum lugendi nullum facit; in lacrimis jacet; totus in luctu versatur; luctu consumitur et contabescit; lacrimis usque indulget; lacrimis oculos terit, corrumpit; lacrimis debilitatur et conficitur; lacrimæ illi vocem pene et spiritum intercludunt; lacrimis totus diffluit. 3. Ad hoc spectaculum omnes lacrimabantur, _à cette vue, tous se prirent à pleurer_. Omnium in ore erant lacrimæ; ingens comploratio ab omni turba exorta erat; eum casum lamentabilis omnium comploratio excepit; rei atrocissimæ species omnia misto puerorum ac mulierum ploratu complebat; hæc cum aspicerent, omnium ex oculis lacrimæ se subito profuderunt; omnibus lacrimæ cecidere, prosiliere, prorupere. USUS: Lacrimasse te in discessu meo, moleste ferebam. Ecquis erat omnium, quin lacrimaretur? Cf. Gemo, Fleo, Tristitia, Luctus. LĂCRĬMŌSUS, a, um, _Lamentable_. Poemata lacrimosa. LACTENS, entis, omn. gen. _Qui tette_. SYN. Lac sugens. USUS: Lactens puer. LACTESCO, is, ere, n. _Se convertir en lait_. SYN. In lac convertor, lacte impleor. USUS: In iis animantibus, quæ lacte utuntur, omnis fere cibus lactescere incipit. LACTĔUS, a, um, _De lait_. USUS: Orbis lacteus, circulus lacteus, _la voie lactée_. LACTO, as, avi, atum, are, a. _Allaiter_. SYN. Lac præbeo, mammam submissam præbeo. )( Lacte depello, _sevrer_. USUS: 1. Lactare fetum. 2. TRANSL. Per blanditias circumduco, decipio, _séduire_, _tromper_. Lactasti nempe me, et falsa spe produxisti. LĂCŪNA, æ, f. _Fosse_; _creux_, _enfoncement_. SYN. Fossa; _item_: Vacuitas, hiatus. EPITH. Cæca. USUS: Vide, ut illam rei familiaris lacunam expleas, damnum sarcias, _faites en sorte de réparer la brèche faite à votre patrimoine_. LĂCŪNAR, āris, n. _Plafond_, _lambris_, SYN. Laqueare. USUS: Gladius a lacunari equina seta pendens. LĂCŬS, ūs, m. _Lac_. RAD. a λάκκος. LÆDO, is, si, sum, ere, a. _Heurter violemment_; _blesser_, _outrager_. SYN. Offendo, violo, injuriam facio, mali aliquid infero. ADV. Aperte, contumeliose, gravissime, imprudenter, injuste. PHRAS. 1. Tu te ipse læsisti, _vous vous êtes fait tort à vous-même_. Tuo, ut dicitur, gladio te jugulasti; in tuum ipse mucronem incurristi; si quid offensionis, incommodi oblatum est, a temetipso id accidit; causa tua a temetipso graviter vulnerata est. 2. Eo lapsu se læsit, _il s’est blessé en tombant_. Ex illo lapsu crus vitiatum, perstrictum, afflictum est; a vexatione non intactum fuit; crus fœde mulctatum saxisque laceratum est, sauciatum, cruentatum. 3. Verba illa me graviter læserunt, _ces paroles m’ont fort offensé_. Hæc me oratio, si qua superest pars sensus, numquid laceret, et cruentet? vox ea me graviter violavit; verborum ea asperitate graviter vulneratus sum; confectus mihi ac trucidatus videbar ea verborum contumelia. 4. Ejus maledicta parum lædent honorem tuum, _ses calomnies nuiront peu à votre réputation_. Ejus maledicta nomini tuo non officient, labem inferent, maculam injicient et aspergent; maledicta ea nominis existimationi jacturam non afferent, detrimento non erunt, non obscurabunt honorem tuum, splendorem nominis non perstringent, nomini tuo obscuritatem non afferent, tenebras non obducent, lucem non eripient; ejus ex maledictis nihil adversi patietur tua dignitas; nihil de tua dignitate detrahetur; dignitatis damnum non facies; dignitas tua nulla labe afficietur; nullam maculam tuus honor contrahet. Cf. Offendo, Detraho. USUS: Perjurio, dictis aut factis, ludibriis aliquem lædere. LÆNA, æ, f. _Vêtement de dessus_, _manteau_. SYN. Amiculum. LÆSĬO, ōnis, f. _Attaque_. Cf. Offensio. LÆTĀBĬLIS, e, gen. com. _Agréable_. SYN. Lætitia dignus. Ut ea res lætabilis tibi sit et gloriosa opto. Cf. Lætus. LÆTĒ, _Joyeusement_. SYN. Jucunde, hilariter. LÆTĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réjouir_. SYN. Lætitiam affero, lætitia afficio, hilaro, exhilaro, oblecto, recreo. USUS: Solis accessus terram, agros lætificat. Cf. Lætitia. LÆTĬTĬA, æ, f. _Joie_, _allégresse_. SYN. Voluptas, hilaritas, gaudium. EPITH. Ingens, insolens, insolita. PHRAS. 1. Is nuntius magnam mihi fecit lætitiam, _cette nouvelle m’a comblé de joie_. Magnam mihi lætitiam attulit, dedit, objecit; insolitam in lætitiam me conjecit; magna lætitia me affecit; magnæ voluptati fuit; animum mira voluptate perfudit. Cf. Gratus, jucundus. 2. Lætitiam inde percepi magnam, _j’ai reçu de là une grande joie_. Lætitiam cepi non mediocrem; actus sum inde lætitia non mediocri et voluptate; omnibus lætitiis incessi accepto hoc nuntio; efferebar lætitia; exsilii, exsultavi lætitia ad eum nuntium. Cf. Lætor, Gaudeo. 3. Hominis adventus lætitiam omnem ademit, _l’arrivée de cet homme a enlevé toute la joie_. Omnem lætitiam mihi detraxit, ademit, labefactavit. Cf. Gaudium. LÆTOR, aris, atus sum, ari, d. _Se réjouir_. SYN. Exsulto, triumpho, lætitia efferor, omnibus lætitiis incedo. ADV. Magnopere, mirabiliter, valde, vehementer, vehementissime. PHRAS. Tuis rebus valde lætor, _je me réjouis du succès de vos affaires_. Lætitiam sumo, haurio, suscipio ex rebus tuis; gaudium mihi res tuæ pariunt, præbent; gaudio me afficiunt res tuæ; magna mihi e rebus tuis voluptas, jucunditas, delectatio oritur; lætitia me res tuæ secundæ complent, cumulant, perfundunt; magnam hilaritatem colligo ex secundis rebus tuis. Cf. Gaudeo. USUS: De tua fortuna lætor. Tuis præclaris operibus, in tuis progressionibus magnopere mihi lætandum est. Lætanti animo et erecto fortunam subiit. LÆTUS, a, um, _Joyeux_. SYN. Alacer, hilaris, jucundus. USUS: Vultus lætus; lætissimi fructus. Cf. Hilaris, Jucundus, Gaudeo. LÆVĬGO, as, avi, atum, are, a. _Polir_, _rendre lisse_. USUS: Parietes tectorio lævigantur, _les murs sont recouverts d’un enduit bien poli_. LÆVUS, a, um, _Gauche_. SYN. Sinister. USUS: Læva manus, auris. Lævus homo, _seu_ ineptus. Lævum tonitru, fausti ominis. LĂGĒNA, æ, f. _Bouteille_. Genus vasis. LAMBO, is, bi, bĭtum, ere, a. _Lécher_. USUS: Bos lingua se lambit. Mei mihi lambere videor. LĀMENTĀTĬO, ōnis, f. _Lamentation_, _gémissement_. SYN. Querimonia, questus, lessus, plangor, gemitus, querela. EPITH. Mœrens, lugubris. USUS: Lamentatione forum complevere. Fletus mulierum et lamentationes fieri solitæ. Cf. Gemitus, Luctus, Querela. LĀMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Se lamenter_. SYN. Deploro, lamentationem facio. ADV. Flebiliter, modice, temere. PHRAS. Misere lamentatus est, _il s’est fort désolé_. Clamore et fletu omnia complevit; lamentis, querelis se totum dedidit; lamentis omnia, lamentis cœlum complevit; in questus effundebatur totus. USUS: Lapides ipsi cæcitatem tuam flevissent, et lamentati essent. Cf. Gemo, Queror, Luctus. LĀMENTUM, i, n. _Lamentation_. SYN. Lamentatio. USUS: In lacrimis, lamentis, sordibus jacuisti. Num lamentis querelisque te dedes? Cf. Luctus, Querela, Gemitus. LĀMĬNA, æ, f. _Feuille_, _lame_, _plaque_. USUS: Titulus laminæ aureæ inscriptus. LAMPAS, ădis, f. _Torche_, _flambeau_. SYN. Lucerna, lychnus. USUS: Templum multis lampadibus illustratum. Cœli lampades stellæ. LĀNA, æ, f. _Laine_. EPITH. Candidior, alba, tenera. USUS: Lanam carpere; lanam facere; lanæ manus admovere; lanæ deditum esse, _être occupé à filer_. Lana colorem ducit, _la laine peut se teindre_. LĀNĔUS, a, um, _De laine_. USUS: Pallium laneum injecit. LANGUĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Rendre faible_, _languissant_. SYN. Languorem affero. )( Incito. USUS: Incitare languentes, et languefacere excitatos. LANGUĔO, es, ere, n. et LANGUESCO, is, gŭi, ere, n. _Être faible_; _devenir faible_. SYN. Flaccesco, languidus fio, torpeo, torpesco, marcesco. ADV. Plane. PHRAS. Languet juventus nostra, _notre jeunesse est sans énergie_. Ut pulcherrime calebat, ita ignaviter nunc facit omnia; indormit juventus nostra restincto studiorum ardore; ita frigide agit, ut nolle existimetur; juventute utimur frigidissima; ardor omnis refrixit penitus, et obriguit; elanguescit fractis jam dudum animis, et noxia cessatione torpet; veternus quidam invasit, occupavit juventutem nostram, et tam leviter tam solute, tam oscitanter agit omnia; nisi faces admoveamus, nisi calefaciamus, frigore conglaciant eorum studia; otio senescere, hebescere videmus juventutem nostram; juventus non gloria movetur, non utilitate; non jam eadem est juventus nostra, ita tarde commovetur, ita raro incalescit; socordius aguntur omnia, sic ut incisos industriæ nervos esse nemo non intelligat; industria elanguit, ardor animi restinctus est; dormit juventus nostra, aut nescio quæ torpedo animos oppressit. Frigore frigescunt plurimi, dici non potest, quam jaceant omnia et torpescant; paucis ad studia litterarum animus, segniores plerique, qui ab honestis consiliis plurimum refugiant. USUS: Otio, senectute, corpore languescit. Ne patere industriam languere tuam. Languet tua oratio, et jacet. LANGUĬDĒ, _Languissamment_, _mollement_, _lentement_. SYN. Cunctanter, negligenter. LANGUĬDUS, a, um, _Languissant_, _débile_, _paresseux_. SYN. Languens, tardus, debilitatus, mollis, enervatus, remissus, solutus, frigidus. )( Operosus, strenuus. USUS: Senectus, oratio, studia languida. Languidiore studio in causa fuistis. Nos etiam languidiores facti sumus, et pene frigidi. Cf. Langueo, Debilis. LANGUOR, ōris, m. _Faiblesse_, _fatigue_, _paresse_. SYN. Torpor, desidia. EPITH. Gravis, segnis, lentus. USUS: Exspectatio diutina, otium et solitudo magnam affert languorem. Languori se dare, permittere, dedere. LĂNĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de déchirer_. SYN. Laniatus. LĂNĬĀTŬS, ūs, m. _Action de mettre en pièces_. USUS: Quid mihi ferarum laniatus oberit nihil sentienti. LĂNĬĒNA, æ, f. _Étal de boucher_, _boucherie_. LĂNĬO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN. Dilanio, lacero. LĂNISTA, æ, m. _Celui qui forme les gladiateurs_. SYN. Gladiatorum magister. LĂNĬUS, ii, m. _Boucher_. SYN. Carnarius. LĂNŪGO, ĭnis, f. _Poil follet_, _duvet_. Prima pilorum eruptio: ita dicta a lanæ similitudine, qualis in adolescentum genis, et pomis quibusdam. EPITH. Prima. LANX, ancis, f. _Plat_, _écuelle_, _plateau_, _balance_. SYN. Patina, statera, libra. USUS: Lancibus et canistris esculenta inferre. Virtutis amplitudo, lanci imposita, terram mihi crede, et maria deprimat, _placez la vertu dans un des plateaux d’une balance: ce plateau, croyez-moi, emportera par son poids la terre et les mers_. LĂPĬCĬDĪNÆ, ārum, f. pl. _Carrière à pierres_. SYN. Latomia. Alii Lapicidina scribunt, sed perperam. LĂPĬDĀTĬO, ōnis, f. _Action de lapider_; _pluie_, _grêle de pierres_. SYN. Lapidum jactus. USUS: Inde fit saxis magna lapidatio. Lapidatione et hominum concursu prohibitus est a nostris. LĂPĬDĀTOR, ōris, m. _Celui qui lance des pierres_. SYN. Percussor. De homine improbo et seditioso. LĂPĬDĔUS, a, um, _De pierre_. USUS: Murus lapideus. LĂPĬDO, as, avi, atum, are, a. _Lapider_. SYN. Lapidibus obruo, cooperio, operio. Cf. Lapis. LĂPĬDŌSUS, a, um, _Pierreux_. USUS: Terra, ager, loca lapidosa. LĂPIS, ĭdis, m. _Pierre_. PHRAS. Lapides in eum jacti sunt, _on lui jeta des pierres_, _on le lapida_. Lapides in eum missi, saxa conjecta sunt; lapidibus appetitus, ictus, percussus est; vis ingens lapidum grandinis modo in eum effusa est; non defuere, qui lapidibus eum incesserent, qui saxa in eum jacerent, lapidum conjectu arcerent, lapidum saxorumque nimbo operirent. USUS: Fracta domus conjectu lapidum. Homo de lapide emptus, e quo præco venalia mancipia prædicabat; de capite quoque vilissimo dicitur, _homme vendu_, _soudoyé_; _méprisable_. Ad tertium, quartum lapidem, _à la troisième, à la quatrième pierre ou borne milliaire_. Nam lapidibus par intervalla defixis milliaria designabant veteres. LAPSŬS, ūs, m. _Chute_, _faux pas_, _erreur_. SYN. Prolapsio, lapsio, casus. EPITH. Certus, multiplex, præceps, vetustus. Multi, populares variique. USUS: Lapsus fluminis et cursus. Continere temeritatem in lapsu arduum est. Cf. Error. LĂQUĔAR, āris, n. * _Lambris_. SYN. Lacunar. USUS: Tecti laquearia. LĂQUĔUS, i, m. _Lacet_; _piége_. SYN. Vinculum, restis, funis; _item_: Dolus, et res quæcumque, qua irretiri _aut_ capi possumus. USUS: Disputationum, legum, verborum laqueis irretire, tenere, constringere. Laqueos alteri tendere. In laqueum collum inseruit. Laqueo vitam finivit. Judicii laqueos solertia declinare, evitare. LĂQUĔĀTUS, a, um, _Lambrissé_. USUS: Considerat templum, videt undique tectum pulcherrime laqueatum. LĂRES, lărum et ărĭum, m. pl. _Dieux lares_, _protecteurs du foyer_; _de là: Foyer, habitation, maison_. SYN. Penates, focus, ædes. EPITH. Familiaris. USUS: Relinquere, redire ad larem suum. LARGĒ, _Largement_. SYN. Largiter, liberaliter, copiose, munifice, effuse. USUS: Large dare, large promittere, large parare convivium. LARGĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Donner libéralement_, _prodiguer_. SYN. Dono, gratificor, largitionem facio. ADV. Apertissime, inconsulto, liberalissime. USUS: Natura tua facultatem insignem, et copiam dicendi largitur. Largire hoc amori nostro. Cf. Do, Dono. LARGĬTAS, ātis, f. _Largesse_. SYN. Liberalitas. USUS: Terra fruges maxima largitate fundit. Cf. Liberalitas. LARGĪTĬO, ōnis, f. _Largesses_, _libéralité_. SYN. Effusio, corruptela. EPITH. Agraria, frumentaria, infinita, maxima, modica, intolerabilis, necessaria, perniciosa, popularis, regia, salutaris, singularis, turpis, maxima. USUS: 1. Largitione quemdam corrumpere, emere, animos conciliare. 2. Concessio. In largitione civitatis haud difficiles fuere Romani, _les Romains accordaient facilement le droit de cité_. Cf. Corruptela. LARGĬTOR, ōris, m. _Celui qui fait des largesses, corrupteur_. SYN. Corruptor. EPITH. Factiosus, prodigus. LARGUS, a, um, _Libéral_. SYN. Liberalis. USUS: Duo genera sunt largorum, quorum alteri prodigi, alii liberales. Larga compensatio. Cf. Beneficus, Liberalis. LARVA, æ, f. _Spectre_, _fantôme_. USUS: 1. Num hunc hominem larvæ, intemperiæ, furiæ agitant? 2. Persona, _masque de théâtre_. Non illa larva opus est. Larvam deponere, _jeter le masque_. LARVĀTUS, a, um, _Ensorcelé_, _furieux_; _masqué_. SYN. A larvis exterritus; furiosus; _item_: Personatus. LASCĬVĬA, æ, f. _Libertinage_, _effronterie_. SYN. Petulantia, procacitas. Cf. Luxuria. LĀSCĬVĬO, is, ĭi, ītum, ire, n. _S’abandonner à la licence, au désordre_. USUS: Petulanter agere, lascivire. Longo otio plebs lascivire cœpit. LASCĪVUS, a, um, _Enjoué_; _licencieux_. SYN. Petulans, procax. Cf. Petulans, Luxuriosus, Impudicus. LASSĬTŪDO, ĭnis, f. _Lassitude_, _fatigue_. SYN. Defatigatio. USUS: Vino, interposita quiete, lassitudinem abstergere, membris eximere. LASSUS, a, um, _Las_, _fatigué_. SYN. Labore tum animi, tum corporis fatigatus. PHRAS. Lassus sum, _je suis fatigué_. A viribus deficior; vires lassitudine me deficiunt; labori succumbo; labore fractus sum. Cf. Fatigo, Fessus. LĀTĒ, _Au loin_. SYN. Laxe. PHRAS. Malum late se extendit, _le mal s’étend au loin_. Longe lateque dispersum est, latius opinione disseminatum, late diffusum est malum, latius serpit, quam credatur, ad plures pertinet, latissime fluxit, manavit. USUS: Vagabitur nomen tuum longe lateque. Fuse lateque dicere. LĂTĔBRA, æ, f. _Cachette_, _refuge_. SYN. Recessus, locus in quo latere quis possit. EPITH. Malefica, parva, tanta. USUS: 1. Multæ sunt animorum latebræ, multi recessus. Erupit e latebris tenebrisque conspiratio. 2. TRANSL. Excusatio, declinatio rei objectæ, _excuse_, _prétexte_. Quære latebram tuo perjurio. Suspicionum, obscuritatis latebræ. LĂTĔBRŌSUS, a, um, _Secret_, _caché_. USUS: Via latebrosa. LĂTENS, entis, omn. gen. _Caché_, _secret_. SYN. Obscurus, involutus. LĂTENTER, _En secret_. SYN. Clam, occulte. LĂTĔO, es, ŭi, ere, n. _Se cacher_. SYN. Delitesco, clam sum. ADV. Abdite, occulto, utiliter. PHRAS. 1. Latuit homo improbus, _ce brigand s’est caché_. Fefellit quæsitorum industriam; occultorum locorum latibulis delituit; latitavit in tenebris abditus et retrusus; nequitiam suam tenebrarum ac parietum custodiis texit, condidit, occuluit, occultavit. 2. Scelera latere diu non possunt, _les crimes ne peuvent demeurer longtemps cachés_. Nullum crimen diu esse potest, quin indicio se prodat aliquo; quin in lucem prodeat; quin emanet; nullum scelus tegi, premi, tenebris involvi perpetuo potest. 3. Latere optat, _il aime la retraite_. Abstinet publico; latebris se involvit; latebris se commendat studiose; id agit studiose, ut ex hominum se conspectu subducat. Cf. Abdo, Abscondo. USUS: Non latebat me tuum flagitium. Sub nomine pacis bellum latet. Non id abditum latebat in tenebris, sed in oculis erat positum. Cf. Ignoro. LĀTERNA, æ, f. _Lanterne_. LĂTĬBŬLUM, i, n. _Retraite_, _tanière_. USUS: Latibula quærere. Latibulis se tegere. Cf. Latebra. LĂTĪNĒ, _En latin_. USUS: Plane ac Latine loqui. Græca Latine reddere. Latine scire; non pessime Latine loqui. LĂTĪNĬTAS, ātis, f. _Latinité_, _la langue latine dans sa pureté_. SYN. Sermonis Latini puritas. PHRAS. Latinitate utitur optima, _il se sert d’un latin très pur_. Incorrupta utitur Latini sermonis integritate; caste pureque utitur Latina lingua; elucet in ejus sermone mira Latinæ linguæ elegantia; in ejus dictione inest mirus Latini sermonis candor; stilo dicendique genere utitur terso et castigato; quod in Latina lingua cultissimum ac ornatissimum, id totum in ejus sermone ita deprehendas, ut per manus tradita, ac velut testamento legata illi Latinitas videatur; casti incorruptique sermonis laude floret; nemo illo purius ac emendatius Latino sermone utitur; inest in ejus sermone nativa et omnibus numeris absoluta Latinitas; hunc tu cum audies, Musas ipsas Latine loqui putabis. USUS: Latinitas est, quæ sermonem purum conservat, et ab omni vitio remotum. Cæcilius non bonus auctor Latinitatis. Epistolam Græcam Latinitate donare. LĂTĪNUS, a, um, _Latin_. USUS: Latinus es; Latinas litteras præclare calles, tenes, exhausisti. LĀTĬO, ōnis, f. _Action de porter_. USUS: Exspecto legis lationem, _j’attends la proposition de la loi_. LĂTĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être caché_. USUS: Non latitabis diutius. LĂTĬTŪDO, ĭnis, f. _Étendue_, _grandeur_. )( Angustia. USUS: Tuarum latitudinem possessionum tueri non poteris. LĀTOR, ōris, m. _Celui qui propose une loi_. USUS: Quis talis latorem legis perferret? LĂTRĀTŬS, ūs, m. _Aboiement_. LĂTRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Aboyer_, _hurler_. USUS: Latrant hi oratores, non loquuntur. TRANSL. Vociferari. LĂTRO, ōnis, m. _Bandit_, _voleur_. SYN. Grassator, prædo, excursor, sicarius. EPITH. Funestus, demens, paratissimus ad omnia, expeditus, perditus abjectusque, fortis, impurus, maleficus, sceleratus, agens, sceleratissimus, deterrimus; impune latrocinans, turpissimus. Latrones armati, conscelerati, fœdissimi, furentes, importunissimi, noti ac insignes, nefarii, perditissimi. PHRAS. Latronem agit, _il vit en brigand_. In cæde atque ex cæde vivit; maleficio et scelere pascitur; per latrocinia et rapinas vitam tolerat; latrociniis se alit; in latrocinium versus vias insidet et itinera, prædasque agit. Cf. Prædo. LĂTRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Brigandage_. SYN. Excursio. EPITH. Apertum, castrense, civile, domesticum, forense, honestum, impium, intolerabile, intestinum, nefarium, nocturnum, novum ac singulare, sceleratissimum ac deterrimum. USUS: Hoc equidem latrocinium est, non judicium. Tueri fines ab excursionibus et latrociniis. Per latrocinium hunc hominem despoliasti; latrocinio oppressisti innocentem. LĂTRŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Voler à main armée_. SYN. Prædor, excurro, grassor. USUS: Duo millia latrocinari dicuntur. LĀTŬMĬÆ _vel_ LĀTŎMĬÆ, ārum, f. pl. _Carrières servant de prison_. _Item_: Carcer Syracusanus. 1. LĀTUS, a, um, _Large_, _étendu_. SYN. Amplus, laxus. )( Angustus. USUS: 1. Satis lato a Sicilia mari. 2. Particip. a Fero. Nulla rogatio, nulla lex est lata, _porté_. 2. LĂTUS, ĕris, n. _Flanc_, _côté_. SYN. Pars dextra _vel_ sinistra corporis _vel_ regionis. EPITH. Bonum, valens. USUS: 1. Latus ei condoluit. Lateris dolore consumptus est. Ad Cæsaris latus assedit. Per alicujus latus petere, ferire alterum. Latera cingebant filii. 2. Provincia altero latere mari alluitur. LAUDĀBĬLIS, e, gen. com. _Louable_. SYN. Laudandus, probabilis, prædicabilis, prædicandus, laude dignus. USUS: Honestum, etsi a nullo laudetur, laudabile est natura et prædicabile. LAUDĀBĬLĬTER, _D’une manière louable_. SYN. Recte, laudate, honeste, cum laude. LAUDĀTĬO, ōnis, f. _Louange_. SYN. Præconium, commendatio. )( Vituperatio. EPITH. Gravis et honesta. USUS: Laudatio alicui data. LAUDĀTOR, oris, m. _Celui qui loue_, _approbateur_; _témoin à décharge_. SYN. Præco virtutis, testis innocentiæ. USUS: Te mihi laudatorem mearum rerum, testem, auctorem cupio. Habebis in me tuæ virtutis præconem, laudatorem ac probatorem rerum tuarum. LAUDĀTRIX, īcis, f. _Celle qui loue_. USUS: Vitiorum laudatrix fama popularis. LAUDĀTUS, a, um, _Loué_. SYN. Spectatus, probatus. )( Obscurus. PHRAS. Laudatissimum te omnes sciunt, _tout le monde sait que vous êtes très renommé_. Cumulatum te omni laude, omnibus laudibus abundantem, illustri laude florentem, celebratum omnes norunt; neminem fugit, quam excelso illustrique loco sita sit laus tua; quanta in te sit commendatio virtutis; quanta in laude sis apud omnes. Cf. Laudo. USUS: Homo omnium consentione laudatus. LAUDO, as, avi, atum, are, a. _Louer_, _célébrer_. SYN. Commendo, celebro, laudem tribuo, impertio _vel_ impertior; eximia laude orno, nomen orno; verbis amplissimis, maximis laudibus orno; laudibus effero, afficio; in cœlum laudibus tollo, extollo, fero; nobilito, laudem alicujus celebro; in majus celebro; laudibus onero; gloria et prædicatione effero; in aliquem laudes confero; aliquid verbis probo, approbo. ADV. Aperte, commode, copiose, copiosissime, egregie, graviter, honorificentissime, merito, mirifice, nimis, valde, nominatim, ornatius, plane, privatim, publice, recte, valde, vehementer, vere, verissime, unice. PHRAS. 1. Vir dignus est qui ab omnibus laudetur, _cet homme mérite les louanges de tous_. Qui omnium vocibus scriptisque decoretur; qui omnium laudibus ornetur, cumuletur; cujus fama æternis laudibus floreat; quem semper omnes in ore animisque habeant. Vir est, cujus laudes nemo consequitur; cujus virtus satis extolli nequit; quem omnes laudibus ad cœlum ferant; laudibus æternis prosequantur; qui fama et litteris celebretur; cujus mentionem cum honore inferant omnes posteri; de quo sermonem nemo, nisi cum admiratione laudum instituat; cujus nomen cum æternitate conjungatur; cujus virtutes et res gestas posteritas omnis æternis laudibus exornet, prosequatur; cujus virtutem omnium sermones monumentaque illustrent. 2. Laudatur in eo mira erga omnes caritas, _il est surtout recommandable par sa grande bonté_. Præcipua laude fertur, magnis in laudibus est, magnis in cœlum laudibus effertur, in summa apud omnes laude est ejus caritas; egregia adversus omnes caritate magnam adeptus est gloriam; laudem præcipuam habet ejus caritas; præcipua in laude ponitur ejus caritas; præcipua laus ejus caritati tribuitur; præcipua in eo est caritatis commendatio, æterna in laude versatur; caritas ejus ad summam laudem pervenit; fertur in primis ejus caritas omniumque sermonibus celebratur; pleno ore laudatur. Cf. Laus, Illustro. USUS: Hunc pro dignitate laudare nemo satis potest. LAURĔA, æ, f. _Couronne de laurier_. SYN. Corona laurea, laureola. USUS: Quem currum, quam lauream cum laudatione tua conferam? LAURĔĀTUS, a, um, _Couronné de laurier_. USUS: Lictores, fasces laureati; litteræ laureatæ, _bulletin d’une victoire_, _lettre d’un général victorieux_. LAURĔŎLA, æ, f. _Rameau de laurier_. LAURUS, i, f. _Laurier_; _triomphe_. USUS: Sed incurrit hæc laurus nostra in oculos malevolorum. Lauri baccæ. LAUS, audis, f. _Éloge_, _renom_, _célébrité_. SYN. Præconium, commendatio, gloria, splendor, decus. EPITH. Summa, divina, domestica, publica, admirabilis, æqua, aliena, amplior, antiquior, bellica, communis, consimilis, immortalis, egregia, eximia, exigua, forensis, gratissima, honesta, satis idonea, illustris, imperatoria, inanis, infinita, jucunda, magna, digna, media, non mediocris, militaris, mira, modica, nova, oratoria, par, perennis, perfecta, popularis, præcipua, præclara, propria sempiterna, singularis, solida, summa, tenuis, sera, falsa, una, regia. )( Dedecus, vitium. PHRAS. 1. Laudem quærere, _rechercher la gloire_. Laudem petere; toto pectore, totis animis incumbere in laudem; duci laude, gloria; gloriæ studio atque amore flagrare; spectare laudem unam; nihil habere antiquius laude et gloria. Servire laudi atque gloriæ; nihil in vita magnopere expetere, nisi laudem ac honestatem, et in ea persequenda omnia pericula parvi ducere; laudis studio efferri; inflammato rapi ad laudem studio. 2. Laudi inhiare, _soupirer après la célébrité_. Laudes venari; aucupari opinionem; auram popularem captare; æstu gloriæ esse percitum; gloriæ stimulis agitari. Cf. Gloria. 3. Laudem sibi parare, _tirer honneur de qqchose_. Laudem sibi comparare, sibi adsciscere, nancisci, consequi; existimationem colligere; in existimationem venire. Cf. Gloria. 4. Laudem habere, _être honoré_. In laude esse, laudibus florere, abundare, procedere, cumulari; præcipua laude ferri. Cf. Laudo. 5. Laudem alteri tribuere, _combler qqn d’éloges_. Laudes suas in alterum transfundere, transmovere; servire, subservire, suffragari, favere alterius laudibus; laudes cum altero communicare; in alterum omnia laudum ornamenta congerere, conferre, transferre. 6. Laudem alterius sibi vindicare, _s’attribuer la gloire d’un autre_. De alterius laudibus delibare; alienas laudes in se transmovere; offerre se in societatem, communionem alienæ laudis; laudem alteri præripere; ex alienis laboribus suo nomini libare laudem. 7. De laude detrahere, _détruire la réputation_. Laudes alterius obterere, minuere, imminuere, obscurare. Cf. Detraho. LAUTĒ, _Somptueusement_. USUS: Laute vivere, et curare se molliter. LAUTĬA, ōrum, n. pl. _Hospitalité_, _présents offerts aux ambassadeurs étrangers_. SYN. Munera, quæ legatis exteris per quæstores præbebantur a Romanis. Cf. Donum. LAUTĬTĬA, æ, f. _Magnificence_, _luxe_. SYN. Munditia, elegantia. EPITH. Nova. LAUTUS, a, um, _Somptueux_, _riche_. SYN. Elegans, splendidus, dives, mollis, delicatus. USUS: Lautus victus et elegans. Villa lautius ædificata, in qua nihil non lautum, exquisitum, magnopere sumptuosum. Patrimonium sane lautum, copiosum, splendidum luxu dissipavit. Lautus homo et urbanus, _personnage riche et élégant_. LĂVĀTĬO, ōnis, f. _Bain_. SYN. Balneum. USUS: Cura ut, cum venero, lavatio parata sit. LĂVO, as, lăvi, lautum _vel_ lōtum, are, a. _Laver_, _baigner_. SYN. Abluo; _item_: Perfundor vivo flumine, perluor flumine. USUS: Ubi nos laverimus, tu, si voles, lavato. LAXĀMENTUM, i, n. _Action d’étendre_; _adoucissement_, _repos_. SYN. Dilatatio. TRANSL. Remissio; relaxatio. USUS: A curis paulum laxamenti nactus sum. Causæ tuæ nihil laxamenti datum est. LAXĬTAS, ātis, f. _Étendue_, _espace_, SYN. Amplitudo, dilatatio. USUS: In ædibus adhibenda cura laxitatis. LAXO, as, avi, atum, are, a. _Agrandir_; _relâcher_. SYN. Dilato, solvo, remitto. PHRAS. Disciplina laxatur, _la discipline se relâche_. Diffluit, dilabitur, remittit disciplinæ severitas, disceditur a pristina consuetudine et legum severitate; disciplinæ frena laxantur, remittuntur. USUS: 1. Quam te a libidinum vinculis laxatum vellem! Animi corpore laxati in cœlum evolant. 2. Remitto, _soulager_, _donner du relâche_. Curis et molestiis, animum a contentione laxa. Cf. Relaxo. LAXUS, a, um, _Large_, _ample_. SYN. Amplus. )( Adductus, angustus. USUS: 1. Laxæ ædes. Amicitiæ frena laxissima sint oportet, quæ ex usu adducas et remittas. 2. Longus, _long_. Diem tibi statuo satis laxum; tempus sat longum, _j’accorde un terme assez long_. Cf. Amplus. LECTĪCA, æ, f. _Litière_. SYN. Lecticula, hexaphorus, octophorus. EPITH. Aperta, operta. USUS: Lecticula in curiam illatus, delatus est. LECTĪCĀRĬUS, ii, m. _Porteur de litière_. SYN. Qui lecticam fert. LECTĬO, ōnis, f. _Lecture_; _choix_. SYN. Legendi actus; _item_: Electio. USUS: Hac tali judicum lectione grande reipublicæ inustum est dedecus. LECTOR, ōris, m. _Lecteur_. SYN. Recitator, anagnostes. 1. LECTUS, i, m. _Lit_. SYN. Lectulus, cubile, torus, stratum, grabatus. EPITH. Ligneus, ceratus, genialis, cubicularis. USUS: 1. In lecto collocare; lecto se commendare, _se coucher_. 2. In lecto est; in lecto pellibus constrato jacet, _être couché_. Dolor eum in lectulo affixit. 3. Lectum sternere, ornare, componere, _faire_, _arranger un lit_. 2. LECTUS, a, um, _Choisi_; _de choix_. USUS: Adolescens lectissimus. Femina lectissima et ornatissimis moribus. LĒGĀTĬO, ōnis, f. _Ambassade_, _légation_. EPITH. Libera, quæ honoris causa, titulotenus deferebatur alioquin sua negotia agendi in provincia. Votiva, voti prætextu suscepta. USUS: Legationem accipere, suscipere, gerere, habere, obire, perficere, _remplir les fonctions d’ambassadeur_. In legatione esse. Legationem renuntiare, referre acta legationis. Legatio benigne audita. LĒGĀTUS, i, m. _Ambassadeur_. SYN. Orator, nuntius pacis et belli. EPITH. Consularis, dignus imperatoribus, clarissimis exercitibus, ornatissimis provinciis, improbissimus, quæstorius, regius, temperatissimus. PHRAS. Est legatus apud Turcas, _il est ambassadeur près la Sublime Porte_. Est orator Cæsareus apud Turcas; in legatione turcica est; legati apud Turcas locum obtinet, legatione fungitur; legationem obit, gerit apud Turcas. USUS: Legatos adhibuit et deprecatores. LĔGĬO, ōnis, f. _Légion romaine_. RAD. a legendo milite dicta. Dividitur in 10 cohortes; cohors in 60 manipulos; manipulus in 10 milites, quibus adduntur equites 600, Centuriones 66. EPITH. Acris _aut_ pugnax, avida, cœlestis et divina, digna imperatore, hiberna, luculentissima, martia, veterana, universa, aliena, firma, fortis. Legiones frequentes, inimicissimæ, idoneæ, invictæ, honestæ, paratissimæ ad liberandam patriam. USUS: 1. Legiones scribere, conscribere, legere, conficere, _enrôler_. 2. Complere legiones, _compléter_. Supplementa legionibus scribere, legiones implere. 3. Legionibus præesse, legiones accipere, habere, _être à la tête d’une légion, la commander_. Cf. Exercitus. LĔGĬŌNĀRĬUS, a, um, _De légion_, _légionnaire_. Miles _aut_ res ad legionem pertinens. LĒGISLĀTOR, ōris, m. _Législateur_. SYN. Lator legis, legis scriptor, auctor, conditor, qui legem dat, leges fert; jura statuit, præscribit. LĒGĬTĬMĒ, _Conformément aux lois_. SYN. Juste, jure, more majorum. USUS: Nihil legitime, nihil jure, nihil legibus actum. LĒGĬTĬMUS, a, um, _Régulier_, _juste_, _légal_. SYN. Justus, verus, æquus, secundum legem. USUS: Justa et legitima potestas, concio, quæstio. Dies habendis comitiis legitimus. Jus legitimum. 1. LĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer en ambassade_. SYN. Legatum mitto. USUS: 1. Siculi Andronem ad senatum legarunt. 2. Testamento _aut_ codicillo aliquid alteri relinquo, _léguer_. Usumfructum omnium bonorum uxori legavit. 2. LĒGO, is, gi, ctum, ere, a. _Lire_. Recito, volvo, voluto, evolvo, verso. ADV. Attente, diligenter, diligentius, libentius, nihil, studiose, curiose atque contente, cursim, suavissime et peritissime, clare et intente, de plano. PHRAS. Ciceronem unum lego, _je ne lis que Cicéron_. Ciceronis libros unice legendo contero; in his acquiesco unice; hos inexhausta aviditate volvo; in his volutandis tempus omne pono, consumo; hos assidua lectione evolvo; Cicero mihi assidue in manibus est; est mihi voluptas plurima in ejus commentationibus identidem regustandis, accurate lectitandis, assidue tractandis; Ciceronis libros semper in sinu circumfero, circumgesto. Unius Ciceronis lectio animum meum pascit; unus Cicero mihi placet; me delectat, me tenet; in uno Cicerone studium omne colloco; uni Ciceroni studium meum omne dicavi; ad unum Ciceronem operam omnem confero; meas uni Ciceroni vigilias do, dico, trado, addico; ab hoc avelli non possum. Ciceronis lectioni ita affixus sum totis animis, ut, etc. Unus sibi horas meas omnes vindicat, rapit Cicero. USUS: 1. Omnium bonarum artium auctores legendi sunt, et pervolutandi. 2. Colligo, _cueillir_, _recueillir_. Flores, nuces, poma legere. 3. Seligo, _choisir_. Senatum, milites legere. Aliquem in demortui locum legere. LĒGŬLĒIUS, a, um, _Procédurier_, _formaliste_. SYN. Formularum cantor, præco actionum. Formularum duntaxat forensium et albi gnarus. EPITH. Lautus et acutus. LĔGŪMEN, ĭnis, n. _Légume_. Quod legitur e terra; ut pisa, fabæ, ciceres, lentes, phaseol, milium, panicum, sesama, lupinum, linum, etc. LEMBUS, i, m. _Nacelle_, _barque_. SYN. Navicula brevis et velox. LEMMA, ătis, n. * _Ce qui sert à démontrer_; _thèse_. SYN. Assumptum. LĒNA, æ, f. _Séductrice_. SYN. TRANSL. Conciliatrix. USUS: Vide, ut blanda conciliatrix et veluti lena natura sit, _voyez combien la nature est attentive et habile à se rendre aimable_. LĒNĬO, is, īvi _vel_ iĭ, ītum, ire, a. _Adoucir_, _calmer_. SYN. Placo, mitigo, flecto, sedo. )( Inflammo. PHRAS. Furor populi apposita oratione lenitur, _on apaise la fureur du peuple en lui faisant un discours_. Placatur, sedatur, componitur; plebs permulcendo, sensimque alio trahendo mansuescit, ad mansuetudinem traducitur; seditio ac furentis populi tumultus apposita oratione comprimitur. 2. Iratum Principem tandem lenivit, _il a enfin calmé la colère du prince_. Permulsit tandem blanda oratione efferatum Principis animum et quas daturus erat, tempestates eloquentia discussit; tranquillum fecit ac placabilem Principis animum, placatum effecit; permulcendo tractandoque mansuefecit; iram sedavit, permulsit; animum mollivit; animi intemperiem omnem in tranquillum contulit; faces omnes irarum restinxit. 3. Lenita tandem est hominis ira, _la colère de cet homme a cessé_. Dedit se tandem ad lenitatem homo iracundia præceps, remisit indomitos spiritus, compressit animum; ira relanguit; ætas, dies intemperiem illam mitigavit; vehementes illi impetus consenuere, omnisque iræ impetus, quasi ventus hominem defecit; sedata est ac restincta diuturna illa perturbatio animi; resedit, deferbuit, refrixit æstus ille; impetus ille animi ardorque tandem remisit. 4. Temporis diuturnitas dolorem leniet, _le temps apaisera votre douleur_. Dies dolorem minuet _vel_ exhauriet; temporis longinquitas multum de dolore detrahet; medicinam dolori dies afferet; longa dies malorum memoriam ex animo delebit; dolori medebitur tempus; dolorem animo infixum tempus evellet atque ejiciet; vetustate inflicta a fortuna vulnera sanabuntur. USUS: Cæsar irritatos muneribus lenivit. Incommoda commodorum compensatione lenienda sunt. Desiderium tui litteris accipiendis leniam. Cf. Lenio, Placo. LĒNIS, e, gen. com. _Doux_, _calme_, _paisible_. SYN. Facilis, mitis, indulgens, clemens, placidus, mansuetus, comis, humanus, minime austerus. )( Asper, severus, durus. PHRAS. Leni homo est animo, _cet homme a un caractère doux_. Leni est animo natus; natura lenissimus; nonnullis ad lenitatem propensior; nonnullis ejus lenitas solutior est visa; est in eo summa lenitas, mollisque ad accipiendam et deponendam offensionem animus; omnibus se placabilem exorabilemque præbet; summa placabilitate, summa animi facilitate est; nihil illo lenius aut mitius. Cf. Mitis, Mansuetus. USUS: Romani in hostes lenissimi. Tractus orationis lenis et æquabilis. LĒNĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_. SYN. Lenitudo. EPITH. Æquabilis, grata, nova, perpetua, pristina, soluta. USUS: Lenitatem mollitia quadam animi imitatur. Nostrum est, mentes ad lenitatem et misericordiam revocare, traducere. Asperitate tua hominem de lenitate sua deduxisti. Profluens oratio æquabili lenitate. Cf. Mansuetudo. LĒNĬTER, _Doucement_, _légèrement_. SYN. Molliter, suaviter, molli manu, molli brachio. )( Aspere. USUS: Leniter sentire et dicere. Leniter arridere alicui. Sensim ac leniter accendere animos. Remisse ac leniter dicere, procedere, minime festinanter. LĒNĬTŪDO, ĭnis, f. _Douceur du style_; _douceur du caractère_. SYN. Clementia, suavitas. EPITH. Nimia. USUS: Lenitudo orationis, mollitudo corporis. LĒNO, ōnis, m. _Corrupteur_. SYN. Minister libidinis, minister improbissimæ cupiditatis. EPITH. Impudentissimus, improbissimus, perjurissimus, turpissimus, impurissimus. LĒNŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Trafic de l’entremetteur_; _caresses_. SYN. Delinimentum, allectamentum. EPITH. Domesticum. USUS: Nempe lenocinio se sustentat. Lenocinium facit; cupiditatum lenociniis se dediderunt. LĒNŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Flatter bassement_, _caresser_. SYN. Blandior, allicio. USUS: Tibi serviet, tibi lenocinabitur. Cf. Assentor, Allicio. LENS, entis, accus. lentim, f. _Lentille_. LENTĒ, _Lentement_. SYN. Remisse. USUS: Lente aliquid ferre, lente respondere. LENTĬTŪDO, ĭnis, f. _Lenteur_; _insensibilité_, _indolence_. SYN. Tarditas. EPITH. Semper viridis. USUS: Quod nos lenitatem dicimus, illi vitioso lentitudinis vocabulo appellant, _ce que nous appelons douceur, ils l’appellent indolence, faisant ainsi d’une qualité un défaut_. Omnino non irasci est non solum gravitatis, sed nonnunquam etiam lentitudinis. LENTUS a, um, _Souple_; _lent_; _calme_. SYN. Tardus, frigidus, remissus, lentulus, flexibilis. USUS: Lentior fuit pugna; lentum negotium; lentus homo ac prope frigidus. Lenta salix; lentiora vincula. Cf. Tardus. LĔO, ōnis, m. _Lion_. EPITH. Magnus. USUS: Fraus quasi vulpeculæ, vis leonis videtur. LĔPĬDĒ, _Joliment_, _élégamment_. SYN. Venuste, eleganter, festive. USUS: Lepide hoc tibi effectum dabo. LĔPĬDUS, a, um, _Charmant_, _agréable_, _spirituel_. SYN. Venustus, festivus, elegans. PHRAS. Nihil illo lepidius, _rien de plus aimable que cet homme_. Nemo illo est urbanitate, lepore, suavitate conditior; agnoscas in eo homine imaginem germanæ festivitatis; atticis et urbanis salibus, omni venustate et lepore mire affluit; summa est in ejus moribus festivitas, lepor, concinnitudo. Cf. Facetus. LĔPOR, ōris, m. _Grâce_, _beauté_, _charme_. SYN. Festivitas, jucunditas, venustas, hilaritas, humanitas, urbanitas. EPITH. Admirabilis, eximius, inusitatus, magnus, major, multus, oratorius, tantus, vetus. USUS: Sunt in oratione tua omnes verborum, omnes sententiarum lepores. Elucet in ea species humanitatis, suavitatis, leporis. Facetiarum oratorius non scurrilis lepor. LĔPRA, æ, f. * _Lèpre_. USUS: Morbus elephantiacus. LĔPUS, ŏris, m. _Lièvre_. USUS: Lepus tute es, et lepores quæris, _comment! gibier que tu es, il te faut des lièvres_. LESSUS, acc. um, (adhib. tantum accus. sing.) _Gémissement_, _lamentation_. SYN. Lugubris cantus. USUS: Mulier genas ne carpito, ne lessum funeris ergo habeto. LĒTĀLIS, e, gen. com. _Mortel_. SYN. Mortifer. USUS: Vulnus letale. LĒTHARGUS, i, m. * _Léthargie_. SYN. Veternus, torpor. USUS: Gravi lethargo oppressus. LĒTUM, i, n. _Mort_. SYN. Mors. USUS: Vide, quam turpi leto pereamus. LĔVĀMEN, ĭnis, n. _Soulagement_, _adoucissement_. USUS: Si quod esset levamen, esset in te uno. LĔVĀMENTUM, i, n. _Soulagement_, _consolation_. SYN. Allevamentum, levamen, allevatio, levatio, fomentum. USUS: Erit ea res tibi levamento. Cf. Foveo, Auxilium. LĔVĀTĬO, ōnis, f. _Adoucissement_. SYN. Levamentum, levamen. EPITH. Magna, summa. USUS: Id majorem, quam exspectas, tibi levationem afferet. Reperies malis tuis, dolori, ægritudini levationem maximam. Cf. Auxilium. 1. LĒVIS, e, gen. com. _Lisse_, _poli_. SYN. Quod tactu asperum non est, lubricus, glaber. Cf. Lævis. 2. LĔVIS, e, gen. com. _Léger_; _inconsidéré_. SYN. Minime gravis, ponderosus; _item_: Vanus, inanis, futilis, parvi momenti. PHRAS. Homo est levissimus, _cet homme a un caractère très mobile_. Homo est ventosissimus; ventosi est ingenii; summa est mobilitate, vanitate, animi levitate; de grege nugatorum est; mire est leviculus; vanus homo, et mobili ingenio; nihil in eo gravitatis; homo est, qui neque dicere, neque facere quidquam pensi habeat; qui nunquam sibi constet; quo vaniorem, inaniorem vidi neminem. Cf. Inanis, Vanus. USUS: 1. Democriti corpuscula levia alia, alia rotunda. 2. Minime ponderosus, gravis, _léger_, _peu pesant_. Levis armaturæ milites. 3. Vanus, futilis, _insignifiant_, _vain_, _inconsidéré_. Hoc minime grave iis videtur, qui ipsi leves sunt. LĔVĬTAS, ātis, f. _Légèreté_. SYN. Inconstantia, mobilitas, vanitas, futilitas. EPITH. Aliena, nimia, perpetua, popularis, propria, sublimis, sui similis, summa, amatoria, comica. USUS: 1. In ipso actu est modus et mollitudinis et levitatis. 2. Vanitas, _caprice_. Amatoriis levitatibus deditus. Levitate Græcus, crudelitate Barbarus. Quid levitate et inconstantia turpius? Cf. Inanis, Vanus. LĔVĬTER, _Légèrement_; _facilement_. SYN. Tenuiter, leniter, molliter, levi manu et brachio. )( Graviter. USUS: Leviter ægrotare. Leviter eruditus, saucius. Mala mea levissime fero. Leviter pauca tangam. Leviter succensere. Ut levissime dicam, obiter, _pour me servir du terme le pius doux_. LĔVO, as, avi, atum, are, a. _Alléger_; _ranimer_; _soutenir_. SYN. Allevo, relevo, sublevo, minuo, lenio, levationem facio _vel_ affero, laborem detraho, levationi sum. )( Affligo, aggravo. ADV. Magnopere, mitius, multum, valde, sensim, paulum. USUS: 1. Curas animi et angores, laborem, dolorem, calamitatem, sumptum mihi sermo tuus, tuæ litteræ, tua liberalitas levarunt. Ægritudine me sæpe levasti. Uti levavit me adventus tuus, ita afflixit discessus. Is sum, qui levari non possum, consolationem non admitto. Caritatem annonæ, annonam suppeditato frumento levare. Animi levantur exercendo. 2. Elevo, minuo, _adoucir_, _diminuer_. Studuit levare suspicionem, atrocitatem rei. Auctoritatem ejus inconstantia levat, leviorem facit. Cf. Auxilium, Tueor, Minuo. LEX, lēgis, f. _Loi_. SYN. Juris et æqui regula, quæ _vel_ est privata et continetur pactis, conditionibus, jure; _vel_ est publica, qua respublica constituitur, rogatione, scito, senatusconsulto, privilegio, decreto, judicis sententia. EPITH. Acerbissima, acerrima, commodata alicui, accusatoria, æqua, agraria, alimentaria, annalis, apta, bona, mala, censoria, certa, civilis, publica, contraria, communis, curiata, consularis, sancta, diligentissima, divina, fecialis, frumentaria, grata populo, gravis, improba, multo impudentior, iniqua, invidiosa, justa, nefaria, naturalis, perfecta, popularis, princeps et ultima, recens, sancta, salva, non scripta sed nata, sempiterna, tribunitia, viaria, utilis. Annales antiquæ, censoriæ, fatales, necessariæ, honestæ, militares, perniciosæ, præclaræ, proximæ, rariores, sacratæ, salutares, tyrannicæ, usitatæ. PHRAS. 1. Legem dare, _édicter une loi_. Legem perferre, sancire, rogare, sciscere, condere, facere, scribere, edere; legis auctorem fieri; legem civitati dare, imponere, injungere, ponere, constituere, instituere, promulgare; aliquid sub legis superbissimæ vincula conjicere; tabulas figere; jura dare, legem in æs incidere; legibus munire urbem; describere jussa populo; legibus constringere, adstringere, devincire populum. 2. Legem accipere, _recevoir la loi_. Jurare in legem; lege se obstringere; legi se subjicere; legibus se devincire. 3. Lex est de ea re, _il y a une défense_. Lege tenemur; lege sanctum habemus; lege cautum est. 4. Legem servare, _observer la loi_. Legi cedere, parere; obtemperare legi; legem observare, servare, sequi; legi satisfacere; implere officii partes, quas lex jubet, poscit, imperat. 5. Legem violare, _violer une loi_. Fraudem legi facere; contra legem facere, jus, legem violare; leges perfringere, perrumpere; a legibus discedere; legem conculcare; in _vel_ contra leges committere; legi non parere. 6. Legem abrogare, _abroger une loi_. Legem infirmare, irritam facere, dissolvere, antiquare, convellere, tollere, delere, rescindere. 7. (Dispensare in lege, VULG.), _dispenser d’une loi_. Gratiam legis facere; lege aliquem solvere. Cf. Dispenso. USUS: Lege agere, jure constituto certare, _vel_ judicis sententiam exsequi, _agir conformément à la loi_. Legem promulgare. LĪBĀTĬO, ōnis, f. _Libation_. SYN. Libamentum. USUS: Libationes epulæque ludorum. Sacrificiorum libamenta. LĪBELLA, æ, f. _As_, _petite monnaie d’argent_. SYN. As. USUS: 1. Quis illi vel libellam unam dedisset? 2. Norma, perpendiculum, _niveau_. LĬBELLUS, i, m. _Petit livre_. SYN. Commentarius, codex, parvus liber, commentariolus, codicillus, chirographum. EPITH. Parvus, exilis, non magnus, pusilli contemptique, Rhetorici. USUS: Libellum componere; in libellum memoriæ causa referre. Libellum tradere supplicem, _faire une supplique_. LĬBENS, entis, omn. gen. _Volontiers_. SYN. Lubens. USUS: Libenti animo hæc tolerabo. Libentissimis omnibus hoc munus consequere. Cf. Libenter. LĬBENTER, _Volontiers_, _avec plaisir_. SYN. Libenti animo, magna voluntate, studiose, non repugnanter, non gravate, non modo non recusans, sed ultro etiam, et sponte offerens; non repugnans; sine excusatione, summo studio, summa voluntate, egregia animi alacritate. )( Invitus. PHRAS. 1. Libenter tibi gratificabor, _je vous ferai volontiers plaisir_. Animo libenti prolixoque; non gravate, benigne, studiose, perlibenter, animo lubenti, æquo, immo vero gaudenti; propense; pronis animis; effuso studio, utraque manu, alacritate summa; animo libentissimo; animo non invito dabo omnia. 2. Reducem te libenter videbo, _je verrai avec joie votre retour_. Delectabit me tuus reditus; cupide exspecto reditum tuum; lætabor, acquiescam tuo reditu; est in optatis, te coram amplecti; lætus te videbo; læte ac hilare te accipiam. 1. LĪBER, era, ĕrum, _Libre_, _indépendant_. SYN. Non impeditus, expeditus, solutus, nulla re implicatus; nullius dominationi parens, ingenuus; qui sui juris est et mancipi; qui in sua potestate est; suo jure libertateque utitur; jus suum retinet; nemini mancipatus, addictus; vacuus, purus, integer. )( Servus, impeditus, implicatus. PHRAS. 1. Liber sum, _je suis libre_. Nullius imperio contineor; libertate utor integerrima; omnia mihi integra sunt ac libera; in potestate mea sum; nullis neque imperii, neque juris inclusus sum angustiis, quominus meo arbitratu vivam, in nullius jure aut ditione sum; non ea conditione natus sum, ut legibus quidquam debeam. 2. Liber est a publicis oneribus, _il est délivré des charges publiques_. Rerum omnium vacatione commodissima utor, operum immunis agito; immunitatem rerum omnium habeo. Cf. Immunis, Vacatio. 3. Liberum legibus esse voluit, _il voulut être exempt de toute loi, de tout frein_. Nullis legibus alligatum, constrictum, impeditum esse voluit; legibus solutum; liberum exsolutumque legum vinculis; nullis adstrictum legibus; extra legem esse voluit; nullis legibus teneri; nullis legum angustiis inclusum esse voluit. USUS: Integro, soluto expedito ac libero animo vivere, agere. Homo a cupiditatibus animi, ac perturbationibus liber ac solutus. 2. LĬBER, bri, m. _Livre_. SYN. Opus, volumen, commentarius, monumentum, lucubratio, codex, libellus. EPITH. Auguralis, extremus, gravissimus, improbus, magnus, notior, optimus, plenus, refertus sententiis, suavissimus, superior. PHRAS. Multos libros scripsit, _il a écrit beaucoup de livres_. Composuit, contexuit, scriptos reliquit; grandia variarum commentationum, eademque utilissima monumenta reliquit, chartis ad posteros transmisit; copiosos in omni genere libros emisit, edidit, foras dedit, in lucem emisit; cogitationes suas litteris monumentisque explicuit, consignavit, mandavit, commendavit, vulgavit, evulgavit; publici juris fecit; eo auctore multi libri exivere. USUS: 1. Librum evolvere, percurrere, pervolutare, _feuilleter_. 2. Librum scribere, facere, absolvere, perpolire, _écrire_, _achever un ouvrage_. 3. Liber imprudenti excidit, in lucem prodiit, _publier_. Liber vetustate corruptus, situ exesus, blattas passus et tineas, a tineis corrosus, et fugientibus litteris male deformatus, _livre très ancien et très précieux_. LĪBĔRĀLIS, e, gen. com. _Libéral_, _généreux_. SYN. Largus, munificus, beneficus, prolixus. )( Avarus, parcus, sordidus. PHRAS. Erga omnes æque liberalis es, _vous êtes généreux pour tout le monde_. Totum te in alios effundis, profundis; benigne facis omnibus; est in te benignitas incredibilis; prolixior fere voluntas est, quam res patitur; nemo non a te liberalissime tractatur; natura ad beneficentiam propensus es, nihil ut supra. Fructus liberalitatis tuæ uberrimi ad omnes pertinent, perveniunt. Nulli fides tua, nulli opera, nulli res familiaris deest; liberalitate uteris in omnes effusissima; liberalitate tibi omnes devincis; intactus es ab avaritiæ sordibus, nemo est, qui non beneficiis ornetur tuis. Cf. Beneficium. USUS: 1. Liberalis dicitur, qui officium, non fructum sequitur. 2. Ingenuus, honestus, _libre_, _de condition libre_, _non esclave_. Artes, quæstus, artificia liberalia et ingenua. Cf. Litteræ, Ars. LĪBĔRĀLĬTAS, ătis, f. _Générosité_, _noblesse_; _largesses_, _libéralités_. SYN. Benignitas, beneficentia, largitas, benefica voluntas, voluntas bene merendi de aliquo. EPITH. Cautior, dissolutior, moderata, divina, præstans, commemoranda. )( Avaritia. USUS: Liberalitate uti, liberalitate sibi alios devincire. Liberalitatem exercere, maximus est divitiarum fructus. Cf. Beneficentia, Largus, Dono. LĪBĔRĀLĬTER, _Richement_, _largement_; _noblement_. SYN. Large, munifice, benigne; ingenue. USUS: 1. Benigne liberaliterque dedit. 2. Homo liberaliter educatus. LĪBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Délivrance_, _absolution_, _acquittement_. SYN. Absolutio. USUS: Liberationem culpæ simul et errati veniam impetravi. Liberatio et vacuitas omnis molestiæ. LĪBĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui affranchit_, _libérateur_. SYN. Vindex libertatis. USUS: Patriæ liberatores urbe carebunt, qui a cervicibus jugum servile dejecerant? LĪBĔRĒ, _Librement_. SYN. Solute. PHRAS. Libere locutus sum, _j’ai parlé avec franchise_. Libertate animoque maximo erupit ex me vox, et sine cunctatione dixi, quod senseram; tum primum memorem libertatis vocem misi; incurri enimvero magna libertate verborum, fidenterque locutus sum; libero ore, et pro causa fidenter locutus sum. USUS: Licenter peccat, et libere. Constanter se gerit, et libere. LĪBĔRI, ōrum, m. pl. _Enfants_. SYN. Filii, proles, soboles, nati. EPITH. Suavissimi, carissimi. PHRAS. 1. Liberos gignere, _devenir père_. Liberos suscipere, tollere ex uxore; liberis operam dare; sobolem stirpis parare; liberos procreare; augeri liberis; liberos gignere. USUS: Liberos mater, generis præsidia, fortunarumque omnium socios peperit complures. Oro te, per quæcumque jura liberos parentibus jungunt, _je vous prie par les liens qui unissent les parents à leurs enfants_. Cf. Pario. LĪBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Affranchir_, _mettre en liberté_, _délivrer_. SYN. Vindico, libertatem do; in libertatem vindico, restituo; in integrum restituo; expedio, solvo, laxo, relaxo, levo. PHRAS. 1. Liberabo vos hostili vi et metu, _je vous débarrasserai de la violence et de la crainte des ennemis_. Ex cæde et vinculis eripiam; jugum a vestris cervicibus depellam, removebo; ex improborum faucibus ac manibus eripiam; ab hostili terrore vindicabo; metum vobis omnem dejiciam; laqueos servitutis abrumpam; metum animi abstergam; faciam, ut ex illo metu reviviscat, ut cura omni relevetur, ut emergat; ut metu defungatur respublica; explicabo urbem periculo, et ex ærumna extraham. 2. Illo metu sensim liberor, _cette frayeur se dissipe peu à peu_. Metus mihi adimitur; metu me sensim exonero; metu me exsolvo; a longa formidine respiro; metum sensim amoveo; expedio me tandem cura et metu; curis solvitur animus. 3. Libera me, quæso, hoc metu, _délivrez-moi de cette crainte_. Metu me longo exime; metum hunc mihi exime, deme, absterge; expedi hac me sollicitudine; exsolve me ista sollicitudine; leva animum hac molestia; scrupulum mihi istum exime; istis me molestiis relaxa; exonera animum hoc metu. Cf. Libertas. USUS: Aliquem metu, sollicitudine, crimine, suspicione cupiditatis, molestiis animum liberare. Aliquem ære alieno liberare, _payer les dettes de qqn_. LĪBERTAS, ātis, f. _Liberté_. SYN. Immunitas, licentia. )( Servitus. EPITH. Carissima, dulcissima, non infesta, acerbitate suppliciorum jucundior, licita, præclara, sancta, summa, otiosa, tranquilla, equestris. PHRAS. 1. In libertatem se vindicarunt, _ils recouvrèrent la liberté_. In libertatem se asseruere; expedivere se e servitute; jugum exuere, excussere; servitutem exuere; in libertatem se restituere. USUS: 1. Libertatem dare, _donner la liberté_, _affranchir_. Largiri, concedere libertatem; libertatem _vel_ libertate donare. 2. Libertatem habere, accipere, recipere, tenere, _être libre_. 3. Libertatem adimere, præcidere, occludere, _enlever la liberté_, _réduire en esclavage_. 4. Libertatem amittere, se libertate abdicare, _perdre la liberté_. 5. Libertatem recuperare, vindicare; se in libertatem restituere, _recouvrer la liberté_. 6. Licentia, _liberté_, _licence_. Libertate immoderata et concionum licentia Romana res concidit. LĪBERTĪNUS, i, m. _Affranchi_, _fils d’affranchi_. SYN. Liberti filius. )( Ingenuus. USUS: Patre libertino natus. LĪBERTUS, i, m. _Affranchi_. SYN. Justa servitute manumissus, manu assertus; ad pileum vocatus. EPITH. Gratiosus, paternus et probatissimus, nequam, improbus. LĬBET, bŭit et lĭbĭtum, est, imp. _Il plaît_, _il convient_. SYN. Placet, delectat, non displicet, volo, juvat. PHRAS. Si ita libet, _si cela vous plaît_. Si collibitum est; si ita commodum tibi est; si cordi est, si ita fert libido. Cf. Placeo. (VULG. Pro libitu, _à sa guise_, _selon son caprice_). Cf. Libido. LĬBĪDĬNŌSĒ, _Selon son caprice_, _avec licence_. SYN. Intemperanter, luxuriose. USUS: Cave, ne quid per libidinem, libidinose, nefarie dicas aut cogites. LĬBĪDĬNŌSUS, a, um, _Voluptueux_, _licencieux_; _capricieux_. SYN. Intemperans, mulierosus, lascivus, impudicus, procax, salax, voluptarius. )( Temperans, castus. PHRAS. Est homo libidinosus, _ce homme est dissolu_. Homo turpissima libidine incensus; qui parum honeste pudicitiam habeat; qui vitam intemperanter, dissolute, nequiter, luxuriose, traducat; voluptatibus deditus; mollitia et luxu diffluens; qui omnia ad libidinem et voluptatem referat; in voluptate omnia ponat; in quo flagrant libidinum vitia; qui cupiditate, libidine impeditus, luxu perditus, una libidine capiatur; luxuria et lascivia diffluat; homo intemperantissimæ libidinis; in Venerem effusus. Cf. Luxuriosus, Impudicus. LĬBĪDO, ĭnis, f. _Désir déréglé_, _passion_. SYN. Furor, impetus non rectus, effrenata cupiditas. EPITH. Effusa, nefaria, non mediocris, profana, indomita. PHRAS. 1. Turpe est libidinem suam sequi, _il est honteux de s’abandonner à ses passions_. Turpe est, parere libidini et indulgere; abripi cupiditate; libidinem voluptatibus explere; volutari in voluptatibus et cœno libidinum; servire, inservire libidini; in Venerem se effundere; libidinum incendiis ita exæstuare, ut non libido ab oculis, non facinus a manibus, non flagitium a toto corpore abesse videatur; turpe est, ferarum ritu vulgare concubitus; pecorum ritu promiscue in concubitus ruere. 2. Casti etiam animi libidine tentari possunt, _les âmes chastes elles-mêmes peuvent être tentées de sensualité_. Castæ etiam mentes libidine concitari, stimulis libidinum compungi, fervore libidinis inflammari possunt; castis etiam mentibus cum formis animo se per oculos insinuantibus continens sæpe bellum gerendum est; flammæ libidinis per castas etiam mentes serpere, easque depasci possunt; castas etiam mentes afflare pestilens is spiritus potest. 3. Libidinem comprimere nascentem, _réprimer les passions naissantes_. Coercere cupiditatem; gliscentem in animo cupiditatem restinguere; impuros igniculos, antequam mentem depascant, ex animo amovere. 4. Pro libidine agit omnia, (VULG. pro libitu), _il suit en tout son caprice_. Ad arbitrium libidinemque agit omnia; arbitratu suo agit omnia; quæ in mentem, aut libidinem venerint, exsequitur; ut animo lubet, collibitum est; ex libidine sua agit omnia; una illi agendi lex est sua cujusque rei libido. Cf. Impudicus, Voluptas. LĪBO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_, _effleurer_, _enlever_; _sacrifier_. SYN. Delibo, degusto; carpo, decerpo. ADV.: Publice. USUS: 1. Libanda sunt ex omnibus, quæ veritatis specie maxime moveant. Libavimus ex maximis ingeniis excellentissima quæque et excerpsimus optima. 2. Sacrifico, _sacrifier_. Sacerdotes fruges libant. Cf. Gusto. LĪBRA, æ, f. _Balance_. SYN. Statera, trutina, lanx. EPITH. Anceps. USUS: In altera libræ lance ponere, _mettre dans un des plateaux de la balance_. LĪBRĀMENTUM, i, n. _Poids_, _masse_. USUS: Libramenta plumbi. LĬBRĀRĬA, æ, f. * _Librairie_. SYN. Taberna libraria, bibliotheca. LĬBRĀRĬUS, ĭi, m. _Copiste_. EPITH. Librarii plurimi, accurati. SYN. Scriba qui exscribit, describit libros. USUS: Legem illam per plures librarios scribi feci. LĪBRO, as, avi, atum, are, a. _Peser_; _balancer_; _examiner_. SYN. Pondero, statera examino. USUS: Terra suis librata ponderibus. LĬCENTER, _Librement_, _hardiment_. SYN. Immoderate, nimis libere, audacter, fidenter, confidenter. Cf. Libere. LĬCENTĬA, æ, f. _Liberté_, _permission_; _licence_. SYN. Libertas immoderata, impunitas; intemperantia, protervitas, improbitas; _item_: Venia. EPITH. Infinita, intoleranda. USUS: 1. Licentiam dare, _donner une permission_, _permettre_. Magistratus improbus his sceleribus licentiam dat, permittit, largitur, concedit 2. Licentiam habere, _avoir la permission_. Summam licentiam nancisci, adipisci; patere alicui licentiam omnem, quam sibi arrogat, quidlibet audendi. Cf. Audeo. 3. Licentiam morum compescere, _réprimer la licence des mœurs_. Severis edictis tollere, præcidere, comprimere; populum a licentia arcere. Cf. Impunitas, Audax. LĬCĔO, es, cŭi, cĭtum, cere, n. _Être en vente_; _évalué_, _mis à prix_. SYN. Æstimor. USUS: Quanti licet is hortus? _Combien est évalué ce jardin?_ LĬCĔOR, ēris, cĭtus sum, ceri, d. _Enchérir_. SYN. Licitationem facio, pretium defero. USUS: Liceri contra aliquem. Heredes liceri cogitant. 1. LĬCET, cŭit et cĭtum est, ere, imp. _Il est permis_, _licite_, _on peut_, _on doit_. SYN. Licitum est, jus est, integrum est, jus habeo, fas est, datur hæc venia; datur; legibus conceditur; copia est. USUS: Hoc tibi per leges non licet. Nefas est violare hospitem, neque Romano homini licet. 2. LĬCET, _Quoique_. SYN. Quanquam, quamvis, etsi, quantumvis. LĬCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Vente aux enchères_. SYN. Auctio. USUS: Licitationem facere. LĬCĬTĀTOR, ŏris, m. _Qui enchérit_. SYN. Qui rei sub hasta positæ pretium auget. LICTOR, ōris, m. _Licteur_. SYN. Apparitor. Lictores duodecim virgas fascesque præferebant Consuli. USUS: Lictor, colliga manus. Vetus formula. LĬEN, ēnis, m. _Rate_. SYN. Splen. LIGNĀTĬO, ōnis, f. _Action de faire du bois_. SYN. Lignorum sectio, deportatio. USUS: Lignationis causa Cæsaris milites egressi castris sunt. LIGNĀTOR, ōris, m. _Fourrageur_. Oppressis subito lignatoribus. LIGNĔUS, a, um, _De bois_, _en bois_. SYN. Quod est ex ligno. USUS: Signum ligneum. LIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire du bois_, _aller à la provision de bois_. SYN. Cædendæ materiæ causa silvas peto, ad ferenda ligna eo; lignationis causa exeo; ligna colligo; ligna, materiam cædo. USUS: Pars cohortum lignatum ac pabulatum missa est. LIGNUM, i, n. _Bois_. SYN. Materia, lignea materia. EPITH. Infelicissima, humida, viridis. USUS: Struem lignorum ingentem faciunt. 1. LĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_. SYN. Vincio, constringo. )( Dissolvo. USUS: Catenis ligo. Cf. Vincio, Vinculum. 2. LĬGO, ōnis, m. _Hoyau_. Instrumentum rusticum ad culturam hortorum, agrorum, vinearum. LĬGŪRĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Lécher_; _dévorer_; _convoiter_. SYN. Helluor. USUS: Non liguriunt pecuniam, sed devorant. Cf. Nepos, Abligurio. LĬGŪRĪTĬO, ōnis, f. _Gourmandise_. SYN. Helluatio. LĬMĀTUS, a, um, _Limé_, _poli_. SYN. Perpolitus, elimatus, limatulus. USUS: TRANSL. _Correct_, _châtié_. Judicium limatum. Vir urbanitate multa limatus. Limata oratio. LIMBUS, i, m., _Bande_, _bordure_. SYN. Pars vestis extrema; vestis ora. LĪMEN, ĭnis, n. _Seuil_, _porte_. SYN. Introitus, janua, ostium. EPITH. Sanctissimum. USUS: Limine aliquem, aditu et vestibulo prohibere. Pedem limine, extra limen efferre; pro limine adstare. LĪMES, ĭtis, _Borne_, _frontière_. SYN. Finis, terminus. PHRAS. 1. Limites provinciæ constituere, _tracer les frontières d’une province_. Definire regionibus limites; ponere limites, circumscribere; provinciam suis finibus describere, circumscribere; fines provinciæ designare; certis spatiis, terminis finire, terminare, circumscribere. 2. Limites sibi figere, _se fixer une limite_. Cancellos sibi circumdari; cancellis certis rem omnem circumscribere; fines sibi præscribere, statuere, constituere, adhibere. 3. Limites transgredi, _dépasser les bornes_. Modum transire; finem prætergredi; lineas transire; egredi præscriptum limitem, cancellos. USUS: Limes agro positus. LĪMO, as, avi, atum, are, a. _Limer_, _polir_. SYN. Elimo, polio, expolio. USUS: Animi acumen arte limandum est. Limare se ad causas dicendas. Stilus omnia polit ac limat. LĪMŌSUS, a, um, _Bourbeux_, _fangeux_. SYN. Limo plenus, cœnosus. 1. LĪMUS, a, um, _Oblique_, _louche_. SYN. Transversus, obliquus. USUS: Limis oculis aliquem intueri. Cf. Torve, Oblique. 2. LĪMUS, i, m. _Vase_, _boue_. SYN. Lutum. LĪNĔA, æ, f. _Fil_; _cordeau_; _ligne_. Filum quo fabri materiarii utuntur ad signandam materiam. EPITH. Recta. USUS: TRANSL. In dicendo, agendo lineam teneto, ne exerrato. Peccare, est tanquam lineas transire. (Vix lineam scribere potui, VULG.), _j’ai pu à peine écrire une ligne_. Latine dicendum: vix versum unum exarare potui. LĪNĔĀMENTUM, i, n. _Trait de plume_, _ligne_, _linéament_, _contour_. SYN. Linea, figura, ductus linearum. EPITH. Extremum, pulchrum. USUS: Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. Oris lineamenta. Numerus orationi velut extrema lineamenta affert. LINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Lécher_, _sucer_. USUS: Mel mihi lingere videbar. LINGUA, æ, f. _Langue_; _langage_. RAD. a lingendo. SYN. Sermo. EPITH. Hæsitans, titubans, volubilis, celer, impigra, exercitata. USUS: 1. Linguam comprimere, adstringere, compescere, _garder le silence_. Lingua adhucdum illi constitit, _il a perdu l’usage de la parole_. Lingua soluta est, sa langue s’est déliée. Lingua hæsitavit, titubavit, _il balbutia, bégaya_. Favete linguis, silete. 2. Sermo, _langue d’un peuple_. Lingua latina inops est, uberior græca. Cura, ut latinam linguam probe noris, luculenter calleas, teneas, scias. Hujus commercio linguæ ad discendi aviditatem exciteris. Cf. Latinitas. LĬNO, is, līvi, lĭtum, ere, a. _Oindre_, _frotter_. USUS: Sagittas veneno linere. Alias etiam LĪNĬO, is, ire, reperitur. LINTER, tris, f. _Barque_, _nacelle_. SYN. Navicula ex arbore cavata. LINTĔĀTUS, a, um, _Vêtu de lin_. SYN. Linteo indutus. USUS: Ea legio linteata ab integumento consepti, quo sacrata nobilitas erat, appellata est, _cette légion a été appelée_ linteata _à cause de la toile de lin qui couvrait l’enceinte où les patriciens faisaient le serment d’initiation_. LINTĔUM, i, f. _Lin_, _toile_. EPITH. Purum, tenuissimum. USUS: Linteis indutus. LINTĔUS, a, um, _De lin_. USUS: Vestis lintea. LIPPĬO, is, īvi, ītum, ire, n. _Être chassieux_, _avoir mal aux yeux_. USUS: Cum leviter lippirem, has litteras dedi. LIPPĬTŪDO, ĭnis, f. _Chassie_, _ophthalmie_. EPITH. Diuturna, molesta, odiosa, perodiosa. USUS: Non occupatione, sed parvula lippitudine adductus sum, ut dictarem hanc epistolam. LĬQUĔFĂCĬO, is, fēci, factum, are, a. _Rendre liquide_, _liquéfier_. SYN. Mollio. USUS: Cave, ne voluptates liquefaciant animum. LĬQUĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. _Se liquéfier_, _se fondre_. SYN. Liquesco, fluo. USUS: Glacies liquefacta. LĬQUESCO, is, ere, n. _Se fondre_, _se dissoudre_, _se consumer_. USUS: Liquescere voluptate. LĬQUET, ere, imp. _Il est évident_. SYN. Constat. USUS: Dicebant judices, non liquere, _les juges disaient qu’ils n’avaient pas de preuves suffisantes (pour condamner)_. LĬQUĬDĒ _vel_ LĬQUĬDO, _Clairement_; _d’une manière sûre, certaine_. SYN. Certo, manifesto. USUS: Confirmare hoc possum liquido. LĬQUĬDUS, a, um, _Liquide_, _fluide_, _coulant_. )( Siccus, aridus. USUS: Liquida voluptas. Genus orationis liquidum, profluens, profusum. LĬQUO, as, avi, atum, are, a. _Liquéfier_, _fondre_. SYN. Liquefacio, liquidum facio. USUS: Guttæ solis ardore liquatæ. LĬQUOR, ōris, m. _Fluidité_; _substance liquide_. SYN. Humor. )( Concretio. EPITH. Vivens, inamœnus, jucundus, purus. USUS: Liquores amnium. Causæ concretionis et liquoris, _causes qui sont les principes du sec et de l’humide_. LIS, ītis, f. _Dispute_, _procès_. SYN. Controversia, concertatio, causa, disceptatio. EPITH. Intestata, insolita, nova, privata, tota. Lites privatæ, reliquæ. PHRAS. 1. Litem intendit homo improbus, _cet homme méchant m’intente un procès_. Litem mihi infert; causa mihi nascitur cum homine improbo; jure experiri vult homo improbus; controversiam infert; dicam impingere audet; in contentionem, disceptationem vocat; in controversiam vocat, adducit, deducit; controversiam mihi facit, intendit; controversia mihi oritur, exsistit cum illo; litibus implicor; lege agere, legibus experiri audet homo improbus. Cf. Causa, Controversia. 2. Litem perdet, _il perdra son procès_. Litem amittet; causa cadet; causam amittet; causam adversariis tradet. 3. Lites semper novas excitare, _renouveler sans cesse des différends_. Lites ex litibus serere; movere rixas; litibus identidem lacessere; lites et contentiones excitare. 4. In litem se immittere, _s’engager dans un procès_. In causam descendere, ingredi, demittere se; in dimicationem descendere; diminicationem subire. 5. Litem componere, _accorder_, _arranger un différend_. Litem transigere, tollere, componere, dirimere; sedare controversiam. USUS: Litem contestari, rem in judicium adducere, intenter un procès. Litem dare secundum tabulas, _juger sur preuves_. Litem æstimare; litis æstimationem facere. Expensarum in litem factarum totiusque damni rationem inire, _estimer les frais d’un procès_. Litem suam facere, tanquam suam suscipere, _en parl. de l’avocat_: _plaider pour soi_, _se défendre soi-même_; _en parl. du juge_: _épouser une se cause_, _se faire juge et partie_. Litem in rem suam vertere. Cf. Judex, Judicium. Litaniæ, arum, f. _Litanies_. Supplicationes religiosæ, quibus sanctorum suffragationes exposcimus. LĬTĀTĬO, ōnis, f. _Sacrifice agréable aux dieux_. USUS: Hostiæ sine litatione cæsæ, _victimes immolées sans résultat favorable_. LĬTĀTO, _Avec l’agrément des dieux_. SYN. Auspicato. LĬTĬGĀTOR, ōris, m. _Celui qui dispute_; _plaideur_. USUS: Rusticus illiteratusque litigator. LĪTĬGĬŌSUS, a, um, _Qui aime les procès_; _qui donne lieu à des discussions_. SYN. Litium cupidus. USUS: Litigiosus homo. Litigiosum prædium. LĪTĬGĬUM, ĭi, n. _Contestation_. SYN. Lis. USUS: Numquid ego litigii inter vos contrahere cupio? Cf. Lis. LĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Disputer_. SYN. Discepto, contendo, altercor. USUS: Litigare cum aliquo et judicio conflictari. Cf. Contendo. LĪTO, as, avi, atum, are, n. _Faire un sacrifice avec d’heureux présages_. SYN. Sacrificio DEUM placo. USUS: Mola salsa litant, qui thura non habent, _quand on n’a pas d’encens, on sacrifie tout simplement avec de la farine mêlée de sel_. (PROV.) Qui fit ut litetur uni, alteri non litetur? _D’où vient que le sacrifice apaise les uns, irrite les autres?_ LITTĔRA, æ, f. _Caractère d’écriture_, _lettre_. SYN. Nota, scriptura, elementa litterarum. EPITH. Brevis, longa, forensis, insuavissima, nulla, prima, salutaris, vastior, tristior. USUS: Una et viginti sunt formæ litterarum. Epistola vacillantibus litteris exarata. Litteras venuste pingere, formare. Figuras litterarum fœde et inscite effingere. Nomen grandibus litteris in marmoro incisum. Litteræ compositissimæ. LITTĔRÆ, ārum, f. pl. _Littérature_, _belles-lettres_; _lettre_, _épître_. SYN. 1. Eruditio, doctrina, bonæ artes et ingenuæ. 2. Memoria, monumenta. 3. Epistola. EPITH. Non vulgares, reconditæ, interiores, exquisitæ, disertæ. PHRAS. 1. Litteris humanioribus me impendam, _je me livrerai à l’étude des belles-lettres_. Ingenuas artes colam; in studiis humanitatis, tanquam in mercatura bonarum artium diligenter versabor; cum Musis me delectabo; cum omnibus Musis rationem habere cogito; totum me ad studia doctrinæ conferam; ad studium doctrinæ atque humanitatis, quo teneor, me applicabo; in humanioribus studiis omne curriculum meæ industriæ elaborabitur; mansuetiores artes, Musas totis animis persequar; in his bonarum artium studiis ætatem omnem ponam, agam, exigam; in has politiores artes toto pectore incumbam. Cf. Humanus. 2. Litteras mittis amoris plenas, _vous envoyez des lettres pleines d’affection_. Litteras mittis multo officio refertas; litteræ tuæ insignes multis amoris notis; amor tuus ex omnibus sese partibus ostendit in tuis litteris. Cf. Epistola. USUS: 1. Bonæ artes, _sciences_, _belles-lettres_, _études_. Totum se ille ad litteras abdit, litteris involvit. Sunt in eo multæ litteræ; litteris est egregie politus, eruditus. 2. Monumenta, _monuments écrits_, _littérature_. Mandare litteris, ac memoriæ posterorum cogitationes suas. Litteris artes omnes continentur. 3. Epistola, _lettre_. 1. Litteras scribere, _écrire une lettre_. Exarare, conficere, appellare aliquem; obstrepere alicui litteris; per litteras colloqui. 2. Litteras mittere, _envoyer une lettre_. Dare alicui, latori; ad aliquem, cui scribimus; committere fido homini litteras. 3. Litteras perferre, _porter une lettre_. Afferre ad aliquem; dare alicui, reddere litteras. 4. Litteras accipere, _recevoir une lettre_. Commearunt ad me celeriter, volarunt tuæ; crebræ mihi ab amicis veniunt litteræ. 5. Litteras intermittere, _cesser d’écrire_. Ecquid oblanguit, conquievit tuus ardor scribendi? 6. Litteras expectare, _attendre une lettre_. Diu tuas litteras requiro, desidero; multum jam temporis ab his litteris mutum esse doleo. 7. Litteras intercipere, _intercepter une lettre_. In alienas manus incidere litteræ. 8. Litteris rescribere, _répondre à une lettre_. Respondere; litteras persolvo; litterarum officium reddere. 9. Litteras aperire, _ouvrir une lettre_. Resignare litteras; solvere epistolam; vincula epistolæ laxare. 10. Litteras claudere, _fermer, cacheter une lettre_. Litteras obsignare, signare. 11. (Post-Scriptum litterarum, VULG.), _post-scriptum_. In extremis litterarum, in extrema parte epistolæ adjungere aliquid. Cf. Epistola. LĬTTĔRĀTĒ, _Savamment_, _en homme instruit_. SYN. Scite, docte, eleganter. USUS: Litteratius cæteris loquitur. LITTĔRĀTŪRA, ræ, f. _Connaisance_. USUS: 1. Memoria litteraturæ velut germana soror est. 2. Varia eruditio, _instruction_, _science_, _littérature_. Erat in Cæsare ingenium, ratio, litteratura, cogitatio. LITTĔRĀTUS, a, um, _Savant_, _lettré_. SYN. Liberaliter eruditus, doctus et sciens, omnibus artibus liberalium studiorum excultus; litteris instructus; in omni bonarum litterarum artiumque genere versatus; doctrina atque optimarum artium studiis perpolitus; ornatus iis artibus, quibus ingenia ad doctrinam excoluntur. USUS: Litteratum otium, Senectus litterata. Cf. Doctus, Applico. LITTŎRĔUS, a, um, _De rivage_. USUS: Arbores, aves littoreæ. LĬTŪRA, æ, f. _Rature_. SYN. Linea inducta ad aliquid delendum. EPITH. Flagitiosa. USUS: Menda lituris corriguntur. Hoc nomen in litura est. LITTUS, ŏris, n. _Rivage_. SYN. Ora, ripa. EPITH. Delicatissimum, desertum. USUS: Delectat me orarum ac littorum amœnitas. LĬTŬUS, i, m. _Bâton augural courbé par le bout_; _trompette_. SYN. Bacillum leniter incurvum a litando dictum. EPITH. Auguralis, insignis, clarissimus. USUS: Lituus auguralis ab ejus litui, quo canitur, similitudine nomen accepit. Lituus auguratus insigne. LĪVĔO, es, _vel_ LĪVESCO, is, ere, n. _Être, devenir bleuâtre_. USUS: 1. Digiti livescunt. 2. Invidus fio, _Être envieux, jaloux_. Livescere fas non est. LĪVĬDUS, a, um, _Livide_; _envieux_, _jaloux_. SYN. Invidus, malevolus. LIXA, æ, m. _Vivandier_. USUS: Impedimenta subsequi jussit, et calones, lixasque, et invalidos senes. LŎCĀTĬO, ōnis, f. _Arrangement_; _location_, _loyer_. EPITH. Scelerata, falsa, inanis. USUS: Porticus, quæ ex locatione reficiebatur. Postularunt, ut induceretur locatio. LŎCO, as, avi, atum, are, a. _Placer_, _établir_. ADV. Publice. SYN. Repono, colloco. USUS: 1. Locare aliquem in amplissimo dignitatis gradu. Civitatem in fide alicujus locare. Membra suo locata loco. 2. Eloco, curandum do mercede constituta, conductori trado, _donner à loyer_, _louer_, _faire une adjudication_. Fundum locavi. Statuam, opus, viam sternendam alicui locare. 2. In matrimonium colloco. Filiam suam alicui locare, _marier_. LŎCŬPLES, ĕtis, omn. gen. _Riche_, _opulent_. SYN. Dives, copiosus, abundans. )( Egens. ADV. Maxime, parum, quidem, certe, sane. USUS: Locuples domus, oratio locuples. Cicero locuples testis et auctor. Cf. Dives. LŎCŬPLĒTO, as, avi, atum, are, a. _Enrichir_. SYN. Dito, divitiis augeo, orno, fortunis augeo, cumulo, fortunis amplifico. USUS: Orationem locupletasti graviorum artium instrumento. Villam picturis, civitatem fortunis locupletasti. Cf. Dito, Dives, Divitiæ. LŎCUS, i, m. _Lieu_, _place_. SYN. Status, conditio; pretium, æstimatio, amor, gratia, occasio, tempus, genus. EPITH. Opacus, frigidus, amœnus, remotus ab arbitris, opportunus, commodus, saluber. I. USUS: 1. Locus sacer, _lieu sacré_. Locus vetusta religione inclitus, celeberrimus. 2. Locus solitarius, _lieu solitaire_. Locus ab omni turba interpellantium vacuus, abditus certe, et ab arbitris liber ac remotus. Loci secessus a strepitu, clamore, turba vacuus. 3. Locus amœnus, _lieu agréable_. Locus ædificiis frequens, uberrimo agro, mitissimo cœlo, clementibus accolarum ingeniis. 4. Locus munitus, _place fortifiée_. Locus natura et arte munitus; natura et opere munitus; arcis in modum emunitus. 5. Locus horridus, _lieu sauvage_. Locus asper et incultus; latronum occultator et receptator locus; furiarum quoddam castrum; locus septus densis sentibus, virgultis obsitus, arduus, iniquus, in una parte præceps. Avius commeatibus locus; difficilis aditu; loca confragosa, implicata vallium flexibus, et difficilis exitus, tetra, inculta, formidolosa. Asperitas, squalor locorum. 6. Locus spatiosus, _endroit spacieux_. Locus in amplam camporum planitiem explicatus; locus, ubi se laxant montium sinus, et immensam planitiem aperiunt; loci amplitudo tanta ut subjectos campos terminare oculis haud facile posses. Ex superiore loco dicere, ex rostris. II. Status, conditio, _situation_, _état_. In eum locum res rediit, venit adducta, reducta est, _l’affaire en est venue à ce point_. Quo loco res tuæ sunt? _Où en sont vos affaires?_ Pessimo loco res nostræ ac fortunæ sunt. Optimo loco stat respublica, _la république est dans une excellente situation_. III. Pretium, gratia, _position_, _crédit_. Est magno loco; summum tenet, primum, principem apud Cæsarem locum, _il est en grand crédit près de César_. IV. Dignitas, _dignité_. Ascendit in summum civitatis locum. Summum locum tenet, obtinet. Loco motus, deturbatus, dejectus est. V. Occasio, tempus, _occasion_, _opportunité_. Lenitati locus non est; nihil loci est dubitationi. Locus gratificandi nullus est. Priore loco dicere, posteriore loco causam dicere. VI. Genus, _condition_, _famille_. Homo honesto, equestri, summo, clarissimo; _aut contra_; ignobili, obscuro, infimo loco natus. VII. Loci Rhetorici, proprii, communes, sedes ac domicilia argumentorum, _lieux communs_. VIII. Locus auctoris _vel_ libri, _endroit_, _passage_. Platonis hunc locum tangendum non putavi, integrum reliqui. Eum locum fuse persequitur in suis libris Carneades. LŎCO, _A la place de, au lieu de, pour_. SYN. Vice. PHRAS. 1. Loco parentis te colo, _je vous respecte comme un père_. Parentis mihi numero es; duco, numero, habeo te in parentis loco; locum parentis caritatemque tenes, obtines; pietatem filii tibi præsto. 2. Tuo loco negotium agam, _je ferai l’affaire à votre place_. Tuis vicibus fungar; vicariam tibi operam præstabo. Tuis curis, tuo muneri quasi vicarius succedam; sollicitudinem tuam in negotio præstabo; tuam vicem supplebo; tuas partes sumam, suscipiam, agam; tuam vicem hoc in negotio præstabo, vicem implebo; operæ ego tuæ vicariam supponam fidem. 3. Loco parentis filius successit in consulatum, _le fils fut nommé consul à la place de son père_. Filius in parentis locum substitutus est; parenti a filio successum est; in demortui parentis locum suffectus, sublectus, subrogatus est filius; parentis fortuna in filium transiit. Cf. Succedo. LŎCŪTĬO, ōnis, f. _Langage_, _parole_. SYN. Sermo. EPITH. Emendata et Latina. USUS: Sermo est oratio remissa, et finitima quotidianæ locutioni. LŎGI, ōrum, m. pl. _Vaines paroles_, _sornettes_. SYN. Dictum ridiculum, nugæ, fabulæ. LŎGĬCA, æ, _Logique_. SYN. Dialectica. USUS: Logica, quam rationem disserendi voco. LŎLĬUM, i, n. _Ivraie_. Herbæ genus segetibus inimicum. LONGĒ, _Loin_, _à une grande distance_. SYN. Procul. )( Prope. PHRAS. 1. Longe distamus, _nous sommes fort éloignés_. Magno locorum intervallo disjuncti sumus; locorum longinquitate nimia disjungimur; in iis locis sum, quo propter longinquitatem tarde omnia perferuntur; regiones amplæ, et maria inter nos intersunt, interjacent, interjecta sunt. 2. Longe remotus es, _vous êtes fort éloigné_. Devectus es in ultimas marium terrarumque oras; ablegatus eo, unde ad nos nec nomen, nec fama de te accedere possit; iis locis agis, eas regiones colis, quas natura longe submovit. USUS: 1. Longe, loci: Longe hinc Romam est. Longe a nobis, a domo abes. 2. Temporis: Diu, _loin dans l’avenir, en parl. du temps_. Tempus muneris dandi longe abest. 3. Multum, _beaucoup_, _grandement_. Longe falleris opinione. Longe omnes superas. Longe prospicis; a vitio abes longissime. Cum superlativo. Longe optimus. 4. Longe rem petere; rei seriem ab ultimis principiis repetere. Cf. Procul. LONGINQUĬTAS, ātis, f. _Longueur de temps_, _longue durée_; _grande distance_, _éloignement_. SYN. Diuturnitas; locorum intervallum, distantia. )( Propinquitas. PHRAS. Longinquitas temporis dolorem minuit, _la douleur s’adoucit à la longue_. Dolorem mollit, minuit dies; diuturnitas dolorem animi vetustate tollit; mora oblanguescit animi dolor. USUS: 1. Dolor corporis longinquitate productus vehementius torquet. Nihil est, quod longinquitas temporis non efficiat. 2. Loci. Nihil audio de te ob locorum longinquitatem. LONGINQUUS, a, um, _Éloigné_, _distant_; _qui dure longtemps_. SYN. Longe remotus; longus, diuturnus. )( Propinquus. USUS: 1. Longinquus locus et reconditus. 2. Longinqui temporis usu multa discuntur. Rem deferre in longinquum. LONGĬTŪDO, ĭnis, f. _Longueur_, _étendue en long_. SYN. Diuturnitas, longinquitas; proceritas. USUS: Longitudo orationis. Longitudo itineris me retardavit. LONGUS, a, um, _Long_, _grand_. SYN. Procerus, longinquus, diuturnus, temporis longinquitate productus. )( Brevis. PHRAS. Longus homo, _homme de grande taille_. Est in eo proceritas corporis ingens; est proceritatis eximiæ; corpore excelso est, ut ejus humeri aliorum vertices æquare facile possint; est staturæ præcipuæ, corporis magnitudine eximia; statura illi longior et productior, ut ad domus limen caput ei demittere necesse sit. USUS: Breve tempus ætatis satis est longum ad bene honesteque vivendum. Nihil mihi longius fuit, ac te videre. Nihil illi longius, ac argento illo potiri, _il lui tardait beaucoup de s’emparer de cet argent_. LŎQUĀCĬTAS, ātis, f. _Bavardage_. EPITH. Insolita, perennis et profluens, quotidiana, rudis et indiserta. USUS: Facit non loquacitas mea, sed benevolentia epistolas longiores. LŎQUĀCĬTER, _Verbeusement_. USUS: Homo loquaciter litigiosus. LŎQUAX, ācis, omn. gen. _Bavard_. SYN. Multus in loquendo, garrulus. USUS: Malo indisertam prudentiam, quam stutitiam loquacem. Cf. Loquor. LŎQUOR, ĕris, cūtus sum, i, d. _Parler_. SYN. Sermonem habeo, commemoro, dico, aio, verbum facio, vocem mitto, sermonem confero; mihi oratio est cum aliquo. ADV. Abundanter, accuratius, accusatorie, acute, amicissime, ample, aspere, asseveranter, belle, commode, confuse, copiose, desperanter, dilucide, gloriose, græce, graviter, hiulce, honorifice, humane, improbe, indulgenter, inquinate, imprudenter, Latine, eleganter, libere, liberalissime, magnifice, obscure, ornate, placide, plane, populariter, propediem, pulchre, splendide, sincere, suaviter, vere, verecunde, usitate, vulgo. PHRAS. 1. De te frequenter loquimur, _nous parlons souvent de vous_. De te frequenter sermocinamur; frequens nobis est de te sermocinatio; multum nobis sermonis dant res tuæ; sæpe in sermonem veniunt; de rebus tuis nunquam nos oratio deficit; in rebus tuis nec infacundi sumus, nec imprompti. Res tuæ nobis in ore sunt frequenter; res tuas frequenter in sermone habemus; res tuas laudesque crebris sermonibus usurpamus, agitamus; nullus nobis crebrior infertur sermo, ac de te; res tuæ crebris sermonibus feruntur; sæpe inter nos de tuis rebus verba facimus. Sermones, qui inter nos feruntur, fere de rebus tuis sunt. 2. Vix loqui poterat præ stupore, _la stupéfaction l’empêchait presque de parler_. Lingua non suppetebat animo; vocem prope admiratio incluserat; vocem adeo suppresserat stupor; hærebat homini lingua, vox, oratio; effari verbum nullum potuit; infantissimus erat; diu vocem mittere non poterat, vix hiscere poterat _vel_ audebat; vix mutire ausus; intercepta homini vox est; vocem emittere nullam potuit. 3. Nihil insolentius locutus est, _il n’a rien dit qui ait dépassé les bornes_. Nihil neque insolens, nec protervum ex ore ejus exiit; verbum nullum durius imprudenti excidit _vel_ elapsum est; nihil durius disseruit; nihil linguæ intemperantia temere jactum; nihil temere; nihil inconsiderate, nihil contra, ac fas erat, dicere auditus est. 4. Ut insolenter locutus est! _comme il a parlé avec insolence!_ Ut temere effutiit multa! ut incondita multa ebulliit! ut nihil pro sano homine locutus est! quanta efferebatur verborum immoderatione! quoties vox ejus stolida, ac prope vecors audita est! quam insolenter vox ejus intonuit! quoties emissæ voces sunt stultitiæ indices, ac insolentissimæ temeritatis! 5. Loquere cum illis, _causez avec eux_. Da te in sermonem; infer te in circulos; aptos tempori sermones sere; socia sermonem; veni in sermonem illorum. Cf. Colloquor. 6. Omnes de tuis laudibus loquentur, _tout le monde redira votre gloire_. De te semper omnes gentes loquentur; nulla unquam vetustas obmutescet; nunquam de tuis rebus gratæ posteritatis sermo conticescet. Versaberis in ore hominum et sermonibus, tuæque illæ laudes per omnes temporum ætates cantabuntur. Cf. Laudo. 7. Tandem post longum silentium loqui cœpit, _enfin il prit la parole après un long silence_. Obstinatum tantum silentium rupit; constrictam diu mœrore linguam resolvit, liberique hominis ore sermonem exsecutus est. 8. Frustra loquimur de hac re, _c’est en vain que nous parlons de cela_. Frustra de re verba consumimus; frustra sermones cædimus, verba commutamus; sermones conferimus, sermonem miscemus. USUS: Inter nos locuti sumus. Tu quidem hæc ex ore alterius, tuo tamen sensu loqueris. Mulsa loqui, _dire de douces paroles_. LŌRĪCA, æ, f. _Cuirasse_. SYN. Ferreum pectoris adversus tela munimentum. EPITH. Firmissima, ferrea, insignis; ænea. USUS: Cum lorica descendit in campum. LŌRĪCĀTUS, a, um, _Revêtu d’une cuirasse_. USUS: Loricati milites, quos cataphractos vocant. LŌRĬPES, dis, omn. gen. _Qui a les jambes tortues_, _cagneux_. USUS: Distortis pedibus in modum loripedis. LŌRUM, i, n. _Courroie_, _lanière_. USUS: Loris aliquem cædere. LŬBENS, entis, omn. gen. _Qui agit de bon gré_, _volontiers_; _content_, _satisfait_. SYN. Libens. USUS: Non me lubente hoc facies. Cf. Libenter. LŬBENTER, _Volontiers_. SYN. Libenter. LŬBET, ŭit, imp. _Il plaît_, _il convient_. SYN. Libet. Cf. Libet. LŬBĪDO, ĭnis, f. _Caprice_, _fantaisie_, _passion_. SYN. Libido. Cf. Libido. LŪBRĬCUS, a, um, _Glissant_. SYN. Præceps, periculosus, in proclive labens. )( Stabilis, planus. PHRAS. Solum lubricum, _sol glissant_. Solum non recipiens vestigium; solum, quod vestigia fallat facile; cui insisti sine prolapsione haud facile potest; ubi fallente vestigio proclivis in lapsum gradus; ubi gradum firmare nemo possit. USUS: Ætas puerilis maxime lubrica est, et incerta. Natura oculos fecit lubricos et mobiles. Viæ adolescentiæ lubricæ, quibus illa insistere aut ingredi sine casu aliquo _aut_ prolapsione vix potest. LŬCELLUM, i, n. _Petit gain_, _léger profit_. SYN. Lucrum exiguum. LŪCĔO, es, xi, ere, n. _Luire_, _éclairer_, _briller_. SYN. Splendeo. ADV. Fere, jam nihilominus. USUS: Imperii nostri splendor illis gentibus lucet. Æquitas, virtus per se ipsa lucet. Ornamenta in virtute et industria posita lucent. LŬCĒRNA, æ, f. _Lampe_. SYN. Lumen, lychnus. USUS: In sole lucernam adhibere. LŪCESCIT, imp. _Il commence à faire jour_. SYN. Dilucescit, lucere incipit. Cf. Dies, Aurora. LŪCET, imp. _Il fait jour_. USUS: Nondum satis lucebat; exivi, antequam luceret. LŪCĬDĒ, _D’une manière lumineuse_, _claire_. USUS: Dilucide et breviter definire. LUCĬFER, fĕri, m. _Lucifer_, _étoile du matin_. SYN. Stella Veneris. LUCĬFŬGUS, a, um, _Qui craint la lumière du jour_. USUS: Ecce autem alii minuti et angusti et omnia semper desperantes, alii malevoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici. LŬCRĬFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Gagner_, _avoir en gain, en bénéfice_. SYN. Lucror. Cf. Lucrum, Quæstus. LŬCROR, aris, atus sum, ari, d. _Gagner_, _avoir en gain, en profit_. SYN. Lucrifacio, lucrum facio, quæstum facio, compendium facio. ADV. Impune. )(Perdo. PHRAS. Causidici multi fiunt, ut plurimum lucrentur, _bien des gens se font avocats pour gagner plus d’argent_. In forum se multi conferunt, ut lucri plurimum faciant; ut quæstus faciant maximos, lucri spe et cupiditate adducti, lucelli dulcedine illecti; lucrum dum spectant, dum sequuntur, in forum veniunt. Multos ad agendas causas lucri cupiditas impellit. Facit augendæ rei cupiditas, spes ditescendi, ut multi vocem in quæstum conferant; multi agendis causis se dant, ut compendii ex iis faciant aliquid. Multi industriam suam in agendis causis exercent, ut lucri inde aliquid colligant, ut pecuniæ aliquid inde redigant. USUS: Auri pondo decem lucrari, _gagner dix livres pesant d’or_. LŬCRUM, i, n. _Gain_, _profit_, _bénéfice_. SYN. Quæstus, compendium; feneratio. EPITH. Immensum atque infinitum, invitum, non magnum, præclarum, præsens. PHRAS. 1. Homo est uni lucro intentus, _cet homme ne songe qu’au lucre_. Omnia ad quæstum et nundinationem traducit; ut lacunam rei familiaris expleat, audet agitque omnia; rem quærit omnibus modis, dum quæstum ex re faciat, omnia honesta atque inhonesta perinde habet; quovis lucello capitur, ducitur. Id unum spectat et sequitur, ut quæstus faciat maximos; nihil turpe putat modo cum quæstu conjunctum sit, rem ut faciat, lucrum ut consequatur; nullas artes, quantumvis sordidissimas, aspernatur. Tanti lucrum putat, ut expetendum sibi vel cum dedecore existimet; ea cupiditate ad lucrum incumbit, ut quærendum sibi vel cum infamia ducat. 2. Ex ea re nihil lucri habeo, _je ne retire aucun profit de cela_. Nihil ad me redit ex his; isthic mihi neque seritur, neque metitur; nihil inde pecuniæ redigitur; nihil inde lucri ad me derivatur; nihil lucri in me redundat. USUS: Plerique quæstu ducuntur et lucro. De lucro vivere. Omnia ad lucrum revocare. Hoc in lucro, in lucris ponendum. Cf. Quæstus. LUCTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _action de lutter_. SYN. Concertatio. EPITH. Incerta, magna. USUS: Sine adversario nulla est luctatio. Cf. Certatio. LUCTĀTOR, ōris, m. _Lutteur_, _athlète_. LUCTĬFĬCUS, a, um, _Affligeant_, _triste_, _funeste_. USUS: Clades luctificæ. LUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter_. SYN. Concerto, contendo. ADV. Amplius. USUS: Luctari cum aliquo. Cf. Contendo. LUCTUŌSUS, a, um, _Douloureux_, _funeste_. SYN. Funestus, luctu plenus, quod habet luctum. USUS: Afflicta et prostrata virtus maxime luctuosa est. Dies populo acerbus et luctuosus. Cf. Tristis. LUCTŬS, ūs, m. _Deuil_, _affliction_. SYN. Mœstitia, mœror, squalor, sordes, lacrimæ, fletus. EPITH. Acerbissimus, continuatus, domesticus, gravissimus, impudens, magnus, publicus, summus, tantus, tristis. PHRAS. Civitas universa in luctu erat, _toute la cité était plongée dans le deuil et la consternation_. In squalore erat civitas; in sordibus, lamentis luctuque jacebant omnes; luctu occupati erant omnium animi; luctu conficiebantur; squalebat urbs tota, in luctu erat, versabatur; luctus non continebatur parietibus unius domus, sed totam urbem pervadebat; quem luctum hauserint, perceperint cives omnes, sordida scissaque veste alii, alii lacrimis ac querelis testabantur; concessum in omnem formam luctus est; jacebant alii in squalore et sordibus, alii lacrimis prope ac gemitibus contabescebant. Cf. Lugeo, Lacrimor, Gemo, Mœror, Tristitia. USUS: Luctus est ægritudo ex ejus, qui carus fuerat, acerbo interitu. Habet ea res luctum. Nolo te in eumdem luctum vocare. Incidere in maximos luctus. Luctum levare, sedare, tollere. Luctum deponere. LŪCŪBRĀTĬO, ōnis, f. _Veillée_; _travail fait la nuit_. SYN. Vigiliæ nocturnæ, commentatio. LŪCŪBRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Travailler la nuit_. SYN. Elaboro, elucubro. USUS: Accipe opusculum his contractioribus noctibus lucubratum, _reçois donc ce petit opuscule, fruit de mes veilles pendant ces nuits déjà plus courtes_. Cf. Compono. LŪCŬLENTĒ, _Très bien_, _parfaitement_. SYN. Copiose, splendide. USUS: Luculente scribere, dicere. LŪCŬLENTER, _D’une manière excellente_, _magnifique_. SYN. Luculente, egregie. LŪCULENTUS, a, um, _Clair_, _brillant_; _excellent_, _remarquable_; _digne de foi_. SYN. Elegans, præstans, insignis, grandis. USUS: Luculentus scriptor. Luculentam plagam mihi inflixit. Homo luculentus. LŪCUS, i, m. _Bois sacré_. SYN. Nemus sacrum. EPITH. Sanctus. LŪDĬBRĬUM, i, n. _Jeu_; _plaisanterie_; _outrage_. SYN. Irrisio. PHRAS. Ludibrio aliis esse nolo, _je ne veux pas être l’objet de la risée publique_. Ludibrio, irrisui, despectu esse nolo; nolo ad contumeliam os præbere aliis; nolo spectaculo esse aliis et traduci per ora hominum, ludibrio haberi nolo; nolo vulgi ludibria experiri. USUS: Ludibria fortunæ expertus. Cf. Contemptus, Irrideo. LŪDĬBUNDUS, a, um, _Qui plaisante_, _qui folâtre_. SYN. Alacer, per jocum et ludum. USUS: Omnia ludibundus perficies. LŪDĬCRUS, alum, _Divertissant_, _récréatif_. SYN. Jocularis. USUS: Sermo ludicrus. Armorum exercitatio ludicra. LŪDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Moquerie_, _plaisanterie_. USUS: Omni ludificatione senatum remoratur. Ludificatio in usum venerat. LŪDIFĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Se jouer_, _se moquer de_. SYN. Illudo, decipio. USUS: Si quis latere et ludificare diutius velit. Cf. Decipio. LŪDĬUS, ii, m. _Histrion_. SYN. Histrio. LŪDO, is, lusi, lusum, ere, a. et n. _Jouer_. SYN. Ludo utor, animi causa exerceor. ADV. Jocose, satis, familiariter, lautissime, lepide, studiose, multum ac diu. PHRAS. Non libenter ludo, _je ne joue pas volontiers_. Ludo non delector, non capior; non soleo libenter ludo indulgere, ludis operam dare; non libenter me ludendo exerceo; non multum reperio in ludendo voluptatis; exiguam ex ludo voluptatem capio; magnam ex ludo non haurio voluptatem. USUS: 1. Pila ludere. 2. Deludo, _se jouer_, _se moquer_. Lusit in me, ut solet. 3. Jocor, _plaisanter_. Ludens id dixeram. 4. Operam in re ludere, _perdre_, _employer_, _consumer inutilement son temps et sa peine_. LŪDUS, i, m. _Jeu_. SYN. Munus, spectaculum, ludicrum; _item_: Schola; jocus. EPITH. Campestris, compitalitius, gladiatorius, jucundus, novus, talarius. Ædiles, amplissimi, antiquissimi, apparatissimi, magnificentissimi, casti, solemnes, castissimi, lætiores, magni, grati, maximi, mediocres, plebeii, primi, publici, Romani, sanctissimi, scenici, summi, sumptuosi, votivi. PHRAS. Ludi magnifice sunt curati, _les jeux publics se firent avec une grande magnificence_. Ludi dati sunt magnificentissimi; ludi more institutoque habiti, editi, commissi sunt apparatissimi. Maxima fuit ludorum celebritas, apparatus, splendor; maxima munerum fuit magnificentia; spectacula præbita sunt luculentia; ludi opulentius instructiusque, quam antehac, sunt celebrati. USUS: 1. Ludos publicos apparare, curare, edere, committere, _commencer_, _engager les jeux_. Ludos instaurare, intermittere. Ludos spectare. 2. Exercitatio ludicra, _jeu_, _passe-temps_, _récréation_. Detur aliquis ludus illi ætati; exercitatione ludoque campestri uti, _aller aux exercices du champ de Mars_. 3. Jocus, _plaisanterie_. Per jocum et ludum aliquem evertere. Ista perdiscere ludus est. 3. Schola, _école_. Ludum aperire. Ex eo ludo ac pueritiæ disciplina multi clari viri profecti sunt. Ludus et officina discendi. LŬES, is, f. _Peste_, _contagion_. SYN. Pestis. EPITH. Impura. TRANSL. Morum contagio. Cf. Pestis, Contagio. LŪGĔO, es, luxi, ere, n. et a. _Pleurer_, _être triste_. SYN. In luctu sum, squaleo, mœreo. )( Lætor. PHRAS. Mortuum merito omnes lugebant, _c’est à bon droit que l’on pleurait la mort de cet homme_. Flebant de morte tanti viri; mortuum lugubri lamentatione et fletu prosequebantur; mœrebat senatus, tota civitas confecta senio, squalebant municipia, afflictabantur coloniæ, agri denique tam mansuetum, tam beneficum civem desiderabant. Propter unum hic totus civium squalor, hic luctus, hæ sordes susceptæ sunt. Eluxere eum gravius et diutius, quam ulla mater unicum filium. Tanti luctus gemitusque fiebant, ut acerbissimus tota urbe luctus versari videretur. Complorata mors viri totam urbem lamentis implevit. Nemo unquam dolentius deploratus est; mœrebant boni omnes, et in luctu vivebant; accepto ejus mortis nuntio nemo erat, qui lacrimas teneret; qui lamentis non se dederet; qui in questus se flebiles non profunderet; lacrimis justoque comploratu mortuum non prosequeretur; audita ejus morte lamentis, ploratuque urbs tota personabat, ubique comploratio et flebiles voces exaudiebantur, coortæ ubique lacrimæ et voces doloris indices, nec deerant, qui muliebres in fletus se projicerent, qui lacrimis, querelis, sordida scissaque veste totam urbem planctu lamentisque implorarent; concessum in omnem formam luctus, nec lamentis parcebatur. Cf. Luctus, Mœror. USUS: Lugere mortem filii, fortunam reipublicæ. LŪGŬBRIS, e, gen. com. _Relatif au deuil_, _lugubre_. SYN. Funebris. USUS: Fratris mei lacrimæ sordesque lugubres. Cf. Tristis. LUMBUS, i, m. _Rein_. USUS: Lumborum tenus. LŪMEN, ĭnis, n. _Lumière_. SYN. Lux. )( Tenebræ. EPITH. Æternum, altum, autumnale, bonum, clarum, dilucidum, breve, probabile, illustre, suave, divinum, gravissimum, honestum, lætum, magnum, mediocre, obscurum, perpetuum, plenum, rutilum, summum, supremum, tenue, tenuissimum, varium, vernum, certum, fervidum, vitale, volitans. USUS: 1. Lumen alicui in tenebris præferre. Tabulæ pictæ in bono lumine collocatæ. Animi, consilii, ingenii lumen porrigere ac tendere. Luminibus alienis obstruere, _masquer la vue_. Luminibus officere, _idem_. 2. Fenestra, _fenêtre_. Credebat ab ædium venditore mutata lumina. 3. Oculus, _œil_, _vue_. Amissis luminibus. LŪMĬNAR, āris, n. _Lumière_, _flambeau_. SYN. Lumen. USUS: Incolumi senatu, nondum tot luminaribus reipublicæ exstinctis. LŪMĬNŌSUS, a, um, _Bien éclairé_; _brillant_, _distingué_. USUS: Partes maxime luminosæ et quasi actuosæ. LŪNA, æ, f. _Lune_. EPITH. Major, nova. PHRAS. 1. Luna nova, _nouvelle lune_. Luna nascens; luna cum se curvat in cornua; cum cornua lunæ eminent. 2. Luna plena, _pleine lune_. Luna, cum totum orbem sidere impleret; cum orbem sidus impleverit; cum recessu, digressu longissimo a sole lumen accipit plenissimum. 3. Luna crescens, _lune dans son croissant_. Luna adolescens; luna se reficiens; luna cum flexu modico sinum facit. 4. Luna decrescens, _lune en décours_. Luna senescens; cum exiguo jam cornu fulget luna. Luna deficiens. 5. Eclipsis lunæ, _éclipse de lune_. Luna laborante; luna deficiens, cum primum nitorem sideris sui conderet; cum sanguinis colore suffuso lumen omne fœdaret. Lunæ defectio. Cf. Eclipsis. USUS: Luna summa humilitate fertur, prope contingens terram. Accessu suo et recessu solis lumen accipit. Solis annuam lustrationem menstruo spatio consequitur. Ortus et obitus lunæ. Luna crescens et decrescens. Luna ortus nascentium moderatur; maritimorum motuum accessus et recessus motibus suis gubernat; accretione et diminutione luminis fastorum dies notat et significat. LŪNĀRIS, e, gen. com. _Relatif à la lune_, _lunaire_. USUS: Lunaris et infimus cursus. LŬO, is, lŭi, ere, a. _Payer_; _expier_, _porter la peine_; _nettoyer_, _purifier_. SYN. Persolvo pœnas, pœnas do; _item_: expio, abstergo. PHRAS. 1. Unus ille luet culpam pro omnibus, _seul, il sera puni pour tous les autres_. Ille pro omnibus pœnas pendet, persolvet; de unius tergo satis fiet populo; pro omnium peccato unus ille supplicium sufferet; omnes omnium pœnæ in eum expetunt; unius pœna defungendum erit senatui; unus ille piaculum fiet pro cæteris. 2. Statim luit temeritatem suam, _aussitôt il porta la peine de sa témérité_. Non celerius, quam timeri poterat, fortuna deprehendit ejus temeritatem. Non effugit pœnam temeritas; erroris sui mox pœnas dedit, dependit, solvit. Cf. Pœna, Punio. LŬPĪNUS, a, um, _De loup_, subst., _lupin_, _légume_. USUS: Folliculus lupinus. LŬPUS, i, m. _Loup_. USUS: Lupus in fabula, _c’est le loup de la fable, quand on parle du loup, on en voit la queue (quand on parle de qqn il arrive)_. (PROV.) LURCO, ōnis, m. _Gourmand_, _mangeur_, USUS: Lurco tribunus plebis. LŪRĬDUS, a, um, _Pâle_, _blême_, _livide_. SYN. Supra modum pallidus. USUS: Corpus luridis maculis deforme. LUSCUS, a, um, _Qui n’a qu’un œil_, _borgne_. SYN. Uno captus oculo, cocles. LŪSĬO, ōnis, f. _Jeu_, _récréation_. EPITH. Laboriosæ, multæ. USUS: Pueri lusionibus laboriosis delectantur, senibus ex tot lusionibus tali demum relinquuntur. LŪSOR, ōris, m. _Joueur_; _railleur_. SYN. Qui ludit, aut decipit. USUS: Lusorem suum deludere. LUSTRĀLIS, e, gen. com. _Qui sert à purifier_, _expiatoire_. USUS: Sacrificium lustrale. LUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Expiation_; _action de parcourir_. SYN. Peragratio. USUS: Peragratio, itinerum lustratio municipiorum. LUSTRO, as, avi, atum are, a. _Purifier_; _passer en revue_; _parcourir_. SYN. Inspicio; peragro. PHRAS. Exercitum lustrare, _passer l’armée en revue_. Copias recognoscere; legiones recensere; numerum copiarum inire; delectum agere, habere militum. USUS: Lustrare oculis, animo totam terram. Lustrare exercitum, populum. LUSTRUM, i, n. _Lustre_, _espace de cinq ans_. SYN. Quinquennale spatium. Olympias. EPITH. Infelix, superius. USUS: 1. Lustrum condere. Superioris lustri nomina exstinguere. 2. Ganea, popina, _tanièrè_, _repaire_, _bouge_. Emersus e tenebris lustrorum. In lustris ac popinis tempus ætatis omne consumpsit. LŪTĔUS, a, um, _De boue_, _vil_, _méprisable_. SYN. Nullius pretii _aut_ ponderis, levis, ineptus, homulus ex luto et argilla factus. USUS: Luteum negotium est, nec dignum, in quo, etc. Homo luteus. LŬTŬLENTUS, a, um, _Couvert de boue_, _fangeux_. SYN. Impurus, luto cœnoque oblitus, luto plenus. USUS: Lutulenta vitia. Humus lutulenta. Ut sus lutulenta in cœno volutatur. LŬTUM, i, n. _Boue_, _fange_. SYN. Terra humore soluta et putris. USUS: O lutum! o sordes! Homulus ex luto et argilla factus. LUX, lūcis, f. _Lumière_. SYN. Lumen. )( Tenebræ. EPITH. Aliena, centesima, clara, communis, dulcis, forensis, illustris, insolita, larga, suavissima, supera, tenuis, varia, verissima. PHRAS. Lux iterum rediit serenior, _la lumière est revenue plus pure_. Lucem caliganti mundo reddidit dies, et spissas cœli tenebras serenitate discussit; liquidior lux apparuit. Reddita terris dies est. USUS: Communem lucem accipere. In lucem proferre. Luce privari. 2. Perspicuitas, _notoriété_, _grand jour_. Auctoris sententiæ lucem desiderant. 3. Dignitas, honor, _gloire_, _honneur_. Lucem reipublicæ afferre. In clarissima luce versari. In Asiæ luce degit. Lucem fugere. 4. Dies, _jour_. Luce palam in foro saltare. Ad eum ante lucem veni. 5. Vita, _vie_. Lucis usuram alicui eripere. LUXŬRĬA, æ, et LUXŬRĬES, ēi, f. _Exubérance_; _faste_, _luxure_, _débauche_. SYN. Luxus, libido. EPITH. Agrestis, nova et inaudita, privata, profusa, singularis, vitiosa, PHRAS. Turpe est luxuriæ se dedere, _il est honteux de se laisser entraîner à la débauche_. Turpe est luxuria diffluere, luxuria solvi, vitio ventris et corporis indulgere, molliter, luxuriose vivere, vitam mollem et confertam voluptatibus vivere, per luxum et lasciviam in Venerem effundi; fortunæ indulgentia ad lasciviam abuti, marcere luxuria, vino scortis lustrisque confectum. Cf. Libido, Impudicitia. USUS: 1. In urbe luxuries creatur, e luxuria avaritia, ex avaritia erumpat audacia necesse est. Per luxuriam sua bona profundere, consumere, effundere. Luxuria cum omni ætati turpis, tum senectuti fœdissima est. 2. Inutilis sine fructu redundantia, _trop grande abondance_, _excès_. Herbarum, frondium, stili luxuries. LUXŬRĬO, as, avi, atum, are, n. _Prendre ses ébats_, _se livrer à des excès_. SYN. Lascivio, abundo. USUS: Deposito periculorum metu luxuriaverant animi. Mersus secundis rebus luxuriaverat animus. LUXŬRĬŌSĒ, _Sans retenue_, _avec excès_. LUXŬRĬŌSUS, a, um, _Excessif_, _immodéré_; _débauché_. SYN. Intemperans. PHRAS. Est luxuriosus, _cet homme est voluptueux_. Effusus in vinum, et quæ ebrietatem sequuntur, mollitia et lascivia diffluit; pudoris profanandi nulla illi est verecundia; in castris veneris veteranus miles. Cf. Libidinosus, Impudicus. LŪXŬS, ūs, m. _Intempérance_, _faste_, _excès_, _dissolution_. SYN. Intemperantia profusioque in victu et cultu corporis, cultus opulentia. Cf. Consumo, Nepos. USUS: Luxu fluentem et liberalius sibi indulgentem repente calamitas oppressit. LY̆CĒUM, i, n. _Lycée_, _gymnase où Aristote donnait ses leçons_; _école_. LYCHNĬCUS, i, m. _Porte-lampe_. SYN. Quod lucernam sustinet. USUS: Ad lychnicum ligneolum scripsi. LYCHNUS, i, m. _Lampe_. SYN. Lucerna. USUS: Alia solis lux et lychni. LYMPHĀTĬCUS, a, um, _Furieux_. SYN. Furiosus. USUS: Pavor lymphaticus. LYMPHĀTUS, a, um, _Jeté dans le délire_, _troublé_, _fou_. SYN. Furens, insanus. USUS: Velut lymphati et attoniti munimentis se continebant. Cf. Furens. LYNCĒUS, a, um, _Qui a la vue perçante_, _clairvoyant_. SYN. Perspicax. USUS: Quis est tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat? LY̆RA, æ, f. _Lyre_. SYN. Fides. USUS: Lyra canere. LY̆RĬCUS, a, um, _Lyrique_. USUS: Poeta lyricus. M MĂCELLUM, i, n. _Marché_. SYN. Locus, in quo venduntur omnia, quæ in urbem vescendi causa afferuntur. MĂCER, cra, crum, _Maigre_. )( Pinguis. PHRAS. Valde macer est, _il est très maigre_. Macie extenuatus, ac prope confectus est; macie exesus est; macie deformatus; umbra hominis videtur, fame ac illuvie enecti; facie lurida, refugientibus introrsum oculis habitum refert corporis pallore et macie perempti. Cf. Macies. USUS: Solum exile et macrum. MĀCĔRĬA, æ, f. _Mur de clôture qui entoure un jardin ou une vigne_. SYN. Murus in agro _aut_ vinea. MĀCĔRO, as, avi, atum, are, a. * _Amollir_, _attendrir_, _macérer_. SYN. Attenuo, contero. USUS: Aliquem sollicitudine, fame macerare. Curis, invidia confici et macerari. Nos fame macerant, _il nous épuisent par la faim_. MĀCHĬNA, æ, f. _Instrument_, _machine_. SYN. Machinatio. USUS: 1. Hæc tota lex ad te evertendum quasi machina comparatur. 2. Astutia, dolus, ars, _ruse_, _artifice_. Adhibere, comparare, commoliri dolum, machinam, fallaciam, præstigias. MĀCHĬNĀMENTUM, i, n. _Machine_. SYN. Machina. USUS: Varia quatiendis muris machinamenta. MĀCHĬNĀTĬO, ōnis, f. _Machination_, _ruse_. SYN. Artificium. USUS: Judex velut machinatione quadam et solertia in rei partes est flectendus. MĀCHĬNĀTOR, ōris, m. _Mécanicien_, _architecte_. SYN. Architectus, fabricator. MĀCHĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Inventer_; _machiner_, _ourdir qqchose de mal_. SYN. TRANSL. Struo, molior, excogito. PHRAS. Machinatur dolum, _il médite quelque ruse_. Dolum comparat; fraudem molitur; monstri aliquid alit; flagitii aliquid conficit; fallaciam portat homini. Cf. Fraus, Dolus, Decipio. USUS: Sibi ipsi pestem, aliis necem _vel_ calamitatem machinari. ADV. Jamdiu, scelestissime. MĂCĬES, ēi, f. _Maigreur_. SYN. Corporis siccitas, gracilitas, tenuitas. EPITH. Grandis. USUS: Equi macie corrupti. Homo macie torridus. Corpus macie contabuit, extabuit, consenuit. Macie tabescere et consenescere. MĂCĬLENTUS, a, um, _Maigre_. SYN. Macer, macie extenuatus. Cf. Macer. MĂCRŎCŌLUM, i, n. _Papier de grand format_, _papier royal_. SYN. Charta, membranula. MACTE, _Courage!_ _bien_, _bravo!_ Vox hortantis. USUS: Macte virtute et hac pietate in patrem patriamque! macti virtute milites estote! macte animo. MACTO, as, avi, atum, are, a., _Sacrifier_, _immoler_; _affliger de_. SYN. Neco, interficio. USUS: Æternis suppliciis mactabuntur improbi. Quam lentulo victimam gratiorem mactabis? Majori aliquem malo mactare, afficere. Cf. Hostia. MĂCŬLA, æ, f. _Tache_. SYN. Labes, probrum, dedecus, vitium. )( Splendor. EPITH. Insignis, magna, minuta; maculæ æternæ. PHRAS. 1. Macula afficere, _souiller d’une tache_, _imprimer une tache_. Maculam alicui et notam inurere; macula aliquem _vel_ maculam alicui aspergere; labem inferre, aspergere; labe afficere, fœdare. 2. Maculam delere, _effacer_, _laver une tache_. Maculam eluere et delere; abolere nova gloria flagitii memoriam; turpitudinem delere; sarcire infamiam; flagitium, incommodum expiare; maculam abstergere. 3. Maculam contrahere, _se tacher_, _se souiller_. Maculam ex re aliqua concipere, suscipere; labem contrahere. Cf. Dedecus, Ignominia. MĀCŬLO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_; _souiller_, _déshonorer_, _flétrir_. SYN. Macula afficio, contamino, commaculo, inquino, polluo, fœdo, labem infero, maculis aspergo. USUS: Omni dedecore maculare splendorem alicujus. Cf. Macula, Commaculo. MĀCŬLŌSUS, a, um, _Tacheté_; _souillé_. SYN. Maculis aspersus, respersus. USUS: Maculosa vestis. Maculosi senatores. MĂDĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a.; pass. Madefio, is, factus sum, fieri, _Rendre humide_, _humecter_, _mouiller_, imbiber, _etc._; _gorger_, _enivrer_. SYN. Perfundor, respergo. Imbuti sanguine gladii vel madefacti potius, _glaives abreuvés ou plutôt enivrés de sang_. Vaticinatus est, madefactum iri minus triginta diebus Græciam sanguine, _qu’avant trente jours la Grèce serait inondée de sang_. MĂDĔO, es, ŭi, ere, n. _Être humide_, _dégoutter_. SYN. Madefio. MĂDĬDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Perfusus. USUS: Fasciculus ille totus aqua madidus redditus est. MĂGĬCUS, a, um, _Magique_. USUS: Carmen magicum. MĂGIS, _Plus_. SYN. Plus, plusque, mage. )( Minus. USUS: Semper magis magisque suspicor. Annos natus magis quadraginta. Magis est, quod lugent, quam quod, etc. MĂGISTER, tri, m. _Maître_. SYN. Præceptor, doctor, auctor. )( Discipulus. EPITH. Bonus et eruditus, familiaris, gratissimus, imbecillis, magnus et sapiens, molestus, novus, præstantissimus, perfectior, senior, summus, exquisitus, germanus, ineptus rhetoricus. USUS: Magistrum habere; aliquo magistro uti. Apud magistrum pueri excercentur. Dux et magister ad faciendum aliquid. Plato auctor et magister intelligendi, virtutis, animi. Stilus perfector dicendi et magister. Timor non diuturni magister officii. Sub haud pœnitendo magistro litteras didicit. Cf. Doctor. MĂGISTĔRĬUM, ii, n. _Fonction de chef, de surveillant, de gouverneur_. SYN. Magistri munus, officium, cura, dignitas. EPITH. Novum, nequissimum. USUS: Magisterium morum. Magisteria a majoribus instituta me delectant. MĂGISTRA, æ, f. _Maîtresse_, _celle qui guide_. USUS: Legis æternæ vis, quasi dux et magistra vitæ et officiorum. MĂGISTRĀTŬS, ūs, m. _Magistrature_; _magistrat_. SYN. Dignitas, honor, potestas, fasces, procuratio muneris publici; qui cum potestate est; qui potestatem gerit. )( Privatus. EPITH. Æquus, amplus, annuus, certus, furibundus, levissimus et divulgatus, mutus, lex loquens, patricius, provincialis, sanctissimus, summus. Amentes, annui, avariores, egregii, improbi et rapaces, inepti, liberi, maximi, ministri, minores. PHRAS. 1. Magistratus honorem, cu, vuti, tribuit, _il donne à qui il veut, les honneurs de la magistrature_. Honores, quibus vult, mandat; imperii summam, quibus vult, tradit, committit; imperium, quibus vult, mandat, defert; magistratum, quibus vult, dat, committit, mandat; reipublicæ, quos vult, præficit; summam rerum, quibus vult, permittit; summum imperium potestatemque rerum omnium, quibus vult, committit; summam rerum ad eos, quos privata necessitudo potiores efficit, pro libidine defert; summam rerum dat; reipublicæ principatum iis concedit; principes in republica ponit; in summo imperio locat, quos non merita, sed privata necessitudo commendat. 2. Multos magistratus gessit, _il exerça de nombreuses charges_. Multos honores gessit; imperii summam sæpe tenuit; imperium gessit sæpe; sæpius cum imperio fuit; in magistratu fuit sæpius; summa rerum sæpe ad ejus arbitrium rediit; sæpius summo magistratu reipublicæ præfuit; non raro summa imperii ad hunc virum respexit; principatum suæ civitatis sæpe obtinuit. 3. Ad summum magistratum pervenies, _vous parviendrez au souverain pouvoir_. Summum, atque altissimum civitatis gradum obtinebis; ea consequeris, quæ in republica sunt amplissima; honestissimo loco, summo loco tua in civitate futurus es; in magistratum venies; in summo imperio locabere. 4. Quis in tanta perturbatione temporum magistratum suscipere audeat? _Qui au milieu de tant de révolutions oserait prendre possession de qqc charge?_ Quis magistratum capere, rempublicam capessere, quis attingere rempublicam, magistratum inire impendentibus tot periculis audeat, animum inducat? USUS: Munus est magistratus, intelligere, se gerere personam civitatis, debereque ejusdem decus, et dignitatem sustinere, servare leges, jura describere, eaque fidei suæ commissa meminisse. Magistratum petere. Magistratum creare, ordinare, constituere. Magistratum alicui mandare. Magistratum assequi, adipisci, accipere. Magistratum gerere. Magistratum deponere; magistratu abire. Cf. Dignitas, Honor, Officium, Imperium. MAGNĂNĬMĬTAS, ātis, f. _Grandeur d’âme_, _magnanimité_. SYN. Magnitudo animi, animi celsitas, amplitudo, præstantia, altitudo; magnus animus et excelsus. PHRAS. 1. Novi magnanimitatem tuam, _je connais votre grandeur d’âme_. Novi animi tui firmitatem, constantiam, vim, fortitudinem, excellentiam, sublimitatem; novi, quam non humili et fracto sis animo; quam ad omnem eventum, ad omnes casus ferendos, ad omnem fortunam, omnes temporum motus ac vicissitudines stabili ac parato sis animo; quæ in te sit indoles virtutis; quæ amplitudo animi ac consilii. Novi, quod animi tibi robur sit; nihil esse tam arduum, aut periculi plenum, quod aut non alto quodam aggrediaris animo, aut consilii præsentia non perfringas. Cf. Animus fortis. MAGNĂNĬMUS, a, um, _Noble_, _généreux_, _magnanime_. SYN. Magni animi vir et excellentis. USUS: Vir fortis et magnanimus. Cf. Animus, Altus. MAGNES, ētis, m. _Aimant_. SYN. Lapis ferrum ad se alliciens. MAGNĬFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire grand cas de_, _priser_. SYN. Magni æstimo. PHRAS. Tui libri passim magnifiunt, _vos livres sont fort estimés de tout le monde_. Tui libri apud omnes in pretio et honore sunt; egregia de tuis libris opinio, existimatio est; præclare de tuis libris omnes existimant, sentiunt, judicant; tui libri omnium judicio probantur, omnium laudibus ornantur, omnium in manibus versantur, omnibus manibus teruntur, omnium sinu foventur, circumferuntur, circumgestantur, assidue tractantur et lectitantur. Cf. Æstimo. MAGNĬFĬCĒ, _D’une manière magnifique, noble_. SYN. Splendide. USUS: Magnifice ac splendide convivium ornare, laudari ab aliquo. Ample, laxe, magnifice habitare. Magnifice loqui, se jactare. MAGNĬFĬCENTĬA, æ, f. _Grandeur_, _magnificence_, _splendeur_, _somptuosité_. SYN. Splendor. EPITH. Laudanda, publica. USUS: Magnificentia, apparatio et sumptus epularum. In omnibus rebus magnificentiam adhibere. Cf. Splendor. MAGNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Estimer beaucoup_; _louer_, _vanter_. SYN. Te unum ex omnibus magnificare volui, _j’ai voulu que seul entre tous vous eussiez mon estime_. Cf. Laudo. MAGNĬFĬCUS, a, um, _Magnifique_, _pompeux_, _splendide_, _somptueux_. SYN. Lautus, splendidus, amplus, gloriosus, summo splendore præditus. USUS: Magnificus ornatus, munera, cæna, oratio, animus. Cf. Splendidus. MAGNĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Langage élevé_, _grandeur_, _élévation_. USUS: Homeri magniloquentia, _la sublime éloquence_, _l’admirable langage d’Homère_. MAGNĬTŪDO, ĭnis, f. _Grandeur_. SYN. Amplitudo, granditas, moles. EPITH. Admirabilis, singularis, immensa, excellens, eximia, incredibilis, interminabilis, insignis, inusitata, mirabilis, multa, nova, par, paterna, præsens, subita, summa, tanta, tenuis, vera et sapiens. USUS: Magnitudinem animi tui inflecti sinas. Amoris, odii, frigorum magnitudo. Cf. Magnus. MAGNI, esse, facere, habere, etc. _Estimer beaucoup_, _être fort estimé_. USUS: Magni erunt mihi tuæ litteræ. MAGNO, _Cher_, _à un prix élevé_. SYN. Magno pretio. )( Parvo. USUS: Agros illos magno emit. MAGNŎPĔRE, _Grandement_, _fortement_. SYN. Majorem in modum, vehementer, nimio opere. Summe, etiam atque etiam, vehementer, maxime, mire, valde, mirifice, incredibiliter, singulariter, insigniter, præcipue, unice, egregie, apprime, admodum, oppido, eximie, cumprimis, imprimis, majorem in modum, mirum in modum, mirandum in modum, supra modum, extra modum, non vulgariter, non mediocriter, non parum, non ad aliorum exemplum, non ex more exemploque aliorum; non, ut solet; non ut mos est; sic, ut nihil magis; sic ut nihil supra; sic, ut conferri nihil possit, sic, ut par, æquale nihil. USUS: Magno hic te opere rogat. Magnopere tibi auctor sum. Cf. Valde. MAGNUS, a, um, _Grand_; _étendu_, _élevé_; _large_. SYN. Amplus, grandis, non mediocris, non parvus, longe lateque patens, immanis, vastus. ADV. Æque, plene, plane, hercle, ita, mirifice, sane, valde. PHRAS. 1. Res magnas aggreditur, _il entreprend de grandes choses_. Res magnitudine præstabiles, novitate primas, genere singulares suscipit; nihil medium, nec spem, nec curam, sed immensa omnia volvit animo; res immensæ molis animo non minore suscipit; ad ea se servat, ea spectat, quæ magnitudinem ejus capiant; in moliendis rebus vires animo metitur. 2. Magnus est corpore, _cet homme est énorme_. Corporis magnitudine est inusitata; eximia illi corporis species et magnitudo; ingens illi corpus; species corporis ampla et magnifica; egregia est corporis amplitudine et specie; vasta corporis mole, et humanæ magnitudinis formam propemodum excedente; multum inter omnes corporis specie eminet. Cf. Longus. 3. Magnus auctoritate inter homines, _homme puissant, considérable_. Vir summus, potentissimus, florentissimus; ornamentum ac lumen reipublicæ. Vir amplissimus et clarissimus. Omnium gentium, omnium sæculorum, omnis memoriæ facile princeps. MĂGUS, i, m. _Mage_, _savant_; _magicien_. PHRAS. Magus est, _il est magicien_. Est magicæ artis professione celebris; magicis carminibus, veneficiis et incantationibus utitur; inaudita et nefaria sacra exercet; diris carminibus inferorum umbras manesque elicere, puerorum extis deos manes placare solitus. USUS: In Persis magi augurantur et divinant. Magi genus sapientium et doctorum habebantur in Persis. MĀIUS, i, m. _De mai_, _le mois de mai_. USUS: Mensis maius, Idus maiæ. MĀJESTAS, ātis, f. _Grandeur_, _élévation_, _puissance_, _majesté_. SYN. Summa amplitudo, dignitas, summa gravitas. USUS: Majestas est amplitudo et dignitas civitatis, quam qui solvit _aut_ imminuit, capitis pœna afficiendus est. Magnum nomen, magna dignitas, magna majestas consulis. Majestatem conservare. Cf. Dignitas, Amplitudo, Magistratus. MĀJOR, us; ōris, gen. com. _Plus grand_. USUS: Majora omnia re quam fama videbantur. MĀJŌRES, um, m. pl. _Ancêtres_, _aïeux_. SYN. Patres, avi. )( Posteri. EPITH. Nostri, obscuri. USUS: Patres majoresque nostri optimi et probatissimi. MĀLA, æ, f. _Mâchoire_. SYN. Genæ, Maxilla. MĂLĂCĬA, æ, f. _Mollesse_; _calme de la mer_, _bonace_. SYN. Maris tranquillitas. USUS: Tanta repente malacia exstitit, ut se movere loco non possent. MĂLĔ, _Mal_. SYN. Flagitiose, prave, nequiter, turpiter, improbe, incommode, duriter, aspere, perperam, perverse. PHRAS. 1. Male res nostræ habent, _nos affaires vont mal_. Male, pessime agitur mecum; claudicant res nostræ; res nostræ pessimo loco sunt; incommode mecum agitur; parum recte res nostræ sub manus succedunt. 2. Male ageres, _vous feriez mal_. Pessime publico facturus esses; neque recte, neque pro bono feceris; male tibi nobisque consuleres. 3. Male illos habuit, _cela les a inquiétés_. Acerbum indignumque visum id est omnibus; incommode id accidit omnibus; ea res offensionem attulit; molestiam illi ea ex re cepere non exiguam; res accepta est non æquis animis; graviter id illi molesteque tulere. 4. Male me tractavit, _il m’a maltraité_. Graviter in me consuluit; aspere admodum ac duriter me accepit; arcte contenteque habuit; indignis modis me accepit. 5. Male vertit ea res, _cette affaire a mal tourné_. Res in magnum malum evasit; minus prospere res processit; consiliis obstitit fortuna, resque in perniciem vertit. 6. Male, precandi formulæ: Dii te eradicent! magnus te perdat Jupiter! Superi inferique malis te exemplis perdant, interficiant! quod tuo capiti male sit! ea res tibi male vertat! in perniciem vertat! abi in malam crucem! abi in malam rem! USUS: O factum male! male agere, audire, loqui. MĂLĔDĬCĒ, _En médisant_, _par des médisances_. USUS: De absentibus maledice contumelioseque loqui. MĂLĔDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. _Parler mal_, _médire de_; _injurier_, _insulter_. SYN. Maledictis figo, carpo, rodo, vellico; petulanti lingua consector, maledictis onero, maledicta in aliquem confero, probris et maledictis vexo, lacero, lacesso; maledictorum notis inuro, convitium facio, convitiis consector, maledicta in aliquem congero; inclementer, injuste dico in aliquem; maledictis, convitiis aliquem prosequor, configo, proscindo, concido, maledicta in aliquem evomo, conjicio. ADV. Contumeliosissime, petulanter, turpissime. USUS: Si quis alteri maledicit, petulans videtur. Cf. Maledictum, Blasphemia. MĂLĔDICTĬO, ōnis, f. _Médisance_, _injure_. SYN. Maledictum. MĂLĔDICTUM, i, n. _Injure_, _outrage_; _malédiction_. SYN. Convitium, probrum, contumelia. EPITH. Pervulgatum, commune, volucre. PHRAS. 1. Maledictis se mutuo impetunt, _ils s’accablent mutuellement d’injures_. Certatur maledictis inter eos; gravissime sibi obtrectant; maledictis se mutuis appetunt, onerant, proscindunt, lacerant, vellicant; omne virus acerbitatis in se mutuo evomunt, erumpunt; liberrime mutuis in se convitiis invehuntur. Cf. Maledico, Detraho, Convitium, Blasphemia. 2. Maledictis aliquem devovere, _maudire qqn_. Diras alicui imprecari; diris devovere aliquem; diris precationibus defigere; diris exsecrationibus prosequi, devovere. USUS: Maledictum arripere de trivio. In maledicti loco objicere. Maledictis appetere, obruere, opprimere. Maledicta in aliquem conjicere, conferre. Omne maledictum effugere, exstinguere. Cf. Contumelia. MĂLĒDĬCUS, a, um, _Qui parle mal_, _médisant_; _qui outrage_. SYN. Obtrectator, mordax, petulans. USUS: Convitiator maledicus, Quis in maledicentissima civitate crimen omne effugiat? Cf. Maledictum. MĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, n. _Faire du mal_, _faire du tort_, _nuire à qqn_. SYN. Male mereor de aliquo. )( Benefacio. PHRAS. 1. Nulli malefeci, _je n’ai fait de mal à personne_. Neminem oppugnavi; cum nullo hominum improbitate certavi; nulli unquam aut dicto protervo, aut facto nocui; ab omni semper injuria et maleficio manus abstinui, temperavi; nullum meum exstat in quemquam maleficium; nulli molestiam attuli; nulli ægre feci. Cf. Molestia, Injuria. 2. Quid malefeci unquam? _Quel crime ai-je jamais commis?_ Quodnam concepi tantum scelus? Quod in me facinus admisi? Quid unquam petulanter, superbe, flagitiose a me factum? Quid unquam turpiter aut nequiter a me factum? Quod tantum dedecus admissum est? Quid ego peccavi unquam aut scelerate feci? Quod tantum facinus malo exemplo a me commissum? Quid factum improbe aut nefarie? Cf. Delictum, Pecco. USUS: Dii homini huic malefaciant! MĂLĔFACTUM, i, n. _Mauvaise action_, _faute_. )( Benefactum. USUS: Benefacta male locata, malefacta arbitror. MĂLĔFĬCĒ, _Méchamment_. SYN. Malitiose, nefarie. MĂLĔFĬCĬUM, ii, n. _Mauvaise action_; _fraude_, _tromperie_. SYN. Malefactum, damnum. EPITH. Cogitatum, levius, majus, manifestum, minimum, præsens, recens, simile, tantum, tam atrox, tam singulare, vehementissimum, voluntarium, vulgare. USUS: Sine ullo maleficio iter per provinciam facere, _dommage_. Committere, admittere, suscipere, facere maleficium. Contaminare se maleficio. A maleficio temperare. Prohibere maleficium. MĂLĔFĬCUS, a, um, _Qui fait le mal_, _malfaisant_, _criminel_; _malfaiteur_. SYN. Reus. USUS: In maleficiorum sceleratorumque custodias hominem innocentem includere ausus es? Homo natura maleficus et injustus. MĂLĔVŎLENTĬA, æ, f. _Mauvaise intention_, _malveillance_. SYN. Livor. EPITH. Abscondita, non infuscata, non assueta, non fucata, non fallax, non erudita artificio simulationis. USUS: Malevolentia voluptas ex malo alterius sine emolumento suo. Novi animum tuum malevolentia suffusum, infuscatum. Cf. Invidia. MĂLĔVŎLUS, a, um, _Malveillant_; _jaloux_, _envieux_. SYN. Malevolentia suffusus, infuscatus. )( Benevolus. ADV. Turpiter. USUS: Sermones malevoli. Homo malevolus et cujus voluntas in me offensa est. Cf. Invidus, Æmulus. MĂLIGNĒ, _Méchamment_. SYN. Perverse. USUS: Ager maligne divisus. MĂLIGNĬTAS, ātis, f. _Méchanceté_, _jalousie_, _envie_. SYN. Perversum et depravatum ingenium; ingens parcimonia, dandi difficultas, _parcimonie_. Cf. Malitia. MĂLIGNUS, a, um, _Méchant_; _avare_, _chiche_. SYN. Invidus; difficilis, avarus, parcus. USUS: Mente maligna aliquid facere. MĂLĬTĬA, æ, f. _Mauvaise nature_, _méchanceté_, _malice_. SYN. Fraus, calliditas, nequitia. EPITH. Summa, vetus, usitata. USUS: Malitia est versuta et fallax nocendi ratio. Discedere a malitia. MĂLĬTĬŌSĒ, _Malicieuesement_, _avec ruse_. SYN. Callide, subdole, versute, vafre, dolose, nequiter. MĂLĬTĬŌSUS, a, um, _Méchant_, _rusé_. SYN. Versutus, callidus, astutus, fallax, tectus, obscurus, veterator, dolosus, vafer. USUS: Nimis callida et malitiosa juris interpretatio. Num malitiosum te negas et fraudulentum? Cf. Nequam, Malus, Improbus. MALLĔUS, i, m. _Marteau_, _maillet_. Instrumentum fabrile. MALLĔŎLUS, i, m. _Petit marteau_; _petite branche d’un arbre qu’on coupe pour l’enfoncer en terre_. Surculus utrinque capilatus, præsertim vitis. USUS: 1. Malleoli plantæ. 2. Manipulus sparteus pice confectus, _malléole, trait contenant des matières combustibles pour incendier les villes, les maisons_. Malleolorum plena omnia ad urbem incendendam. MĀLO, mavis, lŭi, malle, _Aimer mieux_, _préférer_. SYN. Magis volo. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Malo solitudinem quam fori frequentiam, _je préfère la solitude à l’affluence du forum_. Solitudo mihi quavis populi frequentia est optatior, potior; solitudinem fori frequentiæ libenter antepono; animus inclinat potius in solitudinem quam fori strepitum; solitudinem præ omni frequentia et celebritate præopto; latere mihi satius est, quam in urbis luce versari. Forum libens cum solitudine commutavero; non mihi tantæ voluptati est forum, quantæ solitudo; citius, æquius foro, quam solitudine caruero; nullo pretio solitudinem dimisero. USUS: Multis partibus id malo, quam, etc. Malo cum Pompeio vinci, quam vincere cum Cæsare. 1. MĀLUM, i, n. _Pomme_; _en gén. fruit à pépin ou à noyau, opposé à_ nux. SYN. Pomum. 2. MĂLUM, i, n. _Mal_, _malheur_. SYN. Damnum, incommodum, pestis, detrimentum. PHRAS. 1. Malum ingens minatur nobis, _un grand malheur nous menace_. Magnam mali molem meditatur; ad veteres nostras ruinas, quibus oppressi sumus, multum acerbitatis addet; malum ab homine improbo nobis ingens imminet; insanabilis pernicies ab hoc homine nobis impendet; nulla facies mali est, quæ ab hujus importunitate hominis non sit pertimescenda; multis nos malis onerabit; multa nobis mala afferet; mali nobis multum dabit hominis improbitas; mali nobis plurimum hoc auctore subeundum, exhauriendum erit; erumpet ex hujus importunitate furiæ malum ingens et in dies ingravescet. 2. Quis malum hoc a nobis avertet? _Qui éloignera de nous ce malheur?_ Quis pestem hanc avertet? Quis pestem hanc et perniciem a cervicibus nostris depellet? Quis pestem hanc comprimet, reprimet, exsecabit, exstinguet? Quis medebitur huic malo? Quis malis his nos eripiet? Cf. Libero. USUS: Malum imminet, impendet, _menacer_. Erumpet malum ac late manabit, _sortir_, _se faire jour et s’étendre_. Serpit, crescit, ingravescit malum in dies, _croître_. Malum afferre, dare; malis aliquem onerare et urgere, _combler_. Malum contrahere, _devenir malheureux_. Malum sustinere, subire, exhaurire, _supporter_. Esse, jacere in maximis malis, _être sous le coup d’un malheur_. Malum cavere, depellere, sanare, _guérir_. E malis emergere, liberari, _être délivré_. 3. MĂLUM, ī _Fi!_ _quel malheur!_ _quelle misère!_ Vox indignantis. USUS: Quæ, malum! ista est dementia? 1. MĂLUS, a, um, _Mauvais_; _malheureux_. SYN. Improbus, perditus, perversus, facinorosus; _item_: Incommodus, molestus. PHRAS. Homo est insigniter malus, _cet homme est tout à fait méchant_. Insigniter improbus; portentum hominis perditissimi; labes ac flamma reipublicæ; homo est unus omnium nequissimus; hostis bonorum omnium; jam pridem ad pœnam et exitium præceps. Homo est omnibus flagitiis coopertus, contaminatus; singulari cupiditate, audacia, scelere, cui nil divini, nihil humani sanctum; homo post hominum memoriam turpissimus; unus post natos homines deterrimus; impurus helluo, vita turpis, existimatione damnatus; homo perdita nequitia, effuse petulans; homo scelere amentissimus; homo ex omnium scelerum importunitate concretus; pravæ mentis homo; nihil illo levius, nihil inquinatius; labes seculi et incommodum; caput post natos homines deterrimum ac spurcissimum; funesta fax reipublicæ. Cf. Nequam, Improbus, Sceleratus. USUS: Philosophi non illi mali quidem, sed parum acuti. Malo dolo agere. 2. MĀLUS, i, m. _Mât de vaisseau_. EPITH. Celsi, alti. USUS: 1. Malum erigere, scandere, incidere. Malus vento quassatur. 2. Pomus, arbor pomifera, _pommier_, _arbre_. MAMMA, æ, f. _Mamelle_, _sein_. SYN. Uber. USUS: Puer lactens, mammam appetens. Lupa submissas infantibus adeo mitis præbuit mammas. MANCEPS, cĭpis, m. _Enchérisseur dans une vente publique_; _adjudicataire_; _entrepreneur_. RAD. Manu capiens, dum publicum aliquid emit. SYN. Qui conducit _aut_ emit publicum aliquid. USUS: Mancipes a civitatibus pecunias pro frumento exegere. MANCĬPI, contr. _pro_: mancipii. _Mancipation_, _forme de vente ou d’achat particulière au droit civil des romains, et qui consistait à porter la main en présence de cinq témoins sur l’objet cédé_, _comme symbole de la prise de possession_. USUS: Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut traditio alteri facta, aut in jure cessio. MANCĬPĬUM, ĭi, n. _Ce que l’on possède comme propriété, esclave._ SYN. Res mancipi; servus. EPITH. Aliena, honestissima, pauca, plurima, pretiosissima, sordidata, frequentia. USUS: 1. Ager ille meus est mancipio et nexu, tuus autem usu et fructu, _ce champ est ma propriété, tandis que vous n’avez que l’usufruit du vôtre_. Sui jam juris, et mancipii est respublica. Mancipio aliquid alteri dare. Mancipio accipere. 2. Servus, captivus, _esclave_. Italia a mancipiis conculcatur. Cf. Servitus. MANCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Manciper_, _c. à d._, _livrer_, _transmettre en toute propriété_. SYN. Subjicio, in alicujus potestatem trado. USUS: Senectus honesta est, si nemini mancipata. Venditum ac mancipatum tribunatum plebi addixit. MANCUS, a, um, _Privé d’un membre_; _défectueux_, _imparfait_. SYN. Cui ad summam aliquid deest, imperfectus, curtus, mutilus. USUS: Cognitio naturæ sine actione manca est. Mancus, et membris omnibus captus. MANDĀTUM, i, n. _Charge_, _commission_; _ordre_. SYN. Res mandata, imperium, voluntas, jussum. PHRAS. 1. Mandatum dedit centurioni, ut milites plecteret, _il ordonna au centurion de punir les soldats_. Pœnæ capiendæ ministerium centurioni imposuit; centurioni in mandatis dedit, ut pœnam de militibus reposceret; mandatis oneravit centurionem; mandata dedit; mandata edidit; triste edidit imperium de supplicio militum a centurione sumendum. Cf. Impero, Jubeo. 2. Mandata fecit, _il a accompli les ordres donnés_. Mandata egit, curavit, confecit, exhausit, exsecutus est; mandatis satisfecit; imperata fecit. Cf. Pareo, Obedio. USUS: Cum mandatis mittere, mandata dare, _charger d’une commission_. Mandata accipere, recipere, habere, _recevoir une commission_. Mandata alicujus perferre ad aliquem, deferre, exponere, _transmettre des instructions, des propositions_. Mandata exsequi, persequi, digerere, _exécuter un ordre_. 1. MANDO, as, avi, atum, are, a. _Charger de_, _prescrire_, _ordonner_. SYN. Jubeo, impero, impono, præscribo, mandatum do, in mandatis do, præcipio. ADV. Accuratissime litteris, diligenter, nominatim, penitus, plane, privatim, probe, publice. USUS: 1. Mandavi filio, quæ fieri velim. 2. Commendo, committo, trado, consigno, _confier_. Honores alicui, magistratum, sacerdotium mandare. Vitam suam solitudini et tenebris, se fugæ, mortui cadaver humo mandare. Res gestas scriptis, litteris, monumentis historias, versibus mandare. Rem posteris, annalibus mandare, _consigner dans les annales_. Cf. Impero, Jubeo, Mandatum. 2. MANDO, is, di, sum, ere, a. _Mâcher_. SYN. Dentibus conficio. USUS: Dentibus manditur, extenuatur, mollitur cibus. MĀNE, _Le matin_. SYN. Diluculo, primo diluculo; prima luce; cum prima luce; antelucano tempore; matutino tempore; cum luceret; simul atque luceret; cum nondum luceret; ad primam auroram; sub noctis extremum; luce appetente; ante ortum solis; sole oriente; orta luce; sub lucem; albente cœlo; sub diei ortum; ubi dies cœpit; cum ortu solis, dubia adhuc luce; dubio adhuc die; lucis principio; ubi illuxit; circa lucis ortum; aperiente se die; albescente cœlo; primo mane; illucescente die; multo mane; bene mane; cum ipsa luce; vergente ad lucem nocte; simul ac dies illuxerit. Cf. Aurora, Diluculum. MĂNĔO, es, mansi, mansum, ere, n. _Rester_, _demeurer_. SYN. Remaneo, commoror, resto, sto, hæreo. )( Abeo, discedo. ADV. Constanter, diutius, firmius, in perpetuum, perpetuo, propemodum, recte, bene. PHRAS. 1. Domi libenter maneo, _je reste volontiers chez moi_. Domi me ut plurimum teneo; tectis et tenebris me contineo; domi assidue hæreo; parietum umbris me occulto; domo pedem non facile effero; parietum præsidio a fori strepitu me tueor; publico ut plurimum abstineo. 2. Manebo apud te, _je demeurerai près de vous_. Semper præsto tibi ero; adero ubique, assiduumque comitem me tibi præbebo, adjungam; hærebo lateri tuo; a latere nusquam discedam; nulla me res a te avellet, divellet, abjunget; nusquam abs te recedam, digrediar; affixus ero lateri tuo; nulla me dies a te disjunget. 3. Manet in sententia sua, _il persiste dans son opinion_. Stat in eadem sententia; perstat in sententia; propositum tenet; antiquum obtinet; deduci de sententia non potest; a sententia non discedit; flecti, depelli, dimoveri a sententia non potest; animum obfirmat in sententia; in dicenda sententia egregie sibi constat. Cf. Sententia. 4. Mansit idem color, _la couleur resta même_. Ori color suus constitit; nihil mutavit oris color; perstitit idem in vultu color. 5. Mansit incolume patrimonium mihi, _mon patrimoine m’est resté tout entier_. Stetit mihi tutorum præsidio patrimonium integrum; nihil de paterna hereditate libatum, imminutum est; paterna hereditas nihil detrimenti accepit. USUS: In vita, in voluntate, in officio, in conditione, in sententia manere. Id animo fixum manet. Manet mihi vetus cum illo contentio; illud maneat, fixumque sit, _qu’il reste bien entendu, qu’il demeure bien établi que_. Idem te fatum manet, _le même sort vous est réservé_. MĀNES, ĭum, m. pl. _Mânes_, _ombres_. SYN. Animæ vita defunctorum. USUS: Mortuorum manes re aliqua expiare. Dii manes. MĂNĬCA, æ, f. _Manche longue_. USUS: Antonius solet accipere manicas. MĂNĬCĀTUS, a, um, _Pourvu de longues manches_. USUS: Manicatæ et talares tunicæ. MĂNĬFESTO, _Manifestement_, _évidemment_. SYN. Manifeste; palam, aperte, perspicue, clare, non obscure. USUS: Aliquid manifesto deprehensum. MĂNĬFESTUS, a, um, _Manifeste_, _visible_, _évident_. SYN. Clarus, perspicuus, non obscurus, apertus, testatus, contestatus, de quo constat, de quo liquet, quod luce clarius, quod patet, quod notum est omnibus. PHRAS. Res manifesta est, _la chose est évidente_. Res est ante oculos, ante oculos posita, in medio posita; res non conjectura, sed oculis tenetur; res ipsa certa, majoribus quasi theatris proposita; in clara res luce est; comperta sunt omnia; omnis res palam est; in confesso res est; manu res tenetur; hoc quidem minime latet; tam id perspicuum est, ut oculis judicare possitis; tam ea aperta sunt, quasi ea, quæ oculis cernuntur; non obscura res est, neque abscondita; illustrata, patefacta, comperta sunt omnia; res ipsa loquitur; sole ipso clariora sunt et illustriora; manifesta, confessa res est; nonne vobis hæc oculis cernere videmini? Illustria sunt omnia et in aperto; patescit res tota, et in forum ac lucem prolata est; e tenebris in lucem extracta est. USUS: Scelus manifestum et deprehensum. MĂNĬPŬLĀRIS, e, gen. com. _De manipule_, _simple soldat_. SYN. Qui de manipulo seu parva militum manu est. USUS: Me una hæc res torquet, quod non Pompeium, tanquam unus manipularis, non secutus sim. MĂNĬPŬLĀTIM, _Par manipules_, _par compagnies_. SYN. Per manipulos. USUS: Acies manipulatim structa. MĂNĬPŬLUS, i, m. _Javelle_, _gerbe_; _compagnie de soldats_. SYN. Fasciculus, quem metentes manu comprehendunt; exigua manus militum, pars cohortis. USUS: Armatos manipulos ad signa convocat. MĀNO, as, avi, atum, are, n. et a. _Couler_, _se répandre_; _pénétrer_. SYN. Fluo, redundo; fundor, disseminor, dispergor, latius dissipor, serpo, percrebresco. ADV. Late, communiter, longe. USUS: Serpit malum, rumor, sermo, et manat latius. Non patiar eam rem ad urbis perniciem manare. Omnis honestas e quatuor fontibus manat. Hoc consilium e tuo capite manat. Rem a capite arcessere, et videre, unde cætera manent. Manat in omnes partes virus, et per omne corpus funditur; manavit ea pestis latius, nec jam obscure serpens totas provincias occupat. Cf. Fluo. MANSĬO, ōnis, f. _Séjour_, _demeure_. )( Decessio. EPITH. Cautior. USUS: Mansio in vita. MANSŬĒFACTUS, a, um, _Adouci_, _apprivoisé_. SYN. Domitus. USUS: Mansuefacti et exculti ad elegantiora defluximus. Cf. Mansuetus. MANSŬĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Adoucir_, _dompter_. SYN. Mansuetum reddere. USUS: Plebs mansuefacta et exculta. Cf. Mansuetus. MANSŬĒTĒ, _Doucement_, _d’une manière calme_. USUS: Mansuete facere aliquid. MANSŬĔTŪDO, ĭnis, f. _Douceur_, _mansuétude_. SYN. Lenitas, facilitas. )( Atrocitas. EPITH. Incredibilis. USUS: Omnia plena clementiæ, mansuetudinis, liberalitatis. MANSŬĒTUS, a, um, _Doux_; _apprivoisé_, _dompté_. SYN. Mitis, lenis, facilis; homo mitis ingenii. )( Ferus, immanis, atrox. PHRAS. 1. Equus mansuetus, _cheval dompté_. Animal ad mansuetudinem domitum, mansuefactum, condocefactum, insuefactum; a ferocitate ad mansuetudinem traductum. 2. Jam mansuetiores sunt barbari illi, _déjà ces barbares sont un peu moins farouches_. A ferocitate ingenita ad humanum cultum deducti; ad humanitatem, mansuetudinem traducti sunt; ferocitatem exuerunt; resedit jam barbara illa ferocitas in illorum animis; cultum jam, et mores humanos induere; mitius ingenium induere. USUS: Mansuetus civis. Hominem te cognovi natura, consuetudine, disciplina lenissimum et mansuetissimum. Oratio placida, submissa, lenis, mansueta. Cf. Lenis. MANTĬCA, æ, f. _Besace_, _valise_. SYN. Pera viatoria. USUS: Non videt, manticæ quod a tergo est. MANŬBĬÆ, ārum, f. pl. _Butin_. SYN. Præda, spolia ex hostibus capta. EPITH. Imperatoriæ; tantæ. USUS: Manubias Marti consecrare. Manubiis rostra ornare. MĂNŪBRĬUM, ii, n. _Manche_, _poignée_. SYN. Capulus. EPITH. Aureum. MĂNŪMISSĬO, ōnis, f. _Affranchissement d’un esclave_. MĂNŪMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Affranchir un esclave, lui donner la liberté_. SYN. Libertatem do. MĂNŬS, ūs, f. _Main_. SYN. Dextra. EPITH. Adversa, antiqua, apta, arguta, contracta, contaminata et cruenta, dextra, facinorosissima, firma, hostilis, impia, importuna, sancta, sinistra, tremebunda, victrix. USUS: 1. Sumere in manus aliquid; in manu tenere; de manibus extorquere; e manibus rem non dimittere, deponere. Disciplina per manus tradita (VULG. de manu in manum), _transmettre de main en main_, _par la tradition orale_. Per manus demitti. Cedomanum, _donner la main_. Deligatis, vinctis post terga manibus. Manu abnuit. Litteræ tua, mea manu scriptæ, (VULG. propria manu). Manus porrigo. 2. Facultas, potestas, _puissance_, _pouvoir_. Est hoc in manu tua. Manibus victoria excidit. 3. In promptu est, suppetit, _avoir sous la main_, _à sa disposition_. Res est in manu. In manu tenemus, habemus victoriam. Præ manibus habere aliquid, _sous la main_, _tout près_. 4. Vis, arma, ferrum, _violence_, _combat_. Manus afferre alicui; manum abstinere, continere. Ad manus ventum est; manus conferre, conserere. 5. Copiæ, _corps de troupes_. Militarem manum cogere, facere, habere. 6. Cedere, _se rendre_, _se déclarer vaincu_. Manus do. MĂPĀLE, is, n. _Hutte_, _cabane_. SYN. Casa agrestis. MAPPA, æ, f. _Serviette de table_. MARCĔO, es, cŭi, cere, _vel_ Marcesco, is, ere, n. _Être fané, flétri_; _se faner_, _se flétrir_. SYN. Torpesco, putresco. USUS: Luxuria vinoque marcere, _être épuisé par la débauche_. Desidia et otio marcescere, _s’énerver, languir dans le repos_. MĂRE, is, abl. mari, n. _Mer_. SYN. Æquor, altum, pontus pelagus, salum. EPITH. Portuosum, scopulosum, infestum, inflatum, murmurans, purpureum, refertum, præclarum, tempestivum, tranquillum, tutum, vastissimum, universum. PHRAS. Mare erat turbatum, _la mer était agitée_. Horrescebat mare, crebrosque fluctus in littus evolvebat; exæstuabat mare, quoque arctius intra faucium angustias claudebatur, eo acrius furebat; exterrebat nos fremitus murmurantis maris, vix ut in altum evehi auderemus; levabatur inhorrescens mare ventoque acriori concitatum fluctus ciebat, nautarumque ministeria turbabat. USUS: Turbatum agitatum mare. Mare cœlo miscere, _remuer ciel et terre_. Mare ingredi, _aller sur mer_, _naviguer_. Terra marique conquirere aliquid, _chercher qqchose sur terre et sur mer_, _c. à d._, _partout_. MARGĂRĪTA, æ, f. _Perle_. SYN. Unio. USUS: Nego ullam margaritam fuisse, quin abstulerit. MĂRĬA, æ, f. _MARIE, mère de DIEU_. PHRAS. Mater DEI; Virgo Mater; Cœlitum Regina; mundi Domina; generis humani decus ac præsidium; Parens Auctoris sui, æterni Regis Mater; Templum augustissimum Divinitatis; mortalium immortaliumque Regina. MĂRĪNUS, a, um, _De mer_, _marin_. SYN. Maritimus. USUS: Æstus marini, _marée_, _flux et reflux_. MĂRĬTĬMUS, a, um, _Maritime_. USUS: In maritimis sum, _je suis sur les bords de la mer_. MĂRĪTUS, i, m. _Mari_, _époux_. SYN. Vir. EPITH. Carior. USUS: Ut maritus sis quam optimæ mulieris, et hæc quam optimo viro nupta sit. MĂRMOR, ŏris, n. _Marbre_. USUS: Simulacrum, signum e marmore. MARMŎRĒUS, a, um, _De marbre_. USUS: Columnæ, signa marmorea. MARS, artis, _Dieu de la guerre_. FIG. _Guerre_, _combat_. USUS: Quum omnis belli Mars communis et quum semper incerti exitus prœliorum sint, _les chances de la guerre étant les mêmes pour tous, et l’issue des combats étant incertaine_. Suo rem Marte gerit, _il fait ses affaires sans secours étranger_. Cf. Bellum. MARTYR, ris, gen. com. _Martyr_, _f. re_. PHRAS. 1. Purpuratus suo sanguine Fidei testis; invictus Christi athleta; laureatus Fidei pugil; qui sanguinis sui pignore Christum testatus, pro veritate Fidei supplicium mortis subiit; propter Christum carnifici collum præbuit; mortem pro Christi nomine fortiter obiit; qui inter ultimos cruciatus ad extremum usque spiritum in veræ Fidei confessione permansit; qui pro Christo per summos cruciatus vitam cum sanguine profudit. 2. Sancti Martyres, _les saints martyrs_. Qui pro Christi confessione strenue dimicarunt, et summa alacritate vario leti genere animas liquerunt; qui vita et sanguine Fidei nostræ sanctitatem commendarunt, confirmarunt; qui plantatam suis sudoribus fidem, fuso etiam sanguine rigarunt; qui per vulnera et mortes Regi suo Christo præclarum testimonium dederunt; qui DEI causa quæcumque cruciamenta, ipsamque mortem, cujus imaginem oculis fugimus, mentionem auribus respuimus, quam animis aversamur, et sola recordatione perhorrescimus, constantissime oppetivere; qui tormentis immanissimis excarnificati; qui dirissimos Christi causa cruciatus exhauserunt, seque in mortem acerbissimam obtulerunt; quos nulla tormentorum vis ad mutandam in proposito sententiam adigere potuit; qui direptis facultatibus in exilium ejecti, fustibus ad mortem contusi, sagittis confixi, qui compressis laqueo faucibus elisi, gladio desectis cervicibus in mortem dati, de impiis superstitionibus, de barbara immanitate moriendo triumpharunt. MAS, ăris, m. _Mâle_, _du sexe masculin_. USUS: Deos mares et feminas esse dicitis. MASCŬLUS, a, um, _Masculin_; _mâle_, _viril_. SYN. Virilis, fortis. PHRAS. Prolem masculam habuit, _il ne laissa que des fils_. Virilis stirps e matrimonio fuit; virilem sexum reliquit. MASSA, æ, f. _Pâte_, _masse_, _gâteau_. Auri, ferri, picis, farinæ massa. MĀTER, tris, f. _Mère_. SYN. Parens, genitrix. EPITH. Cæca, conscelerata, egregia, gravida, præclara, infesta, libera, magna, misera lamentansque et abjecta, plena pietatis, victrix, optima. USUS: Sapientia mater omnium bonarum artium. Matris terræ sinus et gremium. MĀTERFĂMĬLĬAS, matrisfamilias, f. _Mère de famille_. USUS: Matremfamilias secus, quam matronarum sanctitas postulat, nominamus. MĀTĔRĬA, æ, et Materies, ēi, f. _Matière dont une chose se compose_; _sujet_. SYN. Res, ex qua fit aliquid; apparatus, argumentum. PHRAS. 1. Materia scribendi non deest, _je ne manque pas de sujets de vous écrire_. Semper est aliquod epistolæ argumentum; copia rerum, quas scribam, se magna mihi offert. Voluntas deesse, non res, ad scribendum potest; silva se mihi rerum ad scribendum objicit; materiem scribendi amplam dat, præbet dies quælibet. USUS: 1. Plato ex materia in se omnia recipiente esse mundum factum censet. 2. Lignorum, lapidum, etc. apparatus, _matériaux_. Materiam comportare milites jubet. Ex insula materiam, calcem advexere. 3. Id, de quo agunt artes, leges, etc., _matière d’un art, sujet, thème_. Materia artis est, in qua ars versatur. Quid illum odisset, segetem et materiem gloriæ suæ? Scribendi materies. Deformitas corporum apta ad jocandum materies. 4. Facultas, _ressources_. Opes libidini materiem dant, præbent. Moderatio subtrahit, adimit materiam furori. Cf. Occasio. MĀTĔRĬĀRĬUS, a, um, _Celui qui travaille le bois_, _charpentier_. SYN. Faber. MĀTĔRĬĀTUS, a, um, _Qui a une charpente_. SYN. Quod ex materia constat. USUS: Domus male materiata, _maison qui pèche par la charpente_. MĀTĔRĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller couper des bois_. SYN. Lignor. USUS: Eodem tempore et materiari et frumentari necesse erat. MĀTERNUS, a, um, _De mère_, _maternel_. USUS: Nomen maternum amantius et indulgentius. MĀTERTĔRA, æ, f. _Sœur de la mère_, _tante maternelle_. SYN. Matris soror. MĀTHĔMĂTĬCUS, a, um, _Relatif aux mathématiques_, _mathématique_. EPITH. Magnus, sapiens, sempiternus. USUS: Mathematicæ artes, scientiæ. Pulvis Mathematicorum eruditus, _poussière savante_, _sable sur lequel les mathématiciens tracent des figures à l’aide d’une baguette nommée_ radius. Mathematici magna in obscuritate rerum, et recondita in arte, in arte multiplici subtilique versantur. MĀTRĬCĪDA, æ, gen. com. _Meurtrier de sa mère_. SYN. Qui matrem occidit, parricida. EPITH. Certissimus, crudelissimus, impius. MĀTRĬCĪDĬUM, ii, n. _Meurtre d’une mère_. USUS: Matricidii accusatur Orestes. MATRĬMŌNĬUM, ii, n. _Mariage_. SYN. Conjugium, connubium. EPITH. Dotale, stabile et certum. PHRAS. 1. Matrimonium inire, _contracter mariage (en parl. d’une femme)_. Contrahere, inire matrimonium; nuptias facere; nuptiis jungi; inire societatem vitæ perpetuam, nec nisi morte dirimendam, dissolvendam; ad rem uxoriam animum adjungere; tori consortem accipere; uxorem ducere; in sanctum connubii fœdus, et indissolubilem vitæ torique societatem convenire; in matrimonium ducere; matrimonio, conjugio se alicui devincire; matrimonio aliquam sibi conjungere; matrimonii fœdere, vinculis conjungi. 2. In matrimonio habere conjugem, _avoir pour femme_. Habere conjugem, matrimonii fœdere junctam; vinculis socialibus sibi junctam; vivere cum aliqua in matrimonio, conjugio; nuptiis junctam, conjunctam habere tori sociam et consortem. 3. Ad secundum matrimonium transire, _convoler à de secondes noces_. Ad alteras nuptias procedere; ad secundos thalamos procedere. Conjugio secundo se devincire. 4. Copulare matrimonium, _faire, bénir un mariage_. Nuptias solemni precatione conjungere; matrimonio sponsos conjungere, copulare; indissolubili fœdere sponsos copulare; nuptiarum pompam sacris cerimoniis augustiorem reddere. USUS: Collocare aliquam in matrimonium. Aliquam in matrimonio habere. Cf. Loco, Nubo. MĀTRĪMUS, a, um, _Qui a encore sa mère_. USUS: Puer matrimus. MĀTRŌNA, æ, f. _Femme mariée_, _femme honorable_. SYN. Materfamilias, mulier, uxor. EPITH. Opulentæ, optimates. USUS: Matronarum dignitas et sanctitas. MĀTRŌNĀLIS, e, gen. com. _Qui convient à une femme mariée_, _à une mère de famille_. USUS: Matronalis gravitas, pudor, decus. MĀTŪRĀTĬO, ōnis, f. _Célérité_, _précipitation_. SYN. Festinatio, properatio. MĀTŪRĒ, _De bonne heure_, _vite_, _à la hâte_. SYN. Cito, celeriter, tempori, sine mora, tempestive. USUS: Eo, quo intendit, mature perveniet. MĀTŪRESCO, is, ere, n. _Devenir mûr_, _mûrir_. SYN. Perficior, absolvor. PHRAS. Fruges maturescunt, _les moissons mûrissent_. Maturitatem assequuntur; arborum fructus jam mitescunt; maturitatem suam propediem habebunt; prope maturitatem sunt; ad maturitatem perveniunt. MĀTŪRĬTAS, ātis, f. _Maturité_. SYN. Tempestivitas, tempus maturum. EPITH. Prima dicendi, tanta. USUS: Hæc studia in adolescentia tanquam in herba significant, quæ virtutis maturitas, et quantæ fruges industriæ sint futuræ. Canescit jam tua eloquentia, et quamdam maturitatem est assecuta. Ejus rei maturitas nondum venit. Videtur id jam perfectum, et maturitatem habere suam. Usus maturitatem dat, affert. MĀTŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Mûrir_; _accélérer_, _hâter_. SYN. Maturitatem affero; accelero, propero. USUS: Maturare mortem alicui. Quæso, matures venire. MĀTŪRUS, a, um, _Mûr_. SYN. Coctus, tempestivus, mitis. )( Præcox, immaturus. USUS: Poma matura et cocta decidunt. Ætas matura. Maturus orator. Vitæ satietas maturum affert mortis tempus. MĀTŪTĪNUS, a, um, _Du matin_, _qui a lieu le matin_. )( Vespertinus. USUS: Matutina tempora lectione consumo. MAXILLA, æ, f. _Mâchoire_. SYN. Mala. MAXĬMĒ, _Au plus haut degré_, _le plus possible_. SYN. Summe, potissimum, magnopere. USUS: 1. Ut quisque maxime indigus, ita ope dignissimus. Tam sum amicus reipublicæ, quam qui maxime. Domus celebratur, ut cum maxime. 2. Præsertim, cumprimis, _surtout_, _beaucoup_. Eos amo maxime, qui, etc. Eo maxime te amo, quod, etc. MAXĬMŎPĔRE, superl. a magnopere. SYN. Summopere, maxime, potissimum. USUS: A te maximopere peto, _je vous demande avec les plus vives instances_. MAXĬMUS, a, um, superl. a Magnus, _Très grand_. SYN. Amplissimus, summus, singularis, ingens, incredibilis, divinus, immortalis. PHRAS. Maximum habet luxum, _son luxe est extraordinaire_. Luxus in eo est tantus, ut nihil supra possit esse; nihil ut addi ad tantas opum effusiones posse videatur; ut eum ne tota quidem patrimonia capere, sustinere, aut explere possint. MĔĀTŬS, ūs, m. _Passage_, _marche_, _cours_. USUS: Solis cursus et meatus. MĒCUM, _Avec moi_. USUS: Mecum sum; mecum vivo. MĔDĔOR, eris, eri, d. n. _Guérir_, _apporter du remède_. SYN. Sano, curationem adhibeo, medicinam affero, facio, adhibeo; remedium affero, adhibeo. ADV. Facile. PHRAS. 1. Temporis longitudo malis medetur, _le temps guérit tous les maux_. Quæ nobis a fortuna infliguntur vulnera, levantur, sanantur vetustate; vis doloris temporis mora languescit; detrahit de dolore dies, aut etiam penitus tollit et exstinguit. Quovis malo affectis, laborantibus medicinam dies affert. Habet hoc tempus, ut dolorem quemvis, tametsi alte in animo insitum evellat. Est hoc temporis, ut omnem malorum sensum ac memoriam, omnem adversæ fortunæ recordationem ex animo deleat, auferat, eripiat, expellat, amoveat, proscribat. 2. Medendum est huic malo, _il faut remédier à ce mal_. Occurrendum est huic malo; remedium dandum est huic malo; præsidia comparanda sunt ad istos casus; comparanda, quærenda sunt remedia huic malo; faciendo medicina malo est; curatio diligens adhibenda. USUS: Afflicta reipublicæ, capiti, oculis mederi; mederi ægris. MĔDĬASTĪNUS, i, m. _Esclave du plus bas étage_. SYN. Mancipium vilissimum. MĔDĬCĀMEN, ĭnis, n. _Médicament_, _médecine_. SYN. Medicamentum. EPITH. Violentum. MĔDĬCĀMENTUM, i, n. _Médicament_, _remède_. SYN. Medicamen, medicina, remedium. EPITH. Multa, salutaria, violenta. USUS: Medicamentis delibutus. Medicamentis malum abigere. Fucata candoris medicamenta. Medicamentum dare ad aquam intercutem. Cf. Remedium. MĔDĬCĪNA, æ, f. _Médecine_, _remède_. SYN. Medicamentum, remedium, ars medendi. EPITH. Consularis, animi grata et multis probata, pluribus suspecta et invisa, imbecillior, major, perpetua; tarda sed magna, tempestiva. PHRAS. (Medicina operatur, VULG.), _la remède produit son effet_. Medicina venis concipitur; in venas diffundit se medicamentum, sic, ut sensim toto corpore ejus salubritas percipiatur. USUS: 1. Facere, afferre medicinam alicui. Accipere, sumere medicinam. Nulla tot incommodis medicina reperietur. 2. Ars medendi, _art de guérir_. Medicinam exercere, facere. Cf. Remedium. MĔDĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Traiter_, _guérir_. SYN. Medeor. MĔDĬCUS, i, m. _Médecin_. SYN. Medicinæ peritus, medicinæ cognitione clarus; medicinam professus. EPITH. Callidus, jam incognitus et sæpe victor, diligens, ignobilis, index, nobilissimus, optimus, studiosior, suavis, summus. USUS: Ad morbos difficillimos nobilissimus medicus quæritur. Medicum adhibere; medico uti. Medico honos habendus. Medico non solum morbus, sed consuetudo valentis et natura corporis cognoscenda. Medici ex quibusdam signis et advenientes, et crescentes morbos intelligunt. MĔDĬĔTAS, ātis, f. _Le milieu_, SYN. Media pars, medium. USUS: Bina media, vix enim audeo dicere medietates. MĔDIMNUM, i, n. _Médimne_, _mesure grecque qui contenait_ 6 modii romani. USUS: Quod jugera sunt sata, totidem medimna decumæ debentur. MĔDĬŎCRIS, e, gen. com. _Médiocre_. SYN. Nonnullus, modicus. USUS: Ingenio, prudentia est mediocri. Mediocris est in dicendo. MĔDĬŎCRĬTAS, ātis, f. _Juste milieu_, _terme moyen_, _modération_. SYN. Modus, nec parum nec nimium. EPITH. Inhabilis. USUS: Virtutes omnes mediocritate quadam esse moderatas constat. Mediocritas dicendi. Certus est villarum modus, et ad mediocritatem revocandus. MĔDĬŎCRĬTER, _Médiocrement_. SYN. Modice. USUS: Injurias mediocriter ferre. Possum mediocriter lacessitus leviter repungere. Mediocriter a natura instructus, angustius etiam a labore et disciplina. MĔDĬTERRĀNĔUS, a, um, _Qui habite l’intérieur des terres, éloigné de la mer_. USUS: Mediterranei mare esse non credunt. Enna mediterranea est maxime. MĔDĬTĀTĒ, _De propos délibéré_. USUS: Rem perquam meditate tenes, _vous connaissez la chose à merveille_. MĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de méditer, de réfléchir, projet_. SYN. Commentatio, exercitatio. EPITH. Multa, stulta, quotidiana, pin. USUS: Multi naturæ vitium meditatione atque exercitatione sustulerunt. MĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Méditer_, _réfléchir_, _examiner_. SYN. Attente cogito, commentor, contemplor. ADV. Maxime, multo ante. PHRAS. Semper cœlestia meditatur, _il médite sans cesse les choses célestes_. In perpetua rerum cœlestium meditatione versatur; animum in rerum cœlestium contemplatione defixum habet; semper aliquid de rebus cœlestibus cogitat, secum volvit; in res cœlestes fere semper animum intendit; tempus omne in acerrima atque attentissima rerum cœlestium meditatione ponit; cœlestium rerum spectator et contemplator est assiduus; consideratione ac contemplatione rerum cœlestium animum pascit, oblectat; mentem cogitationemque per omnes cœlestium rerum species circumducit. Cf. Cogito. USUS: Accusationem meditatur. Quæ in foro agenda sunt, exercitatione quasi ludicra perdisco et meditor. Nihil fecit non diu ante meditatum. Meditatus ad dicendum accesseram. Accurata et meditata commentatio. Meditatum scelus. Cf. Cogito, Cogitatio. MEDĬUS, a, um, _Qui est au milieu_, _intermédiaire_. SYN. Interjectus inter duos, dimidiatus, intermedius. PHRAS. Mediam viam amplecti in re quapiam, _en toutes choses, suivre toujours une voie intermédiaire_, _c. à d._, _n’aller jamais aux extrêmes_. Mediam consequi consilii viam; media via consilium capere; mediis consiliis stare; consilio neutri parti acerbo rem expedire. USUS: Oratio vel oriens, vel media, vel cadens. In medio jure civili versari. Qui se medium esse vult, in patria manet, qui proficiscitur, aliquid de alterutra parte vindicat, _celui qui veut demeurer neutre, etc._ In mediam turbam se injecit. Interjectus inter duas ætates mediusque. Inter bellum et pacem nihil est medium. In mediam dimicationem se offerre. De medio tollere, removere, recedere. Res est in medio posita. Res de medio sumptæ, _choses communes_, _vulgaires_. MĒDĬUSFĬDĬUS, (_pro_ me dius Fidius, subauditur juvet). Jurandi formula apud veteres, _Certes (m. à m. que le Dieu Fidius me soit en aide)_. MĒDULLA, æ, f. _Moelle_. SYN. TRANSL. Intimus animus. USUS: Venis et medullis insidet malum. In medullis mihi et visceribus hæret. MEL, mellis, n. _Miel_. RAD. ab μέλι. Villa abundat lacte, caseo, melle. Sermo melle dulcior. MĔLANCHŎLĪA, æ, f., _Mélancolie_, _humeur noire_. SYN. Atra bilis. USUS: Quem nos furorem, Græci melancholiam vocant, quasi atra solum bile mens moveatur. MĔLANCHŎLĬCUS, a, um, _Mélancolique_. SYN. Natura tristi et recondita; ingenita affectus tristitia; indole, ingenio subtristi. USUS: Aristoteles ait, omnes ingeniosos melancholicos esse, ut ego me tardiorem esse, moleste non feram, _Aristote dit que la mélancolie est le partage des grands génies; c’est ce qui me console de ma lenteur_. MĔLĬOR, us, gen. com. compar. adj. Bonus, _Meilleur_. SYN. Potior, commodior, præstabilior. )( Deterior. PHRAS. Nemo doctus quemquam se meliorem arbitratur, _tout savant pense qu’il n’a point de supérieur_. Neminem se potiorem ducit; aliis se præfert omnibus; superiorem se cæteris, nemini inferiorem se existimat doctus. Doctus præcipuam putat suam esse doctrinam, nec communem ulli; doctrina se omnibus præcellere, præstare, antecellere, certissimum habet; doctrinam suam longe anteponit cæterorum scientiis. Cf. Potior. USUS: Res meliori in loco est. Incipit res melius ire, quam putaram. MĔLĬUS, _Mieux_. SYN. Commodius, satius, potius, præstabilius. PHRAS. Melius habet civitas ejus opera, _la ville s’est rétablie par ses soins_. Species est adeo reviviscentis reipublicæ; surrexit ejus opera ex intolerabili statu respublica; fieri quædam ad meliorem spem inclinatio videtur; ad sanitatem revertitur civitas; auctoritate ejus et opera emergit tandem civitas, et in tolerabili statu consistit; lux quædam affulgere videtur civitatis rebus; melius jam res civitatis ire incipit; correxit urbem ejus industria, et affectis partibus medicinam attulit; rempublicam velut in sedes ac statum suum revocavit; in antiquum statum restituit; urbem consilio recreavit, perditamque ac afflictam erexit; reperta demum ejus opera est medicina tot incommodis civitatis; rem prolapsam superiorum temporum negligentia restituit, inque veterem dignitatem rempublicam vindicavit ejus industria; convalescere ac sanari, reviviscere ac recreari postliminio civitas ejus opera videtur. Cf. Emendo, Corrigo. USUS: Philosophia et ad melius vivendum, et ad commodius disserendum vim habet maximam. MĔLĬUSCŬLĒ, _Un peu mieux_. SYN. Aliquanto melius. USUS: Cum meliuscule tibi erit, fac ad nos quamprimum redeas. MELLĀRĬUS, a, um, _De miel_. USUS: Mellaria cella. MELLĪTUS, a, um, _De miel_, _doux comme le miel_. SYN. Suavis, jucundus. USUS: Mellitus puer. MĔLOS, indecl. _Ton doux_, _agréable_. SYN. Cantus. USUS: Dulce melos. MEMBRĀNA, æ, f. _Peau_, _enveloppe_; _parchemin_. EPITH. Tenuissima, pellucida. USUS: Natura oculos membranis tenuissimis sepsit. MEMBRUM, i, n. _Membre_. Pars corporis. TRANSL. Aliarum quoque rerum. SYN. Artus. EPITH. Proximum, turbidum, turgidum, tumidum. Membra commutabilia, humana, imbecilla, minutiora, reliqua, tenuissima. USUS: Membrorum alia videntur a natura donata ad usum, alia ad ornatum. Partes et membra Philosophiæ. MEMĬNI, isse, n. _Se souvenir_. SYN. Memoria teneo, memoria repeto, commemini, recordor, reminiscor, commemoro. )( Obliviscor. ADV. Diligentissime, grate, jucunde, melius, omnino, probe, recte, suaviter. PHRAS. 1. Semper tui meminero, _je me souviendrai toujours de vous_. Nunquam ex animo meo discedet tui memoria. Anni consequentes excipient tui memoriam. In memoria mea penitus insedisti; semper in memoria hærebis; erit infixa menti meæ tua imago; complectar absentem te cogitatione. Virtutes tuas grata semper memoria persequar; memoriam tui in me officii colam benevolentia sempiterna. Cf. Obliviscor, Memoria. 2. Memini eorum quæ dixeras, _je me souviens de ce que vous avez dit_. In memoria habeo; in memoria sunt; memoria teneo; memoriæ infixa sunt; hærent, insident in memoria; memoria repeto, complector ea, quæ dixeras. USUS: Memini, nec obliviscar noctis illius. Memini mandata tua. MĔMOR, ŏris, omn. gen. _Qui se souvient_. SYN. Qui non obliviscitur. USUS: Memorem in bene meritos animum præstare. Cf. Memoria. MĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne de mémoire_, _mémorable_, _glorieux_. SYN. Memorandus, memoria dignus, commemorabilis, dignus memoratu, ad memoriam insignis. ADV. Maxime. PHRAS. Memorabile facinus, _action fameuse, remarquable_. Facinus, cujus memoriam posteritas alet; quod vivet in omnium pectoribus; cujus memoriam nulla dies obscurabit; cujus memoria apud posteros nunquam morietur; facinus ad memoriam posteritatis insigne, commendandum hominum memoriæ sempiternæ, celebrandum memoria seculorum omnium, prædicandum posteris, omnis posteritatis memoria dignissimum; facinus, quo annalium memoria nullum conspectius. USUS: Memorabilis et divina virtus. Res a te gesta memorabilis, et pene cœlestis. Cf. Clarus. MĔMŎRĬA, æ, f. _Mémoire_, _souvenir_. SYN. Facultas animæ rerum perceptarum custos; recordatio, monumentum. EPITH. Acris, acerba, æqualis, æterna, altior, bona, brevis, clara, custos rerum, digna, divina, diuturna, excellens, fidelis, grata, germana, hebes, immortalis, infinita, non ingrata, insignis, mira, jucunda, naturalis, nimia, præsens, publica, recens, singularis, suavis, superior, tanta, thesaurus omnium, vetus, viva, ingratissima, ultima pueritiæ. PHRAS. 1. Ab hominum memoria nemo illi similis erat, _jamais, de mémoire d’homme, on ne rencontra un homme semblable à lui_. Vir post hominum memoriam; post natos homines; post genus hominum natum rerum gestarum gloria maximus. 2. Memoriam sibi immortalem comparavit, _il s’est acquis un renom immortel_. Eo facto immortalitatem sibi donavit; nomen suum ad immortalitatem consecravit; ab oblivionis injuria nomen suum vindicavit; memoriam nominis sui cum omni posteritate adæquavit; memoriam sui reliquit immortalem. Cf. Fama, Gloria. 3. Memoriam tanti viri litteris consignavit, _il consigna par écrit le souvenir d’un si grand homme_. Res tanti viri posteritatis memoriæ tradidit, prodidit, consecravit; res tanti viri ad memoriam posteritatis propagavit; litteris firmavit; immortalitati, scriptis ac monumentis mandavit, commendavit. 4. Est adhuc in memoria factum hominis improbum, _je me souviens encore de sa mauvaise action_. Memoriam facti improbissimi etiamnum servo, conservo, usurpo, teneo; hæret etiamnum in memoria factum improbum; memoria teneo, retineo facti improbitatem; memoriam improbissimi facti nondum deposui, abjeci; nondum abolevit, excidit facti improbissimi memoria; non delapsum est e memoria factum improbum. Cf. Obliviscor. 5. Juvat interdum tempora superiora in memoriam revocare, _il est parfois utile de se souvenir des siècles passés_. Juvat, superiorum temporum memoriam commemorando renovare; superiorum temporum res gestas recognoscere; memoria repetere; excitare antiquitatis memoriam, mentem ad antiqua revocare; animum ad vetera referre; antiquitatis speciem repræsentare animis; superiorum temporum memoriam refricare, redintegrare; in memoriam reducere. 6. In memoriam sæpe venit ætatis primæ petulantia, _je me rappelle souvent les étourderies de ma jeunesse_. In mentem venit mihi petulantia adolescentiæ meæ; in memoriam redeo ætatis primæ petulantissime exactæ; in memoriam nunc demum regredior adolescentiæ per summam petulantiam exactæ. Versatur mihi in mente cum acerba recordatione ætatis primæ petulantia; subit persæpe animum ætatis primæ memoria in jocum et petulantiam effusæ. 7. Memoria es bona, _vous avez une bonne mémoire_. Fideli es memoria, præsenti, non vulgari, singulari, incredibili, tenacissima; memoria mirum quantum vales; memoria præstas, excellis; eximia in te est vis memoriæ; memoria tenes, quæcumque legis vel audis; nihil e memoria effluit. 8. Memoria est imbecilla, _il a une mémoire ingrate_. Fallit hominem sæpe memoria; memoria vacillat; memoria illi haud satis constat; memoria homini segnis admodum est et lenta; memoria offendit sæpius; fluxa homini memoria est et infida; memoria labat interdum; facile e memoria, quæ dixerit vel audierit, homini excidunt, effluunt, elabuntur. Cf. Obliviosus. USUS: Bella nostra et patrum memoria gesta. Memoriæ studere, _cultiver, exercer la mémoire_. Memoriam remittere, _négliger de cultiver la mémoire_. Memoria aliquid comprehendere, et complecti. In memoria habere aliquid. In memoria res est, hæret, insidet. Memoria aliquid repetere. In memoriam rei redire. Memoriam beneficii obscurare, abstergere, delere. Memoria aliquid deponere. In memoriam redire, revocare alteri. Fortium virorum memoriam honore prosequi, amplissimis monumentis consecrare. MĔMŎRĬTER, _De mémoire_, _par cœur_. SYN. E memoria, sine scripto. PHRAS. 1. Memoriter didicit, _il a appris par cœur_. Memoriæ mandavit; edidicit; memoria complexus est; memoria comprehendit; memoriter complexus est. 2. Memoriter dicere, _réciter de mémoire_. Ex memoria recitare, proferre, exponere, reddere, pronuntiare. USUS: Memoriter pronuntiavit. MĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. _Rappeler qqchose à qqn_; _raconter_. SYN. Commemoro, narro, refero. ADV. Nimis obscure. USUS: Clarorum virorum laudes memorare. Cf. Loquor, Mentio, Narro. MENDĀCĬUM, ii, n. _Mensonge_, _fiction_. Falsitas, orationis vanitas. EPITH. Magnum atque impudens, modestum et non infacetum, honestum ac misericors, crassum, perniciosum, officiosum, jocosum, turpissimum, infestum, splendidum, triumphale. USUS: Improbi hominis est mendacio fallere, mendacium dicere. Sermonem mendaciis aspergere. Cf. Mentior. MENDAX, ācis, omn. gen. _Menteur_; _mensonger_. SYN. Vanus, fraudulentus. )( Verax. PHRAS. Homo mendax est, _c’est un menteur_. Ex fraude et mendacio constare totus videtur; ex fraude et mendacio compositus, qui omnia mendaciunculis aspergit; qui veritatem mendaciis contaminare nihil veretur; qui insignem orationis vanitatem adhibet; qui compostis ad fraudem mendaciis semper est instructus; qui mendacia struit alia ex aliis; qui mera fundit mendacia. USUS: Mendaci homini ne verum quidem dicenti credere solemus. MENDĪCĬTAS, ātis, f. _Mendicité_, _pauvreté_. SYN. Paupertas, inopia. EPITH. Aviditati conjuncta, summa. USUS: Ad mendicitatem redigi. In summa mendicitate esse, vivere. Mendicitatem perpeti. E mendicitate emergere. Cf. Paupertas, Inopia. MENDĪCO, as, avi, atum, are, a. _Mendier_. SYN. Vitæ alimenta ostiatim quæro; stipem peto, colligo; precario victum conquiro, corrogo. MENDĪCŬLUS, i, m. _Mendiant_. USUS: Exercitus e mendiculis rusticis collectus. MENDĪCUS, i, m. _Mendiant_. SYN. Pauper, qui pedem in suo ponere non potest. Cui res ad manticam rediit, qui manum ad stipem porrigit; qui in summa mendicitate est, vivit. EPITH. Beatus, dives, sapiens. USUS: 1. Si paupertas malum est, nemo mendicus beatus. 2. Adjective, _pauvre_, _misérable_. Hoc genus forense exiguum est, et mendicum. Cf. Pauper. MENDŌSĒ, _D’une manière défectueuse_, _incorrecte_. USUS: Libri mendose et vitiose scripti. MENDŌSUS, a, um, _Plein de fautes_, _incorrect_. SYN. Vitiosus. USUS: Historia mendosa, in qua pars aliqua deest. MENDUM, i, n. _Défaut_, _faute_. SYN. Vitium, erratum libri, etc. EPITH. Magnum. USUS: Mendum litura corrigere. Menda tollere. MENS, entis, f. _Esprit_, _raison_, _intelligence_. SYN. Ratio, princeps animi pars, intelligentia. EPITH. Acrior, humilis, conscelerata, constans, divina, domestica, civilis, effrenata, præceps, firma, fons sensuum, humana, impia, imbecilla, incredibilis, infinita, integra, intenta, liberalis, provida, sagax, præstans, tranquilla, vegeta, demens, improvida, nefaria, singularis, sancta, tarda. PHRAS. 1. Mente motus, _privé de raison_, _insensé_. Mentis errore affectus est; a mente discessit; mente captus est; emota mente est; de mente dejectus; de stata mentis deturbatus; a mente desertus est; mentis inops est; mente non consistit. Cf. Insania. 2. DEUS tibi hanc mentem indidit, _c’est DIEU qui vous a donné cette pensée_. DEUS tibi hanc mentem dedit, injecit, indidit; in eam mentem te impulit; a DEO factum est, eam ut mentem susciperes; eo ut mentem appelleres; consilii hujus dux auctorque DEUS fuit. 3. Ab hoc consilio mentem nemo avertet, _personne ne pourra me détourner de ce projet_. Nemo me ab hac mente deducet, avocabit; nemo mentem meam flectet, mutabit; ab hac mente nullius suasu aut consilio deflectam, desistem. Cf. Consilium. USUS: 1. Mente tota, omnique animi impetu in rem incumbere. 2. Consilium, sententia, propositum, _intention_, _project_, _dessein_. Dii tibi illam mentem injecere. Ab hac mente nihil me deducet. 3. Memoria, _souvenir_. Venit mihi in mentem illius temporis. MENSA, æ, f. _Table_. EPITH. Argentea, exstructa, hospitalis, maxima, publica, sancta, sana, secunda, extrema, solemnis. USUS: Mensam exquisitissimis epulis exstruere, ornare, construere, _couvrir, charger une table des mets les plus succulents_. Mensæ accumbere, accubare, _être couché à table_. Mensam tollere, removere. Secundam mensam apponere. Cibos mensæ inferre. Manum in mensam porrigere. De mensa aliquid alteri mittere. Mensarum assecla, _parasite_. Quæ ad mensam quotidianam atque epulationem pertinent. Cf. Convivium. MENSĀRĬUS, ĭi, n. _Banquier_, _changeur_. SYN. Argentarius, trapezita, qui argentariam facit. USUS: Mensarii a dispensatione pecuniæ appellantur, q. Rei nummariæ publicæ curatores. MENSĬO, ōnis, f. _Action de mesurer_, _mesurage_. SYN. Dimensio. MENSIS, is, m. _Mois_. USUS: Mensis, quando luna solem lustrato suo cursu consecuta est. Lunæ cursus, quia mensa spatia conficiunt, menses nominantur. MENSTRŬUS, a, um, _Mensuel, qui revient tous les mois, ou qui dure un mois_. SYN. Quod mensem unum durat, et singulis mensibus fit. USUS: Menstrua cibaria. Menstruum spatium. Solis lustrationem luna menstruo spatio complet. MENSŪRA, æ, f. _Mesure_. SYN. Modus. EPITH. Cumulatior, evidens, major. USUS: Quæ acceperis utenda, majore, si possis, mensura reddito. Cumulatiore mensura uti. MENTHA, æ, f. _Menthe_. Herba. MENTIO, ōnis, f. _Mention_, _action de mentionner_, _de rappeler_. SYN. Sermo, commemoratio. EPITH. Fatua, honorifica, indigna. PHRAS. Mentio de illa re nulla fuit, _on ne fit aucune mention de cela_. Intermissa rei mentio; mentio ejus rei in perpetuum finita videbatur; nemo mentionem ea de re fecit; altum ab omnibus ea de re silentium fuit; nemo verbum injecit ea de re; mentionem ejus rei nemo intulit; nec memoria ejus rei cuiquam præsentium fuit; in oblivione jacuit ea res; nec quisquam ea de re meminit; nulla de re ferebatur mentio; nulla tum agitata est ejus rei mentio. USUS: Mentionem facere Cæsaris, de Cæsare. Mentio illata est; intermissa est. Casu incidi in eam mentionem. MENTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Mentir_. SYN. Ementior, mendacium dico, orationis vanitatem adhibeo, temporis causa fingo, vera falsis involvo, rumoribus affingo, mendacia struo, mendacii religione me obstringo. PHRAS. Mentiris quidquid loqueris, _tout ce que vous dites est faux_, _toutes vos assertions sont des mensonges_. Quidquid loqueris, a vero abest longissime; alienum a veritate est; abhorret a veritate. Quidquid loqueris, mendaciis aspergis. Mera fundis mendacia; falsa est omnis oratio tua. Quidquid loqueris, falso loqueris. Ne speciem quidem veritatis habent, quæ tu deblateras. Nullum non modo verum, sed ne verisimile quidem dictum exstat in longissima oratione tua; omnia veritati adversantur. Cf. Mendax. USUS: Mentiri in aliqua re, de aliqua. MENTUM, i, n. _Menton_. Pars subjecta ori. EPITH. Paulo attritius. USUS: Mentum in dicendo intorquere. Sinistra mentum sublevare. MĔRĀCUS, a, um, _Pur_, _sans mélange_. SYN. Merus. USUS: Vinum meracius sumere. MERCĀTOR, ōris, m. _Marchand_, _commerçant_. SYN. Negotiator, qui mercaturam facit. EPITH. Callidus, peritus. USUS: Sordidi putandi sunt, qui mercantur a mercatoribus, ut statim vendant. MERCĀTŪRA, æ, f. _Commerce de marchandises_, _négoce_. SYN. Negotiatio, nundinatio. EPITH. Æqua, certa, iniqua, magna, parva, pauca, publica, fucosa, fallax. PHRAS. Mercaturam exercet, _il fait le négoce, le commerce_. Mercaturam facit; mercaturis faciendis rem quærit; mercaturæ operam dat. USUS: Ad gymnasium tanquam ad mercaturam bonarum artium profectus. MERCĀTŬS, ūs, m. _Commerce_, _marché_. SYN. Nundinæ, emptorium. EPITH. Domesticus, tantus, turpissimus. USUS: Domi suæ turpissimo mercatu omnia habet venalia. Mercatum instituere, edicere. MERCĒNĀRĬUS, a, um, _Qui fait qqche pour une récompense ou pour un salaire_. Subst. _Journalier_, _mercenaire_. SYN. Conductus cum mercede, operarius, qui manuum mercede inopiam tolerat. )( Gratuitus. USUS: Liberalitas mercenaria non est. Illiberales et sordidi quæstus mercenariorum, quorum opera, non artes emuntur. Cf. Merces. MERCES, ēdis, f. _Salaire_, _récompense_, _gain_. RAD. a Mereo. SYN. Pensio, præmium, pretium, fructus. EPITH. Æqua, iniqua, magna, parva, pauca, publica. PHRAS. 1. Nihil agit sine mercede, _il ne fait rien sans argent_. Nonnisi mercedula adductus, evocatus, quidquam officii præstat; venalis illius opera est, non liberalis; mercede agit, quidquid agit; cessat opera ejus sine manupretio. 2. Magnam mercedem petit, _il demande une grande récompense_. Magnum suæ arti pretium statuit; magnum operæ suæ pretium petit, exigit; laboris præmium non exiguum petit. 3. Mercedem tuam accipies, _vous recevrez votre récompense_. Laboris præmia feres, capies large, cumulateque; exstabit operæ tuæ merces sane cumulata; dabitur merces operæ, persolvetur; pretium feres operæ tuæ; operæ pretium habebis; mercede donaberis promissa. USUS: Mercedem laborum constituere, promittere, proponere. Mercedem exigere, mercedem dare, tribuere, solvere, persolvere. Mercedem accipere, recipere. In loco mercedis numerare. Mercede docere. MERCĬMŌNĬUM, ĭi, n. _Marchandise_. SYN. Merx. MERCOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire le commerce_, _trafiquer_, _acheter_. SYN. Nundinor, emo. USUS: Pretio aliquid mercari de aliquo. Cf. Emo. MĔRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. et MĔREOR, ēris, ĭtus sum, eri, d. _Mériter_. SYN. Commereo, promereor. ADV. Male, melius. PHRAS. 1. Non mereor tantum, _je ne mérite pas autant_. Non id est meritum meum, ut, etc. Nullum exstat in te officii tanti meritum, ut, etc. Qui mereri tantum de te potui? Majus id est meritis in te meis. 2. Quid male de te merui? _De quelle faute me suis-je rendu coupable à votre égard?_ Quid feci, quid commerui, quid peccavi? Quam in te culpam commerui? Quod crimen in te meum est? Cf. Delinquo, Pecco. USUS: 1. Diurna opera decem nummos meretur. Bene de aliquo, male, perniciose merere. Pro eo, ac quisquis meretur, gratiam referre. 2. Milito, _servir à l’armée, être soldat_. Equo, pedibus merere, _servir dans la cavalerie, l’infanterie_. Bina stipendia in bello meruit, _il fit deux campagnes_. Cf. Meritum, Obligatus. MĔRĔTRĪCĬUS, a, um, _De courtisane_. USUS: Meretricia vita, quæstus, mores. MĔRĔTRIX, īcis, f. _Courtisane_. SYN. Scortum, lupa vulgato corpore, prostibulum, quæ corpore quæstum facit; quæ pudicitiam in propatulo habet; quæ venalem habet cum forma pudicitiam; quæ copiam sui corporis facit omnibus; mulier prostituti pudoris; promortui pudoris; prostituti corporis. EPITH. Publica. PHRAS. Meretrices conversæ sunt, _ces courtisanes se sont converties_. A meretricio quæstu sunt abductæ; e cœno libidinis extractæ; e cœno turpitudinis emerserunt; ad vitæ honestatem sunt traductæ; ad amorem pudicitiæ sunt revocatæ; a flagitiosa consuetudine sunt abstractæ; vitam turpem cum honesta mutarunt. Multæ, quæ corpus vulgarant antea, ad frugem redierunt; ad bonam mentem sunt reductæ; e vago concubitu se ejecerunt; a turpi quæstu deserta nequitia ad bonam frugem se receperunt. Cf. Converto. MERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger dans l’eau_, _submerger_. SYN. Demergo, submergo; haurio. )( Emergo. PHRAS. Mersus est aqua, _il fui englouti dans l’eau_. Voraginibus submersus periit; in præruptum gurgitem haustus est; haustus est fluctibus; in profluentem mersus statim ad ima ferebatur, ima petiit, ad ima delatus est; in aquam mersum, in mare excussum, præcipitem gurgites hauserunt; infesto gurgite procella circumegit, atque hausit. USUS: Quæ se in mari mergunt et emergunt. Mergere in aquam. Mersa navis, et depressa omnes destituit. MĔRĪDĬĀNUS, a, um, _De midi_. SYN. Tempus meridianum. MĔRĪDĬĀTĬO, ōnis, f. _Le repos de midi_, _la sieste_. SYN. Somnus meridianus. USUS: Nunc, valetudinis causa, quod non solebam, et lucubrationes detraxi, et meridiationes addidi. MĔRĪDĬES, ēi, f. _Midi_, _le milieu du jour_. SYN. Tempus meridianum, diei tempus fervidissimum. PHRAS. Meridies erat, _il était midi_. Medium fere diei erat; prius sol meridie se inclinaverat; appetente jam meridie; prono, devexo jam in meridiem sole. Dies jam ad umbilicum erat. USUS: 1. Ante meridiem, post meridiem. Ambulatio antemeridiana, sessio pomeridiana. 2. Australis mundi regio, _le midi_, _le sud_. Sol ad meridiem devexus. MĔRĬTO, _A bon droit_. SYN. Jure, optimo jure, non injuria, perinde ac debuit; haud secus, quam par erat; haud injuria; pro eo ac merebatur. )( Immerito. Cf. Jure. MĔRĬTŌRĬUS, a, um, _Qui produit un salaire, un gain_; _qui se loue_. USUS: Meritoria taberna, _garni_, _hôtel pour les gens de passage_. Meritorium vehiculum, _voiture de louage_. MĔRĬTUM, i, n. _Mérite_, _bienfait_. SYN. Promeritum, beneficium. EPITH. Amplissimum, divinum, egregium, immortale, innumerabile, magnum, perpetuum, præcipuum, singulare, summum, præstantissimum. USUS: Nullam tuorum meritorum partem non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia consequi possum. Tot tua exstant, constant in me merita. Id si feceris, omnia tua priora merita ad nihilum venient. Nullis suffragantibus meritis consulatum est consecutus. Hoc meo merito peto. Ejus merito Pisonem amo. MĔRĬTUS, a, um, _Mérité_, _juste_. SYN. Justus, debitus. ADV. Omnino, populariter, recte. USUS: Merita iracundia. MĔRŬLA, æ, f. _Merle_. USUS: Merula fusca. MĔRUS, a, um, _Pur_, _simple_. SYN. Purus, liquidus. USUS: Mera monstra nuntiat. Merum bellum loquitur, _il ne parle que guerre_. Meræ nugæ. Merus veterator, purus sycophanta est. MERX, mercis, f. _Marchandise_. SYN. Res venalis. USUS: In eam insulam omnes cum mercibus et oneribus commeant. Proba merx facile emptorem reperit. MESSIS, is, f. _Moisson_. USUS: Messis eo anno nulla fuit. Messem facere. MESSOR, ōris, m. _Moissonneur_. USUS: Messores videris imitari. MESSŌRĬUS, a, um, _De moisson_, _de moissonneur_. USUS: Corbis, falx messoria. MĒTA, æ, f. _Cône_, _pyramide_; _borne_, _fin_, _limite_. SYN. Conas, terminus. USUS: Umbra terræ, quæ est meta noctis. Fama ejus paulum ad metas hæsit. MĔTALLUM, i, n. _Métal_. EPITH. Perfectum. USUS: Metallum gignitur, torretur, utitur. Metallum factum, infectum, _métal travaillé_, _brut_. MĒTĀTOR, ōris, m. _Celui qui mesure_, _qui trace une enceinte_. USUS: Castrorum ante metator, nunc urbis, quam decempeda divisit. MĒTHŎDUS, i, f. _Méthode_. SYN. Via, ars, ratio. MĒTĬOR, īris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Dimetior, permetior, definio, norma seu regula describo; pondero. PHRAS. Metiebatur hominem ex se, _il mesurait cet homme à sa propre taille_, _c. à d._, _d’après lui-même_. Animum hominis ex suo spectabat; suo illum metiebatur pede; exquirebat hominis indolem non ad antiquæ probitatis rationem, sed ad mores suos; e suis moribus, non ejus vita hominem spectabat, metiebatur. USUS: Sua omnia voluptate metiri. Pecuniæ fructum utilitate metiri; non brevitate orationis, sed rerum magnitudine orator metiendus est. E sua natura cæteros metiri. MĒTO, is, messŭi, messum, ere, a. _Moissonner_. SYN. Demeto, frumentum succido, deseco segetem, messem facio. USUS: Ut sementem feceris, ita metes. Serito beneficium, ut metere possis fructum. MĒTOR, aris, atus sum, ari, d. _Mesurer_, _limiter_, _délimiter_. USUS: Castra metari, _tracer le camp_, _dresser le camp_, _camper_. Uno loco metari. MĔTŬO, is, ŭi, ere, a. et n. _Craindre_, _redouter_. SYN. Timeo, vereor, in metu sum, metum habeo. )( Spero. ADV. Diligentius, magnopere, plane, valde. USUS: Non tam de vita sua, quam republica metuit. Cf. Metus, Timeo. MĔTŬS, ūs, m. _Crainte_, _frayeur_. SYN. Timor, formido, suspicio, pavor, exanimatio. EPITH. Amplior, communis, consularis, diurnus ac nocturnus, falsus atque inanis, finitimus, instinctus furore, magnus, non mediocris, novus, parvus, permanens, præcipuus, præsens, quotidianus, reliquus, subsequens, summus, tantus, temerarius, inanis. PHRAS. 1. Magnum ea res mihi metum incussit, _cette affaire m’a causé de grandes craintes_. Metum attulit, obtulit, injecit, objecit, incussit; magnum me in metum adduxit; metu me affecit ingenti; non parvam formidinem injecit; metu me exanimavit; percussit animum graviter ea res, et perculit. Cf. Terreo. 2. In metu eram, _je craignais_, _j’étais épouvanté_. Ingens me incesserat metus; metu suspensus eram; metu metus; metu suspensus eram; metu frangi, debilitari, exanimari me sentiebam; cecidere animi vultu ipso timorem ex conscientia facinoris significante. 3. Sermo tuus mihi metum omnem sustulit, _vos paroles ont dissipé toutes mes frayeurs_. Metu me levavit; metu animum exoneravit; metum dempsit; metu me solvit, liberavit; metum mihi levavit, ademit, depulit, abstersit; ex metu me exemit; metum amovit. 4. Metum omnem posui, _je ne crains plus du tout_. Metum omnem deposui; formidinem posui; metum abjeci, a metu respiravi. USUS: Metus est mali exspectatio. Metum habere, _craindre, éprouver de la crainte et qqf en inspirer_. Metu vacuum esse, _être exempt de crainte_. In metu esse, _être effrayé_. Unum in metu est, _je ne crains qu’une chose_. In metu aliquid ponere, _faire de qqchose un objet d’effroi_. In metu habeo Quintilem, _je redoute le mois de Juillet_. Cf. Timeo, Terror. MĔUS, a, um, _Mon_, _mien_, _le mien_. USUS: Nihil addo de meo. MĬCO, as, cŭi, are, n. _Se mouvoir rapidement_, _trembler_, _briller_. SYN. Vibro. USUS: 1. Venæ et arteriæ micant, _les veines et les artères ne cessent de battre_. 2. Digitis jactis ludo, _jouer à la mourre_. Dignus est, quicum in tenebris mices. Est, cui tuto possis fideri, _on peut sans crainte jouer à la mourre avec lui, même durant la nuit_; _on peut s’en rapporter à lui_. (PROV.) MĬGRĀTĬO, ōnis, f. _Migration_, _passage d’un lieu dans un autre_. SYN. Loci mutatio, discessus. EPITH. Multæ in alienum solum. USUS: Mors est quasi migratio, commutatioque vitæ. MĬGRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Passer d’un lieu dans un autre_, _s’en aller_. SYN. Alio ad habitandum eo, solum muto, verto. )( Maneo. PHRAS. Ex urbe migrat, _il quitte la ville_. In alia loca demigrat; urbe emigrat; aliud domicilium, alias sedes petit; hujus civitatis solum mutatione vertit, domicilium, solum mutat; alias sedes quærit; alio se confert, recipit; sedem omnium rerum et fortunarum suarum alibi collocat. USUS: 1. Migrare de vita. In cœlum migrare. Hospitium alicui renuntiare, et alio migrare. 2. Negligo, transgredior, _transgresser_, _enfreindre_. Qui jus conservat, justus, qui migrat, injustus est. Cf. Abeo, Discedo. MĪLES, ĭtis, m. _Soldat_. SYN. _Bellator_. EPITH. Ignavus, timidus, inexercitatus, prudens, veteranus, non legionarius, ne auxiliarius quidem, fortissimus, gloriosus, horridus, nocturnus. Milites acres, boni, crudelissimi, sanctissimi, firmi ad tuendum aliquid, optimi, paratissimi, fame et egestate perditi, egentes, permulti, veteres. PHRAS. 1. Milites conducere, _enrôler des soldats_. Milites scribere, facere, conquirere, legere; copias cogere; legiones scribere, conscribere, conficere; exercitum scribere, conscribere, cogere, colligere, parare, comparare, conflare, facere, conficere. Legiones explere, legionibus supplementa scribere. Delectum instituere, conficere, habere; delectu acerbo juventutem agitare; conquisitionem per agros habere. 2. Milites fieri, _devenir soldats_. Nomina dare in militiam; inter milites nomina dare, edere, profiteri; ad nomina danda præsto esse. 3. Milites dimittere, _congédier des soldats_. Milites sacramento solvere, exauctorare; exercitum dimittere. 4. Milites præclari, _vétérans_. Durum in armis genus, longa militia efferati; omni disciplina militari eruditi; usu belli præstantes; magnorum exercituum animos gerentes; bello armisque unice facti; bello florentes ac impigri; militari indole feroces; egregia bello manus, cujus virtuti committi nihil non posset; flos roburque exercitus. 5. Miles egregius, _soldat illustre_. Incredibili virtute atque exercitatione in armis est; magnum in re militari usum habet; summam scientiam rei militaris habet; vir præstans animi magnitudine, et rei militaris scientia; vir bello spectatissimus; disciplina militari nobilitatus; qui in re militari floret; in armis multum studii consumpsit; vetus miles, manu strenuus et per tot annos omnes militiæ artes edoctus. USUS: Miles tiro, veteranus, auxiliarius, legionarius. Milites imperare. Milites conscribere. Milites a signis dimittere. Milites dilabuntur. MĪLĬTĀRIS, e, gen. com. _De soldat_, _de guerre_. SYN. Bellicus, castrensis. USUS: Militaris labor, ratio. Res militaris. Militaris ætas eorum, qui arma ferre possunt. MĪLĬTĀRĬTER, _A la manière des soldats_, _militairement_. SYN. More militari. USUS: Oratio militariter gravis. MĪLĬTĬA, æ, f. _État de soldat_, _service militaire_, _guerre_. SYN. Res militaris, bellum. EPITH. Communis, muliebris, plena sollicitudinis, prima, vetus, urbana. PHRAS. Militiam sequi, _se faire soldat, s’engager_. In militiam nomen dare; proficisci in militiæ disciplinam; rei militari se dare; ad militiam animum adjungere. USUS: Obligare aliquem militiæ sacramento. Militiam subterfugere, detrectare, _se soustraire à l’obligation du service militaire_. MĪLĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être soldat_, _faire la guerre_. SYN. Mereo sub signis alicujus, stipendia facio, stipendia mereo. USUS: In Catonis exercitu juvenis militarat. MILLE, _Mille_. USUS: Quid illa fortissimorum virorum millia. MILLĒSĬMUS, a, um, _Millième_. USUS: Millesima pars. MILLĬĀRE, is, et MILLĬĀRĬUM, ĭi, n. _Borne_, _pierre milliaire_. SYN. Mille passus, millium. USUS: Ad quintum milliarium tibi occurram. A tertio milliario. MILLĬES, _Mille fois_. USUS: Mori millies præstat, quam hæc pati. MILLĬUM, ĭi, n. _Mille romain_. SYN. Milliare. USUS: Quot millia tuus fundus abest ab urbe? Romani millia explicabant sæpe per lapides, ut: ad tertium lapidem, _à la troisième borne_. MILVĪNUS, a, um, _De milan_. USUS: Pullus milvinus. MILVUS, i, m. _Milan_. Avis rapax et gallinis infesta. MĪMA, æ, f. _Mime_, _comédienne_. EPITH. Comis. USUS: Omnia mimæ condonavit. MĪMĬCUS, a, um, _De comédien_, _plaisant_. USUS: Scurrilis jocus et mimicus. MĪMUS, i, m. _Mime_, _comédien_. SYN. Qui dicta factaque aliorum gestu quodam cum lascivia et obscœnitate imitatur. EPITH. Communes, ethologi. USUS: Alter mimos commentatur, tragœdias agit alter. MĬNA, æ, f. _Mine_, _monnaie grecque d’argent ou d’or_. USUS: Aquæ sextarium mina emere. MĬNĀCĬTER, _En menaçant_, _avec menaces_. SYN. Minis, aspere. MĬNÆ, ārum, f. pl. _Menace_. SYN. Minatio, comminatio, terror, terror verborum, )( Blanditiæ. EPITH. Facetæ, inanes, magnæ. USUS: Minæ, quæ jactantur, parum me tangunt. Alicujus minis et terrore commoveri. Clamore et minis insectari aliquem. Non ultra minas processum est. Cf. Minor. MĬNĀTĬO, ōnis, f. _Action de menacer_. SYN. Comminatio. MĬNAX, ācis, omn. gen. _Menaçant_. SYN. Horrificus. USUS: Minaces et acerbæ litteræ. Homo minax et arrogans. MĬNĬĀTUS, a, um, _Fardé avec du minium_, _coloré_, _peint en rouge_. SYN. Ruber, miniatulus. MĬNĬMĒ, _Le moins possible_, _pas du tout_. SYN. Minimum, minime omnium, nequaquam, nullo pacto, nullis conditionibus, nulla ex parte. MĬNĬMUM, _Le moins du monde_, _très peu_. SYN. Perparum. PHRAS. Minimum res meas curas, _vous vous occupez le moins possible de mes intérets_. In minimis res meas ponis; in extremis habes; nullo apud te numero res meæ sunt; nec digito quidem res meas attingis. USUS: Præmia apud me minimum valent. MĬNĬMUS, a, um, _Très petit_, _très faible_. SYN. Tenuissimus, tantulus. USUS: Omnia minima, maxima ad me scribas velim. MĬNĬSTER, tri, m. _Serviteur_; _aide_, _agent_, _ministre_, _instrument_. SYN. Administer, administrator, qui a latere est. EPITH. Impurissimus, publicus. USUS: Minister ac satelles cupiditatum. Manus multarum artium ministræ. Magistratus legum ministri. Ministrum se præbere ad aliquid. MĬNISTRĀTOR, ōris, m. _Serviteur_, _domestique_. SYN. Minister. MĬNISTRĀTRIX, īcis, f. _Servante_. SYN. Ministra. MĬNISTRO, as, avi, atum, are, a. _Servir_; _fournir_, _donner_. SYN. Servio. ADV. Diligenter, commodius. USUS: Ministrare alicui pocula. Formosi pueri ministrabant. MĬNĬTĀBUNDUS, a, um, _Menaçant_. SYN. Minax, minitans. MĬNĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_. SYN. Minor. ADV. Atrociter. USUS: Horribilia nobis omnia ferro igneque minitatur. MĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_, _faire des menaces_. SYN. Minitor, terreo; vim, periculum intendo; periculum, judicium denuntio. )( Promitto benigne. ADV. Acerrime, crudeliter, gravius, mediocriter, vehementer, quotidie. PHRAS. Minari atrociter cœpit, _il commença à proférer d’horribles menaces_. Cœpit jam non per ambages minas jacere, minas jactare; terrores, et pericula denuntiare; clamore, et minis insequi; denuntiatione periculi terrere; periculum capitis ostendere; vim denuntiare; periculi metum inferre; errorem injicere; terrores jactare et opponere; terrorem inferre; minas admovere; minas, periculum intendere; minacibus verbis perstringere; periculum capitis ostentare; minaciter fremere; minis territare; formidines opponere; clamore et minis insectari. USUS: Hostis teterrimus omnibus bonis tormenta et cruces minatur. MĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rendre plus petit_, _diminuer_, _amoindrir_. SYN. Diminuo, detraho, derogo, delibo, exhaurio, extenuo, levo, elevo, debilito, frango. PHRAS. 1. Homo improbus gloriam meam opesque minuit, _ce scélérat a ruiné ma gloire et ma fortune_. Pennas mihi, facultatesque meas incidit; de laudibus æque, ac fortunis cumulum deruit; de opibus, ac amplitudine multum detraxit; de fortunis, et honorum præsidiis multum deripuit. 2. Minuere dignitatem meam satagit, _il s’efforce d’affaiblir ma gloire_. Deformandi mei causa, detrahendæ spoliandæque dignitatis gratia multa molitur. Non modo ad salutem meam exstinguendam, sed et gloriam infringendam contendit; invidia laudem virtutis meæ obterit, gloriam eludit; id spectat unice, ut meam elevet auctoritatem, gloriam dignitatemque infringat. 3. Res tua in dies minuitur, _vos ressources diminuent de jour en jour_. Res tua in dies deterior fit, deficit, consumitur, minor evadit, in deterius ruit, corroditur, dilabitur; non solum non augetur, verum etiam aliquid deperdit; fortunæ tuæ in dies aliquid detrimenti capiunt, comminuuntur, diminuuntur; fortunarum in dies aliqua fit diminutio. 4. Oratio tua mirifice mihi doloram minuit, _vos paroles ont considérablement apaisé ma douleur_. Dolorem leniit, levationem doloris attulit; magna de dolore diminutio facta est ex sermone tuo; decrevit dolor ac prope evanuit; sublata ac sepulta est omnis tristitia. Tuæ orationis fomentis mitigatus dolor est, attenuatus, imminutus, doloris ille æstus deferbuit, subsedit, consenuit, infractus est et debilitatus; levare dolorem, luctum oratio tua sic visa est, ut pene exhauriret. 5. Res meas et merita, quantum potest, minuit, _il affaiblit, autant qu’il peut, ma fortune et ma réputation_. Laudem meritorum meorum verbis elevat, verbis extenuat, eludit; de meritorum meorum laudibus cumulum deruit; de meritorum meorum amplitudine multum detrahit, decerpit. Cf. Detraho. USUS: Minuere vectigalia, sumptus. MĬNUS, _Moins_. )( Plus. USUS: Præstitimus patriæ non minus, quam debuimus. Quatuor mensibus, sex diebus minus navigavimus. Sæpe, quæ prædicta sunt, minus eveniunt. MĬNŪTĀTIM, _Par petits morceaux_, _en détail_. SYN. Gradatim, tenuiter, parce, exiliter, jejune. USUS: Minutatim interrogare, _interroger par petites questions de détail_. MĬNŪTĒ, _En petites parties_; _d’une manière commune_, _mesquine_. SYN. Exiliter, jejune, anguste, tenuiter. USUS: Grandia minute dicere, _dire des choses importantes dans un style mesquin_. MĬNŪTUS, a, um, _Petit_; _mesquin_, _pauvre_. SYN. Angustus, parvus. )( Grandis. ADV. Sane. USUS: Genus orationis minutum, exile, aridum, concisum, fractum. Animus minutus et angustus. Orator præstat minutis imperatoribus. Minuta diligentia utitur, et anxia. Minutissimis ictibus excarnificatus, _tué à coups d’épingles, qu’on a torturé à petit feu_. MĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Prodigieux_, _étonnant_, _admirable_. SYN. Admirabilis, mirus, mirificus, mirandus. USUS: Hæc non modo mirabilia sunt, sed prodigiis simillima. Re et dictu inopinatum et mirabile. Mirabilis copia dicendi. Cf. Mirandus. MĪRĀBĬLĬTER, _D’une manière merveilleuse_, _admirable_. SYN. Admirabiliter, mirandum in modum, mire, mirifice. USUS: Omnes mirabiliter de te loquuntur et sentiunt. MĪRĀCŬLUM, i, n. _Prodige_, _merveille_, _miracle_. SYN. Prodigium, portentum. PHRAS. 1. Miracula patrat, _il fait des prodiges_. Res supra naturæ vim et ordinem multas efficit; miranda quædam opera, et humanis viribus majora efficit; miracula edit; majora naturæ viribus exsequitur; multa ejus exstant opera, non humana, sed divina virtute perpetrata. 2. Vir miraculis clarus, (VULG. miraculosus), _homme qui fait des miracles_. Vir, per quem divina virtus admiranda multa patravit; operibus supra vim ordinemque naturæ patratis; miraculorum gloria, multis supra naturæ vim editis operibus clarus. USUS: Miracula edere. Miraculo illud mihi erat. MĪRANDUS, a, um, _Étonnant_, _merveilleux_. SYN. Mirabilis, admirabilis, quod multum habet admirabilitatis. PHRAS. Miranda res visa est omnibus, _la chose parut à tous digne d’admiration, surprenante, merveilleuse_. Miraculo erat omnibus; nulli non admirationem movit rei insolentia; omnium in se oculos convertit; admirabilitatem magnam ea res habuit; res humana major visa est omnibus; res ea omnes stupore ac silentio defixit. Cf. Admiratio. USUS: Opus mirandam in altitudinem exstructum. MĪRĀTĬO, ōnis, f. _Admiration_, _étonnement_. SYN. Admiratio. USUS: Causarum ignoratio in re nova mirationem facit, _dans un fait nouveau l’ignorance de la cause fait naître l’etonnement_. MĪRĒ, _Étonnamment_, _beaucoup_, _fort_. SYN. Mirabiliter. USUS: Omnes tibi mire favent. MĪRĬFĬCE, _D’une façon merveilleuse_, _surprenante_. SYN. Mire, admirabiliter. USUS: Mirifice me delectat hoc. MĪRĬFĬCUS, a, um, _Qui produit l’étonnement_, _l’admiration_; _merveilleux_. SYN. Mirus, admirandus, admirabilis. USUS: Mirificam cepi voluptatem. MIRMILLO, ōnis, m. _Gladiateur_. SYN. Gladiator. MĪROR, aris, atus sum, ari, d. _Admirer_, _s’étonner_. SYN. Admiror, demiror, obstupesco; mirum, mirandum, mirabile mihi videtur. ADV. Admodum, magnopere, vehementer, maxime. PHRAS. Miror de ea re vehementer, _cette chose m’étonne considérablement_. Magna me tenet admiratio hujus rei; magna hujus rei capior admiratione; magna me incessit eo de negotio admiratio; admirationi mihi ea res est; admiratione afficior, cum intelligo etc.; movet admirationem ea res. Cf. Admiror, Obstupesco, Stupor. USUS: Non dubito, quin mireris et stomacheris etiam. Miror, quid causæ sit, ea de re. Id vehementer miror. Cf. Mirandus. MĪRUS, a, um, _Étonnant_, _merveilleux_. SYN. Mirabilis, mirificus. PHRAS. Mira sunt quæ narras, _vous racontez des choses bien surprenantes_. Portento similia narras; mera monstra nuntias. Quid tam novum, tam præter consuetudinem, quid vero tam inauditum, tam inusitatum, tam singulare, tam incredibile, ac illud, quod memoras? Non hæc mirabilia modo, sed prodigiis similia sunt, quæ commemoras. USUS: Mirum, ni videas. Mirum me desiderium tenet. Sales in dicendo mirum quantum valent. Nec mirum, si, etc. Cf. Mirandus. MISCĔO, es, cŭi, mistum et mixtum, ere, a. _Mêler_, _unir_, _confondre_. SYN. Permisceo, turbo, confundo, perturbo. PHRAS. Miscere se negotiis, _s’immiscer dans les affaires_. Immiscere se, se ingerere, se inserere negotiis; offerre se negotiorum tumultui; implicare se alienis negotiis. 2. Miscebuntur omnia et turbabuntur, _tout sera bouleversé et confondu_. Ingens inde perturbatio rerum omnium, et confusio consequetur. Confuse omnia agentur; omnia in motu, conversione rerum, confusione et perturbatione versabuntur. Cf. Turbo. USUS: Miscere venenum, potionem. Rempublicam turbare et miscere. MĬSELLUS, a, um, _Pauvre_, _malheureux_. SYN. Miser. MĬSER, ĕra, ĕrum. _Misérable_, _malheureux_, _triste_; _mauvais_. SYN. Calamitosus, ærumnosus, infelix, afflictus, prostratus, jacens. )( Beatus. PHRAS. Miser sum, _je suis malheureux_. In magna calamitate versor; in summa infelicitate versor; premor, circumventus sum, conflictor, afficior maximis calamitatibus; jaceo in calamitate; vitam vivo, ago, duco, exigo calamitosam; miserrima sum conditione; ea videor conditione natus, nihil ut boni videam in vita, nihil ut mali non sustineam. Nemo omnium, qui vivunt, infelicior me est et infortunatior. Meas miserias nulla æquat infelicitas. Mea est miserrima conditio. Omnibus vexor, perturbor, exagitor infortunii casibus, calamitatibus, miseriis, malis. Omnes me premunt miseriæ. Infesta, infensa, adversa, iniqua mihi sunt omnia. Nulla est tam misera fortuna, quam mea fortuna non superet, quæ sit cum mea fortuna conferenda, quæ non infra meam fortunam sit. Miserrimo sum fato natus; nemo, qui in terris degunt mortalium, deteriore fato est, ac ego. Fatum hoc meum est, ut miserrima quæque subeam, sustineam. Hæc mihi nascendi dicta lex est; ut amarissimam fortunam in omni vita degustarem; nunquam ut secunda fortuna uterer; nunquam ut miser non essem; perpetuis ut vexarer miseriis; perpetuis ut angerer, cruciarer, torquerer, afficerer malis. Infausto nimium adversoque sidere natus sum. Mecum infeliciter agitur. Prorsus infeliciter ago. Suas in me vires fortuna nunquam non exercet. Nihil fingi potest mali, quo non urgear. Omnibus me fortuna machinis, omni me telorum genere, suis me fortuna, quantascumque habet, opibus ac viribus oppugnat. Non adversa tantum, sed eversa penitus est mea fortuna. Sortem meam fortuna crudelius aggravat; eo redactus sum, ut melioris spei nullus mihi relictus locus sit; morte graviorem vitam exigo. Cf. Actum est, affligo. USUS: Nihil tam miserabile, quam e beato miser, _rien n’est si digne de pitié que celui qui d’heureux est devenu malheureux_. MĬSĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne de pitié_; _lamentable_. SYN. Miserandus. ADV. Mire. PHRAS. Miserabilis est, _il est digne de pitié_. Homo fractus ac prope dissipatus; gravissimo fortunæ vulnere percussus; circumventus morbo et inopia; afflictus, debilitatus et omni spe salutis orbatus; afflictus atque eversus; mœrore ac miseriis perditus; fractus malis, debilitatus et abjectus metu; malis confectus; deformatus ærumnis; coopertus miseriis; ad summam infelicitatem redactus. USUS: Casus fortunæ miserabilis. Cf. Miser, Miseria. MĬSĔRĀBĬLĬTER, _D’une manière lamentable_, _misérablement_. SYN. Miserandum in modum. USUS: Miserabiliter emori. Epistola miserabiliter scripta, _lettre touchante, écrite dans des termes pathétiques_. MĬSĔRANDUS, a, um, _Digne de pitié_, _à plaindre_. SYN. Miserabilis. USUS: Oratio tua omnibus miseranda est visa. Cf. Miser, Misericordia. MĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. _Compassion_, _pitié_. SYN. Commiseratio, misericordia. EPITH. Multa, flebilis. USUS: Miseratio nascitur, odia concitantur. Ad miserationem promovere judices. Cf. Misericordia. MĬSĔRĒ, _Misérablement_, _malheureusement_. USUS: An pace turpiter, an bello misere vivendum esset, nondum sciebamus. MĬSĔRĔOR, ēris, ertus sum, eri, d. _Avoir pitié, compassion de qqn_. SYN. Me miseret, miseror, misericordia me tenet alicujus; misericordia commoveor. PHRAS. Misereor egentium, _j’ai compassion des pauvres_. Frangor sæpe misericordia egentium; egentium misericordia me cepit; miseror illorum fortunam; egentium subit me sæpe miseratio; moveor egestate hominum; eorum inopia et egestate ad misericordiam adducor; misericordiam in egentes verto. Cf. Commiseror. USUS: Supplicum tandem miserere. MĬSĔRET, imp. _J’ai pitié de qqn ou de qqchose_. USUS: Miseret me tui. Cf. Misericordia. MĬSĔRĬA, æ f. _Misère_, _détresse_; _peine_, _embarras_; _douleur_. SYN. Calamitas, ærumna. )( Felicitas. EPITH. Diuturna, insignis, perennis, præsens, sempiterna, summa, summo dedecore conjuncta, voluntaria, afflicta, aliena, communis, maxima, tanta. PHRAS. 1. In summis miseriis versatur respublica, _la république est dans la plus grande détresse_. Res ubique asperæ sunt et turbidæ; durissima sunt reipublicæ tempora; in discrimen extremum venimus. Nihil est, unde nos reficiamus, aut ubi lapsi resistamus. In fortuna miserrima et luctuosissima destituti sumus. Quanta hæc caligo temporum! quæ flammæ quassatæ reipublicæ! quæ pestes, quæ bonorum omnium naufragia! quot incommodis conflictamur? in quas miserias projecti sumus et præcipitati? quibus in angustiis res est? quibus difficultatibus premimur? quibus undique miseriis obsidemur? Ita sunt debilitata omnia et prope exstincta; tanta malorum impendet Ilias; adeo nihil consilio, nihil ordine, nihil ratione agitur, ut nihil possit esse miserius, perditius, fœdius. 2. In tantis miseriis quæ potest esse consolatio reliqua? _Dans de si grands malheurs, quelle consolation peut nous rester?_ In tantis tenebris; tam turbidis in rebus; in hac flamma rerum, et perturbatione temporum; in his asperitatibus rerum, acerbitatibus temporum; in hac orbis terrarum perturbatione; in tanta rerum omnium amissione, et desperatione recuperandi; in fortuna adeo afflicta; in hac iniquissima vitæ conditione; in his, quibus jactamur, fluctibus; in hac injustissima temporum calamitate; in tanta vi ac acerbitate; in hac temporum iniquitate; in ista caligine ac tenebris, quæ totam rempublicam occuparunt; in tanta difficultate, summisque angustiis rerum necessariarum; tam dubiis in rebus, quibus æternam mihi impositam ærumnam arbitrarer; in tanto reipublicæ vulnere; in tam ægra, et prope deposita reipublicæ fortuna; in hac vexatione, in hoc squalore et lacrimis reipublicæ; cum patriæ eversiones, exilia civium, liberorum orbitates prope in oculis sint, quid miserius, quid acerbius, quid luctuosius esse potest? cum tam multiplici clade fœdetur annus; cum amissio meorum, interitus patriæ, exilium, servitus impendeant, jaceo sine sermone, sine cogitatione, inque lacrimis et sordibus tabescendum mihi video. USUS: In maximam miseriam incidere, _tomber dans de grands malheurs_. In miseriis esse, versari. Miseriis premi, cooperiri, _être dans le malheur_. Miseriam levare, lenire, _soulager les maux_. E miseriis eripere, a miseria vindicare, _arracher au malheur_. Tantisper a miseria aberrare, _se distraire un peu_. MĬSĔRĬCORDĬA, diæ, f. _Compassion_, _commisération_, _miséricorde_. SYN. Miseratio, clementia. EPITH. Aliena, grata et jucunda, magna, maxima, mira, pristina, similis, singularis. PHRAS. 1. Est misericordia dignus, _il est digne de commisération_. Dignus est, qui perfugium in vestra misericordia habeat; cui misericordia impertiatur, tribuatur, adhibeatur; is est, qui misericordiam moveat merito suo; qui facile alliciat ad misericordiam quemlibet; dignus est, cujus misericordia quemlibet teneat; cujus calamitas perspecta misericordiam concitet, commoveat; ad misericordiam quoslibet adducat; qui receptum ad vestram misericordiam habeat. 2. Misericordiam tuam implorat, _il implore votre pitié_. Misericordiam tuam exposcit, requirit, captat, implorat; ut ignoscas, ut miserearis sui, orat; ut ex ista se ærumna extrahas, rogat atque obsecrat; orat, obsecrat, ut misericordia sui te capiat; ut vicem ejus misertus misericordiam tribuas, impertiaris. USUS: Misericordiam alicujus implorare, _implorer_. Misericordiam movere, commovere, concitare, _exciter_. Ad misericordiam allicere, vocare, revocare, adducere, _amener à la miséricorde_. Misericordia capi, teneri, moveri, commoveri, _être touché de pitié_. Misericordiam tribuere, impertiri, adhibere, _accorder sa pitié à qqn, témoigner de la compassion_. Misericordiam magnam habere, _inspirer une profonde pitié_. MĬSĔRĬCORS, dis, omn. gen. _Compatissant_, _miséricordieux_. SYN. Clemens, propensus ad misericordiam, cujus animus alieno incommodo facile commovetur. )( Severus, crudelis. USUS: Misericordem se vir bonus mitemque præbuit. Cf. Misericordia. MĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir compassion_, _avoir pitié_. SYN. Commiseror. USUS: Non queo satis communem omnium nostrum conditionem et hujus fortunam miserari, _je ne puis trop déplorer notre condition commune et la mauvaise chance de cet homme_. Cf. Misereor. MISSA, æ, f. _Messe_, _office divin_. SYN. Sacrificium divinum, res divina, res sacra. EPITH. Sacrosancta, celebrata pro defunctis. PHRAS. 1. Missam facere, _célébrer la messe_. Sacrificare; sacrificium, sacrum, rem divinam facere, conficere, peragere; sacris operari; rem sacram perpetrare; cœlestem hostiam immolare; cœlesti victima litare. 2. (Missam solemnem celebrare, VULG.), _chanter une messe solennelle_. Apparatissima pompa rem divinam facere; augustiori ritu, pompa, cerimonia sacris operari; divinam hostiam offerre; maximis cerimoniis inter symphoniacos _vel_ musicos concentus rem divinam conficere. 2. Ad missam ministrare, _servir la messe_. Sacerdoti sacris operanti ministrare; sacrificanti, rem sacram peragenti inservire. 4. Missam audire, _entendre la messe_. Interesse divinis sacris, divino sacrificio. Rem divinam obire; divinis assistere; sacrificio adesse. 5. Parare se ad sacrum Missæ officium, _se préparer à la célébration du saint Sacrifice_. Ad rem divinam se comparare: se ornatu sacrificantis induere. 6. Missam pro defunctis legere, _dire la messe pour les morts_. Sacrum piaculare facere; funebre sacrum facere; rem divinam in subsidium piorum manium facere; offerre cœlestem hostiam in subsidium vita functorum. 7. Intra Missam, _pendant la messe_. Inter sacrificandum; inter rem divinam; sub sacrificio divino. 8. Post Missam, _après la messe_. Re divina peracta; perpetratis rebus divinis; secundum rem divinam; perpetratis sacris; peracto sacrificio; ab re sacra; a sacris. MISSĬLIS, e, gen. com. _Ce qu’on jette_, _ce qu’on lance_; subst. e, is, n. _Trait_, _javelot_. USUS: Saxa; tela missilia. MISSĬO, ōnis, f. _Action d’envoyer_, _envoi_. USUS: 1. De litterarum rariore missione frustra accusor. 2. Dimissio, _congé_. Missione militem donare. 2. (Sacra Missio, _mission_, VULG.), Latine: Expeditio sacra. MISSŬS, ūs, m. _Envoi_; _portée_. SYN. Missio. USUS: Balbus ad me venit, missu Cæsaris. Missus telorum, lapidum. MĪTESCO, is, ere, n. _Devenir doux_, _tendre_; _mûrir_. SYN. Mitior fio. USUS: Uvæ a sole mitescunt. MĪTĬGĀTĬO, ōnis, f. _Adoucissement_. SYN. Delinitio, excusatio. USUS: Licentia, si nimium acrimoniæ habueris, multis mitigationibus lenietur. MĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Rendre doux_, _adoucir_, _calmer_, _fléchir_. SYN. Mitiorem facio, lento, placo, sedo, flecto. ADV. Facile. USUS: Eum ordinem tibi reconcilies, multisque humanitatis condimentis mitiges. Dolor vetustate mitigatur. Ætas omnia, et dies mitigabit. Ex agresti vita ad humanitatem mitigatus. Cf. Lenio. MĪTIS, e, gen. com. _Doux_. SYN. Moderatus, placatus, lenis, mansuetus. )( Asper, durus, ferus, immanis. USUS: Homo mitissimus et lenissimus. Est illi mite ac tractabile ingenium. Cf. Lenis, Mansuetus. MĬTRA, æ, f. _Mitre_, _coiffure orientale_. SYN. Redimiculum, muliebre capitis ornamentum in coronæ modum. MITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_, _députer_. SYN. Ablego. )( Accipio. PHRAS. Hominem statim mitte, _envoyez aussitôt un homme_. Hominem, si nondum profectus est, quamprimum fac extrudas, dimittas, submittas, amandes in Græciam; ad illum alleges. USUS: 1. Mitto tibi, ad te litteras. Nullam pro republica vocem misit, _il n’a pas fait entendre sa voix pour la défense de la république_. 2. Omitto, _congédier_, _bannir_, _chasser_. Certamen, iram, lacrimas mitte. 3. Invado, _jeter_, _lancer_, _etc._ Mittere se in hostem. 4. Educo, _émettre_, _tirer_. Mittere sanguinem alicui, _saigner qqn_. MIXTUS, a, um, _Mêlé_. SYN. Confusus, concretus. USUS: Voluptate et molestia mixtus amor. MŌBĬLIS, e, gen. com. _Mobile_, _changeant_. SYN. Volaticus, volubilis, instabilis, inconstans, fluxus, quod modo huc, modo illuc transfertur. )( Constans, stabilis. USUS: 1. Oculus mobilis et lubricus. 2. Levis, caducus, mutabilis, fluxus, _inconstant_. Te tam mobili in me animo fore non putabam. Cf. Inconstans, Varius. (Mobilia, VULG.), _les biens meubles_, _le mobilier_. Latine: Res moventes, supellex, instrumentum domesticum, quæ moveri possunt. Præda, quæ rerum moventium sit. MŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Inconstance_, _légèreté_. SYN. Inconstantia. )( Constantia. EPITH. Celerrima. USUS: Quid inconstantia, mobilitate, levitate turpius? Cf. Inconstantia. MŌBĬLĬTER, _Rapidement_, _promptement_. USUS: Animus mobiliter agitatus. MŎDĔRĀTĒ, _D’une manière modérée_, _avec mesure_. SYN. Modeste, modice, temperate, temperanter, parce, restricte, abstinenter. PHRAS. Dignitate moderate usus est, _il usa de son autorité avec modération_. Modice et scienter usus est; modice et modeste; modeste et abstinenter se in prætura gessit; parce et molliter potestate usus est; in jubendo parcus erat et verecundus; temperate magistratu suo usus est; parce ac restricte potestate sua usus est. MŎDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Modération_, _mesure_. SYN. Modestia, modus, temperantia, mediocritas, temperatio, gravitas. )( Superbia, libido, incitatio. EPITH. Certa, continens, divina, facilis, magna, singularis, summa. USUS: Etiam in jocando adhibenda, tenenda, servanda est moderatio. Ad usum nostrum definita moderatio rei familiaris. Cf. Moderatus. MŎDĔRĀTOR, ōris, m. _Qui dirige_, _qui gouverne_. SYN. Rector, gubernator. USUS: Tu eris moderator omnium consiliorum meorum. Divina providentia fictrix et moderatrix materiæ. MŎDĔRĀTUS, a, um, _Modéré_, _sage_, _tempérant_. SYN. Temperatus, æquabilis. )( Asper, durus. PHRAS. Vir est moderatissimus, _cet homme est très modéré_. Vir est summa æquitate, temperantia, et bonitate naturæ; qui rebus in omnibus mediocritatem sectatur; in quo summa verecundia et quidam quasi ornatus vitæ temperantia et modestia; quo justiorem, temperantioremque habemus neminem; vir est moderationis expertæ; medii et moderati consilii; qui et temperare suos impetus, et severitatem comitate miscere pulchre norit. Vir est, qui et iram tenere, et in ordinem sese ipse norit cogere; qui in rebus omnibus consilium et modum adhibeat; in quo nihil materiæ neque ad cupiditatem, neque ad audaciam esse videtur; qui acerbiore in neminem imperio, præterquam in se utatur. Cf. Modestus. USUS: Vir castus, moderatus, sanctus. Nihil in eo, nisi ingenuum, moderatum, pudens, pudicum. Convivium moderatum et modestum. MŎDĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Modérer_; _régler_, _disposer_, _gouverner_. SYN. Modum abhibeo, rego, tempero, guberno, moderationem adhibeo, metior. ADV. Diligenter, vehementer, magnopere. PHRAS. 1. Moderari sibi novit, _il a appris à se modérer_. Novit imperare animo, sibi, cupiditatibus; continere linguam, manus a præcipiti impetu; dare spatium iræ, continere dolorem, odium, etc.; cohibere iram, libidinem; modum figere effrenatæ cupiditati; effrenatos animi impetus tanquam in gyrum rationis ducere. Cf. Cohibeo, Coerceo, Frenum, Domo. 2. Vix moderari mihi possum, quin, etc., _je puis à peine m’empêcher de_... Vix me teneo, vix teneri possum, quin, etc.; vix tempero manibus; vix me retineo; temperatum ægre est. USUS: Te hortor, ut omnia gubernes et modereris prudentia tua. Sententiam suam non sua, sed reip. utilitate moderari. Auditorum aures moderantur oratori. MŎDESTĒ, _Avec modération_, _mesure_, _modestie_. SYN. Moderate. USUS: Modeste, temperanter et graviter se gessit. Cf. Moderate. MŎDESTĬA, æ, f. _Modération_, _mesure_, _réserve_, _retenue_, _modestie_. SYN. Modus, moderatio, pudor. EPITH. Singularis, summa, virginalis. USUS: Modestia est in animo continens moderatio cupiditatum omnium, per quam pudor honestus claram et stabilem comparat auctoritatem. Cf. Modestus. MŎDESTUS, a, um, _Modéré_, _modeste_, _réservé_, _sage_. SYN. Pudens, minime ambitiosus, commodus. PHRAS. 1. Homo est perquam modestus, _cet homme est on ne peut plus réservé_. Modestissimis est moribus; summo pudore ac temperantia; ad omnem modestiam compositus; ita compositis est moribus, ut nec manum, nec oculum sine causa moveat, et decorum in statu ac incessu teneat; motu omni, ac statu pudorem, ingenuitatemque præstat; modestiæ speciem præ se fert pulcherrimam; commendat hominem verecundus pudor, index probitatis, virtutumque custos. 2. Homo est animo perquam modesto, _cet homme est très modéré_. Minime ambitiosus est; animo egregie imperare novit; is est, qui et fortunæ magnitudinem possit capere, nec insolentius se efferre; qui fortunam utramque modeste ferat; qui a cupiditate remotissimus; cujus ex ore nunquam neque insolens, neque gloriosum quidquam exire soleat; qui a fastu omni, ac supercilio absit quam longissime. USUS: Modestus et frugi vir. Cf. Moderatus. MŎDĬCĒ, _Dans la mesure convenable_, _discrètement_; _médiocrement_. SYN. Moderate, mediocriter, modeste. USUS: Modice et scienter honore usus est. Modice illum laudabo, aut etiam intra modum. MŎDĬCUS, a, um, _Médiocre_, _modique_. SYN. Mediocris, paucus. ADV. Valde. USUS: 1. Pecunia mea est ad vulgi opinionem mediocris, ad meam modica. 2. Mediocris, temperatus, _moyen_, _tempéré_. Genus dicendi modicum. Esca modica uti. Cf. Paucus. MŎDĬFĬCĀTUS, a, um, _Mesuré_, _modifié_. SYN. Ad certum modum traductus. USUS: Verba ab oratore modificata et inflexa quodammodo, _mots dont le sens a été modifié et en qq sorte détourné par l’orateur_. MŎDĬUS, ii, m. _Mesure pour le blé_; _boisseau contenant 16 setiers ou la sixième partie d’un médimne grec_. SYN. Sexta pars medimni. EPITH. Multi, pleni. MŎDO, _Récemment_, _tout à l’heure_, _naguère_. SYN. Paulo ante, memoria nostra, nunc, solum. USUS: 1. Modo uno tempore tot viri clari interiere. 2. Saltem, _au moins_, _du moins_. Qui hæc mediocriter modo considerarit. 3. Nunc, _maintenant_. A studiis ante solatium, modo salutem petimus. 4. Tantummodo, _seulement_, _exactement_. Hæc omnibus, si ea mediocriter modo considerentur, pertractata esse possunt. MŎDŬLĀTĒ, _D’une manière mesurée, cadencée_. SYN. Concinne, numerose, composite. USUS: Fidibus modulate canere. MŎDŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Mesurer_, _diriger_, _régler_. SYN. Metior, moderor. USUS: Hominum auribus vocem natura modulatur ipsa. Ipsa natura quasi modulatur hominum orationem. Cf. Cano. MŎDŬLUS, i, m. _Petite mesure_. SYN. Parvus modus. USUS: Metiri se quemque suo modulo ac pede verum est, _il est vrai que chacun se mesure à sa taille et se chausse à son pied_ (PROV.). MŎDUS, i, m. _Mesure_; _manière_. SYN. Mensura. EPITH. Amabilissimus, antiquus, aptus, austerus, bonus, certissimus, florentior, gravis, humanus, magnus, bonus, naturalis, novus, simplex, varius. Hostilis, incredibilis, major, mirandus, miserandus, saliaris, servilis; multi, pressi, flebiles, tardiores, toti. PHRAS. 1. Perge, quo cœpisti modo, _continuez à agir de la même façon_. Quam eatenus viam, quam rationem rerum gerendarum secutus es, persequere; quam viam, quam rationem rerum tuarum inivisti, instituisti, ingressus es, tene; quo tenore res tuæ fluere cœpere, eodem ut decurrant, vide. Quæ tibi ratio viaque principio tentata est in rebus tuis, eadem procedant reliqua. Perge tenere viam, quam instituisti. 2. Nunc primum intelligo, quo modo ad honores sit contendendum, _je comprends maintenant comment on peut parvenir aux honneurs_. Qua ratione via munienda sit ad honores; qua via grassandum ad honores; quo artificio, quibus artibus aditus ad honores recludendus. Nunc tandem vias teneo, nosco, quibus ad honores pervenitur. 3. Modus omnibus in rebus servandus est, _en toutes choses, il faut garder la mesure convenable_. Omnibus in rebus tenendus, servandus modus est; modum unicuique rei statuere, constituere, finire, definire, terminare, necesse est; ordo in rebus omnibus adhibendus est, et modus. Omnibus in rebus modum retineas; lineam teneas, necesse est. 4. Cave modum excedas, _prenez garde de dépasser les bornes_. Cave, lineam transeas; fines transeas; modum transgrediaris; modum transeas, excedas; extra modum prodeas. Cf. Transeo. USUS: 1. Id more et modo fecit. Tristitiæ modum res ipsæ terminabunt. Magnum agri modum possidet. Extra, præter, supra modum sumptu prodire. Homo mirum in modum, mirandum, admirabilem in modum, servilem in modum patiens. Modum finire. Modum transire. 2. Finis, _terme_, _bornes_, _fin_. Modum tandem orationis faciamus. Quare faciam modum lugendi. 3. Conditio, _condition_, _genre_. Homines cujusquemodi. Ejusdemmodi labor. Jus prætorum uniusmodi et simplex. 4. In musicis, _les modes en musique_. In musicis numeri et voces et modi. MŒCHUS, i, m. _Adultère_, _débauché_. SYN. Adulter. Cf. Adulterium. MŒNĬA, ōrum, n. pl. _Murs de défense_, _remparts_. SYN. Muri urbis. EPITH. Extrema. USUS: Urbes mœnibus sepire, circumdare, cingere, vallare. Mœnia quatere. MŒRĔO, es, ere, n. et a. _Être triste_, _affligé_; _déplorer_. SYN. Doleo, lugeo, gemo, in mœstitia sum, in mœrore jaceo, voce et querelis dolorem indico, significo. USUS: Filii mortem, de filii morte graviter mœrebat. Cf. Lugeo, Mœror, Tristis, Gemo. MŒROR, ōris, m. _Tristesse_, _deuil_, _gémissement_. SYN. Mœstitia, tristitia, luctus, squalor, ægritudo. EPITH. Assiduus, communis, dignus, domesticus, incredibilis, infinitus, luctuosus, magnus, novus, major, patrius, quotidianus, summus, tantus. PHRAS. In magno mœrore sum, _je suis accablé de tristesse_. In maximo mœrore jaceo, versor; mœrori me dedi; mœrore laceror, urgeor, conficior, affligor; in mœstitia sum; in squalore et luctu sum; sordibus et squalore obsitus sum. Cf. Luctus, Tristitia, Lacrimæ. USUS: Mœrorem suscipere, _ressentir du chagrin_. Mœrorem minuere, deponere, _mettre un terme à sa douleur_. A mœrore recreari, _être soulagé, ranimé_. MŒSTE, _Tristement_. SYN. Cum mœrore. MŒSTĬTĬA, æ, f. _Tristesse_, _chagrin_, _affliction_. SYN. Mœror, tristitia. )( Hilaritas. EPITH. Præsens, tanta. Severitas et quasi mœstitia orationis. Graves modi mœstitiam inferunt. In mœstitia esse. Mœstitiæ resistere. Cf. Mœror. MŒSTUS, a, um, _Triste_, _affligé_. SYN. Tristis, mœrens, sordidatus, incultus, horridus, capillatus, squalidus. )( Hilaris. USUS: Vultu mœsto, conturbato. Mœstum senem excitavi, in spem erexi. Cf. Tristis. MŎLA, æ, f. _Farine sacrée_, _c. à d._, _grains de blé torréfié, mêlé de sel, qu’on répandait sur la tête des victimes_. SYN. Far tostum et sale respersum, libatio. USUS: 1. Extis molam simul et vinum inspergunt. 2. Lapis quo frumentum frangitur, _meule_, _moulin_. Rhodi molis potius, quam Moloni operam dedit. MŌLES, is, f. _Masse informe, grande, lourde_. EPITH. Tanta, major, insana, mirifica. USUS: Moles oppositæ fluctibus. Ad utrumque portus cornu moles jecimus. Molem injuriæ vix sustineo. Molem mali a cervicibus reipubl. depellere. Quas aras ille cæsis lucis, substructionum insanis molibus oppresserat. Moles superba, magnifica. MŎLESTĒ, _Avec peine, à regret_. SYN. Graviter. PHRAS. Moleste fero nonnullorum stultitiam, _je supporte difficilement la sottise de quelques personnes_. Ægre sustineo; haud satis æquo animo fero; adduci non possum, impetrare a me non possum, dementiam nonnullorum ut animo non iniquo feram. Cf. Ægre. USUS: Rem moleste tulit. MŎLESTĬA, æ, f. _Peine_, _ennui_, _chagrin_. SYN. Cura, sollicitudo, angor, ægritudo, negotium. EPITH. Consequens, honestissima, incredibilis, ingens, judicialis, magna, minor, par, propria, provincialis, vetus. Undique confusæ, diuturniores, maximæ, inultæ, magnæ, variæ, tantæ. PHRAS. 1. Nolo te molestia afficere, _je ne veux point vous causer de désagrément_. Nolo molestiam tibi afferre, exhibere, aspergere; molestiæ causam dare; molestia afficere; pluribus molestiis implicare; nolo tibi negotium facessere, exhibere; nolo tibi ægre facere; litteris aut querelis aures tuas obtundere; nolo importunis his querelis sæpius tibi obstrepere. 2. Magnam molestiam capio ex perfidia amicorum, _la perfidie de mes amis m’accable de chagrin_. Magnam molestiam traho, contraho, suscipio, habeo ex perfidia amicorum; in magna molestia sum; magnis molestiis conflictor, vehementer angor, discrucior ex tanta amicorum perfidia. Cf. Ango. 3. Epistola tua omnem mihi ademit molestiam, _votre lettre m’a enlevé tout mon chagrin_. Omnem mihi delevit molestiam; omni me molestia expedivit, liberavit; omnem molestiam laxavit, diluit, dimovit, depulit, dempsit, levavit; omni a molestia me vindicavit; animum ab omni molestia abduxit; omnem aculeum, qui me adhuc pupugit, evellit. Cf. Levo, Adimo. 4. Molestia ista me tandem liberavi, _enfin je me suis débarrassé de ce souci_. Exspui tandem hanc animo molestiam; molestiam omnem deposui; a molestiis tandem aberrare cœpi; aberrationem a molestiis tandem reperi. USUS: Hoc molestiæ ea res aspersit. Molestias omnes devoravi; a molestiis absum; vacuus sum molestiis. Ea res mihi renovat, refricat, auget molestiam. Molestiis maximis perfunctus sum. Cf. Molestus. MŎLESTUS, a, um, _Qui est à charge, embarrassant, incommode, fâcheux_. SYN. Gravis, intempestivus, odiosus, laboriosus, negotiosus. ADV. Omnino, valde, magnopere, sane, diuturne. PHRAS. 1. Molestum mihi illud est, _cela m’est à charge_. Illud me pungit; mordet me illud; illud grave mihi est; oneri mihi illud est; odio mihi illud est, et fastidio; negotium illud facessit, conflat, exhibet; urit me illud gravissime. 2. Non ero tibi molestus litterarum crebritate, _je ne vous ennuierai point par mes lettres fréquentes_. Non obtundam sæpius aures tuas crebritate litterarum; non erunt tam frequentes epistolæ, ut pertimescas; litterarum frequentia multum molestiæ tibi non aspergam; non obstrepam multis epistolis; non obtundam te pluribus epistolis. 3. Non ero molestus pluribus querelis, _je ne vous incommoderai point en me plaignant davantage_. Non obturbabo, nec aures crebritate querelarum violabo; non offendam aures; non gravis ero auribus tuis; non onerabo aures tuas pluribus querelis; non pergam aures tundere querelis odiosis; non obtundam ea de re sæpius; non committam, ut importunitatem meam accusare possis. Cf. Interpello. USUS: Nihil negotiosius aut molestius hac provincia. Amicitia nunquam molesta est. Cf. Odiosus. MŌLĪMEN, ĭnis, n. _Effort pour atteindre un but_; _grandeur_, _importance_. SYN. Molitio. USUS: Res suo ipsa molimine gravis. MŌLĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Mettre qqchose en mouvement_, _préparer_, _disposer_. SYN. Ago, struo, conor, machinor, paro, comparo. ADV. Aliquando, amplius, maxime, nefarie, occulte, obscure, palam. PHRAS. Molitur magnum aliquid, _il entreprend qqchose de grand_. Nihil medium, sed immensa omnia volvit animo; rem suscipit, aggreditur, sibi sumit plenam periculi et laboris. Cf. Magnus. USUS: Moliri alicui calamitatem, bellum, periculum, insidias, pestem, corruptelam judicii. Moliri semper aliquid et agere. Moliri e terra naves. Cf. Conor, Contendo. MŌLĪTĬO, ōnis, f. _Travail difficile_, _entreprise pénible_; _moyens d’action_. SYN. Machinatio, fabricatio. EPITH. Nova, tanta. USUS: _En parl. de la création du monde_: Quæ molitio, quæ ferramenta, qui vectes, quæ machinæ, qui ministri tanti muneris fuerunt? _Quels puissants moyens d’action, etc._ (_a dû employer l’Architecte du monde_). MŌLĪTOR, ōris, m. _Celui qui disposé, constructeur_. SYN. Machinator, fabricator, architectus. USUS: Effector mundi et molitor DEUS, _DIEU créateur et architecte de l’univers_. MOLLĬO, is, īvi et ĭi, ītum, ire, a. _Rendre mou, amollir, assouplir_. SYN. Mitigo, mulceo. )( Durum facio. USUS: Poetæ molliunt animos et effeminant. MOLLIS, e, gen. com. _Mou_, _flexible_; _efféminé_. SYN. Tener, tractabilis, flexibilis, effeminatus. )( Durus. ADV. Nimis. PHRAS. Homo est nimium mollis et effeminatus, _cet homme est trop mou, trop efféminé_. Homo est mollitia liquescens et fluens; unguentis oblitus; vino luxuque languidus; coma calamistrata, quique omnia ad voluptatem corporis referat; qui unguentis niteat; cui capilli compti, madentes cincinnorum fimbriæ, fluentes, cerussatæque buccæ; cujus domus cantu et cymbalis semper personat; bomo cogitationibus mollissimis effeminatus; enervato animo ac muliebri; mollis natura, cultu mollissimo; cujus animus umbris, deliciis, otio, languore, desidia dudum infectus. Cf. Voluptas. USUS: Philosophus mollis, enervatus, languidus. Infima auricula mollior. Oratio mollior. Modestior et ad præcepta capienda mollior adolescens. MOLLĬTER, _Mollement_; _de bonne grâce_. SYN. Cum luxu. )( Duriter. USUS: 1. Molliter ac delicate vivere. Molliter recubare. 2. Quod ferendum est molliter sapienti, _ce que le sage doit supporter de bonne grâce_. MOLLĬTĬA, æ, et MOLLĬTĬES, ēi, f. _Sensibilité_, _délicatesse_, _défaut d’énergie_, _mollesse_. SYN. Mollitudo, teneritas. )( Duritia. USUS: Civitatis mores lapsi ad mollitiem. Quæ ista animi est mollities. Ejicienda enim vero hæc mollities animi. Liquescimus fluimusque mollitia. Cf. Mollis. MOLLĬTŪDO, ĭnis, f. _Souplesse_, _flexibilité_. EPITH. Spongiæ similis. USUS: Mollitudo corporis, vocis, pulmonum. MŌMENTUM, i, n. _Moment_; _poids_, _importance_. SYN. Punctum temporis, pondus, vis. EPITH. Magnum, parvum, par, perleve. PHRAS. 1. Momento evanuit, _il disparut en un clin d’œil_. Ad punctum temporis; momento temporis; puncto temporis; e vestigio temporis evanuit. 2. Res est magni momenti, _l’affaire est très importante_. Res est, in qua existimatio agitur; multum in ea re momenti est; magnum habet ea res momentum; agitur salus multorum, aguntur vectigalia, etc., ea in re; agitur, geritur negotium anceps et periculosæ plenum aleæ. Cf. Gravis, Magnus. USUS: 1. Minimis momentis maximæ fiunt temporis inclinationes, _les plus petites causes amènent les plus grandes variations_. Observare omnia temporis momenta. 2. Pondus, _valeur_, _prix_, _cas_, _importance_. Res æstimare, suisque momentis ponderare. Si quid habet momenti commendatio mea. Magno momento est ad beate vivendum. Nihil in his est momenti. Rei alicui momentum facere, _faire grand cas de qqchose_. Hujus testimonium propter turpitudinem vitæ nullius momenti putatur, _son témoignage est considéré comme de nulle valeur, n’a aucune autorité_. MŎNĂCHUS, i, m. _Moine_, _solitaire_. PHRAS. Monachus factus est, _il se fit moine_. Rebus humanis et caducis, vitæ hujus commodis ac voluptatibus nuntium remisit; omnia vitæ hujus blandimenta abjecit, deseruit, despexit, conculcavit; rebus mortalibus valere jussis, DEO se in sacra familia devovit; in sacram ac religiosam se familiam dicavit; sacræ familiæ instituta professus est; ad religiosorum virorum ordinem animum appulit; christianæ militiæ sub vexillo ac nomine Sancti N. nomen dedit; religiosa castra secutus est; in ordinem, sacram familiam S. N. adscitus, adscriptus, cooptatus est. Religiosæ familiæ se addixit, sacramento se obligavit, auctoratus est. In familiam sacram, in cœnobium se contulit religionis causa; in Religiosorum domicilium se inclusit; in cœnobium se conclusit: ad Christi vexilla confugit, convolavit; religiosæ militiæ sacramento se obligavit, Christo duce stipendia meriturus. In familiam se sacram abdidit; inter sacri ordinis homines nomen professus est; in familiam DEO dicatam aggregatus est. MŎNĒDŬLA, æ, f. _Choucas_, _oiseau_. Avis monetæ cupida, et sic dicta, quod aurum furetur. USUS: Non plus aurum tibi, quam monedulæ committebant. MŎNĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Faire penser à_, _avertir_; _exhorter_, _engager_; _instruire_. SYN. Admoneo, suadeo, hortor, præcipio, prædico, auctor sum _vel_ fio. ADV. Acrius, accuratissime, amice, diligenter, identidem, magnopere, prudenter, recte, sapienter, sero, temere, varie. PHRAS. 1. Monere non desistam, _je ne cesserai de vous avertir_. Monitis, consiliis perurgebo; officii te commonere, commonefacere non desistam; auctor hortatorque tibi ubique adero; instabo monitis, consiliis, hortatibus; non deero, monebo, prædicabo, denuntiabo, testabor DEUM ac homines. 2. Monuit me amicus de visendo patruo, _mon ami m’a engagé à aller voir mon oncle_. Amicus in eam mentem me impulit, eam mentem dedit, mentem injecit, ut patruum inviserem; amicus auctor mihi fuit, ut patruum salutarem. Amici admonitu et invitatu patruum accessi. USUS: Accuratissime me de re monuit. Cf. Hortor, Impello, Incito, Excito. MŎNĒTA, æ, f. _Surnom de Junon, dont le temple à Rome était le lieu où on fabriquait la monnaie_; inde metaph. _Hôtel des monnaies_; _monnaie_. USUS: Juno moneta. MŎNĒTĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la monnaie_, _monétaire_. SYN. Qui monetam cudit. USUS: Triumviri monetales, _triumvirs monétaires_, _directeurs de la monnaie_. Mŏnĭălis, is, f. _Religieuse_. PHRAS. Virgo Christo consecrata; virgo DEO sacra _vel_ dicata; quæ virginitatis sponsione DEO sese obligavit; virginitatem suam in perpetuum DEO consecravit; quæ se in sacrarum virginum collegium abdidit; quæ se a profanarum rerum strepitu, amore abstractam uni DEO sacras inter virgines devovit; quæ virginitatem suam uni DEO consecratam religiosos inter parietes conclusit. Cf. Monachus. MŎNĪLE, is, m. _Collier_, _ornement_. USUS: Monile ex auro et gemmis. MŎNĬMENTUM et MŎNŬMENTUM, i, n. _Monument_, _souvenir_, _tout ce qui rappelle le souvenir d’une personne ou d’une chose_. SYN. Memoria, litteræ, commentarii, moles, opus publicum, tropæum. EPITH. Æternum, amplissimum, celeberrimum, clarum, gloriosum, gratum, illustrissimum, immortale, amplissimum, marmoreum, atticum, certum, gravissimum, perenne, ære perennius. Pauca, plena, præclara, publica, pulcherrima, religiosa, sempiterna, summa, tecta, vetera. USUS: 1. Cupio, res meas monimentis litterarum commendari, mandari. Amplissimis monimentis consecrare memoriam nominis. Monimentis proditum testatumque reperimus. Publicis monimentis rerum gestarum, annalium monimentis celebrare. Monimentum statuere, ponere, relinquere, præbere; in animis condere et collocare. Testimonium ac monimentum virtutis, honoris, gloriæ, rerum gestarum. 2. Sepulcrum, _tombeau_. Sepulcrorum monimenta et elogia. Aditus monimentorum suorum carminibus exornare. MŎNĬTĬO, ōnis, f. _Avertissement_, _avis_, _exhortation_. SYN. Admonitio, monitum. USUS: Monitio acerbitate, objurgatio contumelia vacare debet. MŎNĬTOR, ōris, m. _Celui qui avertit_, _qui fait souvenir_. SYN. Admonitor. EPITH. Fatuus. USUS: Cæsar auctor et monitor hujus sententiæ. MŎNĬTUM, i, n. _Avis_; _conseil_. SYN. Præceptum, monitio. PHRAS. Monitis tuis parui, _j’ai obéi à vos conseils_. Meæ aures tuis monitis semper patuere; præcepta nequaquam surdis auribus cecinisti; tuis monitis ac præceptis ducendum me præbui; tuis monitis auscultavi. Cf. Obedio. USUS: Tuis monitis et consiliis nitar. Cf. Consilium. MŎNĬTŬS, ūs, m. _Avertissement_. SYN. Monitio. USUS: Divino monitu. MONS, tis, m. _Montagne_. SYN. Alpes. EPITH. Communis, altus, apricus, sacer; altissimi, impendentes, patrii, silvestres, vestiti. PHRAS. 1. Regio tota undique montes habet, _tout le pays est couvert de montagnes_. Perpetuis montibus continetur; perpetuo jugo montis asperi et prærupti includitur; regio cincta, circumvallata montibus; regio circumjectis montibus tanquam vallo septa. 2. Mons altus, _montagne élevée_. Mons editi in altitudinem ingentem cacuminis; jugum montis cœlo junctum; mons in ingentem altitudinem exsurgens, surgens. 3. Mons in acutum cacumen desinens, _montagne finissant en une cime aiguë_. Mons in angustum dorsum cuneatus; mons, cujus jugum in acutum cacumen exsurgit. 4. Mons rupibus horridus, _mont couvert de rochers_. Mons præruptus, saxisque et cotibus impeditus, mons vastus ab natura et humano cultu. USUS: Infimæ radices montis, _le pied d’une montagne_. Jugum montium cepit, quorum perpetuum jugum in Persidem excurrit. Edita montium occupat. Qua se montium jugum paulatim demittit. Dorsum ejus montis æquum satis, sed angustum. Danubius molli et clementer edito montis jugo effusus. Mons Calvariæ, _Le Calvaire_. PHRAS. Mons morientis in cruce Servatoris nostri memoriæ consecratus. Mons obitu acerbissima Christi morte ad memoriam insignis. MONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _indiquer_, _désigner_. SYN. Demonstro, commonstro, ostendo, doceo, patefacio, digitum ad rem, in aliquem intendo. ADV. Benigne, comiter, non gravate. USUS: Viam erranti comiter monstrare. Monstrabis, quæ non intelligo. Cf. Ostendo. MONSTRŌSĒ _vel_ MONSTRŬŌSĒ, _Monstrueusement_, _contre nature_. USUS: Nihil tam incondite, tam præpostere, tam monstrose cogitari potest, quod non possimus somniare. MONSTRŌSUS _vel_ MONSTRŬŌSUS, a, um, _Prodigieux_, _monstrueux_. SYN. Portentosus. USUS: Monstrosus partus. Vita scriptisque monstrosus. MONSTRUM, i, n. _Présage divin_; _prodige_, _monstre_. SYN. Portentum, ostentum, prodigium, errantis in alienos fetus naturæ partus. USUS: Fœdissimum monstrum, naturæque ludibrium. MONTĀNUS, a, um, _De montagne_. USUS: Ligures montani, duri et agrestes, _les Ligures, peuple de montagnards_. MONTŌSUS _vel_ MONTŬŌSUS, a, um, _Montueux_, _montagneux_. )( Planus. PHRAS. Montosa regio, _région montagneuse_. Regio præaltis montibus intersecta, distincta, intersepta; impendentibus ubique montium jugis, interjectis montibus coarctata. USUS: Aspera et montuosa regio. MŎRA, æ, _Délai_, _retard_. SYN. Cunctatio, dilatio, prolatio, procrastinatio, tergiversatio, retardatio, tarditas. )( Celeritas. EPITH. Justa, longa, minima, multa, parva, utilior, procabilis. PHRAS. 1. Moram non faciam, _je ne retarderai pas_. Neminem morabor, remorabor; moram non injiciam; moram non interponam; non retardabo, non extraham vestra consilia; cunctationem non injiciam; tempus longius non ducam; moram non producam; non distinebo longius; moram non afferam; non demorabor vos diutius. 2. Res moram non patitur, _l’affaire ne souffre point de retard_. Res dilationem non recipit; cunctationem non recipit; dilationem non patitur. 3. Moram res postulat, _la chose demande un délai_. Res ipsa locum tempusque dari sibi aptum postulat; res ipsa quodammodo manum injicit, et paulisper consistere cogit; res ipsa moram et cunctationem injicit; res ipsa ut aliquid esset moræ, interpellat; intervalli aliquid sibi dari postulat, moram consiliis creat. 4. Ego ipse non ero in mora, _pour moi, je ne serai pas en retard_. Mora in me nulla erit; moras non traham; nihil erit in me moræ; sine mora, abjecta omni cunctatione adero; non cunctabor. USUS: Ista legatio moram bello afferet. Non modo non effugium, sed ne moram quidem mortis assequi potuit. MŌRĀLIS, e, gen. com. _Moral_. USUS: Decet augentem Latinam linguam, philosophiam moralem appellare, quæ de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis et malis quærit, _mais en enrichissant la langue latine d’un mot nouveau, il convient de l’appeler morale, cette philosophie qui, etc._ MŌRĀTOR, ōris, m. _Celui qui retarde, qui empêche_. USUS: Adversus unum moratorem publici commodi, etc., _contre un seul qui faisait obstacle au bien de l’État, etc._ MŌRĀTUS, a, um, _Qui a telles ou telles mœurs_; _constitué_, _bien réglé_. SYN. Moribus præditus, perpolitus, constitutus, institutus. ADV. Bene, mirabiliter. USUS: Bene morata civitas. Institutus, ac bene moratus adolescens. Cf. Mores boni. MORBĬDUS, a, um, _Malade_, _indisposé_. SYN. Morbosus. USUS: Morbidum corpus, pecus. Cf. Debilis, Morbosus. MORBŌSUS, a, um, _Malade_, _maladif_. SYN. Morbis obnoxius. USUS: Majores nostri iracundos solos morbosos nominarunt. MORBUS, i, m. _Maladie_. SYN. Invaletudo, malum corporis, ægrotatio. EPITH. Difficillimus, gravis, perniciosus, diuturnus, ingravescens, miser, mortifer, novus, perpetuus, relevatus, senescens, tantus, vetus. Alieni, insanabiles, odiosi, opinabiles, voluntarii. PHRAS. 1. In morbum incidit, _il est tombé malade_. In morbum cecidit, delapsus est; morbo oppressus, correptus; implicitus est; valetudinis quodam genere tentatus est; in morbum injectus est; eum ingens vis morbi adorta est; in morbum implicitus est; morbum nactus est; morbo infestari cœpit. 2. Ex morbo decumbo, _la maladie m’oblige à garder le lit_. Morbo urgeor, impedior, implicor, teneor, afficior, affligor, opprimor; morbo intabesco; in morbo cubo; ex gravi diuturnoque morbo infirmus sum; graviter æger sum; morbo exerceor; incommoda mihi valetudo est; morbo conflictor. 3. Morbus augetur, _le mal s’aggrave, empire_. Crescit morbus et ingravescit in dies; ad morbi vehementiam nova in dies fit accessio. 4. Morbus decrescit, _la maladie diminue_. Laxatur vis morbi; senescit vis morbi, et remittit; morbi fit inclinatio ad sanitatem. 5. Ex morbo nondum plene convalui, _je ne suis pas encore complètement rétabli_. Etsi contra vim gravitatemque morbi contendam, redeunt tamen commotiunculæ aliquæ, ut malo me liberatum, aut omnino confirmatum dicere non possim; levari morbo me sentio, nondum ex illa virium debilitate recreari. 6. Ex morbo convalui, _je suis guéri de ma maladie_. Morbo defunctus sum; morbum medicamentis depuli, removi; e morbo evasi; recreor ex gravissimi morbi longinquitate. 7. Morbi latius serpunt, _la contagion gagne au loin_. Vulgantur contactu in homines morbi; cœlestis ira urbes morbis populatur; morbi in agrestes irruunt; ingruunt morbi, et vis mali latissime vagatur. USUS: Senescentis morbi remissio profuit. Vi morbi consumptus est; morbo exstinctus est, _il est mort de maladie_. MORDAX, ācis, omn. gen. _Qui mord facilement_; _piquant_; _amer_. SYN. Aculeatus, dentatus. USUS: Mordax sollicitudo; homo mordax. MORDĔO, es, mŏmordi, morsum, ere, a. _Mordre_; _chagriner_, _tourmenter_. SYN. Morsu, dente peto, appeto; perstringo, carpo. USUS: TRANSL. Valde me momordit epistola tua. Si ignominia pupugit, par pari referam, nec decrit, quod te mordeat. MORDĬCUS, adv. 1. _En mordant._ 2. _Au fig. tenir à, persister dans._ SYN. Arcte, tenaciter. USUS: Auriculam mordicus abstulit. Perspicuitas, quam mordicus tenere debemus, _la clarté, à laquelle nous devons nous attacher_. MŎRĬBUNDUS, a, um, _Mourant_, _moribond_. SYN. In exigua spe trahens animam, moriens. USUS: Moribundum vidistis illum. Cf. Assisto. MŌRĬGĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Condescendre à_, _être complaisant_. SYN. Morem gero, obsequor, satisfacio, obsecundo. USUS: Voluptati aurium morigerari debet oratio, _le style doit flatter l’oreille_. Cf. Obedio. MŎRĬOR, ĕris, mortuus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Emorior, occido, intereo, decedo, animam ago, mortem obeo, mortem oppeto, de vita decedo; e vita discedo, recedo, migro, emigro, demigro, excedo; vitam cum morte commuto; vitam amitto; extremum vitæ spiritum edo; vitam desero; ab hominibus demigro; ago supremum vitæ diem; extremum vitæ diem morte conficio; morte occumbo; diem obeo; de vita exeo; naturæ concedo, satisfacio; e corpore excedo, emigro; morte occumbo; finem vitæ facio; animam efflo; vitæ cursum, vitæ curriculum conficio; morte deleor; animam, vitam edo; vita fungor; naturæ cedo; e vita cedo; fato concedo; mortalitatem, supremum diem expleo; fato perfungor; ex conspectu hominum morte decedo; rebus humanis eripior; ad DEUM excedo; de medio excedo; vitam pono; mortem cum vita commuto; vitam reddo; spiritum reddo; e vita tanquam ex theatro exeo; e vita, e medio abeo; ex his tenebris ad sempiternam lucem excedo; morti occumbo; occido et exstinguor; istis corporis custodiis liberor; animas corporis se vinculis relaxat; vita me deserit; anima me relinquit; letum oppeto; morte defungor; naturæ debitum reddo; mors me occupat; mors me aufert. PHRAS. 1. Ex morbo mortuus est, _il est mort de maladie_. Morbo absumptus est; vis morbi hominem consumpsit; vitam homini ademit; vitam abstulit: vi morbi oppressus vitam amisit; morbo exstinctus est; morbo naturæ debitum reddidit. 2. Ex vulnere mortuus est, _sa blessure l’a fait mourir_. Prolapsus in vulnus, moribundus cecidit; multis vulneribus confectum anima, ultimus spiritus defecit, recepto altius ferro exspirans corruit; vitam in vulnere posuit; sauciatum telo, spiritus pariter ac sanguis liquit; accepto vulnere animam deposuit; linquente spiritu pariter ac sanguine moribundus in arma procubuit. Vulnus vitæ finem attulit; sub oculis hostium vitam profudit; vitam finivit. 3. Mortuus est senex admodum, _il est mort dans un âge très avancé_. Naturæ modum explevit; naturæ cessit, concessit; naturæ satisfecit; naturæ debitum reddidit; natura ipsa hominem consumpsit; corpus senectus solverat; naturæ dissolutione exstinctus est; diem suum non immatura morte obiit; mortalitatem explevit; vivendi curriculum a natura concessum confecit. 4. Pie sancteque mortuus est, _il est mort en bienheureux_. Plenus recte factorum gloria ad DEUM excessit; ex vitæ hujus tenebris ad sempiternam lucem excessit; de vitæ statione discessit; in cœlum migravit; in vivis, inter vivos esse desiit; ad beatam immortalitatem demigravit; e custodia corporis evolavit; ereptus, exemptus rebus humanis in cœlum abiit; amorem hujus lucis immortalium spe bonorum lætus projecit, et ad divinum illud animorum concilium plenus meritis migravit; diem supremum, omnibus morientium præsidiis comparatus ad vitæ exitum, sacris mysteriis rite procuratus et expiatus, rite munitus et confirmatus, pie religioseque confecit. 5. Repente mortuus est, _il est mort tout à coup_. Mora hominem repente occupavit, abstulit, subita morte correptus est; supremus eum dies ante occupavit, quam instare crederet; morte repentina oppressus, ereptus est; nihil cogitantem vita deseruit, anima reliquit; vis repentina mortis sustulit. 6. Si mori fors ante contingeret, _s’il m’arrivait de mourir auparavant_. Si quid me fieret; si quid humanitus accideret; si me fatum præriperet. Si quid mihi accideret; si mors ante obreperet. 7. Libenter pro patria moriar, _volontiers je donnerai ma vie pour mon pays_. Libenter pro patria vitam profundam, vitam reddam; spiritum, quem naturæ debeo, patriæ reddam; pro patria morti occumbam; libenter pro patria fatum excipiam; patriæ sanguinem meum largiar; impendam libenter meum patriæ spiritum; pro patria ingenti animo letum oppetam. 8. Cupio mori, _je désire mourir_. Cupio e vinculis corporis elabi, evolare; cupio relictis rebus mortalibus ad exoptatam immortalitatem discedere; cupio ad vitæ metas pertingere, ex hoc carcere emitti; e vitæ hujus ærumnis ac calamitatibus morte abduci; de vita exire; lucis hujus usuram reddere; ab hoc exilio ad illam bonis omnibus affluentem regionem transire. 9. Omnibus moriendum est, _tous les hommes doivent mourir_. Mors omnibus impendet; omnia hac lege creata sunt ut morte deleantur, exstinguantur; mortem nemo effugiet; omnibus ad mortem irrevocabili decreto decurrendum est; suprema necessitas omnibus est subeunda. USUS: Sapientissimus quisque æquissimo animo moritur. MŎROR, aris, atus sum, ari, d., n. et a. _S’arrêter_, _séjourner_; _tarder_. SYN. Cunctor, in mora sum; maneo, commoror. ADV. Diutius, parum, valde. PHRAS. 1. Nescio, quamdiu Venetiis moraturus sim, _je ne sais combien de temps je resterai à Venise_. Nescio quantum temporis positurus sim, quot mensium mea Venetiis commoratio futura sit; quantam moram Venetiis facturus sim; quanto tempore Venetiis detinendus sim. 2. Alia ex aliis me morantur, _mille choses m’arrêtent, me retiennent_. Moram injiciunt; distinent me alia ex aliis; alia ex aliis me tenent, remorantur. Cf. Mora. USUS: 1. Brutus valde moratur, non tergiversans sed exspectans. 2. Impedio, retardo, moram affero, _arrêter_, _retarder_. Non morabor te quin mox conscendas. Cf. Differo. MŌRŌSĒ, _Avec une humeur chagrine_, _morose_. SYN. Fastidiose, importune. USUS: Piso iracundius respuebat ineptias hominum, sive morose, sive ingenuo liberoque fastidio. MŌRŌSĬTAS, ātis, f. _Humeur chagrine, difficile_. SYN. Difficultas. )( Comitas, humanitas. EPITH. Inutilis, odiosa. USUS: Ne irascamur importune petentibus, ne in morositatem inutilem et odiosam incidamus, _ne témoignons pas notre mauvaise humeur contre les solliciteurs importuns, de peur de nous faire des ennemis sans nécessité_. MŌRŌSUS, a, um, _Capricieux_, _chagrin_, _fantasque_. SYN. Difficilis, inhumanus, importunus. )( Facilis, comis. USUS: Senes anxii sunt, morosi, iracundi, difficiles. Mulier stomachosa et submorosa. Cf. Durus, Asper, Inhumanus. MORS, mortis, f. _Mort_. SYN. Interitus, occasus, fatum, letum, exitus, discessus, supremus alicujus dies, excessus e vita, dissolutio naturæ. EPITH. Acerba, atrocior, beata, bellica, peregrina, bona, certa, communis, consentanea vitæ, crudelis, miserabilis, divinior, dubia, extrema, fatalis, fœda, gloriosa, fortunata, fraterna, matura, honesta, indigna, immatura, levior, media, melior, misera, nefaria, paterna, perniciosa, propinqua, repentina, teterrima, stabilis, subita, turpis, voluntaria, vulgaris. USUS: Mortem alicui minitari, _menacer de mort_. Mortem alicui afferre, offerre, morte afficere, mulctare, _donner la mort_. Ad mortem mittere, dare aliquem, _envoyer à la mort_. Mortem sibi accelerare, mortem sibi consciscere, _se suicider_. Mortem oppetere, obire, cum vita commutare, morte deleri, _mourir_. Cf. Morior. MORSŬS, ūs, m. _Action de mordre, morsure_. EPITH. Acer, immanis, viperinus, ulceratus. USUS: Acer morsus doloris. (Mortale peccatum, VULG.) _Péché mortel_. Crimen mortiferum, letiferum, capitale; letalis noxa, letalis noxæ piaculum, pestifera animi macula. Cf. Pecco. MORTĀLIS, e, gen. com. _Mortel_, _sujet à la mort_. SYN. Morti obnoxius, dissolubilis. )( Immortalis. USUS: Mens soluta et libera, segregata ab omni concretione mortali. Pro mortali conditione vitæ immortalitatem estis consecuti. Sciebam me genuisse mortalem. Cf. Homo. MORTĀLĬTAS, ātis, f. _Mortalité_. SYN. Mortalis vitæ conditio, naturæ communis fragilitas. USUS: Omne, quod ortum est, mortalitas consequitur. Multa illi supra mortalitatem sunt attributa. MORTĀRĬUM, ĭi, n. _Mortier_. USUS: Contundere in mortario. MORTĬFER, ĕra, ĕrum, _Mortel_, _qui cause la mort_. SYN. Pestifer, perniciosus, letalis, mortem afferens. )( Salutaris. USUS: Morbus, plaga, vulnus mortiferum. Mortĭfĭcātĭo, ōnis, f. _Mortification_. Corporis afflictatio, asperitas vitæ voluntaria. Mortĭfĭco, as, are, _Mortifier_. Corpori ægre facio, acriter mihi impero; arcte et contente me habeo; noxias frango cupiditates; duriter ac inclementer me tracto; genium defraudo. Cf. Domo, Edomo, Disciplina. MORTŬUS, a, um, _Mort_, _décédé_, _défunt_. SYN. Morte deletus, consumptus; fato perfunctus; sensu ac vita carens. ADV. Brevi, intestato, omnino, proxime, repentino, acerbe. USUS: A mortuis excitare. Infra mortuos amandare. MŌRES, rum, m. pl. _Mœurs_, _caractère_. PHRAS. 1. Est optimis moribus adolescens, _ce jeune homme a un caractère excellent, des mœurs irréprochables_. Moribus est gratissimis et humanissimis; natura sanctis et religiosis; modestis, et ad capienda præcepta mollioribus; summa facilitate et comitate; mira facilitate et jucunditate naturæ. Mitis ingenii juvenis est, moribus placidis, liberalibus, summa suavitate temperatis _vel_ conditis; ingenui, placidi et comiter facilis multa documenta sunt; singulari est morum elegantia; cultissimis est moribus et omni humanitate perpolitis. 2. Moribus est malis, _il a des mœurs dépravées_. Pravis est moribus et protervis; barbaris et immanibus; corruptis et perditis; violento est ingenio, et indomito; summa est ingenii asperitate; homo est effuse petulans, nequam et improbus; protervus, petulans, ignavus; homo semissis, _homme sans valeur, qui ne vaut pas deux sous_. 3. Ad mores suos cito rediit, _il est vite revenu à ses mauvaises habitudes_. Cito rediit ad ingenium; recepit se ad ingenium suum; in eamdem vitam revolutus est; ad pristinam vitæ consuetudinem revertit, se retulit, revocavit. 4. Mores deficiunt, _les bonnes mœurs s’en vont, la corruption s’accroît_. Desident mores, labuntur; ire cœperunt præcipites; disciplina morum paulatim fluere ac inclinari cœpit. Cf. Disciplina. USUS: Aliquem in suos mores formare, _former quelqu’un à son image_. MOS, mōris, m. _Conduite_, _usage_, _coutume_. SYN. Consuetudo, institutum, ritus, disciplina, usus, modus. EPITH. Accusatorius, antiquus, austerus, civilis, communis, conscius, perversus, usitatus, verus, novus, patrius, domesticus, regius, rhetoricus. Amabiles, boni, modesti, commodi, corrupti, dispares, extremi, faciles, feri, grati, immanes, improbi, imperiti, barbari, justi, integri, religiosi, timidi, mali, molesti, perditi, rustici, suaves, severi, temperati, feri. PHRAS. 1. Moris est, _il est d’usage, c’est l’usage_. In more est; in more positum est; more comparatum, confirmatum est; consuetudo fert; consuetudinis hoc est; consuetudo est, mos est; mos obtinuit; mos fert; more receptum est; jam inde a majoribus consuetudo tenet, obtinet, ita fert; vetus hoc est, ut, etc. 2. Morem suum servat, _il garde ses habitudes_. Instituto suo utitur; institutum suum tenet, servat; solemne suum servat; morem suum obtinet, tenet, retinet; propositum suum tenet; institutum suum sequitur; antiquum obtinet. USUS: Hoc factum est more et modo. In more majorum id non fuit. Meo more agam. More barbarorum fungi, _agir en barbare_. Abhorret id a more nostro, _cela est contraire à nos usages_. Decedere de more et instituto, _abandonner les anciennes coutumes_. Revocare veterem morem, _ramener une vieille coutume_. Morem inducere, in morem aliquid inducere, transferre, perducere, _faire passer qqchose en coutume_. Morem eum posteri acceperunt, _leurs descendants ont adopté ces usages_. Tenues reliquiæ pristini moris hærent, _il ne reste plus que des vestiges des anciennes coutumes_. Mos ille ac consuetudo inveteravit, _cette habitude s’est enracinée_. Non recedam a more et consuetudine, _je n’abandonnerai pas mes coutumes et mes habitudes_. Morem alicui gerere, _faire les volontés de qqn_. Cf. Consuetudo. MŌTĬO, ōnis, f. _Mouvement_, _impulsion_. SYN. Motus, commotio. EPITH. Continuata, perennis, transversa, dispar, suavis. USUS: 1. Orbium cœlestium motio. 2. Affectus, motiones animi, _les mouvements_, _les passions de l’âme_. MŌTŬS, ūs, m. _Mouvement_, _agitation_. SYN. Motio, agitatio, impulsus. )( Status. EPITH. Acerrimus, alienus, asper, celer, certus, necessarius, constans, deformis, divinus, dulcis, externus, igneus, inanis, incertus, incredibilis, interior, jucundus, magnificus, minimus, naturalis, novus, opinabilis, oratorius, pronus, obliquus, supinus, repentinus, sempiternus, solutus, temerarius, turbidus, venustus, voluntarius. Accommodati, admirabiles, aversi, uberes, acuti, constantes et rati, dispares, dissimiles, finiti, æquabiles, inimici, non temperantes, liberi, magni, odiosi, palæstrici, mediocres, soluti, vagi, turbulenti, volucres. USUS: 1. DEUS motum dedit cœlo. Animalia motu cientur interiori. In maximis motibus et mutationibus cœli. 2. Affectus, perturbatio, commotio, _mouvements de l’âme, pensée, idée, passion_. Magnos animorum motus efficere. Motus animi rationi obtemperantes. Motus cogitationis celeriter agitatus. Nunquam animus agitatione motuque vacuus est. 3. Concursus, turba, tumultus, _mouvement politique, émeute, révolution_. In quo motu temporum, quanta conversione rerum versamur! Catilinæ insanos motus cohibuit, compressit. Motum concitare, moliri. Motus Reipublicæ afferre. Magno res in motu est. (Motu proprio, VULG.), _de son propre mouvement_. Latine: sua sponte. MŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. et n. _Mouvoir_, _mettre en mouvement_; _exciter_, _causer_, _produire_; n. _Se mouvoir_. SYN. Cieo, agito, impello, pello, verso, ago; efficio, excito; allicio, pellicio, induco. ADV. Conjuncte, leviter, longius, magnopere, mirabiliter, necessario, permultum, valde, vehementius, acute, constanter, dulciter, facile, fortuito, immoderate, inaniter, jucunde, libere, mediocriter, non ita placide, solute, peracute, tardius, vehementer, velociter, vere. PHRAS. 1. Movit oratione sua hominum animos, _son discours a remué les auditeurs_. Animos flexit; animos incendit, accendit; motum animis attulit; mentes hominum allexit, voluntates impulit, quo volebat. Valebat ejus oratio ad fingendas hominum voluntates, et quo vellet, ducendas; valebat ad motus inflammandos. Motus animorum ita miscuit, sensus mentesque hominum ita pertractavit, nemo ut resisteret; flexit mentes hominum fregitque ejus oratio; uno sermone animos omnium, quo vellet, perduxit. Perculit animos ejus oratio, et in audientium animis aculeum defixit, reliquit. Ad stimulandos hominum animos aculeum habuit ejus oratio; ita percussit ac quatefecit hominum animos, tanquam in ejus manu omnium voluntates essent; ad sententiam suam populi animos deduxit; in suam sententiam omnium mentes oratione convertit. 2. Motus sum ejus precibus, _ses prières m’ont touché_. Adductus precibus, impulsus lacrimis, invitatus, inductus precibus cessi. USUS: 1. Ursere illi, ut nos loco moverent. 2. Abduco, _ébranler_. Movere aliquem de sententia. Senatu movere. 3. Muto, _changer qqche_. Tot annorum possessiones movere intutum. 4. Discedo, _s’éloigner_, _quitter_. Ne te Roma moveris. 5. Sollicito, _exciter_. Multa me movent in discessu. 6. Allicio, invito, hortor, _inviter_. Illa me causa movet. 7. Efficio, excito, _produire_, _causer_. Clamores, risus, lacrimas, hominum studia, suspicionem movere. Cf. Persuadeo. MOX, _Bientôt_. SYN. Quam mox, ocius, statim. USUS: Mox revertor. Cf. Statim. MŪCRO, ōnis, m. _Pointe aiguë_; _pointe de l’épée_. EPITH. Cruentus, tribunitius. USUS: Hic est mucro defensionis meæ. Censorii stili mucro. Mucrones jam in civium jugulis fixos rejecimus. MŪGĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Perdre le temps_, _lambiner_. SYN. Cunctor, moror, dissimulo, verbum antiquum. MŪGĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, n. _Mugir_, _beugler_. SYN. Boo. MŪGĪTŬS, ūs, m. _Mugissement_, _beuglement_; _bruit_, _grondement_. USUS: Terræ mugitus et fremitus. Mugitus ciere, edere. Mugitibus implere viciniam. MŪLA, æ, f. _Mule_. USUS: Mulæ partus mirabilis, quia rarus. MULCĒO, es, mulsi, mulsum, ere, a. _Caresser_; _adoucir_, _apaiser_. SYN. Permulceo, lenio. USUS: Carmina mulcent mentes. Cervix mulcetur dextera. Cantu cervi mulcentur. MULCTA et MULTA, æ, f. _Peine_. SYN. Pœna. USUS: Mulctam alicui dicere, irrogare, ab aliquo petere, _infliger une amende_. Mulctam remittere, condonare, mulcta gratiam facere, _remettre une peine_. Cf. Pœna. MULCTĀTĬO, ōnis, f. _Punition_. SYN. Direptio. USUS: Misera mulctatio bonorum, exilium civium. MULCTĀTĬCĬUS, a, um, _D’amende_. USUS: Mulctatitia pecunia. MULCTO et MULTO, as, avi, atum, are, a. _Punir par une amende_, _infliger une peine_. SYN. Mulcta afficio, punio, mulctam irrogo. ADV. Crudelissime, male. USUS: 1. Morte mulctare reos, exilio. 2. Male accipio, male tracto, _maltraiter_. Discessit ab oppugnatione male mulctatus. Mulctatus virgis, fustibus. Cf. Punio. MULGĔO, es, si, sum, ere, a. _Traire_. SYN. Lac e mammis exprimo. USUS: Mulgere oves. Mulgere hircos; de re palam absurda, _traire les boucs_, _c. à d._, _tenter une chose impossible_ (PROV.). MŬLĬĒBRIS, e, gen. com. _De femme_; _mou_, _efféminé_. SYN. Femineus, mollis, effeminatus. USUS: Mundus muliebris. Forma muliebris. Sententia muliebris et enervata. MŬLĬĒBRĬTER, _A la manière des femmes_, _comme une femme_. SYN. Effeminate. USUS: Lamentis se et lacrimis muliebriter dedere. Nequid muliebriter et serviliter faciamus. MŬLĬER, ĕris, f. _Femme_. SYN. Femina. EPITH. Ægra, ærumnosa, aliena, amens, avara, audax, beata, nobilis; consularis, copiosa, locuples, crudelis, importuna, deterrima, digna, dives, felix, furiosa, gravida, ignota, immoderata, imperita, ingeniosa, insana, libera, libidinosa, misella, misera, molesta, nefaria, nobilis, nota, optima, pecuniosa, propinqua, proterva, seditiosa, suavis, temeraria, procax, irata, timida Beatissimæ, castiores, miseræ, formosæ, inornatæ. PHRAS. 1. Mulier importuna est, _cette femme est insupportable_. Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur; mulier est proterva, seditiosa, parvis rebus sæpe mobilis; mulier est ex earum numero, quæ impotenti naturæ frenos dant, nullumque licentiæ modum faciunt, quæ indomitæ et animi impotes feruntur. 2. Mulier est præstans, _cette femme est remarquable_. Feminarum præstantissima, spectatissima, primaria, lectissima; virilis animi femina; matrona gravis et spectata. USUS: Mulierum famam ut multorum oculis lux clara custodiat, diligenter sanciendum est. Mulieres omnes propter infirmitatem consilii, majores in tutorum potestate esse voluere. MŬLĬĔRĀRĬUS, a, um, _De femme_. USUS: Manus mulieraria, _troupe de femmes_. MŬLĬERCŬLA, æ, f. _Faible femme_, _femmelette_; _femme du commun_. EPITH. Impura, deterrima, publica. USUS: Bellum cum mulierculis gestum. Ista quidem pueris et mulierculis grata sunt. MŪLĬO, ōnis, m. _Muletier_. SYN. Qui mulos agit, agaso. USUS: Mulionem agere. MŪLĬŌNĬUS, a, um, _De muletier_. USUS: Penula mulionia. MULLUS, i, m. _Rouget_, _mulet_. Genus piscis. USUS: Mulli barbati in piscinis sunt. MULSUM, i, n. _Vin mêlé avec du miel_. SYN. Potio e melle vinoque confecta. USUS: Calicem mulsi ei impingamus, ut plorare desinat. MULTĬFĂRĬAM, _Dans beaucoup d’endroits_. SYN. Multis locis. USUS: Aurum multifariam defossum, _or enfoui en différents endroits_. MULTĬFORMIS, e, gen. com. _Qui a plusieurs formes_, _varié_. SYN. Varius, diversus. USUS: Principis qualitates sunt variæ, et quasi multiformes. MULTĬJŬGUS, a, um, et MULTĬJŬGIS, e, gen. com. _Attelé avec plusieurs_, _multiple_, _nombreux_. SYN. Multus et varius, multiplex. USUS: Multijugas epistolas simul accepi, _j’ai reçu plusieurs lettres ensemble_. MULTĬMŎDIS, _De beaucoup de manières_. SYN. Multis modis. USUS: Multimodis sum circumventus. MULTĬMŌDUS, a, um, _Varié_, _divers_. USUS: Multimoda ars. MULTĬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Multiple_, _varié_; _nombreux_; _considérable_. SYN. Multus, varius, copiosus. USUS: Varia multiplexque natura. Genus orationis vagum et multiplex. Anceps et multiplex verbi potestas. Multiplex et tortuosum ingenium. MULTĬPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Multiplié_, _nombreux_. SYN. Multiplex. MULTĬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Multiplier_, _augmenter_. SYN. Augeo. USUS: Aucto exercitu multiplicatis auxiliis, multiplicata cum gloria redii. MULTĬTŪDO, ĭnis, f. _Multitude_, _foule_. SYN. Frequentia, celebritas, turba, cœtus, caterva, populus, vulgus, corona, manus, chorus, colluvies. EPITH. Armata, concitata, congregata, domestica, egens, imperita, incredibilis, indocta, infima, infinita, innumerabilis, magna, miranda, repentina, splendidior, tanta, turpis, urbana, universa. USUS: Hominum multitudinem congregare, cogere. Quanta multitudo, quanta vis hominum! Multitudo beneficiorum. Cf. Copia, Numerus. MULTO, _Bien_, _beaucoup_, _de beaucoup_. SYN. Longe, multis _vel_ omnibus partibus, non paulo, haud paulo, impendio, longo intervallo. USUS: Multo doctior. Meo judicio multo stare malo, quam aliorum. MULTUM, _Beaucoup_, _souvent_, _longtemps_. SYN. Valde, sane, non parum, sane quam; nescio, quid. )( Parum. USUS: Res diu multumque agitata. Multum ad salutem alicujus conferre. MULTUS, a, um, _Nombreux_, _en grand nombre_. SYN. Multiplex, frequens, non pauci. ADV. Ita, ut, non ita, non parum, quam minime, nimis, fortasse, valde, minus. PHRAS. 1. Multi affuere, _ils vinrent en grand nombre_. Frequentes, conferti aderant; magnus numerus erat eorum, qui præsentes interfuere; multitudo hominum forum inundaverat, impleverat. 2. Multa et varia erant consilia, _les avis étaient nombreux et différents_. Mille indies nova consilia; sexcenta erant de re consilia. Longum sit explicare quot in sententias abierint senatores; plura, quam pro numero senatorum, erant consilia; quot capita, tot erant sententiæ; plura pene consilia, quam capita numerabantur. USUS: 1. Multæ et magnæ res. 2. Præclarus, _grand_, _illustre_. Tuum nomen multum est in his locis. 3. Prolixus, longus, nimius, _long_, _diffus_. Multus est in laudando. Multus sermo, ad multum diem extractus. Ne in re tenui multus ac insolens sim, _pour n’être pas trop long_. MŪLUS, i, m. _Mulet_. USUS; Mulus clitellarius. Mutuum muli scabunt (PROV.), _ce sont deux mulets qui se grattent, en parl. de deux personnes qui se louent mutuellement_. MUNDĀNUS, a, um, _Du monde_, _de l’univers_. SYN. Mundi civis et incola. PHRAS. 1. (Res mundanæ, VULG.), _choses de la terre_. Res caducæ, perituræ, fugaces, profanæ, inanes, infimæ, mortales, humanæ, fluxæ res et fragiles. 2. (Homo mundanus, VULG.), _mondain_. Homo rerum fluxarum blandimentis implicitus; humanæ vitæ deliciis ac commodis impense deditus; illecebris vanarum oblectationum captus, et irretitus; qui res fugaces et caducas ardenti studio persequitur; omnibus humanæ vitæ voluptatibus obsequitur. USUS: Socrates rogatus, cujas esset? mundanum se dixit, nempe mundi civem et incolam. Cf. Mundus. MUNDĬTĬA, æ, f. _Propreté_. SYN. Elegantia, lautitia. EPITH. Non odiosa. USUS: Adhibenda est munditia, non odiosa, nec exquisita nimis, _il faut avoir une propreté, une élégance qui ne dégénère pas en insupportable recherche_. 1. MUNDUS, a, um, _Propre_, _élégant_. SYN. Elegans, lautus. )( Sordidus. USUS: Vir mundus et elegans. 2. MUNDUS, i, m. _Monde_, _univers_. SYN. Orbis terrarum, orbis universus, rerum universitas; pulcherrimum naturæ regnum; orbis theatrum; universitas rerum, qua omnia continentur; natura universa; mundi moles; civitas communis mortalium atque immortalium. EPITH. Æternus, amens, sapiens, aptus, beatus, bonus, pulcher, salutaris, ornatus aspectu, constans, communis, disertus quidem, et mathematicus et musicus, omnium doctrinarum eruditus, postremo philosophus; expers consilii, globosus, immensus, immundus, parum mundus, levis undique, æquabilis et a medio ad summum par, perfectus et absolutus, litterratus, melior, mortalis, sempiternus, præditus animo et sensibus, rotundus, ardens, pulcher, quietus, similis, singularis, unigenus, omnium rerum, quæ naturæ administrantur, seminator et parens et educator atque auctor, universus, stabilis, volubilis. PHRAS. 1. (Sic agitur in mundo, VULG.), _ainsi on se conduit dans le monde_. Sic est vita hominum; sic vivitur; sic natura comparatum est; ita fert hominum consuetudo; sic sunt homines. 2. Quamdiu mundus stetit, _depuis la création du monde_. Post natos homines; post hominum memoriam; post natum hominum genus. 3. Quamdiu mundus stabit, _jusqu’à la fin du monde_. Dum genus hominum erit. 4. Quidquid in mundo est, _tout ce qu’il y a dans le monde, sous le soleil_. Quidquid cœlum suo ambitu complectitur; quidquid in se continet orbis terrarum; quidquid in orbe terrarum est. 5. (Egregie se accommodare novit mundo, VULG.), _il sait se faire tout à tous_. Mores ex hominum moribus feliciter effingit; vitæ rationem ad communem vivendi modum belle exigit; vitam ex usu hominum agit; ex communi lege metitur, ad communem vivendi morem mores fingit suos. Cf. Sæculum. USUS: Naturam mundi, et pulchritudinem contemplari. Democritus ait innumerabiles esse mundos. Mundi ætates, partes. MŪNĔRO, as, avi, atum, are, a. _et_. MŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Donner en présent, gratifier de_. SYN. Largior. ADV. Opipare. USUS: Opipare me muneratus est. Cf. Remuneror. MŪNĬA, ōrum, n. pl. _Affaires_, _devoirs_, _offices_; _charges publiques_, _magistrature_. SYN. Munera, onera. USUS: Suis cervicibus publica munia sustinere. Obire munia. Cf. Officium, Munus, Magistratus. MŪNĬCEPS, ĭpis, m. _Citoyen d’un municipe_, _d’une ville libre_. SYN. Civis, popularis, qui e municipio est. EPITH. Honestissimus, ornatissimus. USUS: Municipes sunt cives Romani suo jure et legibus suis utentes, muneris tantum cum populo Romano honorarii participes, a quo munere capessendo appellari videntur. MŪNĬCĬPĀLIS, e, gen. com. _De municipe_, _municipal_. SYN. Ex municipio. USUS: Homines municipales et rusticani. MŪNĬCĬPĬUM, ĭi, n. _Ville municipale_, _municipe_. SYN. Conventus, colonia. EPITH. Antiquissimum et fidelissimum, frequentissimum, frequens mœstumque, gratum, grave, firmum, honestum, illustre, immune, integerrimum, rusticanum, totum. Reliqua, rusticana, vetera. USUS: Scis cujus municipii sim. MŪNĬFĬCĒ, _Généreusement_. SYN. Liberaliter, large, prolixe. USUS: Munifice et large dare aliquid. MŪNĬFĬCUS, a, um, _Généreux_, _libéral_. SYN. Liberalis, largus. Cf. Liberalis. MŪNĪMEN, ĭnis, et MŪNĬMENTUM, ti, n. _Rempart_, _fortification_. USUS: Illa quoque fossa haud parvum urbis munimentum. MŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Entourer un lieu d’une muraille, fortifier_. SYN. Firmo, confirmo, obvallo, sepio, obsepio; paro, adorno. ADV. Præclare. PHRAS. 1. Urbem munire, _fortifier une ville_. Firmissimis præsidiis munimentisque firmare; vallo fossaque cingere; quasi sepimento aliquo vallare; fossam et alia munimenta urbi circumjicere; aditus omnes fossis aggeribusque præsepire; novo munimenti genere impedire, sepire. 2. Castra egregie munita habemus, _notre camp est parfaitement fortifié_. Castra ita firmavimus, ut nihil tam clausum ad exitus, tam septum undique, tam tutum ad custodiam nec fieri, aut cogitari possit; castra ex omni parte præmunita, præsidiis militum tecta, probe obvallata; munitionibus valida habemus; castra vallo, vallum congestis arboribus septum habemus, ne qua intrare in munimenta hostis possit. Cf. Munitus. USUS: 1. Munite communem arcem bonorum, obstruite perfugia improborum. 2. Sterno, facio, _frayer le chemin_. Munire viam sibi ad honores. 3. Reparo, reficio, _défendre_, _protéger_. Munire alveum, ripam, aditum. 4. TRANSL. Viam et aditum ad aliquem sibi munire. Tueri et munire se adversus incumbentia discrimina; benevolentia multorum se munire, _se faire un rempart de l’affection publique_. MŪNĪTĬO, ōnis, f. _Fortifications_, _ouvrages de défense_, _murs_, _remparts_. USUS: Operibus et munitionibus sepire urbem. Operis munitione, et concursu militum, et telorum repulsu submotus hostis. MŪNĪTŎR, ōris, m. _Celui qui fortifie_, _ingénieur militaire_. MŪNĪTUS, a, um, _Muni_, _fortifié_, _défendu_. SYN. Septus, vallatus; armatus, stipatus. PHRAS. 1. Locus natura munitus, _lieu fortifié par la nature_. Oppidum positu munitum; locus ipso satis positu defensus; oppidum loci natura tutum a periculo; defendit se ipse locus; ipsa loci natura facile repellit periculum, in ipso loco satis est ad firmitatem præsidii; oppidum ingenio situs, locique natura, firmum. 2. Locus arte munitus, _lieu fortifié par l’art_. Munitum manu oppidum. Munitus opere locus. Locus munitionibus obseptus; objectis aggeribus a periculo tutus. Cf. Munio. USUS: 1. Munitus firmissima hominum benevolentia. Urbs natura ac loco munita, succincta portubus, armata muris. Regulus virtutum præsidio munitus. Munitus ad vitæ custodiam. 2. TRANSL. Sapientia munitum pectus gerere. MŪNUS, ĕris, n. _Don_, _présent_; _service_, _office_, _devoirs_, _fonctions_. SYN. Donum, beneficium, largitio; officium, provincia. EPITH. Ædilitium, amplum, gratum, annuum, candidatorium, consulare, dignum, expletum, divinum, exiguum, extraordinarium, latum, magnificum, mediocre; perfectum, præclarum, provinciale, proprium, publicum, servile, sordidum, pristinum, senatorium, certum. PHRAS. 1. Muneribus corrumpi se sinit, _il se laisse corrompre par les présents_. Muneribus facile delenitur; pretio sollicitari atque etiam labefactari fides ejus solet; pretio addictam fidem gerit; est, quem pecunia non oppugnes modo, sed expugnes; venalem habet pretio fidem; quæstui omnia in illo sunt venalia, fides, jusjurandum, æquitas. 2. Munus alicui imponere, _imposer une charge à qqn_. Muneri aliquem præficere, præponere; munus alicui assignare; partes judicis, quæstoris, etc. dare, imponere; imponere alicui personam judicis, etc. Provinciam alicui decernere, dare, tradere; provinciæ, procurationi præficere; procurationem committere. 3. Munus aliquod gerere, _remplir une fonction_. Munus sustinere, obire, exsequi; muneri præesse; munere fungi; provinciam habere, sustinere, obire, administrare; liberaliter dextereque munia obire; procurationem habere; personam judicis, etc. sustinere, gerere, tenere, tueri; partes judicis agere. 4. Munus mihi obtigit, _on m’a confié une charge_. Munus mihi obvenit; mihi mandatum est; ad procurationem ejus muneris vocatus sum; provincia mihi obvenit; obtigit; provinciam cepi, accepi. 5. Munere hoc orbatus est, _il a été privé de cette charge_. Munus illi ereptum est; a procuratione amotus; procuratione privatus; munere exutus est; ea provincia illi abrogata est; ejus muneris partes illi ereptæ sunt. 6. Muneri suo satisfecit, _il a satisfait aux devoirs de sa charge_. Munere egregie perfunctus est; munus pro sua et reipublicæ dignitate gessit; partes eas egregie sustinuit, egit, tuitus est; nihil in eo munere gerendo officii, nihil diligentiæ desiderari passus est; summam ex eo munere laudem collegit, tulit, retulit, sibi peperit, comparavit; officium integre cumulateque præstitit. 7. Hoc tui muneris est, _c’est votre office_, _cela vous regarde_. Hoc partes tuæ sunt; id tuum est; tui officii est; tuum id munus est, tuarum id partium est; ad te, ad tuum officium pertinet, tuæ curationis res ista est; tua ista curatio est. USUS: Munera dare, largiri, mittere, afferre. Munera sua apud aliquem bene collocare. Munus concinnare. Munus verbis ornare. Muneribus populum delinire. 2. Officium, provincia, _dignité_, _emploi public_. Ad munus aliquem instruere. Muneri præficere aliquem. Munus, partes, personam Consulis suscipere. Muneri succedere. Munus defugere. Munerum immunitatem alicui dare. Cf. Donum, Officium, Magistratus. MŪNUSCŬLUM, i, n. _Petit présent_, _léger don_. SYN. Donum exiguum, tenue munus. EPITH. Tenue. USUS: Munuscula non ingrata misit. MŪRĀLIS, e, gen. com. _De mur, mural_. USUS: Tormentum murale, _machine de guerre pour ébranler les murailles_, _bélier_. Muralis corona, _couronne murale_. MŬRĬA, æ, f. _Saumure_, _eau salée_. SYN. Aqua multo sale condita. USUS: Caro muria condita. Piscis muriæ incoctus. MURMUR, ŭris, n. _Murmure_, _bruit sourd_; _bruit_, _son_. SYN. Fremitus, mugitus, strepitus. USUS: Murmur ortum aliorum cum assensu, aliorum assentientes increpantium. MURMŬRO, as, avi, atum, are, n. _Murmurer_, _faire entendre des murmures_; _gronder_. USUS: Fremitus murmurantis maris, _frémissements de la mer qui murmure_. MŪRUS, i, m. _Mur_; _rempart_, _le plus souv. au pluriel_. SYN. Mœnia, paries. EPITH. Firmissimus. PHRAS. 1. Muri pars tormentis dejecta est, _les machines ont abattu une partie des murailles_. Pars muri tormentis labefactata est; murorum pinnæ frequentibus tormentorum ictibus detersæ sunt; pars mœnium tormentis prostrata, diruta, deturbata, aditum hosti patefecit; verberata crebris tormentorum ictibus mœnia ruinam traxere; disjecta tormentis mœnia; pars una muri tormentis diruta continentibus ruinis urbem nudavit; murus cum ingenti fragore procidit; oppidum ruinis mœnium est patefactum; tormentorum tot ictibus secuta murorum strages; murorum hiatus; mœnium ruina; quassati muri labes; imposita muris plaga ruinam impulit. Quassata pars muri ruinam dedit, ruina collapsa est, ruinam fecit; crebri tormentorum ictus muri ruinam, stragem edidere. Convulsa tormentorum ictibus mœnia et disjecta sunt. 2. Muros tormentis ferire, _ouvrir une brèche à coups de canon_. Muros tormentis quatere, labefactare; munimentorum ruina aditum in urbem moliri; crebris tormentorum ictibus mœnia verberare; in muros impressionem facere. 3. Murorum hiatum reparare, _réparer une brèche_. Quassatam muri partem objectis saxis reficere; mœnium ruinam instaurare; muri labem obducta raptim lorica defendere; pinnas loricasque ex cratibus attexere; pluteos vallo addere; desidentem murorum labem pluteis cratibusque reficere, sarcire. 4. Hostes ex murorum ruina depellere, _chasser les ennemis des murailles en ruines_. Ad prostrati muri ruinas; ad ruinosam muri labem; ad quassatum muri hiatum; ad labefactum muri partem hostes irruptionem molientes arcere; hostem impressionem in munimentorum ruinas facientem depellere; ex ipsis mœnium ruinis hostem submovere. USUS: Leges propugnacula et muri sunt tranquillitatis et otii. Muro urbem sepire, cingere; circumdare. Murum ingentis altitudinis duximus. Facile subruitur ex imo murus quod cæmenta non calce durata sunt, sed interlita luto, structuræ antiquæ genere. Murus humilior, et scalis facile superabilis. MUS, mūris, m. _Souris_, _rat_. USUS: Platonis Politiam nuper mures apud me corroserunt. Clypei a muribus derosi. MŪSA, æ, f. _Muse_, _chant_. MŪSÆ, ārum, f. pl. _Les muses_; _sciences_, _études_. EPITH. Agrestiores, mansuetiores, proximæ, pulchellæ, superiores. USUS: Cum omnibus Musis rationem habere cogito. Quis tam aversus a Musis? _Qui est si ennemi des études?_ Quis cum musis, id est, cum humanitate ac doctrina, non habet commercium? Cum musis commercium habet unice. Mansuetiores musæ. Cum musis se delectare. Cf. Litteræ. MUSCA, æ, f. _Mouche_. USUS: Puer, abige muscas. Depellere muscas. Ne musca quidem. MUSCŌSUS, a, um, _Couvert de mousse_. USUS: Nihil alsius, nihil muscosius. MUSCUS, i, m. _Mousse_. USUS: Saxum sæpius volutum non obducitur musco, _pierre qui roule n’amasse pas mousse_. (PROV.). MUSĬCA, æ, et MUSĬCE, es, f. _Art musical_, _musique_. SYN. Cantus, symphonia. PHRAS. 1. Musica valde delector, _j’aime beaucoup la musique_. Musicæ studio teneor; studio sonorum capior; nervorum vocumque cantibus delector; fidibus, tibiis modulate canentibus; fidiculis numerose sonantibus, varietate sonorum; mollissimis et delicatissimis in cantu flexionibus mirifice delector; pulsis scienter fidium nervis, vocum gravitate ac varietate concitari animum vehementer sentio. 2. (Ille textum fecit, ego musicam, VULG.), _il a fait les paroles et moi la musique_. Ille materiam subjecit, ego modulate illam descripsi; ille verba, modos ego ac numeros adinveni; voces ille subjecit, ego modis musicis illigavi. 3. (Interea musica instrumentalis fuit, VULG.), _pendant ce temps il y eut un concert instrumental_. Interea tibiis fidibusque modulate canebatur; sub hæc cantus nervorum et tibiarum personabat; cantatum interea tibiis fidibusque; interea symphonia, pulsis scienter fidium nervis canebat. USUS: Leges musicæ. Musicam Damon et Aristoxenus tractaverunt. Cf. Cano. MŪSĬCUS, i, m. _Musicien_. SYN. Musicis eruditus, symphoniacus, qui voce, fidibus, etc. canit. USUS: Musici, qui erant quondam iidem Poetæ. MUSTĀCĔUM, i, n. _Sorte de gâteau où il entrait du vin doux et que l’on faisait cuire sur des feuilles de laurier_. Cibi genus. USUS: Laureolam in mustaceo quærere, _chercher une couronne de laurier dans un gâteau au laurier_, _c. à d._, _se faire valoir par des bagatelles_ (PROV.). MUSTĒLA, æ, f., _Belette_, _fouine_. USUS: Mustela catulos suos quotidie transfert. MUSTUM, i, n. _Moût_, _vin doux_. EPITH. Novum, dulce. USUS: Nova ista quasi de musto et lacu fervida oratio. MŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Changeant_, _variable_, _inconstant_. SYN. Quod habet mutationem. PHRAS. (Valde mutabilis homo est, VULG.), _cet homme est très inconstant_. Animum ex levibus fortunæ momentis suspensum gerit; parum constat. Cf. Varius, Inconstans. USUS: Omne corpus mutabile. Mutabile vulgus. Polypo mutabilior. Sidera mutabili ratione labuntur. Cf. Varius, Inconstans. MŪTĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Mobilité_, _mutabilité_. USUS: Inconstantia et mutabilitas mentis. MUTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_, _variation_. SYN. Permutatio, motus, conversio, inclinatio. EPITH. Crebra, magna, manifesta, misera, suspiciosa, imbecillis, minuta, varia. USUS: Optimus est portus pœnitenti mutatio consilii. Coloris, morum, officiorum mutatio. Mutationes quatuor temporum. Mutationem moliri, facere, subire. Magnam voluntatis mutationem afferre. MŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Mutiler_, _couper_, _estropier_. SYN. Diminuo. USUS: Mutilatum exercitum in Galliam duxit. Naso, auribus, membrorum parte mutilati. MŬTĬLUS, a, um, _Mutilé_, _tronqué_. SYN. Diminutus, mutilatus. )( Integer. USUS: Mutila quædam et hiantia loqui, _prononcer des phrases tronquées, parler sans suite_. Cornibus mutilus. MŪTO, as, avi, atum, are, a. _Mouvoir_, _déplacer_; _changer_, _modifier_. SYN. Mutationem facio, permuto, inverto, converto, immuto, commuto, vario. ADV. Turpissime, leviter, paulatim, repente, valde. PHRAS. 1. Locum mutavit, non ingenium, _il changea de lieu, non de conduite_. Nihil de suis institutis immutavit; mores antiquos non exuit, non correxit; novum ingenium non induit, nec in diversum animum mutavit; nihil de actionum suarum cursu deflexit; loci mutatione nihil a versus a prioribus institutis, nec ad alia se consilia contulit, in alios mores non abivit; commutatio loci quidem facta est, sed ab ingenio suo nihil variavit. 2. Fortuna mutata est, _la fortune a tourné_. Fortuna jam verterat; fortuna jam variaverat; fortunæ inclinatio quædam facta erat; eam rem conversio rerum, et inclinatio temporum secuta est; fortunæ mutatio in contrarium facta est; paucis diebus magna erat rerum facta commutatio, ac se fortuna inclinaverat. Res in contrarium verterat. 3. Mutare consilium, _changer de résolution, de plan, de projet_. Calculum reducere; decedere de sententia; discedere a sententia. 4. Mutare ferociam, _changer son naturel sauvage_. De asperitate multum lenire atque submittere; in mores a veteri asperitate alienos verti; supercilium remittere, ponere. 5. Tempus concedere ad mutandam sententiam, _accorder du temps pour changer d’idée_. Tempus dare ad receptum pertinacis sententiæ. USUS: Pactiones, consilium, genus dicendi, moris, vestem, sententiam mutare. Civitatem, solum mutare. Nihil mutavit odor, nihil mutatus est. MŪTŬĀTĬO, ōnis, f. _Action d’emprunter_, _emprunt_. USUS: Multos minutis mutuationibus defraudavit. MŪTŬĒ, _Réciproquement_, _en retour_. SYN. Vicissim, mutuo. USUS: Officiis mutue respondere, _répondre aux bons offices_. MŪTŬO, _Mutuellement_, _réciproquement_. SYN. Mutue. USUS: Fac, valeas meque mutuo diligas. MŪTŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Emprunter qqche à qqn_. SYN. Mutuam sumo pecuniam; utendum aliquid accipio. ADV. Aliunde. USUS: Orator subtilitatem e philosophia mutuatur, et vicissim reddit ubertatem orationis et ornamenta dicendi. MŪTUS, a, um, _Muet_. SYN. Elinguis, tacitus. )( Loquens, eloquens. USUS: Civitas fracta malis, muta, debilitata metu. Curia elinguis, mutum forum. Tempus mutum a litteris. Cf. Obmutesco. MŪTŬUM, i, n. _Emprunt_. USUS: Pecuniam sumere mutuum. MŪTŬUS, a, um, _Emprunté_, _prêté_; _mutuel_, _réciproque_. SYN. Par, æqualiter, respondens. USUS: Pecuniam dare mutuam, sumere mutuam. Mutuas operas tradere. Beneficentia mutua esse debet. Voluntas mutua. Mutua inter nos officia. In mutua benevolentia amici conquiescunt. MY̆ŎPĂRO, ōnis, m. _Sorte de navire léger à l’usage des pirates_. SYN. Navis piratica, lembus piraticus. EPITH. Perennes, inopes, relicti. Egregius, pulcherrimus. MYSTĂGŌGUS, i, m. _Celui qui conduit qqn dans les lieux consacrés aux mystères_. SYN. Rex sacrorum. MYSTĒRĬUM, ĭi, n. _Cérémonies secrètes_; _mystère_. SYN. Sacra res occulta. EPITH. Augustum, tantum. USUS: Hoc tacitum tanquam mysterium teneas. Mysteria aperire, enuntiare nefas. Epistolæ nostræ multum habent mysteriorum. [Illustration] N NÆ, _Assurément_. SYN. Profecto, valde. USUS: Næ illi vehementer errant. NÆNĬA, æ, f. _Chant funèbre_. USUS: Næniæ nomine Græci lugubres cantus appellant. NÆVUS, i, m. _Tache sur le corps_. SYN. Corporis macula. USUS: Farina decocta in aceto nævos tollit. NAM, _Car_. SYN. Enim, namque, etenim, siquidem, quippe, nimirum, videlicet, sane. NAMQUE, _En effet_, _à savoir_. SYN. Siquidem. NANCISCOR, ĕris, nactus sum, nancisci, d. _Acquérir_, _obtenir_, _recevoir_, _trouver_. SYN. Invenio, adipiscor, consequor, assequor, mihi obvenit, offertur mihi. USUS: Si quid firmitatis, virium, laxamenti nactus fuero. Cf. Acquiro. NĀRIS, is, f. _Narine_; _au pl._ NĀRES, ĭum, f. _Les narines_, _le nez_. SYN. Foramen nasi geminum. USUS: Nares semper patent. Fasciculum ad nares admovere. NARRĀTĬO, ōnis, f. _Narration_, _récit_. SYN. Rerum gestarum expositio. EPITH. Aperta, ficta, brevis, probabilis, dilucida, jucunda, longa, obscura, perspicua, suavis, verisimilis; breves, incredibiles, indoctæ, molestæ. USUS: Narrationes non historico modo, sed prope quotidiano sermone exponere, explicare. NARRĀTOR, ōris, m. _Narrateur_, _conteur_, _historien_. USUS: Imitator et narrator facetus. NARRO, as, avi, atum, are, a. _Raconter_. SYN. Rem gestam narratione expono, demonstro, dico. ADV. Bene, hercule, breviter, diligenter, dilucide, enodate, graviter, sane et probe, jucunde, male, memoriter, multum, novissime, probabiliter, venuste, interrupte, ornate, palam, pervarie. PHRAS. 1. Narratur, _on raconte, on rapporte, le bruit court_. Traditum memoriæ est; tenet fama; incorruptis rerum gestarum monumentis traditur; fama est; variorum sermonibus jactatur; fama nascitur, surgit, manat, percrebescit, dissipatur, peragrat, pervadit urbem, venit, pervenit ad aures; fama exit de re; memoriæ proditum est. 2. Res dupliciter narratur, _il y a deux récits différents_. Duplex inde fama est; duplex inde de re prodita est memoria; variat fama. 3. Rem omnem ex ordine narrabo, _je vous raconterai tout en détail_. Dicam, eloquar, aperiam, significabo, exponam, explicabo rem omnem, ut gesta est. Scies, cognosces, audies ex me, quæ facta sunt. 4. Rem eamdem sæpissime narrat, _il raconte toujours la même chose_. Rei gestæ narratione aures complet, implet, obtundit; rem eamdem sæpe auribus inculcat. USUS: Plurima de tuis narrantem multa voluptate audivi. NARTHĒCĬUM, ĭi, n. _Vase ou boîte à médicaments, à parfums_. SYN. Myrothecium. USUS: Medicamenta illa tanquam de narthecio promebat. NASCOR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître_. SYN. Orior, in vitam venio, introeo, ingredior; ortum habeo, in lucem edor, suscipior, primam lucem aspicio, lucem accipio, alicujus satu edor, procedo, vitæ lumen adeo, in lucem prodeo. )( Morior. ADV. De integro, improviso, similiter. USUS: Suapte sponte nasci. Pestis homini ab homine nascitur. Cf. Orior. NASSA, æ, f. _Nasse de pécheur_. SYN. Vas vimineum ad capiendos pisces. USUS: Ex hac nassa exire cupio, non ad fugam sed in spem mortis melioris, _je veux sortir de cette nasse, de ce mauvais pas_. NASTURTĬUM, ĭi, n. _Cresson_. RAD. a nasi tormento, ex acri ejus odore. USUS: Persas negat Xenophon ad panem adhibere quidquam præter nasturtium. NĂSUS, i, m. _Nez_. USUS: Nasus ita locatus, ut quasi murus oculis interjectus videatur. Naso suspendere aliquem, _se moquer de qqn_. Illudere aliquem. NĀSŪTŬLUS, a, um, _Moqueur_, _railleur_. USUS: Uxor didacula et nasutula. NĀSŪTUS, a, um, _Qui a un grand nez_; _fin_, _spirituel_, _moqueur_. USUS: Homo nasutus, _homme fin, avisé, railleur_. 1. NĀTĀLIS, is, m. _Le jour de la naissance_. USUS: Agere diem natalem. Scripsi hæc natali meo. 2. NĀTĀLIS, e, gen. com. _De naissance_, _natal_. USUS: Natale solum, Patria. Natalis dies. NĂTĀLĬTĬA, ōrum, n. pl. _Fête pour célébrer le jour de la naissance_. USUS: Natalitia dare, celebrare. Natalitia in hortis dedi. NĀTĀLĬTĬUS, a, um, _Relatif au jour de la naissance_. SYN. Ad natalem diem pertinens. USUS: Natalitia sidera omnia, _tous les astres peuvent présider à la naissance_. NĂTĀTĬO, ōnis, f. _Natation_. NĀTĬO, ōnis, f. _Nation_, _peuple_. SYN. Gens. EPITH. Eruditissima, levissima, magna, officiosissima, religiosa, tota; acerrimæ, bellicosissimæ, cæteræ, communes, deditæ scientiis, exteræ, externæ, conquassatæ, immanes, inimicissimæ, miseræ, multæ, sociæ, ultimæ. USUS: 1. Cæsar natione Romanus. Erudita Græcorum natio. 2. Ordo, _race_, _gent_. Tota natio candidatorum. Natio optimatum. Nativitas Domini, _La Nativité de JÉSUS-CHRIST_. PHRAS. Augustissimus et omnium, qui post homines natos illuxerunt orbi, faustissimus dies, quo rerum universarum opifex, DEUS, humanis indutus artubus, ex Matre Virgine natus est. Ortus natalis Christi Servatoris nostri. NĀTĪVUS, a, um, _De naissance_; _naturel_, _natif_. USUS: Hujus gentis domesticus et nativus sensus est. Malum nativum. Verba nativa et simplicia, quasi sponte nata, _mots racines, radicaux_. NĂTO, as, avi, atum, are, n. _Nager_. SYN. Trano. PHRAS. 1. Trans flumen natavit, _il passa le fleuve à la nage_. Flumen natando trajecit; in adversum littus natatione evasit; flumen transnavit; incubans cortici nando in littus evasit; secundo primum flumine delatus, brevi post trajectu, utribus innatans in tutum pervenit; inflati utres eum transvexere; subivit aquam et fluctus diverberando in littus enatavit; utribus incubans in adversum littus deferebatur. 2. Sub aqua natavit ad urbem, _il arriva à la ville en nageant sous l’eau_. Aquam subivit et occulto lapsu ad urbem usque penetravit. USUS: Natabant pavimenta vino. NĂTRIX, īcis, f. _Hydre_, _serpent d’eau_. Serpentis genus. NĀTU, _Par la naissance_, _l’âge, les années_. SYN. Ætate. USUS: Grandis natu matrona. Natu major, minor. Natu maximus, minimus, stirpis maximus, etc. NĀTŪRA, æ, f. _Nature_. SYN. Communis hominum parens, DEUS ipse; provida solersque mater rerum omnium; vis ingenita, causa intima in rebus universis; mundi moles, rerum universitas; _item_: Ingenium, indoles, conditio, status. EPITH. Paulo acrior, admirabilis, angusta, animalis, antiqua, apta, aspera, beata, mortalis, sempiterna, blanda, cœlestis, communis, commutabilis, conservatrix, congrua, continuata, depravata, deterrima, eximia, expers rationis, fera, immanis, fervida, generata, humida, idonea, ignea, ignota, imbecilla, importuna, impurissima, inanima, infensa, intelligens, sapiens, invicta, locupletior, quasi lena sui, mira, mitis, clemens, mortalis, multiplex, firmior, obscura, præstans, parens, patibilis, perfecta, perpetua, plenior, præpotens, prolixa, benefica, propria, provida, solers, pulcherrima, recta, simplex, singularis, socors, spirabilis, superior, tacita, terrena, tristis, recondita, vana, varia, vitiosa, universa. Dissimiles, divinæ, multæ, optimæ. PHRAS. 1. Natura parum in te benigna fuit, _la nature à été pour vous une marâtre_. Naturam expertus es parum liberalem; satis angusta natura te suis copiis instruxit; suis te bonis abundare natura notuit; natura sic tecum egit, ut noverca potius, quam mater fuisse videatur; non optime de te merita est natura; non multum naturæ debes. Non est, cur naturæ gratias agas. Possum in te quidvis potius, quam naturæ subsidia laudare. Naturæ bona, quibus abundant alii, in te desiderantur, requiruntur, non agnoscuntur. Inops es a naturæ bonis; desunt ea, quæ natura alioquin impertit, largitur præsidia. 2. (Nescio quam nunc naturam sibi assumat, VULG.), _je ne sais quel caractère nouveau il se forme_. Nescio, quod novum induat nunc ingenium; in quos mores abeat; in quos mores se formet; quæ instituta sequatur. Cf. Degenero. 3. Naturam nactus est bonam, _il a un bon naturel_. Naturæ bonitas in eo eximia, præclara indoles, humanitas singularis; naturam nactus est eximiam atque illustrem; naturam fautricem habuit in tribuendis animi virtutibus; naturæ habitus in eo singularis, ac prope divinus; animus illi e natura bene informatus; animi ingenium magnarum rerum capax et appetens; iis bonis, quæ natura data sunt, naturæ donis, naturæ muneribus, animi dotibus ita ornatus, quidvis ut consequi natura duce posse videatur. 4. Natura tetrica est, _il est naturellement triste_. Ea est asperitate naturæ, tam acerba indole ac intractata, nihil ut fingi difficilius ac morosius possit; tristi est ingenio ac illepido; asper moribus ac natura, quæ consuetudinem reddit difficilem. 5. (Natura mea talis est, VULG.), _tel est mon caractère, je suis ainsi_. Ita natura fert mea; in hos mores me natura finxit; ingenio hoc sum ac indole; ita natura factus sum; sic homo sum. USUS: 1. Ad majora nos genuit natura. Natura est, quæ mundum omnem continet ac tuetur. 2. Vis ingenita et potestas rerum, _nature_. Natura ipsa nos admonet. Ita natura comparatum. Naturæ speculator. 3. Rerum universitas, mundus, _le monde_, _l’univers_, _l’ensemble des êtres_. Naturæ fabrica incredibilis. In rerum natura quærenda sunt, quæ materia, quæ forma. 4. (Essentia, VULG.), _essence_, _qualité naturelle_. Cujus rei ea vis est, ea natura. Vis et natura justitiæ. 5. Ingenium, mores, _nature_, _naturel_, _caractère_. Victoria natura insolens. Natura in pueris, ut in spectaculis, cernitur. Homo optima, tristi, recondita natura. Naturæ asperitas. Ad naturam eximia quoque ars accedit. 6. Judicium, ratio naturalis, _raison naturelle_. Natura duce errari non potest. 7. Temperatio, habitudo, _habitude_. Corporis natura in ægroto cognoscenda est. 8. Ortus, origo, principium, _naissance_. )( Ars, institutum. Non natura, sed instituto quodam id fit. Natura ita erat factus, ut, etc. Hæc vitia a natura habet. 9. Status, conditio, cursus, _cours naturel des choses_. Ea erat natura temporum, is cursus, etc. NĀTŪRĀLIS, e, gen. com. _Naturel_. SYN. Nativus, innatus, insitus, a natura profectus _vel_ ortus; secundum naturam, naturæ congruens, quod a natura est, quod homini naturaliter, insitum est. )( Fucatus, artificiosus. ADV. Maxime. USUS: Naturalis non fucatus nitor. Milvio naturale bellum est cum corvo. Quæstiones, res naturales, physicæ. NĀTŪRĀLĬTER, _Naturellement_, _conformément à la nature_. SYN. A natura, secundum naturam, natura, ipsius naturæ habitu. USUS: Quod homini naturaliter insitum est, eo uti decet. 1. NĀTUS, i, m. _Fils_. SYN. Filius. )( Parens, procreator. USUS: Naturaliter a procreatoribus nati diliguntur. Vox alioquin Poetis frequentius in usui quam oratoribus. 2. NĀTUS, a, um, _Né_, _issu_. SYN. Ortus, editus, procreatus, progenitus, prognatus, alicujus satu _vel_ partu editus, in lucem editus. ADV. Fortuito, necessarie, optime, ex improviso. USUS: Honesto, amplo, obscuro loco natus; patricio sanguine natus. Scipio ad excidium Carthaginis natus, aptus, factus; aptus, natus ad omnem eloquentiam. Quidam ita habiles, ut non nati, sed ab aliquo Deo ficti videantur. Natus servituti, abdomini. NAUCUS, i, m. _Chose sans aucune valeur_, _un rien_, _un zeste de noix_. SYN. Juglandis putamen, res nihili. USUS: Nauci facio, non nauci habeo, _je ne fais aucun cas_, _je n’attache aucune valeur_. NAUFRĂGĬUM, ĭi, n. _Naufrage_. SYN. Jactura, quæ fit nave fracta. EPITH. Æterna, maxima, missa, extrema. PHRAS. Naufragium passus est, _il fit naufrage_. Navem fregit, naufragium fecit; naufragio interiit; fractæ navis et fortunarum jacturam fecit; naufragio periit; navis onere suo plane capta atque depressa est. Navis expulsa atque ejecta fluctu, fracta est, elisa est; navis hausta mari est; confracta illi navis est; navis procellis diu quassata, postremo demersa est; navis jactata ventis, tempestatibus vexata, postremo fluctibus cessit. USUS: 1. Naufragium reficere, colligere. Naufragio projici, expelli. 2. TRANSL. Calamitas, _malheur_, _désastre_, _ruine_. In naufragio reipublicæ, fortunarum, rerum, rei familiaris, patrimonii. Hæc una e naufragio tabula mihi superest. Tot clarissimorum regum ducumque naufragia considera. Cf. Navis. NAUFRĂGUS, a, um, _Qui fait ou qui a fait naufrage, naufragé_. SYN. Naufragio ejectus, mari haustus, qui naufragium facit. EPITH. Natans, sapiens. USUS: Corpora, saxa naufraga. NAUSĔA, æ, f. _Mal de mer_, _nausée_. SYN. Stomachi fastidium. USUS: Navigavimus sine timore et nausea. Ne nauseæ molestiam susciperes æger. NAUSĔO, as, avi, atum, are, a. _Avoir des nausées_, _mal au cœur_. SYN. Stomachi fastidio laboro, abhorreo. PHRAS. Nauseo pisces, _je déteste les poissons_. Fastidio sunt pisces; fastidium stomacho movent, generant pisces; nauseam movent, afferunt, generant pisces. USUS: Sudet, palleat, quidlibet, modo ne nauseet, faciat. NAUTA, æ, _vel_ NĀVĬTA, æ, m. _Navigateur_, _matelot_, _marin_, _pilote_. SYN. Naviculator, navicularius, remex. EPITH. Inviti, timidi. USUS: Nautarum alii malos scandunt, alii sentinam exhauriunt, gubernator clavum tenens ad puppim sedet quietus. NAUTĬCUS, a, um, _De nautonnier_, _naval_, _nautique_. USUS: Nauticarum rerum scientia. Nautica impedire ministeria. NĀVĀLE, is, n. _Chantiers de construction_, _lieu où l’on construisait et radoubait les navires_. SYN. Armamentarium, locus in quo naves ac opera navalia fiunt et servantur. USUS: Muri, portus, navalia. NĀVĀLIS, e, gen. com. _De vaisseau, naval_. USUS: Pugna, disciplina navalis, bellum navale. NĀVARCHUS, i, m. _Capitaine_, _commandant de vaisseau_. SYN. Gubernator et magister navis, navicularius. NĀVĬCŬLA, æ, f. _Petit bateau_, _barque_. SYN. Parva navis, lembus, navigiolum. NĀVĬCŬLĀRĬA, æ, f. _Métier d’armateur_, _commerce maritime_. SYN. Ars nautica. USUS: Naviculariam facere. NĀVĬCŬLĀRĬUS, ĭi, m. _Propriétaire de navires_, _armateur_. SYN. Naviculator, navarchus, navis gubernator. NĀVĬCŬLĀTOR, ōris, m. _Armateur_. SYN. Navicularius. NĀVĬGĀBĬLIS, e, gen. com. _Navigable, où l’on peut naviguer_. USUS: Flumen navigabile. NĀVIGĀTĬO, ōnis, f. _Navigation_. SYN. Navigationis cursus, cursus navalis. EPITH. Bona, hiberna, odiosa, longa, hiemalis, portuosa, perdifficilis, vehementior. USUS: Tandem e diutina navigatione in portum veni. NĀVĬGĬUM, ĭi, n. _Toute espèce de navire_, _vaisseau_, _bâtiment_, _barque_. SYN. Navis. USUS: Proficisci probo navigio, bono gubernatore ac tranquillitate. Cf. Navis. NĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n. _Naviguer_, _voguer_. SYN. Navi, in navi vehor navem ago. ADV. Bellissime, bene, caute, commode, considerate, diligenter, expeditius, explorate, feliciter, incommode, omnino, periculose, prospere, quam cautissime, recte, strenue, tarde, tardius, temere, tuto, ultro citroque. PHRAS. 1. Tempus est navigandi, _c’est la saison de naviguer, de se mettre en mer_. Non solum nauta significat, sed etiam favonius ipse insusurrat, navigandi tempus esse. Anni tempus navigabile jam præbet mare; nacti idoneum tempus et ventum, e portu exeamus. 2. Vix navigavimus ex portu, _à peine étions-nous sortis du port_. Vix navim solvimus; vix oras resolvimus, anchoras præcidimus, vellimus; vix conscendimus; vix anchoras præcidimus; vix e portu exivimus; vix e conspectu terræ ablati sumus; vix malum ereximus, vela pandimus; vix navi profecti sumus; vix in altum vela dedimus; vix in altum provecta navis; vix anchoras sustulimus; a terra solvimus, vento nos dedimus. 3. In Græciam navigat, _il fait voile pour la Grèce_. In Græciam transmittit; in Græciam flectit; in Græciam cursum dirigit; in Græciam transportatur, cursum tenet, navibus proficiscitur, trajicit; in Græciam transvehitur, vela dat, vela facit. 4. Ex Austria in Hungariam navigavit, _il descendit d’Autriche en Hongrie_. Secundo Danubio descendit, defluxit in Hungariam; secundo flumine in Hungariam delatus est; secundo flumine bellissime in Hungariam decurrit. 5. Cum prope Africæ littora navigarem, _quand je côtoyais les rivages de l’Afrique_. Cum oram Africæ legerem; navi præterveherem; Africæ littus raderem; cum præter Africæ littus velis ferrer; cum Africæ littus præterveherer. 6. Genuam navigavi, _je suis allé par mer à Gênes_. Ad Genuam navibus accessi; in portum Genuensem descensionem feci, exscensionem feci; navim adverti Genuensem in portum; navim appuli, navi appulsus sum Genuensem ad portum. Cf. Appello. NĀVIS, is, f. _Vaisseau_, _navire_. SYN. Navigium. EPITH. Bona, constrata, magna, idonea, inanis, instructa, ornata, longa, maxima, oneraria, onusta, optima, parva, plena, postrema, pulcherrima, referta, recta, rostrata, salva, tuta ac fidelis. USUS: Navim ædificare, comparare, instruere, fabricare, ornare, _construire, équiper un vaisseau_. Navim conscendere; in navem ascendere, se collocare, _monter dans un navire_. Navem ex portu educere, _faire sortir un vaisseau du port, lever l’ancre_. Navem subducere, _tirer un navire sur le rivage_. Navim ad littus appellere, _toucher terre, aborder_. E navi egredi, desilire, se projicere, _descendre de vaisseau_. Navem frangere, in ipso portu evertere, ex maximis turbinibus ereptam in portu amittere, _faire naufrage_. Navis tormentis hostilibus depressa interiit, _le navire a péri sous les boulets ennemis_. Navis in vadum illisa est, _le vaisseau a été brisé sur un écueil_. Naves in vadis afflictantur, eliduntur, _les navires font naufrage contre les récifs_. Navim reficere laceratam, colligere de integro, et ornare, _radouber un navire, le réparer_. Naves firmare, et anchoris infrenare, _mettre le navire à l’ancre_. Naves in anchoris exspectant, commorantur, _les navires sont à l’ancre_. NĀVĬTAS, ātis, f. _Empressement_, _zèle_, _ardeur_, _activité_. SYN. Industria, opera. )( Ignavia. USUS: Navitas tua et animus in rempublicam est admirationi. Cf. Diligentia. NĀVĬTER, _Avec zèle, ardeur_. SYN. Strenue. USUS: Naviter dicere, pugnare. Cf. Diligenter. NĀVO, as, avi, atum, are, _Faire qqchose avec zèle_; _rendre un service à qqn_. SYN. Præsto, exhibeo. USUS: Operam alicui et studium navare. Suffragia alicui, benevolentiamque navare. Navare atque venditare suam operam alicui. NĀVUS, a, um, _Empressé_, _soigneux_, _attentif_. SYN. Strenuus, impiger, industrius. )( Ignavus. Cf. Diligens, applico. NE, _Ne.... pas_, _non_. SYN. Ut ne, quo ne, neque. USUS: 1. Quidvis age, dumne abieris. 2. Non, _ne_. Illud ne quis admiretur. 3. Neque, _pas même_. Ne istius quidem laudis sum cupidus. Nullas a te litteras habeo, ne famam quidem. 4. An, utrum, _si_. Humine, an sublime putrescat, nihil interest. NĔBŬLA, æ, f. _Brouillard_, _vapeur_. USUS: Quasi per nebulam aliquid videre. Depulsa nebula diem aperuit. NĔBŬLO, ōnis, m. _Vaurien_, _polisson_; _charlatan_; _dissipateur_. SYN. Nugator, nequam, qui mendaciis et dolis nebulas offundit et tenebras. EPITH. Certior, magnus. USUS: Hærebat nebulo, quo se verteret, non habebat. Cf. Nequam, Malus. NĔBŬLŌSUS, a, um, _Plein de brouillards_. SYN. Caliginosus. PHRAS. Nebulosum erat, _l’air était plein de brouillards_. Humidi montes effundebant caliginem, quæ universam rei faciem, quæ prospectum oculorum auferebat; quæ liberum oculorum prospectum prohibebat. Nebulosum erat cœlum et caliginosum; nebula erat ad multum diei, densa adeo, ut lucis usum eriperet, non prospectu modo extra vallum adempto, sed propinquo etiam congredientium inter se conspectu; orta ex lacu nebula campo quam montibus densior sederat; prima luce densa nebula saltum omnem camposque circa intexuit. USUS: Caliginosum, nebulosum cœlum. NEC, _Non_, _ne pas_, _ni_. SYN. Non, neque. USUS: Nec bona, nec mala. NECDUM, _Et pas encore_. SYN. Nondum. NĔCESSĀRĬĒ _vel_ NĔCESSĂRĬO, _Nécessairement_, _forcément_, _par nécessité_. SYN. Necessitate, ex necessitate, necessariis et maximis de causis. 1. NĔCESSĀRĬUS, ĭi, m. _Parent_, _parente_, _ami_, _amie_. SYN. Conjunctus, intimus, familiaris, necessitudine conjunctus, aliquem necessitudine attingens. EPITH. Cari, honesti, paterni; communis, conjunctus, inferior. USUS: Inter necessarios mihi conjunctissimus. Eos necessarios habere oportet, quos ineunte ætate dileximus. Necessarius et propinquus meus. Cf. Familiaris. 2. NĔCESSĀRĬUS, a, um, _Nécessaire_, _absolu_, _inévitable_, _forcé_. SYN. Opus, fatalis. )( Voluntarius. ADV. Æque, maxime, eo magis, vehementissime, summe. USUS: Necessarium est, quod imperatur: voluntarium, quod permittitur. Leges fatales et necessariæ. Necessaria consecutio. Cf. Necessitas. NĔCESSE, _Nécessaire_, _forcé_, _indispensable_. SYN. Necessum, necessarium, opus. ADV. Plane, quodammodo, valde. PHRAS. Necesse erat id facere, _il était nécessaire de faire cela_. Casus erat fatalis et necessarius; imposita mihi fuit necessitas id agendi; parendum erat necessitati; serviendum erat necessitati; necessitas me ad ea detrusit; ista experiri necessitas subigebat; coactus rerum necessitudine id suscepi; necessitudo, quæ timidos etiam fortes reddit, eo me adegit; necessitate adductus, compulsus id egi. Necessitas ultimum ac maximum telum huc me adegit; ultima necessitas, id ut facerem, admonuit, expressit; invitus hoc feci et necessitate pressus, adstrictus, coactus. Id factum, quod sic tempus et necessitas flagitaret, quod sic usus posceret, quod sic ratio postularet; consilium necessitas subjecit. Id facere necesse habui. USUS: Comitas omnibus necesse est. Necesse non habui scribere. Necesse puto. Cf. Opus, Decet, Necessitas. NĔCESSĬTAS, ātis, f. _Nécessité_, _besoin absolu_. SYN. Necessitudo, fatum, vis. EPITH. Crudelis, divina, fatalis, honesta, magna, multa, nimia, nova, probabilis, summa, tanta. USUS: 1. Necessitatem alicui imponere, afferre. Necessitate pressus. Ea mihi necessitas obvenit. Necessitati parere, servire. Necessitatem effugere. In rationem versa necessitas, _faire de nécessité vertu_. 2. Vinculum conjunctioque amoris, _parenté_, _amitié_, _intimité_. Necessitatem amicitiamque violare. Cf. Necesse. NĔCESSĬTŪDO, ĭnis, f. _Liens étroits_, _rapports intimes_, _parenté_, _amitié_. SYN. Familiaritas, amicitia, intima consuetudo, conjunctio, necessitas. EPITH. Absoluta, certissima, communis, conjuncta, fraterna, justa, levissima, magna, paterna, privata, recens, sanctior, simplex, singularis, summa, tanta, vetus, magna, nova; simplices et absolutæ. PHRAS. Necessitudinem cum aliquo facere, _lier amitié avec qqn_. Conjungere necessitudinem cum aliquo; ad suam necessitudinem adjungere aliquem; cum aliquo necessitudinem constituere; aliquem in necessitudinem recipere. Cf. Amicitia. USUS: 1. Quos natura _aut_ voluntas necessitudine _aut_ benevolentia conjunxit. Vetus mihi cum illo necessitudo intercessit. Necessitudinem cum aliquo habere; colere, conservare necessitudinem. Necessitudine me attingit, _il est mon ami_. 2. Necessitas, _nécessité_. Necessitudo est, cui vi nulla obsisti potest. In necessitudinem causam confere, _faire de qqche une nécessité_. NEC NE, _Ou non_. SYN. An non. USUS: Sit missum, nec ne, nescio. NĔCO, as, avi, atum, are, a. _Faire périr_, _tuer_. SYN. Necem affero, occido, interficio. ADV. Manifesto, recte, acerbe, crudelissime. USUS: Fame, verberibus aliquem necare. Cf. Interficio, Occido. NECTAR, ăris, n. _Nectar_, _le breuvage des dieux_. SYN. Deorum immortalium potus. NECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Nouer_, _attacher_, _unir_, _joindre_. SYN. Connecto, colligo. USUS: Videtis, quanta sit rerum series, ut alia ex aliis nectantur. NĒDUM, _Ce n’est pas pour que_, _bien loin de_, _à plus forte raison non_. SYN. Non modo, ne dicam, ut ne addam. USUS: Optimis temporibus non potuere, nedum istis miseris. NĔFANDUS, a, um, _Impie_, _affreux_. SYN. Nefarius, detestabilis. NĔFĀRĬĒ, _D’une manière impie, abominable, criminelle_. SYN. Turpiter, scelerate. USUS: Nefarie, libidinose, crudeliter egit. NĔFĀRĬUS, a, um, _Impie_, _maudit_, _scélérat_, _affreux_. SYN. Sceleratus, consceleratus, scelestus, impius. ADV. Maxime. USUS: Scelus nefarium facere. Cf. Sceleratus. NĔFAS, _Tout ce qui est impie, illicite, injuste_; _sacrilége_. SYN. Scelus detestandum, non fas. )( Licet. USUS: Nefas dictu. Aiebat id sibi nefas esse. Tu nihil mihi nefas censes. NĔFASTUS, a, um, _Malheureux_, _funeste_, _impie_. SYN. Nefarius, impius, infelix. USUS: Quæ augur injusta, nefasta, dura, vitiosa dixerit, irrita infectaque sunto. NĔGANTĬA, æ, f. _Négation_, _proposition négative_. Vox technica. USUS: Deinde addunt conjunctionum negantiam sic: non, si hoc est et illud; hoc autem non, igitur illud. NĔGĀTĬO, ōnis, f. _Action de nier_, _dénégation_. SYN. Infitiatio. USUS: Negatio et infitiatio facti. NĒGLECTĬO, ōnis, f. _Négligence_. SYN. Neglectus. )( Curatio. NĒGLECTŬS, ūs, m. _Négligence_. SYN. Neglectio. USUS: Rem neglectui habere. Cf. Negligo. NĒGLĬGENS, entis, omn. gen. _Négligent_, _indifférent_, _insouciant_. SYN. Socors, indormiens, dissolutus. )( Sedulus, diligens. PHRAS. Negligens est in rebus suis, _il néglige ses affaires_. Rebus suis plane indormit; segnis est ad imperata; dormitat in rebus suis; solute, indiligenter, oscitanter agit omnia; cum maxima illum negotia circumstent, sedet, et oscitatur; segniter, otiose, negligenter agit omnia. Negligentia, inertia, pigritia est incredibili. Cf. Negligo. USUS: Eum socors et negligens natura tardavit. NĒGLĬGENTER, _Négligemment_, _sans soin_. SYN. Indiligenter, oscitanter, pro cætera socordia. NĒGLĬGENTĬA, æ, f. _Négligence, incurie, indifférence, etc._ SYN. Indiligentia, pigritia, socordia, inertia, incuria. )( Diligentia. EPITH. Agrestis et inhumana, diligens, diserta, non ingrata, mira, plena, summa, turpis. USUS: Negligentia corrumpit animum. Fugere agrestem et inhumanam negligentiam. Negligentiæ se dedere. Negligentia languere, obtorpescere. Cf. Pigritia. NĒGLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. _Ne pas faire attention à_, _ne pas s’occuper de_, _négliger_. SYN. Mitto, non curo, curare omitto, leviter fero, dissimulandum puto, contemno. )( Curo. ADV. Omnino, maxime, necesse, plane, crudeliter. PHRAS. 1. Litteras olim diligenter cultas nunc plane negligit, _il ne s’occupe plus des lettres qu’il cultivait autrefois avec ardeur_. Litteras jam ad se nihil pertinere arbitratur; non laborat jam de paranda doctrinæ fama, nec progressus sui in litteris rationem ullam ducit; nulla illum de litteris cura jam tangit; obduruit plane ad litteras. Famam ingenii plane abjecit; soluto et quieto in tantis æmulantium studiis agit animo; animo ad litterarum studia est omisso; nihil de studiis litterarum sollicitus est. Litteras nil pensi habet. Jacet, refrixit ille discendi labor. Oblivio litterarum eum cepit; summa apud eum rei maxime necessariæ incuria. Motam jam dudum remisit industriam. 2. Negligit officium suum, _il néglige son devoir_. Cessat in officio; claudicat in officio; deest officio, occasione, sibi; causam suam ipse prodit; causam ipse suam damnat; abest illi cura, diligentia; remisso ac languido est animo in rebus suis; languidius versatur in opere. 3. Hæc omnia sunt ab iis neglecta, _ils négligent toutes ces choses_. Nihil obedienter curatum; id totum pro cætera socordia actum; dimissa maximarum rerum opportunitas; res tanta ex omnium cura est omissa. 4. Negligant, per me licet, isti commoda publica, _qu’ils se soucient peu, je le veux bien, des intérêts de la république_. Neglectui, per me licet, sint istis commoda publica; pedibus, per me licet, ista trahantur; fiat jactura istorum omnium, et salutis communis oblivio capiat levissimorum hominum pectora. Dissolvantur instituta omnia, quibus saluti publicæ cavetur; obterantur et conculcentur. Jaceant leges, instituta majorum obsolescant, frigeant bonorum civium studia, langueant, senescant: ego ista nec moveo, nec curo. Vilia habeantur, susque deque habeantur publica commoda, ego ne manum quidem verterim. 5. Adeone negligis sinistram famam? _Est-ce ainsi que vous vous inquiétez peu d’une mauvaise renommée?_ Adeone parum abhorres sinistram de te famam? adeone parvi facis? adeone parum pensi tibi est? nihil igitur pensi habes, nihil laboras; nihil ad te pertinere arbitraris, quis hominum de te sermo sit? adeone famam abjecisti? adeo nec bonæ, nec sinistræ famæ cura cogitatioque te tangit ulla? USUS: Exempla majorum, leges, auctoritatem senatus, religiones, jura publica neglexisti. Cf. Piger. NĔGO, as, avi, atum, are, n. et a. _Nier_; _refuser_, _ne point accorder_. SYN. Inficior, abnuo, denego, recuso. )( Affirmo, fateor, promitto. ADV. Ad extremum, belle, jucunde, liquido, omnino, molestius, palam, plane, præcise, prorsus, recte, valde, verius, usquam, vulgo. PHRAS. 1. Negat se a te quidquam accepisse, _il affirme qu’il n’a rien reçu de vous_. Pernegat, se quidquam a te accepisse, inficias it, præcise negat; plane sine ulla excusatione præcidit; pari animi vultusque constantia abnuit, tibi a se quidquam deberi. 2. Negat sibi omnes delicias, _il se refuse toute satisfaction_. Genium ubique defraudat; deliciis se fraudat omnibus; ab innocentibus etiam deliciis manum abstinet. 3. Negat opem, _il refuse son secours_. Spe auxilii rogantem frustratur. Cf. Nolo. NĔGŌTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à une affaire_. USUS: Pars negotialis ea constitutione contenta. NĔGŌTĬĀTĬO, ōnis, f. _Commerce_, _négoce_. SYN. Mercatura. EPITH. Vetus. NĔGŌTĬĀTOR, ōris m. _Marchand_. SYN. Mercator. EPITH. Germanus, obscurus, improbus. Cf. Mercator. NĔGŌTĬŎLUM, i, n. _Petite affaire_. USUS: Erit aliquid negotioli. NĔGŌTĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire le commerce_. SYN. Negotium gero; mercaturam facio, exerceo. Cf. Mercator. NĔGŌTĬŌSUS, a, um, _Fort occupé_, _très affairé_. SYN. Plenus negotiorum. USUS: Provincia est molesta et negotiosa. NĔGŌTĬUM, ĭi, n. _Affaire_, _occupation_, _devoir_, _obligation_. SYN. Res, munus, cura, labor, provincia, molestia. EPITH. Audax, certum, jucundum, dignum, facetissimum, impudens, ineptum et græculum, fortunatum, lautum, lentum, luteum, odiosum, salubre et honestum, suspiciosissimum, turbulentum, vulgare et notum, molestum et operosum, invidiosum, plenum laboris et periculorum, assiduitate molestum, a dignitate alienum, expeditum, forense. PHRAS. 1. Multa habeo negotia, _j’ai beaucoup d’affaires_. Multa me circumstant negotia; res mihi multæ tractandæ sunt, et curandæ; maxima onera in republica sustineo. Multis distineor laboribus; negotiorum mole obruor; procuratio quædam multis officiis implicatum me tenet et constrictum; pluribus nunc curis sum adstrictus; res suscepi plurimas et maximas; multis negotiis implicor; tument, ut cum maxime, negotia; occupatissimus sum; multæ ad me quotidie maximarum rerum procurationes deferuntur; multis quotidie urgeor, impedior negotiis. 2. An tibi negotium facesso? _Est-ce que je vous crée, vous suscite des embarras?_ An molestiam tibi exhibeo? An molestia te afficio? An tibi mecum res est? An tibi negotium præbeo, exhibeo? An gravis auribus tuis, an fastidio sum? Num que tibi ægritudo a me objecta est? An negotii tibi aliquid a me seritur, conflatur? An alieno tempore incommodus obversor? Num sermonis insolentia aures tuæ offenduntur? Cf. Molestus. USUS: 1. Nullo negotio rem efficiam. Id non magni negotii est, _cela n’est pas difficile_. Negotium alicui mandare, imponere, dare, deferre; in negotium mittere; negotio aliquem præficere, præponere, _préposer qqn à une affaire, l’en charger_. Negotium suscipere; negotium attingere, contrahere, _entreprendre une affaire, s’en charger_. Negotium administrare, curare, tractare, agere, obire, gerere, sustinere, _s’occuper d’une affaire_. Negotium expedire, explicare, conficere, transigere cum aliquo, _conclure une affaire avec qqn_. Multis negotiis implicari, impediri, detineri, obrui, distineri, _être embarrassé dans une multitude d’affaires_. E negotiis emergere, _sortir d’une affaire, s’en tirer_. Negotio præesse, _être à la tête d’une affaire_. In negotio versari, _être embarqué dans une affaire_. Negotia tueri, prendre soin d’une affaire. Negotia fugere, se a negotiis removere, negotia deponere, _fuir les affaires_. Negotium invertere, _changer les affaires_. Est mihi tecum aliquid negotii, _j’ai affaire avec vous_. 2. Molestia, _difficulté_, _embarras_. Negotium alicui facessere, præbere, exhibere, _créer, susciter des embarras_. Cf. Res, Occupo. NĒMO, ĭnis, m. _Personne_, _nul_. SYN. Nullus, nemo omnium, quis omnium? )( Aliquis. ADV. Omnino. USUS: 1. Nemo de Senatoribus affuit. Te amo, ut neminem. Magis te idoneum scio neminem. 2. Ullus, _quelqu’un_, _une personne_. Contingit tibi, quod haud scio, an nemini. NĔMŎRŌSUS, a, um, _Plein de bois_, _bien boisé_. USUS: Insula nemorosa. NĔMUS, ŏris, n. _Bois_, _forêt_. USUS: Agros et nemora peragrare. NEMPE, _Car_, _en effet_, _c’est-à-dire_, _sans doute_. SYN. Scilicet, videlicet, nimirum, quippe, certe. USUS: Quibus autem hostibus? nempe, qui, etc. Nempe igitur ea restant. NĔO, nes, nēvi, nētum, nere, a. _Filer_. SYN. Fila duco, deduco, torqueo, pensum carpo, manus lanæ admoveo, lanam in fila attenuo. NĔPOS, ōtis, m. _Petit-fils_; _prodigue_, _dissipateur_. SYN. Qui ex filio _vel_ filia natus; _item_: Prodigus. PHRAS. Est in patrimonio nepos, _il est prodigue de son patrimoine_. Gurges est atque helluo, natus abdomini suo. Patrimonium ejus profundæ libidines devorant. In vino ac luxu, in suo fœtore ac vino jacet; patria bona lacerat, abligurit; notos dies bibit, ludit, vomit. Totos dies in caupona delitescit, ad vesperum perpotat, pergræcatur, voluptati obsequitur. Cf. Consumo, Luxurio. NEPTIS, is, f. _Petite-fille_. SYN. Ex filio _vel_ filia nata. NEPTŪNUS, i, m. _Neptune, dieu de la mer_. SYN. Maris Deus. NĒQUAM, omn. gen. indecl. _Mauvais_, _méchant_, _vaurien_. SYN. Homo nihili, improbus, impurus. )( Frugi. PHRAS. Homo nequam et improbus, _homme méchant et malhonnête_. Bipedum nequissimus, quo inertior nemo, nemo ignavior proferri potest. Nemo est unquam inventus tam profligatus, tam perditus, tam ab omni non modo honestate, sed etiam simulatione honestatis remotus, relictus. Quæ nota domesticæ turpitudinis non inusta est vitæ ejus? Nequissimus omnium qui sunt, quique unquam fuere, mortalium. Officina nequitiæ, diversorium omnium flagitiorum. Cf. Malus, Nequitia, Improbus. NĒQUĀQUAM, _En aucune façon_, _pas du tout_, _nullement_. SYN. Nullo pacto, nulla ex parte, minime, haudquaquam, neutiquam; minime gentium, minime vero; fabulæ. USUS: Illud nequaquam præterire possum, quod, etc. NĔQUE, _Non_, _ne ... pas_. SYN. Nec. USUS: Neque tunc peccavi, neque modo. NĔQUĔO, is, īvi, ĭtum, ire, n. _Ne pouvoir pas_, _n’être pas en état de_. SYN. Non queo, non possum, non habeo, quemadmodum et integrum mihi non est. USUS: Istud præterire nequeo. Cf. Possum. NĒQUIDQUAM, _En vain_, _inutilement_. SYN. Frustra. USUS: Ea res mihi nequidquam angorem attulit. NĒQUĬTER, _Tristement_, _injustement_; _honteusement_. USUS: Ille prave, turpiter, nequiter egit. NĒQUĬTĬA, æ, f. _Mauvaise qualité_; _dissolution_; _honte_, _infamie_. SYN. Flagitium, malitia, inertia. )( Frugalitas. EPITH. Insignis, perdita, singularis, summa, victrix. USUS: Homo singulari nequitia præditus. Summa nequitia et libidinum infamia. Officina nequitiæ. Cf. Malus, Nequam, Improbus. NERVŌSĒ, _Fortement_, _vigoureusement_, _énergiquement_. SYN. Enixe, fortiter, valide, firmiter. USUS: Nervose disserere. NERVŌSUS, a, um, _Nerveux_, _musculeux_; _fort_, _énergique_. SYN. Fortis, robustus. )( Dissolutus. USUS: Quis Aristotele nervosior? NERVUS, i, m. _Nerf_; _force_, _vigueur_, _énergie_. SYN. Torus, vis, vires, robur. EPITH. Forenses, honesti. USUS: 1. Nervi in omne corpus ducuntur. Nervorum implicatio toto corpore pertinens. 2. Nervi musici, _corde (d’instrument)_. Nervi fidium ita sonant, ut a digitis sunt pulsi. 3. Virtus, vis, robur. TRANSL. _nerf_, _force_, _vigueur_. Quantum in tuo animo roboris est, et nervorum! Contendere, intendere, adhibere nervos omnes in re aliqua, _employer tous ses efforts pour une chose_. Incidere nervos virtutis reipublicæ, _énerver le courage de la république_. Pecunia belli nervus. Pecunia nervus rerum, _l’argent est le nerf de tout_. NESCĬO, is, ĭvi _vel_ ĭi, ĭtum, ire, n. _Ne pas savoir_, _ignorer_. SYN. Ignoro, sum ignarus, inscius sum et rudis, id scientiam meam fugit, id latet me, juxta cum ignarissimis ignoro. PHRAS. 1. Quis vero id nescit? _Qui donc ne sait pas cela?_ Quis in ea re adeo hospes? cujus aures ita peregrinantur? quis omnium tam est ignarus, tam rudis in Republ., tam nihil de se cogitans? quem præterit, fugit? quem id fallere potest? Quis in sua patria tam peregrinus est, et advena, ut rem adeo vulgatam ignoret? Quis in tanta ignoratione rerum omnium versatur? Quis tanta laborat inscientia, cui id incompertum esse possit? 2. Quid agam nescio? _Je ne sais ce que je ferai_. Hæret aqua; nondum habeo exploratam _aut_ explicatam rationem consilii mei; res necdum est ad liquidum ratione perducta; sententia mihi necdum stare potuit; incertum mihi est, quid fieri conveniat. 3. Nesciente me factum est, _cela s’est fait à mon insu_. Me ignaro, nec opinante; me inscio, imprudente me, insciente me, me inconsulto factum est. Cf. Ignoro. USUS: Nemo in eo, quod nescit, disertus esse potest. Homo nescio quis. Nescio quid timere videtur. NESCĬUS, a, um, _Qui ne sait pas, qui ignore_. SYN. Inscius. USUS: Non eram nescius quantum is, etc., _je n’ignorais pas combien celui-ci, etc._ Cf. Ignarus. NEUTER, tra, trum, _Aucun des deux_, _ni l’un ni l’autre_. SYN. Indifferens, nullarum partium, qui in neutram partem movetur, medius, neutrius factionis, partis; qui medium quemdam cursum tenet; qui ancipitem se et medium gerit; qui nihil magnopere ad ullam partem inclinatur, qui ex ancipiti temporum mutatione pendet, a studio partium alienus. Neutralis, VULG. )( Alter, uterque. USUS: In neutram partem commoveri. Neuter vestrum mihi carior est. Neuter anguis, nec mas, nec femina. NEUTĬQUAM, _En aucune façon_, _nullement_. SYN. Nequaquam. NEUTRO, _Ni d’un côté ni de l’autre_. SYN. In neutram partem. USUS: Tempus teritur neutro inclinata spe. NEX, nĕcis, f. _Mort violente_, _meurtre_. Mors violenta. USUS: Necem sibi consciscere, _se donner la mort_, _se suicider_. Necem alteri afferre. Cf. Mors, Interficio, Occido. NEXŬS, ūs, m. _vel_ NEXUM, i, n. _Prise de corps_, _contrainte par corps_, _emprisonnement pour dettes_. SYN. Obligatio quædam civilis. USUS: Nexorum et mancipiorum multa sunt jura. Nexu obligari alicui. Nexum inire, se et corpore, et bonis devincire creditori, _tomber sous la dépendance de son créancier_, _encourir la détention pour dettes, tomber en servitude_. Nexu solutus, post dissolutum æs alienum, _rendu à la liberté après payement des dettes_. NI, _Si ne ... pas_. SYN. Nisi. USUS: Mirum, ni domi est. NĪDOR, ōris, m. _Odeur_, _exhalaison d’une chose rôtie_. SYN. Odor rerum præsertim assarum. USUS: In illo nidore ganearum tuarum. NĬDUS, i, m. _Nid_. USUS: Aves cubilia nidosque fingunt, construunt, eosque quam possunt, mollissime substernunt. Nidos ponere, texere. NĬGER, gra, grum, _Noir_. SYN. Ater, atratus, fuscus. )( Albus. Quæ alba sunt, nigra dicere. NĬGROR, ōris, m. _Le noir_, _la couleur noire_. (Nigredo, VULG.) USUS: Noctis excæcat nigror. NĬHIL, _Rien_. Nihilum, nequidquam, non quidquam, nihil quidquam, nulla pars, ne pilus quidem. PHRAS. 1. Nihil penitus reliquit, _il ne laissa absolument rien_. Ne vestigium quidem rei est reliquum; tegulam in urbe nullam reliquit; ne minimam quidem rem fecit reliquam; nec argenti scrupulum, nec umbram quidem; non modo granum nullum, sed ne paleam quidem, non glebam ulli reliquit; ne imago quidem veteris opulentiæ nobis relicta est; nihilo minus habemus ex tantis opibus. 2. Nihil de virtute habet, _il n’a aucune vertu_. Virtutem ne de facie quidem noscit; ne pilum quidem viri boni habet; ne umbram quidem honesti unquam vidit; pristinæ virtutis ne vestigium quidem ullum superest. USUS: Nihil potest fieri nec commodius, nec melius. Nihil tibi obligor. Illa nocte nihil aliud, præterquam vigilatum est, _cette nuit-là, on ne fit que veiller_. Nihil ad Persium Lælius, _Lælius n’a rien à voir avec Persius_. Hostes nihil aliud, quam abeunt. Hominem nihil amplius, quam urbe submovit. Tene ego defraudem, cui ipsi nihil est in manu, _n’avoir rien_. NĬHILDUM, _Rien encore_. SYN. Nihil adhuc, non adhuc, nondum quidquam. NĬHĬLŌMĬNUS, _Pour le moins, pas moins_. SYN. Nihilo secius. NĬHĬLUM, i, n. _Rien_. RAD. ex ne et hilum. PHRAS. Omnia in nihilum interibunt, _tout sera anéanti_. Omnia in nihilum occident; recident; ad nihilum venient; in nihilum redigentur. USUS: Ex nihilo orta sunt omnia; nihilo majori in discrimine es ac ego. Nihilo magis, quam tu, certus sum. Pro nihilo ducere hominem. Nihili facere, pendere. Homo nihili. NĪL, _Rien_. SYN. Nihil. NIMBŌSUS, a, um, _Plein d’orages_, _orageux_; _pluvieux_. USUS: Ventus, sidus nimbosum. NIMBUS, i, m. _Averse_, _pluie_; _nuage_. SYN. Imber, pluvia. USUS: Nimbi, nives, grandines. Cf. Imber. NĪMĪRUM, _Assurément_, _certainement_. SYN. Nempe, scilicet, videlicet. USUS: Hoc nimirum est illud, etc. NĬMĬŎPĔRE, _Trop_. SYN. Maximopere. USUS: Nimiopere ædificia me delectant. NĬMĬO, _Trop_, _extrêmement_, _beaucoup_. USUS: Nimio plus te diligo. NĬMIS _vel_ NĬMĬUM, _Trop_. SYN. Immoderate, extra modum, præter modum, ultra quam satis est, ultra justum, plus æquo, nimiopere, nimio plus. )( Parum. PHRAS. 1. Nimis in dicendo longus es, _vous êtes trop long dans vos discours_. Nimius es in dicendo; præter modum profusus es in dicendo; nimis progrederis in dicendo; satietate enecas audientes; est quædam in te dicendi exuberantia; immoderatione verborum efferris; immoderata, immensa, infinita est tua oratio; modum excedis, egrederis in dicendo; profusum dicendi genus sequeris; abuteris patientia auditorum; stili luxuriem depascas, nimia reseces, oportet. 2. Potentia nimis magna, _puissance trop grande_. Magnitudine jam laborat sua; vires præpotentis populi sese ipsæ conficiunt. USUS: Magis offendit nimium, quam parum. Sed hæc nimis requiro. Ne quid nimis (PROV.). Nimis insidiarum. Nimis valde. NĬMĬUS, a, um, _Excessif_, _démesuré_; _trop grand_, _trop nombreux_. SYN. Immoderatus, immodicus, intemperans, plus æquo, nimio plus, nimis magnus, etc. )( Modicus. USUS: Nullam ego in re tanta diligentiam nimiam puto. Nimius animi, imperii. Nimio plus mobilia ingenia. Nimius in decernendis præmiis, et tanquam prodigus. Cf. Nimis. NINGIT, ebat, ninxit, imp. _Il neige_. USUS: Toto ningit æthere. Cf. Nix. NĬSI, _Si... ne pas_; _si toutefois... ne pas_; _à moins que ne_.... SYN. Ni, si non, nisi si, quod nisi; præter, præterquam. USUS: Veniam, nisi impeditus fuero. Nisi si se forte jactat. Quem civem senatus, nisi me commendavit? Cur id respuis, nisi quod turpe est? Si nihil aliud fecerunt, nisi rem retulerunt, nonne satis fuit, illis gratias agi? NĪSŬS, ūs, m. _Effort_. SYN. Conatus, gressus. USUS: Pedetentim ire, et sedato nisu. Cf. Conor, Labor. NĪTĒDŬLA, æ, f. _Mulot_, _petite souris des champs_. Muris genus agreste. NĬTĔO, es, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Splendeo, nitesco, floreo. )( Squaleo, obsolesco. ADV. Valde. USUS: Nitet oratio. Unguentis nitet. Cf. Splendeo. NĬTESCO, is, ere, n. _Devenir brillant_. SYN. Niteo. USUS: Cœlum nitescit. NĬTĬDĒ, _D’une manière brillante, magnifique_. SYN. Splendide, eleganter. NĬTĬDUS, a, um, _Luisant_, _brillant_, _poli_, _resplendissant_. SYN. Nitens, cultus. )( Incultus, horridus, agrestis. USUS: Verba, oratio nitida. Pexo capillo nitidus, _bien peigné_. Nitidi colles, campi. Cf. Cultus. 1. NĬTOR, ōris, m. _Éclat_, _splendeur_. SYN. Cultus, munditia. )( Squalor. EPITH. Naturalis, non fucatus, nimius, parilis. USUS: Inest in eo naturalis nitor, non fucatus. Ejus nitor urbis Italiam illustrat. Intuens ejus purpuram, et nitorem corporis. 2. NĪTOR, ĕris, nixus et nīsus sum, niti, d. _S’appuyer à ou sur qqche_; _reposer sur qqche_; _tendre vers_. SYN. Enitor, connitor, adnitor. PHRAS. Salus nostra in illo nititur, _notre salut repose en lui_. Salus publica unius hominis incolumitate continetur; ex unius vita, vita pendet omnium; unius consilio ac præsidio Respublica nititur. Ex unius viri consilio, auctoritate, gratia suspensæ sunt omnium nostrum rationes. Cf. Innitor. USUS: 1. Ad immortalitatem nominis niti. Consilio, studio, labore omni nitebar. 2. Innitor, sustentor, _s’appuyer, reposer sur_. Egone hujus pecudis consilio aut præsidio niterer? Divinatio conjectura nititur, _la divination repose sur la conjecture_. Sustentabimus nos ac omni spe nitemur. Cf. Conor, Laboro. NĬVĀLIS, e, gen. com. _De neige_, _neigeux_. SYN. Nive plenus. USUS: Tumuli nivales, dies nivalis. NĬVĔUS, a, um, _De neige_, _blanc comme neige_. USUS: Candor niveus. NĬVŌSUS, a, um, _Plein de neige_. USUS: Nivosa grando. NIX, nĭvis, f. _Neige_. PHRAS. Omnia erant plena nivibus, _tout était plein de neige_. Densam procella nivem effuderat; nives omnia oppleverant; iter perpetuis obsitum erat nivibus, quas frigoris vis gelu adstrinxerat; prata erant alta nive obruta; cumulata nive tecta laborabant. USUS: Risi nivem atram. Nix vento cumulata ingredientes fatigabat. NIXŬS, ūs, m. _Action de s’appuyer, effort, peine_. SYN. Nisus. USUS: 1. Magno nixu aggredi aliquem. 2. Partus, _accouchement_. Fetum acerbo nixu edere. NO, as, avi, atum, are, n. _Nager_. SYN. Nato. USUS: Natura bestias nantes aquarum incolas esse voluit. Cf. Nato. NŌBĬLIS, e, gen. com. _Célèbre_, _renommé_; _de noble origine_. SYN. Clarus, insignis, genere nobili natus; honesto, summo loco natus; bono loco natus; clarissimo patre satus _vel_ natus, non ignobili, equestri loco, nobilissima familia, inclitis avis _seu_ majoribus natus; stirpe antiquissima, in summa familia ortus; natus in antiquissima amplissimaque familia; bonis parentibus, ampla et honesta familia editus; generosa stirpe profectus; honestissimi et nobilissimi generis; generosus, non ignobilis, non obscurus, in veteri dignitate fortunaque natus; genere insignis, vir honestissimæ imaginis, veteris prosapiæ, multarum imaginum, de summo loco; prognatus genere summo, et summis divitiis, clarus genere; inclitus nobilitate; nobilitate florens, præcellens; regali sanguine creatus; regio semine ortus; vir honoratissimæ imaginis. )( Obscurus, ignobilis. PHRAS. 1. Nobilis est, _il est noble_. Domestico summo genere est; inter populares nobilitas illi et opes eminent; nobilitatem generis summam habet; antiquo genere in spem magnæ fortunæ genitus est; antiquitate generis et gloria majorum floret; multas insignesque familias paterna nobilitate complexus est; multa claritudine generis, illustri sanguine est; majorum commendatione insignis est. 2. Materna stirpe non est nobilis, _sa mère n’est pas de race noble_. Materno genere impar est; paterno summo genere, materno humili atque obscuro. 3. (Nobilis novus, VULG.), _noble de fraîche date_. Homo novus; una imagine nobilis; per se cognitus nulla majorum commendatione; nullis imaginibus decorus; qui sibi omnia fortunæ incrementa _vel_ ornamenta debet; qui nobilitatis insignia primus in familiam invexit; splendorem generi suo accersit; natales suos novo dignitatis splendore illustravit. 4. Nobilibus adscriptus est, _il fait partie de la noblesse_. In nobilium ordinem adscriptus, adscitus, adlectus, cooptatus est; inter nobiles lectus est; nobilitatis jure, ac prærogativa donatus, ornatus est; collata est illi dignitas equestris. USUS: Vir inter suos illustris, ac nobilis. Nequaquam tam genere insignes, quam vitiis nobiles. Ex pietate nobilis et clarus. Cf. Familia, Genus, Generosus. NŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Célébrité_; _noble naissance_, _noblesse_. SYN. Claritas, antiquitas, dignitas generis; vetustas familiæ, splendor, claritudo generis. )( Ignobilitas. EPITH. Excellens, clarissima, gloriosa, inimica, integra, innocens, major, notior, par, præclara, præstans, summa, tanta, vera, insignis, princeps, illustris, antiqua, nulli secunda, ingenua, obscurior. USUS: Nobilitate florere, præcellere. Ad memoriam laudum domesticarum et illustrandam nobilitatem tuam. Cf. Genus, Nobilis. NŌBĬLĬTO, as, avi, atum, are, a. _Faire connaître_, _rendre célèbre_. SYN. Illustro, orno, celebro. USUS: Poetæ et opifices post mortem nobilitari volunt. Nobilitatus multitudine rerum gestarum. Spectata et nobilitata viri virtus. Cf. Illustro, Nobilis. NŎCENS, entis, omn. gen. _Nuisible_. SYN. Noxius. )( Innocens. USUS: Reus nocens. Libido hominum pestiferorum et nocentissimorum. Cf. Reus. NŎCĔO, es, cŭi, ere, n. _Nuire_. SYN. Officio, obsto, fraudi sum, detrimentum affero, incommodo afficio, calamitatem importo, mali aliquid inveho. ADV. Inepte, leviter, mediocriter, quam minimum. USUS: Non licet, sui commodi causa nocere alteri. Nihil nocuerit, si cum Balbo fueris locutus. Cf. Damnum, Detrimentum, Incommodum, Incommodo. NOCTŬA, æ, f. _Hibou_, _chouette_. SYN. Noctuam Athenas mittere, _porter de l’eau à la rivière_ (PROV.). NOCTU, _Pendant la nuit_. SYN. Nocturno tempore, in tenebris, nocte. USUS: Noctu, an interdiu. Cf. Nox. NOCTŬĂBUNDUS, a, um, _Qui a lieu_, _qui se fait la nuit_. SYN. De multa nocte ambulans. NOCTURNUS, a, um, _De nuit_, _nocturne_. )( Diurnus. USUS: Nocturni diurnique labores. Fur nocturnus. NŌDŌSUS, a, um, _Plein de nœuds_, _noueux_. SYN. Quod multos habet nodos. NŌDUS, i, _Nœud_, _lien_. SYN. Colligatio, vinculum. EPITH. Æternus, difficilis, magnus, cœlestis. USUS: 1. Amabilissimus nodus amicitiæ. Adstrictum pluribus nodis in semetipsos implicatis, et celantibus nexus. Solvere, explicare nodum, cujus nexus, unde inciperet quove se conderet, nec ratione, nec visu percipi poterat. 2. Difficilis ad explicandum locus, res, quæstio, _difficulté_, _embarras_, _obstacle_. Incideramus in nodum difficilem. Dum hic nodus expediatur. Inopia rei frumentariæ magnus in Republica nodus. NŌLO, non vis, nōlŭi, nolle, v. anom. _Ne pas vouloir_. SYN. Non volo, non libet, negligo. ADV. Minime, omnino, plane, prorsus, valde. PHRAS. 1. Nolo in hoc negotio ultra progredi, _je ne veux pas m’occuper davantage de cette affaire_. Totum simul consilium abjeci; non committam, ut magis eo negotio implicer; studeo effugere, quod male cœptum est negotium; parcam longiori labori; animum posthac talibus curis vacuum et integrum servabo; ejusmodi negotiis ultra me non dabo; aversatur plane animus, abnuit, detrectat illam procurationem. Nego me progressurum, atque in hoc perstabo, neque restitantem quisquam ac tergiversantem ad aliud consilium traduxerit. Tædet me illorum laborum, ac pœnitet. 2. Pactiones tam inhonestas nolo, _je ne veux pas de compromis si honteux_. Non recipit pactiones tam absonas honestas mea, aspernatur, repellit; ab his pactionibus infamia me rejicit; sibi habeant, quibus istæ probantur, pactiones, ego animum non inducam, ut ad eas conditiones descendam. Absum a tam turpi pactione longissime, neque me unquam ad paciscendum dabo. USUS: Noli putare, cave existimes, _n’allez pas croire, ne pensez pas_. Cf. Invitus. NŌMEN, ĭnis, n. _Nom_, _dénomination_, _appellation_. SYN. Vocabulum, appellatio; causa, titulus, debitum; fama, existimatio. EPITH. Æternum, alienum, ambiguum, amantius, amplissimum, aureum, carum, certum, clarum, bonum, commune, consulare, contrarium, divinum, divulgatum, dulce, durius, falsum, fatale, finitimum, frumentarium, geminum, gratissimum, gravans, grave, honestum, hostile, illustre, inane, inauditum, incolume, infimum, inimicum, invidiosum, invisum, leve, magnum, miserum, molle, molestum, nobile, notum, novum, obscurum, paternum, patrium, perditum, plenum, populare, pulchrum, recens, regale, regium, sanctum, splendidum, triste, tutum, vitiosum usitatum, vulgare. Aptiora, læta. PHRAS. 1. Nomen a victa Africa habet Africanus, _Scipion reçut le nom d’Africain pour avoir dompté l’Afrique_. Africanus a sua victoria nomen traxit, invenit, reperit, adeptus est; cognomen ex victoria invenit, cepit; appellationem a victa Africa traxit; Africano nomen a victoria inditum est; a victa Africa sumpsit, consecutus est; cognomen Africani cum victoriæ insignibus ex Africæ spoliis induit; cognomen Africani ex Africa devicta adscitum est; Africani nomen a victa Africa obtinuit, meruit; Africa devicta Scipioni nomen dedit, cognomen fecit, titulum Africani adscripsit, adjecit. 2. Hoc nomen habet, _cela s’appelle_. Hoc nomine est; hoc illi nomen est; hoc illi nomen inditum; hoc illi cognomentum est, hoc nomine salutatur; nuncupatur, appellatur. Cf. Nomino. 3. Saluta illum meo nomine, _saluez-le en mon nom_. Verbis meis die salutem homini; ex me saluta hominem; salvere illum verbis meis jube. 4. Nomen sine re habent, _ils ont le nom sans la chose_. Honorum vocabula habent, non dignitatis insignia; in amplissimis honorum nominibus, non modo dignitas nulla est, sed et summa deformitas. Honoris inane nomen gerunt. Non tam solido, quam specioso nomine Consules appellantur. USUS: 1. Nomina nova rebus novis ponenda, imponenda, danda. Res novæ nomine etiam novo appellandæ, signandæ, notandæ. Hoc, puto, nomine est. Meo illum nomine roges velim. 2. Causa, titulus, _titre_, _cause_, _occasion_. Græci multis nominibus reprehendendi. Nomine reipublicæ, nullum laborem defugere. Voluptatis nomine omnia facere. Eo nomine nihil de fortuna queri possum. Justæ severitatis nomen barbaris tuis moribus prætendis. 3. Debitum, _titre de créance_, _obligation_. Nomina facere. Nomina exigere. Nomen solvere, expedire, explicare, expingere, de tabula tollere, _acquitter une dette_, _dégager sa parole_. Decem millia in nominibus habeo, in numerato nihil, _j’ai dix mille francs en obligations, et pas un sou en numéraire_. 4. Fama, existimatio, auctoritas, _nom_, _renom_, _célébrité_, _réputation_. Clarum nomen captare, consequi adipisci, obtinere, habere. Viget, floret invictum ejus nomen. Ejus nomen nulla vetustas delebit, exstinguet, obscurabit. 5. Ad rem bellicam, _nom (donner son nom, s’enrôler pour le service militaire)_. In militiam nomen dare. Nomina profiteri. Ad nomen respondere. Nomen alicujus accipere, _inscrire le nom de qqn (l’enrôler)_. Cf. Debitum, Æs, Fama, Detraho, Gloria. NŌMENCLĀTĬO, ōnis, f. _Désignation de qqn par son nom_. SYN. Appellatio, nominatio. NŌMENCLĀTOR, ōris, m. _Nomenclateur, esclave qui indiquait à son maître le nom des clients et des personnes qu’ils rencontraient_. SYN. Servus monitor, qui civium nomina tenebat _seu_ noverat. NŌMĬNĀTIM, _Nommément_, _formellement_. )( Generatim. USUS: Nominatim honore aliquo excludi. Nominatim appellare. NŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Appellation_, _dénomination_. USUS: Facere nominationem alicujus, _faire l’appel de qqn_. NŌMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Nommer_, _appeler_. SYN. Appello, nuncupo, voco, nomen pono, impono; nomine appello, compello; verbo noto, certo nomine noto. ADV. Acerrime, bene, brevi, imperite, iterum, melius, præclare, vere. PHRAS. 1. Filium suum Ascanium nominari voluit, _il voulut que son fils s’appelât Ascagne_. Parens Ascanio filio nomen dixit, edidit; Ascanio nomen dedit, indidit; Ascanii nomine filium prædicari et nominari voluit; Ascanium nuncupari voluit; Ascanio ut nomen esset filio _vel_ Ascanius ut illi nomen esset; Ascanium salutari voluit; Ascanium filio nomen dixit, edidit. 2. Virgilius opus de agrorum cultu Georgica nominavit, _Virgile appela Géorgiques son poème sur la culture des champs_. Georgica inscripsit, nuncupari voluit; Georgicorum titulum ferre, habere voluit; Georgicorum appellationem dedit, indidit libris suis; Georgicorum nomine insignivit; Georgicorum nomine prodire, circumferri, legi voluit. USUS: Rem suo certo, ac proprio nomine nominare. Brutus, quem ego honoris causa nomino. Cf. Nomen. NON, _Non_, _ne pas_. SYN. Haud, neutiquam, haudquaquam, minus. )( Etiam. PHRAS. Non est opus tibi monitore, _vous n’avez pas besoin d’instructeur, de conseiller_. Nihil admonendus es; nihil est, quod te admoneam; nefas est, te monere; facies, etiamsi nullus moneam; quis est tam demens, quin sentiat, monitore tibi haud opus esse. USUS: Non enim, si mundus non erat, DEUS non erat. Non ita valde cupio. NŌNÆ, ārum, f. pl. _Les nones, le cinquième jour de tous les mois de l’année, excepté mars, mai, juillet et octobre, où les nones tombaient le septième jour_. NŎNĀGĒSĬMUS, a, um, _Le quatre-vingt-dixième_. NŌNĀGĬES, _Quatre-vingt-dix fois_. NŌNĀGINTA, _Quatre-vingt-dix_. NONDUM, _Pas encore_. SYN. Necdum, neque dum, neque etiam dum, nihildum, etiam nunc non, non adhuc. USUS: Nondum scit rem pater. NONGENTI, æ, a, _Neuf cents_. NONNE, _N’est-ce pas?_ _est-ce ne.... pas?_ SYN. An non? USUS: Nonne ita est? nonne oportuit præscisse me? NONNĬHIL, _Non rien_, _c. à d._, _quelque chose_. SYN. Aliquantum. USUS: Nonnihil commoveor, _un peu_. NONNULLUS, a, um, _Non aucun_, _c. à d._, _quelque_. USUS: Nonnullus honor. Nonnulli dicunt. NONNUNQUAM, _Non, ne ... jamais_, _c. à d._, _quelquefois_. SYN. Aliquando, interdum; est cum, etc. NŌNUS, a, um, _Neuvième_. NORMA, æ, f. _Equerre_; _règle_, _modèle_, _type_, _exemple_. SYN. Lex, regula, præscriptum. EPITH. Acerrima, certa, naturalis. USUS: Non hæc sunt Philosophorum acerrima regula, ac norma dirigenda. Natura est norma legis. Non est Epicurus ad istam normam sapiens. Plura homines judicant odio aut amore, quam veritate aut præscripto, aut rationis norma aliqua. Cf. Regula. NOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. _Chercher à connaître_, _étudier_; _connaître_, _savoir_. SYN. Cognosco; cognitum, notum, perspectum habeo; notitiam rei habeo, perspicio, comprehendo. ADV. Bene, funditus, omnino, paululum, modo, plane, penitus, probe, pulchre, recte, satis. PHRAS. Nosco perbene adolescentem illum, _je connais très bien ce jeune homme_. Ita mihi notus est, ut sensum ejus et naturam plane perspexerim; pertractatas penitus perceptasque res illius habeo; percalleo res ejus omnes ac rationes; pulchre novi hominem; nihil ignoro rerum ejus; sensus ejus omnes cognitos habeo, et perspectos; ingenium hominis et mores probe, optime teneo; animi ejus ignarus non sum. Cf. Notus, Intelligo. USUS: Jubet nos Pythius Apollo noscere nos ipsos. Non leges civitatis, non jura novit. Si Cæsarem bene novi, is est, qui, etc. NOSTER, ra, rum, _Notre_, _le nôtre_. USUS: Noster est. Noster socer, video, venit. NOSTRAS, ātis, omn. gen. _De notre pays_, _indigène_, _compatriote_. SYN. Noster, nostræ gentis, consuetudinis, artis, sectæ. USUS: Capior facetiis maxime nostratibus. Nostratia verba. NŌTA, æ, f. _Signe_, _marque_, _indice_, _symptôme_; _reproche_, _infamie_, _flétrissure_. SYN. Signum, insigne, vestigium; infamia, dedecus, ignominia. EPITH. Certa, falsa, insignis, justa, melior, quasi naturalis, propria, sempiterna, turpis; certæ, inscriptæ, infinitæ, optimæ, tenues, obscuræ, verisimiles, verissimæ. PHRAS. 1. Notam incurrit, _il a encouru un reproche_. In dedecus incurrit; nota inustus est; in reprehensiones hominum incurrit: reprehensionem non effugit. Cf. Reprehensio. USUS: 1. Nomina sunt tanquam rerum notæ. Ego illum de meliori nota commendavi. Optimæ notæ homo. 2. Infamia, ignominia, dedecus, _opprobre_, _honte_, _infamie_. Quæ nota domesticæ turpitudinis non est inusta vitæ tuæ? quod dedecus hæret infamiæ? Notam inurere alicui. Censoriæ severitatis nota inustus. 3. (Signum, cifra, VULG.), _signe_, _marque_. Notam apponere ad malum versum. Epistolis notam apponam, quæ mihi tecum convenit, _j’apposerai à mes lettres le signe convenu entre nous_. Cf. Signum. NŎTĀBĬLIS, e, gen. com. _Notable_, _remarquable_, _insigne_. SYN. Insignis, conspicuus, conspiciendus. USUS: Si exitu notabili concluduntur. NŌTĀTĬO, ōnis, f. _Observation_. SYN. Etymologia, interpretatio nominis, observatio. USUS: 1. Notatio naturæ peperit artem. Diligens notatio imaginum. 2. Castigatio, _correction_. Notatio censoria. NŌTĬO, ōnis, f. _Idée_, _notion_, _connaissance_. SYN. Cognitio, intelligentia, notitia, significatio. EPITH. Certa, complicata, naturalis atque insita. Communes, informatæ, consignatæ. USUS: Notiones rerum animis imprimuntur, e quibus non principia solum, sed latiores quædam ad rationem inveniendam viæ aperiuntur. Notionem rei capere, ac intelligentiam. Insitæ et quasi consignatæ in animis notiones. Informata, impressa est in animo DEI notio. Rerum omnium quasi adumbratas intelligentias _seu_ notiones mente concipimus. Huic verbo. Beatus subjecta est notio gravissima, _à ce mot de Bienheureux est attaché un sens très grave_. NŌTĬTĬA, æ, f. _Connaissance_, _science_, _notion_, _idée_. SYN. Notio, cognitio, prudentia, EPITH. Dura, nova. USUS: Nullum animal præter hominem DEI notitiam habet. Natura ingenuit nobis notitias rerum plurimarum. Notitia rerum definiendo aperienda est. NŎTO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_, _faire une marque_; _noter_, _observer_, _signaler_. SYN. Observo, animadverto, signo. ADV. Aspere, insigniter, maxime, scienter, turpiter, sero, separatim. PHRAS. Notanda sunt quæ in auctoribus leguntur, _il faut noter ce qu’on lit dans les auteurs_. In adversaria referenda sunt; notatis auctorum locis memoriæ consulendum est; exscribenda quædam ex auctoribus sunt, et in adversaria transferenda; excerpenda quædam et in chartis consignanda. USUS: 1. Hæc vulgus ipse notat, _le vulgaire même remarque cela_. Notare locum, tempus. Multa diutius usus notavit. 2. Signo, indico, _désigner_, _signaler_. Notare res novis nominibus, _désigner les choses par des noms nouveaux_. Id præcipue notavi et descriptum tibi misi, _j’ai noté surtout cela, je l’ai transcrit et je te l’ai envoyé_. 3. Ignominia afficere, reprehendere, _marquer d’une mauvaise_, _note_, _blâmer_, _censurer_. Aliquem dedecore, macula, ignominia notare. Eum censores furti nomine notarunt, _les censeurs le flétrirent pour vol_. NŌTUS, a, um, _Connu_. SYN. Cognitus, pervulgatus, exploratus, manifestus, testatus, quod omnibus patet, quod tenetur, omnium sermone celebratur. )( Ignotus. ADV. Maturius, penitus, sane. PHRAS. 1. Nihil nisi notum afferam, _je n’avancerai rien que de bien connu_. Quæ minime sunt obscura, quæ pervulgata ac toti populo testata, quæ planæ perspecta, cognita, explorata habemus, afferam. Ea, quæ jam decantata, quæ in medio posita, de quibus inter omnes constat, commemorabo. Res, quæ in omnium sermone versantur, hoc loco afferam. 2. Res est nota, _la chose est connue_. Res est tam illustris et ante oculos posita, ut ne recensenda quidem videatur. Res in confesso est; pro explorato habetur; res est omnium sermone celebrata, et quasi majoribus theatris proposita; res est constante fama notissima; res est confessa et manifesta; decantata fabula est, et tota urbe celeberrima. In re versamur celebratissima sermone omnium. USUS: Clara res est et tota Sicilia notissima. Notus est tractatusque locus. Res nota est et apud omnes pervulgata. Cf. Nosco. NŎVĀCŬLA, æ, f. _Rasoir_. SYN. Culter tonsorius. USUS: Versari in acie novaculæ, in præsentissimo discrimine, _être sous le tranchant du rasoir_, _c. à d._, _dans un péril imminent_. NŎVĒ, _D’une manière nouvelle, inusitée_. USUS: Ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, _pour éviter toute équivoque, tout néologisme_. NŎVELLUS, a, um, _Nouveau_, _jeune_. )( Vetulus. USUS: Arbores novellæ. NŎVEM, _Neuf_. NŎVENDĬĀLIS, e, gen. com. _De neuf jours_, _qui dure neuf jours_. USUS: Sacrum novendiale. Feriæ novendiales. NŎVERCA, æ, f. _Belle-mère_, _marâtre_. USUS: Noverca filii. NŎVISSĬMĒ, _Récemment_, _naguère_. SYN. Nuperrime, postremo. USUS: Primum, deinde, novissime. Cf. Nuper. NŎVISSĬMUS, a, um, _Le dernier_. SYN. Postremus. )( Primus. USUS: Novissimus ego in castra veni. NŎVĬTAS, ātis, f. _Nouveauté_, _chose nouvelle_. SYN. Novæ rei ratio, conditio. )( Vetustas. PHRAS. Novitatem amas, _vous aimez la nouveauté_. Novitatis amans, studiosus es; rerum novarum cupidus es; novitati studes; novis rebus studes; delectat te status hic novus. USUS: Magnam cupiditatem hominibus injicit novitas. Novitate ad causas inquirendas excitamur. Commovit me ea novitas. NŎVĪTĬUS, a, um, _Nouveau_, _récent_. SYN. Novus. PHRAS. (Novitius Sacri Ordinis, _novice d’un ordre religieux_, VULG.). Tiro religiosus; in tirocinium nuper cooptatus; qui nuper nomen dedit in religiosam militiam, in sacram familiam; nuper inter S. Ordinis tirones adscriptus, adlectus. Cf. Tiro, Tirocinium. USUS: Syrus, nescio quis, de genere novitiorum factus consul. NŎVO, as, avi, atum, are, a. _Rendre nouveau_; _renouveler_, _refaire_. SYN. Innovo. USUS: Verba novamus ipsi, _nous créons nous-mêmes des mots nouveaux_. Multa novare volebant. Cf. Reparo. NŎVUS, a, um, _Nouveau_, _récent_. SYN. Recens, inauditus, inusitatus, per se cognitus, a se ortus, monstri similis, peregrinus, inopinatus, præter consuetudinem; nuperus. )( Vetus. ADV. Plane, omnino. PHRAS. 1. (Bona nova affero, VULG.), _j’apporte de bonnes nouvelles_. Læta apporto omnia; exoptatum nuntium affero; læta narro ac prospera. 2. (Tristia nova affers, VULG.), _vous apportez de mauvaises nouvelles_. Tristes affers nuntios; malum apportas, narrando enecas. 3. (Sunt nova incerta, VULG.), _ces nouvelles sont incertaines_. Rumores sunt incerti; rumor sine auctore; rumores temere sine ullis auctoribus orti; nuntii non optimis auctoribus; rumores temere, incertis auctoribus, vulgati. 4. (Nova affers incredibilia, VULG.), _vous rapportez des choses incroyables_. Monstra narras; ficti sermones, conficti rumusculi sunt, quos tu nuntias; res narras fidem non habituras; monstri simile est, quod narras. Cf. Nuntius. USUS: Novum id et admirabile. Hoc mihi plane novum accidit, ac præter opinionem. Numquid processit ad forum hodie novi? Rebus novis studere, _être partisan des idées nouvelles_, _travailler à des changements politiques_. (Nova, VULG.), _nouvelles_, _nouveautés_. Commentarii rerum novarum, commentarii rerum urbanarum _vel_ publicarum. Ephemerides rerum novarum. NOX, noctis, f. _Nuit_. SYN. Tenebræ. EPITH. Acerbissima, cæca, prope extrema, hiberna, obscura, atra, serena, fausta, funesta, luctuosa, intempesta, præceps, longa, proxima, media, multa, sempiterna, socia, stellans. Noctes contractiores, _nuits plus courtes_. PHRAS. 1. De nocte ad me venit, _il vint chez moi de nuit_. Multa nocte, intempesta nocte, concubia nocte, media nocte, medio noctis silentio, provecta jam nocte, adulta jam nocte ad me venit; cum jam multum noctis processisset; noctis silentio, quod tempus mortales altissimo somno premit, ad me accessit; intempestæ noctis silentio, profunda jam nocte ad me venit. 2. Nocte ingruente, _au soir, au commencement de la nuit_. Nocte appetente; nocte prima; sub primam facem; intendentibus se primis tenebris; primoribus noctis tenebris; cum jam terras nox opacasset; primæ noctis silentio. 3. Studere in seram noctem, _étudier fort avant dans la nuit_. Producere ad multam noctem litterarum studia; in serum noctis lucubrare aliquid operis; lucubrationes in multam noctem extrahere; bonam partem noctis ad elucubrandos commentarios assumere; bonam noctis partem in litterarum studiis ponere, collocare. 4. Nox me obruit proficiscentem, _la nuit me surprit pendant mon voyage_. Proficiscentem nox oppressit; itineris pars magna in noctem conjecta est. 5. Tota nocte profectus est, _il voyagea toute la nuit_. Nullam partem noctis iter intermisit; ea nocte continenter profectus est; iter totam eam noctem tenuit. USUS: 1. Ipsa terræ umbra soli officiens noctem efficit. Sermo in serum noctis extractus. Noctes atque dies. Nocte ad me venit. 2. TRANSL. Noctem rebus etiam claris offundere, _répandre sur des choses claires une certaine obscurité_. NOXA, æ, f. _Tort_, _préjudice_, _dommage_; _faute_, _délit_. SYN. Culpa, noxia. EPITH. Minima. USUS: In noxa esse; extra noxam esse. Eximere noxæ aliquem. Noxæ dedere aliquem, _livrer le coupable à la justice_. Sine noxa esse. Cf. Culpa, Crimen. NOXĬA, æ, f. _Tort_, _dommage_, _méfait_, _crime_. SYN. Noxa, culpa, crimen. USUS: Castigare aliquem ob meritam noxiam. Noxiæ pœna par esto. NOXĬUS, a, um, _Nuisible_, _funeste_; _coupable_. SYN. Malus, perniciosus. USUS: Noxius civis coerceatur. NŪBĒCŬLA, æ, f. _Petit nuage_, _air sombre_, _front sévère_. USUS: Frontis tuæ nubeculam pertimesco. NŪBES, is, f. _Nue_, _nuage_. SYN. Concretus in ære vapor. EPITH. Opacæ, atræ, acres, cæcæ, densæ, cœlestes, cæruleæ. PHRAS. Cœlum nubibus obducitur, _le ciel est couvert de nuages_. Intendunt se spissæ in cœlo nubes; concreti in ære vapores se in nubes induunt; cœlum nubibus obscuratur; obductæ cœlo nubes solem condunt, lucem eripiunt; aer in nubes cogitur. USUS: Aer concretus in nubem humoremque colligens terram auget imbribus. Conflictu nubium ardor exprimitur. Cum illi anhelitus se in nubem induerent. In illis reipubl. tenebris, nubibus ac procellis. Objicere nubem fraudibus, _étendre un nuage, un voile sur des méfaits_. NŪBĬLĬS, e, gen. com. _Nubile_, _en âge d’être marié_. SYN. Apta viro, matura viro. USUS: Grandis et nubilis filia. NŪBO, is, psi _vel_ nupta sum, nuptum, ere, n. _Se voiler (pour le fiancé), de là_: _épouser_. Feminis proprium. SYN. Locor, collocor in matrimonium. PHRAS. Filia nupsit viro nobili, _sa fille a épousé un gentilhomme_. Collocata est in matrimonium, juncta matrimonio est viro nobili; cum viro nobili conjuncta est; in nobilem familiam nupsit; in manum convenit viro nobili; in matrimonium data, locata, mandata est viro nobili; filia domesticum fœdus junxit cum viro nobili; nuptum data, collocata, locata est viro nobili. Cf. Matrimonium. USUS: Venerem Adonidi nuptam tradunt. Nubere in amplam familiam. Cf. Nuptiæ. NŪDĬUS tertius, _Il y a aujourd’hui trois jours_, _c. à d._, _avant-hier_. q. d. Nunc est dies tertius. NŪDO, as, avi, atum, are, a. _Mettre à nu_, _dépouiller_. SYN. Spolio. )( Vestio, lego. USUS: Aliquem omnibus præsidiis nudare et exuere. Flagitii principium est nudare inter cives corpora. Cf. Privo. NŪDUS, a, um, _Nu_, _dépouillé_, _privé_, _vide_. SYN. Nudatus, spoliatus, vacuus. )( Vestitus. USUS: Urbs nuda præsidio, ab omnibus rebus vacua. Decore nuda mulier. Nudus ab amicis. NŪGÆ, ārum, f. pl. _Bagatelles_, _plaisanteries_. SYN. Ineptiæ. )( Res graves, seriæ. EPITH. Meræ, tantæ. PHRAS. Omitte nugas, _cessez de plaisanter_. Nugas tandem relinque; mitte has ineptias; nugas aufer. Quid ad has ineptias abis? USUS: Nugas agit; næ illa magnas nugas dixerit. Delectari nugis. Cf. Facetiæ, Ineptiæ. NŪGĀTOR, ōris, m. _Diseur de riens_, _radoteur_; _menteur_. SYN. Nugax. Cf. Ineptus. NŪGĀTŌRĬĒ, _D’une manière frivole, légère_. SYN. Inaniter, inepte. NŪGĀTŌRĬUS, a, um, _Futile_, _léger_, _puéril_. SYN. Ineptus, levis, futilis. USUS: Nugatoria argumentatio, _argumentation futile, qui n’appartient pas à la cause_. NŪGAX, ācis, omn. gen. _Vain_, _léger_; _sot_. SYN. Nugator. NŪGOR, aris, atus sum, ari, d. _Dire des riens_, _plaisanter_. SYN. Jocor, ludo, nugas ago, nugas garrio, nugas dico, nugax sum, ad ineptias abeo, aures ineptiis obtundo. ADV. Inscite, omnino. USUS: Democritus non inscite nugatur. Cf. Ineptus. NULLUS, a, um, _Nul_, _aucun_, _personne_. SYN. Non ullus, nemo, nec quisquam unus, ne ullus quidem, nemo unus, nemo quisquam. )( Omnis, aliquis. ADV. Omnino. USUS: 1. Res, quæ nulli usui sit. Nulli fides ejus, nulli opera, nulli res familiaris defuit. Nulla re una magis orator commendatur. 2. Levis, irritus, _qui n’a aucune valeur, nul, sans importance_. Homo nulla memoria. Argumentum hoc nullum est. 3. Non, _ne... pas_. Nullus dubito. Exinde vir ille summus nullus est. NUM? _Est-ce que?_ SYN. An, ecquid, numquid, utrum. USUS: Num quod vestigium, num quæ trepidatio? NŪMEN, ĭnis, n. _Signe de tête_; _volonté divine_, _volonté puissante_, _ordre des dieux_. SYN. Divina vis, potestas, providentia. EPITH. Divinum, grave, sanctum, ingens, lætum, magnum, summum, vetustum. USUS: Omnes naturæ divino Numini parent. Vos, qui apud me vim et numen deorum tenetis. Numen honore, precibus placare. Accidit id non sine numine. Numen senatus, auctoritas et potestas. Vis cœlestis numenque divinum. Cf. Deus. NŬMĔRĀTUM, i, n. _Argent comptant_. USUS: Placet conditio, sed numerato malim, quam æstimatione, _la condition me plaît; mais j’aime mieux traiter argent comptant que par échange_. NŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_. SYN. Dinumero, annumero, numerum ineo, numerando percenseo, numero commetior. ADV. Recte, adstricte, numerosius. USUS: 1. Numerare pecuniam de suo. 2. Censeo, judico, existimo, _compter parmi_, _mettre au nombre de_, _regarder comme_. Voluptatem nullo loco numerant. Numerare aliquid in bonis, in loco mercedis, beneficii. Prope alter Cicero numeratur. Hostem te numero, non amicum. Prodigii id simile numeratur. Cf. Computo. NŬMĔRŌSĒ, _Avec mesure_, _harmonieusement_. USUS: Fundere orationem numerose, volubiliter, apte, circumscripte. Numerose cadit sententia, _la phrase finit avec nombre_. NŬMĒRŌSUS, a, um, _Nombreux_; _qui a de la proportion, du rhythme, de la cadence_. SYN. Aptus numeris, copiosus. USUS: Numerosum est in omnibus sonis ac vocibus, quod metiri possumus intervallis æqualibus. Oratio numerosa, _style nombreux, harmonieux_. Quæstus numerosior; exercitus numerosus. NŬMĔRUS, i, m. _Nombre_. SYN. Multitudo, vis summa, copia. EPITH. Perfectus, accommodatior, magniloquentior, adstrictus, solutus, æquus, aptus, certus, difficilis, exiguus, frequens, grandior, iambicus et dactilicus, impar, incolumis, ingens, innumerabilis, integer, legitimus, longior, mollis, musicus, oratorius, par, plenus, poeticus, procerior, proprius, repentinus, simillimus, verus, vitiosus, tantus, magnus, novus, invidiosus. USUS: 1. Frumenti, mellis, vini maximus numerus, _une grande quantité de_... Classis mille numero navium. Aliquem in amicorum numerum adscribere, referre; in amicorum numero ponere, existimare, putare, habere, colere, _mettre qqn au nombre de ses amis_, _le compter parmi ses amis_. Is aliquo numero erit; nullo numero est; aliquem numerum obtinere, _tenir un certain rang_, _jouir d’une certaine considération_. Opus omnibus numeris absolutum, _chose parfaite, accomplie, où rien ne manque_; omnibus partibus et numeris expletum quod omnes numeros habet, _complètement terminé_; omnibus numeris absolutus adolescens, _jeune homme accompli_. Ex numero amicorum sejungere, tollere, eximere, ejicere aliquem. 2. Musicæ ac oratoriæ modus ac mensura, _mesure_, _cadence_, _rhythme_, _nombre_, _harmonie_. Numerus in cantu, in soluta oratione. Attici maxime numero serviunt. Oratio adstricta certa quadam numerorum ratione et pedum. NUMMĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’argent_, _d’argent_. SYN. Quod ad nummos pertinet. USUS: Esse in summa difficultate nummaria, _gêne financière_, _embarras d’argent_. Rem nummariam bene constituere. NUMMĀTUS, a, um, _Muni_; _pourvu d’argent_, _riche_. USUS: Homo bene nummatus. NUMMUS, i, m. _Pièce de monnaie_, _monnaie_, _argent_. SYN. Pecunia. USUS: Adventus noster ne nummo quidem sumptui fuit. Nummos cudere, _battre monnaie_. Ad nummos pervenire. Quid in nummis habeam, ipse ignoro. Subducere ad nummum. Nummos adulterinos pro veris dare. Nummos corrogare. Cf. Pecunia. NUMQUAM (nunquam), _Jamais_. SYN. Nullo tempore, nulla ætate, non post hominum memoriam, non ex omnium sæculorum memoria; post natos homines, ex omni memoria nihil unquam. USUS: Frigidum, ut nunquam antea. Nunquam pertinacius dimicatum, sic ut contra omnia vetustatis exempla nemo victor ex arena discesserit. NUMQUID? _Si en quelque chose?_ SYN. Anne, num, ecquid. USUS: Numquid duas habetis patrias? _Avez-vous deux patries?_ NUMQUIS, quæ, quod? _Est-ce que ce?_ Numquis fundus venalis est? Cf. Numquis. NUNC, _Maintenant_. SYN. Hoc tempore, in præsentia, hodie, per hæc tempora. )( Tunc. USUS: Erat tunc excusatio, nunc nulla est. Nunc autem; nunc vero ea vis est in nomine, ut, etc. NUNCŬPO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_. SYN. Appello, nomino. ADV. Plenius. Nuncupare aliquem suo nomine. Nuncupare vota pro imperio, _prononcer des vœux solennels_, _prononcer la formule solennelle des vœux (pour l’empereur, pour l’État, etc.)_. NUNDĬNÆ, ārum, f. pl. _Jour de marché_. SYN. Mercatus. EPITH. Domesticæ, flagitiosissimæ, mutæ. USUS: In hujus ædibus totius reipublicæ nundinæ, _marché_. NUNDĬNĀTĬO, ōnis, f. _Tenue d’un marché, foire_; _commerce_, _trafic_. EPITH. Plena, referta, nova. USUS: Nundinatio juris. NUNDĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Être au marché_, _faire du commerce_, _trafiquer_. SYN. Mercor, emo, cauponor. USUS: Senatorium ordinem pretio nundinari. NUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer_, _dire_, _déclarer_. SYN. Affero, ab aliquo alicui nuntium perfero. ADV. Pertumultuose, quam primum, vere, longe, non dubie, obscure, vesperi. PHRAS. Nuntiatum est nobis, _on nous a annoncé_. Perlatum, allatum est ad nos; renuntiatum nobis est; nuntius citatis equis ad nos allatus, perlatus est; certis auctoribus accepimus; certos nuntios accepimus; nuntii ad nos venere, qui paulo certius aliquid in rebus attulere; fama ad nos, ad aures nostras pervenit; fama perlata est ad nos. USUS: Pompeio in hortos nuntiavit. Cf. Narro, Nuntius. NUNTĬUS, ĭi, m. _Messager_, _courrier_; _nouvelle_, _message_. SYN. Tabellarius, cursor, internuntius, rumor. EPITH. Acerbus, certior, domesticus, verus, falsus, gravis, jucundus, malus, optatissimus, superior, volucer. Adversi, boni, fallaces, proximi, quotidiani, tristes, varii, universi. PHRAS. Tristem nuntium accepi, _j’ai reçu une triste nouvelle_. Adversi, tristes, parum commodi, minime læti, parum secundi venerant mihi nuntii; allatus est gravis ad me nuntius; gravior ad me fama pervenerat; duriores de re rumores erant, qui fœdum nuntium incussere; graves nuntii ad nos delati, perlati sunt. Cf. Nuntio, Novus, Fama. USUS: 1. Per nuntium me certiorem fecit. Nuntios in omnem partem dimittere. Epistolam hanc multi nuntii, et fama ipsa celeritate superabunt. 2. Rumor, res allata, narrata, _message_, _nouvelle_. Nuntios accepimus lætissimos. Nuntium apporto tibi lætum sane et exoptatum. 3. Divortii et repudii ratione, _répudier sa femme, se séparer d’elle_. Nuntium uxori, nuntium virtuti, litteris remittere. NŪPER, _Récemment_, _naguère_. SYN. Paucis ante diebus, horis; paucis abhinc annis; nostra, patrum memoria; novissime. USUS: Nuper, quid dico nuper, imo vero modo. NUPTĬÆ, ārum, f. pl. _Noce_, _mariage_. SYN. Matrimonium, nuptiarum dies. EPITH. Diuturnæ, innuptæ, legitimæ, maritimæ, multæ, nefariæ, terrenæ. USUS: Nuptias apparare, adornare, conficere, facere, parare, _faire les apprêts d’une noce_. Nuptias conjungere; nuptiis jungi, _se marier_. Nuptias conciliare, nuptiarum conciliatorem esse, _faire un mariage_. Nuptias disturbare, _rompre un mariage_. Nuptias fugere, effugere, _fuir le mariage_. Nuptiæ plenæ dignitatis et concordiæ, _mariage plein de dignité_. Nuptiæ non diuturnæ fuerunt, erant enim non matrimonii dignitate, sed sceleris societate conjunctæ, _cet hymen ne fut pas de longue durée, etc._ Cf. Matrimonium, Nubo. NUPTĬĀLIS, e, gen. com. _De noce_, _de mariage_, _nuptial_. USUS: Faces nuptiales; dona nuptialia. NŬRŬS, ūs, f. _Belle-fille_, _bru_. SYN. Filii uxor. NUSQUAM, _Nulle part_. SYN. Nullo in loco. )( Usquam. USUS: 1. Sive scripta est uspiam lex illa, sive nusquam. 2. Nulla in re, _pour aucune chose_, _pour rien_. Sumptus nusquam melius potest poni. NŪTO, as, avi, atum, are, n. _Faire signe par un mouvement de tête_; _être incertain_, _flottant_, _indécis_; _chanceler_. SYN. Vacillo. USUS: Democritus nutare videtur in natura deorum, _Démocrite n’est pas fixé sur la nature des dieux_. Statua nutabat. Cf. Dubito. NŪTRĪCĬUS, ĭi, m. _Nourricier_, _qui nourrit_. USUS: Nutricius ejus pueri. NŪTRĪCOR, aris, atus sum, ari, d. _Nourrir_, _alimenter_, _élever_. SYN. Nutrio. USUS: Mundus omnia nutricatur et continet. Cf. Alo. NŪTRĪCŬLA, æ, f. _Nourrice_. USUS: Gellius, nutricula seditiosorum, _ardent protecteur de tous les séditieux_. NŪTRĪMENTUM, i, n. _Nourriture_, _aliment_. SYN. Cibus, alimentum. USUS: Educata suis nutrimentis eloquentia. Cf. Cibus. NŪTRĬO, is, īvi et ĭi, ītum, ire, a. _Allaiter_, _nourrir_, _élever_. SYN. Alo, educo. Cf. Alo. NŪTRIX, īcis, f. _Nourrice_. SYN. Alumna. USUS: Cum lacte nutricis errorem suxisse videtur, _il semble avoir sucé l’erreur avec le lait de sa nourrice_. NŪTŬS, ūs, m. _Mouvement_, _signe de tête_. SYN. Vis, nisus, gravior significatio, voluntas. EPITH. Regius. PHRAS. Ad nutum paret, _il obéit au moindre signe_. Ad illius nutum se fingit et accommodat; ad ejus nutum ac voluntatem se convertit totum; ejus nutus observat, intuetur omnes. USUS: 1. _Tendance_, _pesanteur_. Gravia suo nutu ac pondere deorsum feruntur. 2. Voluntas, _signe_, _ordre_, _désir_. Ejus nutu, ac arbitrio omnia fiunt, reguntur, gubernantur. Nutu aliquid ab aliquo consequi. NUX, nŭcis, f. _Noix_. USUS: Nucem frangere; nuces legere. O O! _O, oh! ah!_ Interj. dolentis, gaudentis, vocantis. USUS: O post hominum memoriam fortissimi consules! O rem odiosam! O gratum adventum! OB, _Pour_, _à cause de_. SYN. Propter, ante. USUS: 1. Ob eam causam, ob delictum pœnas a te repetam. 2. Ante, _devant_. Mors mihi semper ob oculos versatur. Cf. Propter. ŎBÆRĀTUS, a, um, _Endetté_, _obéré_; subst. _Débiteur insolvable_. SYN. Ære alieno obligatus, obstrictus, ære alieno demersus debitor. USUS: Ex omni colluvie exules obærati. Cf. Æs. ŎBAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Allées et venues autour_, _devant_. SYN. Inambulatio. Cf. Ambulatio. OBDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre qqche devant qqche_. USUS: Obdere pessulum ostio, _mettre la traverse devant la porte (pour la fermer)_. OBDORMĬO, is, īvi, _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _S’endormir_. SYN. Dormio, obdormisco, somno consopior, sopore opprimor. USUS: Endymion in Latmo obdormivit. Quid melius, ac in mediis vitæ laboribus obdormiscere, et ita conniventem somno consopiri sempiterno. Cf. Dormio. OBDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire devant_, _mener_, _amener vers_. SYN. Obnubo, obtego, obstruo, oppono. )( Delego. USUS: Rebus clarissimis tenebras obducere. Labor callum obduxit dolori, manibus. Consuetudo obduxit callum stomacho, _l’habitude émousse la sensibilité de l’estomac_. Obducta jam reipublicæ cicatrix. Aliquem alicui obducere, competitorem alicui opponere, _opposer un homme à un autre_. Cf. Tego. OBDUCTĬO, ōnis, f. _Action d’amener sur, d’étendre sur_. USUS: Obductio capitis absit a cive Romano, _le citoyen romain ne doit pas avoir la tête couverte en allant au supplice_. OBDŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Endurcir_, _durcir_; _persister_, _tenir bon_. SYN. Constanter, æquo animo perfero, tolero, fero. ADV. Vehementer. USUS: Obduretur hoc triduum, _qu’on prenne donc patience trois jours encore_. Cf. Perfero. OBDŪRESCO, is, dūrŭi, escere, n. _S’endurcir_, _devenir insensible_. SYN. Callum obduco. USUS: Jam ad illa obduruimus et humanitatem omnem exuimus. Usu ac consuetudine obduruit ac percalluit incredibilis nostra patientia. Desperatione animus ad dolorem, contra dolorem obduruit. Cf. Durus, Occallesco. ŎBĒDĬENTER, _Avec soumission, docilité, volontiers_. USUS: Spondent se sub imperio obedienter fideliterque futuros. Id obedienter est curatum. ŎBĒDĬENTĬA, æ, f. _Obéissance_, _soumission_. SYN. Obtemperatio. USUS: Abjiciunt obedientiam, nec rationi parent, cui sunt subjecti lege naturæ. Servitus est obedientia animi arbitrio carentis suo. ŎBĒDĬO, is, īvi _vel_ īi, ītum, ire, n. _Obéir à qqn_, _exécuter ses volontés_, _lui être soumis_, RAD. ex Ob et Audio. SYN. Pareo, audio, obtempero, obsecundo, assentio, dicto pareo, imperium non recuso, monita sequor, dicto audiens sum, mandata facio, exsequor, imperata facio; alienæ voluntati morem gero, sequor; meam voluntatem ad alienam aggrego, cum aliena voluntatem meam conjungo. PHRAS. 1. Obediendum DEO est, _il faut obéir à DIEU_. Intenti ad DEO parendum simus, oportet; DEO nos obedientissimos esse decet; DEI imperia animo non invito exsequamur; morigeros nos DEO esse decet; aggreganda est voluntas nostra ad divinam voluntatem; DEUM auctorem sequamur, oportet; DEI imperia sequamur, persequamur, necesse est. 2. Negat se obediturum senatui, _il affirme qu’il n’obéira pas au sénat_. Negat se in auctoritate, in potestate senatus futurum, senatus imperio morem gesturum; imperata facturum; imperio pariturum; minatur se ab officio discessurum; obedientiam abjecturum; jugum excussurum; negat se porro legitima imperia pati posse; negat se senatus decretis staturum; imperium senatus abnuit. USUS: Ad verbum obedire alteri. Obedire tempori. Cf. Pareo. ŎBĔO, is, īvi _vel_ īi, ĭtum, ire, n. _Aller ou venir devant, vers_. a. _S’approcher_, _atteindre_; _voyager_, _parcourir_. SYN. Peragro, lustro, perago, tracto. ADV. Audacius, diligenter, flagitiose. USUS: 1. Urbem, regionem, provinciam pedibus obire. 2. Perago, ago, tracto, _s’appliquer à qqche, s’en occuper, faire_. Munus suum obire; facinus, rem privatam et publicam, sacra obire. Diem edicti, vadimonium obire neglexit. 3. Morior, _mourir_. Diem, mortem obire. Cf. Fungor, Administro, Facio. ŎBĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Chevaucher devant ou autour_, _parcourir à cheval_. USUS: Castris _vel_ castra obequitare. ŎBEX, ĭcis, m. _Obstacle_. USUS: Moliri obices. Cf. Impedimentum. OBFIRMO, as, avi, atum, are, n. _Rendre solide_, _affermir_, _assujettir_, _consolider_. USUS: Obfirmare animum. OBFIRMĀTUS, a, um, _Ferme_, _solide_, _opiniâtre_, _entêté_. USUS: Pertinax et obfirmatus in iracundia. Cf. Pertinax. ŎBĬTER, * _En passant, d’une manière accessoire, par occasion_. SYN. Leviter, tenuiter, mediocriter. )( Perfecte. PHRAS. 1. Scientias obiter didicit, _il n’a étudié qu’en passant_. Litteras primoribus duntaxat labris gustavit; extremis, ut aiunt, digitis attigit; litteras leviter attigit; litteras quasi præteriens, quasi per nebulam, quasi per transennam præteriens strictim aspexit; litteras vix primoribus labris attigit; de litteris vix cursim aliquid arripuit. 2. Hæc tantum obiter tractavi, _je n’ai traité ce point qu’en passant, d’une manière accessoire_. Leviter hæc tantum egi; levi brachio, molli brachio hæc acta sunt; indiligenter hic eram. Leviter hæc transii, attigi; his quasi præteriens satisfeci; strictim hæc tractavi et tanquam in transcursu. Cursim hæc transmisi. ŎBĬTŬS, ūs, m. _Destruction_, _mort_; _coucher des astres_. SYN. Occasus, mors. USUS: Siderum ortus et obitus. Obitus consulum vulgatus, _la mort des consuls fut connue_. Cf. Mors. OBJĂCĔO, es, cŭi, ere, n. _Être couché_, _étendu devant ou auprès_. USUS: Cumulus sarcinarum objacet. OBJECTĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_. USUS: Exprobratio. OBJECTO, as, avi, atum, are, a. _Opposer_, _objecter_. SYN. Objicio. USUS: Objectare probrum, falsum crimen alicui. Cf. Objicio. OBJECTŬS, ūs, m. _Action de mettre devant, interposition_. USUS: Objectu lateris aliquem defendere. OBJECTUS, a, um, _Placé_, _mis_, _situé devant_. SYN. Oppositus. USUS: Objecta species voluptatis. Objectus fortunæ. Ad omnes casus subitorum periculorum objectus et oppositus. OBJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre_, _placer devant_, _opposer_; _reprocher_. SYN. Oppono, objecto, exprobro; crimini do, jacio, conjicio; culpam impingo. ADV. Falso, vere, varie. USUS: Objeci caput meum in tot et tantas dimicationes, atque in tot impetus perditorum civium. Alicui religionem objicere, _faire à qqn une obligation de conscience_. Objicere spem, metum, sollicitudinem, moram, laborem, molestiam. Aliquid alteri in criminis loco objicere. Feris corpus objicere. Objici insidiis. Objiciuntur sæpe formæ, _souvent des images se présentent à notre esprit_. (Ego omnium objectum, VULG.), _je suis le jouet, le plastron de tous_. Materia sum omnium jocorum; idoneus videor, quem omnes merito ludo faciant, in quo omnes illudant. OBJURGĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_, _réprimande_, _blâme_. SYN. Castigatio. EPITH. Longior, lenis, necessaria, plena, mediocris, utilis. USUS: Objurgatio ne multum acerbitatis habeat. Objurgatio contumelia vacare debet. In objurgationibus interdum vocis contentione majori utendum. Cf. Reprehendo. OBJURGĀTOR, ōris, m. _Qui réprimande_, _qui blâme_. SYN. Severus admonitor. EPITH. Benevolus. USUS: Non est ferendus objurgator, qui, quod in altero vitium reprehendit, in eo ipse deprehenditur. OBJURGO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _réprimander_, _faire des reproches_. SYN. Castigo, asperius appello, asperius admoneo. ADV. Vehementer, mediocriter. USUS: Cæsar meam in rogando verecundiam, de mea me verecundia objurgavit. Cf. Alloquor, Perstringo, Reprehendo. OBLANGUESCO, is, langŭi, escere, n. _S’affaiblir_. USUS: Litterulæ meæ tui desiderio oblanguerunt. Cf. Langueo. OBLECTĀMENTUM, i, n. _Amusement_, _divertissement_, _plaisir_. SYN. Oblectatio, delectatio. EPITH. Longius. USUS: Oblectamenta et solatia senectutis. Cf. Delectatio. OBLECTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’amuser_; _divertissement_, _plaisir_. SYN. Oblectamentum. EPITH. Honesta, libera, ingenua. USUS: Interdum oblectatio quæritur animi requiesque curarum. Cf. Delectatio. OBLECTO, as, avi, atum, are, a. _Divertir_, _amuser_. SYN. Delecto. USUS: In libris, in hortulis se oblectare. Cf. Delecto. OBLECTOR, aris, atus sum, ari, d. _S’amuser_, _se divertir_. SYN. Delector, ducor, capior. ADV. Commode. USUS: Ludis oblectamur et ducimur. Cf. Delector. OBLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Obligation_, _engagement_. SYN. Auctoramentum. EPITH. Gravis et difficilis. USUS: Difficilior est animi ac sententiæ, quam pecuniæ obligatio. (Est mea obligatio, VULG.), _c’est mon devoir_. Est id officii mei; meæ hæ sunt partes. (Obligationem scriptam accepi, habeo, VULG.), _j’ai une obligation écrite_. Fiduciam accepi; fiduciam teneo. Obligationem de se dare, _s’engager_. Nomina facere. OBLĬGĀTUS, a, um, _Obligé_, _qui a des obligations_. SYN. Obstrictus, devinctus. PHRAS. Magnopere tibi obligatus sum, _je vous suis bien obligé_. Tantum tibi debeo, quantum persolvere difficile est; incredibilem tibi amorem quemdam et omnia in te summa ac singularia studia debeo. Vix, aut ne vix quidem solvendo sum, tanta sunt tua in me officia ac merita. Verbis non patitur res satisfieri, adeo me in perpetuum devinxisti. Maximis me beneficiis obstrictum tenes. Mancipio et nexu tuum me fecisti. Multis me beneficiis ac pignoribus velut auctoratum habes. Agere mecum potes tanquam ex syngrapha, ita me tibi divinctum tenes. Maximis me beneficiorum vinculis obstrinxisti. Cf. Obnoxius, Beneficium, Officium. USUS: Tenere aliquem beneficiis obligatum. OBLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher_; _engager_, _obliger_. SYN. Obstringo, in perpetuum obligo, devincio, adstringo, religo, alligo. ADV. In perpetuum, nusquam, valde. PHRAS. 1. Magnopere me tibi obligabis, _vous m’obligerez singulièrement_, _vous me rendrez service_. Magnam a me inibis gratiam; hoc ego in summi beneficii loco ponam, numerabo; me tibi in perpetuum devincies, obstringes. Cf. Obligatus. 2. Obligo me, _je m’oblige_, _je m’engage_. Omni me exsecratione devincio; fidem meam do, interpono; obligo fidem meam et obstringo. 3. Obligatur ex promisso, legibus, _ses promesses_, _les lois l’obligent_. Tenetur promisso, legibus; legum, promissorum vinculis obstringitur. USUS: Obligare aliquem militiæ sacramento, pactionibus. Sibi aliquem beneficio obligare. Domum alicujus religione, populum scelere obligare. Legum et judiciorum pœnis obligatur. Obligare vulnus, _bander une plaie_. OBLĬGŪRĬO, is, ire, n. _Dissiper_, _manger_, _dévorer_. SYN. Ligurio, devoro. USUS: Fortunas suas obligurire; patrimonia profundere. Cf. Consumo. OBLĬMĀTUS, a, um, _Couvert de limon_. SYN. Limo pinguis. USUS: Nilus oblimatos agros relinquit, _le Nil laisse les terres couvertes de limon (engraissées)_. OBLĬNO, is, lēvi, lĭtum, nere, a. _Enduire_, _oindre_, _frotter de_; _souiller_. USUS: Vita hominis libidine oblita. Unguentis, cœno oblitus. Eloquentia Asiæ moribus oblita, _l’éloquence altérée par les mœurs de l’Asie_. OBLĪQUĒ, _Obliquement_, _de travers_. )( Recte. USUS: Recte, oblique ferri. OBLĪQUUS, a, um, _Oblique, qui est ou qui va de travers, de côté_. SYN. Transversus. USUS: Motu corporis obliquo. In obliqua et transversa hostium latera invectus. OBLĬTESCO, is, lĭtŭi, escere, n. _Se cacher_. SYN. Delitesco. USUS: Stellæ a nostro aspectu interdum oblitescunt. OBLĪTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Effacer_. USUS: Beneficii memoriam obliterare. Cf. Obliviscor, Oblivio. OBLĪVĬO, ōnis, f. _Action d’oublier, oubli_. SYN. Memoriæ lapsus. EPITH. Exigua, perpetua, sempiterna, voluntaria. PHRAS. 1. Clades ea jam in oblivionem venit, _on a déjà perdu le souvenir de ce désastre_. Clades ea jam oblivioni data est; obliterata in animo est; memoria intercidit; in oblivionem venit; ejecta ex animo memoria ejus cladis est; recens dolor proximæ cladis transiit; cladis ejus memoria cessit; clades e memoria excessit, animo excidit, ex animo deleta est; clades ea jam ex memoria deposita est; e memoria dilapsa, elapsa est; in oblivionem adducta est; clades ea jam animo effluxit; excidit memoria ejus cladis; clades ea oblivione contrita, obruta, tecta est; cladis ejus acerbitatem oblivio jam delevit. 2. Tot summorum virorum nomina in oblivione sunt, _les noms de tant d’hommes illustres sont tombés dans l’oubli_. Tot summorum virorum memoria cessit; abiit vetustate memoria; nomen vetustate abolevit, memoria abolevit; tot viri summi in oblivione jacent. 3. Lætiores in dies nuntii oblivionem tandem inducunt tot malorum, _les nouvelles de jour en jour plus heureuses nous font oublier tant de maux_. Lætiores nuntii expellunt memoriam tot malorum; oblivionem afferunt tot malorum; tristes superiorum temporum imagines ex memoria detergunt, evellunt; obliterant in animo superiorum temporum clades; animum a conspectu tot malorum avertunt; tot malorum memoriam ex animo delent. USUS: Omnem memoriam injuriarum sempiterna oblivione delere, obruere, exstinguere, conterere. Tuas laudes nulla unquam obscurabit oblivio. Erunt semper, qui tuas laudes ab oblivione et silentio hominum vindicent. Cf. Obliviscor, Memoria imbecilla. OBLĪVĬŌSUS, a, um, _Oublieux, qui oublie aisément_. SYN. Immemor. )( Memoria. OBLĪVISCOR, ĕris, blītus sum, visci, d. _Oublier, ne pas se souvenir_. SYN. Mihi excidit, ex animo meo excidit, effluit; oblivionem capit, ex memoria depono; alicujus rei memoriam depono, oblivione perpetua deleo; aliquid e memoria elabitur, dilabitur; rei memoria ex animo discedit. PHRAS. 1. Nunquam tui obliviscar, _je ne vous oublierai jamais_. Ita mihi imago tam cari capitis insedit, ut excidere, effluere ex animo nunquam possit; memoria tua nulla temporis longinquitate abibit; nulla ætas tui memoriam ex animo obliterabit meo. Cf. Memor, Oblivio. 2. Obliviscere tandem calamitatum tuarum, _oubliez enfin vos malheurs_. Casus tuos tandem ex animo tuo, mente tua, memoria tua dele, evelle; omitte temporum tuorum memoriam; depone et abjice calamitatum tuarum memoriam; malorum tuorum tristes imagines voluntaria oblivione depone, contere; deleat tandem, auferat calamitatis sensum sempiterna oblivio. USUS: Depone memoriam doloris tui et injurias _vel_ injuriarum obliviscere. OBLONGŪS, a, um, _Long_, _allongé_. USUS: Figura oblonga. OBLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler contre qqn_, _interrompre_, _contredire_. SYN. Obstrepo. PHRAS. Totus ei senatus oblocutus est, _tout le sénat l’interrompit pour le contredire_. Reclamatum a toto senatu, nec sine convitio; fremitus universi senatus obortus est; obstrepebat senatus universus carpebatque sententiam. USUS: Tu me appelles licet, et interpelles, et obloquaris. OBLUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter_, _combattre contre qqn_, _lui résister_. SYN. Obnitor, repugno. USUS: Hosti obluctari. Cf. Repugno. OBMŌLĬOR, īris, mōlītus sum, iri, d. _Élever_, _construire devant_; _fermer_, _boucher par une construction_. USUS: Omnes ad obmolienda, quæ ruinis strata erant, concurrerunt, _tous coururent réparer les murailles qui étaient en ruines_. OBMŪTESCO, is, mūtŭi, escere, n. _Devenir muet_; _se taire_, _garder le silence_. SYN. Conticesco. ADV. Plane. PHRAS. Praæ stupore obmutuit, _la stupeur le rendit muet_. Admiratio tam novæ rei ac subitæ homini incluserat vocem; rei insolentia animum pariter et silentium defixit, mutum et elinguem reddidit; insolitum rei spectaculum hominem ita defixit, ut neque animo, neque lingua constaret; rei spectaculo defixus et attonitus silentium tenuit, stupenti lingua constitit. USUS: Nulla unquam vetustas de te obmutescet, _les siècles les plus reculés ne garderont pas le silence sur votre personne_. Homo disertus et loquacissimus repente obmutuit. OBNĪTOR, ĕris, nīsus et nixus sum, niti, d. _Lutter_, _résister_. SYN. Obsisto, occurro; adversum rem, contra rem tendo. Cf. Repugno. OBNOXĬUS, a, um, _Exposé à_; _sujet_, _soumis_, _obéissant_. SYN. Subjectus. USUS: Vivat, qui obnoxius et subjectus vivere cupit. Supplex et obnoxius. OBNŪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Couvrir_, _voiler_, _envelopper_. SYN. Obtego. OBNUNCĬĀTĬO, ōnis, f. _Annonce d’un mauvais présage_. SYN. Auguris significatio de periculo imminente. USUS: Dirarum obnuntiatio neglecta, _imprécations négligées_. OBNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer un mauvais présage, un malheur_. SYN. Nuntio, prænuntio. USUS: Legem tulit, ne obnuntiare comitiis liceret. ŎBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. _Naître_, _paraître_, _se montrer_. SYN. Exorior. USUS: Quanta mihi lux oboritur. Cf. Orior. OBRĒPO, is, repsi, reptum, ere, n. _Se glisser furtivement_, _s’insinuer_. SYN. Irrepo. ADV. Extrinsecus. USUS: Sensim tibi obrepit senectus. Obrepere ad honores, in animos hominum. In animos dormientium multæ imagines obrepunt. OBRĬGESCO, is, gŭi, escere, n. _Se durcir_. USUS: Nive et pruina obriguere. Cf. Frigus. OBRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Opposer une loi nouvelle à une loi ancienne_. SYN. Aliam legem rogo, qua prior ab alio lata infirmetur. OBRŬO, is, ŭi, ŭtum, ere, a. _Couvrir_, _ensevelir_; _anéantir_, _accabler_. SYN. Operio, sepelio. )( Eruo. USUS: Magnitudine negotii tanquam fluctu obruor. Homo ære alieno obrutus, _homme écrasé de dettes_. Criminibus et testibus aliquem obruere. OBSCĒNĒ, _D’une manière indécente, immorale_. SYN. Turpiter. OBSCĒNĬTAS, ātis, f. _Impureté_, _obscénité_. SYN. Turpitudo. USUS: Verborum rerumque obscenitas vitanda. OBSCĒNUS, a, um, _Impur_, _obscène_. SYN. Turpis. USUS: Genus jocandi illiberale, petulans, flagitiosum, obscœnum. Cf. Turpis, Petulans, Libido, Impudicus. OBSCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Obscurité_, _éclipse_. SYN. Obscuritas. EPITH. Magna, tanta. USUS: Obscuratio solis. Inde mentis obscuratio consequitur. OBSCŪRĒ, _D’une manière obscure_; _furtivement_, _en cachette_. SYN. Per nebulam, per caliginem. )( Aperte. USUS: Non agam obscure. Malum serpit non obscure. OBSCŪRĬTAS, ātis, f. _Obscurité_, _défaut de clarté_. SYN. Obscuratio, tenebræ, caligo, ænigma. )( Lux. EPITH. Diuturna, maxima, involuta. USUS: Causa latet obscuritate naturæ involuta. Habet ea res magnam obscuritatem. Oratio, quæ lumen adhibere rebus debet, sæpe obscuritatem et tenebras affert. OBSCŪRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre obscur_, _priver de la lumière_. SYN. Lucem eripio, noctem rebus _vel_ tenebras obduco, obcæco, luminibus officio, inobscuro, caliginem offundo, luminibus obstruo, tenebris involvo, tenebris circumfundo. ADV. Negligenter, sensim, plene. PHRAS. 1. Cœlum obscuratur, _le ciel s’obscurcit_. Spissæ intendunt se cœlo nubes, ut lucem condant; cœlum una et continenti nube involvitur; aer totus in nubes cogitur; obductæ cœlo nubes solem diemque eripiunt, tenebris omnia involvunt, circumfundunt. USUS: Lumen lucernæ obscuratur, et offunditur luce solis. Obscurata et evanescens memoria. OBSCURUS, a, um, _Obscur_, _sombre_; _inconnu_, _secret_. SYN. Habens obscuritatem, tenebricosus, spissus, cæcus, tortuosus, involutus, latens, opertus, a natura involutus. )( Apertus, illustris. PHRAS. 1. Homo obscurus et ignotus, _homme obscur_, _inconnu_. Homo re nulla nobilis; cujus fama in obscuro; ex cœno, nescio quo et tenebris extractus. Cf. Humilis, Ignobilis. 2. Liber est nimis obscurus, _ce livre est peu intelligible_. Multa sunt in hoc libro tenebris circumfusa; abstrusa multa, et crassis occultata tenebris; longissime ab imperitorum intelligentia sensuque disjuncta; materia, argumentum libri non satis puerili ingenio æqua; nihil ibi in medio positum, nihil non abstrusum et reconditum. 3. Obscurus orator est, _orateur obscur_, _que l’on ne comprend pas_. Orator qui ita loquitur, ut non intelligatur; cujus millesimam partem vix intelligas; qui in tenebris, quam luce causam suam versari malit; qui compressione rerum totam obcæcat orationem; cujus sermo oraculis similior, quam orationi; qui ænigmata loquitur; cujus orationi Œdipo conjectore opus sit. USUS: Multa erant obscura, ambigua, involuta; explanationes interpretum essent adhibendæ. Homo obscuris natalibus. OBSĔCRĀTĬO, ōnis, f. _Prières instantes_, _supplications_. SYN. Preces, deprecatio, obtestatio. EPITH. Gravis, humilis, superba. USUS: Obsecratione uti. Obsecrationem repudiare. OBSĔCRO, as, avi, atum, are, a. _Prier avec instances_, _supplier_, _conjurer_. SYN. Rogo, oro, obtestor. ADV. Amantissime, magnopere, vere. USUS: Ille pro salute mea populum obsecravit. Obsecro te per fratris mortui cinerem, per nomen propinquitatis. Cf. Rogo. OBSĔCUNDO, as, avi, atum, are, n. _Se prêter à_, _se conformer à_, _obéir_, _seconder_. USUS: Cui cives assenserint, hostes obedierint, venti obsecundarint. Cf. Obedio, Pareo. OBSĒPĬO, ĭs, sepsi, septum, ire, a. _Clore d’une enceinte_, _fermer_, _intercepter le passage_. SYN. Sepio, intercludo. USUS: Vias ad honores alicui obsepire, _fermer à qqn l’accès aux dignités_. Cf. Munio. OBSĔQUĬŌSUS, a, um, _Plein de complaisance_, _de déférence_, _obséquieux_. SYN. Qui facile obsequitur. Cf. Officiosus. OBSĔQUĬUM, ĭi, n. _Complaisance_, _déférence_, _soumission_, _docilité_. SYN. Indulgentia, officium. EPITH. Molestum. USUS: Obsequio suo mitigare hominem. Multa in homines obsequia. Animus ab indulgentia et obsequio corporis discedat. Obsequium amicos, veritas odium parit. Cf. Officium. OBSĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Se conformer aux désirs de qqn_, _avoir pour lui de la déférence_; _céder à une chose_, _s’y laisser aller_. SYN. Morem gero, morigeror, gratificor, indulgeo. )( Repugno. PHRAS. 1. Obsequi genio suo, _suivre ses penchants_, _s’abandonner au plaisir_. Morem gerere animo suo; servire cupiditatibus; curare genium; indulgere genio. 2. Homini improbo per omnia obsequitur, _il fait toutes les volontés de ce méchant homme_. Totum se dat homini; nutus ejus omnes observat, intuetur; ad nutum hominis improbissimi se convertit; nutu ejus regitur; ex ejus nutu et arbitrio suspensas habet omnes vitæ suæ rationes. USUS: Tempestati navigantes obsequuntur. De ea re tibi obsequor. Consuetudine libenter obsequor. Cf. Indulgeo, Gratificor. 1. OBSĔRO, as, avi, atum, are, a. _Fermer au verrou_, _verrouiller_. SYN. Sera imposita occludo. USUS: Ædes, aures obseratæ. Cf. Claudo. 2. OBSĔRO, is, sēvi, sĭtum, ere, a. _Semer_, _ensemencer_. Sero, consero. USUS: Terra frugibus obserebatur. Loca virgultis, tenebris obsita, _lieux couverts de broussailles, remplis de ténèbres_. OBSERVANS, antis, omn. gen. _Qui fait grand cas de_. SYN. Studiosus, cupidus. USUS: Homo mei observantissimus. Cf. Studiosus. OBSERVANTĬA, æ, f. _Considération_, _honneur_, _respect_. SYN. Veneratio, cultus, reverentia. EPITH. Diligens, perpetua, præsens, summa. USUS: Observantia est, per quam aut ætate aut dignitate antecedentes colimus et veneramur, _on entend par respect_ (observantia) _les marques de déférence et de vénération que nous donnons à l’âge ou aux dignités_. Mea tibi observantia nunquam defuit. Amicos observantia retinere. Cf. Officium, Revereor. OBSERVĀTĬO, ōnis, f. _Observation_, _attention_. SYN. Animadversio. EPITH. Diuturna, constans, longinqua, summa, supina. USUS: Observatio diuturna peperit artem. OBSERVO, as, avi, atum, are, a. _Observer_, _remarquer_; _respecter_, _honorer_. SYN. Animadverto, noto; speculor, aucupor, ex insidiis capto, in specula sum; legibus obtempero, pareo; colo, veneror, amo. ADV. Æque, assidue, diligentius, peramanter, perofficiose, sanctissime, stricte, valde, vehementer. PHRAS. Ubique observat me, _partout il m’épie_. Ejus oculi assidue in me intenti sunt; in me unum oculos conjicit; ex insidiis, clanculum sermones meos captat; velut e specula observat mores meos; aures et oculi ejus assidue speculantur me et custodiunt; omnia odoratur; subauscultat, aucupatur ex insidiis sermones omnes meque omni in loco infensus servat. USUS: 1. Motus stellarum observare. Observa, quæso, hominis consilia. 2. Colo, veneror, _avoir des égards, de la déférence pour_. Peramanter me observat. Observare et colere aliquem ut alterum parentem. Cf. Colo, Veneror. OBSES, ĭdis, m. _Otage_. EPITH. Præcipuus, incolumes, multi. USUS: Obsides victis imperare; obsides dare, habere, mittere, accipere. OBSESSIŎ, ōnis, f. _Siége_, _investissement_, _blocus_. SYN. Obsidio. USUS: Obsessio fori, occupatio templorum, oppressio curiæ. OBSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Assiéger_. SYN. Circumsideo, obsessum teneo, fossa et vallo septum teneo; oppugno. ADV. Omnino. PHRAS. 1. Romani Numantiam obsedere, _les Romains assiégèrent Numance_. Obsidione munitionibusque pressere; corona circumdedere, cinxere; vallo, aggere, operibus oppugnavere; Romani obsidionem intulere Numantiæ; Numantiæ mœnia ab omni parte aggressi sunt; Romani exercitum ad urbem Numantiam admovere; corona militum cinxere; circumplexi sunt opere ac munitione; in obsidione tenuere. 2. Obsessa urbs est et vehementer oppugnata, _la ville est assiégée et fortement attaquée_. Circumsessa urbs est et circumvallata, arx opere circumventa, circumjecta mœnibus peditum multitudo, peditatui circumfusæ equestres turmæ, quassata muralibus tormentis mœnia et summa ope oppugnata. Totius belli instrumentis et apparatu actum, ac ne punctum quidem temporis oppugnatio respiravit. Urbs aggeribus oppugnata, tormentis verberata, nudata pars magna mœnium, pars muralibus machinis decussa; urbi externa vis ingruit, castra ad urbem posita sunt; urbs obsidione clausa est; viæ omnes aditusque insessi et admoto totius bellici apparatus instrumento quati, feriri, arietibus percuti urbs cœpta est. Cf. Oppugno. USUS: Obsidere urbem. Armis senatum obsidere. OBSĬDĬO, ōnis, f. _Siége_, _blocus_, _investissement d’une place_. SYN. Obsessio. PHRAS. 1. Urbem obsidione liberavit, _il délivra la ville assiégée_. Ab obsidione vindicavit; obsidione exemit; ex obsidione eripuit; urbem hostilibus armis obseptam, hostium copiis septam, cinctam, oppressam in libertatem restituit, incolumem servavit, libertate, incolumitate donavit. Hostes urbem obsidione prementes, castris positis ad urbem sedentes, urbis libertati imminentes expulit, ejecit, in fugam convertit, submovit, fugavit. 2. Obsidio sustinenda erit, _il faudra soutenir un siége_. De tectis mœnibusque dimicandum erit; mœnibus bellum propulsandum erit. USUS: In obsidione esse; in obsidione tenere; obsidionem continuare. Obsidionem solvere, omittere. Obsidione urbem liberare. OBSĬDĬŌNĀLIS, e, gen. com. _De siége, obsidional_. USUS: Corona obsidionalis, _couronne obsidionale_, _couronne d’herbe donnée à un général qui a délivré un autre général assiégé_. OBSIGNĀTOR, ōris, m. _Celui qui scelle, qui cachette_. USUS: Litterarum obsignatores et testes. OBSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Sceller_, _cacheter_; _contre-signer un testament_. SYN. Signo, consigno, signum appono, signum imprimo. USUS: Epistolam, decretum, tabulas obsignare. Judicum signis testamentum obsignatum est. OBSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter ou se mettre devant_; _résister_, _faire face_, _tenir tête_. SYN. Resisto, repugno, occurro, conatum refuto, prohibeo, conatibus obviam eo; conatum comprimo, frango; a conatu repello. ADV. Audacter, malitiose, perniciose, vehementer. USUS: Audacter alicui; dolori, vitiis obsistere. Multorum odiis nullæ opes obsistere possunt. Cf. Resisto. OBSŎLESCO, is, sŏlēvi, escere, n. _Passer_, _vieillir_, _s’user_. SYN. Inveterasco, tenebris vetustatis opprimor. )( Splendeo. USUS: Vetustate ista _vel_ propter vetustatem jam obsoleverant. OBSŎLĒTĒ, _A l’ancienne mode_. USUS: Homo obsoletissime vestitus. OBSŎLĒTUS, a, um, _Suranné_, _vieilli_, _usé_. SYN. Antiquus, inusitatus, insolens, sordidus. USUS: Obsoletus vestitus. Hæc vulgaria sunt, abjecta et obsoleta. Obsoletus Numitor. OBSŌNĬUM, ĭi, n. _Ce qui se mange avec le pain, mets, viande_. SYN. Quidquid cibi ad panem vinumque adjicitur. Cf. Cibus. OBSONŎ, as, avi, atum, are, a. _Acheter des provisions_, _préparer un festin_. SYN. Obsonium comparo. USUS: Famem ambulando obsonabat Socrates, appetentiam cibi excitabat, _Socrate faisait provision d’appétit en se promenant_. OBSTĀCŬLUM, i, n. _Obstacle_, _empêchement_. SYN. Impedimentum. USUS: Opposita obstacula perrumpere. Cf. Impedimentum. OBSTĔTRIX, īcis, f. _Sage-femme_. EPITH. Fida, peritissima, felix. SYN. Quæ opem fert parienti. OBSTĬNĀTĒ, _Résolument_, _opiniâtrément_. USUS: Obstinate negavit omnia. OBSTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Obstination_, _opiniâtreté_. USUS: Ille omnia obstinatione quadam sententiæ repudiavit. Cf. Pertinacia. OBSTĬNĀTUS, a, um, _Décidé_, _opiniâtre_, _persévérant_. SYN. Pertinax, pugnax, durus. PHRAS. Nimis es obstinatus, _vous êtes trop obstiné_. Quod temere suscepisti, præfracte tueris; nimium tenax es sententiæ tuæ. Non animi judicio, sed pertinaciæ studio in sententia perstas. Ubi animum semel obstinaveris, depelli de suscepta voluntate non vi, non ratione ulla potes. Cf. Pertinax. USUS: Illius voluntas obstinatior est. OBSTO, as, stĭti, stātum, are, n. _Être ou se tenir devant_, _barrer le passage_; _empêcher_. SYN. Obsisto, officio, impedio. ADV. Vehementer. USUS: Quid obstat, quin facias? Officere et obstare commodis alterius, _nuire aux intérêts de qqn et lui faire obstacle_. Cf. Resisto, Impedio. OBSTRĔPO, is, pŭi, pĭtum, ere, n. _Faire du bruit_, _interrompre par un bruit_; _importuner_, _fatiguer_. SYN. Obloquor. USUS: Litteris tibi obstrepere ausus non sum, _je n’ai osé vous importuner par mes lettres_. OBSTRINGO, is, nxi, strictum, ere, a. _Attacher autour_; _lier_, _obliger_. SYN. Devincio, obligo. )( Solvo. ADV. In perpetuum. PHRAS. Obstrinxere se invicem, _ils s’engagèrent mutuellement_. In hæc data et accepta fides est; fidem obligavere suam; promissionem vim fœderis habere voluere; hæc fide sanxerunt; data ultro citroque fide promissa confirmarunt; fide interposita sanxerunt. USUS: Ære alieno obstrictus. Obstrictus voluptatibus tenetur. Maximis beneficiorum vinculis obstrictus. Religione civitatem obstrinxit. Cf. Obligo. OBSTRUCTĬO, ōnis, f. _Voile_, _dissimulation_; _déguisement_. SYN. Interclusio. EPITH. Diuturna. USUS: Hæc obstructio nec diuturna est, nec obducta ita, ut curiosis oculis perspici non possit, _ce voile n’est ni assez permanent, ni assez tiré pour que, etc._ Obstructionibus ventris obnoxius, _sujet aux constipations_. OBSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Fermer_, _boucher_. SYN. Obsero, obsepio, occludo, oppilo. PHRAS. Aditus omnes hostibus obstruximus, _nous avons fermé les avenues, l’entrée à l’ennemi_. Vias omnes dejectu arborum saxorumque ingentium clausas septasque habemus; arborum truncos saxaque, qua via ruinis patefacta est, admoliti sumus. USUS: Luminibus alicujus obstruere, _ôter le jour, masquer la vue d’une maison_. Vias omnes et perfugia obstruere. OBSTŬPĔFĂCĬO, is, fēci, factum, are, a. _Étourdir_, _frapper d’étonnement_, _rendre immobile_, _stupéfier_. SYN. Stupefacio. PHRAS. 1. Res inopinata obstupefecit omnes, _cette chose inattendue frappa tout le monde de stupeur_. Nulli non admirationem movit; omnibus pro miraculo fuit; stupor omnes admiratione rei tam insolitæ defixit; stupor ac silentium defixit omnes; ad conspectum rei silentio defixi stetimus. 2. Malorum assuetudo sensus obstupefacit, _l’habitude du malheur rend insensible_. Sensus adimit; sentiendi vim, aufert; stuporem inducit, affert, injicit. Quorum animum malorum assuetudine occaluit; quorum animis callum obduxit malorum consuetudo; quorum animi malorum usu ac consuetudine obduruerunt, percalluerunt, callum contraxerunt; non ita recentes ad infortunia; malorum non insolentes sunt, qui secundis rebus raro usi, res adversas minime sentiunt, malorum tandem sensum amittunt. Cf. Miror, Stupor. USUS: Obstupefactus ac perterritus mea diligentia. OBSTŬPESCO, is, stŭpŭi, escere, n. _Perdre le sentiment_; _être frappé de stupeur, d’étonnement_. SYN. Stupeo, stupesco. USUS: Sic obstupuerant, sic terram intuebantur. Obstupescent posteri rerum gestarum magnitudinem. Cf. Obstupefacio, Stupor, Admiratio. OBSUM, es, obfŭi, esse, n. _Nuire_, _faire du tort_. SYN. Officio, noceo. )( Prosum. PHRAS. Obest sibi ipse, _il se nuit à lui-même_. Salutem affligit, deserit; suæ ipse saluti deest. USUS: Non modo non oberat, sed sua commendatione plurimum proderat. Cf. Adversor. OBSURDESCO, is, dŭi, escere, n. _Devenir sourd_. SYN. Sensum audiendi amitto. USUS: Hoc sonitu completæ aures obsurdescunt. Obsurdescimus, nec ea, quæ monemur, audimus, _nous devenons sourds et nous n’entendons plus les avertissements_. Cf. Surdus. OBTĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Couvrir_, _voiler_, _dissimuler_. SYN. Contego, obduco. )( Detego. USUS: Fingere, dissimulare, obtegere. Vitia multis postea virtutibus obtecta. Adolescentiæ turpitudo obscuritate et sordibus tuis obtegatur. Cf. Tego. OBTEMPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Obéissance_, _soumission_. USUS: Justitia est obtemperatio legibus. OBTEMPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Obéir_, _se soumettre_. SYN. Obedio, parco, obsequor. ADV. Diligenter, multum. USUS: Cupiditati alicujus obtemperare. Cf. Obedio, Pareo. OBTENDO, is, tendi, tentum, ere, a. _Étendre devant_; _envelopper_, _entourer_, _cacher_. SYN. Obduco, prætendo. USUS: Uniuscujusque natura tegitur et quasi velis quibusdam obtenditur, _est comme enveloppée d’un voile_. Cf. Prætendo, Prætexo. OBTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Écraser_, _broyer_, _briser_, _mettre en pièces_, _anéantir_. SYN. Contundo, contero. ADV. Aperte. USUS: Veteres majorum laudes obterere. Senescentem populi majestatem obtrivit, ac contudit. Prosternere et obterere obtrectationes malevolorum. OBTESTĀTĬO, ōnis, f. _Engagement solennel contracté en prenant les dieux à témoin_; _prière instante_, _supplication_. SYN. Imploratio, obsecratio, deprecatio. OBTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Attester_, _prendre à témoin_; _implorer_. SYN. Testor, appello, imploro. USUS: Deos omnes imploro et obtestor vos, Judices, ut misericordiam huic tribuatis. Flens flentem te obtestor, et salutem viri tibi commendo. Quæso, oro, obtestor, ne me perditum omnino velitis. Cf. Rogo. OBTĬCĔO, es, ere, n. _Se taire, garder le silence devant qqn_. * SYN. Conticeo. USUS: Turpiter obticuit chorus. Cf. Taceo. OBTĬNĔO, es, nui, tentum, ere, a. et n. _Tenir_, _obtenir_, _acquérir_; _retenir_, _conserver_; _se maintenir_. SYN. Impetro, consequor, adipiscor; teneo, vinco. ADV. Diutius, in perpetuum. PHRAS. 1. Obtinui tandem quæ volebam, _j’ai obtenu enfin ce que je voulais_. Consecutus sum tandem, teneo, quas cupiebam. Extudi tandem, quæ volebam; optata teneo; optati compos factus sum; instando perpuli, evici quæ volebam. Cf. Acquiro, Assequor. USUS: 1. Obtinere provinciam cum imperio. Honoris gradum, jus suum, causam obtinere. 2. Retineo, conservo, custodio, _retenir_, _conserver_. Morem suum, veterem consuetudinem obtinere. 3. Habeo, _avoir_. Parentis locum apud me obtinet. Quem apud me locum obtinuisti? OBTINGO, is, tĭgi, ere, n. _Échoir en partage_; _arriver_, _survenir_. SYN. Obvenio. USUS: Provincia mihi sorte obtigit. Quidquid obtigerit, æquo animo feram. Cf. Evenio. OBTORPESCO, is, torpŭi, escere, n. _S’engourdir_, _devenir insensible_. SYN. Torpeo, obstupesco. USUS: Miror, ei non linguam obmutuisse et manum obtorpuisse. OBTORTUS, a, um, _Pris à la gorge_, _serré_. USUS: Obtorta gula in carcerem abripere quempiam. OBTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Dénigrement_, _détraction_, _envie_. SYN. Calumnia, reprehensio, vituperatio. EPITH. Domestica, occulta, communis. USUS: Obtrectatio invidiæ solet lacerare plerosque. Hæc res habet obtrectationem. Cf. Calumnia. OBTRECTĀTOR, ōris, m. _Détracteur_, _envieux_, _jaloux_. SYN. Calumniator, maledicus, invidus, iniquus. USUS: Adversarius et obtrectator laudum mearum. Quid sperem potentissimo inimico, infidelibus amicis, pluribus invidis, nullo socio et consorte laboris, omnibus obtrectatoribus. Cf. Maledicus. OBTRECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Dénigrer_, _rabaisser_, _nuire à qqn_, _faire du tort par jalousie_. Cum dat. _vel_ acc. SYN. Maledico, vitupero, calumnior, dente maledico carpo. USUS: Obtrectare vitiosa æmulatione, quæ rivalitati similis est. Obtrectans angitur alieno bono, quod idem etiam alius habet. Cf. Detraho, Maledico, Vitupero, Calumnior. OBTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser violemment_; _imposer_, _faire prendre de force_. PHRAS. Antonium dominum nobis obtrusit, _il nous a donné Antoine pour maître_. Antonium in cervicibus collocavit; cervicibus Antonium dominum imposuit. USUS: Ea, quia nemini obtrudi potest, itur ad me. OBTRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Couper_; _décapiter_. PHRAS. Hominem obtruncari jussit, _il fit couper la tête à cet homme_. Securi percuti, feriri hominem jussit; caput homini abscindi; collum secari, abscindi; caput auferri; caput gladio demi jussit. Cf. Caput. USUS: Puerorum obtruncat membra, articulatim dividit. OBTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. _Émousser_, _affaiblir_. SYN. Retundo, perstringo, onero. )( Acuo, exacuo. USUS: Multa, quæ mentem obtundant. Non obtundam aures tuas sermonibus, non epistolis longioribus. Homo ad omnia hebes et obtusus. Aures obtusæ. Cf. Molestus. OBTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _rendre trouble_. USUS: Obturbare solitudinem alicujus. Cf. Impedio, Turbo. OBTŪTŬS, ūs, m. _Action de regarder, regard, vue_. SYN. Aspectus, conjectus oculorum. USUS: Figere obtutum oculorum aliquo, _fixer ses regards sur un objet_. Cf. Aspectus. ŎBUMBRO, as, avi, atum, are, _Ombrager_; _obscurcir_. USUS: Arbor vestibulum obumbrat. OBVALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer d’un retranchement_, _retrancher_, _fortifier_. SYN. Circumvallo, munio, firmo. Cf. Munio. OBVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Venir à_; _échoir à_, _survenir_, _arriver_. SYN. Obtingo. USUS: Hereditas ei opulenta obvenit. Cf. Evenio. OBVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se tenir_, _se trouver devant_; _s’offrir à la vue_, _se présenter aux regards_. SYN. Versor, occurro. USUS: Obversatur mihi ante oculos Reipublicæ dignitas, _à mes yeux se présente la majesté de la république_. Cf. Versor. OBVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner vers_, _diriger vers_. USUS: Os alicui, navem aliquo obvertere. Cf. Verto. OBVĬAM, _A la rencontre_, _au-devant de_. PHRAS. 1. Obviam ivit parenti, _il alla au-devant de son père_. Obviam se tulit, obviam processit, prodiit, venit; obviam profectus est; obviam properavit; in complexum parentis venit. 2. Latro obviam factus est proficiscenti, _le voleur le rencontra au moment où il se mettait en route_. Obviam se dedit latro proficiscenti; obtulit se proficiscenti latro; obviam se obtulit; adversus me ivit; oculis meis se obtulit; obviam fuit proficiscenti; proficiscenti latronem casus obtulit, in conspectum dedit; incidit in latronem; latro in conspectum incurrit; occurrit mihi latro. USUS: 1. Obviam mittere, egredi; obviam effundi. 2. Contra, _contre_. Obviam ire conatibus improborum, _s’opposer aux efforts des méchants_. OBVĬUS, a, um, _Qui se trouve sur le chemin, sur le passage_. SYN. Occurrens. USUS: Fac, ut litteræ tuæ veniant obviæ, obviæ mihi fiant, _fais en sorte que tes lettres me parviennent en route_. Classis hostibus in obvio est, _la flotte est en face des ennemis_. OBVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Envelopper_, _voiler_. SYN. Tego, obduco. USUS: Obvolutus et obligatus corio. OCCÆCO, as, avi, atum, are, a. _Aveugler_, _priver de la vue_; _rendre obscur_. SYN. Excæco, obscuro. USUS: Stultitia, cupiditate occæcatus. OCCALLESCO, is, callŭi, escere, n. _Devenir calleux_; _devenir insensible_, _dur_. SYN. Percallesco, obduresco. ADV. Prorsus, non dubitanter, plane. USUS: Jam prorsus ad omnem dolorem occalui, _je suis devenu insensible à la douleur_. OCCĀSĬO, ōnis, f. _Action de se produire_, _d’arriver_, inde: _occasion_, _moment favorable_. SYN. Locus, tempus, opportunitas, facultas; ansa, campus, causa, tempus oblatum. EPITH. Tanta, ampla, amissa, bona, mirifica, oblata; quantæ, præclaræ. PHRAS. 1. Occasionem egregiam habes rem bene gerendi, _vous avez une belle occasion de bien faire_. Magnum theatrum tibi gloriæ panditur. Locus tibi aperitur rei strenue agendæ. Munita tibi via est ad ingentem laudem; patefactus cursus virtutis; materia crescendi per summam gloriam tibi suppeditatur. Non deest tibi materia crescendi. Ansa hoc loco tibi datur, materia præbetur, facultas offertur, præbetur, datur magnorum in Rempubl. meritorum. Nactus es egregiam opportunitatem, nactus es hac re aditum ad præclara in omnes merita. Locus hic est de Republ. optime merendi. 2. Occasionem ne negligas, _ne négligez pas l’occasion, le moment favorable_. Quem ad maxima quæque nactus es aditum, quam rei gerendæ facultatem habes, ne amitte. Loco ne desis et tempori. Quid dubitas uti hac temporis opportunitate? Tempus rei bene gerendæ ne prætermittas. Offerentibus se rebus, e manibus ne omittas, dimittas, quæ mox repeti non possunt. Ne pereat tibi hæc occasio; ne e manibus elapsa effluat, abeat, prætereat, fugiat, evolet, vide. 3. Utere occasione oblata, _saisissez l’occasion qui vous est offerte_. Oblata oppurtunitate, facultate, occasione utere. Occasionem, quæ se offert, non omittes, non amittes. Complectere, quam nactus es, occasionem; arripe, quam oblatam tenes, temporis opportunitatem; tene hanc horam, urge opportunitatem. Quin tu urges istam occasionem et facultatem? Noli, quod ultro offertur, fastidire. Hoc aditu januaque patefacta, noli tempus amittere; occasionem, quam casus aperuit, e manibus dimittere; facultates, quæ tibi multæ dantur, temporisque opportunitates corrumpere. Oblata facultate ne tibi ipse desis. 4. Nullam occasionem omittam tibi gratificandi, _je ne laisserai passer aucune occasion de vous être agréable_. Nullum locum prætermittam, relinquam tuis commodis serviendi; nullo loco tibi deero; inter meas tot curas, etiam de te cogitandi locus erit. 5. Si occasio erit, _si l’occasion se présente_. Ubi res et causa postulabit; ubi res feret; si occasio se offeret; ubi commodum erit; si occasio tulerit. 6. (Tua bona occasione, VULG.), _à votre occasion_. Oblata facultate; quod commodo tuo fiat, fieri possit. 7. Ex occasione rei, _à l’occasion_. Pro re nata; e re nata. USUS: Teneo, quam captavi, occasionem. Ea res illi occasionem maxime laudis dedit, peperit, obtulit. Habeo, nactus sum occasionem ad agendum aliquid. Occasionem omittere, amittere. Occasione privari. In occasionem imminere. Si occasio tulerit. Cf. Opportunus, Materia, Facultas. OCCĀSŬS, ūs, m. _Chute_, _coucher (des astres)_; _ruine_, _fin_, _mort_. SYN. Obitus, interitus. USUS: Sol ab ortu ad occasum commeans. Senectus est quasi occasus vitæ. Reipublicæ interitus et occasus imminet, _le déclin et la ruine de l’état_. OCCĀTĬO, ōnis, f. _Hersage_. OCCĬDENS, entis, omn. gen. _Se couchant_, _étant sur son déclin_. SYN. Occasus. )( Oriens. USUS: In orientis aut occidentis solis partibus. 1. OCCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Abattre_; _tuer_, _massacrer_; _détruire_. SYN. Interficio, interimo, cædo, neco, macto, jugulo, trucido, perimo, vitam eripio, de medio tollo, luce communi privo, vitam aufero, necem affero, mortem affero, vita privo; morte mulcto, afficio; vitam adimo, vita expello, vitam violo, exhaurio; victimam per me ad inferos mitto; alieno me sanguine respergo. Cf. Interficio. ADV. Vulgo, nefario, palam. PHRAS. 1. Multi occisi sunt, _bien des gens furent tués_. Multi homines morte deleti, e numero vivorum exturbati sunt; atrox facta, commissa, edita, perpetrata mortalium multorum cædes est; multorum civium sanguine cruentatæ manus; multorum sanguine aspersæ sunt; arma multorum cæde imbuta sunt; multi gladio icti, obtruncati cecidere; barbara militum crudelitas vix multorum sanguine est expleta. Multi ferro consumpti sunt; multum civilis sanguinis fusum est. Militum manus multorum sanguine rubuere. Multis oblata, illata mors est; multi ad mortem missi, deducti sunt. 2. Occidendum se præbuit, _il se laissa mettre à mort sans résistance_. Jugulum hosti, inimico dedit; hauriendum sanguinem præbuit; ferro jugulum præbuit, cervicem gladio subjecit; in suam ipse perniciem incurrit. 3. (Sese ipse occidit, VULG.), _il se donna lui-même la mort, se suicida_. Rectius: Mortem sibi conscivit; in gladium incubuit; manus sibi attulit, intulit; vitæ usuram sibi eripuit; fati diem manu ipse sua occupavit; liberum mortis arbitrium occupavit; vitam sibi ipse voluntaria morte abrupit; latus gladio hausit mortisque diem antevertit. USUS: Hostium copias occidione occidit. 2. OCCĬDO, is, cīdi, cāsum, ere, n. _Tomber en avant_; _se coucher (des astres)_; _mourir_, _périr_, _disparaître_; _être perdu_, _ruiné_. USUS: Vitæ occidenti opem ferre. In nihilum occidere. Nondum omnium dierum sol occidit. Memoria occidit. Cf. Pereo. OCCĪDĬO, ōnis, f. _Carnage_, _massacre_. USUS: Occidione occidere, ad internecionem delere, _tuer jusqu’au dernier, faire un massacre général_. Occidione occumbere, _périr, être massacré jusqu’au dernier_. OCCĬNO, is, nŭi, ere, n. _Chanter_. USUS: Si avis occinuerit, _si, par ses chants, un oiseau a donné un mauvais présage_. OCCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. et n. _Commencer_, _entreprendre_. SYN. Incipio. Cf. Incipio. OCCĪSĬO, ōnis, f. _Meurtre_, _carnage_, _assassinat_. SYN. Cædes, occidio. USUS: Tu vim negabis esse factam, cum cædes et occisio facta sit? Cf. Cædes. OCCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Clore_, _fermer_. SYN. Claudo. Cf. Claudo. OCCO, as, avi, atum, are, a. _Herser_, _briser les mottes de terre_. SYN. Crate occulto, et deprimo jacta in agrum semina. OCCŬLO, is, cŭlŭi, cultum, ere, a, _Couvrir_; _cacher_, _dissimuler_. SYN. Occulto, abscondo. USUS: Parietum se umbris occulere. Cf. Occulto, Tego. OCCULTĀTĬO, ōnis, f. _Action de se cacher_. USUS: Aliæ feræ fuga, se aliæ morsu, aliæ occultatione tuentur, _d’autres en se cachant_. Turpis occultatio sui. OCCULTĀTOR, ōris, m. _Celui qui cache, recéleur_. SYN. Receptor. USUS: Occultator, et exceptor latronum locus. OCCULTĒ, _En cachette_, _en secret_, _secrètement_. SYN. Abdite, tecte, ex occulto, ex insidiis; per ambages, circuitione. )( Aperte. USUS: Quæ res aperte petebatur, ea nunc occulte cuniculis oppugnatur, _ce qu’on demandait alors ouvertement, on cherche aujourd’hui à le prendre comme par surprise et par des voies souterraines_. Cf. Clam. OCCULTO, as, avi, atum, are, a. _Cacher_, _faire disparaître_. SYN. Tego, obtego, contego, celo, recondo, supprimo, involvo, tenebris obscuro, ab oculis removeo, dissimulo. USUS: Occultare sententiam suam, animi sensus. Quæ natura occultavit, eadem omnes ab oculis removent. Cf. Abdo, Abscondo. OCCULTUS, a, um, _Caché_, _secret_. SYN. Latens, abditus, absconditus, reconditus, involutus, abstrusus, tectus, obscurus, tacitus, clandestinus, furtivus, penetralis. )( Apertus, manifestus. ADV. Consulto, mirabiliter. USUS: Occultum et intestinum malum. Cf. Lateo. OCCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Tomber_, _se jeter_; _tomber mort_; _mourir_. SYN. Obeo, oppeto, fato cado, vitam pono, acquiesco, naturæ concedo, vita excedo; e vita discedo. Cf. Morior. ADV. Honeste. USUS: Pro patria mortem non dubitavit occumbere. Ictus clava, fidem pastorum nequidquam invocans, morte occubuit, _frappé d’un coup de massue, il succomba, implorant en vain la protection des bergers_. OCCŬPĀTĬO, ōnis, f. _Action de prendre, de s’emparer, envahissement_; _occupation_, _travail_. SYN. Impedimentum, negotium. EPITH. Assidua, magna, summa, tanta, vetus, recondita, exquisita, molesta. PHRAS. Occupationes quædam morabantur iter meum, _quelques travaux retardaient mon départ_. Occupationes quædam, quibus assidue impellor, implicor, distineor, quibus vix me relaxare, minus evolvere, expedire, explicare poteram, iter morabantur. Quo minus in viam me darem, in causa erant negotia, quibus assidue implicor, impedior, oneror, gravissima rerum susceptarum onera, quibus premor assidue et obruor, occupationes, quibus urgeor assidue et opprimor. Cf. Occupatus, Negotium. USUS: Vix mihi tempus erat, ad hanc epistolam scribendam, idque summis occupationibus ereptum. Occupationibus impediri, implicari, distineri. Occupationibus relaxare se et expedire. OCCŬPĀTUS, a, um, _Occupé_. SYN. Distentus, districtus, impeditus, distractus, implicatus. ADV. Æque, honeste. PHRAS. 1. Occupatus sum, _je suis occupé_. Multis gravibusque occupationibus sum implicatus; gravissimis rerum susceptarum oneribus premor; multarum rerum cura animum distinet; noctes et dies non uno in opere urgeor; animum habeo non uno in opere occupatum; occupatissimus sum, nunquam a laboribus districtior fui; privatis publicisque curis sum implicitus; multis occupationibus distineor, distringor. Cf. Negotium, Occupatio. 2. Occupatus jam non sum, _je n’ai plus rien à faire maintenant_. Otii habeo plusculum; vacui temporis aliquid habeo; vacuus nunc a labore sum; otii nunc aliquid nactus sum, expedivi me molestis occupationibus, aut certe relaxavi; confectis iis negotiis, respiro nunc aliquantulum et acquiesco. Cf. Otium. USUS: Id me occupatum habet. Habere animum occupatum in opere. Animus occupatus. Quid dicam de occupatis meis temporibus. Tot occupati rebus, in ministeria sua discursu trepidant. OCCŬPO, as, avi, atum, are, a. _S’emparer d’un objet, d’un lieu, l’occuper_; _saisir_, _prendre_. SYN. Obsideo, præsidiis interclusum teneo, præsidiis devincio; teneo, usurpo, possideo. PHRAS. 1. Provinciam totam occupavit, _il s’empara de toute la province_. Provinciam totam suæ ditionis fecit; in ditionem suam redegit; sub ditionem subjunxit; ad imperium adjunxit; in potestatem, sub imperium redegit; provinciam confecit; ad singula oppida arma circum tulit et Latinum nomen omne domuit. 2. Aliena bona vi occupavit, _il a pris violemment le bien d’autrui_. In rem suam vertit; in bona et possessiones alienas invasit; aliquem de suis fortunis deturbavit; bonis fundisque patriis exturbavit; de sua possessione dejecit; se in alicujus copias ingurgitavit; in eorum fundos armatos immisit; armatos in possessionem fundi misit; patrimonia illorum circumplexus, quasi thesaurum draco, possessiones insedit; in fundis illorum violentus consedit. USUS: Cæsar præsidiis Italiam omnem obsidet atque occupat, _César occupe par ses garnisons toute l’Italie_. Regnum, tyrannidem occupare. Tanta religio eorum mentes occupaverat. OCCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Aller au-devant_, _rencontrer_; _se présenter_, _s’offrir aux regards ou à l’esprit_. SYN. Obviam eo, obviam fio; obsisto, repugno, resisto. ADV. Abundantius, angustius. PHRAS. 1. Nihil mihi tum occurrit, _rien ne se présenta alors à mon esprit_. Diu cogitanti nihil succurrit; nihil in mentem venit; idonei consilii nihil suppetebat; nihil in mentem inciderat. 2. Id unum occurrit mihi, _je ne pus trouver que cette réponse_. Ea subiit animum cogitatio unica; illud unum in animo versabatur; animo obversabatur; id unum succurrebat. Illud unum in buccam venerat; illud unum se obtulit, ostendit. USUS: 1. Malevolentiæ hominum, consiliis improborum occurrere et obsistere. 2. In mentem venit, _s’offrir à l’esprit_. Nihil te effugiet, atque omne, quod erit in re, occurret et incidet. Inquirentibus nobis omnique acie ingenii contemplantibus ostendent se atque occurrent. Occurrunt mihi aliqua, sed ea coram. 3. Obviam flo, _aller au-devant_. Scripsi illi, ut mihi occurrat. Misericordia tua supplicibus occurrit, nullis precibus evocata. Cf. Obviam, Incidit. OCCURSĀTĬO, ōnis, f., _Prévenances_, _soins empressés_. SYN. Studium salutandi et prensandi eos, a quibus honorum suffragia exspectantur. EPITH. Facilis. USUS: Vestras occursationes, studia, blanditias populares secum ablata esse ait, _vos prévenances amicales_, _votre empressement_, _vos félicitations_. ŌCĔĀNUS, i, m. _Océan_, _la mer qui environne la terre_. SYN. Mare magnum. USUS: Oceanus, Atlanticus, Oceani freta. Terra circumfusa illo mari, quod magnum, quod Oceanum appellatis. Oceani fervor constantissimus. Oceano fines terminemus, qui orbem terrarum amplexu finit. Cf. Mare. ŎCELLUS, i, m. _Petit œil_. SYN. Parvus oculus. USUS: 1. Ocelli radices. 2. TRANSL. Ocelle mi, _mon petit œil_, _c. à d._, _mon petit bijou, mon petit cœur_. ŎCĬUS, _Plus promptement_, _plus tôt_. SYN. Citius. )( Tardius. ŎCRĔA, æ, f. * _Jambière_, _chaussure des soldats_, _chasseurs et paysans_. USUS: Sinistrum crus ocrea tectum. ŎCRĔĀTUS, a, um, * _Qui porte des jambières, des guêtres_. OCTO, _Huit_. Octavus, a, um, _huitième_. Octies, _huit fois_. Octingenti, æ, a, _huit cents_. Octingentesimus, a, um, _huit centième_. (Octodecim, VULG.), Latine: Duodeviginti, _dix-huit_. Octogesimus, _quatre-vingtième_. Octogesies, _quatre-vingt fois_. Octoginta, _quatre-vingts_. Octoni, æ, a, _qui sont au nombre de huit_. Octuplus, a, um, _octuple_, _redoublé huit fois_. OCTŌPHŎRON, i, n. _Litière à huit porteurs_. SYN. Lectica, quæ ab octo servis gestatur. ŎCŬLĀTUS, a, um, _Qui a des yeux_, _clairvoyant_. USUS: Testis oculatus, _témoin oculaire_. Pluris est testis oculatus unus, quam auriti decem, _un témoin oculaire vaut plus que dix témoins auriculaires_. ŎCŬLUS, i, m. _Œil_. SYN. Lumen, acies qua cernimus. EPITH. Abstinentes, perspicaces, acres, acuti, aperti, integri, nimis arguti, cæci, cærulei, perversi, non solum curiosi, sed etiam errantes, licentiores, eminentes, lubrici, mobiles, venusti, tenebricosi, in cernendo subtiles, emissitii, in aspectu micantes, variantes, testes et indices animi, humanitatis et benevolentiæ plenissimi, ampli, protuberantes, tumidi, blandientes, lucidi, albicantes, læti et quasi gaudio toti, dolis circumsepti, parvi, concavi, subnigri, maculosi, sanguinei, truces, ignei, flavescentes. USUS: Oculorum est in nobis sensus acerrimus, quorum tum intentione, tum remissione, tum conjectu, tum hilaritate motus animorum significamus. Oculos attollere, _lever les yeux_. Oculos dejicere, _baisser les yeux_. Oculos in aliquem conjicere, _jeter les yeux sur qqn, le regarder_. Oculos in se omnium avertere, _attirer sur soi les regards_. Cupiditatis oculos ad aliquid adjicere; rei _vel_ ad rem oculos adjicere, _attacher ses regards sur qqche, la désirer, la convoiter_. Scelus alicujus ante oculos ponere, statuere, _placer sous les yeux, mettre en évidence_. In oculis atque auribus omnium gentium aliquid proponere, constituere, _proposer qqche_, _développer son opinion_. Ea res oberrat oculis; versatur ante oculos, _avoir sous les yeux_. Ad rem investigandam oculos habere advocatos, _faire attention à une chose, avoir les yeux ouverts sur qqche_. Oculos ab aliquo nunquam dejicere, aciem nunquam abducere, _fixer qqn_. Rem palam est omnium oculis, _la chose est évidente_. Oculorum acies hebescit, præstringitur, perstringitur, splendore obruitur, _la vue s’affaiblit_. Oculos effodere, exsculpere, elidere, _crever, arracher les yeux_. Oculis capi, _perdre la vue_. In oculis aliquem gerere, ferre, _aimer_, _chérir qqn_, _le porter dans ses yeux_, _l’avoir constamment présent à la mémoire_. In oculis habitare, _être aimé, chéri_. Oculos rei conspectu pascere, _repaître ses yeux de la vue d’une chose_. Oculi perspicaces, acres, acuti, arguti, exploratores, _yeux vifs_, _clair-voyants_. Oculi humanitatis ac benevolentiæ plenissimi, blandientes, læti et quasi gaudio toti circumsepti, testes et indices animi propensi, _regards favorables_. ŌDĒUM, i, n. _Odéon_, _édifice où avaient lieu les concours de musique et de poésie_. Locus musicis cantibus destinatus. ŌDI, isti, isse, a. _Haïr_. SYN. Odio habeo, odium rei habeo, odio in aliquem feror, animum habeo alienum. ADV. Acerbe, aperte, clam, impendio, magis, libenter, male, palam, pejus, penitus. USUS: Quem metuunt, oderunt. Cf. Odium. ŎDĬŌSŬS, a, um, _Odieux_, _détesté_, _détestable_. SYN. Molestus, odio, dignus, invisus, invidiosus. PHRAS. Odiosa est consuetudo tua, _votre amitié est désagréable_. Nimium difficilis, durus, asper, acerbus es. Abest consuetudo tua ab omni suavitate. Non ea est consuetudo tua, quæ propter suavitatem expetatur; minime jucunda est consuetudo tua. Asperitatis tantum habent mores tui, quantum in consuetudine ferri vix potest. Usus tibi nullo cum homine diuturnus intercedit, ita difficilis, ac morosus es; iis moribus, eo ingenio præditus es. His tuis moribus, hac agendi ratione fit, ut nemo tibi valde cupiat; nemo te ferat. Quis istam ingenii tui morositatem in consuetudine ferat? Quis te uti velit homine omnium difficillimo et asperrimo? Quis tuam consuetudinem expetat carentem omni solatio, omni suavitate, nulla re jucundam. Cf. Molestus, Morosus. USUS: Omnis arrogantia odiosa. In fragili corpore odiosa est omnis offensio. Cf. Odium, Invidiosus, Invidia. ŎDĬUM, ĭi, n. _Haine_. SYN. Invidia, offensa, offensio. EPITH. Acerbum, acre, apertum, capitale, diuturnum, inveteratum, civile, grave, hostile, immane, incredibile, infestum, infinitum, injustum, insigne, penitus insitum, intimum, justum, leve, magnum, majus, mediocre, mirificum, nefarium, obscurum, populare, pristinum, privatum, proprium, publicum, singulare. Venenum amicitiæ, totum, universum, vetus, utile. PHRAS. 1. Arrogantia tibi odium parit, _votre orgueil vous rend haïssable_. Tibi invidiæ est; offendit animos hominum; invisum te plerisque facit; multorum mentes sensusque vulnerat; odium tibi creat, gignit. Arrogantiæ debes, quod odio atque acerbitati sis plurimis; quod odium publicum sis populi; quod omnes te oderint, nemo videre velit. Arrogantia est, quæ gratiam omnem convellit; omnium voluntates a te alienat. 2. Ille ubique odium in te excitat, odiosum reddere satagit, _il cherche sans cesse à exciter contre vous la haine_. Odium in te concitat, struit, excitat; odium ac invidiam tibi conflat; conciliat ubique grave tibi odium; in odium ac invidiam revocat; quærit ubique in te invidiam; invidiam in te commovet, concitat; in invidiam adducere ac odium laborat. In invidiam trahere, rapere nititur; magna tibi invidiæ tempestas ex illo imminet. 3. Magnum odium incurri, _je suis fort haï_. Magnam subii, habui, sustineo invidiam; magna sum apud omnes in invidia; multorum premor odiis; odio laboro; multorum incurri odia ac reprehensiones hominum; odio flagro publico; aliena invidia conflagro; invidia premor, flagro, ardeo; in odium veni, perveni multorum; odia subii multorum; in multorum odia offensionesque irrui et incurri; multorum odia in me converti; invidia opprimor; magnam mihi ex re collegi invidiam; in multorum odia ac invidiam perveni; multorum invidiæ ea me re obtuli. 4. Odia hominum sensim restinxi, _peu à peu j’ai apaisé la haine des hommes_. Invidiam lenivi; invidiæ sanguinem misi; de invidia multum deoneravi; invidiam magna ex parte restinxi, exstinxi, compressi et levavi; mitigavi odia hominum, sedavi, placavi, restinxi; odia vetustate jam exoleta depuli, propulsavi. 5. Odium grave in me concepit, _il a conçu contre moi une haine violente_. Grave in me odium cepit, suscepit; gravi est in me odio; gravi odio a me dissidet; grave in me odium habet, profitetur, expromit; gravi in me odio fertur; odio tenetur; grave ejus in me flagrat et ardet odium; grave illum tenet nominis mei odium; est illi mecum odium grave et diuturnum; odio sum illi; in odio sum apud illum. 6. Omnes boni te odio habent, _tous les gens de bien vous haïssent_. Omnes te boni oderunt; te inexpiabili odio detestantur et exsecrantur; quis te aditu, quis ullo honore, quis communi luce dignum putat; omnes conspectum, facta, nomen detestantur; omnes aditum, sermonem, aspectum tuum fugiunt ac horrent; publicum es populi odium; nomen tuum bonis omnibus odio est et acerbitati; omnes boni capitali a te odio dissident, te exsecrantur, tibi pestem ac perniciem precantur. 7. Odium remittere, _abandonner_, _apaiser sa haine_. Odium concoquere, sorbere, deponere; odium mittere et finire; offensionem deponere, obliterare. 8. Odium renovare, incendere, augere, inflammare, cumulare invidiam, _renouveler_, _augmenter la haine_. 9. Odium effundere, _satisfaire_, _assouvir sa haine_. Omne odium inclusum nefariis sensibus in aliquem profundere; explere odium ac saturare. Cf. Ira, Inimicitia, Invidia. USUS: Odium est ira inveterata, _la haine est une colère invétérée_. Odium alicui creare. Ad odium revocare judices. Odia suscipere. Odia subire. Odio esse. Odium precibus sublevare. ŎDOR, ōris, m. _Odeur_. SYN. Afflata suavitas odoratu percepta. EPITH. Suavis, jucundus, teterrimus, nonnullus. USUS: Suavitates odorum afflantur a floribus. Odores incendere. Odoribus capi. Odorem non ferre. ŎDŌRĀTŪS, ūs, m. _Odeur_; _odorat_. SYN. Odoratio. ŎDŌRĀTUS, a, um, _Odorant_; _parfumé_. USUS: Lauri nemus odoratum. ŎDŌROR, aris, atus sum, ari, d. _Flairer_, _suivre à la piste_. SYN. Olfacio. ADV. Coram, diligentius, festive; sagacius. USUS: 1. Canes venatici odorantur omnia et pervestigant, _les chiens de chasse ont l’odorat subtil et suivent parfaitement une piste_. 2. TRANSL. Animadverto, quæro, investigo, conjectura aliquid assequor, _chercher_, _rechercher_, _explorer_, _pressentir_. Diligenter, sagacissime odorabor quid sentiant judices. Cf. Conjectura, Animadverto. ŒCŎNŎMĬA, æ, f. _Ordre_, _arrangement convenable_. ŒCŎNŎMĬCUS, a, um, _Économique_, _relatif à l’économie domestique_. USUS: Liber, qui œconomicus inscribitur, de tuenda re familiari. ŒCŎNŎMUS, i, m. _Économe_, _administrateur_. SYN. Administer rei familiaris, curator rei familiaris, qui rei familiari præest, qui rei familiaris curam gerit, qui rem familiarem, domesticam administrat. ŒNŌPHŎRUM, i, n. _Vase pour transporter le vin_. SYN. Vas vinarium. OFFA, æ, f. _Boulette de pâte_, _masse de pâte_; _gâteau_. Cibi genus forma et figura orbiculata. USUS: In offam pultis invadere. OFFENDO, is, di, sum, ere, a. _Heurter contre_; _trouver_; _faillir_, _pécher_; _choquer_, _offenser_. SYN. Offensionem affero, injuriam facio, offensioni sum; incurro in rem; pecco; lædo. ADV. Graviter, vehementer, paululum, tantulum. PHRAS. 1. Non volui illum graviter offendere, _je n’ai pas voulu gravement l’offenser_. Nihil in illum paulo gravius cogitavi; commovere hominem leviter et calefacere volui, non acerbius lædere. Nolui hominem injuriosius lacessere, tractare; non volui hominem asperius accipere. 2. Non parum offendi apud illum, _je l’ai blessé gravement_. Non parvam in offensionem incurri apud hominem; non parvam offensam subii; offensioni non mediocri fui; non parvam cecidi in offensionem; non levem offensionem mihi concitavit. USUS: 1. Neminem unquam non re, non verbo, non vultu denique offendi. Graviter mihi videris offensus. Offendit aures insolentia sermonis. 2. Incurro, _se heurter_, _donner contre_, _commettre une faute_. Quis tam lynceus, ut in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat? (Vulgo impingo), _quel est le lynx à vue assez perçante pour ne pas se heurter au milieu de si épaisses ténèbres?_ In arrogantiam incurrit. 3. Pecco, delinquo, _failler_, _pécher_. In quo ipse offendis, ne alium reprehenderis. 4. Invenio, _rencontrer qqn ou qqche_, _trouver_. Non offendes eumdem. Offendes vastatas urbes, laceratam Italiam. 5. Lædo, _blesser en heurtant_, _choquer_, _déplaire_. Lapsus brachium offendit. Existimationem meam in dictum gravissime offendit. Cf. Lædo. OFFENSA, æ, f. _Offense_; _colère_, _rancune_; _lésion_, _mal_, _malaise_. EPITH. Magna. USUS: Magna in offensa sum; magnam offensam subii apud Pompeium, _je suis en grande défaveur auprès de Pompée, je suis très-mal avec lui_. OFFENSĬO, ōnis, f. _Action de heurter contre qqche_; _action de choquer qqn, colère, haine_; _échec_, _revers_, _malheur_. SYN. Incommodum, detrimentum, damnum, molestia, calamitas, odium, simultas, dissidium, inimicitia. EPITH. Acerba, non dissimilis, gravis, magna, odiosa, periculosa, popularis, privata, vitiosa, contraria. USUS: 1. Graves solent esse offensiones e gravibus morbis, si qua culpa commissa est, _dans les maladies graves, la moindre imprudence détermine souvent de graves rechutes_. Corporum offensiones sine culpa accidere possunt, animorum non item. Præstabo, nihil ex eo te offensionis habiturum. Non offensionibus belli, sed victoriis ad scientiam militarem eruditus, _dont l’éducation militaire a été faite non par des échecs, mais par des victoires_. 2. Odium, simultas, inimicitia, _mécontentement_, _colère_, _rancune_. Ea res illi magnam offensionem concitavit, fecit, attulit; offensioni fuit. Justa inde offensio nata est et exorta. In offensionem populi incurrit, cecidit. Offensionem sublevare, lenire, omittere; deponere ac obliterare pristinas offensiones omnes, _déposer, oublier toutes les causes anciennes de mécontentement_. Cf. Odium, Offendo. OFFENSĬUNCŬLA, æ, f. _Chagrin_, _contrariété_, _déplaisir_. SYN. Offensa. OFFĔRO, fers, obtŭli, oblātum, offerre, a. _Porter devant_, _offrir_, _montrer_; _donner_. SYN. Polliceor, profiteor, defero. )( Recuso. USUS: 1. Ille pecunias pollicitus, et quod carius, se ipsum obtulit. Offerre se in discrimen pro salute patriæ. Quod sors obtulerit, hoc agam. Morti se, ad mortem pro patria offerre. Os importunum non, ostendere modo, sed offerre. Ultro se offerre, se projicere, et potestatem sui facere hostibus, _se livrer à l’ennemi_. 2. Præbeo, affero, _apporter_, _fournir_. Alicui spem, metum, luctum, mœrorem, gaudium, religionem, mendicitatem, incendium, injuriam offerre. 3. Expono, _exposer_. Periculis caput suum offerre; invidiæ se offerre. 4. Resisto, me oppono, _s’opposer à_. Sceleri Antonii et dementiæ me obtuli. OFFĬCĪNA, æ, f. _Atelier_, _fabrique_, _boutique_. SYN. Locus operis et quæstus quotidiani. USUS: Officinas armorum instituere, instruere. Hæc domus officina nequitiæ. Philosophi quasi ludum quemdam, atque officinam sapientiæ instituere. Ludus et officina dicendi. Officina chirographorum, _bureau_. Officina ferraria, _manufacture d’armes_. Officina mercatorum, _boutique de marchand_; rectius: taberna institorum. Officina libraria _alias_ taberna libraria, _librairie_. OFFĬCĬO, is, fēci, ere, n. _Faire_, _obstacle_, _faire du tort_, _nuire à_. SYN. Noceo, obsum, obsto, obsisto. USUS: Cur meis commodis officis? Nec mentis luminibus officit altitudo fortunæ. Umbra terræ soli non officit. Alii laude sua famæ nostræ obstant et nomini officiunt. Cf. Obsum, Lædo. OFFĬCĬŌSĒ, _Officieusement_, _d’une manière complaisante_. SYN. Amanter, amice. OFFĬCĬŌSUS, a, um, _Serviable_, _complaisant_, _bienveillant_. SYN. Plenus officii, in quo inest liberalis gratificandi voluntas, humanissimus, in officio diligens, qui cupit omnium inservire studiis. ADV. Summe. USUS: Homo summe in omnes officiosus. Officia sua deferentis formulæ, _Formules pour offrir ses services_: Nihil non agam tua causa, _je ferai tout pour vous_. Tua causa subibo omnia; nullum prote laborem, nullum onus aut officium recuso. Tuis in rebus toto pectore, cunctis viribus contendam. Nervos omnes, ubi res tuæ postulabunt, intendam. Omnia mihi pro te suscepta nec difficilia, nec injucunda erunt. Ubique mea tibi studia atque officia præsto erunt. Omnem operam, curam, studium, in tuis rebus ponam, consumam. Omne meum tempus tuis temporibus transmittam. Officium meum nunquam, nusquam requires. Mea studia nusquam desiderabis, Quibuscumque in rebus tibi commodare potero, nusquam deero. Res tuas omnes omni cura ac diligentia complectar. Quæ tibi intelligam esse commoda, omni studio persequar, diligenter præstabo. Quæ te velle quæque ad te pertinere arbitrabor, studiose diligenterque curabo. Meum in te studium iis maxime rebus declarabo, quas te velle cognovero. Tuam mihi dignitatem esse clarissimam, studium meum dignitatis tuæ vel tuendæ, vel etiam augendæ et amplificandæ, summum esse, omnes intelligent. Nihil tibi erit tam promptum aut paratum, quam in omnibus, quæ ad commodum vel amplitudinem tuam pertinent, opera, cura, diligentia uti mea; profiteor atque polliceor eximium et singulare meum studium in omni genere officii, quod ad honestatem, ad decus, ad gloriam, ad rem tuam et commodum pertinet. Nulla tibi in re, neque studium, neque benevolentia deerit, præsto non erit. Qui antea fui, idem semper futurus sum in te amando et amplificando. Quæcumque mihi tui honestandi potestas dabitur, nihil prætermittam, quod positum sit, aut in ipsa re, aut in honore verborum. Nunquam mihi tui aut colendi aut ornandi voluntas deerit. Polliceor tibi studium meum ac operam sine exceptione ulla aut temporis, aut occupationis. Universum studium ac benevolentiam ad te defero. Vincam meis officiis cogitationes tuas. Dabo operam, ut intelligas, me neminem esse officiorum studiosiorem, in officio diligentiorem. OFFĬCĬUM, ĭi, n. _Bon office_, _service volontaire_, _bienfait_. SYN. Humanitas, studium, benevolentiæ significatio, munus, partes, muneris officium. EPITH. Antiquum, civile, commune, consulare, debitum, diuturnum, domesticum, egregium, fictum, gratum, humanum, inchoatum, integrum, interruptum, justum, pium, liberale, necessarium, magnum, maximum, mediocre, medium, melius, mirificum, multum, novum, obscurum, perpetuum, perfectum, pristinum, privatum, proprium, provinciale, publicum, quæstorium, quotidianum, recens, rectum, salvum, sanctum, simplex, singulare, summum. PHRAS. 1. Omnia tibi humanitatis officia debeo, _je vous dois toute sorte de bons offices_. Præstare tua causa debeo, quidquid possum. Quantum viribus possum consequi, tantum conferre studii in te debeo. Tua in me beneficia meum omne studium, omne officium, omnes a me curas, omnem industriam a me non solum postulant, sed exigunt. Quid est, quod tua causa non debeam? Tuis inservire studiis, tuæ voluntati morem gerere omnibus in rebus debeo. Par est, ut omnia a me studia ac officia in te proficiscantur. 2. Omnia amoris officia illi exhibui, _je lui ai rendu tous les devoirs de l’amitié_. Omnibus eum officiis prosecutus, amplexus, complexus sum; omnibus eum officiis mihi devinxi; omnia illi officia præstiti, tribui, in eum contuli; omnia a me officia in illum collata sunt, profecta sunt; amici officium integre explevi, egregie tuitus sum. Multa exstant, constant mea in illum officia. 3. Officium officio reddidi, _j’ai rendu bienfait pour bienfait_. Officium cumulate solvi, persolvi, reddidi; officiis cumulate respondi; vici studiis meis amici officia. 4. Officium nullum neglexi, _je n’ai négligé aucune fonction_. Tibi nullum a me amoris, studii, pietatis officium defuit; nullum officium prætermisi, intermisi. Officio amici nunquam defui; nunquam cessatum in officio est. USUS: 1. Non committam, ut meum officium desideres. Multa mihi tecum officia intercedunt. Officia sua aliis polliceri. 2. Partes, _devoir_, _obligation morale_. Officio fungi boni viri. In officio esse, manere, _s’acquitter de son devoir, vivre en honnête homme_. Ab officio boni viri discedere, recedere, abduci, _failler à son devoir_. 3. Munus, _emploi_, _fonction_, _ministère_. Officio præesse; officium suscipere, exsequi. Alienum aliquid ab officii dignitate admittere. Cf. Munus, Magistratus, Honor, Dignitas. OFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_, _verser_; _étendre_. SYN. Objicio, offero. USUS: Tu majoribus tuis magnas offudisti tenebras. Errorem alicui offundere et noctem, _induire qqn en erreur_. ŎLĔA, æ, f. _Olivier_. EPITH. Sempiterna. USUS: Agricola, cum florem oleæ videt, baccam quoque se videre putat. ŎLĔĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’huile_. USUS: Cella olearia, _cellier à l’huile_. ŎLĔASTER, tri, m. _Olivier sauvage_. ŎLĔO, es, lŭi, ere, n. et a. _Avoir ou répandre une odeur_. SYN. Redoleo; odorem spiro, spargo, fundo, afflo. ADV. Bene, male. USUS: Bene olent, qui nihil olent. Oratio peregrinum aliquid olet, _ce discours trahit une origine étrangère_. ŎLĔUM, i, n. _Huile_. USUS: Ignis gliscit oleo. Aristeus inventor olei. Oleum et operam perdere, _perdre son huile et ses soins_, _c. à d._, _son temps et sa peine_ (PROV.). OLFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Flairer_, _sentir_. SYN. Odoror, odorem percipio. USUS: Olfacere aliquid. ŌLIM, _Autrefois_, _jadis_. SYN. Quondam, patrum memoria, aliquando, jam dudum. )( Nunc. Sic olim loquebantur. ŎLĬTOR, ōris, m. _Jardinier_. USUS: Olitorem pro horto conducere. ŎLĬTŌRĬUS, a, um, _De jardinier_, _de légumes_. USUS: Forum olitorium, _marché aux légumes_. ŎLĪVA, æ, f. _Olive_, _fruit de l’olivier_. SYN. Olea. ŎLĪVĒTUM, i, n. _Lieu planté d’oliviers_, _plant d’oliviers_. SYN. Collis olivis consitus. OLLA, æ, f. _Pot_, _marmite_. SYN. Denariorum implere ollam. ŎLUS, ĕris, n. _Toute espèce de légume, chou, navet, etc._ SYN. Herba sativa, quæ est in usu cibario. USUS: Olera fastidire. ŎLUSCŬLUM, i, n. _Petit légume, chou_. SYN. Olus minutum. ŌMEN, ĭnis, n. _Toute manifestation_, _tout signe_, _tout acte_, _considéré comme annonce_, _présage_, _indice de l’avenir_. Dictum _aut_ factum casu exceptum, quo rei cujuspiam eventus portendi posse videatur. EPITH. Clarum, detestabile; prærogativum, paganum, bonum, faustum, funestum, triste, malum. USUS: Bonis _vel_ tristibus ominibus abeuntem prosequi. Omen capio. Accipio omen. Quod dii omen avertant, obruant, prohibeant! Nullis auspiciis, funestis ominibus omnium, et exsecrationibus rem aggressus est. Territis omnibus, velut fœdo omine incipiendæ rei. Id a plerisque in magni terroris omen acceptum est. In omen vertere. ŌMĬNĀTOR, ōris, m. _Devin_, _celui qui présage l’avenir_. SYN. Qui capit omina. ŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Présager_, _augurer_. SYN. Auguror. Cf. Augurium. ŎMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Renvoyer_, _lâcher_; _omettre_. SYN. Mitto, missum facio, prætermitto, relinquo, prætereo. ADV. Omnino, plane. PHRAS. 1. Negotium hoc melius omittes, _vous ferez mieux d’abandonner cette affaire_. Negotium id melius prætermittes; consultius erit supersedere toti huic negotio; negotium hoc, si sapis, repudiabis; tutius cœptum negotium abrumpes, missum facies, de manibus depones. 2. Omitte contumelias, _cesse tes injures_. Aufer contumelias et probra; mitte cavillationes; missas fac contumelias. 3. Ut omittam cætera, _pour ne pas parler du reste_. Ut præteream, prætermittam, relinquam, ut mittam, ut missa faciam cætera; ut supersedeam pluribus. USUS: Omitte timorem, iram, sollicitudinem, spem inanem. Nihil omisi pietatis et humanitatis. Cf. Relinquo, Negligo, Prætermitto. OMNĪNO, _Entièrement_, _complètement_. SYN. Plane, prorsus, funditus, usquequaque. PHRAS. 1. Malum id vix omnino tolletur, _on aura de la peine à faire disparaître entièrement ce mal_. Vix radicitus ab ipsa stirpe extrahetur; vix funditus exstirpabitur; rami fortasse amputabuntur, radicum fibræ non item evellentur. Malum illud vix auferetur, removebitur ex integro. 2. Res est omnino necessaria, _la chose est tout à fait nécessaire_. Res est in omnes partes necessaria. Res est plane atque omnino necessaria; per omnia, sine dubio, omnibus modis, omnium rerum causa necessaria. USUS: Vix aut omnino non potest fieri. OMNĬPŎTENS, tis, omn. gen. _Tout-puissant_. Verb. poetic. Cf. Penitus. OMNIS, e, gen. com. _Tout_, _chaque_, _chacun_. SYN. Cunctus, universus, quisque, quivis, quis non? summi, infimi, ad unum omnes, totus. )( Nullus. ADV. Omnino. PHRAS. Omnes de victoria sibi gratulantur, _tous se réjouissent de la victoire_. Omnium generum, ætatum, ordinum homines, omnis fortunæ ac loci homines; omnes populi cunctæque gentes; quantum est hominum in orbe, singuli et universi de inaudita hac post hominum memoriam victoria lætantur. Omnes sibi viri, mulieres, cives ac peregrini, servi ac liberi de tam illustri victoria gratulantur. Cum a summis, mediis, infimis, tum denique ab universis victoria hæc ingenti lætitia celebratur. Omnes certatim, alius luculentius alio, hanc sibi victoriam gratulantur. USUS: Omnia minima, maxima per se agit. Nemo omnium. Ubi hæc omnia prima, postrema recitata sunt. OMNĬVĂGUS, a, um, _Qui erre en tous lieux_, _errant_, _vagabond_. USUS: Diana omnivaga dicitur. ŎNĂGER, gri, m. _Onagre_, _âne sauvage_. SYN. Asinus silvester. ŎNĔRĀRĬUS, a, um, _De charge_, _de transport_. USUS: Navis oneraria, _vaisseau de transport_. ŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Charger d’un fardeau_; _accabler, combler, etc._ USUS: Aures alicujus onerare mendacio, _prodiguer les mensonges à qqn, lui débiter mille mensonges_. Cf. Onus. ŎNĔRŌSUS, a, um, _Lourd_, _pesant_, _accablant_. SYN. Gravis, ponderosus. Cf. Gravis. ŎNUS, ĕris, n. _Charge_, _fardeau_, _poids_. EPITH. Commune, grave, leve, magnum, tantum. PHRAS. 1. Onus habeo gravissimum, _je porte un très lourd fardeau_. Onus mihi impositum est gravissimum; onus laboris maximum in me recepi, suscepi; onus sustuli, sustineo sane grave; onere premor ac pene opprimor gravissimo; onus mihi incumbit, onus cervicibus meis impositum est immensum; plura simul in me onera inclinata sunt. Non unum mihi injunctum est onus; non leve onus subii. 2. Sub onere fatiscere, _succomber sous le faix_. Oneri succumbere; onere opprimi, sub onere concidere. USUS: Onus alicui addere. Onere levare, onus allevare. Onus deponere, abjicere, propter infirmitatem animi detrectare. Onus ferre, perferre. ŎNUSTUS, a, um, _Chargé_. USUS: Asellus auro onustus, _ânon chargé d’or_. ŎPĀCO, as, avi, atum, are, a. _Ombrager_, _donner de l’ombre à_. SYN. Obscuro. USUS: Terra nos opacat. Platanus patulis diffusa ramis ad opacandum locum aliquem. Cf. Obscuro. ŎPĀCUS, a, um, _Qui a de l’ombre_, _ombragé_; _ténébreux_, _noir_. SYN. Obscurus, umbrosus. )( Apricus. USUS: Opaca nubes. Locus opacus et frigidus in silvis. ŎPĔRA, æ, f. _Peine_, _mal qu’on se donne_, _travail_, _application_, _soin_. SYN. Studium, labor, cura, industria. EPITH. Egregia, forensis, fortis, fidelis, gratior, insignis, non mediocris, melior, militaris, mirifica, multa, magis opportuna, par, patria, publica, singularis, summa, tenuis. Annuæ, gratissimæ, mercenariæ, pulcherrimæ, subsecivæ, urbanæ. PHRAS. 1. Græcis litteris multam operam impendi, _je me suis appliqué avec beaucoup de zèle à l’étude des lettres grecques_. Græcis litteris multum operæ dedi; multam curam operamque ad Græcas litteras contuli, _vel_ in Græcas litteras; multum laboris et operæ in Græcis litteris posui, consumpsi; multum operæ tribui Græcarum artium magistris. Cf. Diligentia. 2. Omnis opera mea frustra fuit, _tous mes soins ont été inutiles_. In ea re opera abusus sum; operam omnem lusi, perdidi. Opera mihi omnis periit; oleum ac operam perdidi; operæ pretium nullum feci; spes et opera me frustrata est; nequidquam omni opera ac diligentia, summa vi ac ope enisus sum. Nihil tanta contentione profectum est. Cf. Frustra. USUS: Operam suam profiteri. Majorem operam suscepi, quam res posceret; operam dare, navare rei. Operam amicis locare, dicare. Opera illi mea diligenter utuntur. Operam dare rebus divinis, sapientiæ. Operæ non peperci, _je n’ai pas épargné mes soins_. De priore opera multum detraxi, _je me suis beaucoup relâché de mon zèle d’autrefois_. Operam a Græcis litteris removi, _je ne m’occupe plus des lettres grecques_. Data, dedita opera id fecit, _il le fit à dessein_. Vix erit operæ pretium, _cela ne vaudra pas la peine de_.... ŎPĔRÆ, ārum, f. pl. _Ouvrier à la journée_, _mercenaire_, _travailleur_. SYN. Operarii, qui fabrorum ministeriis et servili in opera habentur; homines ad operas conducti. USUS: Mercenariæ operæ, _troupes mercenaires_. Venditat se operis. 1. ŎPĔRĀRĬUS, a, um, _De travail_. USUS: Operarius homo, _travailleur_, _manœuvre_. 2. ŎPĔRĀRĬUS, ĭi, m. _Travailleur_, _ouvrier_, _manœuvre_. SYN. Operæ, bajulus. USUS: Operarii, qui in tabernis sunt, amantissimi sunt otii. Cf. Merces, Mercenarius. ŎPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de travailler_, _travail_, _ouvrage_. SYN. Opera. ŎPERCŬLUM, i, n. _Couvercle_. USUS: Arteria tegitur quodam quasi operculo. Dignum patella operculum, _ce sont deux personnes l’une digne de l’autre, les deux font la paire_ (PROV.). ŎPĔRĪMENTUM, i, n. _Couverture_. SYN. Integumentum, operculum. ŎPĔRĬO, is, ŭi, ertum, ire, a. _Couvrir_, _fermer_. SYN. Tego, obvolvo. USUS: Capite est fere operto. )( Aperto capite. Operire ostium. ŎPĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Travailler_, _se donner de la peine_. SYN. In opere faciundo laboro. USUS: Operari rei divinæ, _faire un acte religieux_, _célébrer l’office divin_. (Medicina operatur, VULG.), _la médecine opère_. Latine: Venis concipitur, in venas se diffundit medicamentum. Cf. Laboro. ŎPĔRŌSĒ, _Avec peine, difficilement_. SYN. Laboriose, multa cura et opera. USUS: Ne fiat operose. ŎPĔRŌSUS, a, um, _Actif_, _occupé_, _laborieux_; _qui exige beaucoup de travail_, _difficile_, _pénible_. SYN. Laboriosus, actuosus. )( Iners, languidus. PHRAS. Res est operosa, _la chose demande du travail_. Res est ejusmodi, quæ curam ac diligentiam non mediocrem postulet; res est non molli brachio tractanda; in qua sudandum et multum operæ ponendum. Exsudandus hic non levis labor est. Cf. Laboriosus, Difficilis, Labor. USUS: Opus spissum et operosum. Senectus non modo languida et iners non est, verum operosa semperque aliquid agens. Molestus ac operosus labor. ŎPES, um, f. pl. _Ressources_, _richesses_, _trésors_; _puissance_, _pouvoir_. SYN. Divitiæ, facultates, copiæ; _item_: Potentia. EPITH. Alienæ, divinæ, exiguæ, firmiores, incredibiles, invidiosæ, magnæ, mediocres, nimiæ, novæ, præstantes, pristinæ, regiæ, tantæ, tenues, violentæ, urbanæ, utiles. USUS: Opibus affluere, abundare, præditum esse, _être riche_. Opes consectari, augere rem, pecuniam facere, _amasser des richesses_. Opes evertere, frangere, _détruire, ruiner le crédit_. Omnibus opibus ac viribus repugnare, _résister de toutes ses forces et par tous les moyens_. Fundatæ ac bene constitutæ opes, _richesses bien assises_. Affecta re familiari accisisque opibus ac domesticis copiis, _qui a perdu ses ressources_. Pro habitu opum, pecuniarum, _suivant l’état de leur fortune_. Cf. Divitiæ, Copiæ, Fortunæ, Pecuniæ. ŎPĬFEX, ĭcis, m. _Travailleur_, _ouvrier_; _artisan_. SYN. Artifex. USUS: Opifex et ædificator mundi DEUS, _DIEU, l’artisan et l’architecte de l’univers_. Opifices ac tabernarios, ac fecem omnem civitatis concitare. Omne opificum instrumentum, omnis opera ac quæstus frequentia sustinetur, alitur otio. ŎPĪMUS, a, um, _Gras_, _plein_; _riche_, _opulent_. SYN. Pinguis, amplus. )( Tenuis, strigosus, sterilis. USUS: Spolia opima. Præda opima. Terra opima et fertilis. Opimum et adipale dicendi genus, _style chargé et pour ainsi dire empâté_. ŎPĪNĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui repose sur des conjectures_, _présumé_, _imaginé_. SYN. Quod in opinione positum est. USUS: Artes, quæ conjectura continentur et sunt opinabiles, _les sciences qui reposent sur des conjectures, et qui résultent de l’opinion_. ŎPĪNĀTĬO, ōnis, f. _Conjecture_, _opinion_, _idée_. SYN. Opinio. ŎPĪNĀTOR, ōris, m. _Qui n’affirme pas_, _sceptique_. USUS: Magnus opinator sum, non enim sum sapiens. ŎPĪNĬO, ōnis, f. _Opinion_, _manière de voir_, _avis_, _pensée_, _croyance_. SYN. Sententia, sensus, existimatio, conjectura. EPITH. Adversaria, æterna, bona, censoria, certa, communis, conciliatrix amicitiæ, dubia, effrenata, errans, ementita, falsa, firma, gravis, stabilis, honesta, imbecilla, improba, incommoda, incorrupta, penitus insita, jucunda, longior, magna, mala, necessaria, obscura, perniciosa, popularis, publica, recens, tacita, tanta, varia, vehemens, vera, vetus, vulgaris, vitiosa, brevis, depravata, gloriosa, humana, laudabilis. PHRAS. 1. Una est omnium opinio, _il n’y a qu’un avis, qu’une opinion_. Eodem concurrunt omnes sententiæ; idem omnes spectant, probant, sequuntur. Una est consentiensque vox omnium; opinionum nulla est varietas; una eademque omnium est sententia; opiniones nihil variant; omnium firmata consensu opinio est; eadem est omnium sine varietate opinio. Eadem est omnium, nullo prorsus dissentiente, opinio. 2. Plerique sunt in ea opinione, _presque tous sont de cet avis_. Plurimorum hæc est opinio, fert opinio; in eam opinionem adducti, ea opinione imbuti sunt plerique; ea opinio plerosque tenet, pervasit; eam opinionem plerique imbibere, in plerorumque mentibus inveteravit hæc opinio. Cf. Sententia. 3. Nemo me ab ista opinione amovebit, _personne ne pourra m’ôter de l’esprit cette pensée_. Ab ista opinione deducet; istam opinionem ex animo mihi extrahet; nemo mihi opinionem eam evellet ex animo, excutiet; de sententia me dimovebit, depellet, abducet. USUS: 1. Ea opinio urbem implevit. Ea opinio edita in vulgus est. In eam opinionem plerique discessere. In eam opinionem veni. In ea opinione sunt cives. Eam de te opinionem accepere. Multa erant, quæ eam opinionem confirmarent. Opinionem nemo deponet. Sed hæc sint in opinione, _mais, quoique ce soit l’opinion générale_. 2. Sententia, _opinion_, _avis_. Opiniones antiquas convellere, excutere; novas inserere, tradere. 3. Existimatio, fama, _bonne ou haute opinion qu’on a_, _estime qu’on fait de qqche_, _espérance_. Conceptæ de se opinioni respondere; opinionem de se præbitam superare, vincere; opinione meliorem se ostendere. Cf. Sententia, Existimatio. ŎPĪNĬŎSUS, a, um, _Plein d’opinion_, _sceptique_. SYN. Magnus opinator. USUS: Homo omnium opiniosissimus. ŎPĪNOR, aris, atus sum, ari, d. _Penser_, _présumer_, _juger_. Cum accus. _vel_ prop. inf. _vel_ de. SYN. Opinionem habeo, in opinione sum; opinio mea est; puto, existimo; animus in eam partem inclinat. ADV. Falso, temere. USUS: Homines multa in vita falso opinantur. Cf. Puto, Judico, Existimo. ŎPĬPĂRĒ, _Somptueusement_, _magnifiquement_. SYN. Laute, apparate, splendide. ŎPĬPĂRUS, a, um, _Somptueux_, _magnifique_. SYN. Magnarum opum. ŎPIS, is, f. _Aide_, _assistance_, _secours_, _appui_, _concours_. SYN. Auxilium. USUS: 1. Opis indigere. Opem petere, implorare, exspectare. Salutem indigentibus et opem ferre, afferre, porrigere, tendere. Quacumque ope potero, te juvabo. 2. Omni vi, _de toutes ses forces_. Summa ope conniti. Cf. Auxilium, Juvo, Opitulor. ŎPĬTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Porter secours_, _aider_. SYN. Opem fero; subvenio. PHRAS. 1. Laborantibus amicis opitulari, _venir en aide à ses amis dans le besoin_. Amicis præsto esse; auxilium, opem ferre; auxilio esse; subsidio esse, adesse; miseriis oppressos levare, erigere jacentes; eorum miseriis occurrere, subvenire. Cf. Auxilium. 2. Patriæ ruenti opitulare, _secourez la patrie qui va périr_. Fer opem occidenti patriæ; cadentem patriam excipe; eripe ex his miseriis laborantem gravissime patriam; patriæ tuæ deesse noli; noli committere, ut auxilium tuum patria in tam adversa fortuna, in tantis malis ac calamitatibus desideret. USUS: Homini oppresso jam et desperato opitulatus sum. Ut quisque opis maxime indiget, ita opitulari decet. Cf. Adjuvo, Auxilium, Succurro. ŎPORTET, ŭit, ere, imp. _Il faut_, _il est juste_, _nécessaire_. SYN. Convenit, decet, necesse est. ADV. Omnino, contra, jam pridem. USUS: Contra, ac oportet, egisti. Ex rerum cognitione efflorescat oratio, oportet. Cf. Necesse. OPPĔRĬOR, iris, iri, d. _Attendre qqn ou qqche_. SYN. Exspecto. OPPESSŬLĀTUS, a, um, particip. v. anom. Oppessulo. _Verrouillé_, _fermé au verrou_. USUS: Fores oppessulatæ. Cf. Januæ. OPPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Aller au devant_, _affronter_; _mourir_, _succomber_. SYN. Morior, occumbo, obeo. ADV. Millies. USUS: Mortem pro Republica oppetere. OPPĬDĀNUS, a, um, _Qui est d’une ville (autre que Rome)_. USUS: Oppidanum dicendi genus, _éloquence provinciale_. OPPĬDO, _Beaucoup_, _fort_, _très_, _extrêmement_. SYN. Sane, valde. USUS: Homo oppido ridiculus. OPPĬDUM, i, n. _Ville_, _place_. SYN. Municipium, urbs modica. EPITH. Antiquum, celebre, clarum, frequens, nobile, ornatum, devium, lautissimum, locuples, honestum, munitum, non maximum, vetus, sanum, tenue, vacuum a bello, florentissimum, miserrimum, prostratum ac dirutum. USUS: Constituere oppidum, _fonder une ville_. OPPIGNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Engager_, _donner en gage_. SYN. Do pignori, relinquo pignori, pignori oppono. OPPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Boucher_, _obstruer_. SYN. Obstruo, claudo. Cf. Obstruo. OPPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Emplir_, _remplir_. SYN. Impleo. OPPLŌRO, as, avi, atum, are, n. _Fatiguer de ses pleurs, de ses gémissements_. SYN. Ploro. USUS: Non desines opplorare auribus meis? OPPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre devant_, _opposer_. SYN. Objicio, contra statuo. ADV. Falso, formidolose. USUS: Sed quid oppones tandem? Auctoritatem suam invidiæ opponere. Cf. Resisto. OPPORTŪNĒ, _A propos_, _à temps_, _justement_. SYN. In loco; in tempore; non incommode, loco, tempore. )( Alieno loco, tempore. USUS: Opportune adest. OPPORTŪNĬTAS, ātis, f. _Commodité_, _disposition_, _arrangement favorable_. EPITH. Divina, idonea major, maritima, melior, magna, maxima, plurima. USUS: 1. Opportunitas idoneorum ad agendum temporum. Tenendam hanc horam puto, urgendam opportunitatem. Loci opportunitatem credo, secutus est. 2. USUS, utilitas, _avantage_, _utilité_, _profit_. Magnæ sunt fluminum opportunitates. Natura provida utilitatum opportunitatumque omnium. Cf. Occasio. OPPORTŪNUS, a, um, _Commode_, _convenable_, _favorable_. SYN. Commodus. )( Importunus. ADV. Maxime. PHRAS. Opportunus fuit adventus tuus, _vous êtes arrivé au moment favorable_. Commodum advenisti; tempestivis sane temporibus nobis advenisti. Ades plane in tempore; peropportune venisti; plane per tempus advenisti; optima opportunitate venisti. USUS: Opportunum actionis tempus. Nihil post hominum memoriam opportunius accidere vidi. Opportunum diversorium. Cf. Commodus, Aptus. OPPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Opposition_, _contraste_. USUS: Oppositio negationis. 1. OPPŎSĬTŬS, ūs, m. _Action de se mettre devant_. USUS: Non modo excubias sed oppositus nostrorum corporum tibi pollicemur, _nous promettons non-seulement de veiller et de faire bonne garde, mais encore de te faire un rempart de nos corps_. 2. OPPŎSĬTUS, a, um, _Opposé_, _mis en face_, _placé devant_, _situé vis-à-vis_. SYN. Diversus, adversus, aversus, contrarius, e regione situs. USUS: Propugnaculum hostibus oppositum et objectum. Moles oppositæ fluctibus, _digues opposées aux flots_. In opposito, aversa urbis parte. Cf. Contrarius. OPPRESSĬO, ōnis, f. _Oppression_, _violence_, _occupation violente_. SYN. Obsessio, oppugnatio. EPITH. Tetra, detestabilis. USUS: Oppressio curiæ, legum, libertatis. OPPRESSOR, ōris, m. _Oppresseur_, _destructeur_. USUS: Vindex et oppressor conjurationis. OPPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Presser_, _accabler_, _étouffer_, _cacher_. SYN. Obruo, pondere affligo, subigo, servitute oppressum teneo. ADV. Maxime, misere, improviso, studiosius, funditus, indignissime, plane, iampridem. USUS: Onere, dolore opprimi. Circumveniri te dicis et opprimi. Hostes imparatos opprimere. Sopitos lux oppressit, _le soleil les surprit encore endormis_. Proficiscentem nox oppressit. Contumeliis opertus et oppressus. Captus, obrutus, oppressus malis. Cf. Affligo. OPPRŎBRĬUM, ĭi, n. _Opprobre_, _honte_, _déshonneur_, _infamie_. SYN. Dedecus, ignominia. Cf. Ignominia. OPPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _siége_, _assaut_. )( Defensio. EPITH. Publica. USUS: Oppugnationem inferre, sustinere, _donner, soutenir un assaut_. OPPUGNĀTOR, ōris, _Celui qui attaque_, _donne l’assaut_, _assiége_. SYN. Qui fert arma contra. )( Defensor. USUS: Patriæ, salutis meæ oppugnator. Cf. Adversarius. OPPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _attaquer_, _donner l’assaut_, _assiéger_. SYN. Impugno, arma contra fero; oppugnationem infero. PHRAS. Urbem oppugnavit, _il assiégea la ville_. Admovit urbi exercitum; castra ad urbem posuit; urbem exercitu circumdedit; circa muros hæsit; vineas et aggeres muro injunxit; muros tormentis quassatos, omni instrumenti bellici apparatu labefactavit; cuniculis aliisque operibus oppugnavit. Cf. Obsideo. USUS: Oppugnare urbem et labefactare. Clandestinis insidiis, cuniculis caput alicujus oppugnare. Cf. Adversarius, Inimicus, Hostis, Murus. OPTĀBĬLIS, e, gen. com. _Désirable_, _souhaitable_. SYN. Optandus, expetendus. USUS: Quæ vulgo optabilia et expetenda videntur. OPTĀBĬLĬTER, _D’une manière désirable_, SYN. Optato. OPTĀTĬO, ōnis, f. _Souhait_, _vœu_. SYN. Optatum; optio. USUS: Cum ei tres optationes dedisset, optavit interitum, _comme il lui avait donné trois choses à souhaiter, il souhaita la mort_. OPTĀTO, _Selon le désir_, _à souhait_. SYN. Optabiliter. USUS: Optato veneris. OPTĀTUM, i, n. _Souhait_, _vœu_, _désir_. SYN. Desiderium, votum. USUS: Fortuna optatis respondit. Illud præter optatum accidit. Est mihi in optatis proficisci. OPTĬMAS, ātis, gen. com.; in pl. Optimates, um et ĭum, _Le parti de l’aristocratie, les grands, les nobles_. SYN. Vir primarius, princeps, nobilis, homo optimarum partium, unus ex viris summis et principibus civitatis. EPITH. Gravissimi, nocentes. USUS: Contra voluntatem omnium optimatum. Optimates matronæ. Cf. Princeps. OPTĬMĒ, _Très bien_. SYN. Præclare. OPTĬMUS, a, um, _Très bon_, _excellent_; _le premier_. SYN. Lectissimus, præstantissimus. PHRAS. Vir est omnium optimus, _cet homme est le meilleur de tous_. Flos Reipublicæ, Princeps senatus; ornamentum ac firmamentum Reipublicæ; in quo omnia summa; columen rerum nostrarum; omnis ætatis omnis memoriæ princeps; vir, quantum terra tegit hominum, optimus. USUS: In omnibus rebus difficilis est optimi perfectio et absolutio. (Est optimus in schola, VULG.), _il est le premier de sa classe_. Latine: unus inter omnes eminet; primus inter condiscipulos et litterarum laude præcipuus. Cf. Perfectus. OPTĬO, ōnis, f. _Option_, _libre choix_, _faculté de choisir_. SYN. Potestas eligendi, electio. EPITH. Misera. USUS: Tua sit optio. Optionem eligendi alicui dare, deferre, facere. OPTO, as, avi, atum, are, a. _Choisir_; _souhaiter_, _désirer_. SYN. Cupio, desidero, exopto, expeto, voto expeto, vota facio; specto; eligo. ADV. Valde, false, amice, maxime, suavissime. PHRAS. Opto tibi bonum successum rei, _je désire pour vous le succès de cette entreprise_. Hanc rem feliciter evenire cupio; velim tibi prospere evenire, quæ facta sunt; tu quod egeris, id velim DEUS approbet; id tibi DEUS fortunet, velim. USUS: Quod ut tibi proprium sit ac perpetuum, velle et optare debemus. Cf. Desidero, Cupio. ŎPŬLENTĬA, æ, _Richesse_, _opulence_. SYN. Opes. )( Inopia. USUS: Opulentiam parasti ex sanguine civium. ŎPŬLENTUS, a, um, _Riche_, _opulent_. SYN. Dives. )( Inops. Opulentissima et beatissima civitas. Castra opulenta ac omnium rerum plena. Cf. Dives, Pecuniosus, Bona. ŎPUS, ĕris, n. _Ouvrage_, _œuvre_, _travail_. SYN. Opera, artificium. EPITH. Antiquum, artificiosum, bonum, censorium, declamatorium, egregium, grave, inchoatum, ingens, magnificum, arduum, difficile, menstruum, mirabile, multum, nimium, operosum, optimum, oratorium, perfectum, elegans, elaboratum, singulare, spissum, summum, supervacuum, totum, vitiosum, urbanum. Annua, divina, florentissima, grata, humana, inculta, rustica, sacra, tanta. USUS: 1. Magnum opus est, et forte de humanis maximum. Opus vel in hac urbis magnificentia conspiciendum. Opus magnum et arduum perfecisti, confecisti, concinnasti, absolvisti. 2. Munitio, _ouvrages de fortification_, _machines de siége_. Arcem magnis operibus sepsit. 3. Artificium, _ouvrage_, _travail d’artiste_, _façon_. Vas antiquo, præclaro opere, summo artificio. Galeæ opere Corinthio cælatæ. Opera manufacta. (Bona Opera, VULG.), _bonnes œuvres_. Actiones sanctæ, virtutum officia, pietatis studia. ŎPUSCŬLUM, i, n. _Petit ouvrage_, _petit travail_. EPITH. Lucubratum, parvum, minutum. USUS: Minutorum opusculorum fabricator. Opusculum his contractioribus noctibus lucubratum. ŎPUS EST, imp. _Il est nécessaire_, _il faut_, _il est besoin_. SYN. Necesse est, convenit. ADV. Multum, plane, valde, vehementer. PHRAS. Si ita opus est, _s’il est nécessaire d’agir ainsi_. Si ita facto opus; si ita res feret; si quid causæ fuerit; si ita rationes tuæ postulabunt; si ita res coget. Si rerum ordo postulabit; si res desideret; si ita cogit necessitas; si res tuæ ita flagitent; si res rationesque tuæ sic ferunt ac postulant; si ita necesse fuerit; si satis causæ putaveris; si ita usus est; si qua res necessitatem imposuerit; si quid fuerit, cur, etc. Si operæ fuerit, referre, etc. USUS: Opus quidem est, minus tamen necessarium. Facto, properato, maturato opus est. Omnia mihi pollicitus est, quæ mihi opus forent. Acuto et expedito homine opus est. Cf. Oportet, Necesse. ŌRA, æ, f. _Extrémité d’une chose_, _bord_, _fin_, _limite_; _région_, _contrée_, _pays_. SYN. Regio, pars terrarum, extremitas. EPITH. Altissima, australis, externa, latior, maritima, prima. USUS: Æther extrema ora et determinatio mundi, _l’éther qui est l’extrémité et la limite du monde_. Ora maritima. ŌRĀCŬLUM, i, n. _Réponse d’un dieu_, _oracle_. SYN. Dei responsio, vaticinium. EPITH. Celebre, gratum, proprium, verax, verum. USUS: Ab Apolline oraculum petebant. Oracula funduntur, dantur, eduntur. Discordia responsa velut ex ancipiti oraculo dabantur. Oraculi sortem vel elusit vel implevit. Oracula instinctu divino afflatuque funduntur. ŌRĀTĬO, ōnis, f. _Discours d’un orateur_, _harangue_. SYN. Sermo, concio. PHRAS. 1. Oratio laudata, _discours excellent_. Oratio scripta elegantissime sententiis et verbis; copiosissima et ornatissima; bonis artibus instituta, curis et vigiliis elaborata; diu, et multis lucubrationibus commentata; puris et electis verbis composita; sapientissimis sententiis et gravibus verbis ornata atque perpolita; composita, ornata et artificio quodam ac expolitione distincta; fortis, lenis, placida, submissa; plena, teres, docta, erudita, admirabilis; conspersa verborum et sententiarum floribus; luminibus verborum et sententiarum conspersa; sententiis arguta; verbis sonans; incitata, vibrans, accurata; plena litteratæ senectutis; acris et contorta; cohærens, æquabiliter fluens; pugnax et incitata; oratio, in qua omnes verborum, omnes sententiarum illigantur lepores; quæ mira verborum ac rerum copia efflorescit; quam multa verborum et sententiarum lumina distinguunt. 2. Oratio vitiosa, _discours plein de défauts_. Diffluens, dissoluta; turgens et inflata; jejuna, arida, spinosa, exilis, exsanguis; priscis aut duriter translatis verbis composita; abhorrens ab auribus vulgi; tristis, horrida, aspera, inculta, rapida, angusta; neque perfecta, neque conclusa. 3. Non opus est longa oratione, _il n’est pas besoin de plus de paroles_. Longiorem orationem tua non exspectat, non patitur humanitas. Respuit, recusat, renuit, rejicit, reformidat tua humanitas longiorem orationem. Pluribus tecum agere non debeo, ne importunus videar, aut tuam nescire humanitatem. Cf. Breviter. USUS: Orationis flos, copia, lumen, facultas. Orationem habere, dicere, instituere. Oratio huc delabitur. Hic tandem consistit oratio. (Oratio, VULG.), _prière_, _oraison_. Latine: Precatio. (Oratio mentalis, VULG.), _oraison mentale_, _méditation_. Latine: Tacita, _vel_ mente concepta precatio. ŌRĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petit discours_. SYN. Oratio. EPITH. Aureola. ŌRĀTOR, ōris, m., _Oratur_; _l’orateur_, _c. à d._, _celui qui a la parole dans une ambassade, ambassadeur, député, parlementaire_. SYN. Orator; legatus. EPITH. Accommodatus ad probandum, mediocris, bonus, præstans, simplex, gravis, acer, acerbus, incensus, canorus, acutus, ornatus, amplus, copiosus, argutus, verbis dulcis, volubilis, vehemens, perfacetus, industrius, clarus, compositus, mollis, deterrimus, magnificus, suavis, exercitatus, politus, sapiens, intermedius, quasi temperatus, magnus, mirabilis, uber, fecundus, aptus ad crudiendum, fortis, grandis, tragicus, ardens, subtilis, miserabilis, callidus, jejunus, illustris, modicus, pressus, levis, remissus, sanus, singularis, sermonis plenus, humilis, elegans, audax, infacundus, verecundus in transferendis verbis, parcus, demissus, tardus, immemor, tenuis, non vulgaris, disertus, operarius, perfectus, inurbanus, inops urbanitatis, locuples oratione, dignus, odiosus, tolerabilis, vitiosus, concinnus, grandiloquus. PHRAS. Orator est imprimis elegans, _cet orateur est tout à fait remarquable_. Orator est, cui summam copiam facultatemque dicendi natura largita est; in dicendo copiosus; hominum disertissimus; si causa oranda est, eloquentissimus; qui eloquentia in notitiam primum populi, post in honorem pervenit; orator in quo plus curæ, an naturæ sit ad omnem eloquentiam, non facile dixerim; in quo tanta ingenii ubertas, tanta in dicendo jucunditas, ut illa, quæ extorquet, impetrare eum credas; ut auditorem dissentire pudeat, ut illectus tanta suavitate auditor non rapi videatur, sed sequi. Unus suæ ætatis regnare in judiciis dicitur. Nitidus et candidus orator, et quodammodo præ se ferens in dicendo nobilitatem suam. Orator, quem in numero veterum locare non timeas; quo non alius contra veteres oratores dignior nominaretur. USUS: Orator plenus atque perfectus is est, qui de omnibus rebus possit varie copioseque dicere. ŌRĀTŌRĬĒ, _D’une manière oratoire_. SYN. Ornate, copiose, splendide. ŌRĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à l’orateur, d’orateur, oratoire_. USUS: Oratoria ars, vis, ornamenta. ŌRĀTŬS, ūs, m. In abl. sing. et plur. tantum. _Prière_. USUS: Oratu tuo scripsi. ŌRBĬCŬLĀTUS, a, um, _Orbiculaire_, _fait en rond_, _en cercle_, _arrondi_. USUS: Mala orbiculata, _pommes rondes (excellente espèce)_. ORBIS, is, m. _Cercle_, _rond_; _l’orbe du monde_, _l’univers_. SYN. Circulus, ambitus, mundus. EPITH. Angustus, brevis, brumalis, cœlestis, certus, conversus, expers, exterior, immobilis et constans, immutatus, rectus, inferior, insitus, latus, magnus, parvus, perpetuus, proximus, saltatorius, signifer, solstitialis, summus, tardior, superus, totus; dispares, finientes. USUS: Circuitus et quasi orbis verborum, _période, enchaînement de mots dans une sorte de cercle_. Citius quam putarem, conversus est orbis hic reipublicæ, _cette évolution politique s’est opérée plus rapidement que je n’aurais cru_. Orbis terræ. Ab orbe condito. Orbem facere, in orbem consistere, in orbem se recipere, _faire un cercle_, _se mettre en rond_. ORBĬTA, æ, f. _Trace d’une roue dans le sol_, _ornière_. SYN. Rotæ currentis vestigium. ORBĬTAS, ātis, f. _Perte d’une personne chère_. EPITH. Maxima, misera. USUS: Filiorum orbitati egregium tutorem instituit, _il donna à ses fils un excellent tuteur après sa mort_. ORBO, as, avi, atum, are, a. _Priver qqn d’une personne chère_, _priver_, _dépouiller_. SYN. Privo, spolio, nudo. USUS: Omni spe, auxilio orbata respublica. Hæc philosophia spoliat nos judicio, orbat sensibus. Cf. Privo. ORBUS, a, um, _Privé de ses parents, de ses enfants_; _privé_, _dépouillé_. SYN. Privatus, desertus. USUS: Orba ab optimatibus civitas. Orbus rebus omnibus. ORCHESTRA, æ, f. _Orchestre_, _place affectée aux sénateurs dans les théâtres romains_. SYN. Locus in theatro _vel_ scena Senatoribus destinatus. ORCUS, i, m. _L’enfer_; _le dieu des enfers_. SYN. Dis pater, Pluto. EPITH. Niger, formidabilis. USUS: Verres, ut alter Orcus venit Ennam. ORDĬNĀTĒ, _Par ordre_, _avec ordre_, _régulièrement_. USUS: Ordinatim, ordine, ex ordine, composite, distincte, distribute. USUS: Ille passim, ego ordinate. ORDĬNĀRĬUS, a, um, _Conforme à l’ordre_, _ordinaire_, _habituel_. USUS: Ordinaria consilia. ORDĬNĀTIM, _Par ordre_, _à son tour_, _à son rang_. SYN. Ordinate. ORDĬNO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en ordre_, _ordonner_, _disposer_. SYN. Compono, constituo, in ordinem adduco _vel_ redigo, digero, ratione dispono. PHRAS. 1. (Aciem ordinare, VULG.), _ranger une armée en bataille_. Aciem constituere, dirigere, componere, struere; agmen componere; in ordinem redigere; in certum ordinem milites cogere; in certas partes distribuere; in certos numeros distribuere, ac suo quemque loco statuere; ordines instruere. 2. Rempublicam habemus optime ordinatam, _tout est parfaitement ordonné dans la république_. Omnia suis ordinibus moderata sunt; ex inordinata, in ordinem adductam, pulcherrime digestam, suis momentis atque summo judicio dispensatam, ac dispositam habemus rempublicam. 3. (Ordinatus est Sacerdos, VULG.), _il a été ordonné prêtre_. Sacris _vel_ sacerdotio initiatus, inauguratus est, sacerdos creatus est. USUS: Cum omnia ordinarentur, instruerentur, pararentur. ORDĬOR, īris, orsus sum, iri, d. _Tisser_, _ourdir_; _commencer_, _entreprendre_. SYN. Incipio. )( Finio. USUS: Unde orsa est, inde terminetur oratio. Ordiri a facillimis. Cf. Inchoo, Incipio. ORDO, ĭnis, m. _Ordre_, _disposition_, _arrangement convenable_. SYN. Ratio, dispositio, collocatio; classis hominum, natio. EPITH. Accommodatus, admirabilis, alienus, amplus, magnus, pergratus, singularis; florentes, directi. PHRAS. 1. Nihil ordine actum est, _rien n’a été fait avec ordre_. Confusius acta res est; perturbata et confusa erant omnia; gesta sunt omnia præposteris temporibus, confusis personis, perturbato ordine; perturbate, confuse agebantur omnia. 2. Milites sine ordine in hostem ivere, _les soldats coururent en désorde contre les ennemis_. Sparsi et inconditi; dispersi et inordinati, sine ducibus certis, sine imperio hostem invadunt; incomposito agmine hostem aggrediuntur; effusi et contemptim, negligenter et incomposite; acriori impetu, quam compositiori ordine pugnam inivere; dispersi et palantes in hostes incurrunt. USUS: 1. Ordo est compositio rerum aptis et accommodatis locis. Præcepta suum habent ordinem, domestico ordine administrantur. In omnibus rebus ordinem adhibere, tenere, sequi, servare, conservare. Ad ordinem se referre. In ordinem adducere, redigere. Ordinem immutare, perturbare. Hoc recte atque ordine et e republica factum. Ex ordine rogare sententiam. Extra ordinem; præter ordinem. 2. Hominum classis, cœtus, gradus, natio, _ordre, rang, condition, classe, division des citoyens_. Ordo senatorius, equester. Ordo pecuariorum, publicanorum. Omnium ordinum consensus. Ordines ducere præfectorum militarium est, _commander une compagnie_, _être officier_. Altiorem ordinem assignare, adipisci. In ordinem cogere, redigere. Cf. Religio. ŎRĬCHALCUM, i, n. _Laiton_. Æris genus auri colore. ŎRĬENS, entis, omn. gen. _L’orient_, _le levant_. SYN. Ortus. )( Occasus. USUS: Qui terras ab Oriente ad Occidentem colunt. ŎRĬGO, ĭnis, f. _Origine_, _provenance_. SYN. Principium, initium, causa, ortus, stirps, semen, fons, caput, auctor. PHRAS. Hæc origo erat omnium malorum, _voilà quelle était la source de tous les maux_. Stirps, fons omnium calamitatum; hæc erant malorum fibræ, hoc caput mali; inde natum omnium malorum principium; inde malum omne profluit, dimanat, oritur, se diffundit; inde ducta est illa malorum series et catena; inde ortum, exortum, enatum est, quidquid est mali; ab illa scintilla tam triste incendium exarsit. Is casus tot mala nobis peperit, progenuit; inde tot mala nobis creata sunt, in nos redundarunt, in nos profecta sunt; inde tot mala exstitere, manavere. Cf. Causa. USUS: Originem rei quærere, persequi, reperire. Verborum delectus, est origo eloquentiæ. His vestigiis ad mali caput et originem pervenimus. ŎRĬOR, īris, ortus sum, oriri, d. fut. oriturus, _Se produire_, _paraître_, _se montrer_, _naître_. SYN. Nascor, exorior, proficiscor, mano. )( Occido. PHRAS. Ex asperitate vitæ oriatur castimonia necesse est, _pour être chaste, il faut nécessairement mener une vie austère_. Ex asperitate vitæ efflorescat, exsistat, proveniat, manet, enascatur necesse est. USUS: A se oritur illa herba, sua sponte nascitur. Hoc solum, in quo tu ortus et procreatus es. Statu nobili ortus. Cf. Origo. ŎRĬUNDUS, a, um, _Originaire_, _issu_, _qui tire son origine de_. SYN. Ortus, ortum habens, originem trahens, ducens, deducens; auctorem generis ciens. USUS: Ab ingenuis oriundus, _né de parents libres_. ORNĀMENTUM, i, n. _Ornement_, _parure_, _costume_, _bijoux_; _distinction_, _gloire_, _honneur_, _illustration_. SYN. Decus, insigne, honor, dignitas, lumen. USUS: In animis vestris ego omnes triumphos meos, ornamenta omnia honoris, monumenta gloriæ condi volo. Cato decus et ornamentum civitatis. Plurima in aliquem ornamenta conferre, congerere. Ornamentis aliquem afficere. Multa a me in illum ornamenta profecta sunt. Aliquem ornamentis spoliare. Tollere alicui vetera ornamenta et minuere. Recuperare dignitatis ornamenta. Cf. Honor, Dignitas. ORNĀTĒ, _D’une manière ornée_, _soignée_, _avec élégance_. SYN. Eleganter, polite, splendide, composite, non inornate, non inculte. ORNĀTŬS, ūs, m. _Ornement_; _ressources_; _grâce_, _élégance_, _ornements du style_. SYN. Ornamentum; lux verborum, flos orationis. EPITH. Acerbus et lugubris, admirabilis, amplus, aptus, non dignus, elegans, insignis, magnificus, magnus, militaris, mirabilis, muliebris, novus, oratorius, perpetuus. USUS: 1. Ornatus orationis tanquam vestis. Removere, negligere omnem ornatum. Hæc quasi lumina magnum afferunt ornatum orationi. 2. Vestitus, _vêtement_. Statua ornatu militari. Ornatus regalis. ORNO, as, avi, atum, are, a. _Parer_, _orner_, _embellir_; _louer_, _vanter_, _célébrer_. SYN. Exorno, illustro, decoro, honesto, ornatum affero, ornamenta congero, ornamentis afficio, ornamento sum; paro, adorno, instruo. ADV. Magnifice, mirabilius, rhetorice, tragice, splendide, vehementer, justissime, merito, copiose, leviter, probe, maxime, amplissime. PHRAS. 1. In te ornando omnes conspirant, _tout le monde conspire à vous combler d’honneurs_. Omnia in te ornamenta honoris certatim conferunt, congerunt. In amplificanda dignitate tua, in cumulandis honorum insignibus certatim omnes elaborant. Nemo est, a quo non ornamenta quædam honoris in te profecta sint; qui tibi non mirifice cupiat; qui, quæ sunt in Republica amplissima, tibi deberi non fateatur. 2. Litteræ maxime hominem ornant, _les belles-lettres sont le plus bel ornement d’un homme_. Maximum homini accedit ex litteris ornamentum; litteræ homini maximum afferunt, conferunt ornamentum; maximo ornamento sunt; hominem exornant, illustrant, honestant; honestum et ornatum reddunt, efficiunt. USUS: Classem, convivium ornare et apparare, _équiper une flotte, apprêter un festin_. Beneficiis, laudibus, honorum insignibus ornare. Locus ad dicendum ornatus. Domicilium, signis, tabulis, rebus omnibus necessariis ornatum. Auctoritate, præsidiis, studiis aliquem ornare. ŌRO, as, avi, atum, are, a. _Prier_, _demander_, _solliciter_. SYN. Rogo, obsecro, obtestor. ADV. Etiam atque etiam, melius, plane, vehementer. PHRAS. 1. (Orare, VULG.), _prier_, _faire une prière_. Latine: Precari, preces fundere; precibus sollicitare, votis supplicibus fatigare DEUM; DEUM precibus quam religiosissime colere, venerari. DEUM per preces suppliciter consulere; ad preces, precibus se dare; in vota et preces, in ardentissimam precationem se effundere; ad DEUM confugere; divinum præsidium, auxilium, divinam opem implorare; DEO ardenter supplicare; dies noctesque in precando ponere. 2. (Devote orare, VULG.), _prier avec dévotion_. Junctas manus ad cœlum attollere et animum ad DEUM transferre; conjunctis manibus versisque in cœlum oculis statas precationes distincte, citra festinationem, cum ardentissima cogitatione et pietate pronuntiare. USUS: 1. Peto igitur a te, vel si pateris, oro. Multis et supplicibus verbis orat. DEUM orare et precibus placare, _prier DIEU_. 2. Orationem habeo, _prononcer un discours_. Nemo capitis causam melius oravit. (Oro, _je te prie, de grâce, formule de politesse_, sine casu verbi, VULG.). ORTŬS, ūs, m. _Le lever des astres_; _naissance_. SYN. Exortus; oriens. )( Occasus. EPITH. Gravior, verior, moderatus et constans, præclarus, similis et minime generosus; clari, nitidi. USUS: Multæ sectæ a Socrate ortum habent. Siderum ortus et obitus. Cato ortu Tusculanus, _Caton, né à Tusculum_. Ortus omnium artium rudis fuit et exilis, _toutes les sciences ont eu de faibles et pénibles commencements_. Cf. Origo. 1. OS, ōris, n. _Bouche_. EPITH. Alacre et promptum, aptissimum, ardens, coruscum, durissimum, ferreum, ferum, fœtidum, importunissimum, impurissimum, incolume, infame, infestum, intimum, plenius, pulcherrimum, supinum, tacitum, pristinum. USUS: 1. Cibum alicui in os ingerere. 2. Conspectus, vultus, præsentia, _visage_, _face_, _figure_. Tu, cujus os mihi ante oculos versari solet. In ore vulgi versabatur. Frequens in foro, in ore, in oculis. 3. Sermo, _discours_. Id tibi frequens in ore est, _vous avez cela sans cesse à la bouche_. Brutus in ore et desiderio omnium est, _être l’objet de l’entretien général_. 4. Introitus, aditus, _ouverture_, _entrée_. In ore portus. 5. Impudentia, _hardiesse_, _effronterie_, _impudence_. Nostis os hominis et audaciam, _vous connaissez l’impudence de l’homme_. Os tuum ferreum senatum convitio verberavit. Dudum os perfricuisti. Ore pleno, in os laudare aliquem. 2. OS, ossis; plur. ossa, ossĭum, n. _Os_, _ossements_. USUS: Quid dicam de ossibus, quæ subjecta corpori, mirabiles commissuras habent, et ad stabilitatem aptas, et ad omnem corporis actionem? _Parlerai-je des os qui sont la charpente du corps, et dont les jointures sont admirablement conçues, soit pour l’affermir, soit pour se prêter à tous ses mouvements?_ Cineri et ossibus mortui illudere, maculam inurere. OSCEN, ĭnis, m. _Oiseau dont le chant servait de présage_. SYN. Avis ore _vel_ cantu auspicium faciens. USUS: Aves et alites et oscines. OSCĬTANS, antis, omn. gen. _Inactif_, _négligent_, _inattentif_. SYN. Negligens, ignavus, segnis. USUS: Illa oscitans et dormitans sapientia. Cf. Piger. OSCĬTANTER, _Négligemment_, _par manière d’acquit_. SYN. Negligenter, indiligenter. USUS: Tam solute, tam leniter, tam oscitanter. OSCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Bailler_, _demeurer inactif_. SYN. Dormito, otior. USUS: In tanta calamitate oscitaris adhuc dum? Cf. Cesso, Otior. OSCŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action de donner un baiser_. OSCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner un baiser_. SYN. Suavium do, dissuavior, osculum do, osculum fero. PHRAS. Terram religione inclitam osculatus est, _il baisa cette terre si vénérable par ses souvenirs religieux_. Pio osculo terram contigit; terram pio osculo appetivit; terræ osculum tulit, dedit; terram dissuaviatus est. Cf. Basium. USUS: Complexus filium osculatusque dimisit. OSCŬLUM, i, n. _Baiser_. SYN. Osculum dare _vel_ ferre matri. OSTENDO, is, di, sum, ere, a. _Montrer_, _faire voir_, _exposer_. SYN. Demonstro, indico, planum facio, declaro, propono, doceo. ADV. Aperte, contra, insidiose, neque, opinato, optime, palam, paulum, probabiliter, quam brevissime, ultro, vulgo. PHRAS. Rem clare ostendi, _j’ai expliqué clairement l’affaire_. Digitum in rem intendi; exposui, planum feci; rationes, demonstrationes, quæ vim afferrent, quæ ad id cogerent, congessi; ut se res haberet, clare exhibui, explicui, demonstravi. USUS: Os tuum non modo ostendis, sed offers. Bellum ostendere potius, quam inferre. Cf. Perspicuus. OSTENTĀTĬO, ōnis, f. _Action de montrer_, _orgueil_, _vanité_, _ostentation_. SYN. Venditatio, jactatio, simulatio, vanitas. EPITH. Gloriosa, inanis, insolens, magnifica, popularis, puerilis. USUS: Vitanda est ingenii ostentationisque suspicio, _il faut éviter de faire parade de son talent_. Qui simulatione et inani ostentatione stabilem se gloriam consequi posse arbitrantur, vehementer errant. Cf. Jacto, Glorior. OSTENTĀTOR, ōris, m. _Celui qui fait parade de, qui étale qqche_. SYN. Gloriosus. EPITH. Pecuniosus. Cf. Superbus. OSTENTO, as, avi, atum, are, a. _Faire étalage, montre, parade, se vanter de, etc._ SYN. Vendito. ADV. Aperte. USUS: 1. Venditare ingenium, prudentiam ostentare. 2. Præ me fero, expono, _montrer qqche avec menace_, _menacer de_. Bellum ex altera parte cædem ostentat, ex altera servitutem, _la guerre nous montre en perspective le massacre ou la servitude_. Aliud moliri, aliud specie simulationis ostentare. Cf. Glorior. OSTENTUM, i, n. _Prodige_, _merveille_, _phénomène extraordinaire_, _miracle_. SYN. Portentum. EPITH. Grave, triste. USUS: Magnorum periculorum metus ex ostentis portenditur. Appius ostenta facit de signis et tabulis, _Appius fait des merveilles en statues et en tableaux_. Cf. Omen. OSTENTŬS, ūs, m. _Vanité_, _parade_; _signe_, _marque_, _preuve_. USUS: Egone Jugurthæ ostentui essem? _Devais-je donc être la preuve des crimes de Jugurtha?_ OSTĬĀTIM, _De porte en porte_. USUS: Ostiatim panem quærere. Ostiatim agere crimen, _suivre les actes de brigandage de maison en maison_, _c. à d._, _énumérer les maisons ou Verrès a commis quelque brigandage_. OSTĬĀRĬUM, ĭi, n. _Impôt mis sur les portes_. SYN. Tributum in singula domorum ostia imperatum. USUS: Frumentum, ostiaria, arma, vecturæ imperabantur. OSTĬUM, ĭi, n. _Porte_. SYN. Janua. USUS: Portus, ostium et aditus, _entrée du port_. Fluminis ostium, _embouchure d’un fleuve_. OSTRĔA, æ, f. _Huître_. USUS: Ostreis et conchylibus abstinere. ŌTĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir du loisir_, _ne rien faire_. SYN. Nihil ago, cesso, vaco, otio abutor. )( Negotior. PHRAS. 1. Non otiabor, _je ne me reposerai point_. Non cessabo; non ero feriatus a nostris litteris; non ita complectar, sequar otium, ut desidiæ me dedam; non committam, ut otio diffluam, tabescam, langueam, hebescam; non committam, ut, quod solet, animus otio luxuriet, lasciviat aut senescat; etsi nihil est, quod agam, non tamen indormiam. 2. Turpe est otiari, _la paresse est chose honteuse_. Turpe est, compressis, quod aiunt, manibus sedere; otio, situ, desidia marcescere, otio se tradere; otio, segnitie demittere animos; otium ac tempus conterere, terere; cessatione torpescere. USUS: Otiandi, non negotiandi causa Syracusis abest, _il a quitté Syracuse pour se reposer, non pour faire du négoce_. Cf. Pigritia. ŌTĬŌSĒ, _A loisir_, _à son aise_, _sans se presser_, _tranquillement_. SYN. Per otium, vacuo animo et soluto. ŌTĬŌSUS, a, um, _Inactif_, _désœuvré_, _paresseux_. SYN. Cessans, nihil agens, feriatus, vacuus; laxatus curis; qui animo vacuo est ac soluto; qui cura vacat, et negotio; iners, languidus, vacuus ab opere, solutus ab opere; qui in otio est; in otio desidet. )( Operosus, semper aliquid agens. ADV. Nimium, nunquam. USUS: Cessatio libera, et otiosa. Nihil otiosa vita jucundius, si quoddam doctrinæ atque studiorum pabulum habeat. Alienæ calamitatis otiosus spectator. Nunquam minus otiosus sum, quam cum otiosus, _je ne suis jamais moins désœuvré que quand je ne vaque point aux affaires publiques_. Otium meum nunquam otiosum, _mon loisir est toujours occupé_. Cf. Piger. ŌTĬUM, ii, n. _Repos_, _loisir_; _oisiveté_. SYN. Tempus, spatium, vacuum tempus, laxamentum, cessatio libera atque otiosa, remissio, vacatio a labore, quies, vacatio ætatis, tranquillitas vitæ, facultas vacui et liberi temporis. EPITH. Commune, domesticum, forense, honestum, inertissimum et desidiosissimum, jucundum, litteratum, luxuriosum, majus, moderatum, multum, nimium, nimis otiosum, præparatum, primum et summum, tantum, urbanum. PHRAS. Si quid otii nactus fuero, litteras ad te dabo, _dès que j’aurai un moment, je vous écrirai_. Si otium erit; si vacabit; si per occupationes licebit; si quid habebo vacui temporis; si e negotiis emersero, respiravero; si occupationibus vacui temporis aliquid eripere licebit; si liber a negotiis fuero; si me iis rebus, quibus nunc implicatus teneor, explicavero; si ab occupationibus me expedivero; si quid otii dabitur, præstabitur, tribuetur a negotiis; si occupationibus relaxatus fuero; si vinculum illud occupationum, quo et assidue adstringor et arctissime, non dicam exsolvetur, sed paululum modo, paulisper, aliquantulum, aliquantisper, nonnihil, aliqua ex parte laxabitur, litteras a me quam primum accipies. USUS: Raro otium nanciscor, et id, quod datur, fere in philosophia consumo. Otio affluere, abundare, _avoir beaucoup de loisir_. Per otium aliquid facere, _faire qqche en prenant son temps_. Si otium fuerit, ad scribendum me conferam. Referre se in _vel_ ad otium et quietem. Otium et solitudo languorem afferunt hominibus. Inertissimo et desidiosissimo otio frui, perfrui. Otium perturbare, _troubler le repos_. In otii portum confugere. In otio considere. ŎVANS, antis, omn. gen. _Triomphant par ovation_. SYN. Prope triumphans. USUS: Ovantes urbem introibant. Ovanti urbem ingredi concessum est. ŎVIS, is, f. _Brebis_. SYN. Pecus. USUS: Ovium villis contextis homines vestiuntur. O præclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! Ovium usus nullus, ubi pastor deest. Ovem lupo committere, _confier au loup le soin d’une brebis_ (PROV.). ŎVUM, i, n. _Œuf_. EPITH. Recens, hypenemium, Zephyricum _seu_ irritum, durum, molle, tremulum _seu_ sorbile, geminum, frixum. USUS: Anatum ova gallinis supponimus. Pisces ova cum genuerint, etc. Ova parere, _pondre_. Ovis _vel_ ova incubare, _couver_. Ex ovis pullos excludere, _faire éclore les petits_. Integram famem ad ovum afferre, _apporter à l’œuf un appétit entier_, _c. à d._, _se mettre à table avec un grand appétit_: quoniam apud Romanos ova primum apponebantur. Ovum ovo tam simile _vel_ similius non est, de rebus simillimis, _se ressembler comme deux gouttes d’eau_ (PROV.). P PĀBŬLUM, i, n. _Nourriture_, _aliment_; _patûre_, _fourrage_. SYN. Pastio. EPITH. Naturale, pingue. USUS: Consideratio naturæ pabulum animi, _l’étude de la nature est l’aliment de nos âmes_. Pabuli a terra procreati ubertas _vel_ tenuitas. Magna est hoc anno pabuli copia. Frumenta in pabulum missa. PĀBŪLĀTĬO, ōnis, f. _Fourrage_, _action d’aller au fourrage_, _fourrager_. USUS: Hostes pabulatione prohibere. PĀBŬLĀTOR, ōris, m. _Fourrageur_. USUS: Missi pabulatores. PABŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Fourrager_, _aller au fourrage_. SYN. Pabulum quæro. USUS: Pabulandi causa, pabulatum missa cohors. PĀCĀTUS, a, um, _Pacifié_; _calme_, _paisible_, _tranquille_. SYN. Quietus, tranquillus. PĀCĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Pacification_, _traité de paix_; _accommodement_. USUS: Ne te in hanc pacificationem interposueris, _ne vous interposez point dans cette réconciliation_. Cf. Conditio. PĀCĬFĬCĀTOR, ōris, m. _Pacificateur_. SYN. Qui pacem facit. PĂCĬFĬCĀTŌRĬUS, a, um. _Qui doit rétablir_, _négocier la paix_. USUS: Legatio pacificatoria. PĀCĬFĬCUS, a, um, _Qui aime la paix_, _pacifique_. SYN. Quietus. PĂCISCOR, ĕris, pactus sum, cisci, d. n. et a. _Faire un traité_, _une convention avec qqn_, _s’arranger_, _convenir de_. SYN. Pango, depaciscor, pactum _vel_ pactionem facio, pactionem cum aliquo confio, pactionem _vel_ fœdus facio, fœdus cum aliquo ferio. ADV. Inique. USUS: Pacisci sibi præmium, mercedem ab aliquo, _convenir avec qqn d’un salaire, d’une récompense_. Cf. Pactum, Pactio. PĀCO, as, avi, atum, are, a. _Pacifier_. SYN. In tranquillum redigo, sedo, pacatum reddo. PHRAS. Nondum penitus pacati erant hi populi, _ces peuples n’étaient pas encore entièrement pacifiés_. Populorum istorum animi mentesque a superiore bello nondum resederant; nondum quiescebant, acquiescebant, conquiescebant populorum istorum feroces animi; nondum penitus illorum turbæ, ac seditiones compressæ erant ac cohibitæ. Cf. Tranquillus. USUS: Civitates pacatæ. Cf. Concilio, Conjungo, Amicitiam redintegrare. PACTĬO, ōnis, f. _Convention_, _accord_, _accommodement_, _traité_. SYN. Pactum, conventum, conditio, fœdus. EPITH. Nefariæ, bellicæ, hostiles, iniquæ, non modo publicæ verum etiam privatæ oratorum. USUS: Ad pactionem venire, adire, accedere, _en venir à un accommodement_. Pactionem conflare cum aliquo, facere, conficere, _faire une convention avec qqn_. Pactione aliquem sibi obstringere, obligare, _s’unir, s’attacher qqn par un traité_. In pactione manere, _être fidèle à sa parole_. A pactione recedere, _manquer aux traités, aux conventions_. Pactio verborum, _formule déterminée_, _terme d’une convention_. PACTOR, ŏris, m. _Négociateur_, _médiateur_. USUS: Societatis pactores. PACTUM, i, n. _Traité_, _accord_, _pacte_, _contrat_. SYN. Pactio, conventum, conventio, decisio, conditio. PHRAS. Quæ e pacto tibi debeo, fideliter præstabo, _j’accomplirai fidèlement ce qui a été stipulé dans nos conventions_. De quibus inter nos convenit, qua pactione obstrictus teneor, qua conditione tecum pepigi, decidi, integre et summa fide a me servabitur. Stabo conventis, pactis; a pacto et constituto pretio non recedam; quod inter nos pactum, transactum, decisum est, præstabo. Cf. Pactio. USUS: Pacta conventa, stipulationes. Pacta et promissa nec vi, nec malo dolo facta, præstanda et servanda sunt. Pacto stare. In conditione atque pacto manere. Nescio, quo pacto fiat, _je ne sais comment il se fait_... PÆDĂGŌGUS, i, m. _Gouverneur_, _précepteur_, _maître_. SYN. Pueri custos. PHRAS. Est pædagogus illius, _il est son gouverneur_. Ejus moribus regendis aut formandis præfectus est; pueritiam ejus format; hunc moderatorem pueritiæ suæ habet. PĀGĀNUS, a, um, _De village_, _de campagne_; subst. _Paysan_, _villageois_. USUS: Nullum est hac in urbe collegium, nulli pagani, nulli montani. (Paganus, _païen_, _gentil_. VULG.), Latine: Priscæ superstitionis sectator falsorum numinum cultor. PĀGELLA, æ, f. _Feuille de papier_. Sed quid ago? Non imitor λακωνισμόν tuum, altera jam pagella procedit. PĀGĬNA, æ, f. _Feuille écrite_, _page_, _feuillet_; _livre_, _lettre_. EPITH. Extrema, postrema, prior. USUS: Quasi in extrema pagina. Meam parcimoniam hujus paginæ contractio significat. Pagina tua me perturbavit, magnæ molestiæ fuit. PĀGUS, i, m. _Village_, _bourg_, _bourgade_. SYN. Villa. USUS: Pagorum et vicinitatum omnium collegium. In Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus pagis partibusque, sed pæne etiam in singulis domibus factiones sunt. PĀLA, æ, f. _Bêche_; _chaton de bague qui contient une pierre_. SYN. Annuli pars latior, cui gemma inseritur aut signum insculpitur. USUS: Quum palam ejus annuli ad palmam converterat, _quand il avait tourné à l’intérieur de la main le chaton de cet anneau_. PĂLÆSTRA, æ, f. _Lieu public où l’on s’exerçait à la lutte_; _école d’éloquence_, _académie_. SYN. Gymnasium. USUS: Palæstræ dare operam. Isthuc palæstræ multum habet et olei. Numerus oratorius serius aliquanto notatus et cognitus, quasi quamdam palæstram et extrema lineamenta orationi attulit, _le nombre oratoire signalé et connu un peu plus tard est venu donner à la parole comme le cachet de l’art et le fini des formes_. Sine nitore ac palæstra, _sans ornement_, _sans élégance_. Cf. Schola. PĂLÆSTRĬCĒ, _En lutteur_, _à la manière des lutteurs_. SYN. Palæstritarum more. PĂLÆSTRĪTA, æ, m. _Maître de palestre_. PĂLAM, _Publiquement_, _en public_, _ouvertement_. SYN. Manifeste, aperte, in conspectu omnium; in oculis omnium; in ore atque oculis omnium; sub oculis; inspectantibus omnibus; luce et palam. )( Clam, ex occulto et insidiis. USUS: Luce et palam, in foro. Nondum palam factum erat scelus. Cf. Conspectus, Præsens. PĂLĀTĬUM, ĭi, n. _Palais_, _demeure impériale ou royale_. USUS: Descendit de palatio. PĂLĀTUM, i, n. _Le palais_, _organe du goût_. SYN. Pars oris interior, in qua sensus est gustatus. EPITH. Extremum, infimum, varium. USUS: Voluptas, quæ palato percipitur. Non sequitur, ut cui cor sapit, ei non sapiat palatum, _la délicatesse de l’âme n’empêche pas celle du palais_. PĂLĔA, æ, f. _Paille_. USUS: Paleam aurumve portet navis, ad bene gubernandum nihil interest. PĂLIMPSESTUS, i, m. _Palimpseste, parchemin dont on a gratté la première écriture pour y écrire de nouveau_. USUS: Laudo, quod in palimpsesto scripseris, in chartula mallem. PĂLĪNŌDĬA, æ, f. _Palinodie_. SYN. Retractatio. PHRAS. Palinodiam cecinit, _il a chanté la palinodie, il s’est rétracté_. Retexuit orationem suam; juravit, nolle esse dicta, quæ in me protulisset; non difficulter permotus est ad receptum pertinacis sententiæ; ea, quæ in me jecerat, ut indicta esse voluit; revocavit omnia, quæ intemperanti lingua in me offuderat. USUS: Palinodia subturpicula mihi esse videbatur. PALLA, æ, f. _Palla_, _mantille de femme_. Vestis muliebris genus. PALLĂDĬUM, ĭi, n. _Le Palladium_, _statue de Pallas_. SYN. Signum Palladis. USUS: Libros ex medio incendio velut Palladium sustulit. PALLĔO, es, ŭi, ere, n. _Pâlir_. SYN. Expallesco, exalbesco. PHRAS. Palluit ad conspectum militis, _à la vue du soldat, il pâlit_. Pallor homini suffusus est, et totum corpus vitalis color reliquit; exspiranti similis fuit; oris exsanguis notas pallor confuderat; exsanguis ac pallore deformis constitit ad conspectum militis. USUS: Sudat, pallet, erubescit, titubat. PALLĬĀTUS, a, um, _Vêtu d’un pallium_, _d’un manteau à la grecque_. USUS: Græcus judex modo palliatus, modo togatus, _tantôt en pallium_, _tantôt en toge_. PALLĬDUS, a, um, _Pâle_; _moisi_. USUS: Pallido cortice arbor. PALLĬŎLUM, i, n. _Petit manteau grec_. EPITH. Sordidum. USUS: Sæpe est sub palliolo sordido magna sapientia. PALLĬUM, ĭi, n. _Manteau grec_. SYN. Amiculum vestibus injici solitum, quod Græcorum proprium fuit, ut toga Romanorum. EPITH. Aptum ad omne tempus, laneum, purpureum. USUS: Pallium in collum conjicere; onerare humerum pallio, _jeter le manteau sur les épaules_. Pallium alicui detrahere. Pallio tegere. Iste cum pallio purpureo. Colligere pallium, _retrousser le manteau_. PALLOR, ōris, m. _Pâleur_; _crainte_, _frayeur_. USUS: Terrorem pallor et dentium crepitus consequitur. Magno cum tremore et pallore aliquid dicere; pallorem traho, contraho, in pallorem verti; pallore infici. Cf. Palleo. PALMA, æ, f. _La paume de la main, palme, victoire, etc._ SYN. Manus pars interior; victoria, principatus. PHRAS. Ille de omnibus palmam tulit, _il a vaincu tout le monde_. Palmam retulit; omnibus palmam eripuit. Cf. Supero, Vinco. USUS: 1. Dialectica pugno, Rhetorica palmæ similis est, _la dialectique ressemble au poing et l’éloquence à la main ouverte_. Aliquem palma concutere, _souffleter qqn_. 2. Arbor palma, _palmier_. EPITH. Lemniscata, procera et tenera, urbana. Palmæ agrestes, multæ, plurimæ. Palma nobilissima illa arbor, nulli cedit ponderi, sed contra assurgit, et reluctatur. 3. TRANSL. Victoria, _victoire_, _triomphe_, _palme_. Eloquentiæ palmam alicui dare, deferre. Palmam alicui dubiam facere. PALMĀRIS, e, gen. com. _Grand d’une palme_; _qui mérite la palme_, _le prix_. USUS: Statua palmaris, _statue remarquable_. Palmaris illa philosophorum sententia. PALMĀRĬUS, a, um, _De palmier_; subst. _Chef-d’œuvre_. USUS: Id est, quod palmarium puto: me reperisse, etc., _mais, mon chef-d’œuvre, c’est de_.... PALMUS, i, m. _Palme_, _mesure de longueur de douze pouces_. Mensuræ genus. PĀLOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _se disperser_. SYN. Vagor, dispergor. USUS: Vagi per agros palantur milites. Exercitus per silvas fuga palatus. Cf. Vagor, Erro. PALPĔBRÆ, ārum, f. pl. _Paupières_. SYN. Tegumenta oculorum mollissima. EPITH. Resectæ. PALPĬTO, as, avi, atum, are, n. _Trembler_, _remuer_, _palpiter_. SYN. Tremore concutior. USUS: Cor animantis evulsum ita mobiliter palpitabit. Cf. Trepido. PALPO, as, avi, atum, are, a. et PALPOR, aris, atus sum, ari, d. _Palper_, _toucher_, _flatter_, _caresser avec la main_. SYN. Adulor, blandior, assentor. ADV. Plane. USUS: Palpari aliquem. PALPUM, i, n. _Caresse_, _flatterie_. SYN. Blanditiæ. USUS: Palpum alicui obtrudere. Aliquem palpo percutere, _amadouer qqn_. Cf. Adulor. PĂLŪDĀMENTUM, i, n. _Manteau de guerre_, _manteau militaire_. SYN. Insigne et ornamentum militaire, præcipue imperatorum. PĂLŪDĀTUS, a, um, _Vêtu d’un manteau militaire_. SYN. Paludamento ornatus. 1. PĀLUS, i, m. _Pieu_, _poteau_. SYN. Lignum in terra infixum, depactum. USUS: Damnati producuntur, ad palum alligantur. 2. PĂLUS, ūdis; gen. pl. paludum, f. _Marais_, _marécage_. USUS: Paludes siccare. E paludibus emersit. PĂLUSTRIS, e, gen. com. _Marécageux_. USUS: Locus palustris. PAMPĬNUS, i, m. _Pampre_, _pousse et feuillage de la vigne_. SYN. Folium vitis. USUS: Uva vestita pampinis nimios solis defendit ardores. PANCHRESTUS, a, um, _Bon à tout_, _entièrement bon_. USUS: Panchrestum medicamentum, _panacée_, _remède universel_. PANDĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _S’étendre_, _s’allonger en bâillant_. USUS: Oscitans pandiculatur. PANDO, is, pandi, passum, ere, a. _Étendre_, _déployer_. SYN. Aperio. ADV. Longe se, late se. USUS: Orationis vela pandere. Passis velis provehi. Cf. Aperio. PĂNĒGYRĬCUS, i, m. _Panégyrique_. SYN. Laudatio _sive_ oratio et concio in conventu habita. PĂNĒGYRIS, is, f. _Assemblée générale du peuple pour une fête populaire_. SYN. Solemnis et publicus conventus _seu_ celebritas. USUS: Erat illo ipso die nundinarum Panegyris. PANGO, is, panxi et pĕpĭgi, pactum, ere, a. _Enfoncer_, _établir_; _fixer_, _stipuler_. SYN. Figo, defigo; compono, condo, scribo. USUS: Carmen, societatem, pacem pangere, _faire un poëme_, _une alliance_, _la paix_. Cf. Paciscor, Pactum. PĀNIS, is, m. _Pain_. USUS: Pistor domi nullus, panis cibarius nullus, nulla cella. PANNŌSUS, a, um, _Déguenillé_, _couvert de haillons_. SYN. Pannis obsitus, male vestitus, sordidatus. PANNUS, i, m. _Morceau d’étoffe_; _méchants vêtements_. USUS: Pannis annisque obsitus, _chargé d’années et de haillons_. PANTHĒRA, æ, f. _Panthère_, _animal_. Bestia maculosa. PĂPĀVER, ĕris, n. _Pavot_. PAR, pāris, omn. gen. _Égal_, _pareil sous le rapport de certaines qualités_. SYN. Parilis, æqualis, similis; socius alicujus rei. )( Dispar, impar. ADV. Plane, omnino, nequaquam, prope; pares absolute, æque inter se, perfecte. PHRAS. 1. Omnibus fere rebus pares sumus, _nous sommes égaux presque en toutes choses_. In eadem æquatione gratiæ ac dignitatis sumus, ejusdem fortunæ consortes; in communi fortuna sumus; maxima est inter nos æqualitas et similitudo; institutis animisque nihil inter nos dissidemus; maxima est inter nos rerum omnium exæquatio. Omnia prope mihi paria sunt tecum; institutis animisque summe congruimus; æquas habemus partes; æqua fortuna utimur. 2. Par pari referam, _je vous rendrai la pareille, je vous traiterai de la même façon_. Scito, paratam tibi pestem, ut participes parem; ut merueris, habebis; par pari reddam. USUS: 1. Par nobile gladiatorum. Par est, quod inter omnes æquale est, _il y a égalité quand tous ont le même droit_. Neminem in dicendo habuit parem. Tot hostibus pares non sumus. Hoc mihi par tecum est. 2. Decet, æquum est, _il est convenable, juste_. Dubito, quid me facere par sit. Cf. Similis, Æqualis. PĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on se procure aisément_, _à peu de frais_. SYN. Facilis inventu et paratu. USUS: Parabilis victus, convivium, divitiæ. PĂRĂDOXA, ōrum, n. pl. _Proposition paradoxale_, _paradoxe_, _principe en apparence contraire à la raison_. USUS: Paradoxa Græci, nos admirabilia dicamus, et contra opinionem. PĂRĂLY̆SIS, is, f. _Paralysie des nerfs_. * SYN. Resolutio nervorum. Parasceve, es, f. _Le Vendredi Saint_. Dies quo se pro nobis Christus in cruce victimam obtulit. Dies redempti orbis memoria sacer; dies, quo cœlestes iras in omne genus hominum intentas suo olim capite excepit. Consecrata, dicata, sacrata Christo morienti dies. Funestissimus post natos homines dies, qui salutis nostræ parenti, auctori, vindici sanguinis pretio stetit. PĀRĀSITUS, i, m. _Parasite, coureur de festins_. SYN. Mensarum assecla. PĀRĀTĒ, _Avec préparation_. USUS: Sumpto spatio ad cogitandum parate ornateque dicere. PĀRĀTUS, a, um, _Prêt_, _disposé_; _bien armé_, _équipé_. SYN. Promptus, expeditus, instructus, qui præsto est. )( Imparatus. ADV. Bene, bene ad fortitudinem, jam pridem ad cædem, omnino est armatus contra fortunam præclare. PHRAS. 1. Probe paratus et instructus adero, _j’arriverai bien préparé et armé de toutes pièces_. Nemo me paratior, expeditior erit; exercitatus, erectus, armatus animis adero; ita dimicationi instructus intentusque, ita paratis compositisque rebus, ita alacri animo adero, ut nihil in me moræ sit, ut per me non stet, quin res tota extemplo conficiatur. Non est, ut currentem incites, ita ad omnia præsto sum. 2. Parata erunt omnia, quæ ad usum sunt necessaria, _tout ce qui sera nécessaire à votre usage sera prêt_. Rerum omnium paratam expositamque copiam invenies; in promptu, ad manum erunt omnia. USUS: Paratus ab exercitu, e rebus necessariis. Ad omne facinus paratissimus, _homme décidé à tout, qui ne reculera devant rien_. Paratus ac bene meditatus in forum venit. Omnibus naturæ et artis præsidiis ad dicendum paratus, _préparé à la parole par tous les dons de la nature et tous les secours de l’art_. Expedito nobis homine et parato opus est, _il nous faut un homme actif et décidé_. Cf. Expeditus. PARCĒ, _Avec économie_; _modérément_. SYN. Restricte, sobrie, parum, continenter. PARCĬMŌNĬA _vel_ PARSĬMŌNĬA, æ, f. _Économie_, _épargne_. SYN. Frugalitas, moderatio, mediocritas sumptuum. EPITH. Rustica atque inculta, summa, apta. USUS: Parcimonia rem tueri; parcimonia et diligentia res familiaris conservatur et augetur, _un patrimoine se conserve par l’ordre et l’économie_. Cf. Parcus. PARCO, is, pĕperci, parcĭtum et parsum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Épargner_, _ménager_; _n’être pas prodigue de_. SYN. Ignosco, remitto, condono, veniam do, impunitatem do, impunitum scelus fero; tempero. )( Perdo, spolio. ADV. Gratis alicui, omnino, non parum valetudini. PHRAS. 1. Dignus es ut tibi parcatur, _vous méritez qu’on vous épargne_. Veniam, impunitatem mereris; dignus es venia, impunitate; dignus es, ut tibi condonetur, remittatur, ignoscatur, venia detur, delicti gratia fiat, ut ad hanc culpam conniveatur, ut impune feras, ut id delictum impune abeat. 2. Templis tamen parcebat hostis, _cependant l’ennemi épargnait les temples_. Templis tamen temperatum; ira belli a templis abstinuit; a templis tamen manum hostis abstinuit. 3. Nobis plane non parcitur, _on ne nous épargne pas du tout_. Nihil aut laxamenti aut veniæ habemus; nihil laxamenti datur nobis; nulla nobis a labore vacatio datur, conceditur; otii nobis a labore nihil datur. USUS: Non parcam operæ, _je n’épargnerai pas ma peine_. Mihi, quæso, parce, ac dignitati meæ. Hic nec suæ unquam, nec alienæ pudicitiæ pepercit. Cf. Venia, Impunitas, Indulgeo. PARCUS, a, um, _Économe_; _avare_, _chiche_. SYN. Parvo contentus, frugalis, attentus ad rem. )( Prodigus, luxuriosus. PHRAS. Parcus es nimium, _vous êtes trop économe_. Nimium attentus ad rem es; durus, difficilis, tenax es; restrictior ad largiendum, ac prope rusticana quadam parcimonia es; attentior ad rem es, quam sat est; maximum vectigal in parcimonia reponis; parce nimium sumptum facis; parcimonia illa tua non longe abest a sordibus et malignitate; in faciendo sumptu parcus es et restrictus; sumptui parcis, sed restricte nimium ac pene sordide. Cf. Avarus, Sordidus. USUS: Parcus pater et tenax, _père avare et dur à la détente_. PĂRENS, entis, omn. gen, _Le père_, _la mère_; _au pl._: _Les parents_, _les auteurs de nos jours_. SYN. Pater _aut_ mater, procreatores. EPITH. Antiquior, antiquissima, sanctissima, bonus et liberalis, communis omnium, grandis natu, iners, impurus atque improbus, justus, optime meritus, miserrimus, optimus, mitissimus. Parentes cari, carissimi, humiles, miseri, multi, perpetui. USUS: Parentes non alere, nefarium est. Parentes, propter quos suavissimam hanc lucem aspeximus, carissimos habere debemus. Me sicut alterum parentem diligit et observat. Horum ego operum parens et effector sum, _c’est moi qui suis le créateur, l’artisan de ces ouvrages_. PĀRENTĀLĬA, ĭum, n. pl. _Parentales_, _fêtes funèbres en l’honneur des morts de la famille_. SYN. Justa et convivia funebria. PĀRENTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Célébrer une cérémonie funèbre pour ses père et mère_; _offrir un sacrifice solennel en l’honneur d’un mort_. SYN. Justa solvo, facio, perago, funus facio. USUS: Alicui parentare. PĀRĔO, es, ŭi, ere, n. * _Obéir_, _être docile_, _suivre_. SYN. Obedio, obtempero, dicto audiens sum, morem gero. )( Impero. ADV. Diligentissime, moleste, occultissime, proxime legi. PHRAS. Parere tandem coactus est, _il fut enfin forcé d’obéir_. Jugum tandem accepit; frenum recepit; frenum accepit, in potestate, in auctoritate senatus futurum se recepit; imperata facturum, in officio futurum se recepit. Cf. Obedio. USUS: Dolori, iracundiæ parere. Necessitati, tempori parere et servire. Alicujus consiliis, cupiditati suæ parere, _céder à ses passions_. PĀRĬES, ĕtis, m. _Mur_, _muraille_; _clôture_. SYN. Murus, maceria. USUS: Parietem ducere, vestire, dealbare. Parietem perfodere, disturbare. Nihil nihil intra parietes meos tutum, nihil insidiis vacuum video. Parietum præsidio a furore hominis me tutatus sum. Utrosque parietes linere, _ménager la chèvre et le chou, flatter les deux partis_. Duos parietes de eadem fidelia dealbare, _blanchir deux murs avec l’enduit du même pot_, _c. à d._, _faire d’une pierre deux coups_ (PROV.). PĂRĬĔTĬNÆ, ārum, f. pl. _Vieux murs délabrés_, _ruines_, _décombres_. SYN. Parietum rudera, reliquiæ. Cf. Ruina. PĀRĬLIS, e, gen. com. _Pareil_, _semblable_, _égal_. SYN. Par, similis. USUS: Parilis ætas, vox, honor. PĀRĬO, is, pĕpĕri, partum, ere, a. _Enfanter_; _produire_, _créer_, _inventer_. SYN. Partum edo, partum enitor, partum facio, partu levor. TRANSL. Gigno, profero, procreo. ADV. Aliquando. USUS: Factis sibi maximam gloriam peperit. Voluptatem, ægritudinem ea res mihi maximam peperit. Fruges, quas terra parit et procreat. Cf. Causa. PĀRĬTER, _Également_; _en même temps_, _ensemble_. SYN. Similiter, æqualiter, æque simul, vicissim. USUS: Crescunt pariter et decrescunt cum luna conchylia, _les animaux à coquille croissent et décroissent en même temps que la lune_. Pariter cum vita sensus abit. Pariter æqualiterque inter se amare. Ille mecum pariter moleste fert. PARMA, æ, f. _Petit bouclier rond à l’usage de l’infanterie légère_. * SYN. Breve scutum peditum. PĀRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _apprêter_, _disposer_, _arranger_, _soigner_, _mettre en état_. SYN. Comparo, apparo, orno, adorno, instruo, instituo, molior, viam munio. ADV. Repente, sensim omnia, turpissime eloquentiam, utrobique hospitium. Acerrime bellum, diligenter, melius, publice convivia. PHRAS. Parat se ad iter, _il se prépare à un voyage_. Ad iter accingitur, itineri se accingit; itineris apparatu distinetur; ad iter se comparat; iter adornat; in procinctu stat. Cf. Instituo, instruo, comparo. USUS: Instruere et parare convivium. Huc te para. PARŌCHUS, i, m. _Fournisseur des officiers publics en voyage_. SYN. Publicus minister curatorque, qui peregrinis publico nomine necessaria procurat. EPITH. Publicus. Parochus, _curé_. Curio sacer. (Parochia, VULG.), rectius: Parœcia, _paroisse_. PARRĬCĪDA, æ, m. _Parricide_, _meurtrier de son père ou de sa mère_; _assassin en général_. SYN. Parentis interfector. EPITH. Certissimus patriæ, importunus, impius, impurissimus, teterrimus, audacissimus. USUS: Majores nostri parricidas insui voluerunt in culeum vivos atque in flumen dejici, _nos pères ont voulu que les parricides fussent cousus vivants dans un sac et jetés dans la fleuve_. PARRĬCĪDĬUM, ĭi, n. _Parricide_, _meurtre d’un père ou d’une mère_; _crime de rebellion_, _de haute trahison_. EPITH. Fœdissimum, fraternum, manifestum, nefarium, familiare. USUS: Nefario se patriæ parricidio obstrinxit. PARS, artis, f. _Partie_, _portion_; _parti_, _cause_, _faction_. SYN. Portio, membrum; species, forma; factio, secta. EPITH. Absoluta et assumptiva, negotialis, alicujus vitæ adversa, æqualis aut altero tanto major, dimidia, diversa et dissimilis, exigua, extrema, gravior, honestior, inchoata, inferior, interior, interna, vehemens, intima urbis, læva. )( Dextra. Laudabilis orationis, lenissima animi, levissima, libera, magna honorum, urbis, noctis, maxime ægra et prope deposita reipubl., maritima provinciæ, necessaria, optima, princeps rationis et intelligentiæ, turpis calamitosaque, vitæ tenuissima, contraria. Partes certæ, cæteræ, communes, generales constitutionis, honestiores corporis, præcipuæ, primæ, posteriores, priores, similes principio, sui similes, singulæ, sinistræ, superæ, superiores, ultimæ, utiles. PHRAS. 1. Pompeii partes contra Cæsarem secutus est, _il suivit le parti de Pompée contre César_. Pompeii partes fovit; in Pompeii partibus stetit; Pompeii partibus studebat, favebat; Pompeianarum partium erat; a Pompeio stetit; cum Pompeio stetit ac sensit; ad causam Pompeii se acclinabat; ad Pompeii rationes se adjunxit; suas cum Pompeii rationibus conjunctas habuit; Pompeii partibus infectus est. 2. Nulli partium est addictus, _il n’est attaché à aucun parti_. Integrum se servat; nullis partium studiis infectus est; nullarum partium est; inter utramque partem medius manet. Cf. Neuter. USUS: 1. Genus est, quod plures amplectitur partes. 2. Membrum, portio, _partie_, _portion_. In partem prædæ vocare, venire. Patrimonii partem legare, dare; partem prædæ exigere, condonare, remittere. 3. Regio, locus, _partie de la terre, région, contrée (au pluriel)_. Ab orientis partibus advenit. Multas in his partibus copias censemus. 4. Officium, munus, _rôle_, _fonction_, _mission_, _ministère_. Videntur etiam hic aliquæ meæ partes. Personam aliquam et partes sibi deposcere. Alicui imponere, dare partes gerendæ rei. Has ego partes volens suscepi, sumpsi; volens sustineo, ago, habeo, obtineo. 5. Factio, secta, _parti_, _cause_, _faction_. Cæsaris partes deserere, oppugnare. Partes senatus sequi. Nullius partis esse. 6. Magnam partem, _une grande partie_. Magnam partem tui consulatus abfui. Majorem diei partem desideo. Magnam partem tuis rebus occupor. Noctis magnam partem vigilavi. 7. Primas, secundas, tertias partes alicui dare, id est primum, etc. locum, gradum, laudem, _donner à qqn le premier, le second rang_. Primas alicui dare, cedere, tribuere, concedere (_scil._ partes). Hortensius facile primas tenebat, ferebat (_scil._ partes). 8. In utramque, in optimam partem, etc. Multa mihi in utramque partem occurrunt. Magna vis est fortunæ in utramque partem, _la fortune a une grande influence dans les deux sens_. Hæc accipias in optimam partem, _en bonne part_. In eam partem decretum factum est. In eam partem potius peccant, quæ cautior est. Pro virili parte, _selon les forces ou le devoir de chaque homme_. Pro illa tenui infirmaque parte rempublicam defendi. Ex magna parte, ex aliqua parte assentior, _en grande partie_, _en quelque partie_. In omnes partes intentus, _sous tous les rapports_, _dans tous les cas_. Ab omni parte beatus, _sous tous les rapports_. Ex omnibus partibus, _sous tous les rapports_, _à tous égards_, _de tout point_. PARTĬCEPS, ĭpis, omn. gen. _Qui prend part_, _qui participe à_. SYN. Consors, socius, non expers. )( Expers, carens. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Fac me participem tuarum laudum, _fais moi participer à ta gloire_. In societatem me tuarum laudum admitte, adscribe, venire patere; ne me expertem tuarum laudum sinas; partem aliquam tuæ gloriæ in me deriva, transmove; in partem me tuorum decorum voca; consocia, participa mecum tuas laudes; socium me tuarum laudum adjunge, adscribe; patere, ut aliquid ex ista laude mihi decerpam; in societatem laudum tuarum me quoque accipe. 2. Participes sceleris, pœnæ quoque participes sint, _que les complices du crime participent aussi au châtiment_. Eodem scelere contacti, in parte quoque pœnæ sint; sceleris contagione violati in partem etiam pœnæ vocentur; qui se sceleris contagione contaminaverunt, iis æqua etiam societas pœnæ sit; socii culpæ, socii etiam pœnæ sint. USUS: Homo mentis et rationis particeps. Hujus consilii ego et particeps et adjutor fui. Cf. Socius. PARTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. et n. _Participer et faire participer_. SYN. Impertior, communico, participem facio; _item_: Particeps fio, partem capio, fructum capio, aliquid decerpo. PHRAS. Prædam mecum participa, _prends part avec moi au butin_. Partem prædæ mecum communica; effice, ut in parte prædæ sim; ut de tua præda _vel_ prædam participem; ut prædæ partem capiam; ut in partem prædæ veniam. Cf. Particeps, Communico. USUS: Parem pestem participabit. PARTĬCŬLA, æ, f. _Petite partie_, _parcelle_, _fragment_. SYN. Articulus, appendicula. EPITH. Parva urbis; breviores, longiores, imminutæ, impares, æquales, minimæ, similes inter se, tenuissimæ. USUS: Omne animal quasi mundi particula est. Particulam tuarum litterarum legi. Hæc particula tantum est scelerum tuorum, _ceci n’est qu’un faible échantillon de tes crimes_. PARTĬCŬLĀTIM, _Par morceaux_, _en détail_. SYN. Articulatim, membratim, singillatim. USUS: Multum refert, summatim an particulatim hæc narrentur. PARTIM, _En partie_. SYN. Ex parte quadam. USUS: Eorum partim in pompa, partim in acie illustres fuere. Ex quibus partim tecum sentiebant, partim adversabantur. PARTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Partager_, _diviser_. SYN. Divido, portionem facio, communico. ADV. Æqualiter, noviter, commode, paulo secus. USUS: Bona sua cum sociis partiri. Cf. Divido. PARTĪTĒ, _En divisant_, _clairement_, _méthodiquement_. SYN. Distribute, distincte, ordinate. PARTĬTĬO, ōnis, f. _Partage_, _répartition_, _division_, _distribution_, _classification_. SYN. Divisio. EPITH. Æquabilis, commodior, generalis, iniqua, utilis, utilior et aptior, ad bene beateque vivendum. USUS: Partitio bonorum, urbis, Italiæ, ærarii. Mihi pecunia e participatione debetur. PARTĪTOR, ōris, m. _Celui qui fait les parts_, _distributeur_, _répartiteur_. USUS: Non te custodem ad continendas, sed partitorem ad partiendas merces missum putato. PARTŬRĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ire, n. _Être en travail_, _en couches_. SYN. E dolore partus laboro, enitor. ADV. Jamdiu. USUS: Utinam aliquando dolor populi Romani pariat, quod jam diu parturit! _Puisse la douleur du peuple romain donner une prompte explosion à la vengeance, dès longtemps amassée dans tous les cœurs!_ PARTŬS, ūs, m. _Accouchement_; _fruit_, _enfant_. USUS: 1. Luna sole illuminata graviditates et partus affert. Jam appropinquat, instat partus. Partu levari. 2. Fetus. Partum herbis et medicamentis abigere. Aureus matris suæ partus. PĂRUM, _Peu_, _trop peu_, _pas assez_. SYN. Perparum, minimum, parce, maligne, modice, leviter, restricte. PHRAS. Parum diligens est, _il est peu diligent_. Parce, timide et molliter laborem aggreditur; tenui diligentia est et prope nulla; si punctum temporis laboret, emori se autumat. Cf. Piger. USUS: Sunt hæc parum firma. Parum abfuit, quin, etc. Violare parum habuit, atrocissimis suppliciis affecit, _il ne se contenta pas de le maltraiter, il lui fit subir les plus cruels supplices_. PĂRUMPER, _Un petit moment_, _quelque temps_, _un instant_. SYN. Paulisper, tantisper, aliquantum, ad breve tempus, ad punctum temporis, ad exigui brevitatem temporis, paulum, tantulum, perpaulum. USUS: Abduco parumper animum a molestiis. PARVĬTAS, ātis, f. _Petitesse_. PARVŬLUS, a, um, _Tout petit_. SYN. Pusillus, perparvulus. PARVUS, a, um, _Petit_, _faible_, _peu important_. SYN. Pusillus, exiguus, modicus; brevis, angustus, tenuis, minutus, modica magnitudine. )( Magnus. ADV. Admodum. PHRAS. Parvum est beneficium, _le bienfait est peu important_. Exile, tenue, leve et contemptum munus est; perexiguum, pertenue, minutum munus est; propter suam exiguitatem et parvitatem vix memoratu dignum. USUS: Parva exigui temporis usura. Parvo contentus esse possum. Pascha, tis, n. _La fête de Pâques_, _la Pâque_. PHRAS. Dies, qui Christo post devictam mortem gloriosissimus illuxit; quo memoria redeuntis in vitam Christi Servatoris nostri recolitur ac celebratur; princeps anni dies; quo victor ab inferis Christus ad vitam immortalem rediit. Augustissimum anni tempus sanctisque gaudiis refertissimum, quo Christi de morte inferisque triumphantis memoria per orbem terrarum celebratur. PASCO, is, pāvi, pastum, ere, a. _Faire paître_, _mener paître_. ADV. Bene satis. USUS: Pascere equos, greges, sues. TRANSL. Oculos cruciatu pascere; animum picturis. Pasci, delectari, perfrui pacis fructibus. PASCŬA, ōrum, n. pl. _Pâturage_. EPITH. Læta, herbosa. USUS: Utrum tandem hanc silvam in relictis possessionibus, an in censorum pascuis invenisti? PASSER, ĕris, m. _Moineau_, _passereau_. USUS: Ex passeribus augurari. PASSIM, _Çà et là_, _de côté et d’autre_, _partout_; _sans ordre_, _à la débandade_. SYN. Undique, ubique, disperse, sine ordine. USUS: Passim per forum volitare. Aves huc illuc passim vagantes. Passio Domini, _La Passion de N. Seigneur JÉSUS-CHRIST_. Historia Servatoris nostra causa cruciatus ac mortem passi. Acerbissimos Christi Servatoris nostri cruciatus mortemque pro genere humano obitam; funestissimam dolorum ac cruciatuum, quos Christus nostra causa pertulit, perpessionem grata recordatione recolere; in Christi acerbissimus tormentis, cruciatibus ac morte cogitationem defigere. De Christi acerbis cruciatibus et excessu; de funestissima Servatoris nostri cæde ad populum verba facere, _prêcher la passion de J.-C._ Creaturæ etiam rationis expertes Passionem Domini luxerunt, _toutes les créatures, même privées de raison, pleurèrent la mort du Seigneur_. Mutæ quoque res, et sensibus orbatæ mortem Christi luxerunt. Dies in noctem concessit; elementa turbata sunt, saxa, quasi doloris vim non ferentia crepuere, tumulis apertis cadavera redeuntibus animis jam olim efflatis prodiere. Rectore suo ac Domino sic agitato, concusso, raptato, tota tellus cohorruit atque contremuit, petræ dissiluerunt, tenebræ terris incubuerunt, sol caligine obtectus, velum templi disruptum est. PASSŬS, ūs, m. _Enjambée_, _pas_, _marche_. SYN. Gradus, gressus. EPITH. Perpauculi. USUS: Disjunctissimas terras passibus peragrare. Urbs aberat mille passus. PASTĬO, ōnis, f. _Action de faire paître, de nourrir les bestiaux_; _pâturage_. SYN. Pastus, pabulum. USUS: Alia regio fertilior est magnitudine pastionis. PASTOR, ōris, m. _Pasteur_, _berger_. SYN. Pecoris magister, ut: bubulcus, subulcus, opilio. PASTŌRĀLIS, e, gen. com. _De pasteur_, _pastoral_. SYN. Pastoritius. PASTŌRĬTĬUS, a, um, _De pasteur_, _pastoral_. USUS: Pastoritius cantus. PASTŬS, ūs, m. _Nourriture, pâture des animaux_. SYN. Pastio, locus pascuus; cibus. EPITH. Aptus, ferus, immoderatus, præsens, suavissimus; diversi, novi oratorum, tetri, varii, abundantes, veteres oratorum. USUS: Pastum natura large animantibus comparavit. Animantia inquirunt pastum et latibula, _cherchent leur nourriture et leur retraite_. Partes corporis ad pastum capessendum et conficiendum. Oblectatio industriæ, suavissimus animorum pastus, _qui est le plus doux aliment des âmes_. PĂTĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ouvrir_; _découvrir_, _révéler_, _manifester_. SYN. In lucem profero, divulgo, aperio. USUS: Hostibus portam patefacere. Is et scelerum indicia ostendit, et periculorum signa indagavit, patefecit, protulit. Ea res fenestram ad omnem nequitiam, latam avaritiæ viam patefecit. Patefacere et illustrare veritatem. Iter hostium internecione patefacere. Cf. Prodo, Manifesto, Aperio. PĂTĔFACTĬO, ōnis, f. _Action découvrir, de dévoiler_. SYN. Evolutio et explicatio rerum opertarum. PĂTELLA, æ, f. _Plat_, _assiette_. SYN. Vas fictile, sacrificiis faciendis aptum. EPITH. Argentea, grandis. PĂTENTER, _Ouvertement_, _clairement_. SYN. Aperte. )( Abscondite. PĂTĔO, es, ŭi, ere, n. _Être ouvert_. SYN. Apertus sum; constat. )( Clausus sum. PHRAS. Patet manifesto ejus odium, _sa haine est visible, manifeste_. Cui non apparet ejus odium? Odium hominis tenetur; odium ejus pro inquisito et comperto est; satis exquisitum est mihi hominis odium. USUS: 1. Patet janua. Huc tibi aditus patere non potest. Patent hæc et in promptu sunt omnibus. Non omnibus idem cursus in cœlum patet. 2. Non negor, _être libre_, _accessible_, _abordable_. Velim, ut mihi libri tui, reditus in gratiam, omnia mihi tua pateant. 3. Pertineo, me extendo, _s’étendre_, _avoir de l’étendue_. Hæc ars latissime patet et ad plurimos pertinet, _cette science est très étendue et intéresse beaucoup de monde_. Ejus beneficia late patent. 4. Discussa est caligo, diluxit, patet, videmus omnia. Cf. Aperio, Constat, Manifestus. PĂTER, tris, m. _Père_. SYN. Père. SYN. Parens, genitor, procreator, generator, sator, educator, altor. EPITH. Ærumnosus, altitonans (DEUS), amans, amicissimus, beatior, quam, etc., blandus, certus, clarissimus, consularis, doctus, dulcis, durus vehemensque, facilis et liberalis, felix, ferox et arrogans, infestus, fortissimus, grandis natu; honestus, humanissimus; carissimus, humilis, crudelis, importunus, improbus, innocentissimus, levis, mendax, avarus, amans suorum, miser, naturalis, negligens, dissolutus, nobilissimus, parcus ac tenax, paratus, severus, parum splendidus, turpissimus, fidelissimus. USUS: 1. Patre natus est sapiente, sancto, severo. Vehemens pater, durus, ferreus, qui sine causa oderit, quem procrearat. 2. Senator, majores, conservator, _sénateur_, _ancêtres_, _protecteur_. Patres conscripti. Patrum nostrorum ætate, memoria. Patriæ pater. PĂTERFĂMĬLĬAS, patrisfamilias, m. _Père de famille_. USUS: Rei familiari tantum operæ dabat, quantum attentus et non indiligens paterfamilias. PĂTĔRA, æ, f. _Coupe employée dans les sacrifices_. Poculi genus latum ac patens. EPITH. Aurea, gravis, molesta. USUS: Excipere sanguinem patera. PĂTERNUS, a, um, _De père_, _paternel_. SYN. Patrius. USUS: Paterna necessitudo. PĂTESCO, is, pătŭi, escere, n. _S’ouvrir_. SYN. Pateo. PĂTHĒTĬCUS, a, um, _Pathétique_, _touchant_, _émouvant_. SYN. Genus dicendi, quo perturbantur animi et commoventur. PĂTĬBĬLIS, e, gen. com. _Doué de sensibilité_, _sensible_; _tolérable_, _supportable_. USUS: Omne animal patibilem habet naturam. Dolor non patibilis me invasit. PĂTĬBŬLUM, i, n. _Fourche patibulaire_, _gibet_. SYN. Crux. USUS: Patibulo affigi. PĂTĬENS, entis, omn. gen. _Patient_, PHRAS. Patiens est admodum, _il est très patient_. Omnes perfert injurias et acerbitates; ultima omnia animo non solum æquo, sed magno fortique sustinet, fert; singularia sæpe edidit patientiæ exempla, qui hilari animo dura omnia devorat, concoquit; cujus in doloribus patientiam, in injuriis tranquillitatem, in contumeliis moderationem omnes demirantur. USUS: Nimium patiens, lenis lentusque sum. PĂTĬENTER, _Patiemment_, _avec résignation_. SYN. Placide, sedate, moderate, tranquille, æquo animo, leniter ac leviter, non repugnanter, toleranter, fortiter, constanter. USUS: Placide patienterque dolorem ferre. PĂTĬENTĬA, æ, f. _Patience_, _résignation_. SYN. Tolerantia. EPITH. Expetenda, incredibilis, mira ac singularis, præclara famis ac frigoris. USUS: Patientia honestatis causa; rerum arduarum ac difficilium voluntaria ac diuturna perpessio. Ostendere suam patientiam famis, frigoris; inopiæ, rerum omnium. Patientia et obsequio mitigare aliquem. Nescio, quomodo usu obduruerit et percalluerit tua patientia. Tentare alicujus patientiam eaque abuti. Brutus usus est incredibili patientia. Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? _Combien de temps encore, Catilina, abuseras-tu de notre patience?_ Levius fit patientia quidquid corrigere est nefas, _on rend plus léger par la résignation ce qu’on ne peut corriger_. PĂTĬNA, æ, f. _Plat_, _poêle_. SYN. Lanx, qua dapes in mensam inferuntur. USUS: Animus in patinis est, _son esprit est aux casseroles, il y pense; c’est un gourmand_. (PROV.) PĂTĬOR, ĕris, passus sum, pati, d. a. _Souffrir_, _endurer_, _supporter_. SYN. Fero, perfero, suffero, tolero, perpetior, sustineo, subeo, haurio, capio, permitto, sino, quiesco. ADV. Ægre, demisse, difficillime, diutius, graviter, iniquo animo, indigne, moleste, tolerabilius dolores, toleranter dolorem, turbulente humana. PHRAS. 1. Quis porro ista patiatur? _Qui donc pourrait souffrir cela?_ Quis ultra perpeti et sufferre possit? quis non stomachetur, acerbe ferat? quis in tanta perpessione dolorum tot plagas silentio ferat? tot molestias tacitus _vel_ silens devoret, concoquat? quis animis ista æquis toleret; quis ad ista sileat? quis dissimulet? quis patientiam in tanta insolentia non abrumpat? quis animo sit tam obfirmato, ut ista fortiter, fronte et vultu nihil variato perferat? quis est animo aut tam remisso aut tam ferreo, ut tam atroci calumnia non moveatur. 2. Non est calamitas quam passus non esset, _il n’est point de malheur qu’il n’ait souffert_. Tentata omnibus modis est ejus patientia; nulla est calamitas, in qua ejus patientiam _vel_ illum fortuna non exercuisset; non est calamitas, quæ ejus aut corpori aut fortunis non esset importata; perfunctum una calamitate, alia rursus ac alia excepit. Cf. Fero. USUS: Non feram, non patiar, non sinam. Non modo facile patior, sed etiam gaudeo te abire. Quantum meus pudor et dignitas patiebatur. Non patitur se illigari negotio. PĂTRĬA, æ, f. _Patrie_. SYN. Sedes natales, natale solum; terra parens, altrix; patriæ solum, patrium solum. EPITH. Afflicta, cara, multo carior, communis, deformis, germana, ingrata. PHRAS. Patriam igitur relinquis? _Vous abandonnez donc votre patrie?_ Domestica igitur hac sede, qua nihil jucundius, migrabis? terram hanc deseres, quæ te genuit et aluit, quam matrem appellas? cœlum hoc, sub quo natus es et educatus, patrium hoc solum relinques? nihil adeo te tenet solum patriæ et hæc terra, in qua genitus es, ut migrandum tibi inde putes? ergo ratum fixumque tibi est, hoc commune patriæ solum cum omnibus carum, tum vero tibi dulcissimum, nescio quibus exteris regionibus posthabere? USUS: Hæc germana mea patria est. PĂTRĬĒ, _Paternellement_, _en père_. SYN. Paterno jure, amore. USUS: Non inimice corripere, sed patrie monere. PĂTRĬMONĬUM, ĭi, n. _Héritage de famille_, _patrimoine_. SYN. Hereditas. EPITH. Satis amplum, lautum, copiosum, luculentum, magnum, ornatissimum, publicum, tantum. USUS: Patrimonium constituere, relinquere, laisser. Patrimonium per scelus et luxum comedere, devorare, conficere, consumere, effundere, dissipare, dilapidare, _dissiper_, _dévorer_. Alicui patrimonium eripere; patrimonio aliquem dejicere, spoliare et patrimonio expellere, _enlever_, _extorquer_. Filio meo satis amplum patrimonium relinquam, memoriam nominis mei. Patrimonium obtinere. Cf. Hereditas. PĂTRĬMUS, a, um, _Dont le père vit encore_, _qui a encore son père_. SYN. Cujus pater adhuc in vivis est. PĂTRĬTĬUS, a, um, _Relatif aux patriciens_, _de patricien_, _noble_. SYN. Ex Patrum ordine. )( Plebeius. USUS: Tu ais, nisi qui patritius sit, neminem bono genere esse natum. Patritii minorum gentium. PĂTRĬUS, a, um, _Relatif au père_, _de père_, _paternel_. SYN. Paternus. USUS: 1. Patrius animus in litteras. Res patriæ et avitæ. 2. Patriæ proprius _aut_ communis, _de la patrie_, _national_. Est hic mos patrius, _usage du pays_. PĂTRO, as, avi, atum, are, a. _Achever_, _exécuter_, _effectuer_. SYN. Committo, perficio. USUS: Quæ non Verres in Asia patravit? Bello patrato, _la guerre étant terminée_. PĂTRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Protection_, _patronage_. SYN. Defensio, advocatio. EPITH. Nec opinatum, repentinum. USUS: Deserti alicujus patrocinium suscipere, arripere. Patrocinium repudiare, recusare. Itaque illud patrocinium criminis verius, quam hominis videri poterat, _n’était-ce pas là plutôt protéger le crime que défendre l’homme?_ Cf. Defensio, Tueor. PĂTRŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Défendre_, _protéger_, _prendre sous sa protection_. SYN. Protego, tueor. Cf. Defendo, Tueor. PĂTRŌNA, æ, f. _Celle qui protége_. PĂTRŌNUS, i, m. _Patron_, _défenseur_; _avocat_. SYN. Defensor, custos, tutor, propugnator, in cujus fide et clientela aliquis est. )( Cliens. EPITH. Deterrimus obscurissimusque; dignus, indignus consulatu; minime diligens in causis cognoscendis exponendisque, diligentissimus, disertissimus; fervidior paulo toto genere atque commotior; diligentia tamen, virtute animi atque vitæ bonis auctior in senatu. Maxime incautus, luculentus, asper, maledicus, malus, mercenarius, optimus, quidam perillustris, tolerabilis, nec rudis in jure civili. Patroni æquales, consulares, amplissimi, antiquissimi, certissimi iidemque acerrimi, ingeniosi, multi, novi, pertinaces, principes, veteres. PHRAS. Cicero causarum patronus optimus fuit, _Cicéron fut un excellent avocat des causes qu’il plaida_. Patronus Ciceroni conferri nemo potuit neque eloquentia, neque studio, neque fide. Ad causas, ad tribunalia tantum eloquentiæ, studii, fidei nemo attulit; in judiciis, in foro, in forensibus causis, in forensi munere, in tractandis causis, in causarum patrociniis nemo par Ciceroni fuit. Cf. Advocatus. USUS: Aliquem suæ causæ patronum adoptare, adsciscere, adhibere. Patronum alicui dare et constituere. PĂTRŬĒLIS, e, gen. com. _Qui descend du frère du père_. Patrueles, _cousins germains_, _les fils des deux frères_. SYN. Fratrum duorum filii. USUS: Cognatione patruelis, amore germanus. PĂTRŬUS, ŭi, _Oncle paternel_. SYN. Mei patris frater. EPITH. Amplissimus, clarissimus, pertristis. PĂTŬLUS, a, um, _Épais_, _touffu_. SYN. Patens. USUS: Patulis ramis diffusa platanus. PAUCĬTAS, ātis, f. _Petit nombre_, _petite quantité_. SYN. Exigua quantitas, parvus numerus, inopia. EPITH. Mira, summa, magna. USUS: Magna semper fuit præstantiorum oratorum paucitas, _il y eut toujours un nombre fort restreint d’orateurs illustres_. PAUCUS, a, um, (_sæpius_ plur.) _Peu nombreux_, _peu considérable_. SYN. Rarus, modicus, exiguus; perpauci, minus multi. )( Multus. ADV. Admodum, oppido, valde, quam. PHRAS. Paucos nunc viros egregios numerat respublica, _la république compte maintenant peu d’hommes remarquables, éminents_. Magna est penuria, maxima orbitas virorum in Republica præstantium; minime multi; parum multi, perpauci, nequaquam satis multi præstantes viri sunt; paucis atque admodum paucis egregiis civibus instructa est civitas; quotusquisque est, qui emineat? summa est infrequentia, mira paucitas, exiguus numerus præstantium virorum; infrequentes, rari sunt et perpauculi viri egregii. Virorum præstantium minima copia est; haud quisquam fere est excellentium in republica virorum; ad paucos redactus est virorum præstantium numerus; virorum præstantium multo minor pars superest; præstantium virorum arctior est, quam pro tanta multitudine civium, numerus. USUS: Paucis te volo. Paucis absolvo; ad pauca redigo; in pauca confero, _en peu de mots_. PAULĀTIM, _Insensiblement_, _peu à peu_. SYN. Sensim, leniter, pedetentim, gradatim. PAULISPER, _Un peu de temps_, _un instant_. SYN. Aliquantum, paulum, ad breve tempus, ad punctum temporis. )( In perpetuum. USUS: Abesse a domo paulisper. Exspecta paulisper. PAULO, _Un peu_. SYN. Haud multo. PHRAS. Paulo post, _peu après_. Post paulo; interjecto haud magno spatio; intermisso brevi tempore; haud multum interim temporis fuit; haud multum processit horæ, cum, etc. USUS: Paulo liberius, _un peu plus librement_. Paulo plus; paulo amplius. Paulo ante, _un peu avant_. Paulo post, _un peu après_. Paulo minus, paulo nimium, paulo secus. Si paulo rideas, extra decorum. PAULŬLUM, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Nihil fere aut admodum paululum. Sol paululum a meridie deflexus. PAULUM, _Un peu_, _quelque peu_. USUS: Respice paulum. Ista me paulum recreant. PAUPER, ĕris, omn. gen. _Pauvre_. SYN. Inops, egens, parvis copiis ac facultatibus præditus, cui parva est res familiaris, qui in paupertate est. PHRAS. Pauperrimus est, _il est très pauvre_. Summa egestate est, tenuissimis, ac fere nullis opibus est; nihil habet præter miseram animam. Summa conflictatur inopia; omnia eum deficiunt; summa premitur inopia; circumventus est inopia; rerum omnium inopia laborat; in maximis rei domesticæ difficultatibus versatur; ab omnibus rebus inops; a fortunæ bonis imparatus; in summis rei familiaris angustiis versatur; inopia conficitur; nihil illo spoliatius, nihil egentius; gravi inopia vexatur; in mendicitate est. Cf. Paupertas, Egeo. USUS: Hic non modo non copiosus et dives, etiam inops et pauper est censendus. PAUPERCŬLUS, a, um, * _Pauvre_, _nécessiteux_. SYN. Pauper, tenuis. PAUPĔRĬES, ēi, f. * _La pauvreté_. SYN. Paupertas. PAUPERTAS, ātis, f. _Pauvreté_, _indigence_. SYN. Tenuitas, angustia rei familiaris, inopia, penuria, egestas, mendicitas, domestica difficultas. EPITH. Summa, tolerabilis. PHRAS. Vir bonus ad summam paupertatem est redactus, _cet homme de bien est réduit à la plus extrême pauvreté_. In eum locum adductus est; in eas redactus est angustias; eo redactæ sunt fortunæ ejus; eo est a fortuna dejectus, detrusus, deturbatus, ut unde viveret, non haberet; ut ei ad victum necessaria deessent, non suppeterent; ut inopia premeretur earum rerum, sine quibus vix ac ne vix quidem hominum vita sustentatur. Eo redactus est inopiæ, ut iis rebus destitueretur, careret, ut earum rerum esset inops, ut ab iis rebus esset imparatus, sine quibus ægre vivitur vel potius nullo modo vivitur. Ita in angustum res ejus sunt coactæ, ut ad incitas redigi videatur. Tanta est hominis tenuitas, tanta implicatio rei familiaris; copiis familiaribus adeo est exiguis; domesticis malis ita est impeditus; tanta inopia vexatur, ut inter miserrimos et desertissimos numerari possit; ut ad rastros, quod aiunt, illi res rediisse videatur. Cf. Inopia. USUS: Paupertas cujus onus disputando levamus, docentes, quam pauca sint, quæ natura desiderat. Si paupertas momordit, cogita, multos fortunæ injuria lapsos, sustentari tamen et rursus erigi. Cf. Pauper. PAUXILLUM, * _Un peu_, _très peu_. SYN. Parum admodum. PĂVĔO, es, vi, ere, n. _Avoir peur_, _trembler de peur_, _être saisi d’effroi_, _d’épouvante_. SYN. Timeo. PHRAS. Pavebant omnes, _tous tremblaient d’effroi_. Pavor occupaverat animos; pavor omnes invaserat; pavore concussi, subito pavore perterriti, voce per metum suppressa, exsangues attonitisque similes stabant; altius animum pavor intraverat, quam ut consilio locus esset. Cf. Timeo. USUS: Pavet animus ad memoriam rei. Cf. Timor. PĂVĬDĒ, _Avec effroi_, _avec terreur_. SYN. Timide. PĂVĬDUS, a, um, _Tremblant_, _effrayé_, _épouvanté_. USUS: Urbs formidine pavida. Cf. Timidus. PĂVĪMENTĀTUS, a, um, _Pavé_. USUS: Porticus pavimentata. PĂVĪMENTUM, i, n. _Pavage_, _dallage_. SYN. Solum arte factum, stratum aliqua materia. EPITH. Marmoreum. USUS: Natabant pavimenta vino. Facere pavimentum, _construire une aire_. PĂVĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Frapper_, _battre_. SYN. Ferio, tundo. USUS: Pulli terram paviunt, _les poulets frappent la terre_. PĀVO, ōnis, m. _Paon_. USUS: Cauda pavoni a natura ad ornatum additur. PĂVOR, ōris, m. _Agitation_, _émotion_, _crainte_, _anxiété_. USUS: Pavor metus est mentem loco movens. Pavor me cepit. Cf. Timor. PAX, pācis, f. _Paix_, _traité_, _concorde_. SYN. Concordia, otium, tranquillitas, compositio. )( Bellum. EPITH. Certa, civilis, communis, diuturna, explorata, externa, fraterna, nondum satis firma, honesta, iniqua, injusta, magna, maritima, opinabilis, optatissima, periculosa, perpetua, pestifera, pia et æterna, placidissima, præsens, sempiterna, stabilis, summa, turpis, tuta tranquillaque, vera, utilis. PHRAS. 1. Pacem petere, _demander la paix_. Pacem orare, exposcere, tentare; de pace agere; legatos de pace mittere; deprecatores, disceptatores de pace mittere. 2. Pacem facere, _faire la paix_. Conciliare, reconciliare pacem; pacem conficere; constituere; pacem jungere cum alio; fœdus icere; data dextera fidem amicitiæ sancire; fœdus facere; ab armis discedere; bellum pace componere. 3. Pacis conditiones non sunt acceptæ, _les conditions de paix n’ont pas été acceptées_. Pacis conditionem nullam accepere; ad pacis conditiones adduci non potuere; ad has conditiones ut descenderent, perpelli non potuere; pacis conditiones, quascumque hostis tulerat, dimisere, respuere; in has leges pax coalescere non poterat; in has conditiones pax non convenerat; non convenere pacis conditiones; pax in has leges coagmentari non potuit. 4. Pacem conciliare inter dissidentes fratres, _réconcilier deux frères ennemis_. In gratiam reducere, ad pacem concordiamque revocare; pacem et concordiam inter dissidentes constituere; discordiam dirimere, sedare. Cf. Concordia. 5. In pacem et concordiam cum altero venire, _faire sa paix avec quelqu’un_. Redire cum aliquo in gratiam; simultates, inimicitias, odia deponere, abjicere, dimittere; voluntaria oblivione conterere; omnem injuriarum memoriam ex animo delere; depositis odiis in pristinam concordiam et gratiam redire. 6. Id pace mea facere potes, _vous pouvez faire cela avec ma permission_. Id quidem facere integra gratia mea potes; id tu si feceris, in bonam partem acceptum iri existima; non ingratiis meis feceris; me non invito id egeris. 7. Cum externis nobis pax fuit, _nous eûmes la paix avec les nations étrangères_. Ab externis armis otium fuit, foris nihil turbatum est; diuturna ab armis quies fuit; firma satis pace adhuc usi sumus; ab externis bellis silentium erat. USUS: Pacem dare; pacem jactura aliqua redimere. Pacem impetrare, pace terra marique parta. Ad conditiones pacis adducere. Pacem accipere, servare, firmare, confirmare, habere. Pacem turbare, eripere, excludere; pacem irritam, infectam facere, _rompre la paix_. Pace Magistri dictum sit, _soit dit sans blesser le maître_. PAXILLUS, i, m. _Petit pieu_, _piquet_. PECCĀTUM, i, n. _Faute_, _action coupable_, _mauvaise action_, _péché_, _crime_. SYN. Delictum, crimen, culpa, noxa, noxia, maleficium, animi labes; erratum, error. )( Recte factum. EPITH. Commune, levius, majus, manifestum, non mediocre, par. PHRAS. 1. (Peccatum mortale committis, VULG.), _vous commettez un péché mortel_. Letali noxa te obstringis; maximo te scelere adstringis; nefarium scelus suscipis; mortiferum facinus in te admittis; grave piaculum contrahis, committis; nefas contrahis; scelerate agis; immane scelus perpetras; capitali te crimine obstringis; grave delictum in te admittis; noxam letiferam incurris. 2. (Venialia peccata justi etiam persæpe committunt, VULG.), _les justes se rendent souvent coupables de péchés véniels_. Minora piacula, leviores noxas ne justi quidem penitus effugiunt; errata leviora, quæ pauciores quasi numeros officii prætereunt, crebra magis sunt, nec justis infrequentia; noxarum minimarum sordes aliquas vel justi etiam contrahunt; justorum pauci atque admodum pauci sunt, qui in vita nihil offendant, incurrant nusquam; qui se quotidianæ vitæ maculis non interdum coinquinent, contaminent, levioris culpæ labe polluant; qui piæ etiam vitæ labem nullam aspergant; nævos nullos contrahant; levi offensione non semel ac iterum ab officio discedant. 3. (Peccatum Originale, VULG.), _le péché originel_. Nativa animorum labes; insitum naturæ crimen; peccati inhærentis contagio; hereditarium hominis malum; primi hominis crimen in posteros omnes letali contagione transfusum. 4. Nullum peccatum est, quod non commiserit, _il n’y a pas de crime qu’il n’ait commis_. In omni scelerum flagitiorumque genere volutatus est; in omnem improbitatem incurrit; nullum culpæ genus est, quo non prolapsus est; omnia ille flagitia, omnes impuritates suscepit; in omnia se flagitia ingurgitavit; nullum facinus tam scelestum est, tam cum dedecore ac turpitudine conjunctum, quo se ille non contaminaverit. Cf. Improbus, Flagitiosus, Sceleratus. 5. Hoc peccatum non admisi, _je n’ai pas commis cette faute_. Integrum me ab hac culpa præstiti, abest a me hoc maleficium longissime; ab hujus criminis labe intactus perstiti; hac sceleris labe nunquam infectus fui; hac culpa vaco. Cf. Innocens, Integer. 6. (Hoc peccatum in me sumo, VULG.), _je prends sur moi cette faute_. Hanc culpam ego præstabo; hanc ego labem in me recipio; hanc ego noxam in me transmoveo. Meum id esse volo, quodcumque id crimen est. USUS: Præter culpam et peccatum, nihil homini accidere potest pertimescendum. Multis nostris peccatis in has ærumnas incidimus. Peccato carere. Peccatum corrigere. Cf. Error, Crimen, Scelus, Vitium, Noxa. PECCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Commettre une faute_, _se rendre coupable_, _pécher_. SYN. Delinquo, aliquid admitto, committo, scelus admitto; scelere me adstringo, obstringo, devincio; rem nefariam committo; scelestum facinus edo; flagitium committo; scelera facio; culpam suscipio, contraho, committo; vitium, scelus concipio. )( Recte facio. ADV. Consulto, impune, vehementius. PHRAS. 1. Quid peccavi? _Quelle faute ai-je commise?_ Quod ego concepi scelus? quod nefas contraxi? quod in me admisi scelus? quod in me crimen hæret? quam ego suscepi culpam? quam concepi maculam, quam noxam, quod maleficium admisi? quod in me delictum admisi? quod ego facinus inexpiabile admisi? quid adversus leges, rempublicam, magistratus factum? qua ego parte ab officio discessii quid factum impie aut scelerate? 2. Si quid peccabis, perpetuum dedecus consequetur, _si vous commettez une faute, vous serez déshonoré pour toujours_. Si quid offendes, errabis; si quam in culpam incideris; si lapsus fueris; si qua prolapsione offenderis; si quid culpæ susceperis; si quod nefas contraxeris, infectum id fieri nunquam poterit; animi illa labes nec diuturnitate vanescere, nec ullis omnibus ablui poterit; luendam tibi sempiterna infamia scias offensionem quamlibet. Cf. Committo, Peccatum, Erro. USUS: Semper est turpe peccare. Si quid in te peccavi, ignosce. In hoc eodem, in eamdem partem tu quoque peccasti. Multa peccare solemus in dies. Peccare est tanquam transilire lineas, _pécher, c’est sortir des bornes_. PECTEN, ĭnis, m. _Peigne pour les cheveux_. PECTO, is, xi, xum, ere, a. _Peigner_. USUS: Pexo capillo nitidus. PECTUS, ŏris, n. _Poitrine de l’homme et des animaux_; _âme_, _cœur_, _esprit_. SYN. Anterior pars corporis a gula usque ad ventrem; _item_: Animus, nervi, vires. EPITH. Apertum, avidum, clarum, jucundum, latum, scabrum, sordidum, validum. USUS: Toto aliquem pectore amare; toto pectore in laudem incumbere; toto pectore de re aliqua cogitare. Onerare, complere pectus rerum plurimarum copia. PĔCŬĀRĬA, ōrum, n. pl. _Troupeaux_, _bestiaux_. SYN. Pecorum greges et armenta. USUS: Cui præsidio pecuaria nostra credemus. 1. PĔCŬĀRĬUS, a, um, _De bétail_. SYN. Quod ad pecora pertinet. USUS: Pecuaria res ampla, res rustica satis culta, _nombreux bétail, terre en bonne culture_. 2. PĔCŬĀRĬUS, ĭi, m. _Éleveur de bétail_. SYN. Magister pecoris. USUS: Aratores, pecuarii, coloni. PĔCŪLĀTOR, ōris, m. _Concussionnaire_, _celui qui administre sans probité les deniers de l’État_. SYN. Depeculator, ærarii violator, fur pecuniæ publicæ. PĔCŪLĀTŬS, ūs, m. _Péculat_, _concussion_, _malversation_. SYN. Crimen ejus, qui publicam pecuniam avertit; pecuniæ publicæ furtum. EPITH. Certissimus. USUS: Peculatus (_scilicet_ crimine) accusari, damnari. PĔCŪLĬĀRIS, e, gen. com. _Propre_, _particulier_, _spécial_. SYN. Singularis, præcipuus. USUS: Hoc illis peculiare est. Edictum peculiare. PĔCŪLĬĀTUS, a, um, _Enrichi_, _riche_. SYN. Nummatus, pecuniosus. ADV. Plane, bene. USUS: Balbus plane bene peculiatus. PĔCŪLĬUM, ĭi, n. _Pécule_, _épargne_. SYN. Lucrum proprium, præsertim servorum. USUS: Cupiditate peculii nullam servitutem recusant, _ils ne refusent aucun service d’esclave par la passion d’augmenter leur pécule_. PĔCŪNĬA, æ, f. _Avoir_, _biens_, _fortune_, _richesses_; _argent comptant_, _monnaie_. RAD. Pecus; olim enim signo bovis, ovis, etc. signabatur, et apud antiquos omnes in pecudibus sitæ erant divitiæ. SYN. Nummi, argentum; opes, divitiæ, fortunæ, copiæ. EPITH. Abundans, adventitia, aliena, amplissima, antiquior, suavior aliqua re, certa, cruenta, dux ad rem aliquam, effectrix multarum et magnarum voluptatum, expeditissima, extraordinaria, grandis, satis grandis et satis impudens, hereditaria, immanis, patula, honesta, sordida, munda, acerba, propria in causa et in judicio collocata, inanis, incerta, infinita, ingens, innumerabilis, invidiosa, jucunda, acerba, levissima, magna, mediocris ad opinionem vulgi, tenuis, minor, modica ad opinionem alicujus, necessaria, parva, patria, pergrandis, permagna, tam plena, tam præclara, præsens, publica, privata, summa, tanta, vectigalis, universa. Pecuniæ alienæ, desperatæ, funestæ, ingentes, innumerabiles, inopinatæ repentinæque, publicæ, residuæ, tantæ, tam infinitæ. PHRAS. 1. Pecuniæ multum sibi corrogat, _il gagne beaucoup d’argent_. Multum pecuniæ ex commercio facit; multum illi ex metallis redit; nunc hac, nunc illa hereditatis portiuncula aspergitur, quanquam sat amplas opes fortuna ex dote conjugis ad eum transtulerit. Multum ille nummorum ex quæstu quotidiano conficit; ingentem pecuniam constat, cogit, congerit, construit, coacervat. Permagnam pecuniæ vim ex quæstu quotidiano redigit, capit, conciliat, parat sibi, domum avertit. 2. Multum habet pecuniæ, _il est très riche_. Argenti signati, argenti forma signati vis illi ingens est; ad magnam pecuniam venit; affluit, abundat pecunia; bene nummatus est; bene a pecunia paratus, instructus; re ampla, prolixa utitur; opibus floret, viget, pollet. Cf. Dives. 3. Omnes artes novit pecuniam cumulandi, _il connaît tous les moyens de grossir son trésor_. Omnia pecuniæ parandæ rationes perspectas habet et exploratas; vias omnes emungendi argento homines probe tenet; conficiendæ pecuniæ articulos novit omnes. 4. Pecuniæ publicæ valde parum est, _le trésor public est dans un état déplorable_. Incredibiles angustiæ sunt pecuniæ publicæ; summa est difficultas ærarii; vix ullum in numerato argentum habemus. In arcto res est propter ærarii angustias. 5. Qui suas pecunias jam dissipavit, mox alienas adorietur, _celui qui a dissipé sa fortune, essaiera bientôt de s’emparer de celle des autres_. Qui pecuniam suam per luxum effudit, dilapidavit, devoravit, comedit, adedit, exhausit, profudit; mox etiam publicam avertet, corripiet, depeculabitur; mox in fortunas alienas invadet. 6. (Ex censu solvit pecuniam, ex capitali nihildum accepit, VULG.), _il ne mange que ses intérêts, sans toucher à son capital_. De lucro, de sorde dat, nihil detrahit de vivo; nihil de vivo resecat; de capite nihil detrahit. USUS: Pecunia signata, proba, notæ legitimæ, _argent qui a sa valeur_. Pecunia, nummi adulterini, _monnaie fausse_. Pecunia præsens, numerata, _argent comptant_. Pecuniæ, nummi omnis notæ, _monnaies de toute valeur_. Pecuniam fenori dare, occupare, _prêter de l’argent à intérêts_. Pecuniam fenori sumere, accipere, _emprunter_. Pecuniam implicitam habeo et quæ cohæret cum aliorum pecuniis, _avoir de l’argent engagé dans une affaire_. Pecuniam repræsentare, _payer argent comptant_. Pecuniam permutatione repræsentare, _payer par un mandat_. Pecuniæ rationem conjunctim habere, _mettre de l’argent en commun_. Pecuniam supprimere, _détourner une somme d’argent_. Pecuniam civitatibus imperare, a civitatibus exigere, _lever, imposer des contributions_. Pecuniam solvere, dissolvere, _payer de l’argent à qqn, s’acquitter_. Pecuniam erogare, _donner de l’argent_. Pecuniam credere, _prêter_. Pecuniam numerare ab aliquo, _payer par l’entremise de qqn_. Pecuniam ex re aliqua redigere, _faire argent de qqche_. Effusio et dissipatio pecuniæ, _dissipation_. Pecuniam numeratam in præsentia non habeo; argentum in numerato non habeo, _je n’ai point d’argent comptant_. Cf. Divitiæ. PĔCŪNĬĀRĬUS, a, um, _D’argent_, _pécuniaire_. USUS: Inopia rei pecuniariæ. PĔCŬNĬŌSUS, a, um, _Riche en argent_, _riche_, _fortuné_. SYN. Bene nummatus, pecuniatus, qui multum habet in arca, qui in numerato multum habet. USUS: Vir copiis rei familiaris locuples et pecuniosus. Cf. Dives. PĔCUS, ŏris, n. _Le bétail dans le sens collectif_, et PĔCUS, ŭdis, f. _Pièce de bétail isolée_, _animal_, _bête_. SYN. Armentum. EPITH. Apta hominibus ad vescendum, impurissima et intemperantissima, languida et tarda. Pecora æqualia, aliena, magis crebra, prope quotidiana, innumerabilia, leviora, magna, minora, multa, parva, propria, reliqua, tolerabilia. Pecudes expertes rationis, mutæ, multæ, reliquæ. USUS: Multitudo pecorum, partim ad vescendum, partim ad corpora vestienda. Agri depascuntur a pecoribus. Hæc impurissima et intemperantissima pecus, de homine improbo, _personne grossière_, _sotte ou sale_; _animal_, _brute_, _bête_. PĔDĀLIS, e, gen. com. _Qui a un pied de long, de large, de tour, etc._ SYN. Pedis unius mensuram habens. USUS: Sol pedalis videtur, _le soleil nous semble avoir un pied de diamètre_. PĔDĀRĬUS, a, um (subaud. senator), _Sénateur pédaire_, _c. à d._, _subalterne, qui n’avait encore exercé aucune charge curule et qui n’avait pas voix délibérative_. SYN. Qui sententiam in senatu ipsi non dicunt, sed in aliorum sententiam pedibus eunt. USUS: Pedarii in eam sententiam summa voluntate iverunt, cucurrerunt. PĔDES, ĭtis, m. _Celui qui va à pied_, _piéton_. PHRAS. Peditem agere, _être dans l’infanterie_. Pedibus stipendia facere; pedestria stipendia facere; pedibus merere. USUS: Peditum equitumque turmæ. PĔDESTER, tris, e, _A pied_, _pédestre_. USUS: Pedestres copiæ, _troupes d’infanterie_. Pugna, statua pedestris. PĔDĔTENTIM, _Pas à pas_, _lentement_; _peu à peu_, _graduellement_. SYN. Sensim, gradatim, sensim sine sensu, lento gradu. USUS: Sensim erit et pedetentim mutatio facienda. PĔDISSĔQUA, æ, f. _Suivante_, _compagne_. SYN. Famula, ancilla. USUS: Divitiæ virtutis pedissequæ. PĔDISSĔQUUS, i, m. _Suivant_, _valet de pied_. SYN. Famulus. PĔDĬTĀTŬS, ūs, m. _Infanterie_. SYN. Pedestres copiæ. USUS: Equitatu, peditatu et pecunia instructus. PEGMA, ătis, n. _Machine_, _échafaud_; _machine de théâtre_. SYN. Machinæ ligneæ. PĒJĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Faire un faux serment_, _se parjurer_. SYN. Fidem et jurisjurandi religionem violo, negligo, relinquo; fidem jurejurando datam fallo; mendacii religione me obstringo. USUS: Conceptis verbis pejerare. Qui pejerat, ei credi postea, vel per plures deos juranti, non oportet. Cf. Juro. PĒJOR, ōris, omn. gen. _Plus mauvais_. SYN. Deterior. USUS: Turpitudo pejor est quam dolor. PĔLĂGUS, i, n. _La mer_. SYN. Mare. PELLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Séduire_, _enjôler_, _charmer_. SYN. Allicio, induco, invito, capio, delinio. USUS: Adolescentis animum pellexit omnibus irritamentis, quibus ætas illa capi ac deliniri solet, _il gagna ce jeune homme par tout ce qui peut séduire et charmer cet âge_. Cf. Allicio, Traho. PELLIS, is, f. _Peau_, _cuir_. EPITH. Caprina. USUS: Pellis arietis inaurata. Sub pellibus hiemare. PELLĪTUS, a, um, _Couvert d’une peau, d’une fourrure_. USUS: Pelliti patres. PELLO, is, pĕpŭli, pulsum, ere, a. _Faire sortir_, _chasser_, _éloigner_. SYN. Depello, arceo, fugo, moveo, submoveo. ADV. Acriter, vehementius, privatim. PHRAS. 1. Meretur urbe pelli, _il mérite d’être chassé de la ville_. Dignus est, quem urbe pellamus, exterminemus, ejiciamus; quem tanquam pestem civitas evomat ac foras projiciat; qui e civium numero tollatur; urbe vi expellatur, extrudatur; aras ac focos relinquere cogatur; de statione dimoveatur. Cf. Exilium. 2. Hostem pepulimus, _nous avons mis l’ennemi en fuite_. Hostes loco pulsi, statione dejecti; periculum audacia discussum est, ferro dejecti hostes et præcipites campo exacti. Vim oblatam vi fregimus et refutavimus; impetum ruentium retudimus, trepidos ex præsidiis deturbavimus; hostem primum in ruinam muri expulimus, dein impeditum et trepidantem deturbavimus, postremo fusum fugatumque in castra redegimus. USUS: Mœstitiam ex animo pellere. Species utilitatis ejus animum pepulit, _a fait impression sur lui_. Id aures hominum animosque pepulit. Nulla me insignis injuria pepulit. PELLŪCENS, entis, omn. gen. _Transparent_, _diaphane_. SYN. Pellucidus. PĔNĀRĬUS, a, um, _De provisions_, _de vivres_. USUS: Cella penaria, _cellier aux provisions de bouche_. PĔNĀTES, ĭum, m. pl. _Pénates_, _dieux tutélaires de la famille et de l’État_. SYN. Dii patrii, lares, foci. EPITH. Patrii familiaresque, penetrales, incurvi. USUS: Penates patrii ac familiares mei. Exterminare aliquem a diis suis penatibus. PENDĔO, es, pĕpendi, ere, n. _Pendre, être suspendu_. SYN. Suspensus sum; hæreo. ADV. Aliunde, diutius, vehementer, valde. PHRAS. 1. Ex hoc pendent omnia, _tout dépend de là_. Cardo rei in hoc volvitur, vertitur; hoc caput rei est; suspensæ sunt totius consilii rationes. USUS: 1. Qui ex imperitorum sermone pendet, in magnis viris non est habendus. Salus nostra ipsa exigua pendet. Ex unius vita pendet omnium. E Bruto pendet respublica. Ex alieno consilio, nutu, levitate, ex fortuna pendere. Suspensum incertumque obscura spe, et cæca exspectatione pendere. Aptas habere a DEO suspensasque vitæ rationes, neque ex incertis hominum consiliis pendere. Quam laudem sapientiæ statuo esse maximam, non aliunde pendere nec extrinsecus aut bene aut male vivendi suspensas habere rationes, _cette gloire que donne la sagesse est la plus grande de toutes, elle est indépendante, etc._ 2. Hæreo, dubito, _être incertain, indécis, flottant_. Vehementer animi pendeo de te. Exspectando et desiderando vehementer animis pendemus, cruciamur, angimur. PENDO, is, di, sum, ere, a. _Peser_; _examiner_. SYN. Æstimo; solvo. USUS: 1. Rem vobis proponam, vos eam suis ponderibus penditote. 2. Solvo, do, _compter_, _payer_. Pendere alicui pecuniam, vectigal, usuram. 3. Luo, _payer_, _être puni_. Maximas pœnas meæ temeritatis pendo. PENDŬLUS, a, um, * _Pendant_, _suspendu_. SYN. Pensilis. PĒNE, _Presque_, _à peu près_, _peu s’en faut_. SYN. Prope; nihil propius est factum quam ut, etc. Parum aberat quin, etc. USUS: In hoc oratori poeta pene par. PĔNES, _En la possession_, _au pouvoir de_. SYN. In manu, in potestate. PHRAS. Penes te est, _cela est en votre pouvoir_. In tua positum est diligentia et auctoritate; tui est arbitrii; per te stat; in tua manu ac potestate est. USUS: Rerum omnium potestas penes Cæsarem est. Penes illum est laus summa eloquentiæ. PĔNĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. * _Qui peut être percé_, _pénétrable_. SYN. Quod facile penetrat. USUS: Penetrabile boreæ frigus, _le froid pénétrant du nord_. PĔNĔTRĀLIS, e, gen. com. _Intérieur_, _retiré_, _secret_. SYN. Loca interiora domus _vel_ templi. USUS: Abditi et penetrales foci. PĔNĔTRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Faire entrer_, _faire pénétrer_. 2. n. _Pénétrer_, _entrer_, _s’introduire_. SYN. Pervado, pertingo, permano, serpo. PHRAS. 1. Rerum tuarum gloria ad remotissimas gentes penetravit, _la renommée de vos belles actions a pénétré jusqu’aux nations les plus reculées_. Oras omnes pervasit; ad gentes orbis terrarum ultimas permanavit. Nulla est remotissimarum gentium, quæ rerum tuarum gloriam fama non acceperit. Cf. Fama, Gloria. 2. Ea res alte in animum penetravit, _cette chose est entrée profondément dans l’esprit_. Ea res alte in animum descendit; perculit graviter animum ea cogitatio; effodit animum ea cogitatio. USUS: Ad urbes sedesque barbarorum penetravimus. Nulla est tanta ingenii acies, quæ in cœlum penetret. Nulla res magis penetrat in animos. Per angustias faucium penetravit. PĒNĬCILLUM, i, n. et PĒNĬCILLUS, i, m. _Pinceau_. USUS: Pingam rem coloribus et penicillo meo. PĒNĬTUS, _Entièrement_, _complètement_. SYN. Prorsus, omnino, plane, ex omni parte, perfecte, usquequaque, funditus, ab imis unguibus usque ad verticem summum. USUS: 1. Me tibi totum penitus commendo et trado. Penitus rem intelligo. 2. Interius, _intérieurement_, _à l’intérieur_, _à fond_. Aurum penitus abditum. Ea penitus animis vestris mandate. Periculum inclusum penitus in medullis et visceribus reipublicæ. Penitus reconditum, defixum, defossum. Cf. Omnino. PENNA, æ, f. _Plume_; _au pl. ailes_. SYN. Pinna. EPITH. Levissima; geminæ, tremebundæ. USUS: Aves pullos pennis fovent. PENNĀTUS, a, um, _Emplumé_, _ailé_. PENSĬLIS, e, gen. com. _Pendant_, _suspendu_. SYN. Pendulus. PENSĬO, ōnis, f. _Action de peser_, _poids_, _charge_; _payement_; _impôt_. SYN. Merces, vectigal. EPITH. Exigua. USUS: Erat ea pecunia tribus pensionibus solvenda. Pensio prima est Calendis Januarii. Pensio exsoluta est ante diem. Pensionem debere, exigere. PENSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Peser avec soin_; _payer_. SYN. Pendo. USUS: Vectigalia nobis pensitant. PENSO, as, avi, atum, are, a. _Peser_, _apprécier_, _juger_. USUS: Pensare officiis et operis id quod violatum est. Cf. Compenso. PENSUM, i, n. _Tâche_, _devoir_, _fonction_. USUS: 1. Pensum exigere, conficere, absolvere. 2. Pensi nihil esse; pensi nihil habere, nihil curare, _n’attribuer aucune valeur à une chose, n’en faire aucun cas, ne s’en point soucier_. Pentecoste, es, f. _Pentecôte_. Dies divini Spiritus adventu ad memoriam celebris ac festa. Dies a triumphali Christi in vitam reditu quinquagesima. Dies Divini Spiritus in terras delapsi memoria venerabilis. Dies quam Divini Spiritus, ignitarum linguarum specie delapsi, adventus augustam totoque orbe celeberrimam reddidit. PĒNŬLA, æ, f. _Pénule, manteau de laine rond et fermé, qui couvrait tout le corps et dont on se servait dans les voyages par le mauvais temps_. SYN. Pallium pro itinere. PĒNŬLĀTUS, a, um, _Vêtu d’une pénule, en manteau_. SYN. Penula indutus, amictus. PĒNŪRĬA, æ, f. _Manque_, _disette_, _pénurie_. )( Copia. USUS: Penuria magna est doctorum virorum. Cf. Pauper, Paupertas. PĔNŬS, ūs, et i, m. et f. _Provisions de bouche_, _vivres_, _comestibles_. USUS: Penates a peno ducto nomine. Est enim omne, quo vescuntur homines penus, _tout ce qui sert à nourrir l’homme s’appelle penus_. PER, _Par, à travers, par-dessus, etc._ USUS: 1. Ratione modi, auxilii: Per scelus, vim, metum, amicitiam, simulationem aliquid agere. Per malitiam, fraudem, impudentiam; per ludum et negligentiam; per risum et jocum. Per se, per amicos aliquid efficere. Per litteras colloqui, supplicare. 2. Ratione loci et spatii: Quasi per caliginem ea videbam. Per tuum latus me petebant. 3. Ratione concessionis: Hoc neque per leges, neque per naturam fas est, per me quidem licebit. 4. Culpa _vel_ gratia: Si per valetudinem potes, naviga. Per auspicia non licebit. Gratiam per hanc causam mihi conciliari; per gratiam contendere aliquid ab aliquo. Per beneficium concedere aliquid. 5. Prætextu: Per fidem fallere; per simulationem amicitiæ prodere aliquem. 6. Jurandi modo: Per omnes deos; per fortunam populi Romani jurare. 7. Ratione temporis: Per idem tempus. Per hiemem iter facere. Per ætatem nondum satis firmus. 8. In compositis significationem sæpe auget, _en composition_, per _sert ordinairement à renforcer l’idée principale_: Perabsurdus, _très absurde_. Peracer, _très pénétrant_. Peracerbus, _très aigre_, _très désagréable_. Peracutus, _très perçant_. Peradolescens, _tout jeune encore_. Perangustus, _très étroit_. Perappositus, _très convenable_. PER SE, _Par soi-même_, _sans secours étranger_. SYN. Ex se, suo nomine, suis viribus, sua sponte, sua natura, a natura propter se; suo Marte. USUS: Per se, nullo adjuvante rem confecit. Amicitia per se et propter se est expetenda. PĔRACTĬO, ōnis, f. _Achèvement_, _fin_, _terme_. SYN. Finis, extremum. USUS: Senectus peractio ætatis est, tanquam fabulæ. PĔRĂGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Mener à terme_, _achever_, _terminer_; _traverser_, _percer_. SYN. Perficio, perpetro. USUS: Consulatum, fabulam peragere. Peracto ac perpetrato sacrificio, prœlio, conjugio. Cf. Perficio. PĔRĂGRĀTĬO, ōnis, f. _Action de traverser, de parcourir_. SYN. Percursatio. USUS: Peragratio itinerum. PĔRĂGRO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir_, _traverser_, _explorer_. SYN. Pedibus obeo, lustro, concurso. USUS: Infinitas regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragrare, _parcourir en esprit_. Peragrare orbem terrarum. Cf. Iter, Proficiscor. PĔRAMBŬLO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir_, _traverser_. USUS: Rura perambulare. PĔRĂMANS, antis, partic. v. amo. _Qui aime beaucoup_. USUS: Homo nostri peramans. PĔRBACCHOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Faire des orgies_. SYN. Bacchor. PĔRCALLĔSCO, is, ŭi, ere, n. et a. 1. n. _S’endurcir_. 2. a. _Apprendre_, _savoir à fond_. SYN. Obduresco. USUS: Sed jam usu obduruerat et percalluerat civitatis incredibilis patientia, _la patience des citoyens s’était endurcie, et l’habitude de souffrir avait produit l’insensibilité_. Si usum rerum percallueris, nihil te effugiet, _pour peu que vous ayez de pratique et d’expérience, rien ne vous échappera_. PĔRCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a _Répéter très souvent qqche_. SYN. Maxime divulgo. USUS: Audita et pervulgata et percelebrata sermonibus res est. Cf. Celebro. PERCELLO, is, cŭli, culsum, ere, a. _Frapper_, _ébranler_, _épouvanter_. PHRAS. Is nuntius vehementer me perculit, _cette nouvelle m’a fortement frappé_. Ejus rei mentio vocem mihi debilitavit, mentem dolore impedivit; accepto eo nuntio frangi animum, affligi, debilitari sentiebam; nec lingua nec mente consistere poteram; exanimatus dolore, alienatus metu luctuque, mutus fractusque malis ingemui. Cf. Terreo. USUS: Hæc te vox non perculit? non perturbavit? _Cette voix ne t’a pas épouvanté, elle ne t’a pas glacé?_ Quos repentina aliqua vis ac tempestas perculit, afflixit, avertit exsultantes. Perculsis instare. Perculsa jam diu et afflicta Græcia. PERCENSEO, es, ŭi, ere, a. _Passer en revue_, _compter_. SYN. Recenseo, percurro. USUS: Quis tua merita numerando percenseat? PERCEPTĬO, ōnis, f. _Récolte_; _notion_, _connaissance_. SYN. Collectio, comprehensio. EPITH. Firma animi ad aliquid, inchoata. USUS: Fructuum perceptio. PERCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Sentir_, _ressentir_. SYN. Capio. ADV. Bene, celeriter, diligenter, expedite, extrinsecus, plane, recte, summatim, tarde, penitus, assidue, necessario. USUS: 1. Luctum percipere. Omnia nomina percipere. Percipere et condere fructus. Disciplinas omnes percipere. 2. Assequor, intelligo, _comprendre_, _saisir_. Aliquid animo percipere, memoria custodire. Artis præcepta, consilium cognoscere atque percipere. Cf. Intelligo, Capio. PERCĬTUS, a, um, _Éveillé_, _mis en mouvement_, _excité_. SYN. Concitatus, incitatus. USUS: Animo irato ac percito aliquid facere, _dans un transport de colère_. PERCOMMŎDĒ, _Très commodément_, _très bien_, _fort à propos_. SYN. Valde commode, opportune. USUS: Sive casu accidit, sive consilio, percommode factum est. PERCONTĀTĬO, ōnis, f. (Percunctatio), _Question_, _information_, _interrogation_. SYN. Interrogatio. EPITH. Finitima alicui, servilis. USUS: Aliquid non percontatione quæsitum, sed dolore expressum. PERCONTOR (percunctor), aris, atus sum, ari, d., a. et n. _S’enquérir_, _s’informer_; _questionner_, _interroger_. SYN. Quæro, sciscitor. USUS: Deinde ille me de republica percunctatus est. Cf. Quæro. PERCRĒBESCO, is, crēbŭi, escere, n. _Devenir très fréquent_, _se multiplier_; _se répandre_, _se divulguer_. SYN. Increbesco, divulgor; in ore et sermone omnium esse incipio. ADV. Omnino. USUS: Ea opinio sermone omnium percrebuit. Fama de tua egregia in rempublicam voluntate percrebescit. Cf. Rumor, Fama. PERCŬPĬO, is, ere, a. _Désirer fort_, _avoir grande envie_. SYN. Valde cupio. Cf. Cupio. PERCURRO, is, curri, cursum ere, a. et n. _Courir à travers_, _traverser en courant_, _parcourir_. SYN. Percenseo, obeo, strictim attingo, breviter decurro. ADV. Brevi, valde, breviter. USUS: Oratione aliquid percurrere. Multa animo, plura legendo percurrit. Ad aliquem percurrere, _voler vers qqn_. PERCURSĀTĬO, ōnis, f. _Course_, _tournée dans_. SYN. Peragratio. EPITH. Præclara. PERCURSĬO, ōnis, f. _Revue rapide_. USUS: Propter animi multarum rerum brevi tempore percursionem, _à cause de la facilité qu’a l’âme de parcourir en un instant une foule d’objets_. PERCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Parcourir_, _traverser_. USUS: Latronum modo percursant totis finibus nostris. PERCUSSĬO, ōnis, f. _Action de frapper_, _coup_. USUS: Digitorum percussione heres fieri possum. Aptæ numerorum percussiones, _mesure (t. de musique)_. PERCUSSOR, ōris, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Interfector. USUS: Percussorem immittere in aliquem. PERCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Frapper_. SYN. Ferio, cædo. USUS: 1. Aliquem lapide, gladio, securi percutere. Fulmine percussus interiit. 2. TRANSL. Percussit animum ea cogitatio. Percutere fœdus cum aliquo, _frapper_, _c. à d._, _conclure une alliance, un traité, (parce qu’à cette occasion on immolait une victime)_. Cf. Verbero, Ictus, Fustis. PERDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Apprendre à fond_. ADV. Diligenter, necessario res controversas, omnino, nunquam. USUS: Hic locus totus est perdiscendus, _il faut étudier à fond tout ce passage_. Cf. Disco. PERDĬTĒ, _En homme perdu_, _très mal_. SYN. Flagitiose, nequiter. USUS: Perdite se gerere. PERDĬTOR, ōris, m. _Destructeur_; _fléau_, _peste_. USUS: Perditor et vexator reipublicæ est, qui servator et custos esse debuerat. PERDĬTUS, a, um, _Dépravé_, _perverti_, _pervers_. SYN. Profligatus. USUS: Nihil potest fieri miserius, perditius, fœdius. Homo profligatissimus, perditissimus, dissolutissimus. Obrutis, adversis, amissis ac perditis rebus omnibus. Scelere et egestate perditus. Cf. Sceleratus, Nequam. PERDĬU, _Pendant très longtemps_. SYN. Valde diu. USUS: Si in Epirum irem, perdiu nihil eram auditurus. Cf. Diuturnus. PERDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Perdre_, _ruiner_, _détruire_, _dissiper_. SYN. Amitto, deperdo, jacturam rei facio, damnum facio, detrimentum facio _vel_ accipio, damni aliquid contraho. )( Lucror, sustineo, recipio, recupero. PHRAS. 1. Omnia perdidi, _j’ai tout perdu_. Naufragium feci rei familiaris; nihil mihi est reliqui; fortunæ omnes meæ afflictæ, eversæ, profligatæ sunt; omnes et industriæ et fortunæ fructus consumpti sunt; nihil ex omnibus commodis et ornamentis retineo; nihil jam fortuna opum mihi reliquum fecit; evertit me bonis omnibus fortuna; oppressæ jacent fortunæ iniquitate opes meæ omnes; libertas veniit; pristinæ fortunæ status concidit; omnia ad perniciem profligata sunt, atque perdita. 2. Patriam ipse suam perdere ac evertere molitur, _il cherche à ruiner et à anéantir sa patrie_. Labes est ac pernicies civitatis pestisque importunissima; ad excisionem, inflammationem, eversionem patriæ sua consilia dirigit omnia; exitum patriæ comparat; ad dispertitionem urbis se accingit; vastitati ista omnia jam dudum addixit; depopulationem ac vastitatem tectis nostris omnibus agrisque illaturus videtur. Hanc tam tetram, tam horribilem tamque infestam reipublicæ pestem urbs hæc præclarissima vix effugiet. Hunc tam infestum patriæ suæ civem per omnes reipublicæ partes, tanquam aliquam calamitosam tempestatem pestemque pervasurum video, qui statum civitatis funditus evertat, rempublicam profliget, bona fortunasque omnium nostrum dissipet ac disperdat. Cf. Amitto, Everto, Evanesco, Destruo. USUS: 1. Operam perdere, _perdre sa peine_. Filium, oculos, causam, tempus perdere. 2. Everto, disperdo, profligo, _détruire_, _ruiner_, _anéantir_. Jupiter urbes delevit, fruges perdidit. Patriam, cives suos perdere. PERDŎCĔO, es, ŭi, doctum, ere, a. _Instruire à fond_, _enseigner complètement_. SYN. Edoceo. Cf. Doceo. PERDŪCO, is, duxi, ctum, ere, a. _Conduire qqn ou qqche quelque part_. USUS: Vallum, murum in certam altitudinem perducere. Aliquem ad suam sententiam, ad conditiones certas perducere. Vitam ad centesimum annum perduxit. Hæc vitæ ratio facile ad honores perduxit. Ajacem contemptus ad furorem et mortem perduxit. Cf. Duco. PERDUCTOR, ōris, m. _Conducteur_, _introducteur_. SYN. Qui vel invitum ducit. PERDŬELLĬO, ōnis, f. _Crime d’État_, _crime de haute trahison_. SYN. Crimen imminutæ Majestatis. USUS: Actionem, judicium perduellionis alicui intentare. Cf. Rebellis, Seditiosus. PERDŬELLIS, e, gen. com. _Ennemi de l’État_, _coupable de haute trahison_. SYN. Hostis patriæ, qui Majestatem minuit. Cf. Hostis. PERDŪRO, as, avi, atum, are, n. _Durer_, _persister_. SYN. Usque ad finem duro. Cf. Duro. PĔRĒDO, is, ēdi, ēsum, ere, a. _Dévorer_, _ronger_, _miner_. USUS: Lacrimæ genas peredunt. PĔRĔGRE, _En pays étranger_, _à l’étranger_, SYN. In peregrinatione, foris. PĔRĔGRĪNĀBUNDUS, a, um, * _Qui court le monde_, _qui voyage dans tous les pays_. USUS: Nec peregrinabundum, neque circa amœnas terras vagantem ducem. PERĔGRĪNĀTĬO, ōnis, f. _Voyage lointain_, _pérégrination_. USUS: Omne tempus in peregrinatione consumpsit, _il passa tout son temps en voyages_, _à voyager_. PERĔGRĪNĀTOR, ōris, m. _Grand voyageur_, qui aime les voyages. SYN. Peregrinabundus. PERĔGRĪNĬTAS, ātis, f. _Le goût étranger_, _le ton étranger_, _les manières_, _les mœurs étrangères_. USUS: Infusa in urbem morum, linguæ, vestium, verborum peregrinitas. Cf. Novitas. PERĔGRĪNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Voyager à l’étranger_; _aller en voyage_. SYN. Peregrinus sum, peregre ago. ADV. Delicate, inepte, late, longe. PHRAS. 1. Libenter peregrinatur, _il aime à voyager_. Volupe est homini terras alias lustrare, terra marique vagari, terras ultimas peragrare, cœlum crebris peregrinationibus mutare, urbem omnem crebris itineribus pererrare. 2. Lauretum peregrinatus est, _il fit un pèlerinage à Lorette_. Religionis causa Lauretum profectus est; sacram peregrinationem obiit; ædem DEI Parentis Virginis, quæ Laureti summa religione colitur, voti solvendi causa adiit. Cf. Locus. USUS: Tu solus hospes in hac urbe versaris? an aures tuæ et oculi peregrinantur in hoc tam pervagato civitatis sermone? Longe lateque Asia tota peregrinari. Mihi videris Latine docere philosophiam, et ei quasi civitatem dare, quæ quidem adhuc peregrinari Romæ videatur, _on dirait que tu apprends à la philosophie à parler notre langue, et que tu lui donnes en qque sorte le droit de cité parmi nous, à elle qui jusqu’ici paraissait étrangère dans Rome_. Cf. Iter, Proficiscor. PERĔGRĪNUS, a, um, _Étranger_. SYN. Advena, hospes, externus, alienus. )( Civis, incola. PHRAS. Peregrinos benigne excipere convenit, _il faut bien traiter les étrangers_. Advenas, exteros, hospites; eos qui absunt a patria, domo; qui procul ab amicis et affinibus; qui non sunt ejusdem linguæ, gentis, nationis, comiter accipere et amplecti decet. USUS: Homo peregrinus ex ultimis terris deductus. Orator in nulla facultate rudis, tiro, peregrinus et hospes esse debet, _étranger_, _novice dans qqche_. Verba ista peregrinum aliquid olent, redolent, sonant. PĔRENDĬE, _Après demain_. SYN. Perendino die. USUS: Hodie, cras, perendie. PĔRENDĬNUS, a, um, _Du surlendemain_. USUS: Statuere non possumus, utrum diem tertium, an perendinum dici oporteat. PĔRENNIS, e, gen. com. _Durable_, _continuel_, _perpétuel_. SYN. Perpetuus, continuus, jugis, continuatus. USUS: Idem pristinus ac perennis meus erga te est animus. Perennis ac profluens loquacitas. Sermo nullus unquam de ullo perennis fuit. Fons perennis. Cf. Æternus. PĔRENNĬTAS, ātis, f. _Durée_ _continue_, _perpétuité_. SYN. Perpetuitas. USUS: Fontium gelidæ perennitates. Cf. Æternitas. PĔRĔO, is, ĭi (īvi), ĭtum, ire, n. _Mourir_, _périr_. SYN. Intereo. ADV. Certe, crudelissime, fœde, funditus, necessario, plane, præclare, prorsus, tacite occulteque, turpiter. PHRAS. 1. Perimus omnes, _nous mourons tous_. Capti et deleti sumus; assumpti sumus; occidimus; conclamata salus est; conclamatum est de nobis. Cf. Actum est. 2. Pereant necesse est omnia, nisi succurras, _tout périra nécessairement, si vous n’y apportez remède_. Omnia ad exitium præcipitia sunt; omnia ad interitum ruant, necesse est, nisi succurras. Tabescendum nobis in ista calamitate est; ruere ac deflagrare omnia, necesse est, nisi opem feras. 3. Res mortales omnes cito pereunt, _les choses d’ici-bas périssent bien vite_. Fides artesque concidunt; voluptates corporis fluunt; forma corporis fluxa est atque fragilis; mores ipsi eunt præcipites, defluunt, declinant. 4. Pereant opes, dum virtus salva sit, _que la fortune soit détruite, pourvu que la vertu demeure_. Res istæ pedibus trahantur, concidat auctoritas, cætera fortunæ præsidia fluant, occidant, dilabantur, dum virtus salva sit. 5. Rei gerendæ opportunitas periit, _le moment favorable pour faire cette chose est passé_. E manibus emissa est, delapsa est; rei gerendæ occasio amissa, dimissa est. USUS: Tuo vitio peribis. Tanta pecunia; oleum ac opera nobis periit. Cf. Intereo, Perdo. PĔRERRO, as, avi, atum, are, a. * _Errer à travers_, _parcourir_, _visiter_. USUS: Omnem locum pererrat. PERFECTĒ, _D’une manière complète_, _parfaitement_. SYN. Absolute, plene, cumulate, ex toto. USUS: Oratio perfecte erudita et diserta. Nihil nisi perfecte, nisi cum summa venustate agebat Roscius. PERFECTĬO, ōnis, f. _Perfection_. SYN. Absolutio. )( Inchoatio, adumbratio, susceptio. USUS: Tantum abes a perfectione magnorum operum, ut fundamenta nondum jeceris. Hanc ego absolutionem perfectionemque in oratore desidero. Virtus a susceptione prima, non a perfectione est judicanda. Perfectio atque absolutio optimi est difficilis in omnibus rebus, _la perfection est difficile en toutes choses_. PERFECTOR, ōris, m. _Celui qui perfectionne_. USUS: Stilus perfector dicendi et magister. PERFECTUS, a, um, _Parfait_, _achevé_, _accompli_. SYN. Absolutus, plenus, completus, expletus, cumulatus, elaboratus, expolitus, perpolitus, maturus, expletus omnibus partibus, quod habet omnes numeros, cui nihil deest, cui nihil addi possit; quod omnes numeros obtinet, continet; omnibus numeris absolutus, perfectus expletusque omnibus numeris. PHRAS. (Est vir perfectus, VULG.), _c’est un homme parfait, accompli_. Vir est perfectæ cumulatæque virtutis; cujus vita omnibus virtutibus expleta; vir est, in quo summa sunt omnia, in quo videas expletam formam virtutis ac honestatis; exemplum fidei, Religionis, pietatis, cujus virtus omnibus numeris partibusque perfecta et expleta est. USUS: Perfectus orator, cui nihil deest. Præclare inchoata multa, nondum perfecta et maturitatem adepta. Illud, cui addi nihil possit, summum et perfectissimum judico, _ce que je regarde comme le plus haut point de la perfection_. PERFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Supporter_, _souffrir_, _endurer_. SYN. Perpetior, tolero. ADV. Diligentius, attentius, placidissime omnia. USUS: 1. Impetum et crudelitatem hostium, molestias amicorum perferre. 2. Legem aliquam perferre, _porter une loi_. 3. Litteras, jussa, nuntium, mandata alicujus ad aliquem perferre, _porter_, _apporter une nouvelle_, _annoncer_. Cf. Patior, Tolero. PERFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Achever_, _accomplir_, _perfectionner_. SYN. Absolvo, conficio, transigo, efficio, perago, extrema persequor, absolutionem rei alicujus perficio, perpolio. Munus susceptum expleo. )( Attingo, inchoo. ADV. Callide, caste, nihil, perspicue, omnino, rite nihil, aliunde, commodius rem, plane. PHRAS. 1. Librum nondum perfeci, _je n’ai pas encore mis la dernière main à mon ouvrage_. Nondum operi ultima manus accessit; affectum habeo librum, nondum perfectum. Nondum perpolivi, elaboravi, elimavi rudem adhuc et informem ingenii partum. 2. Nondum perfeci quæ cogitaveram, _je n’ai pas encore réalisé mes projets_. Nondum ad exitum deduxi cogitata mea; nondum exædificavi, quod institui; nondum pertexui, quod exorsus sum. Cf. Absolvo, Finio. USUS: Cogitata, instituta, inchoata, poema perficere. PERFĬDĬA, æ, f. _Mauvaise foi_, _perfidie_, _trahison_. SYN. Fraus, destitutio. EPITH. Similis, summa, tanta. USUS: Illius perfidia deceptus, circumventus sum. Perfidiæ suspicionem fugere. Illud non ejus imprudentiæ, sed perfidiæ assignandum est. Cf. Infidelitas. PERFĬDĬŌSĒ, _Sans foi_, _perfidement_. SYN. Fallaciter. PERFĬDĬŌSUS, a, um, _Sans foi_, _déloyal_, _perfide_. SYN. Perfidus, insidiosus, fallax, improbus. ADV. Æque et nefarius. PERFĬDUS, a, um, _Perfide_; _qui viole sa foi, sa parole_. SYN. Perfidiosus, qui fidem et officium prodit. USUS: Si de fide societas colitur, perfidus est, qui socium prodit. Aliud agentes, aliud simulantes, perfidi, improbi, malitiosi sunt, _tous ceux qui font une chose et enseignent une autre (qui mettent en contradiction le fait et l’apparence), sont faux, méchants, pervers_. Cf. Decipio, Infidelis. PERFLĀBĬLIS, e, gen. com. _Aéré_, _exposé à l’air_. USUS: Locus vento perflabilis. PERFLO, as, avi, atum, are, a. _Souffler à travers_, _traverser de son souffle_. SYN. Venti terras perflant. PERFLŬO, is, xi, ere, n. _Couler à travers_, _couler_, _passer_. USUS: Charta perfluit, _le papier boit_. Plenus est rimarum, hac illac perfluit, _il est plein de fissures et il coule de toutes parts; il ne peut garder un secret_. PERFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer en creusant_, _percer_, _ouvrir_. SYN. Perforo, perfundo, perfringo. ADV. Impune. USUS: Parietes perfodere. PERFŎRO, as, avi, atum, are, a. _Transpercer_, _percer de part en part_. SYN. Perfodio, patefacio. USUS: Navem, murum perforare. PERFRĬCO, as, cŭi, cātum et ctum, are, a. _Frotter_, _enduire_. USUS: Frontem perfricare, pudorem ponere, _se frotter le front, la face, pour en chasser la pudeur, se faire un front d’airain_. Perfrictæ frontis homo. Cf. Impudens. PERFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser entièrement_, _rompre_, _casser_. SYN. Infringo, effringo, labefacto. PHRAS. Portas perfringere, _enfoncer les portes_. Moliri obices portarum; portarum claustra effringere, refringere. Moliri portas; foribus exitium afferre. Cf. Janua. USUS: Leges devincere ac perfringere. Obstantes hostium cuneos vi ac virtute perfregit. Perfringere ac labefactare bonorum conspirationem. Cf. Frango. PERFRŬOR, ĕris, ītus sum, frŭi, d. _Jouir_, _goûter avec délices_. SYN. Fruor, utor, potior. ADV. Mirifice. USUS: Otio, lætitia, sapientiæ laude perfrui, pasci, delectari. Cf. Fruor, Delector. PERFŬGA, æ, m. _Déserteur_, _transfuge_. SYN. Transfuga. Cf. Desertor. PERFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Se réfugier_, _chercher un refuge_. SYN. Transfugio ad hostes; confugio. PERFŬGĬUM, ĭi, n. _Lieu de refuge_, _asile_, _refuge_. SYN. Portus, præsidium, arx, asylum, receptus. EPITH. Commune, desperatissimum, honestum, melius, paratum, paratius, postremum, præsens, sanctum, tutum, oratorium, unum. USUS: Fortunæ alicujus jactatæ ac naufragæ perfugium præbere. Hoc unum nobis perfugium, hæc spes, hoc solatium omnium laborum ac sollicitudinum nobis superest. Perfugio uti. Improbis omnia perfugia obstruere. Omni perfugio malos excludere. Cf. Præsidium, Confugio. PERFUNCTĬO, ōnis, f. _Exercice_, _accomplissement_. USUS: Laborum, honorum perfunctio, _l’accomplissement des travaux_, _l’exercice des emplois publics_. PERFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Inonder_, _remplir de qqche_, _combler_. SYN. Respergo. USUS: Hæc res animum meum summa suavitate, voluptate, horrore, religione perfudit. Quis me horror perfudit? PERFUNGOR, eris, nctus sum, gi, d. _Accomplir_, _remplir_, _s’acquitter_. SYN. Exantlo, fungor, utor, defungor. USUS: Laboribus, bello, magistratu, muneribus, periculis perfungi. Cf. Fungor, Facio. PERGO, is, perrexi, perrectum, ere, a. et n. 1. a. _Continuer qqche_, _poursuivre_, _achever_. 2. n. _Aller_, _venir_, _marcher_. SYN. Eo, iter facio, tendo, peto, contendo, sequor, continuo, insisto, cursum teneo. ADV. Cursim, longius, porro, protinus, recte. USUS: Perge, confice quod superest viæ. Pergam et insequar longius. Perge porro. Perge ad reliqua. Perrexit illi obviam. PERGRÆCOR, aris, ari, d. _Vivre à la grecque_, _mener joyeuse vie_. SYN. Epulis et potationibus inservio. PERHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Dire_, _rapporter_, _déclarer_. SYN. Dico, aio, fero. ADV. Vulgo. USUS: Summa, ut vos quidem perhibetis, injuria affecti estis. Plato Socratis auditor fuisse perhibetur. PERHORRESCO, is, rŭi, ere, n. et a. 1. n. _Frémir d’horreur_. 2. a. _Frissonner_, _trembler devant qqn_, _le redouter fort_. SYN. Exhorresco, pertimesco. ADV. Valde. USUS: Nemo est, qui hos non oculis fugiat, auribus respuat, animo aspernetur, recordatione ipsa perhorrescat. Non solum animo commoveor, sed perhorresco. Fugam puerorum et vexationem virginum. Vestalium perhorresco. Cf. Horreo. PĔRĬCLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Essai_, _épreuve_, _expérience_. SYN. Experientia. USUS: Multarum herbarum utilitates longinqui temporis usu ac periclitatione percepimus. Cf. Experior. PĔRĬCLĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. et n. _Essayer_, _mettre à l’épreuve_; _être en péril, menacé, exposé_. SYN. In discrimine, in periculo sum, periculum adeo, in discrimine versor; periculum facio, experior, tento. PHRAS. 1. Periclitaris graviter, _vous êtes dans un grand danger_. Grave tibi impendet, imminet periculum; res tua, salus tua hic agitur; fortunæ tuæ periclitantur; res tua periculum subit; in periculum adducitur, venit gravissimum; in discrimen venit salus tua; in discrimen adducitur. 2. Res tuæ non minus quam meæ periclitantur, _vos affaires comme les miennes courent des risques_. Eodem loco res tuæ sunt ac meæ; in eadem fortuna versantur res utriusque nostrum; in eadem mecum navi es; partem periculi sustines; eadem tuis quæ meis fortuna imminet, impendet; eadem utrumque nostrum fortuna manet, urget. Pari sumus conditione; par, similis, eadem, non dissimilis, non dispar utriusque nostrum est conditio; non minus de tua re agitur; haud melius tecum agitur; haud meliore res tuæ fortunæque loco sunt ac meæ. USUS: Non est in uno homine periclitanda salus reipublicæ. Periclitantur jura et vita omnium. 2. Experior, _essayer_, _éprouver_, _expérimenter_. Belli fortunam periclitari. Omnia circumspicere, vires suas periclitari. Cf. Periculum. PĔRĬCŬLŌSĒ, _Dangereusement_, _avec danger_, _risque_. SYN. Cum periculo. USUS: Periculose ægrotare, navigare. PĔRĬCŬLŌSUS, a, um, _Dangereux_, _périlleux_, _menaçant_. SYN. Lubricus, anceps, non procul a periculo, formidolosus. USUS: Periculosa, turbulenta ac temeraria consilia. Periculosa res, plena aleæ, anceps ac cum præsentissimo discrimine conjuncta. Cf. Periculum. PĔRĬCŬLUM, i, n. _Danger_, _péril_. SYN. Discrimen, dimicatio; experimentum. EPITH. Alienum, certum, commune, incertum, domesticum, extremum, gravius, honestissimum, non legitimum, magnum, minimum, perspicuum, præsens, proprium, publicum, perpetuum, simile, sordidissimum, summum, tantum. Pericula asperrima, dubia, vitæ gravissima, integerrima et maxima, levia, magna et imprudentia, minora, multa, plura, præcipua, propria, quotidiana, recentia, repentina, subita, summa, tanta tamque improvisa. PHRAS. 1. In summum periculum me conjecit, _il m’a jeté dans le plus grand danger_. In capitis periculum me vocavit, adduxit, arcessivit; periculum mihi comparavit, creavit, struxit, conflavit, molitus est maximum; periculum ea res mihi ingens procreavit, injecit, attulit, intulit, intendit; ingens me in discrimen vocavit; ad casum extremum res meas adduxit; in summum periculum rem deduxit. 2. In summo periculo res nostræ sunt, _nos affaires sont en grand péril, réduites à un état désespéré_. Rebus nostris periculum est; res in discrimine est; prope exitium res venit; propius metum res nostra est; ad ultimam dimicationem res venit; omne discrimen adest; ultima vis paratur. Res in summum discrimen adducta est; in summo discrimine versatur; res nostræ in præcipiti stant et lubrico; in periculo hærent. 3. Undique pericula impendent nobis, _de tous côtés des dangers nous menacent_. Periculis undique cingimur, premimur, includimur; instant ab omni parte; impendent, imminent nova pericula; non unum certamen, non una dimicatio adest; periculi plus satis contractum est, ut in singulas horas capite dimicandum sit nostro; inter tantas fortunæ minas quotidie de vita dimicandum est. 4. Quid times objicere te periculo? _Que craignez-vous de vous exposer au danger?_ Ecquid non semel rem fortunæ inclinandam das? quid dubitas in incertam ire aleam? tendere in quemcumque casum? rem in casum ancipitis eventus committere? aleam jacere? ad casum res tuas fortunasque objicere? in casum demittere? in discrimen te offerre? periculum summæ rerum facere? tempestatem hanc, hanc dimicationem forti animo subire? periculo corpus offerre? caput periculis objicere? in periculum te conjicere; periculum adire? in media te pericula immittere, inferre? periculum fortunæ facere? casum subire; res fortunasque in casum dare? 5. Non est sapientis Ducis copias temere periculo exponere, _un sage général ne doit pas exposer témérairement ses soldats_. Discrimini bellorum universas vires offerre; sub unum fortunæ ictum omnia cadere non patitur sapiens imperator; non est sapientis ducis, sese fortunasque suas in dubium devocare; ruere cæcum in certamina periculo ingenti, fructu nullo. Sapiens imperator non debet temere copias in tam præcipitem locum committere, ut de vita saluteque tot regnorum decernendum sit et summa rerum in periculum veniat. Sapientis imperatoris non est committere in aleam incerti casus universum exercitum. Non committendum sapienti duci, ut in aleam casus ancipitis se regnumque det. 6. In magnum periculum incidi, _j’ai couru un grand danger_. Ingens periculum, discrimen adii; incurri in magnam difficultatem; in ipsam flammam veni; in periculum veni, deveni, incidi; oblata mihi est tempestas formidolosissimi temporis. 7. Nondum es extra periculum, _vous n’êtes pas encore hors de danger_. Periculo nondum es defunctus; nondum abes a periculo; summum discrimen nondum effugisti; periculum nondum a capite propulsasti, depulisti; nondum vacuus es a periculo; nondum expers es periculi; nondum in vado navis est; nondum in portu navigas; non desunt scopuli, ad quos offendas. 8. In periculis est intrepidus, _il est intrépide dans le danger_. Pericula adit non dubitanter, in extremo discrimine et dimicatione fortunæ, in quotidianis capitis insidiis, in maximis difficultatibus sui perinde similis, in locum quemvis præcipitem non dubitat se committere. De vita et ornamentis suis fortissime decernit; in quemcumque casum tendit alacer, omnem periculi procellam in se unum avertit. Non equidem cæcus ruit in certamina, nec rerum summam in periculum fructu nullo revocat, aut in incerti casus aleam committit, quidquid tamen urget periculi, minime exhorrescit. Cf. Periclitor, Discrimen. USUS: 1. Maximum ab universo naufragio periculum est. Periculum dudum denuntiatum. Negligere suum periculum. Periculum declinare, defugere, subterfugere. A periculo prohibere; e periculo eripere, extrahere, periculis liberare. Partem periculi sustinere. Meo, tuo, suo periculo sumptuque rem exsequi. Meo periculo respublica vivit. 2. Experimentum, _essai_, _expérience_, _tentative_. Facere periculum innocentiæ alicujus. PĔRĬDŌNĔUS, a, um, _Très habile_, _très propre à_. SYN. Valde commodus, opportunus. USUS: Locus castris peridoneus. PĔRĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Anéantir_, _détruire_, _renverser_. SYN. Interimo, deleo. USUS: Si qua vis meum reditum, honorem peremisset. Alicuius consilium, curas perimere. Cf. Interficio. PĔRINDE, _Pareillement_, _de même_, _également_. SYN. Similiter, juxta, eo loco. USUS: Perinde est, ut putas. Perinde ac si jam vicerint, triumphant, _de même que si, comme si_. Quod ego perinde rebar ac si _vel_ quasi jam peractum. Atque hæc perinde loquor, quasi debueris aut potueris, _je parle comme si tu avais dû ou pu_. Cf. Similiter. PĔRĬŎCHA, æ, f. * _Sommaire_. SYN. Argumentum, brevis totius rei summa ac complexio. PĔRĬŎDUS, i, f. _Période_, _phrase où sont enclavées et coordonnées plusieurs propositions_. SYN. Ambitus, circuitus. USUS: Circuitus orationis, quem Græci περίοδον, nos ambitum, comprehensionem, continuationem, circumscriptionem dicimus. PĔRĬPĂTĒTĬCI, ōrum, m. pl. _Péripatéticiens_, _philosophes de l’école d’Aristote_. SYN. Lycæi studiosus. PĔRĬPĔTASMĂTA, um, n. pl. _Tapisserie_, _tapis_, _tenture_. SYN. Peristroma, stragulum, stragula vestis, aulæum. PĔRISTRŌMA, ătis, n. _Couverture_, _tapis_. USUS: Peristromata conchyliata. PĔRISTY̆LĬUM, ĭi, n. _Péristyle_, _espace entouré de colonnes_. SYN. Locus columnis undique clausus et ornatus. EPITH. Amplissimum. PĔRĬTĒ, _Habilement_, _adroitement_, _avec art_. SYN. Scienter, callide. PĔRĪTUS, a, um, _Expérimenté_, _habile_. SYN. Sciens, gnarus, exercitatus, intelligens, in aliqua re artifex. )( Imperitus. ADV. Bene juris, antiquitatis, litterarum, scriptorum veterum, sane, valde, litterate. PHRAS. Est rei militaris peritus, _il est habile dans l’art militaire_. In bellicis rebus summo studio et intelligentia; a natura usuque callidus et acutus; magnam habet rei bellicæ prudentiam; militiæ scientissimus; cui in bello nihil novum, peregrinum, improvisum accidere possit; nihil, quod non usu diu ac multa periclitatione didicisset; rei militaris prudentissimus. Quis hoc homine militaris rei scientior, qui e ludo atque pueritiæ disciplina bello maximo atque acerrimis hostibus in militiæ disciplinam profectus est; qui ab ineunte adolescentia miles fuit summi Imperatoris, cujus adolescentia ad scientiam rei militaris non alienis præceptis, sed suis imperiis; non offensionibus belli, sed victoriis est traducta? Nulla res est in usu militari posita, quæ hujus viri scientiam fugere possit, quando genus nullum belli est; in quo illum non exercuerit fortuna. USUS: Peritus ad usum et disciplinam belli, juris, legum, antiquitatis; belli gerendi peritissimus. Doctus et usu peritus. Cf. Doctus, Scio, Intelligo. PERJŪRĬUM, ĭi, m. _Faux serment_, _parjure_. SYN. Perfidia. EPITH. Illustre atque insigne, manifestum, nimium. USUS: Perjurii pœna divina exitium, humana dedecus _contre le parjure, la peine des dieux est la mort, celle des hommes, le déshonneur_. In perjurio fides, et jusjurandum negligitur. Cf. Juro. PERJŪRUS, a, um, _Qui viole son serment_, _qui se parjure_. SYN. Qui fidem et jusjurandum violat, negligit; perfidus, qui Sacramenti religionem negligit. USUS: Quid interest inter perjurum et mendacem? _Quelle différence y a-t-il entre le parjure et le menteur?_ Cf. Infidelis. PERLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Glisser_, _passer à travers_, _pénétrer_. USUS: Perlapsus est ad nos Hercules. PERLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Lire entièrement_, _d’un bout à l’autre_. USUS: Perlegi tuum librum. Cf. Lego. PERLŪCĔO (pell.), es, xi, ere, n. _Être transparent_, _diaphane_. SYN. Eluceo. PERLŪCĬDUS (pell.), a, um, _Transparent_, _diaphane_. SYN. Pellucidus, illustris. ADV. Maxime. USUS: Membranæ oculorum perlucidæ. PERLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir des yeux_, _examiner avec soin_. SYN. Diligenter et attente lustro. USUS: Oculis, animo perlustrare omnia. Cf. Lustro. PERMĂNĔO, es, mansi, mansum, ere, n. _Demeurer jusqu’à la fin_, _rester_, _persister_. SYN. Consto, maneo. ADV. Constanter, parum in causa. USUS: In mea erga te voluntate, in mea sententia pristina stabilis et firmus permaneo. Opto ut tua fortuna semper florentissima permaneat. Cf. Maneo. PERMĂNO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _pénétrer qque part_, _y arriver_. SYN. Mano, pervenio, penetro, permeo. ADV. Latentius in venam, usque eo in animum. USUS: Permanarunt hi sermones ad aures nostras. Dicta tua ad animos, ad permovendas mentes non permanant. Venenum potum permanat in venas. Cf. Mano, Penetro. PERMANSĬO, ōnis, f. _Constance_, _persévérance_. EPITH. Perpetua, stabilis. USUS: Permansio perpetua in eadem sententia. PERMĔO, as, avi, atum, are, a. _Pénétrer_. SYN. Permano, penetro. USUS: Intelligentia per omnia permeat et transit. PERMĒTĬOR, īris, mensus sum, iri, d. a. _Mesurer d’un bout à l’autre_. SYN. Dimetior. USUS: Solis magnitudinem quasi decempeda permensus est. Cf. Metior. PERMISCĔO, es, scŭl, stum et xtum, ere, a. _Mêler_, _mélanger_, _confondre_. SYN. Commisceo, confundo aliud alio, in unum confundo. USUS: Ne tuas sordes cum clarissimorum virorum laudibus permisceas, _ne mêle pas tes turpitudes avec la gloire des plus illustres citoyens_. Non modo illa permiscuit, sed in his etiam turbavit. Implicata et mista oratio. Permisti tot populi in unum corpus coaluere, _tant de peuples confondus_. Cf. Misceo. PERMISSĬO, ōnis, f. _Permission_. SYN. Permissus, concessus. EPITH. Grata. USUS: Quod tibi mea permissio tuæ mansionis grata sit, gaudeo, _mon consentement à ce que ton éloignement se prolonge_. Cf. Venia. PERMISSŬS, ūs, m. _Permission_, _autorisation_. SYN. Permissio. USUS: Meo permissu abiit. PERMISTĒ (permixte), _Pêle-mêle_, _confusément_. SYN. Confuse. )( Separatim. PERMISTĬO (permixtio), ōnis, f. _Mélange_, _confusion_. SYN. Admistio, confusio. EPITH. Superior. PERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Permettre_, _accorder_, _autoriser à_; _pardonner_. SYN. Concedo, sino, patior, potestatem facio _vel_ concedo, do. )( Veto. ADV. In posterum potestatem. PHRAS. Permissum homini ut in patriam rediret, _on permit à cet homme de retourner dans sa patrie_. Facultas oblata, concessa, data est homini in patriam redeundi; repetendæ patriæ facultas fuit; facultatem adeptus, consecutus, assecutus est, habuit patriæ repetendæ. Datum id homini, tributum, concessum, remissum ut patriam repeteret suam, id quoque homini largitus est Princeps; hanc illi facultatem largitus est ut suos in patria inviseret. Facta homini copia, potestas suos revisendi. Principis permissu, concessu, repetendæ patriæ copia fuit. Cf. Concedo, Facultas. USUS: Totum ei negotium permisi, meque in ejus potestate fore, dixi. Judicis potestati rem permisi. Permitto aliquid iracundiæ tuæ, do adolescentiæ, cedo amicitiæ, tribuo parenti. Inimicitias tecum susceptas reipublicæ permitto, _je fais à la république le sacrifice de mes rancunes contre vous_. Hostibus se, vitam rei judicum sententiis permittere. Cf. Concedo. PERMŌTĬO, ōnis, f. _Vive émotion_, _trouble de l’âme_. SYN. Motus, perturbatio. EPITH. Divina, intima. USUS: Permotio animi. Quæ permotione mentis maxima sentimus. Cf. Perturbatio. PERMŌVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Ébranler_, _émouvoir_, _toucher_. SYN. Commoveo, perturbo, perpello. ADV. Quam maxime mentes, vehementer. PHRAS. Ad hoc me humanitas tua permovit, _votre bonté m’a poussé à cela_. Ad hoc me non utilitatis spes aliqua, sed tua humanitas adduxit; adductus sum multis officiis tuis, nulla spe commodorum; hos mihi stimulos tua humanitas admovit; his me stimulis multa tua in me officia concitarunt; ago hoc non spe præmii impulsus, sed tua incitatus humanitate; debes hoc, quidquid est, humanitati tuæ; debes hoc, quantulumcumque est, acceptum referre totum humanitati tuæ. USUS: Si quem hæ calamitates permovent. Cf. Moveo, Persuadeo. PERMULCĔO, es, si, ctum (sum), ere, a. _Caresser_, _flatter_. SYN. Mulceo, delinio, mitigo. USUS: Animum voluptate, aures leni sono, senectutis tædia consolatione aliqua permulcere. PERMULTUS, a, um, _Qui est en grand nombre_, _en grande quantité_. USUS: Permulti imitatores Principum. Cf. Multus. PERMŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, itum, ire, a. * _Fortifier entièrement_. SYN. Munio. PERMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_, _modification_. SYN. Mutatio. EPITH. Magna, publica, quadrantaria. USUS: Virtus nec temporum, nec tempestatum permutatione permutatur. Cf. Mutatio. PERMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_, _modifier complètement_; _échanger_, _faire le change_. SYN. Muto. USUS: Sententiam permutare. Permutatum solvere cum quæstu. Permutare pecuniam. Vereor, ne id quod tecum permutavi, versura solvendum mihi sit, _je crains que pour te payer ce que tu m’as donné par échange_, _c. à d._, _contre un titre émané de moi, contre ma signature, il ne me faille emprunter_. Cf. Muto. PERNA, æ, f. * _Cuisse_; _jambon_. EPITH. Fumosa. PERNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Nier obstinément_, _absolument_. SYN. Prorsus nego. Cf. Nego. PERNĬCĬES, ēi, _Perte_, _ruine_, _malheur_. SYN. Exitium, labes, pestis, calamitas. )( Salus. EPITH. Aperta, communis, conjuncta cum magna calamitate reip., intestina, major. USUS: Reipublicæ perniciem moliri, comparare, _préparer des fléaux à la république_. In perniciem alicujus incumbere, _ne songer qu’à perdre qqn_. In perniciem ipse suam incurrit, _il court à sa perte_. Communi pernicie oppressus est, _il fut entraîné dans le malheur commun_. Perniciem a capitibus omnium depellere, _détourner les malheurs de la tête de tous_. Cf. Ruina, Calamitas, Exitium. PERNĬCĬŌSE, _D’une manière funeste_, _nuisible_. SYN. Pestifere. USUS: Quam dissolute, quam turpiter et perniciose. PERNĬCĬŌSUS, a, um, _Pernicieux_, _funeste_, _dangereux_. SYN. Exitiosus, pestifer, noxius. PHRAS. Perniciosus patriæ civis, _citoyen dangereux pour sa patrie_. Qui semper stat adversus patriæ commoda, perniciei est civibus, nihil non confert ad perniciem civitatis; qui perniciem patriæ non obscure comparat, molitur; qui in patriæ perniciem ubique incumbit, qui pestem patriæ nefarie molitur. Cf. Noxius, Noceo. USUS: Consilium non modo inutile, sed etiam perniciosum reip. PERNĪCĬTAS, ātis, f. _Vitesse_, _rapidité_, _légèreté_. SYN. Magna celeritas, velocitas. PERNIX, īcis, omn. gen. _Prompt_, _léger_, _rapide_. USUS: Canis pernix. Cf. Celer. PERNOCTO, as, avi, are, n. _Passer la nuit_. SYN. Noctem ago, traduco. USUS: Pernoctant venatores in nive. Amœniora studia pernoctant nobiscum et rusticantur, _elles (les lettres) veillent avec nous, etc._ PERNOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. _Étudier à fond_, _approfondir_. USUS: Motus animorum sunt penitus oratori pernoscendi, _l’orateur doit connaître à fond les mouvements du cœur humain_. Cf. Nosco. PERNOX, noctis, omn. gen. * _Qui dure toute la nuit_. SYN. Noctem totam vigilans. USUS: Pernox luna erat. PĔRŌRO, as, avi, atum, are, a. _Développer entièrement_, _expliquer_; _clore_, _terminer_. SYN. Perorationem habeo; concludo. ADV. Brevi, vehementius, graviter, ornate. USUS: Odio et strepitu senatus coactus est aliquando perorare, _il fut obligé par la malveillance et le bruit du sénat de clore son discours_. Perorare causam. Totum hoc crimen decumanum perorabo. PĔRŌSUS, a, um, _Odieux_, _détesté_. USUS: Plebs consulum nomen perosa, _le nom de consul était odieux au peuple_. Cf. Odium. PERPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _ébranler_, _émouvoir_, _déterminer_. SYN. Impello, permoveo. USUS: Vultus ejus oculique te perpulerunt. Cf. Impello. PERPENDĬCŬLUM, i, n. _Niveau_, _fil à plomb_. USUS: Si id crederemus, non egeremus perpendiculis, non regulis, non normis, _si nous croyions cela, nous n’aurions besoin ni de fils à plomb, ni de règles_. Columnas exigere ad perpendiculum. Ferri suo pondere deorsum ad lineam. PERPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Peser attentivement_, _considérer_, _juger_. SYN. Expendo, dirigo, cogito, examino. ADV. Diligentissime. PHRAS. Perpende, quæso, quam vana sint ista et inania, _considérez, je vous en prie, la vanité et le néant de ces choses_. Attende, quæso, intentoque animo intuere; mente animoque considera; animum tantisper adverte; animo cogitationeque percurre ista ac vide quam vana sint ista et inania. Curas tuas ac cogitationes, punctum temporis in hoc defige, ut, quam vana sint ista ac inania, dispicias. Ad animum, quæso, paulisper refer; animo cogitationeque depinge, istarum rerum vanitatem; expende, quæso, suisque ponderibus examina inanitatem rerum omnium. Temporis partem aliquam in attenta istarum rerum cogitatione pone, justisque rationum momentis expende, quam vana hæc sint et inania. Seriam paulisper cogitationem suscipe, et quam inania hæc sint, cum animo reputa. Cf. Considero. USUS: Hæc si ad utilitatem dirigas, recta sunt, si ad honestatem perpendas, pravissima, _cette conduite, envisagée d’après l’utilité, n’à rien de blâmable, mais elle est criminelle, si vous la jugez d’après l’honnêteté_. Amicitia veritate perpenditur. PERPĔRAM, _De travers_, _mal_, _à une manière vicieuse_, _fausse_. SYN. Male, prave, perverse, præpostere, nequiter, vitio. USUS: Seu recte, seu perperam agas. Perperam consules dicuntur, qui vitio creati sunt. PERPESSĬO, ōnis, f. _Résignation_, _fermeté_, _constance_. SYN. Perpessus. EPITH. Considerata laborum, facilior, indigna homine libero, voluntaria, diuturna. USUS: Dolorum, laborum perpessio. Dolor difficilis perpessu. PERPĔTĬOR, ĕris, pessus sum, peti, d., n. et a. _Supporter_, _souffrir avec constance_, _se résigner à_. SYN. Suffero, patior, fero, tolero. USUS: Dolorem fortiter perpeti. Cf. Patior. PERPĔTRO, as, avi, atum, are, a. * _Exécuter_, _achever complètement_. SYN. Patro, perficio. USUS: Perpetrare cædem, _commettre un meurtre_. Bello, pugna, sacrificio perpetrato. Cf. Perficio. PERPĔTŬĬTAS, ātis, f. _Continuité_, _suite_; _intégrité_. SYN. Perennitas, continuatio, diuturnitas. USUS: Amicitia ad perpetuitatem fidelis est et constans. Sibi ipsi in vitæ perpetuitate constare, _dans l’ensemble de la vie_. Perpetuitas sermonis, orationis, _suite du discours_. PERPĔTŬO, _Constamment_, _sans interruption_; _éternellement_. SYN. In perpetuum. Cf. Semper. PERPĔTŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre continu_, _durable_, _faire durer_. SYN. Continuo. )( Mitigo. USUS: Magistratuum potestas perpetuanda videtur, _il semble qu’il faille rendre les magistratures inamovibles_. PERPĔTŬUS, a, um, _Continu_, _sans interruption_; _entier_; _éternel_. SYN. Perennis, constans, æternus, sempiternus, universus, continens. USUS: Hilaritatem illam in perpetuum amisi. Perpetuis et contextis voluptatibus fruitur. Oratio, historia, disputatio perpetua. Agmen perpetuum, nunquam interruptum. PERPLĂCĔO, es, cere, n. _Plaire beaucoup_. USUS: Ea lex mihi perplacet. Cf. Placeo. PERPLEXĒ, * _D’une manière obscure_, _embarrassée_. USUS: Perplexe agere, respondere. PERPLEXUS, a, um, * _Tortueux_, _embrouillé_, _obscur_. SYN. Intricatus, implicatus, tortuosus. USUS: Responsum perplexum. Dubii, ambigui, perplexi sermones. Cf. Implico. PERPLŬO, is, ere, n. et a. 1. n. _Pleuvoir à travers_, _laisser passer la pluie_. 2. a. _Faire pleuvoir qqche dans qqche_. USUS: Amor in pectus perpluit meum. PERPŎLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Polir_, _limer_, _corriger_. SYN. Expolio. USUS: Opus imperfectum perpolire et absolvere. Extremum perpoliendi operis laborem adhibere. PERPŎLĪTĬO, ōnis, f. _Le fini_, _la dernière main_. SYN. Expolitio. PERPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Banquet_, _festin_, _orgie_. EPITH. Intemperantissima. USUS: Intemperantissimæ perpotationes. Cf. Bibo. PERPŌTO, as, avi, are, a. _Boire tout le temps_, _c. à d._, _avec excès_. ADV. Similiter. USUS: Totos dies perpotare. Cf. Bibo. PERPURGO, as, avi, atum, are, a. _Nettoyer entièrement_; _traiter_, _examiner à fond_. USUS: Nunc illud crimen mihi perpurgandum est. Cf. Purgo. PERQUAM, _Très_. SYN. Valde. USUS: Illud perquam puerile, ridiculum, ineptum. Cf. Valde. PERQUĪRO, is, sīvi, sītum, ere, a. _Approfondir_, _sonder_. SYN. Exquiro, inquiro. USUS: Res occultas perquirere ab aliquo. Cf. Quæro, Indago. PERQUĪSĪTĒ, _Exactement_, _avec soin_. SYN. Exquisite, diligenter. PERQUĪSĪTOR, ōris, m. _Celui qui recherche_, _qui s’enquiert_. USUS: Malevoli actionum perquisitores. PERRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Passer à travers en brisant_; _rompre_, _briser_, _forcer_. SYN. Disrumpo, perfringo, vi aperio, perseco. PHRAS. 1. Ipsas Alpes perrupit Hannibal, _Annibal se fraya une route à travers les Alpes elles-mêmes_. Cupiditate ac furore invadendæ Italiæ, omnia claustra Alpium refregit; objectas montium altitudines vi ac virtute perfregit; cum tot tamque difficiles viæ eluctandæ essent, per invias Alpes audacissime penetravit. Hannibale duce, corporibus armisque nixi Pœni cuneo viam rupere. 2. Romanus miles hostium aciem perrupit, _le soldat romain se fraya un passage à travers les bataillons ennemis_. Ferro atque audacia per confertos hostes sibi viam fecit; se inter tela volantia intulit infestamque aciem diremit; perfregit hostium cuneos et disjecit; per medios hostes audacissime perrupit; objectos hostium cuneos vi ac virtute perfregit. USUS: Insidias, legum pœnam perrumpere, _violer les lois_. Cf. Perfringo. PERSÆPE, _Très souvent_. USUS: De hoc genere persæpe senatus consulta fiunt. Cf. Sæpe. PERSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutations (à tout le monde)_, _humble salutation_. SYN. Salutatio. PERSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer successivement tout le monde_. SYN. Saluto. Cf. Saluto. PERSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_; _ouvrir_, _briser_. USUS: Omnia perscindente vento. PERSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire complètement_, _en toutes lettres_. SYN. Scribo; in tabulas refero. ADV. Accurate omnia, aperte, caute, diligentissime, enucleate, infra, nominatim, parcius, plane, spurcissime, summatim, vere, copiose, recte, separatim, divinitus; litterate, scite, sanctissime, honorificentius triumphum. USUS: Tu ad me explorata omnia perscribas. Falsum nomen perscribere, _inscrire une fausse dette_. Pecuniam ad ædem sacram reficiendam perscripsi, _j’ai destiné cet argent à la restauration du temple_. Cf. Scribo. PERSCRIPTĬO, ōnis, f. _Livre_, _registre_, _brouillon_. USUS: Suarum perscriptionum adversaria proferre, _produire des brouillons_. Controversia de tabulis et perscriptionibus, _examen de la teneur d’un contrat, ou de simples écritures_. PERSCRIPTOR, ōris, m. _Celui qui met en écrit_. USUS: Perscriptor fenerationis. PERSCRŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Fouiller_, _visiter avec soin_. SYN. Exquiro, inquiro, indago, exploro. ADV. Penitus. USUS: Speculari, investigare, perscrutari omnia. Cf. Indago, Inquiro, Quæro. PERSĔCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper entièrement_. USUS: Ecquid naturas rerum persecare, aperire, dividere possumus? PERSĔCŪTĬO, ōnis, f. _Poursuite_; _souvent: Poursuite judiciaire_. SYN. Extraordinaria juris actio. USUS: Persecutionum cautionumque præceptio in Jure Civili. (Persecutio, Persecutor, _persécution_, _persécuteur_, _vulg. sunt_.) Latine rectius: Vexatio, vexator et hostis nominis Christiani. PERSENTISCO, is, ere, a. _S’apercevoir de_, _remarquer_. USUS: Nisi essem lapis, hæc persentiscere debui. Cf. Sentio. PERSĔQUOR, ēris, ĕcūtus sum, sequi, d. a. _Poursuivre_; _prendre comme guide_, _comme modèle_; _exécuter_, _faire_, _accomplir_; _expliquer_. SYN. Sequor, insequor, insector; colo, imitor; prosequor, exsequor. ADV. Acriter, commodissime res aliquas, crudelissime, cupidissime, temere, deinceps reliqua, digne injuriam, diligenter mandata, diligentissime, gravissime versibus, nominatim, publice bello, sapienter extrema, severe, studiosissime, subtiliter, subtilissime, vehementissime injurias, usque eo ducem. PHRAS. 1. Hostem fugientem persequi, _poursuivre un ennemi qui fuit_. Insectari, in tergis fugientium hærere; fusos agere hostes; extremos agminis carpere et morari; novissimos carpere et premere, vestigiis cedentium insistere; hostibus instare, nec sui colligendi spatium dare; acerrimo impetu in fugientes hostes invehi. Cf. Fugo. 2. Non cessat me persequi, _il s’acharne à me poursuivre_. Vexandi, oppugnandi, exagitandi omnique me injuria lacessendi finem nullum facit. Infensum, gravem, infestum mihi adversarium etiamnum experior; nusquam desinit mihi adversari, perniciem moliri, machinari exitium, ad perniciem nostram incumbere; nusquam me consistere patitur; incitandi me ac premendi, in me grassandi finem non faciet, donec odium suum meo sanguine satiarit, expleverit. Cf. Adversor, Odium, Inimicus. USUS: 1. Sectam Academicam, mores patris persequitur. Eo pervenisti, quo ego persequi ægre potero. Diverticula, solitudines, flexiones persequi. 2. Tueor, _poursuivre_, _revendiquer_. Persequi jus suum. Bona sua lite et judicio persequi, repetere. 3. Exsequor, _exécuter_, _accomplir_. Tua mandata persequor diligenter. 4. Ulciscor, _venger_, _punir par vengeance_. Inimicitias suas, injurias persequi et ulcisci. Aliquem bello persequi. 5. Complector, comprehendo, _traiter_, _exposer_, _raconter_. Rem totam publicis jam litteris est persecutus. Pharsaliam versibus est persecutus Lucanus. Nec reliquorum ætates scrupulosius persequamur. Cf. Sequor. PERSĔVĒRANTER, * _Avec persévérance_. SYN. Constanter. PERSĔVĒRANTĬA, æ, f. _Persévérance_, _constance_. SYN. Assiduitas, constantia. EPITH. Grata alicui et jucunda, nimia, stabilis et perpetua. USUS: Retinenda igitur vobis est constantia, gravitas, perseverantia. Cf. Constantia. PERSĔVĒRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Persister_, _persévérer dans_, _demeurer ferme_, _inébranlable_. SYN. Persto, persisto, permaneo, obfirmo animum in aliqua re. ADV. Fortissime, stulte et diu in parum cognito. USUS: 1. In sententia, in vitiis perseverare. Cujusvis est errare, nonnisi insipientis perseverare in errore. 2. Absolvo, exsequor, _continuer_, _ne pas cesser_. Quod turpiter susceperas, perseverare et transigere non debuisti, _continuer et achever ce que tu avais entrepris_. Cf. Maneo. PERSISTO, is, stĭti, ere, n. _Persister_, _persévérer dans qqche_. SYN. Persto, persevero, in eodem vestigio hæreo. USUS: In eo perstitisti. Cf. Persevero. PERSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Payer entièrement_. SYN. Solvo. ADV. Cumulate. USUS: 1. Persolvi quod debui. Promissa cumulate persolvere. 2. Præsto, _compter_, _donner_, _rendre_. Persolvere officium, gratiam, rationem officii sui. Persolvere pœnas judicio, _être puni_. Cf. Solvo. PERSŌNA, æ, f. _Rôle_, _caractère_, _personnage_; _masque_. SYN. Partes, munus, officium; larva. EPITH. Aliena, apta, aptior, certa, communis; extrema, fœda, gravis, magnifica, præstans, tam gravis, tam severa, gravissima, idonea, improba, impurissima, levis, luculenta, muta, pacifica, quæstoria, stultissima, turpissima, vehemens et acris. Personæ antiquæ, difficillimæ, dissimillimæ, fictæ, heroicæ, graves, innumerabiles, obscuræ, propriæ. USUS: 1. Personam Principis egregie sustinuit, gessit, tenuit, tuitus est, _il s’acquitta très bien de son rôle de chef d’État_. Magistratus gerit personam civitatis. Personam magistratus alicui imponere _vel_ detrahere. Non capiunt angustiæ pectoris tui personam. Consulis tam gravem, tam severam. 2. Hominis conditio, _personne_. Cæsar Pompeium nunquam nisi honorificentissime appellat; at in ejus personam multa facit asperius. Musica a Principis persona abest. Ea age quæ digna sunt persona tua. 3. In Comœdiis et Tragœdiis, _le rôle, le caractère, le personnage que l’auteur représente_. Medea et Atreus heroicæ personæ. 4. Larva, facies ficta, histrionica, _masque que portaient les acteurs_. Ex persona mihi ardere oculi histrionis videbantur. Personam tragicam forte vulpes viderat. (_Vulg. tamen est_: Quinque personæ in navi fuere, etc., _il y avait cinq personnes dans le navire_.) Latine rectius dixeris: Homines quinque in navi erant. In Divinis Mysteriis sanctitas et necessitas hanc vocem approbavit. PERSŌNĀTUS, a, um, _Masqué_, _qui a un masque_. SYN. Qui gestum vultumque alium capit. USUS: Ne Roscium quidem personatum laudant senes nostri. Personatus cur ambulem? _Pourquoi porterais-je un masque?_ parumne fœda persona est ipsius senectutis? PERSŎNO, as, nŭi, ĭtum, are, n. et a. _Résonner_, _retentir_. ADV. Acerbissime. USUS: Tota vicinia cantibus personabat. Aures nostræ vocibus adhucdum illis personant. PERSPECTUS, a, um, _Examiné à fond_, _reconnu_, _éprouvé_, _manifeste_. SYN. Cognitus, exploratus, pertractatus, certus. USUS: Quorum vita perspecta est in magnis rebus. Homo perspectæ virtutis. Tua in me perspecta benevolentia. Cf. Notus. PERSPERGO, is, ere, a. _Assaisonner_. USUS: Respergo, aspergo. PERSPĬCĀCĬTAS, ātis, f. _Perspicacité_, _pénétration_, _discernement_. SYN. Acumen, solertia. USUS: Qua es perspicacitate, facile hæc intelliges. Cf. Acies, Ingenium, Acumen, Perspicio. PERSPĬCAX, ācis, omn. gen. _Perspicace_, _clairvoyant_, _plein de pénétration_. SYN. Solers, acutus, ingeniosus. USUS: Homo natura perspicax et acutus. Cf. Ingeniosus, Sagax. PERSPĬCĬENTĬA, æ, f. _Connaissance parfaite_, _exacte de qqche_. SYN. Consideratio, contemplatio, cognitio, intelligentia. USUS: Quod honestum est in perspicientia et solertia veri versatur. PERSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Examiner avec soin_, _voir_, _apercevoir_, _distinguer_. SYN. Animadverto, animo comprehendo, mente comprehendo, mente consequor, cogitatione complector. ADV. Acutissime, altius, dilucide; etiam atque etiam, optime, plane, penitus, præclare, solertissime, studiose, maxime, facile, plane. USUS: Rem cum consilio et cura perspicere non potui. Perspicere quid in quaque re verum sit; perspicere rerum naturam. Cf. Adverto, Intelligo, Cognosco. PERSPĬCŬĒ, _Clairement_, _nettement_. SYN. Manifeste, aperte, dilucide. USUS: Res perspicue falsa, turpis, _chose évidemment fausse, honteuse_. PERSPĬCŬĬTAS, ātis, f. _Évidence_. SYN. Evidentia. PERSPĬCŬUS, a, um, _Évident_, _clair_, _manifeste_. SYN. Clarus, evidens, apertus, manifestus, minime dubius. PHRAS. Doctrina hæc non satis est perspicua, _cette doctrine n’est pas assez claire_. Res istæ non ita sunt in medio positæ, sed a vulgi sensu intelligentiaque disjunctæ. Doctrina paulo magis est recondita et puerili ingenio non satis æqua; abhorrent ista ab adolescentum intelligentia neque satis sunt obvia. Cf. Obscurus. USUS: Hoc perspicuum est constatque inter omnes. Rem suspiciosam, perspicuam facere. Ivit ad perspicuam mortem. Cf. Evidens. PERSTO, as, stĭti, stătum, are, n. _Persévérer_, _persister_, _demeurer ferme_. SYN. Persisto, persevero. USUS: Perstat in sententia, in consilio. Cf. Duro. PERSTRĔPO, is, pŭi, ĭtum, ere, n. et a. * _Faire grand bruit_, _faire du vacarme_. PERSTRINGO, is, strinxi, strictum, ere, a. _Lier_, _attacher_; _effleurer_, _toucher_, _saisir_. Vincio, percurro, leviter tango, strictim attingo, breviter strictimque dico, delibo, non longius persequor. ADV. Breviter, celeriter, leviter, impune, perquam breviter. USUS: 1. In animo est, transire celeriter, breviter perstringere rem unamquamque. 2. Carpo, pungo, reprehendo, _piquer_, _blesser par un blâme_, _par des plaisanteries_, _reprendre_. Summa libertate, verbis asperioribus, nec sine contumelia aliquem perstringere. 3. Obcæco, _éblouir_. Voluntas rationi inimica mentis oculos perstringit. Dignitas mea et splendor perstringit aciem oculorum tuorum. Oculos omnium auri splendore perstringit, _il éblouit tous les yeux par l’éclat de l’or (fam. jette de la poudre aux yeux)_. 4. Sulco, _sillonner_, _labourer_. Terram aratro perstringere. Cf. Reprehendo. PERSUĀDĔO, es, si, sum, ere, a. _Persuader_, _convaincre_, _amener à croire_; _engager_, _déterminer à_, _conseiller de_. SYN. Fidem facio; probo, ad credendum duco. ADV. Penitus, prorsus, plane, temere quidquam. PHRAS. 1. Philosophiæ studium mihi persuasisti, _vous m’avez conseillé l’étude de la philosophie_. Tuo suasu et instinctu, te auctore, duce et consuasore adductus, ad philosophiam me contuli; tuis consiliis ac hortatibus animum ad philosophiæ studium adjunxi, adjeci, applicui; tuæ vis orationis animum meum ab omni alia cogitatione ad philosophiæ studium traduxit; illa ex intimis animis illum philosophiæ horrorem evellit. In Academiam me totum compulisti. 2. Non possum mihi persuadere ut hominem alloquar, _je ne puis me résigner à parler à cet homme_. Inducere animum non possum; adduci non possum; in animum inducere non possum; imperare mihi non possum; impetrare a me non possum; inferre vim anime eam non possum, ut cum illo sermonem jungam; ut vultum ejus subeam sermonemque conferam, neque adduci mea sponte, neque ulla impelli, perpelli ratione possum. 3. Suam sententiam nunquam mihi persuadebit, _jamais il ne m’amènera à son sentiment_. In suam sententiam nunquam me adducet, perducet; sibi ut assentiar, nunquam me adducet; hujus persuasu et inductu ad aliam sententiam nunquam deducar; in istam sententiam nunquam me trahet, flectet; de mea sententia nunquam me deducet. Cf. Moveo, Induco. USUS: Hoc persuasum sit omnibus. Persuasus est animus auditorum. De paupertate nunquam persuadebis. PERSUĀSĬO, ōnis, f. _Action de persuader_, _persuasion_. SYN. Persuasus. USUS: Dicere apposite ad persuasionem, _parler de manière à opérer la persuasion, à persuader_. PERSUĀSŬS, ūs, m. _Persuasion_, _conseil_, _instigation_. SYN. Persuasio. PERSULTO, as, avi, atum, are, a. et n. * _Sauter_, _bondir_. USUS: Memores quoties hostis ipsorum agrum persultasset, _avait fait incursion sur leur territoire_. PERTÆDET, tæsum est, imp. et n. _S’ennuyer fort_; _être dégoûté_, _fatigué_. USUS: Illum pertæsum est levitatis Græcorum. PERTÆSUS, a, um, _Ennuyé_, _las_. USUS: Pertæsus sum sermonis _vel_ sermonem. PERTENDO, is, di, sum, ere, n. et a. 1. a. _Terminer_. 2. n. _Tendre vers un but_, _s’efforcer d’arriver à_. SYN. Contendo. Cf. Contendo. PERTENTO, as, avi, atum, are, a. _Essayer_, _éprouver_. SYN. Tento, exploro, attento. Cf. Tento, Periclitor. PERTĔRĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Percer_, _trouer_, _transpercer_. SYN. Exterebro, perforo. PERTERRĔFĀCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Épouvanter_, _terrifier_. SYN. Perterreo. Cf. Terreo. PERTERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_, _frapper de terreur_. SYN. Terreo, conterreo, exterreo, perterrefacio, exanimo, metum affero, obstupefacio. ADV. Vehementius, subito. USUS: Vultu alicujus perterreri. Cf. Terreo. PERTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Achever_, _terminer_. SYN. Perficio. ADV. Graviter, valde graviter. USUS: Pertexe modo quod exorsus es, _achève de dire ce que tu as commencé_. PERTĬCA, æ, f. _Perche_. PERTĬMĒSCO, is, mŭi, escere, n. _Craindre_, _redouter foi_. SYN. Perhorresco. ADV. Graviter, magnopere, non mediocriter, vehementius invidiam, incredibiliter. USUS: Pertimescere de honore et fama. Cf. Timeo. PERTĬNĀCĬA, æ, f. _Opiniâtreté_, _obstination_; _constance_, _fermeté_. SYN. Pervicacia, obstinatio. EPITH. Nefaria, perseverantiæ finitima. USUS: Nec pertinacia, nec cum iracundia disputari recte potest. Libertas non in pertinacia, sed moderatione sita est. Cf. Obstinatio. PERTĬNĀCĬTER, _Avec opiniâtreté_, _constance_, _acharnement_. SYN. Cum pertinacia, parva animi contentione. USUS: Pertinaciter illi infensus est, _il est son mortel ennemi_. PERTĬNAX, ācis, omn. gen. _Obstiné_, _opiniâtre_, _entêté_; _ferme_, _constant_. SYN. Obstinatus, obfirmatus, pervicax. ADV. Valde. PHRAS. Pertinax est in sententia, _il est obstiné dans son sentiment_. Ille, ut præceps sortitus ingenium, pertinaciter adversus ista tendit; prava animi contentione provectus, negat sibi integrum de sententia decedere; obstinato unus animo resistit; contumax ille et ad repugnandum obstinatus perstat in sententia; pervicacis ad omnia, quæ agitat, animi nimiumque sui juris ac sententiæ est; obstinatione quadam sententiæ cum aliis pugnaciter certat; a sententia deduci nullius persuasu ac inductu potest. Cf. Obstinatus. USUS: Sermo lenis, non pertinax. Vicit tamen omnia pertinax virtus, _sa vertu persévérante triompha pourtant de tout_. PERTĬNĔO, es, ŭi, ere, a. _S’étendre_, _se répandre_, _appartenir à_; _se rapporter à_, _aboutir à_. SYN. Permano, permeo, penetro. ADV. Magnopere ad dicendum, omnino nihil ad se, nunc certe, publice ad civitatem, valde ad rem, vehementer. USUS: Vis cœlestium corporum ad plantas pertinet. Vis per totum corpus pertinens. Nervi toto corpore pertinentes. DEUS pertinens per omnes naturas, per terras, per mare. Romani Imperii ditio ad Rhenum pertinet. Silva pertinet a flumine ad summas Alpes. Ad montes usque ea planities pertinet, _s’étendre_. Vulgo pertingit. PERTĬNET, ŭit, ere, _Concerner_, _regarder_; _appartenir_. SYN. Attinet, spectat, attingit; partes meæ sunt, officium hoc præcipue meum est. PHRAS. Hoc ad me non pertinet, _cela ne me regarde pas_. Mea causa nihil eo facto contingitur; ejus rei culpa aut infamia me non attingit. Nihil istud ad me; mea res hic non agitur; mihi isthic neque seritur neque metitur. USUS: Intelligere quo quidvis pertineat. Summa illuc pertinet ut sciatis. Ea opinio eodem pertinet, recidit, revolvitur, _cela revient au même_. Pertinet hoc non modo ad dignitatem, sed ad salutem, _cela concerne non seulement votre dignité, mais encore votre vie_. Hoc ad me pertinet, _cela m’appartient_. Cf. Attinet, Munus, Officium. PERTRACTĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’occuper de qqche_, _gouvernement_, _administration_. SYN. Usus, evolutio. EPITH. Multa rerum publicarum. USUS: Multarum rerum pertractatione multa di cimus. Diligens Poetarum pertractatio, _étude assidue des poètes_. PERTRACTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_, _palper_; _appliquer son esprit_, _observer_, _étudier_. SYN. Tracto, verso, pervolvo. ADV. Diligenter narrationem, mollius, penitus. USUS: Orator sensus mentesque hominum pertractare debet. Gesti negotii rationem diligenter et sæpe pertractare. Pertractare ea quæ rem continent, _s’occuper de ce qui se rapporte au sujet_. Cf. Tracto. PERTUNDO, is, tūdi, tūsum, ere, a. _Percer_, _trouer_, _creuser_. USUS: Cave, ne quis crumenam pertundat, _prends garde que quelque filou ne coupe ta bourse_. PERTURBĀTĒ, _Confusément_, _pêle-mêle_, _sans ordre_. SYN. Confuse. PERTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _désordre_, _confusion_; _passion_, _trouble de l’âme_. SYN. Motus animi turbidus, affectio animi, confusio, fluctuatio animorum. )( Serenitas, consilium, judicium. EPITH. Brevis animi, diuturna, fœda, gravis ægritudinis, magna animi, opinabilis, tanta, vehementior, vitiosa, universa, voluntaria. Perturbationes cœlestes et maritimæ et terrenæ, hilariores, magnæ animi, moderatæ, naturales, rationis expertes, novæ, pestiferæ, tabificæ mentis, vitiosæ, voluntariæ. PHRAS. 1. Perturbationes animi compescendæ sunt, _il faut réprimer ses passions_. Opera danda, ut mens turbido animi motu semper vacet; ne condolescat, concupiscat, extimescat, efferatur lætitia; ne voluptate, libidine, metu, aut quavis alia animi ægrotatione jactetur; absint tabificæ mentis perturbationes, motus turbulenti jactationesque animorum incitatæ et impetu inconsiderato elatæ, rationem omnem repellentes. Sit animus vacuus, liber, solutus a gravibus illis concitationibus, tam inter se dissentientibus atque distractis. Frangendi sunt ac comprimendi motus illi turbidi iræ, cupiditatis, etc., contrarii inimicique rationis. Fervor ille concitatioque animi ac commotio, motus denique omnes rationi non obtemperantes coercendi ac reprimendi. Cf. Motus. 2. Magna est perturbatio temporum rerumque, _les temps sont agités, tout est en révolution_. Impeditissima sunt reipublicæ tempora; omnia sunt tumultus, timoris, fugæ plena; omnia divina humanaque jura permiscentur; magno in motu temporum, magna conversione rerum, magna confusione et perturbatione versamur. Quis est, qui non misceat in republica aliquid? qui has temporum inclinationes suis consiliis opportunas non ad patriæ perniciem convertat? USUS: 1. Perturbationes sunt turbidi animorum motus, aversi a ratione, inimici mentis vitæque tranquillæ. Nulli perturbationi animi aut fortunæ succumbere. Cavendum, ne in perturbationes exanimationesque incidamus. In maxima perturbatione sum, versor, jaceo. Magna perturbatione commotus sum. Impetu quodam animi et perturbatione potius quam consilio regi, incitari, _obéir plutôt à un élan désordonné de l’âme qu’au jugement et à la raison_. Sapiens omni perturbatione vacat. 2. Confusio, _trouble_, _révolution_. Quid est tumultus, nisi perturbatio reipublicæ? Cf. Turbidus. PERTURBĀTRIX, trīcis, f. _Celle qui trouble_, _perturbatrice_. PERTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _bouleverser_. SYN. Turbo, perturbationem affero, concito; misceo, permisceo, confundo. ADV. Valde, vehementius. PHRAS. Perturbatus est animo, _il a l’esprit bouleversé_. Confusus ex recenti morsu animi, nec lingua, nec mente consistit. Metu luctuque alienatus animus perturbatione succumbit; in maxima perturbatione est, versatur, jacet. Cf. Turbidus. USUS: Non me clamor tuus iste commovet aut perturbat. Civitas seditionibus perturbata. Perturbato ordine ætatum seu confuso, _l’ordre des temps étant confondu, interverti_. Cf. Turbo. PĔRUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Enduire entièrement_, _frotter_. SYN. Ungo. USUS: Corpora oleo perunxerunt, _ils frottèrent d’huile tout le corps_. PĔRŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler entièrement_. USUS: Hominem perustum gloria magis magisque incendere, _dévoré de l’amour de la gloire_. PERVĀDO, is, si, sum, ere, n. _Arriver_, _venir_; _pénétrer_, _se répandre_. SYN. Pervenio, permano. USUS: Ne quid in aures, quod noceat, possit pervadere. Rumor, fama, clamor urbem _vel_ per urbem pervasit. Incendium per sata, tempestas per vineta pervasit. Ea opinio, is pavor omnium animos pervadit. Quaqua iter faceret, calamitas quædam pervadere videbatur. PERVĂGĀTUS, a, um, _Très répandu_, _très connu_. SYN. Divulgatus, pervulgatus, vulgaris. USUS: In re tam clara, tam testata, tam illustri et pervagata. Vulgare, quotidianum, pervagatum. Res est notissima et pervagata. Cf. Notus, Rumor. PERVĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller çà et là_, _errer_; _s’étendre_, _se répandre_. SYN. Erro. ADV. Similiter, longe et late. USUS: Lætitiæ, timores animos hominum pervagantur. Cf. Vagor. PERVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Perduco, eveho. Cf. Veho. PERVELLO, is, velli, ere, a. _Molester_, _tourmenter_. SYN. Vello, vellico. PERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Arriver à_, _parvenir à_; _atteindre_, _gagner_. SYN. Devenio; pertineo, mano, permano, perducor, accedo. ADV. Commodius ad exitum, gradatim, mature, occulte ad, ocius ad suum, penitus in disputationem, proclivius in laudem, spisse, tum, tardius ad fructum laborum, volubiliter ad extremum. USUS: Non potui, quo contendebam, pervenire. Jacta in me convitia ad animum meum non pervenerunt. Sensus rei ad omnes non pertinuit, pervenit. Ad paucos licentia, culpa, infamia, pœna, pecunia pervenit. Virtus sine fortunæ præsidiis, labore et constantia, quo vult, pervenit. In laudem, ad exitum, ad fructum laborum pervenit. Cf. Venio. PERVERSĒ, _De travers_; _d’une manière vicieuse_. SYN. Præpostere, perperam. USUS: Perverse beneficio, re aliqua abuti. PERVERSĬTAS, ātis, f. _Renversement_; _dépravation_, _perversité_, _dérèglement_. SYN. Pravitas, improbitas. EPITH. Incredibilis hominum, magna, summa opinionum, tanta. USUS: Est incredibilis hominum perversitas, improbitas, amentia. Summa opinionum perversitas. Cf. Malitia. PERVERSUS, a, um, _Pervers_, _dépravé_, _vicieux_. SYN. Pravus, improbus, præposterus. USUS: Strabonum perversi oculi. Perversa sapientia. Ludi contaminati, perversi, deformati. Cf. Malus, Improbus, Pravus. PERVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Renverser_, _bouleverser_, _détruire_. SYN. Inverto, subverto. USUS: Jura omnia divina et humana labefactare et pervertere. Omnia rapinis, incendiis, sacra inexpiabili scelere pervertere. Nunquam illo me opprimet consilio, nunquam artificio pervertet. PERVESTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Investigation_, _recherche minutieuse_. SYN. Inquisitio. EPITH. Diligentissima. PERVESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Chercher_, _épier_, _explorer_. SYN. Invenio, reperio. Cf. Quæro. PERVĬCĀCĬA, æ, f. _Opiniâtreté_, _entêtement_. SYN. Pertinacia. PERVĬCAX, cācis, omn. gen. _Ferme_, _obstiné_; _entêté_. SYN. Durus, contentiosus, nulli cedens, contumax. Cf. Pertinax, Obstinatus. PERVĬDĔO, es, vidi, vīsum, ere, a. _Voir distinctement_, _voir tout_. SYN. Video. ADV. Penitus. PERVĬGĬLĀTĬO, ōnis, f. _Veillée religieuse_. SYN. Vigilia. EPITH. Nocturna. PERVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller toute la nuit_, _passer la nuit blanche_. SYN. Pernocto. Cf. Vigilo. PERVINCO, is, vīci, victum, ere, n. et a. _Vaincre complètement_. SYN. Vinco. PERVĬUS, a, um, _Accessible_, _praticable_, _ouvert_. SYN. Apertus. USUS: Transitiones perviæ, _passages ouverts_. PERVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Traverser en volant_, _parcourir rapidement_. ADV. Velocius. USUS: Decem horis nocturnis sex et quinquaginta millia passuum cisiis pervolavit, _pendant la nuit, en dix heures, il a fait en voiture une course de cinquante six milles_. PERVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler_, _tourner_; _feuilleter_, _lire_. SYN. Verso. USUS: TRANSL. Deinde ut in iis locis pervolvatur animus, _se familiariser avec ces lieux communs, les étudier_. Cf. Lego. PERVŎLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Feuilleter_, _lire assidûment des livres_. SYN. Pertracto, evolvo, voluto. Cf. Lego. PERVULGĀTUS, a, um, _Très ordinaire_, _très commun_, _banal_; _connu_. SYN. Jactatus, pervagatus, vulgaris. USUS: Clarum, notum apud omnes, testatum, pervulgatum est. Cf. Notus. PERVULGO, as, avi, atum, are, a. _Communiquer au public_, _répandre_, _publier_. SYN. Divulgo. USUS: Librum pervulgare, edere. In re tam clara, tam testata, tam abs te ipso pervulgata, _à l’occasion d’un fait si clair, si attesté, si divulgué par vous-même_. PES, pĕdis, m. _Pied_. EPITH. Dexter, sinister, extremus. Pedes contaminati, durissimi, extremi, heroici, liberiores, medii, minuti, rudes, posteriores, primi et postremi. USUS: Pedibus iter facere, conficere, ingredi, ire, reverti, venire, _aller, marcher à pied_. Pedibus merere, stipendia facere, _servir dans l’infanterie_. Ad pedes desilire, se dare, _mettre pied à terre, en parl. de la cavalerie_. Ad pedes alicujus supplicem accedere, jacere, volutari, se abjicere, projicere, sternere, _se jeter aux pieds de qqn_. Pedibus flumen transmittere, _passer une rivière à gué_. Pedem conferre ac propius accedere, _s’approcher_. Pedem referre, _reculer_. Pedem in alieno solo ponere, _se mêler de ce qui ne nous regarde pas_. Trahantur per me pedibus ista, _on peut bien, si l’on veut, traîner cela par les pieds_, _c. à d._, _qu’on bouleverse tout, je m’en soucie fort peu_. Pede terram percutere, supplodere, _frapper du pied la terre_. Ex pedibus laborare, _avoir la goutte_. Pedum officio carere, _être privé de l’usage des pieds_. Pedem in Italia nullum video, qui non sit in illius potestate, _il n’y a pas en Italie un pouce de terrain qui ne soit en son pouvoir_. Pedem a te discessi nunquam, _je ne vous ai jamais quitté_. Hoc negotium, hæc oratio nec caput, nec pedes habet, _cela n’a ni queue ni tête_. PESSŬLUS, i, m. _Verrou_, _barre_. USUS: Foribus obdere pessulum. PESSUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. _Ruiner_, _détruire_, _anéantir_. SYN. Protero, conculco. Cf. Perdo, Destruo, Everto. PESTĬFER, ĕra, ĕrum, _Pestilentiel_. SYN. Perniciosus. )( Salutaris. USUS: A pestiferis, nocentibus, funestis rebus refugere. PESTĬFĔRE, _D’une manière ruineuse, désastreuse_. SYN. Perniciose. PESTĬLENS, entis, omn. gen. _Empesté_, _insalubre_, _malsain_. SYN. Pestifer. )( Salubris. USUS: Locus pestilens cœloque calamitosus. Annus pestilentissimus. PESTĬLENTĬA, æ, f. _Peste_, _contagion_, _épidémie_. )( Salubritas. PHRAS. Pestilentia tum gravissime sæviebat, _la peste sévissait alors d’une manière affreuse_. Grave tempus, annusque pestilens erat urbi agrisque; pestilentia gravissime laboratum erat; annus erat gravissimus, ac pestilentissimus; annus erat fœdus intemperie cœli maximeque pestifer; sæviebat tum pestilentiæ vis maxime; gravis eo anno inciderat pestilentia; multiplici clade fœdatus erat annus, urbem agrosque urente pestilentia, exorta pestilentia fœda homini, fœda pecori; contagio vulgabat morbos, urbs assiduis exhausta funeribus, multæ et claræ lugubres domus; urbs tota gravi pestilentia conflictabatur; flagrabat pestilentia urbs tota; annum illum pestilentia infamem mors multorum fecerat; vis pestilentiæ ingens urbem depasta, depopulata erat; multus eo anno mortales pestilentia absumpsit, consumpsit. USUS: Abiit de loco pestilentia, sed me non attigit. Ager propter pestilentiam vastus atque desertus. PESTIS, is, f. _Fléau_, _peste_, _ruine_, _malheur_. SYN. Pernicies. EPITH. Adulta, calamitosa, capitalis, communis, detestabilis, funesta reipubl., immanis, importuna, magna, mala, miserrima, nefaria, perniciosa, præsens, tetra, horribilis et infesta. Pestes anxiæ, naturales, nefariæ, publicæ sociorum, reliquæ. USUS: Nulla tam detestabilis pestis est, quæ non homini ab homine nascatur. Pestem alicui ac perniciem machinari, afferre, importare, _préparer la perte de qqn_. Pestem a republica depellere, avertere, _éloigner un fléau de la république_. Pestem eam civitatis comprimere, reprimere, exsecare, exstinguere, _arrêter, empêcher les fléaux qui menacent l’État_. Pestis ac pernicies civitatis; funesta reipublicæ pestis; illa furia ac pestis patriæ, _furie, fléau de la patrie_. Pestes hominum laude aliena dolentium, _personnes fort dangereuses que le mérite d’autrui afflige_. PĔTĂSĀTUS, a, um, _Coiffé d’un pétase_. SYN. Petaso tectus. PĔTĂSUS, i, m. _Pétase_, _chapeau à larges bords pour les voyages_. SYN. Latus pileus, capitis tegmen. PĔTĪTĬO, ōnis, f. _Demande_, _brigue_, _candidature_. SYN. Rogatio, rogatus, preces. EPITH. Aliena, angusta, apta, extraordinaria, integra, plena pompæ, illustris, splendida, popularis, tota. USUS: 1. Petitionem consulatus adornare. Petitionem alicujus oppugnare. 2. Percussio, ictus, conjectio teli, _attaque_, _assaut_, _coup_. Has petitiones ita conjectas, ut vitari non posse viderentur, parva corporis declinatione effugi, elusi, _ces coups, dirigés de telle sorte qu’il paraissait impossible de les éviter, je les ai esquivés par un léger mouvement_. PĔTĪTOR, ŏris, m. _Candidat_; _demandeur_. SYN. Actor, ambiens. EPITH. Bonus. USUS: Personam petitoris suscipere, accusatoris deponere, _prendre le rôle de plaignant (au civil), et quitter celui d’accusateur (au criminel)_. PĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Demander_, _réclamer_. SYN. Posco, postulo, contendo, exposco, flagito, imploro. ADV. Æque, aliunde copiam dicendi, alte proœmium, altius initium rei, amantissime, aperte exercitum, assidue, diligenter, audacter, blandius, breviter, contra, deinceps magistratum, diligentius quid, etiam atque etiam, majorem in modum peto et contendo. Jam pridem, imprudenter, magnopere, maximo opere, necessario, negligenter ædilitatem, nominatim tribunatum, ordinatim honores, paulo quidem post, perspicue pacem, proxime consilium, prudentissime, similiter quid, summopere sapientiam, tamdiu nihil, valde, vehementer. USUS: 1. Singulari studio, majorem in modum a me petebat. A philosophia consolationem peto. Veniam, honorem petere. 2. Appeto, invado, _attaquer_, _assaillir_. Contumeliis, lapidibus, fraude, insidiis petere. Jugulum, sanguinem, vitam alicujus petere. 3. Quæro, _prendre_, _chercher_. Fugam petere. Fuga salutem petere. 4. Aliquo proficisci, _prendre_, _choisir_, (_partir pour qqe lieu_). Romam petere. Loca calidiora petere. Cf. Rogo. PĔTRA, æ, f. * _Pierre_, _rocher_. SYN. Rupes. PĔTŬLANS, antis, omn. gen. _Gai_; _impertinent_, _pétulant_. SYN. Protervus, audax. ADV. Effuse. PHRAS. Nihil illo juvene petulantius, _ce jeune homme est rempli d’impudence_. Nihil immodestius aut minus ingenuum; temerarii ac procacis adolescentis furor et protervitas frangi satis non potest. Effrenata juvenis licentia in gyrum rationis duci non potest; non minis, non blanditiis ad officium redigi se patitur. USUS: Petulans et furiosum dicendi genus, _éloquence_ _emportée_, _furibonde_. Jocus illiberalis; petulans, obscœnus. Homo petulans et plane insanus. Cf. Audax. PĔTŬLANTER, _Sans retenue_, _impudemment_. SYN. Licenter. USUS: Petulanter in aliquem invehi. PĔTŬLANTĬA, æ, f. _Audace_, _impudence_. SYN. Procacitas, protervitas. )( Modestia, pudor. EPITH. Aperta, tolerabilis, inimicissima. USUS: Hinc pudor pugnat, inde petulantia et furor. In petulantiam incidere. Petulantiam alicujus frangere. PĔTULCUS, a, um, _Effronté_. SYN. Lascivus. PHĂLANX, gis, f. _Phalange (corps de troupes disposées en carré et qui combattaient sur cinquante de front et seize de profondeur; en parl. phalange macédonienne)_. SYN. Agmen militare Macedonicum. PHĂLĔRÆ, ārum, f. pl. _Ornement_, _colliers_. SYN. Equorum ornamenta. EPITH. Nobiles. PHĂLĔRĀTUS, a, um, _Orné de phalères_. SYN. Phaleris ornatus. PHANTĂSĬA, æ, f. _Idée_, _pensée_, _conception_. USUS: Ex impulsione extrinsecus oblata, quam phantasiam vocamus. PHĂRĔTRA, æ, f. * _Carquois_. PHARMĂCŎPŌLA, æ, m. _Pharmacien_; _charlatan_. SYN. Unguentarius. EPITH. Circumforaneus. PHĂSĒLUS, i, m. et f. _Faséole_. TRANSL. _Barque légère_. SYN. Myoparo. PHĬLŎLŎGĬA, æ, f. _Passion pour les recherches et les travaux d’érudition_. SYN. Studium _vel_ amor sermonis. PHĬLŎLŎGUS, i, m. _Érudit_, _savant_, _littérateur_. USUS: Homines nobiles, sed nullo modo philologi. PHĬLŎSŎPHĬA, æ, f. _La philosophie_. SYN. Studium _vel_ amor sapientiæ. EPITH. Acutior, antiqua, antiquissima nobilissimaque ars vitæ, commentatio mortis, cultura animi, frugifera et fructuosa, intima, magna, media, medicina animi, molesta, orba, patria et avita, referta, quædam procreatrix et quasi parens laudatarum artium, præpotens et gloriosa, similis alicujus, tota, vera, vera et antiqua, verissima, elegans, vetus, universa. PHRAS. 1. Velim philosophiæ studeas, _je voudrais bien vous voir étudier la philosophie_. Velim ad philosophiam animum adjungas; studium tuum applices, te conferas, philosophiæ operam des; studium dices. Velim, rerum humanarum atque etiam divinarum cognitionem studiose colas, toto pectore complectaris. Velim, te ad ejus studium scientiæ adjungas, unde nascitur atque alitur moderatio vitæ; unde omnis ordo ac tota recte vivendi ratio manat. Tu velim juris ac honestatis omnis parentem philosophiam, quanto poteris studio, complectare. Tu velim omnes animi vires ad sapientiæ studium conferas. 2. Philosophia utilissima ad res humanas scientia, _la philosophie est une science très utile aux choses humaines_. Philosophia omnium mater artium, donum et inventum deorum; laudandarum omnium artium parens et procreatrix; ars vitæ, mater omnium bene factorum ac dictorum; medicina animi, cultura animi, quæ vitia extrahit radicitus; officii et bene vivendi disciplina; commentatio mortis, miseriarum portus, quo bono nullum optabilius, neque præstantius datum est hominibus deorum munere et concessu. USUS: Triplex philosophia Platonis: Moralis, Physica, Dialectica. Studium sapientiæ, quæ philosophia dicitur. PHĬLŎSŎPHĬCUS, a, um, _Philosophique_. PHĬLŎSŎPHOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Philosopher_, _s’occuper de philosophie_. SYN. Philosophiam colo. ADV. Ad extremum, omnino. USUS: Admirabili quodam ad philosophandum studio concitatus. Quum minime videbamur, tum maxime philosophabamur. PHĬLŎSŎPHUS, i, m. _Philosophe_. SYN. Naturæ interpres, philosophiæ sectator, sapientiæ studium professus. EPITH. Elegantissimus omnium et eruditissimus, gravissimus, non ignobilis, imperiosus, magnus, mollis et languidus, enervatus, nobilissimus et clarissimus, prudentissimus, optimus, politissimus et acutissimus omnium, præstantissimus, severus, gravis, summus. Philosophi absoluti et perfecti, antiqui auctores rerum, non fabularum; non contentissimi, sed clari et acuti; minime contemnendi, discrepantes, vulgo imperiti et similes imperitorum, non inepti, minime mali, innumerabiles, satis acuti, minuti, nobilissimi longe atque principes, perfecti, plebeii, præstantissimi, superstitiosi et pene fanatici, veteres, voluptuarii. USUS: Inventa philosophorum. Philosophus is est, qui omnium rerum divinarum et humanarum causam naturamque noscit, omnem bene vivendi rationem tenet ac persequitur, _le philosophe est l’homme qui s’applique à la connaissance des choses divines et humaines, qui raisonne et approfondit les secrets de la nature, qui étudie les principes de la morale et de la vertu_. PHYSĬCA, æ, _vel_ PHYSICE, es, f. _La physique_, _les sciences naturelles_. SYN. Explicatio naturæ; investigatio naturæ. PHYSĬCA, ōrum, n. pl. _La physique_, _les sciences physiques_. SYN. Res naturales. PHYSĬCĒ, _En physicien_, _à la manière des physiciens_. SYN. Acute, physicorum more. PHYSĬCUS, i, m. _Physicien_, _naturaliste_. SYN. Speculator venatorque naturæ, qui se ad investigationem naturæ totum contulit. EPITH. Politior, obscurus. PHYSĬOGNŌMON, i, m. _Celui qui juge du caractère de qqn d’après sa physionomie_. USUS: Physiognomon profitetur se hominum mores naturasque ex corpore, oculis, fronte, vultu pernoscere. PHYSĬŎLŎGĬA, æ, f. _Les sciences naturelles_, _la physique_. SYN. Naturæ ratio. EPITH. Tota. PĬĀCŬLĀRIS, e, gen. com. _Expiatoire_. SYN. Quod ad expiandum peccatum pertinet. USUS: Sacrificia piacularia. Egone ob tuam stultitiam piacularis fiam? PĬĀCŬLUM, i, n. _Sacrifice expiatoire_, _expiation_. USUS: Porco piaculum pati. Piaculum committere. Aliquem alienæ iræ piacula dedere, _sacrifier qqn à la colère d’autrui_. PICTOR, ōris, m. _Peintre_. EPITH. Summus, malus. USUS: Protogenes perfectus pictor. Cf. Pingo. PICTURA, æ, f. _Tableau_, _peinture_. SYN. Tabula. EPITH. Antiquissima, non egregia, vetustate evanescens, nobilis, placidissima, textilis, vetus. Picturæ egregiæ, novæ, veteres. USUS: In picturis alios horrida, inculta, abdita, opaca; alios nitida, læta, collustrata delectant. PĬĒ, _Pieusement_, _religieusement_, _saintement_. SYN. Religiose, sancte. )( Scelerate. USUS: Memoriam mei pie inviolateque servato. PĬĔTAS, ātis, f. _Accomplissement des devoirs envers les dieux, les père et mère_; _piété_, _affection_, _religion_. EPITH. Clara et in omnibus grata; commemorabilis, divina, eximia, immunis, incredibilis, insignis, jucunda, magna, mira, nimia, par, præsens, singularis, summa, tacita. USUS: Pietas est justitia erga DEUM et parentes, _la piété, c’est la justice envers DIEU et les parents_. Pietas est, per quam sanguine conjunctis officium et diligens tribuitur cultus. Pietas, sanctitas, religio. Vir summa pietate. Pietatem præstare alteri. Pietate pectora omnium imbuit. Vultu sæpe læditur pietas, _souvent un regard suffit pour blesser la piété filiale_. Pietas fundamentum omnium virtutum, DEUM placatum efficit. Gravissimum pietatis nomen. PĬGER, ra, rum, _Paresseux_, _inactif_, _indolent_. SYN. Segnis ad aliquid agendum. PHRAS. Pigerrimus est, _il est très paresseux_. Nihil illo homine pigrius, nihil remissius; inertissimæ segnitiæ homo. Somni plenus, cessator, natura socors et negligens; ventri deditus et somno; bonum otium socordia atque desidia conterit; mollitia diffluit ac inertia; otio hebescit et languet; cessator ignavissimus et qui metu laboris obtorpescat; languori deditus et desidæ; in socordiam effusus; is est, in cujus vultu pigritia desperatioque meliorum emineat, atque adeo anima ipsa esse oneri videatur; deses est ac ignavus, et qui operi ac negotio indormire facile soleat; desidem otio dimittit animum; ignaviæ se dedit; languori se totum dat, dedit; fugiens laboris, in otio consenescit; otio ac ignavia marcescit; pigritia tabescit. Cf. Otium. USUS: Ad litteras scribendas pigerrimus. PĬGET, gŭit, ere, imp. _Être fâché_, _éprouver du regret_. SYN. Tædet, pœnitet. USUS: Me non solum piget stultitiæ tuæ, sed etiam pudet, _votre sottise me fait peine et honte tout à la fois_. Inductus ad pigendum, _excité au regret_. Cf. Tædet, Pœnitet. PIGMENTĀRĬUS, ĭi, m. _Marchand de couleurs, de fard_; _parfumeur_. PIGMENTUM, i, n. _Fard_, _couleur_. SYN. Fucus, color, ornatus. USUS: Sententiæ sine fuco et pigmento puerili, _pensées sans fard et sans vains ornements_. Pigmentum aspergere. Cf. Fucus. PIGNĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui se fait donner des gages_. PIGNĔROR, aris, atus sum, ari, d. a. _S’approprier qqche_, _en faire sa propriété_. SYN. Pignus aufero, fiduciam accipio. USUS: Mars fortissimum quemque ex acie pignerari solet, _Mars prend ou choisit les plus braves comme gage, comme prix de ses faveurs_. PIGNUS, ŏris, n. _Gage_, _nantissement_; _caution_. SYN. Fiducia, hypotheca; obses. EPITH. Magna et multa. PHRAS. 1. Librum pro pignore do, _je donne ce livre en gage_. Pignus do librum hunc; pro pignore trado; pignore do, pono, oppono, oppignero. 2. Pignus accipio, _je reçois le gage_. Pignus capio librum; pignus aufero, accipio; fiduciam capio; vadem prædemque habeo virtutem rerum quas gessistis; pigneror librum, etc. USUS: Pignora cædere. Pignoribus cogere. Multis magnisque pignoribus me sibi obligatum tenet. PĬGRĬTĬA, æ, f. _Répugnance_, _lenteur_, _paresse_. SYN. Ignavia, inertia, negligentia. USUS: Pigritia metus est consequentis laboris, _la paresse est la crainte d’un travail qui nous attend_. Pigritiæ se dedere. Pigritia tabescere. Cf. Ignavia, Otium, Piger, Negligentia. PĬGROR, aris, atus sum, ari, d. _Hésiter_, _tarder_, _être paresseux_. SYN. Gravo. USUS: Scribere ne pigreris, _ne négligez pas de m’écrire_. PĬLA, æ, f. _Paume_, _balle à jouer_. USUS: Pila, tali, tesseræ. Pila ludere; pilam retorquere. PĪLENTUM, i, n. * _Char suspendu_, _carrosse pour les dames romaines_. Vehiculi genus. PĪLĔUS, i, m. * _Bonnet de laine que l’on donnait aux esclaves en les affranchissant_. SYN. Tegmen capitis. USUS: Servi ad pileum, _seu_ libertatem vocati. PĬLŌSUS, a, um, _Couvert de poils_, _velu_. PĬLUM, i, n. _Javelot_. Genus teli. USUS: Sparorum pilorumque multitudo. PĬLUS, i, m. _Poil_. USUS: Vallo pilorum munitæ palpebræ. PINGO, is, nxi, ctum, ere, a., _Peindre_, _broder_. SYN. Pictura exprimo. ADV. Bene, egregie, varie locum, præclare, pulcherrime. PHRAS. 1. Apelles Veneris caput elegantissime pinxit, _Apelles peignit une tête magnifique de Vénus_. Singulari expressit atque exornavit artificio, politissima arte perfecit; coloribus illustravit, effinxit, adumbravit. 2. Pingendi artifex erat egregius, _c’était un peintre distingué_. Pictor erat egregius; pingendi arte præstantissimus; penicillo nihil non imitabatur felicissime; naturam ipsam non modo adæquare, sed etiam superare pingendi artificio videbatur. In adumbranda cujuscumque rei specie et forma nemini secundus erat. 3. Hominem ad vivum depinxit, _il le peignit au vif_. Veri ac spirantis vultus speciem effinxit, expressit; ex vero vultum hominis reddidit; imaginem dedit ad nativi oris formam mirifice expressam; effigiem ad germanam. PINGUIS, e, gen. com. _Gras_, _épais_. SYN. Opimus, crassus; rudis. PHRAS. Pinguis est, _il est gras_. Habitus corporis illi opimus est; is est, cui sagina feliciter cesserit; vasta homini corporis obesi moles, parque abdomini inexpleto. USUS: Thebis crassum cœlum, itaque Thebani pingues et valentes, _à Thèbes l’air est épais, aussi les Thébains sont-ils gras et forts_. Pingui Minerva aliquid facere, _faire qqche d’une manière simple, grossière, sans art_. (PROV.) PINNA, æ, f. _Plume_; _créneau_. SYN. Penna. EPITH. Patula. PINNĀTUS, a, um, _Qui a des plumes_, _emplumé_, _ailé_. SYN. Pennatus, penniger. PINSO, is, si _vel_ sŭi, pistum, pinsum et pinsĭtum, ere, a. * _Broyer_, _piler_. PĬO, as, avi, atum, are, a. _Adoucir_, _rendre propice par des sacrifices expiatoires_. SYN. Expio. USUS: Ostenta piare. Cf. Expio. PĪRĀTA, æ, m. _Pirate_, _corsaire_. SYN. Prædo; latrociniis maritimis infamis; qui piraticam facit, prædas maritimas agit, maritimis excursionibus littora populatur, piraticam exercet; gens navigiorum spoliis quæstuosa, piratæ. EPITH. Barbarus, consceleratus, nefarius, nobilissimus. USUS: Pirata non est ex perduellium numero definitus, sed communis hostis omnium. PĪRĀTĬCA, æ, f. * _Piraterie_. USUS: Necessitate coactus piraticam fecit. PĪRĀTĬCUS, a, um, _De pirate_, _de corsaire_. PISCĀTOR, ōris, m. _Pêcheur_. USUS: Piscatores ad se convocat. PISCĀTŌRĬUS, a, um, _De pêche_, _de pêcheur_. USUS: Navis piscatoria. PISCĀTŬS, ūs, m. _Pêche_. USUS: Hic piscatus mihi lepide evenit. PISCĪNA, æ, f. _Vivier_; _bassin pour se baigner_, _bain_. USUS: Piscina publica. PISCĪNĀRĬUS, ĭi, m. _Celui qui a des viviers_. SYN. Qui piscinis delectatur. PISCIS, is, m. _Poisson_. EPITH. Squammosi. USUS: Pisces hamo capiuntur. Quot genera, quam disparia piscium, partim submersorum, partim fluitantium, partim ad saxa nativis testis inhærentium! PISCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Pêcher_. SYN. Piscatu me oblecto. PISCŬLENTUS, a, um, _Poissonneux_. PISTOR, ōris, m. _Meunier_; _boulanger_. SYN. Qui panes conficit. PISTRĪNUM, i, n. _Moulin_. SYN. Locus ubi frumentum tunditur mola versatili. USUS: Aliquem in pistrinum contrudere, compingere, dare, dedere tradere, _envoyer au moulin, en parl. des esclaves paresseux et méchants qui devaient tourner la meule_. PĪTŬĪTA, æ, f. _Humeur au corps_, _pituite_, _coryza_. USUS: Cum pituita, aut bilis redundat in corpore, _quand il y a abondance d’humeur pituitaire_. PĪTŬĪTŌSUS, a, um, _Pituiteux_, _plein d’humeurs_. )( Exsiccatus, aridus. USUS: In aliis locis sunt homines pituitosi et quasi redundantes, in aliis aridi atque exsiccati. PĬUS, a, um, _Pieux_, _religieux_. SYN. Qui pietatem colit, religiosus. PHRAS. Non satis pius es, _vous n’êtes pas assez pieux_. Sunt qui pietatem in te desiderent majorem; non eam pietatem, religionem, quæ DEO debetur, præstas; minus religiose, quam conveniat, sacris operam das; abest a te pietatis ille ardor, quem divini cultus ratio a nobis postulat; parum pie in iis versaris, quæ ad religiosum Numinis cultum pertinent. Cf. Probus, Religiosus, Pietas. USUS: Ne pius quidem sine scelere esse potuit Orestes. PIX, pĭcis, f. * _Poix_. EPITH. Liquida. PLĀCĀBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on apaise facilement_. SYN. Exorabilis. USUS: Placabilem se præbere et æquum. PLĀCĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Clémence_, _indulgence_. SYN. Clementia, lenitas, mansuetudo. USUS: Nihil magno viro dignius placabilitate. PLĀCĀTĒ, _Avec calme_, _tranquillement_. SYN. Sedate, placide, patienter, humaniter, remisse. USUS: Omnia placate et moderate feramus. PLĀCĀTĬO, ōnis, f. _Action d’apaiser, de fléchir_. SYN. Pax, tranquillitas. EPITH. Tanta deorum. USUS: Perturbatio animorum placatione abluatur. Placatione deorum pestis avertenda est. PLĀCĀTUS, a, um, _Calme_, _apaisé_, _tranquille_, _doux_. SYN. Pacatus, tranquillus, quietus. )( Iratus, turbulentus. USUS: Homo in aliquem mitis et placatus. PLĂCĔO, es, cŭi _vel_ cĭtus sum, cĭtum, ere, n. _Plaire_, _être agréable à qqn_. SYN. Non displiceo, satisfacio, arrideo; jucundum est, videtur, probatur, cordi est. )( Displiceo. ADV. Admodum, constanter, egregie, perpetuo, plane, prorsus, recte, valde, vehementer. PHRAS. Placuere mihi multum quas ad me dedisti litteræ, _vos lettres m’ont été fort agréables_. Mihi perjucundæ fuere; maximopere oblectarunt; maxime jucundæ acciderunt mihi; vehementer mihi probabantur; mirificam ex litteris tuis voluptatem cepi; plane mei stomachi fuere; ut perfectæ epistolæ speciem adamavi tuas litteras; devorabam epistolam tuam, ita arrisit; tam grata fuit, quam quæ gratissima; multum te amo, quod ita scripseris; non parum voluptatis præbuere tuæ mihi litteræ. Cf. Gratus. USUS: Scribe quid tibi de ea re placeat. Senatui placuit Cæsarem proficisci. Nunquam mihi minus ac heri placui. PLĂCET, cŭit, cĭtum est, cere, imp. _Quelqu’un est d’avis_, _trouve bon_, _juge à propos ou convenable_; _ordonner_, _décider_. SYN. Scitum est. USUS: Non placet Stoicis. De Provinciis ita placitum est, ut Pompeius mitteretur, _sur la question des provinces, on décida qu’on y enverrait Pompée_. PLĂCĬDĒ, _Doucement_, _paisiblement_. SYN. Leniter, pacate. USUS: Placide ac sedate dolorem ferre. PLĂCĬDUS, a, um, _Doux_, _calme_, _paisible_, _tranquille_. SYN. Pacatus, tranquillus. USUS: Semper in animo sapientis placidissimam esse pacem, etc. Oratione placida, submissa, leni. Ex irato placidum et mollem aliquem reddere. Cf. Tranquillus. PLĀCO, as, avi, atum, are, a. _Apaiser_, _calmer_, _adoucir_. SYN. Lenio, mitigo, placatum efficio, reconcilio, expio, procuro. )( Ulciscor. ADV. Aliquando. PHRAS. 1. Placavi hominem facile, _j’ai apaisé facilement cet homme_. Iram hominis mollire, animum hominis permulcere perfacile fuit. Nullo negotio effectum est, ut ira homini defervesceret; iram hominis facile repressi; nihil laboris erat mollire hominis animum. Cf. Reconcilio. 2. Prima cura erat placare Deos, _le premier soin était de fléchir les dieux_. Pacem DEUM cæsa hostia adorare; ea, quæ ad pacem DEUM pertinent, sacris perpetratis, rite peragere; Divinum Numen sceleribus violatum precibus placare. Cf. Lenio, Gratia. USUS: Animos concordia placare. Odia improborum, iras judicum placare. 1. PLĀGA, æ, f. _Coup_, _blessure_. SYN. Vulnus. USUS: Plagam alicui imponere, injicere, infligere, facere. Plagam accipere. 2. PLĂGA, æ, f. (sæpius plur.) _Filets ou toile pour la chasse_; _filet_, _piége_, _panneau_. SYN. Rete, laquei. EPITH. Gravissimæ, majores. USUS: 1. Si ex his laqueis te explicueris, in illas plagas incides. Tendere, texere plagas. Conjicere aliquem in suas plagas. 2. Regio, _contrée_, _région_, _espace_. Cœli plagas scrutari, _explorer les espaces célestes_. PLĂGĬĀRĬUS, ĭi, m. _Marchand ou voleur d’hommes_, _plagiaire_. SYN. Qui liberum hominem, _aut etiam_ servum nesciente domino vendit, emit, avertit. PLĂGĬUM, ĭi, n. _Vol d’hommes_, _plagiat_. PLĀNĒ, _Nettement_, _franchement_; _tout à fait_, _entièrement_. SYN. Clare, aperte, perspicue; omnino, prorsus. USUS: Perfecte planeque eruditus. Res penitus perspectæ planeque cognitæ. Cf. Omnino. PLĂNĒTA, æ, f. _Astre errant_, _planète_. SYN. Stellæ errantes. PLANGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Frapper_, _battre_; _se désoler_, _s’abandonner au désespoir_. SYN. Tundo, percutio; ploro, defleo. USUS: Littora procellæ plangunt. Cf. Lacrima. PLANGOR, ōris, m. _Transports de douleur_, _gémissements_, _lamentations_. SYN. Ejulatus, ploratus. USUS: Plangore et lamentatione opplevere forum. Cf. Lamentatio. PLĀNĬTĬES, ei, f. _Plaine_. SYN. Campus, æquor. PHRAS. Planities ampla, _vaste plaine_. Campestris regio, in qua ne stirpes quidem operiant solum, et liber prospectus oculorum ad ea etiam, quæ procul recessere, permittitur; intermissa collibus planities; sub radicibus montium spatiosa planities procumbit; laxant se montium sinus, et majus spatium aperiunt. In æqua ubi descenditur, velut vasti maris, sic immensa panditur planities, ut subjectos campos terminare oculis haud facile queas. Montes inter vasta porrigitur planities. USUS: In summo est æquata agri planities. PLANTA, æ, f. _Plant_, _rejeton_, _bouture_. SYN. Surculus, stirps. USUS: Malleoli, plantæ, sarmenta, vites, traduces, propagines. PLĀNUS, a, um, _Plan_, _plat_, _égal_. SYN. Æquus, æquabilis. )( Montosus, præceps. USUS: 1. Capua planissimo in loco explicata. Quid tam planum quam mare? 2. Apertus, _intelligible_, _clair_, _évident_. Id objicis, quod planum facere non possis. Oratio plana et evidens. PLĂTĂNUS, i, f. _Platane_. Arboris genus umbriferæ et patulis ramis diffusæ. PLĂTĒA, æ, f. _Large rue_, _place publique_. EPITH. Ampla, frequens. USUS: In hac platea habitat. PLAUDO, is, si, sum, ere, a. et n. _Battre des mains_, _applaudir_; _donner son approbation_, _être favorable à_. SYN. Approbo, assentior, plausum alicui do _vel_ tribuo. ADV. Valde, effuse. USUS: Omnes ei effuse plausere. PLAUSTRUM, i, n. _Chariot_, _charrette_. SYN. Currus. PLAUSŬS, ūs, m. _Applaudissement_, _battement des mains en signe d’approbation_. SYN. Applausus, admurmuratio; vox, clamor, index lætitiæ; judicium, testimonium, studium populi aut spectatorum. )( Plangor. EPITH. Æquabilis, facetus, incredibilis, infinitus, magnus, multiplex, perpetuus, popularis, similis. PHRAS. Cum plausu dixit, _il parla et fut applaudi_. Magno plausu accepta est ejus oratio; dicentem consecutus est strepitus et grata concionis admurmuratio; omnes orationem ejus plausu prosecuti sunt. USUS: Plausum quærere, captare, _rechercher les applaudissements_. Plausum alicui dare, tribuere, impertiri, _applaudir_. Emoritur, refrigescit pristinus illi plausus. PLĒBĒCŬLA, æ, f. _Le petit ou menu peuple_, _la plèbe_, _la populace_. SYN. Plebs, vulgus. PLĒBĒIUS, a, um, _Relatif au peuple_, _aux plébeiens_, _plébeien_. )( Patritius. EPITH. Importunus. PHRAS. Plebeii maxime ex pestilentia sunt mortui, _ce fut surtout chez les plébeiens que la peste fit des ravages_. Per ignota capita evagata vis morbi est; sordidissimus quisque opportunior cladi fuit, quam pestilentia civibus intulit. Infimum genus hominum, turba obscuris certius a pestilentia periculum adiit. Cf. Ignobilis. USUS: Plebeio sermone uti. De plebeia fæce sellulariorum. Cf. Plebs, Vilis. PLĒBĬCŎLA, æ, m. _Flatteur_, _courtisan du peuple_, _démagogue_. SYN. Qui plebem colit, qui plebi servit. USUS: Pro truci insectatore plebis, repente plebicola atque omnis auræ popularis captator evasit. PLĒBISCĪTUM, i, n. _Plébiscite_. SYN. Populi scitum, tribunitia, rogatio. USUS: Plebiscito vetare fieri aliquid. Hoc plebiscitum est? hæc lex? hæc rogatio? PLEBS, plēbis, f. _Le bas peuple_, _la populace_, _la plèbe_. SYN. Plebes, vulgus, turba, infima multitudo, infima fæx populi, misera plebecula. )( Optimates. EPITH. Aliena, infima, optima atque modestissima, orba tribunis, suspensa et incerta, urbana et perdita, USUS: Plebs suspensa et incerta, orba tribunis. Cf. Plebeius. PLECTO, is, ere, a. _Punir_, _châtier_. SYN. Punio, in aliquem animadverto, pœnas peto. USUS: In suo quisque vitio plectatur, vis capite, avaritia mulcta, honoris cupiditas ignominia sanciatur. Culpa plectatur sine invidia. Cf. Punio. PLECTRUM, i, n. _Petite verge d’ivoire pour toucher les cordes de la lyre_. SYN. Instrumentum, quo citharœdi chordas lyræ feriunt. PLĒNĒ, _Pleinement_, _entièrement_, _richement_. SYN. Plane, perfecte, cumulate. USUS: Homo non plene sapiens et perfecte. PLĒNĬTŪDO, ĭnis, f. * _Plénitude_. PLĒNUS, a, um, _Plein_, _rempli de qqche_. SYN. Refertus, confertus, completus, repletus, oppletus, cumulatus, redundans, affluens; frequens, frequentatus; integer, perfectus. )( Jejunus, imminutus, exilis. PHRAS. Militum plena sunt omnia, _tout est plein de soldats_. Urbes militibus complentur, onerantur; referta militibus omnia et inundata; nulla regionis pars a militibus vacua; nullum in provincia oppidum, nulla in oppidis domus militaribus præsidiis non obsessa; omni in loco præsidia sunt posita; deposita sunt per omnia urbis loca firma militum præsidia; imposita ubique oppidis præsidia; præsidia in urbes collocata; oppida omnia præsidiis militaribus sunt occupata, firmata; præsidiis loca urbis omnia tenentur. USUS: Homo vini plenus. Plenum et confertum ornamentis dicendi genus. Ratio belli gerendi plena fidei et pietatis. Pleno ore laudare aliquem. PLĒRĪQUE, æque, aque, adj. _La plupart_. SYN. Major pars, plerique omnes, _presque tous_. PLĒRUMQUE, _Le plus souvent_, _la plupart du temps_. SYN. Magna _vel_ majori ex parte; majore parte; majorem partem; maximam _vel_ magnam partem, persæpe, fere; multo maxima ex parte; ex parte magna, ex majori parte. )( Nonnunquam, raro. USUS: Fortuita sunt, quæ plerumque, non semper eveniunt. Cf. Fere. PLŌRĀTŬS, ūs, m. _Cris_, _plainte_, _pleurs_, _larmes_. SYN. Planctus, ejulatus. EPITH. Virginalis, turpissimus. USUS: Ploratum edere Cf. Gemo. PLŌRO, as, avi, atum, are, 1. n. _Se plaindre_, _se lamenter_. 2. a. _Pleurer_, _déplorer qqche_. SYN. Ploratum edo. USUS: Senatum plorare et supplicare prohibuerunt. Cf. Gemo, Lacrimor. PLŬIT, ēbat, it, imp. _Pleuvoir_. SYN. Imber effluit, funditur. ADV. Sane. PHRAS. Vehementer pluit, _il pleut à verse_. Procellæ largum imbrem excussere; imber torrentis modo effusus est maximus; denso operuit campum nimbo fœda tempestas; nubes sollicitata procella imbrem dedit, effudit; sollicitatis procella nubibus densus imbre in terram demittitur. Cf. Pluvia. USUS: Sanguinem pluisse senatui renuntiatum est, _qu’il avait plu du sang_. PLŪMA, æ, f. _Plume_, _duvet_. EPITH. Rutila, versicolor. USUS: Pluma _aut_ folio facilius movetur. PLŪMĀTUS, a, um, _Emplumé_. SYN. Pinnatus. PLUMBĔUS, a, um, _De plomb_. USUS: Homo in physicis plane plumbeus, _cet homme est d’une ignorance complète, crasse, en sciences naturelles_. Illum plumbeo gladio jugulavit, _avec une épée de plomb, (un sabre de bois)_. PLUMBUM, i, n. * _Plomb_, _métal_. Metalli genus. PLŪMĔUS, a, um, _De plume_. SYN. Plumis refertus. USUS: Collocemus in culcita plumea, _lit de plume_, _couette_. PLŪRĬMUM, _Une grande quantité de_, _beaucoup de_. SYN. Multum. )( Minimum. USUS: Plurimum ingenio tribuo longeque plurimum industriæ. PLUS, plūris, n. _Plus_, _plus de_, _davantage_. SYN. Magis, amplius, ultra, præter. PHRAS. 1. Nolo tibi pluribus molestus esse, _je ne veux pas vous être plus à charge_. Non progrediar longius; non plus negotii facessam. Non exsequar rem uberius; non excedam modum; non fatigabo te supra quam velis. Nimio jam multo plus te detineo, alias de tota re agam abundantius. Cf. Breviter. 2. Plus etiam faciam quam exspectes, _je ferai encore plus que vous n’attendez_. Exspectationem tuam mea diligentia vincet. Plus quam pro virili parte oneris ac muneris suscipiam. Paulo etiam longius, quam officii fines postulent, progrediar. Plus quam pro virili parte adnitar. Amplius etiam, quam officii ratio postulet a me exspecta. Plus etiam, quam pars virilis postulat, oneris subibo; supra vires se extendet mea industria. USUS: Plus, plusque te in dies diligo, _je vous aime de plus en plus_. Nunquam Romæ plus triduo fui. Tantumdem et plus etiam nunc vales gratia. Quæso ne plus sit annua provincia, _je vous en prie, que je ne garde pas ma province plus d’un an_. Annos sexaginta natus aut plus eo, _ou plus_. Plus hostium fuga, quam prœlium absumpsit. PLUSQUAM, _Plusque_. SYN. Supra quam; ultra quam; amplius. PLŬTĔUS, i, m. * _Mantelet, toit de défense, parapet_. Machinæ bellicæ genus. PLŬVĬA, æ, f. _Pluie_. SYN. Imber, cœlestes aquæ. PHRAS. 1. Pluvia erat maxima, _la pluie était torrentielle_. Repente ingentibus procellis effusus est imber; ingenti fragore cœli procella effusa est; nimbus cum fragore cœli decidens repente obstrepebat; imber ingens grandine mistus omnia turbarat. Procella ingens imbrem vix sub tectis tolerabilem effudit. Imber violentius quam alias fusus campos lubricos fecit. Tanta vis aquæ dejecta fuerat, tanta repente cœlo missa vis aquæ, ut itinera abrumperet. 2. Assiduæ erant pluviæ, _les pluies étaient continuelles_. Magnos et assiduos imbres habebamus. Imbres continui, campis omnibus inundantes, iter prope intercluserant. Aer concretus in nubes cogebatur humoremque colligens terram augebat imbribus. Tanta erat continuatio imbrium, ut campi nimbo obruti, cœlestibus aquis restagnarent. USUS: Equidem etiam pluvias metuo, si prognostica nostra vera sunt: ranæ enim ῥητορεύουσιν, _pour moi je crains les pluies, si nos pronostics ne sont pas trompeurs, car les grenouilles pérorent à leur façon (coassent)_. Cf. Pluit. PLŬVĬĀLIS, e, gen. com. _De pluie_, _pluvieux_, _qui amène la pluie_. USUS: Venti pluviales. PLŬVĬUS, a, um, _De pluie_, _pluvieux_. USUS: Aqua pluvia arceatur. PŌCŬLENTUS, a, um, _Potable_. SYN. Quod in potum sumi potest. USUS: Ea pars oris, qua esculentis et poculentis iter natura patefecit. PŌCŬLUM, i, n. _Vase à boire_, _coupe_. SYN. Scyphus. EPITH. Exhaustum, mortiferum, aureum, frequens, immane, magnum, minutum, rorans, non pauca. USUS: Poculorum magnitudine bibendoque cunctos Græci superant. Poscunt majoribus poculis (_scil._ bibere), _demandent à boire dans des coupes plus grandes_. PŎDĂGRA, æ, f. _Goutte aux pieds_. SYN. Dolor artuum, dolores pedum. PHRAS. Podagra laborat, _il a la goutte_. Podagræ doloribus ardet maximis; ex pedibus laborat; articulorum dolores habet maximos; podagræ doloribus cruciatur maximis; pedum doloribus afficitur maximis, qui nihil omnino remittunt. USUS: Cum podagræ doloribus arderet. PŎĒMA, ătis, n. _Poëme_, _pièce de vers_. EPITH. Electum, recens. USUS: Poema facere, componere, condere. PŒNA, æ, f. _Peine_, _châtiment_; _souffrance_, _incommodité_. SYN. Supplicium, animadversio, mulcta; damnum, incommodum. )( Prœmium, beneficium, commodum. EPITH. Acerbissima, certa edicti, communis, crudelis, digna scelere alicujus, divina, humana, dulcior, gravis, iniqua, injusta, insignis, justa, legitima, maxima, levior, nimis magna, minor, nova, par, præsens, recens, sempiterna, singularis, tanta, tardior, tristis. Pœnæ certissimæ, dispares, justæ et graves, patriæ, præpetes, seræ sed justæ tamen ac debitæ. PHRAS. 1. DEUS graves pœnas de perjuris sumet, _DIEU punira cruellement les parjures_. Graves de perjuris pœnas expetet, petet, repetet; perjuris graves pœnas irrogabit; gravibus pœnis perjuros afficiet, perjuros gravibus suppliciis addicet; perjurium gravi supplicio vindicabit; de perjuris grave supplicium sumet; perjuros gravi pœna mulctabit. Cf. Punio, Supplicium. 2. Perjuri graves pœnas subibunt, _les parjures seront sévèrement châtiés_. Pœnas dabunt, luent, ferent, sustinebunt gravissimas; pœnas DEO solvent, pendent, dependent gravissimas; gravissimas ad pœnas et supplicia trahentur, rapientur; pœnas dabunt, capient, suscipient gravissimas. 3. In transfugas gravis pœna constituta est, _on a édicte un grave châtiment contre les transfuges_. Pœna statuta, comparata est; supplicium grave constitutum, inventum, excogitatum, exquisitum est. 4. Non eris liber a pœna, _vous n’éviterez pas la peine_. In pœna eris; in pœnis hærebis; pœnam non effugies; e pœna non elaberis; pœna non liberaberis; pœnam persolves integram; supplicium non condonabitur, non remittetur. Cf. Impunitus. USUS: Pœnas persequi judicio ab aliquo. Pœna teneri. Judiciorum pœnis obligari. Pœnas alicui expendere. Judicio et legibus dare pœnas. Maximas pœnas pendo temeritatis meæ, _je suis cruellement puni de ma témérité_. Repetere pœnas ab aliquo, _tirer vengeance de qqn_. Afficere aliquem pœna, _punir, châtier qqn_. PŒNĬTENS, entis, omn. gen. _Qui se repent_, _repentant_. USUS: Optimus est portus pœnitenti mutatio consilii, _le meilleur port pour celui qui se repent, c’est le changement de conduite_. Cf. Pœnitentia. PŒNĬTENTĬA, æ, f. * _Repentir_, _regret_. SYN. Dolor ob admissa peccata. PHRAS. 1. Pœnitentiam agit, _il fait pénitence_. Serio de admissis a se criminibus dolet; ex flagitiorum suorum recordatione dolore afficitur gravissimo; seria illum erratorum pœnitentia subit; pœnitens consilii impii factione serio resipiscit; pœnitet nunc hominem impii consilii, stultitiæ piget pudetque; semet nunc ille acriter dolenterque incusat; magnum ex flagitiorum suorum recordatione dolorem capit, suscipit; ex scelerum suorum memoria dolorem habet acerbissimum. 2. (Pœnitentiam facit de peccatis suis, VULG.), _il fait pénitence de ses péchés_. Voluntaria castigatione corporis propitiando numini dat operam; præteritæ vitæ labem piaculo aliquo diluit; præteritæ vitæ peccata quam acerrime vindicat; vitæ licentius actæ supplicia a semetipso exigit; voluntariis suppliciis scelera sua expiat. Pœnas nunc a semetipso repetit vitæ liberius actæ; dignas nunc peccatis suis pœnas suscipit; voluntariis corporis afflictationibus susceptisque sponte cruciatibus DEO, quas debet, pœnas dependit; corpus crebris et voluntariis afflictatum suppliciis et nocturnis ægrum pervigilationibus pœnas nunc sustinet vitæ libere intemperanterque actæ; durissimo vitæ genere, inedia, nuditate, frigoris æstusque tolerantia semetipsum discruciat; omnia vitæ incommoda, famem, sitim, æstum, frigus, vigilias laboresque admirabili patientia tolerat et ab omni se corporis voluptate abstinet. Cf. Mortificatio. 3. (Pœnitentiam in confessione peregi, VULG.), _j’ai accompli la pénitence que mon confesseur m’avait imposée_. Illo, quod a Sacerdote mihi impositum est, piaculo peccata dilui; pœnas a conscientiæ arbitro statutas persolvi; pœnas in sacro tribunali mihi irrogatas dependi; id quod in mulctæ irrogatione præscriptum est, exegi; preces pœnæ nomine, loco, causa indictas, _vel_ mulctæ, piaculi nomine indictas persolvi. USUS: Sera pœnitentia regem subiit. PŒNĬTET, ŭit, ere, imp. _Se repentir de_, _regretter_. SYN. Tædet, piget me, dolore afficior. ADV. Vehementer intemperantiæ, vitæ valde. USUS: Suæ quemque fortunæ pœnitet. Sapientis est proprium, nihil, quod pœnitere possit facere, _il appartient au sage de ne rien faire dont il puisse avoir à se repentir_. Si liceret, ut iis, qui in itinere deerrarunt, sic vitam deviam secutos, corrigere errorem pœnitendo, felicior esset emendatio temeritatis, _réparer une faute par le repentir_. Non me consilii mei pœnitet. Cf. Pœnitentia. PŎĒSIS, is, f. _La poésie_; _poëme_, _poésie_. SYN. Poetica; poema. EPITH. Amatoria, tanta. USUS: Claris coloribus picta vel poesis est vel oratio. PŎĒTA, æ, m. _Poëte_. SYN. Poeticæ peritus; auctor, conditor carminum; fabularum conditor. EPITH. Adstrictior versu orator, bonus, non inutilis, clarissimus, disertissimus, divinus, durissimus, egregius. Epicus, summus, facetissimus, familiaris, gravis et ingeniosus, iners, ineptus, liber, magnus, malus, obscurus, rudis, prudens, sapiens, suavis, tragicus. Poetæ veterrimi, æquales, comici, frequentiores, liberiores in re aliqua, nobiles, novi, sancti, veteres, veri. Finitimus oratori, numeris adstrictior paulo, verborum tamen licentia liberior. Multis generibus ornandi socius, ac pene par. USUS: Poetam aiunt neminem bonum esse posse, sine inflammatione animorum et sine quodam afflatu velut furoris, _nul ne saurait être bon poëte sans enthousiasme et sans une sorte de fureur divine_. Poeta virtutes oratoris persequitur, cum sit numeris adstrictior, verborum autem licentia uberior. Poeta natura ipsa valet et mentis viribus excitatur et quasi divino quodam spiritu afflatur; quare sancti appellantur Ennio, quasi deorum aliquo dono et munere commendati nobis esse videantur. Plurimarum fabularum poetria, _femme poëte_. PŎĒTĬCA, æ, f. _La poésie_, _l’art poétique_. SYN. Ars et ratio faciendorum carminum. USUS: O præclaram emendatricem vitæ Poeticam! PŎĒTĬCĒ, _A la manière des poëtes_, _comme les poëtes_. SYN. Poetarum more _vel_ modo. PŎĒTĬCUS, a, um, _Poétique_, _de poésie_. USUS: Numerus, verbum poeticum. POL! _Par Pollux! en vérité!_ Vox jurandi. PŎLĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Polir_, _perfectionner_. USUS: Polire, expolire orationem. Absolvere et perpolire aliquid imperfectum. Polire, lævigare gemmas, _polir des pierres précieuses_. PŎLĪTĒ, _D’une manière polie_, _délicate_; _avec art_, _perfection_. SYN. Ornate, eleganter, splendide. PŎLĪTĬA, æ, f. _Organisation politique_, _gouvernement_. Institutum civile. USUS: In Platonis politia. PŎLĪTĬCUS, a, um, _Relatif à la politique_, _politique_. USUS: Philosophi, libri politici, ouvrages politiques. PŎLĪTUS, a, um, _Poli_, _cultivé_; _limé_, _châtié_, _élégant_. )( Impolitus. USUS: Vir omni liberali doctrina politissimus. Homo ad persuadendum concinnus, perfectus, scitus, politus e schola, _personne douée du don de persuader, formée et perfectionnée dans l’école_. Politus, urbanus, elegans. Cf. Elegans. POLLĔO, es, ere, n. _Être fort puissant en qqche_, _pouvoir_. SYN. Possum, valeo. USUS: Filius plus pollet potiorque est patre. Pollere scientia et virtute. Eius judicium et voluntas plurimum apud eum pollet. Cf. Valeo. POLLEX, ĭcis, m. _Le pouce_. POLLĬCĔOR, ēris, cĭtus sum, eri, d. a. _Promettre_. SYN. Promitto, profiteor, defero, offero. ADV. Cumulatissime omnia, benigne, celeriter, gratis, liberaliter, liberalissime, prolixe, studiose, ultro. PHRAS. Polliceor tibi pro certo, _je vous promets et vous pouvez y compter_. Hoc promitto ac spondeo, nec constantia fidesque deerit promissis. Pro certo hoc tibi polliceor ac confirmo, me eam rem perfecturum. Promisso hoc teneri volo, et summam promissi mei complebo. Non frustra te spe ac promissis tenebo. Stabo promissis. Promissa faciam. Promisso fides exsistet. Qua me obstrinxi sponsione, quo me vinculo sponsionis obligavi, teneri me volo. Fidem tibi do, me tua causa omnia facturum. Non te pluribus promissis ac pollicitationibus onerabo, quam quæ solvere sit animus. Cf. Promitto. USUS: Ego tibi profiteor ac polliceor singulare studium meum. Polliceor tibi hoc bona fide. Quæ polliceris exspectabo ego, nec exigam, sed grata erunt, si solveris. Ultro, benigne, liberaliter pollicetur, imo recipit. Græcia dextram tendit Italiæ eique suum præsidium pollicetur. POLLĬCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Offre_, _promesse_. SYN. Promissio. EPITH. Finitæ. Cf. Promissum. POLLĬCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. * _Offrir_, _promettre_. USUS: Sollicitando et pollicitando eorum animos lactas. POLLINCTOR, ōris, m. * _Préparateur de cadavres_, _ensevelisseur_, _croque-mort_. SYN. Unctor cadaverum, funerum curator. POLLINCTŪRA, æ, f. * _Soin des funérailles_. SYN. Curatio funeris. POLLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Souiller_, _profaner_, _déshonorer_. SYN. Macula afficio, inquino, contamino, maculo, fœdo, violo, perverto, conturbo. USUS: Divina et humana jura inexpiabili scelere, omni flagitio polluit labes illa impura. PŎLUS, i, m. _Pôle_. SYN. Vertex. PŌMĀRĬUM, ĭi, n. _Verger_. SYN. Hortus arboribus consitus. POMĔRĪDĬĀNUS, a, um, _Qui a lieu après-midi_, _de l’après-midi_. SYN. Postmeridianus. USUS: Tempus, somnus, deambulatio pomeridiana. POMŒRĬUM, ĭi, n. _Espace vide en dedans et en dehors des murs de Rome, marqué par des bornes en pierre, et limitant les auspices urbains_. SYN. Locus circum mœnia vacuus. USUS: Jura pomœriorum. POMPA, æ, f. _Procession publique où l’on portait les images des dieux, et qui se faisait dans les fêtes solennelles_; _pompe_, _cortége_. SYN. Spectaculum apparatusque solemnis cum ostentatione et magnificentia quadam, qualis fieri solet in publicis supplicationibus et triumphis. EPITH. Acerba, molesta, tota. USUS: In dicendo speciem et pompam adhibere. Cadaver exsequiis, pompa, laudatione spoliatum. Tota petitio illustris, splendida, pompæ plena, summam speciem ac dignitatem habuit. PŌMUM, i, n. _Fruit de toute espèce_. EPITH. Crudum maturum et coctum. USUS: Pomorum jucundus non gustatus solum, sed odoratus etiam et aspectus. PONDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Peser_; _examiner_, _juger_. SYN. Pendo, appendo; expendo, examino, æstimo. USUS: Causæ ratione, non vocibus ponderari debent. Quo animo fecerit, imprimis ponderandum est, _il faut d’abord examiner dans quelle intention il a agi_. Judicio certo aliquid ponderare. Fides ex fortuna non est ponderanda. Rem non suis ponderibus, sed populari quadam trutina examinare, non convenit judici, cujus est causas quaslibet suis momentis ponderare. Cf. Examino, Expendo. PONDĔRŌSUS, a, um, _Pesant_, _lourd_. USUS: Ponderosam aliquam epistolam, plenam omnium non modo actionum, sed etiam opinionum, _une lourde lettre_, _c. à d._, _très-longue, pleine de détails_. PONDO, (abl. adverb. sumptus _vel_ subst. indecl.), _Au poids_, _en pesant_; _une livre_. SYN. Libra. USUS: Auri pondo centum, _cent livres d’or_. Exercitus coronam auream Dictatori libram pondo decrevit, _une couronne d’or d’une livre pesant_. PONDUS, ĕris, n. _Poids_, _pesanteur d’un corps_. SYN. Gravitas, momentum. EPITH. Contrarium, dignum æstimatione, inæstimabile, grande, grave, infinitum, innumerabile, magnum auri, majus argenti, permagnum argenti, naturale, par. USUS: 1. In terram omnia feruntur suo pondere. Suis rem ponderibus examinare. 2. Vis, auctoritas, gravitas, momentum, _poids_, _autorité_, _influence_. Tuæ litteræ maximi sunt apud me ponderis, _tes lettres font le plus grand effet sur moi_. Verborum pondera, _autorité des mots_. Singula verba, singula pondera. PŌNE, _Après_, _derrière_. SYN. Post. USUS: Ante, pone, ad dextram, ad lævam, sursum, deorsum. PŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Poser_, _proposer_. SYN. Propono. USUS: 1. Rem in medio conspectu ponere. Ponere alicui quæstionem. 2. Depono, _poser_, _déposer_, _quitter_. Tunicam, arma, bellum, inimicitias ponere. 3. Adhibeo, adjicio, _mettre_, _placer_. In aliqua re multum operæ, curæ; totum animum, curam, diligentiam ponere. 4. Consumo, _employer à_, _appliquer à_. Diem, multum temporis in aliquo negotio ponere. Ponere longam orationem in re aliqua. 5. Figo, statuo, repono, censeo, reputo, colloco, judico, puto, _mettre au rang_, _au nombre de_, _regarder comme_; _déposer_, _quitter_. Ponere mortem in malis; aliquid in laude, vitio ponere; in beneficii loco, in minimis, in lucro ponere. Multum in alicujus fide ac prudentia ponere. Beatam vitam multi in voluptate ponunt. In una celeritate posita salus est. Salutem patriæ in hoc vestigio temporis positam esse arbitror. Ponere beneficium apud ingratum. Se extra culpam ponere, _montrer qu’on n’est pas coupable_. 6. Rem in medio ponere; ponere ante oculos, _mettre sous les yeux_. Ponere in loco testimonii aliquid; loco sceleris aliquid ponere. In te positum est, _il dépend de vous_. Ponamus, satis in eo fuisse orationis et ingenii, _supposons que, etc._ Finge, rem ita habere; fac, ita esse; puta, statim interrogari te. PONS, pontis, m. _Pont_. EPITH. Angustus, aureus. PHRAS. 1. (Ex insula pontem ad urbem fecit, VULG.), _il fit un pont pour relier l’île et la ville_. Insulam ponte facto conjunxit urbi; pons lapideus flumini impositus jungit urbem. Urbs angusto ponte adjungitur et continetur. 2. Pontem facere, _faire, établir un pont_. Fluvium ponte jungere; ripas committere; pontem sternere; pontem inducere; pontem consternere; flumen ponte consternere; pontem in flumine facere; fluvio pontem imponere; fluminis _aut_ fossæ transitum ponte conjungere. 3. Pontem rescindere, _couper, rompre un pont_. Pontem a tergo interscindere, rescindere, dissolvere, rumpere, interrumpere, disturbare intercidere. USUS: Pontem facere, efficere. Pontem reficere, instaurare. Pontem demittere, dejicere, _démolir, renverser un pont_. PONTĬFEX, ĭcis, m. _Grand-prêtre_, _pontife_. SYN. Antistes Sacrorum, Religionis; qui sacris præest et publicis sacerdotiis. EPITH. Magnus, maximus, peritissimus; veteres, minores. PHRAS. 1. Pontifex Romanus, _le souverain Pontife_. Summus DEI in terris Vicarius; Christianæ religionis summus Antistes _vel_ Interpres; Christianæ reipublicæ Moderator et Rector; supremus Christianæ rei Arbiter; summus Ecclesiæ Pastor; Christianæ reipublicæ Caput ac Princeps. 2. Pontificem creare, _élire un pape_. Summum alicui Pontificatum deferre; summum augustissimumque sacerdotium alicui conferre; ad summi Pontificatus fastigium aliquem evehere; vicariam Christi in terris potestatem alicui permittere; Reipublicæ Christianæ gubernacula alicui conferre; ad Pontificii imperii principatum aliquem evocare, aliquem eligere, qui DEI vice in terris fungatur. 3. Pontifex nunc est Leo XIII, _Léon XIII est maintenant Pape_. Christianæ reipublicæ clavum tenet; gubernacula moderatur; vicariam Christi in terris potestatem obtinet; Christianæ reipublicæ præest, præsidet; Christianæ reipublicæ principatum tenet; Christi vices personamque in terris gerit, sustinet; pontificatum gerit Leo XIII. USUS: Metellus pontifex diu ei sacerdotio præfuit. Pontificis partes, munia gerere, agere, sustinere. PONTĬFĬCĀLIS, e, gen. com. _De pontife_, _pontifical_. USUS: Auctoritas, jus Pontificale. PONTĬFĬCĀTŬS, ūs, m. _Dignité_, _fonctions de pontife_, _pontificat_. PHRAS. Summi Pontificis dignitas; supremi pontificatus honores; Pontificia potestas nullis terrarum finibus circumscripta; sacerdotalis. Imperii Majestas; Ecclesiæ universæ, Christianæ reipublicæ Principatus. Vicaria Christi in terris potestas; summum augustissimumque sacerdotium. USUS: Statæ cerimoniæ Pontificatu continentur. PONTĬFĬCĬUS, a, um, _Du pontife_, _pontifical_. SYN. Pontificalis. USUS: Jus Pontificium. PONTUS, i, m. _La mer_. USUS: Pontus Euxinus, _la mer Noire_, _le Pont-Euxin_. PŎPĪNA, æ, f. _Restaurant_, _auberge_, _cabaret_. SYN. Ganea, culina. EPITH. Teterrima, tenebricosa. USUS: In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis omne consumere. PŎPLES, ĭtis, m. _Jarret_. SYN. Pars genu posterior. PŎPŪLĀBUNDUS, a, um, * _Ravageur_, _dévastateur_. USUS: Populabundi magis in fines excurrerunt, quam justi belli more. PŎPŬLĀRIS, e, gen. com. _Qui concerne le peuple_, _propre au peuple_. SYN. Vulgaris ADV. Maxime, vere, fallaciter, ficte, sapienter, vehementer. USUS: 1. Verba popularia; ad popularem modum sensumque accommodata, _expressions populaires_. 2. Populi studiosus, _démagogue_, _démocrate_. A gravitate Patrum desciscere et popularem fieri. Qui ea faciunt dicuntque, quæ multitudini jucunda, populares dicuntur. Causa plausibilis et popularis. Rumusculos populares aucupari. Auræ popularis captator evasit. 3. (Civis conterraneus, VULG.), _compatriote_. Socrates non popularis alicujus loci, sed civis mundi. Solon popularis meus. PŎPŬLĀRĬTER, _D’une manière vulgaire_, _commune_. USUS: Populariter vivere, loqui. PŌPŬLĀTĬO, ōnis, f. * _Ravage_, _dévastation_. USUS: Illa gens populationibus incursionibusque melior est, quam justa pugna. Late populationem facere. Hostem populatione prohibere. PŌPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Ravager_, _dévaster un pays_. SYN. Vasto, vastitatem infero. PHRAS. Hostis late populatus est omnia, _l’ennemi a ravagé au loin les environs de la ville_. Incursiones fecit in agrum Romanum; prædas egit; agrum depopulationibus et incendiis deformavit; populatione fines eos peragravit; cum agris vicisque urendo populandoque bella gessit, cum ferro ignique excursiones fecit in agrum Romanum; agrum excursionibus depopulatus est; omnis ira belli ad populationem agri vertit; fœdati agri, terror injectus oppidis; per expeditiones parvas nocturnis incursionibus vastitatem agris intulit; prædas ex villis vicisque egit ingentes, nulla incolumi relicta re, cui ferro aut igni noceri posset; vicos expugnavit, inflammavit tecta, hominum pecudumque prædas egit; vicos per devastationem deussit; incursavit in fines Romanos; populationem fecit; vastati agri ustique, nec solum modo vastum Romanis relictum, sed vicis quoque illatus ignis est; populabundus in agrum Romæ incidit cumque ferret passim omnia atque ageret, cædes ac incendia faceret, nihil intactum bello reliquit; infesto exercitu populabundus ivit, multiplicemque prædam cepit; agrum populabundus iniit, neque latius unquam actæ prædæ sunt. Cf. Vasto. USUS: Noctu agros populabatur. PŎPŬLUS, i, m. _Peuple_. SYN. Multitudo, civium multitudo, plebs, vulgus, plebecula urbana. EPITH. Absens, amicissimus, appetens omnium bonorum, desipiens, diversus, exorabilis, fidelis et illustris, fœderatus, fortis, frequens, gratus, ingratus, invictus, invitus, languens, effrenatus, liber, levissimus, orbus, peculiaris, sollicitus, terribilior; virtute, justitia carior, vacuus metuum, vanus, urbanus, universus, omnium gentium dominus atque rector. Populi procerissimi, boni firmique, externi, florentes atque integri, immensi, immunes, imperiosi, parati, opulenti, potentes, privati, non solum conscii libidinis, sed etiam injusti. USUS: Populus Romanus victor omnium gentium. Populus ex incertissimo sumit animos. PORCUS, i, m. _Porc domestique_. SYN. Sus. EPITH. Femina. USUS: Villa abundat porco, hædo, agno. Porco anima pro sale data est, ne putresceret. PORRECTĬO, ōnis, f. _Extension_, _allongement_. EPITH. Facilis. USUS: Brachiorum, digitorum porrectio _vel_ contractio. 1. PORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Étendre_, _allonger_. SYN. Tendo, intendo, extendo, admoveo. )( Contraho. ADV. Aliquando. USUS: Porrigere suam fidem, dextram supplici jacenti, afflicto. Manus in mensam porrigere. Urbs in longum porrecta. 2. PORRĪGO, ĭnis, f. * _Teigne_, _maladie de la peau_. Genus morbi inter pilos. USUS: Impexa porrigine fœdum caput. PORRO, _Donc_, _maintenant_. SYN. Sed, igitur. USUS: 1. Vide porro cætera. 2. Sane, _et qui plus est_, _et bien plus_. Restant plura, sed exigua porro et minima, _restent plusieurs choses, mais peu importantes et même très peu importantes_. PORTA, æ, f. _Porte_. SYN. Janua. EPITH. Triumphalis. PHRAS. Portas perfringere, _briser les portes_. Moliri obices portarum; portarum claustra effringere; seras claustraque refringere; portas exscindere; portis vim afferre. USUS: Bibulus pedem porta non extulit. Porta cataracta dejecta clausa erat; eam partim vectibus levant, partim funibus subducunt in tantum altitudinis, ut recti subire possent, _la porte était fermée par une herse_. PORTENDO, is, di, tum, ere, a. _Prédire_, _prophétiser_, _pronostiquer_. SYN. Prænuntio, prædico, præmonstro. USUS: Significationes rerum futurarum, quæ tum vigilantibus, tum dormientibus portenduntur. Magnorum periculorum metus ex ostentis portenditur. Quod ostendunt, monstrant, prædicunt, ostenta, portenta, monstra, prodigia dicuntur. Cf. Omen. PORTENTŌSUS, a, um, _Prodigieux_, _merveilleux_. SYN. Monstrosus, prodigiosus. PORTENTUM, i, n. _Monstruosité_, _miracle_, _prodige_. SYN. Monstrum, prodigium. EPITH. Certissimum, maximum, fatale. USUS: Clodius fatale portentum reipublicæ. Cf. Prodigium. PORTĬCŬS, ūs, f. _Galerie_, _colonnade_, _portique_. SYN. Ambulatio, xystus. EPITH. Excelsa, inferior, minus onerosa et multo quidem facilior. USUS: Pavimentata porticus, in qua inambulavimus. Porticu ædes cingere. PORTĬO, ōnis, f. _Division_, _partie_, _portion_. SYN. Pars. USUS: Omnes Asiæ civitates pro portione in provincias descripsit. Frumentum Mamertinis pro portione imperatum. PORTĬTOR, ōris, m. _Péager_, _receveur du péage_. SYN. Publicanus, exhibendis portoriis præfectus. USUS: Portitorum quæstus in omnium odium incurrit. PORTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_, _transporter_. SYN. Fero, comporto, defero, deporto, conveho. ADV. Undique furta. USUS: Ad Antonium frumentum omne portatur, _on porte tout le blé chez Antoine_. Omnia mea mecum porto. PORTŌRĬUM, ĭi, n. _Droit d’entrée ou de sortie pour les merchandises_, _droit de douane_. SYN. Vectigal, quod in portu exigitur pro mercibus, etc. EPITH. Certum. USUS: Portorium imponere; portorii nomine aliquid exigere; portorium dare; portorium locare alteri _vel_ conducere. Omnia Italiæ portoria sublata sunt. Cf. Vectigal. PORTŬŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup de ports_. USUS: Mare minime portuosum. PORTŬS, ūs, m. _Port_; _refuge_, _asile_, _abri_. SYN. Locus in littore tutus appellendis navibus, portus claustra. EPITH. Celeberrimus, plenissimus navium, optimus, propior, tranquillus et tutus, clausus, ultimus. Manufacti, munitissimi. PHRAS. Portum contingere propter ventum non potuimus, _le vent nous empêcha de pénétrer dans le port_. Portum restante vento tenere non potuimus; rejecti sumus a portu restante vento; portum ventus eripuit; submovit nos a portu ventus; ne portum obtinere, ingredi, subire liceret, ventus effecit; portum restante vento inire, assequi non licuit; venti vis adversi portu nos arcuit, prohibuit, amovit, exclusit; portum subire conantes vis adversa venti repulit, rejecit. USUS: Ex portu prodire, progredi, _quitter le port, sortir du port, mettre à la voile_. In portum invehi, deferri, venire, se recipere; portum capere, portum tenere, _arriver à bon port_. Naves in portum cogere, conjicere, compellere, _rassembler les vaisseaux dans le port_. In portu esse, in portu navigare, in tuto esse, extra periculum esse, _être dans le port, en sûreté_. Fugæ portus erat in tuis castris, et subsidium salutis. Portus ac perfugium supplicii, _c’est un refuge et un port, un abri contre le supplice_. POSCO, is, pŏposci, poscĭtum, ere, a. _Demander, solliciter qqche._ SYN. Peto, flagito, requiro. USUS: Non desinit a me litteras poscere. Cf. Peto. PŎSĬTĬO, ōnis, f. _Position d’un corps_, _situation d’un lieu_. USUS: Urbis positio pulcherrima. POSSESSĬO, ōnis, f. _Action de posséder_, _possession_, _jouissance_, _propriété_. SYN. Jus possidendi; bona, prædia, fundi. EPITH. Caduca, vacua, certa, stabilis, flagitiosa, incerta, infinita, libera et immanis, major, perpetua, privata, propria, pulcherrima, tota, vetus. Possessiones alienæ, diuturnæ, ineptæ, in casu positæ, innumerabiles, invidiosæ, paternæ atque avitæ, reliquæ, relictæ, sacrosanctæ, variæ et multæ, venales, proscriptæ, voluptuariæ, urbanæ, rusticæ. USUS: Dare possessionem secundum tabulas; in possessionem ex edicto mittere, _envoyer qqn en possession_. In possessionem alienam irruere; in possessionem quasi vacuam et caducam involare; pedem in possessionem ponere; possessionem occupare, _être en possession de biens_, _les posséder_. Possessionem habere, tenere; in possessione aliquid retinere; in possessione esse, consistere, manere, _rester en possession_, _jouir de ses biens_. Possessione aliquem pellere, depellere, deturbare, exturbare, movere, dimovere, dejicere, _chasser qqn de ses propriétés_. Possessione cedere, decedere, _renoncer à la propriété_. Possessionem recuperare, _recouvrer la possession de ses biens_. Possessionem restituere, _restituer les possessions_. POSSESSOR, ōris, m. _Possesseur_, _propriétaire_. EPITH. Acerrimus, turpissimus. USUS: Possessores suis ædibus pelluntur. Virtutum possessores num pauperes nominabimus? POSSĬDĔO, es, ēdi, essum, ere, a. _Posséder qqche_, _avoir en sa possession_. SYN. Teneo. ADV. Honestius, communiter, longe aliter, precario, proprie, vere, imprudentissime, publice, recte. USUS: Plus fidei quam artis in se possidet. Magnam vim et religionem possidet paternus sanguis, _le sang paternel a une grande force et des droits sacrés_. Forum armatis possidet, _il occupe le forum avec des bandes armées_. POSSUM, pŏtes, pŏtŭi, posse, n. _Pouvoir_, _être en état de_, _avoir les moyens_, _la faculté de_. SYN. Licet, queo, valeo, polleo, potestas est, potestatem habeo, potestate valeo, facultas est, facultatem habeo, potis sum; facultas, potestas datur; mihi liberum est, optio est et potestas; facultas fert. ADV. Amplius nihil, amplius quid commodissime, fortasse, cumulatissime, facillime, melius, multum auctoritate, multum ingenio, nusquam, omnino, nihil, parum usu, perridicule, plane, plane non, nullo modo, plurimum apud aliquem, plurimum in dicendo, multum mari, opibus, pecunia, viribus, pulchre, non curate, recte, quam maxime, quoquo modo, supra nihil, tuto non. PHRAS. 1. Si possem, libenter onus hoc subirem, _si je le pouvais, je me chargerais volontiers de ce fardeau_. Si tantam rem efficiendi facultatem haberem; si res mihi integra foret et libera; si liceret; si copia esset et facultas; si facultatem res tempusque concederet; si soluta mihi essent omnia; si in manu esset; si meorum esset nervorum, si ferendo essem, libenter hoc onus subirem. 2. Hoc tibi possum promittere, _je puis vous le promettre_. Tantum polliceri habeo; affirmare istud pro certo habeo, mihi nec animum, nec industriam defuturam; istud, quin promittam, nihil prohibet. 3. Non potui me ultra defendere, _je n’ai pu me défendre plus longtemps_. Non reperiebam, quemadmodum me defenderem; nihil erat, quo me tuerer; jam me omnis defensio defecerat; erepta mihi jam erat et adempta omnis potestas me tuendi; nequidquam mihi porro consulere, rerum mearum jam plane eram impotens; nec fugæ, nec pugnæ satis jam potens eram deprehensus in medio; eo processeram, ut receptum ad tutiora consilia non haberem; ad ulteriorem defensionem, loci et virium infirmitas me impediebat; copia jam non erat, nec facultas ultra hosti obsistendi; non jam erat defendendi mei locus; præcisa mihi erat omnis porro defensio; effugere jam hostis manus non poteram. 4. Ego prodesse tuæ causæ non multum possum, _je ne puis vous être fort utile_. Minimum tibi in me momentum est ad causæ tuæ patrocinium; parum in me præsidii est ad causam tuam defendendam. 5. Loqui præ lacrimis non potuit, _ses larmes l’empêchèrent de parler_. Dicenti lacrimæ simul spiritum, simul vocem interclusere; nec jam natura ferebat, ut cœptum sermonem pertexeret lacrimis impeditus. 6. (Defendam te, quantum possum _vel_ pro posse te defendam, VULG.), _je vous défendrai par tous les moyens en mon pouvoir_. Defendam te pro virili parte, quoad feret facultas; quoad ejus fieri poterit, quoad ejus facere potero, si quo pacto potero, strenue tuas partes agam. USUS: Ego usu parum, nec ingenio satis possum. Quod fieri poterit, non negligam. Quantum valeo quantumque possum. Non possum, quin exclamem, _je ne puis m’empêcher de_..... Cf. Valeo, Potestas. POST, _Derrière_, _après_, _ensuite_. SYN. Postea, posthac, post id tempus, sub, secundum. )( Ante, a fronte, initio, primo. PHRAS. Paucis post illud prœlium annis, _peu d’années après cette bataille_. Paucis annis, quam pugnatum erat; secundum atrocissimum illud prœlium; paucis interjectis annis; paucis ab illo prœlio annis. USUS: Aliquot post menses. Consul post urbem conditam felicissimus. Paucis post diebus. Paucos post annos. POSTĔA, _Après cela_, _ensuite_. SYN. Post, posthac, posterius, præterea, deinceps, tum, inde, secundum ea, reliquo tempore. USUS: Cedo, quid postea? _Eh bien! après? et puis après?_ POSTĔĀQUAM, _Après que_. USUS: Posteaquam ego veni. Postea vero quam ego veni. POSTĔRI, ōrum, m. pl. _La postérité_, _les descendants_. SYN. Posteritas, qui inferioris sunt ætatis. USUS: Horum posteri degenerarunt. Ut esset ad posteros miraculi ejus monimentum. Maxima pars ejus gloriæ in posterorum memoriam promineat. POSTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Qui vient après_, _le second_. )( Superior. USUS: 1. Posteriores cogitationes, ut aiunt, sapientiores esse solent, _les secondes pensées sont, dit-on, les meilleures_. Posterius ista videamus. 2. Minus carus, _inférieur_, _qui ne vient qu’en seconde ligne dans les affections_, _moins bon_. Suam salutem utilitati reipublicæ posteriorem ducere, _préférer à sa vie l’utilité de la république_. Omnia libertate posteriora ducere. POSTĔRĬTAS, ātis, f. _Le temps futur_, _l’avenir_, _la postérité_. SYN. Posteri. EPITH. Immemor, infinita. PHRAS. 1. Gloria tua ad posteritatem perveniet, _votre gloire passera à la postérité_. Ad seros nepotes usque propagabitur; ad eos, qui ex te nascentur, orientur; ad tuos successores; ad eos, qui abs te originem, genus ducent; qui abs te descendent, dimanabit; posteritas tuæ gloriæ particeps erit. 2. Posteritas omnis de te loquetur, _tous les siècles à venir parleront de vous_. Nulla de te posteritas conticescet; gloriam tuam posteritas alet; commemoratio nominis tui non cum vitæ tempore dimittetur, sed cum omni posteritate adæquabitur. Eris in memoria sæculorum omnium, nec posteritas quidem infinita de tuis laudibus obmutescet. Cf. Fama, Gloria. USUS: Optimus quisque posteritati maxime servit. POSTĔRUS, a, um, _Qui vient après_, _suivant_, _futur_; _avenir_. SYN. Consequens. )( Primus. USUS: Die postero. Illud vero posterum est et consequens. Ita præsentit in posterum, ut nihil nisi sempiternum spectare videatur. Longe in posterum prospicere, providere. POSTHĂBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Faire passer après_, _sacrifier_ à. SYN. Postpono, negligo, posteriorem duco. USUS: Omnibus rebus posthabitis se philosophiæ dat totum, _négligeant toutes choses_. Privatum dolorem post communem causam habere. POSTHAC, _Ensuite_, _après_. SYN. Deinde, deinceps. )( Antehac, hoc tempore. USUS: Nihil posthac mihi tecum erit. POSTHÆC, _Ensuite_. SYN. Deinde. POSTHŬMUS, melius POSTŬMUS, a, um, _Le dernier né_, _le plus jeune_, _enfant né après la mort ou le testament du père_. SYN. Natus post humatum patrem. POSTĪCA, æ, f. * _Porte de derrière_. USUS: Postica recedere dicitur, qui furtim abit, aliis insciis se subducens. POSTĪCUS, a, um, * _De derrière_, _postérieur_. USUS: Est etiam hic ostium aliud posticum nostrarum ædium, _porte de derrière_. Ego me per posticum ad amicos conferam. POSTIS, is, f. _Poteau_, _jambage de porte_. SYN. Januæ tabula, latus portæ. USUS: Postem tenere in consecratione templi oportet, ibi enim postis est, ubi templi aditus et valvæ ambulationis, _avoir la main sur le jambage de la porte_, _en parl. de celui qui fait la dédicace d’un temple_, _comme chez nous: poser la première pierre_. POSTLĪMĬNĬUM, ĭi, n. _Retour au logis_, _rentrée chez soi_, _d’où: Action de faire retour dans son droit_, _de rentrer dans son privilége_. USUS: Postliminio redire. POSTMŎDO et POSTMŎDUM, * _Après_, _ensuite_, _dans la suite_. USUS: Postmodo gaudebis te iræ moderatum fuisse. POSTPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer en seconde ligne_, _mettre au second rang_. SYN. Posthabeo, post aliquid habeo, posterius duco. USUS: Omnia postposui, dum patri obedirem, _j’ai tout négligé pour obéir à mon père_. POSTQUAM, _Après que_, _quand_, _lorsque_. SYN. Ubi, simul, simul ac, simul ut, simul atque. USUS: Postquam mihi proposui. POSTRĒMO, _Enfin_, _finalement_. SYN. Postremum, novissime, ad ultimum. USUS: Quæro igitur primum, deinde, etc., postremo, _je demande donc d’abord.... ensuite.... enfin, etc._ POSTRĒMUS, a, um, _Le dernier_, _qui vient en dernière ligne_. SYN. Ultimus, extremus, novissimus, qui agmen claudit _vel_ cogit. )( Primus. USUS: 1. Alia prima ponet, alia postrema. 2. Pessimus, _le plus vil_, _le plus méprisable_, _le plus mauvais_. Homines postremi. Servitus est postremum malorum omnium. POSTRĪDĬE, _Le jour suivant_, _le lendemain_. SYN. Postero die. USUS: Postridie ejus diei; postridie Bacchanalium. POSTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Demande_, _prière_. SYN. Postulatum. EPITH. Æqua et honesta, brevis, impudens, turpis, valentior opinione. USUS: Concessit senatus postulationi meæ. Si vobis æqua et justa postulatio videtur. POSTŬLĀTUM, i, n. (_sæpius_ plur.) _Demande_, _prétention_. SYN. Postulatio. EPITH. Commune, gravissimum in aliquem, intolerabile, novum, ridiculum. USUS: Reliquum est ut remittantur postulata per litteras. Postulata interponere, edere, ad aliquem deferre, accipere, _transmettre à qqn les demandes, les prétentions de qqn_. Postulata Geometrarum. POSTŬLĀTŬS, ūs, m. * _Demande en justice_, _plainte_. USUS: Matris postulatu. POSTŬLO, as, avi, atum, are, a. _Demander_, _prier_, _solliciter_. SYN. Peto, posco, desidero, requiro. )( Recuso. ADV. Acrius, amplius, arroganter, impudenter, nominatim, plane, præclare, vehementius, nimirum, stulte. USUS: 1. Omnia a me postulas et exspectas. Ut temporis ratio, ut tua fides postulavit. Postularunt me de fœdere. Postulare fidem publicam. 2. Accuso, _poursuivre_, _accuser_. Ego Appium eadem lege de majestate postulavi. Cf. Peto, Desidero. PŎTĀTĬO, ōnis, f. _Action de boire_; _débauche_, _orgie_. SYN. Perpotatio. EPITH. Modica. USUS: Hesterna potatione oscitans. PŎTĀTOR, ōris, m. * _Buveur_; _grand buveur_, _ivrogne_. SYN. Potor. PHRAS. Potator est magnus, _c’est un ivrogne_. Intemperantissimis perpotationibus deditus; diem mero frangere, obruere se vino, vino sepeliri solitus; temulentiæ nota infamis est; vini pernicies, gurges et helluo vini est, qui se vino intemperantius ingurgitat; patrimonium suum, facultates suas potationibus intemperantissimis lacerat; potationibus insanum in modum indulget; natus ad pocula exsiccanda; qui, si vino incaluerit, poscere majoribus poculis et Græco more bibere solet; largiore vino uti solitus; non modo invitare se plusculum, sed in multum semper vini procedere consuevit. Cf. Bibo, Ebrius. PŎTENS, entis, omn. gen. _Puissant_. SYN. Qui in magna potentia est, qui magnas vires, magnas opes habet; summa potestate præditus, magnis copiis et opibus affluens; firmus opibus, armis opibusque præpotens. USUS: Ampla et potens civitas. Is potens ac florens per medium forum volitabat. Cf. Magnus, Potestas, Possum. PŎTENTĬA, æ, f. _Puissance_, _force_, _faculté_, _pouvoir_. SYN. Opes, vis, potestas, nervi, vires. EPITH. Aliena, gratiosa, intolerabilis, invidiosa, inutilis, levis, inops, magna, nimia; nova, perniciosa, senatoria, singularis, summa, periculosissima. USUS: Potentia est ad sua conservanda et alterius obtinenda idonearum rerum facultas, _la puissance est la possession des moyens de conserver ses avantages et d’obtenir ceux des autres_. Magnam potentiam consequi. Intolerabilis est ejus potentia. Cf. Potestas. PŎTESTAS, ātis, f. _Puissance_, _pouvoir_, _faculté_. SYN. Facultas, copia, optio, ditio, imperium, magistratus, jus, jurisdictio, vis potestatis, munus. EPITH. Incredibilis, infinita, integra, justa, legitima, libera, magna, nimia, par, patria, pestifera, prætoria, privata, regalis, regia, sempiterna, summa, tenuis, tota, tribunitia, amplissima, extraordinaria. PHRAS. 1. Virtutis maxima est potestas, _la puissance de la vertu est immense_. Omnia sunt in potestate ac ditione virtutis. Plane rerum omnium domina virtus est. Virtus late dominatur. Virtus una regnat ubique locorum; summum imperium habet in res omnes; vim habet infinitam; omnes superat difficultates; durissima quæque perrumpit; nullos formidat impetus, nullos fortunæ casus extimescit; omnia jure ac potestate complectitur; præest cunctis rebus humanis; imperium habet in omnia; virtuti cuncta parent, cedunt; virtuti subjecta sunt humana omnia. Quid est, quod assequi virtus non possit? 2. Cæsar habuit summam potestatem, _César eut une puissance souveraine_. Cæsaris infinita erat Romæ potestas, nec ullis legibus circumscripta; Cæsar sub jus suum ac potestatem terrarum orbem subjunxit; omnia suis armis obtinebat; orbem terrarum in sua potestate ac ditione tenuit; fortuna summam rerum ad Cæsarem detulit; penes Cæsarem potestas et dominatus erat rerum omnium; omnia in unius Cæsaris potestate vertebantur; Cæsar unus omnium maxime opibus, armis, potentia valebat. 3. Hoc in tua potestate est, _cela est en votre pouvoir_. Per te stat, quo minus, etc.; in tua voluntate id totum vertitur; tua in manu est; integrum tibi est; ejus rei arbitrium penes te est. Est hoc in tua potestate situm; ejus rei penes te potestas est; in tua potestate positum est; potestas ejus rei tota tua est. 4. Potestatem alicujus restringere, _diminuer les pouvoirs_. Habenas adducere; in ordinem cogere; alicujus potestatem arctioribus cancellis concludere, circumscribere, constringere. 5. Potestatem ampliare, _augmenter les pouvoirs_. Habenas remittere, ampliorem potestatem facere, dare, concedere, permittere, deferre. 6. Est sub potestate mea, _il est en mon pouvoir, sous ma domination_. In mea illum potestate habeo, teneo, contineo; in mea potestate ac ditione hominem teneo; meo imperio obnoxius est ac subjectus. USUS: Magistratuum potestatem obsidere; redigere aliquem in suam potestatem ac ditionem; sub alterius se potestatem subjicere. Iram in potestate habere, _être maître de sa colère_. Judices cum sui potestatem non facerent, _n’accordaient plus d’audience_. Se in potestate senatus futurum dixit, _il dit qu’il serait aux ordres du sénat_. De potestate exire, _sortir de charge_. Pro potestate aliquid imperare. Loquendi potestatem facere. Liberum spiritum ducendi nullam habeo potestatem. E sua potestate dimittere aliquem. Est mihi ejus rei amplissima potestas, _cette chose est tout entière sous ma dépendance_. Potestatem nocendi adimere; præcidere, eripere; potestate nocendi exuere, privare, _ôter à qqn le pouvoir de nuire_. Cf. Possum. PŌTĬO, ōnis, f. _Potion_, _breuvage_, _médecine_. SYN. Potus. EPITH. Dulcicula, medica, prima, modica, contentissima. USUS: Medicus prima potione mulierem sustulit. 1. PŎTĬOR, ŏris, gen. com. _Préférable_, _meilleur_. SYN. Antiquior, carior, melior, prior. PHRAS. Cives potiores esse debent peregrinis, _il faut préférer les citoyens aux étrangers_. Civium in urbe partes sunt præcipuæ; cives anteferendi sunt exteris; potior habenda est ratio civium, quam advenarum. Primum officium civibus, alterum exteris ac peregrinis debetur. USUS: Mors mihi servitute semper erit potior. Nihil mihi mea fama potius, _rien ne m’est plus cher que ma renommée_. Nihil mihi potius fuit quam ut, _je n’eus rien de plus pressé, de plus à cœur que, etc._ Cf. Præfero. 2. PŎTĬOR, īris, ītus sum, īri, d. n. _S’emparer de_, _conquérir_. SYN. Impetro, teneo, possideo, fruor. )( Careo. ADV. Abunde rebus. USUS: Rerum, civitatis, regni potiri. Pace potimur. Cf. Fruor, Habeo, Possideo. PŎTISSĬMUM, _De préférence_, _principalement_, _surtout_. SYN. Maxime, quam maxime, præcipue. USUS: Quærenti mihi, quid ad te potissimum scriberem. PŎTĬUS, _Plutôt_. SYN. Citius, prius, magis. USUS: Magnus homo vel potius summus. PŎTO, as, avi, atum _vel_ pōtum, are, n. _Boire_. SYN. Bibo, perpoto. Cf. Bibo, Potator. PŌTOR, ōris, m. * _Buveur_. USUS: Aquæ potores. Cf. Potator. PŌTŬS, ūs, m. _Boisson_, _breuvage_. SYN. Potio. EPITH. Immoderatus. USUS: Immoderato potu pastuque obstupefactus animus, _par l’excès du boire et du manger_. PRÆ, _A cause de_. SYN. Propter. USUS: 1. Non possum præ lacrimis scribere. 2. Comparando, _en comparaison de_, _au prix de_, _eu égard à_. Hominem præ se neminem putat. Præ nobis felix et beatus. PRÆBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Fournir_, _donner_, _présenter_, _offrir_. SYN. Impertio, do, præsto, exhibeo. ADV. Libenter se credulum, minutatim, perexigue, publice victum, vicissim se auditorem præbere. USUS: Lenissimum se, duriorem alicui, æquum se judicem præbere. Os suum ad contumeliam præbere, _s’exposer aux affronts_. PRÆBĬTOR, ōris, m. _Fournisseur_, _pourvoyeur_. USUS: Macedones non te regem, sed ministrum suum et præbitorem putant, _non leur roi, mais leur serviteur et leur pourvoyeur_. PRÆCĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, a. et n. _Prendre garde_; _se précautionner_; _éviter_. SYN. Declino, vito. ADV. Diligentissime peccata, difficillime. USUS: Peccata diligentissime præcavere. Cf. Caveo. PRÆCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Marcher devant_, _précéder_; _surpasser_. SYN. Præeo, præcurro, prægredior, antecedo. USUS: Agmen præcedere, aliquem auctoritate. Cf. Præeo, Antecedo, Excello. PRÆCELLENS, entis, omn. gen. _Supérieur_, _éminent_. SYN. Excellens, præstans. USUS: Vir animo, virtute, rebus omnibus præcellentissimus. Cf. Egregius. PRÆCENTĬO, ōnis, f. _Prélude des instruments avant le sacrifice, avant la bataille_. SYN. Cantus, qui aliquid præcedit. EPITH. Firma animi, similis, propria, diversa, tribunitia. PRÆCEPS, cĭpĭtis, omn. gen. _Rapide_, _escarpé_; _bouillant_, _inconsidéré_. SYN. Inconsideratus, periculosus. ADV. Jam pridem ad pœnam. PHRAS. 1. Locus præceps, _lieu escarpé_. Rupes abscissa undique et abrupta; collis ascensu, aditu minime molli ac clementi. 2. Homo præceps, _homme trop précipité dans ses entreprises_. Vitio ingenii vehemens et impotens; in omnibus consiliis præceps et devius; ferox rapidusque in consiliis, ac lingua immodicus; impotens iræ, animi; amentia cæcus et præceps; qui nullo consilio fertur; qui auferri se sinit impotentis animi vitio. Cf. Inconsideratus. USUS: Dignus, qui præceps ex urbe exturbetur. In præcipitem se locum ac lubricum committere. Hominem conscientiæ suæ præcipitem agunt pœnæ, _il est poursuivi par les remords de sa conscience_. Cf. Inquietus. PRÆCEPTĬO, ōnis, f. _Prescription_, _recommandation_, _doctrine_. SYN. Præceptorum explicatio, doctrina. USUS: Propria ea est stoicorum præceptio. PRÆCEPTOR, ōris, m. _Celui qui enseigne_, _maître_. SYN. Doctor, magister. EPITH. Fortis. USUS: Præceptorem aliquem habere; præceptore uti aliquo. Scribendi præceptores atque dicendi. PRÆCEPTUM, i, n. _Prescription_, _ordre_, _commandement_, _recommandation_. SYN. Monita, admonitio, institutum, jussum, via, ratio, præceptio. EPITH. Acutum, breve, commune, dissimile, extremum, majus, necessarium, bonum, utile, vetus. Præcepta certa, contraria, communia, firma, stabilia, conjuncta naturæ, historica, magna, mortifera, salutaria, multa, oratoria, peracuta, pervulgata, plurima, præclara, propria, reliqua, summa, superiora, vetera. USUS: Præcepta de re militari alicui dare, tradere; præceptis aliquem erudire. Hoc præceptum diligenter noscendum, discendum, tenendum, servandum. His præceptis te obtemperare oportebit. PRÆCERPO, is, psi, ptum, ere, a. _Cueillir avant le temps_, _prématurément_. SYN. Præcipio. USUS: Non præcerpo fructus officii tui. PRÆCERTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _discussion_. PRÆCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _tailler_, _trancher_. SYN. Incido, seco, amputo, præcludo. ADV. Plane aliquid, plane sine ulla exceptione. USUS: Amicitiam magis sensim dissuere decet, quam repente præcidere, _il vaut mieux dénouer insensiblement l’amitié que la trancher brusquement_. Spem alicui omnem, sibi ipsi licentiam libertatemque præcidere. Sermonem præcidere et abscindere. Præcide semel et statue quid velis, _coupe court à tes incertitudes et décide ce que tu veux_. Cf. Seco. PRÆCINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Ceindre_. SYN. Cingo. PRÆCĬNO, is, ŭi, centum, ere, a. _Annoncer_, _prédire_. SYN. Prædico, prænuntio, antecapio. USUS: Ea re magnum aliquid dii præmonstrant et præcinunt. PRÆCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Prendre d’avance_, _anticiper_, _prévenir_. SYN. Prænosco, præsentio. ADV. Accuratius, amicissime, bene, commodissime, deinceps, leviter, pro auctoritate sua, male, recte, sapienter, communiter, præclare multa, separatim. USUS: 1. Cogitatione præcipere quæ futura sunt, _saisir l’avenir par la pensée, le prévoir_. Spem victoriæ tentato paulatim certamine præcipere. Præcipere gratiam publici beneficii. Gaudia animis præcipere. Pecuniam præcipere, id est, prius capere. 2. Mando, _prescrire_, _ordonner_. Item ille hortatur et præcipit. Cf. Jubeo, Mando, Impero. PRÆCĬPĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Précipiter_; _se précipiter_. SYN. Præcipitem ago, dejicio, exturbo, deturbo; _item_: Ruo, descendo. )( Sustineo, jaceo. PHRAS. 1. E ponte se in fluvium præcipitavit, _il se précipita dans le fleuve du haut du pont_. Præcipiti saltu se in profluentem immisit; præcipitem se jactavit e ponte, e ponte in præceps se dedit. 2. E mœnibus præcipitatus est, _il fut précipité du haut des remparts_. Ex præcipiti mœnium loco devolutus est; detrusus in proclive; de muro deturbatus, devolutus; in præceps datus est; e muro præceps actus est; in præceps delatus est. USUS: Hoc quidem præcipitare est, non descendere. Sol, hiems præcipitat. Præcipitantem rempublicam sustinere, retinere. Jacentem non erigere, inofficiosum est, præcipitantem impellere, inhumanum, _il est inhumain de pousser qqn qui tombe_. Ubi Nilis in mare præcipitat, _où le Nil se jette dans la mer_. PRÆCĬPŬĒ, _Principalement_, _surtout_. SYN. Potissimum, maxime. )( Communiter. USUS: Omnes Brutum præcipue observant. PRÆCĬPŬUS, a, um, _Particulier_, _propre_, _spécial_; _extraordinaire_, _supérieur_, _principal_. SYN. Peculiaris, proprius. )( Communis. _Item_: Primarius, singularis. PHRAS. 1. Præcipuus in aula est, _il est le premier à la cour_. Princeps est nobilitatis, aulicæ juventutis; flos est aulicæ juventutis, nobilitatis; primas partes habet apud Regem. Secundus a Rege est. 2. Præcipuus erat inter Latinos, _il était le premier, le plus distingué des Romains_. Longe tum princeps erat Latini nominis. Qui jam dudum venerat in dignationem principum, tum etiam inter omnes in omni genere laudis eminebat. Primus longe Latinæ juventutis habitus erat. Principem locum inter Latini nominis populos tenebat; Latinos omnes auctoritate ac potentia anteibat. 3. Præcipuum illud est inter omnia, _voilà ce qu’il y a de principal_. Caput est, illud in maximis rebus et maxime necessariis velim habeas. Illud primum ac summum est; labor in hoc præcipue vester sit; nihil prius, quam de illo agendum; id caput et arx est totius controversiæ; opera vobis princeps ac prope omnis in hoc collocanda erit; antiquissimum illud est habendum. Cf. Excellens. USUS: 1. Quod mihi præter cæteros præcipuum fuit, nunc cum cæteris est commune. 2. Insignis, _extraordinaire_, _considérable_. Præcipuo quodam dolore angi; amore in eum fertur singulari ac studio præcipuo. PRÆCĪSĒ, _Brièvement_, _en peu de mots_. SYN. Breviter. )( Plene, perfecte. USUS: Præcise alicui negare aliquid ac sine exceptione ulla præcidere. PRÆCĬSĬO, ōnis, f. _Suspension d’une pensée_. Figura Rhetorica. PRÆCLĀRĒ, _D’une manière distinguée_, _excellente_, _très bien_. SYN. Recte, probe, optime. USUS: Præclare nobiscum actum iri, si populus Romanus, etc, _que nous devrons nous estimer fort heureux, si, etc._ Tibi negotium datum esse a Cæsare, non judicium præclare intelligo, _je comprends parfaitement que, etc._ Simulacrum præclare factum e marmore, _statue de marbre admirablement travaillée_. Præclare aliquid dicere, facere. PRÆCLĀRUS, a, um, _Illustre_, _distingué_, _remarquable_. SYN. Eximius, egregius, commemorandus, rarus, præcipuus, insignis. )( Vulgaris. PHRAS. 1. Vir præclarissimus, _homme très illustre_. Omnis ætatis, omnis memoriæ clarissimus. Insignis ad laudem vir; omnibus rebus ornatus; in quo summa probitas, summa virtus, summa doctrina; genere, honore, copiis, existimatione facile princeps; Reipublicæ columen ac sidus; sæculi sui decus egregium; vir exempli rectissimi domi militiæque; longe ante alios eminens; sanctus, innocens ac divina quadam virtute præditus; vir cumprimis honestus, summo honore et pudore, et summo officio spectatissimus ordinis sui. Cf. Egregius. USUS: Multi in philosophia præclari ac nobiles. Egregia et præclara indoles. Cf. Præcipuus, Excello. PRÆCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Fermer qqche pour qqn_; _défendre_, _interdire_. SYN. Claudo, intercludo; præcido.)(Aperio. ADV. In perpetuum sibi curiam, curiæ aditus præclusit. PHRAS. Spem veniæ sua sibi pertinacia præclusit, _par son entêtement, il s’est interdit tout espoir de pardon_. Miserationem omnem sua pertinacia exemit; de spe veniæ sua illum pertinacia depulit; spem omnem veniæ sua sibi pertinacia præcidit, incidit ipse; ut spes veniæ extenuaretur in dies, ut evanesceret, ut spes jam reliqua esset nulla, sua ipse pertinacia effecit. USUS: Omnem sibi spem defensionis, omnem exitum ipse præclusisti. Animus mihi præcluditur ad exponendam rei indignitatem. Cf. Tollo. PRÆCO, ōnis, m. _Crieur public_, _héraut_; _panégyriste_. SYN. Prædicator, buccinator, qui præconium facit. EPITH. Humanus, publicus, verecundus. USUS: Alexander egregium laudum suarum præconem invenit Curtium. Præconis voci bona alicujus subjicere. Per præconem sibi audientiam facere. O fortunate adolescens, qui tuæ virtutis Homerum præconem inveneris, _heureux jeune homme, qui avez trouvé Homère pour héraut de votre gloire, pour célébrer vos exploits!_ PRÆCOGNOSCO, is, ĭtum, ere, a. _Apprendre d’avance_. SYN. Præsentio. PRÆCŌNĬUM, ĭi, n. _Publication_, _annonce_, _proclamation_. SYN. Præconis actio. EPITH. Acerbum, æternum suorum laborum, domesticum, miserum. USUS: 1. Præconium facere, alicui deferre. 2. Laudatio, _éloge_, _louange_. Non præconium mihi solum tributum, sed grave etiam clari hominis testimonium impertitum. PRÆCORDĬA, ōrum, n. pl. _Diaphragme_; _estomac_. SYN. Pectus, intestina; animus. USUS: 1. Plato iram in pectore, cupiditatem subter præcordia locavit, _a placé le siège de la colère dans le diaphragme, celui de la concupiscence au-dessous_. Annulus in præcordiis piscis inventus est, _l’anneau fut retrouvé dans l’estomac du poisson_. 2. Animus, _poitrine_, _cœur_. Cum jam in præcordiis conceptam mortem contineret. PRÆCOX, ōcis, omn. gen. _Mûr avant le temps_, _hâtif_, _précoce_. SYN. Præmaturus. PRÆCURRO, is, cŭcurri (curri), cursum, ere, n. et a. _Courir devant_, _devancer_, _prévenir_. SYN. Anteeo, supero, excello. USUS: Appetitus rationem præcurrere ac prævertere non debet. Lingua præcurrit mentem. Socratis ætatem præcucurrit. Aliquem ætate, virtute, moribus præcurrere, Cf. Excello. PRÆCURSĬO, ōnis, f. _Action de devancer, de précéder_. SYN. Antecessio, prægressio. USUS: Confitentes non fieri assensiones sine præcursione visorum, _que notre consentement n’a pas lieu sans être précédé de perceptions qui le déterminent_. PRÆCURSOR, ōris, m. _Coureur_, _éclaireur_, _espion_. SYN. Prodromus, emissarius, excursor. PRÆDA, æ, f. _Proie_, _butin_, _profit_, _gain_. SYN. Rapina, spolium, manubiæ. EPITH. Certissima, communis, frumentaria, ingens, immanis, integra, magna, mediocris, opima optima, præclara, parta, popularis, præsens, prætoria, tanta, universa. Prædæ judiciales, novæ. PHRAS. Prædas maximas fecere milites nostri, _nos soldats ont fait immense butin_. Prædas egere ingentes ex agris; omni clade belli pervastarunt agrum et diripuerunt; quidquid ferri agique potuit, id totum prædæ fuit militibus nostris; præda ingenti potiti, locupletati sunt ex hostium agro; prædæ tantum fuit, ut prædantium tot manus iis spoliis vix sufficerent; auri argentique pondus ingens diripuere milites nostri; prædæ captum est plus quam credi possit. Cf. Populor, Diripio. USUS: Prædas facere, agere, agitare, _faire, conquérir du butin_. Prædæ fuere hostium castra. Prædam captam inter se dividere, condonare. Militem a præda cohibere, repellere. Prædæ pars major ira corrupta. Cf. Prædor. PRÆDAMNO, as, avi, atum, are, a. * _Condamner d’avance_. USUS: Prædamnata spe dimicant. PRÆDĀTOR, ōris, m. _Brigand_, _voleur_, _maraudeur_. SYN. Prædo, direptor. PRÆDĀTŌRĬUS, a, um, _Qui pille_, _qui vole_. USUS: Navis prædatoria, _corsaire_, _navire armé en course_. PRÆDĬĀTOR, ōris, m. _Homme d’affaires_, _qui sait estimer au juste la valeur des terres_. SYN. Juris prædiatorii peritus. PRÆDĬĀTORĬUS, a, um, _Relatif aux terres engagées_, _mises en vente_. SYN. Quod ad prædia possessionesque pertinet. USUS: Jus prædiatorium. PRÆDĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne d’éloges_, _louable_. SYN. Prædicandus. USUS: In misera vita nihil est prædicabile aut gloriandum. PRÆDĬCĀTIO, ōnis, f. _Éloge_, _louange_ _apologie_. SYN. Celebratio, commemoratio, laudatio. EPITH. Acerba et luctuosa, grata, non grata potius quam arrogans beneficiorum; veteres, furibundæ. USUS: Grata hæc beneficiorum prædicatio de laude alicujus. Philosophorum est prædicationem fugere. Cf. Laus. PRÆDĬCĀTOR, ōris, m. _Prôneur_, _panégyriste_. SYN. Laudator, præco, buccinator. USUS: Te ipso prædicatore et teste et auctore facti. 1. PRÆDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Publier_, _vanter_, _exalter_. SYN. Celebro, commemoro, glorior, canto, decanto. ADV. Falso de aliquo, honorifice, gloriosius, graviter, ornate, optime. PHRAS. Ille ex hoc facto mire ubique prædicabatur, _on faisait partout son éloge à cause de cette action_. Ille ex eo facto, magnam gloriam apud omnes gentes consecutus est; ejus facti memoria in omnium ore sermoneque versata est; res ea fama celebratissima erat; ejus facti prædicatione aures omnium tum personabant. Cf. Laudo, Jacto. USUS: Mihi licet ista de me cum vera gloria prædicare. Multa de aliquo graviter et honorifice prædicare. Omnes de se prædicari volunt. 2. PRÆDĬCO, is, xi, ctum, ere, a. _Prédire_, _annoncer d’avance_; _fixer_, _déterminer_. SYN. Antedico, cano, præcino, prænuntio, denuntio, præsignifico, præmonstro; oraculum edo; moneo, testificor. ADV. Multo ante defectiones solis et lunæ, non obscure, temere, divine. USUS: Prædicere futura. Prædicere solis defectionem. Cf. Divino, Vates. PRÆDICTĬO, ōnis, f. _Prédiction_, _prophétie_. SYN. Prædictum, divinatio, vaticinatio, præsensio, significatio. EPITH. Divina. USUS: Prædictiones et præsensiones rerum futurarum debent habere fidem. PRÆDICTUM, i, n. _Prédiction_, _prophétie_. SYN. Prædictio. EPITH. Divinum, natalitium. USUS: Aliqui Chaldæorum, Astrologorum prædicta defendunt. PRÆDĬŎLUM, i, n. _Petite métairie_, _petit domaine_. USUS: Prædiola nostra belle ædificata sunt. PRÆDISCO, is, ere, a. _Apprendre à l’avance_, _se familiariser à l’avance avec qqche_. USUS: Prædiscere et meditari dicenda. PRÆDĬTUS, a, um, (cum abl.), _Doué_, _pourvu de_. SYN. Ornatus, decoratus, instructus. ADV. Maxime virtute. USUS: 1. In laude: Adolescens optimis artibus, summa spe ingenii, auctoritate, virtute præditus. 2. In vitiis: Homo singulari audacia, scelere, etc., præditus, _homme d’une audace, d’une scélératesse sans égale_. PRÆDĬUM, ĭi, n. _Pièce de terre_, _propriété_, _domaine_. EPITH. Deterius, par, parvum, præclarum, propinquum. Prædiæ aliena, colenda, continentia fundo, dotalia, immunia, libera, mediocria, nobilissima, paterna, plurima et pulcherrima, pretiosa, propria, propinqua, pulchra, fructuosa, rustica, urbana, vacua. USUS: Prædia colere. PRÆDO, ōnis, m. _Brigand_, _voleur_, _pillard_. SYN. Prædator; pirata grassator. EPITH. Amantissimus, barbarus, immanis, communis, felix, frumentarius, improbissimus, maritimus, nefarius, domestici, multi. USUS: Omnium templorum, tectorum, totius urbis prædo. PRÆDOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire du butin_, _piller_. SYN. Prædam facio, prædas ago, rapto vivo, diripio, vasto, infesto regionem, regionem damnis afficio. ADV. Aperte palamque, improbe, imprudentissime, varie. USUS: Spes rapiendi et in omnibus rebus prædandi illorum animos excæcat, _l’espoir de la rapine et du pillage_. Cf. Prædo. PRÆĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller ou marcher devant_, _précéder_. SYN. Anteeo. USUS: Hoc natura præeunte ducimur, _sous la conduite de la nature elle-même, ayant la nature pour guide_. Præire sacramenti verba, _réciter le premier la formule du serment_. PRÆFĀTĬO, ōnis, f. _Préface_, _exorde_, _introduction_. SYN. Exordium. PRÆFECTŪRA, æ, f. _Dignité de préfet, de gouverneur_; _préfecture_, _gouvernement_. USUS: Dare, deferre præfecturam alicui; petere præfecturam. Cf. Magistratus. PRÆFECTUS, i, m. _Chef_, _préfet_, _commandant_. SYN. Præpositus negotio alicui; rei alicui præfectus. PHRAS. Classis præfectus est creatus, _il fut fait amiral_. Rei maritimæ Prætor renuntiatus est; cum imperio classi est præpositus; rei maritimæ præfectura illi demandata, ad illum delata est; classi præfectus est; classi præesse jussus est; oræ maritimæ summum imperium illi datum est; imperium classis obtinet. USUS: Classis, urbis præfectus. Præfectus moribus. PRÆFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter devant_, _fournir_; _préférer_; _manifester_. SYN. Antefero; præ me fero. ADV. Aperte sensus. USUS: Cui non ad libidinem facem prætulisti; præferre salutem reipublicæ omnibus commodis suis. Eum sensum præfert. Cf. Antepono, Potior, Excello, Præpono. Præ se ferre, _Manifester_, _révéler_, _trahir_, _publier_. SYN. Profiteor, confiteor, indico, vultu promptum habeo et lingua. USUS: Sapientiæ speciem; probitatem quamdam præ se ferre. Id me consecutum non profiteor, secutum esse præ me fero. Ego semper me didicisse præ me tuli, _je n’ai jamais fait mystère de mes études_. PRÆFERRĀTUS, a, um, _Garni de fer_. SYN. Ferro præfixus. PRÆFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Préposer_, _mettre à la tête de_. SYN. Præpono. ADV. Nominatim rei maximæ. USUS: Huic procurationi certum magistratum præfecerat. Aliquem curatorem, custodem exercitui, negotio, regioni præficere. Cf. Præfectus, Præsum. PRÆFĪDENS, entis, omn. gen. part. v. compos. a Fido. _Qui a trop de confiance en soi-même_, _présomptueux_, _téméraire_. SYN. Confido. USUS: Homines secundis rebus elatos sibique præfidentes legum habenis comprimere. Cf. Audax. PRÆFĪGO, is, xi, ctum, ere, a. * _Attacher_, _suspendre_. USUS: Lineas itineri præfigere. Jacula ferro præfixa, _javelots garnis d’une pointe de fer_. PRÆFĪNĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Déterminer d’avance_, _régler_, _fixer_. SYN. Præstituo, præscribo. ADV. Restricte. USUS: Præfinire diem alicui. Cætera ego non tam stricte tibi præfinio. PRÆFOR, aris, fatus sum, fari, n. et a. _Parler_, _dire auparavant_; _prononcer une prière avant de faire qqch_. USUS: Veteres omnibus rebus agendis, “quod bonum faustumque esset,” præfabantur, _les anciens n’entreprenaient rien, sans avoir préalablement prononcé la formule de prière_: quod bonum, etc. Honorem præfari, (cum quid turpicule est dicendum), _demander excuse, pardon ou grâce, sauf votre respect, avec votre permission_. PRÆFRACTĒ, _Opiniâtrément_, _obstinément_. SYN. Pertinaciter, pugnacissime. PRÆFRACTUS, a, um, _Dur_, _rude_; _inflexible_, _opiniâtre_. SYN. Pertinax, pugnax, ferreus. USUS: Thucydides præfractior nec satis rotundus. Cf. Pertinax, Obstinatus. PRÆFULCĬO, is, si, tum, ire, a. _Appuyer_, _soutenir_. SYN. Præmunio, sustento. Cf. Fulcio. PRÆFULGĔO, es, si, ere, n. _Briller_, _étinceler_. SYN. Præter modum fulgeo. PRÆGESTĬO, is, ire, n. _Désirer vivement_. SYN. Valde cupio, gestio. USUS: Prægestit animus videre quamprimum. PRÆGNANS, antis, omn. gen. _Enceinte_. SYN. Gravida sum, ventrem fero; plena, gravidata sum. USUS: Cum illum prægnans mater alvo contineret. PRÆGRĂVO, as, avi, atum, are, a. * _Appesantir_, _alourdir_, _accabler_. USUS: Multitudine urbem prægravante. PRÆGRĔDĬOR, ĕris, essus sum, ĕdi, d. n. et a. _Marcher devant_, _précéder_. SYN. Præeo, antecedo. PRÆGRESSĬO, ōnis, f. _Action de précéder, de devancer_. SYN. Præcursio. USUS: Ut nihil fieret sine prægressione causæ, _que rien ne peut se faire sans une cause qui précède_. PRÆGUSTĀTOR, ōris, m. _Celui qui déguste les mets et les boissons avant qu’on les serve sur la table du prince_. SYN. Qui cibos Principis prægustat. USUS: Clodius prægustator libidinum tuarum. PRÆGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter le premier, préalablement_. USUS: Cibos prægustare. PRÆJŪDĬCĀTUS, a, um, _Décidé préalablement_, _préjugé_. USUS: Res semel iterumque præjudicata. Tantum opinio præjudicata potest, ut etiam sine ratione valeat auctoritas, _opinion préconçue_. Pro præjudicato aliquid ferre, _regarder qqche comme décidé à l’avance_. PRÆJUDĬCĬUM, ĭi, n. _Jugement préalable_, _préjugé_. SYN. Exemplum judicii facti in simili causa, judicii conceptum specimen. EPITH. Proximum, grave in aliquem ordinem. USUS: Cur non ejus damnatione aliquid ad hoc judicium præjudicii comparasti. Duobus jugulatus præjudiciis. Eos tot præjudiciis confossos prædamnatosque venire ad populi judicium? PRÆJUDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger préalablement_, _en premier ressort_; _porter un jugement anticipé sur une question_. SYN. Præjudicium facio. ADV. Arroganter, semel atque iterum. SYN. Quod senatus nondum censuit, id arroganter non præjudico neque revoco ad arbitrium meum. PRÆLĀBOR, ĕris, lapsus sum, bi, d. n. et a. _Prévenir_, _devancer_. PRÆLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier qqche avec qqche_. USUS: Os obvolutum folliculo et præligatum, _tête enveloppée dans un sac de cuir et liée_. PRÆLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler le premier_. PRÆLŪCEO, es, xi, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Lucem _vel_ lumen præfero. ADV. In posterum. USUS: Majoribus meis virtute præluxi. PRÆLŪDĬUM, ĭi, n. _Prélude_. SYN. Præcentio. PRÆMANDO, as, avi, atum, are, a. (cum ut), _Recommander d’avance_, _prescrire préalablement_. PRÆMĀTŪRUS, a, um, _Prématuré_, _qui arrive avant le temps_. SYN. Præproperus, immaturus, intempestivus. PRÆMĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Préméditation_, _prévision_. SYN. Meditatio; prævisio. EPITH. Diuturna. Cf. Meditatio. PRÆMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Méditer d’avance_, _songer à_. SYN. Meditor, cogito, domo affero, paro, præparo. ADV. Optime, jam. USUS: Ex qua forma me fingere possim et præmeditari, quo animo accedam ad urbem, _et songer d’avance à la manière dont je dois arriver à la ville_. Sapientis est quidquid homini accidere possit, id præmeditari ferendum modice esse, si evenerit, _il appartient au sage de songer que tout ce qui peut arriver de malheureux à l’homme doit être supporté avec modération, s’il arrive_. Cf. Meditor. PRÆMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Envoyer devant_, _d’avance_. USUS: Præmittere in locum aliquem. PRÆMĬUM, ĭi, n. _Récompense_; _privilége_, _distinction_. SYN. Merces, fructus, beneficium. )( Pœna, supplicium. EPITH. Alienum, amplissimum, eximium sceleris, invidiosum, satis magnum, mercenarium, meritum, novum, par, pervulgatum, erectum, summum. Præmia humana, juncta et casta virtutis et officii, moderata, infinita, permagna, tanta. PHRAS. Bene merentibus præmia danda sunt, _il faut donner des récompenses à ceux qui les méritent_. Oportet, ut bene de quoquam meriti laborum suorum præmia ferant, capiant; ut præmiis donentur; exstare omnibus debent laborum suorum præmia; præmio afficiendi, honestandi sunt, qui laborem alterius gratia sustinuerunt; bene merentibus pretium præmiumque debetur; susceptus alterius causa labor præmio decorandus est; præmia tribuenda, deferenda, persolvenda sunt recte de alio merentibus. 2. Recte agentibus magna præmia constituta sunt, _on a préparé de grandes récompenses pour ceux qui se conduisent bien_. Summa recte agentes manent præmia; fructum certum, uberrimum præstantissimumque ferent, capient, percipient, qui vitam cum virtute agunt; vitæ laudabiliter actæ præmium est earum rerum copia, quas qui possidet, optime cum illo agi existimatur. Præmiorum spe magna admodumque firma niti possunt ii, quorum vita cum virtute traducitur. Egregia præmia pro certo exspectare; sine dubio sibi polliceri, plane sperare licet iis, qui virtutem colunt, qui vitam vivunt, ducunt, peragunt cum virtute. Mercedem actionum suarum, virtutis suæ, suæ probitatis, officii sui, optimorum consiliorum atque factorum exspectare certissimam possunt, qui virtutem in vita non vulgari studio colunt, quibus in vita virtus erat in pretio. Præclaram honestamque vitam magna præmia manent, consequuntur. Cf. Remuneror, Merces. USUS: Duabus rebus continetur Respublica: præmio et pœna. Præmiis invitare virtutem. Militibus præmia solvere, persolvere. Legibus et virtuti proposita sunt præmia, et peccatis supplicia, _les lois proposent des récompenses aux vertus, et des peines aux vices_. Nullum ego a vobis præmium virtutis, nullum insigne honoris, nullum monumentum laudis postulo præterquam hujus diei memoriam sempiternam. PRÆMŎNĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Avertir_. USUS: Me magnopere, ut caverem, præmonebat, _il m’avertissait de prendre garde_. PRÆMONSTRĀTOR, ōris, m. _Guide_. USUS: Hic adjutor meus et monitor et præmonstrator. PRÆMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Guider_, _montrer à l’avance_. SYN. Prænuntio, monstro. PRÆMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. * _Mourir prématurément_. Ante tempus morior. PRÆMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Prémunir_, _fortifier par devant_. SYN. Præfulcio, præparo. PRÆMŪNĪTĬO, ōnis, f. _Précautions oratoires_, _préparation_. SYN. Præparatio. USUS: Sine præmunitione acerbe in aliquem invehi. PRÆNŌMEN, ĭnis, n. _Prénom_. EPITH. Vetus. USUS: Aliquis, cui prænomen sit Decio. PRÆNOSCO, is, ere, a. _Étudier_, _chercher à comprendre_, _à deviner_. PRÆNŌTĬO, ōnis, f. _Notion anticipée_, _idée qu’on se fait d’une chose par avance_. SYN. Prima notio, ante capta animo rei informatio. USUS: Hanc habemus seu anticipationem seu prænotionem deorum, _idée innée des dieux_. PRÆNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer d’avance_, _faire connaître_, _informer_, _instruire de_. SYN. Præmonstro, prædico. Cf. Nuntio. PRÆNUNTĬUS, a, um, _Précurseur_, _avant-coureur_, _messager_. USUS: Stellæ magnarum calamitatum prænuntiæ, _ces étoiles qui annoncent de grandes calamités_. PRÆOCCŬPO, as, avi, atum, are, a. _S’emparer le premier_, _se rendre maître_. SYN. Occupo, anteoccupo, anteverto, anticipo. USUS: Quas partes mihi sumpseram, præoccupasti oratione, _ton discours a déjà traité le sujet que je m’étais réservé_. PRÆOPTO, as, avi, atum, are, a. _Préférer_, _aimer mieux_. USUS: Mortem in certamine, quam vinci, præoptantes. PRÆPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Préparation_, _préparatifs_, _apprêts_. SYN. Prævisio, præmeditatio. EPITH. Diligens. USUS: In omnibus negotiis, priusquam aggrediare, adhibenda est præparatio diligens, _quoi que l’on entreprenne, il faut, avant de se mettre à l’œuvre, s’être préparé avec soin_. Provisio animi et præparatio multum prodest ad minuendum dolorem. PRÆPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _disposer d’avance_. SYN. Præparationem adhibeo, præmunio, paro, comparo. ADV. Diligenter. USUS: Ad vitam agendam præparare res necessarias. Præparato animo, auribus præparatis ad concionem accedere. Litteris ante excoli animos et ad concipiendam sapientiam imbui ac præparari decet. Cf. Paro, Paratus. PRÆPĔDĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Lier_; _empêcher_, _gêner_. SYN. Impedio, irretio. USUS: Morbo præpeditus, _empêché, arrêté par une maladie_. Cf. Impedio. PRÆPES, ĕtis, omn. gen. _Rapide dans son vol_. SYN. Celer, citus. USUS: Avis præpes. Cf. Celer. PRÆPONDĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. n. _Avoir plus de poids_; 2. a. _Surpasser_. SYN. Ponderis plus habeo. USUS: Qui omnia metiuntur utilitate, neque eam honestate præponderari volunt, _être primé, surpassé par l’honnêteté_. PRÆPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre devant_; _préférer_, _donner la préférence_. SYN. Antepono, præfero, antefero; antiquior, potior mihi est. ADV. Recte, longe. PHRAS. Latina lingua omnibus aliis est præponenda, _il faut préférer la langue latine à toutes les autres_. Latina Lingua principem inter alias locum tenet, primas tenet; principatum tenet, obtinet; in tanta linguarum varietate princeps est; primas fert; principatum fert. Latinæ linguæ principatus dandus, deferendus, tribuendus est; nemo tam iniquus causæ judex est, quin primas Latinæ linguæ deferat, det, concedat. Prima in tot linguis habenda est Latina; cum Latina nulla aliarum linguarum venire in contentionem potest. Latina lingua una inter omnes eminet, longo intervallo reliquas post se relinquit. Cf. Potior. USUS: Præponere amicitiam patriæ. 2. Præficio, _mettre à la tête_, _donner le commandement_. Aliquem legioni præponere. PRÆPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Préposition_. Pars Orationis. PRÆPŎSĬTUS, a, um, _Préposé_, _chargé de_. SYN. Præfectus. EPITH. Turpissimus. USUS: Negotio, navibus præpositus. PRÆPOSTĔRĒ, _Dans un ordre interverti_, _de travers_, _à rebours_. SYN. Perverse, perperam. )( Ordine. USUS: Ut præpostere tecum agam, mox ad ordinem me referam. PRÆPOSTĔRUS, a, um, _Qui fait les choses de travers_, _maladroit_; _hors de raison_, _déplacé_. SYN. Perversus. USUS: Ut erat semper perversus et præposterus. Præposteris consiliis utimur, _conseils déplacés, intempestifs_. PRÆPŎTENS, entis, _Très puissant_, _très influent_. SYN. Valde potens. USUS: Clarus vir ac præpotens. Præpotentium virorum amicitiæ infidæ. Cf. Potens. PRÆPRŎPĔRUS, a, um, _Très prompt_, _rapide_, _précipité_. SYN. Præmaturus, nimis celer. USUS: Præpropera festinatio. Cf. Præceps. PRÆRĬPĬO, is, ŭi, eptum, ere, a. _Enlever_, _soustraire_, _dérober_. SYN. Præcerpo, occupo, anteoccupo, præoccupo. USUS: Cui desponsam jam et destinatam laudem præripere iniquum est. Non præcerpam fructum consilii tui, nec præripiam victoriam. Cf. Eripio, Præcerpo, Præoccupo. PRÆRŎGĀTĪVA, æ, f. _Indice_, _marque_, _témoignage_. SYN. Dictum _aut_ factum liberaliter ab eo, qui nobis benefacturus est, ante præstitum beneficium; specimen et præjudicium benevolentiæ. USUS: Suæ voluntatis prærogativam dare. PRÆRŎGĀTĪVUS, a, um, _Consulté le premier_, _qui vote le premier_. USUS: Centuria prærogativa, quæ prima fert suffragium. Omen prærogativum, _le vote de la centurie prérogative considéré comme présage_, _présage tiré de ce vote_. PRÆRŎGĀTUS, a, um, _Demandé à l’avance_. SYN. Primum rogatus. PRÆRUPTUS, a, um, _Taillé à pic_, _escarpé_, _abrupt_. USUS: Prærupti montes, saxa. PRÆS, prædis, m. _Répondant_, _garant_, _caution dans les affaires d’argent_. SYN. Sponsor, qui pro altero se obligat, in causa præsertim pecuniaria. EPITH. Bonus. USUS: Prædem dare, accipere; prædem pro aliquo esse. Prædibus et prædiis cavere. PRÆSĀGĬO, is, īvi, ire, a. _Pressentir_, _augurer_, _présager_, _deviner_. SYN. Præsentio. PHRAS. Dudum id futurum præsagiebam, _depuis longtemps je prévoyais que cela arriverait_. Divina quadam præsagitione id præsenseram; nescio qua permotus animi divinatione futurum prævidebam; animus meus, maximus ad hoc tempus vates, id mihi præsagiebat; præsagientis animi divinatione, id ita eventurum prævideram. Cf. Prævideo, Divino, Conjicio. USUS: Præsagiebat mihi animus. PRÆSĀGĪTĬO, ōnis, f. _Pressentiment_, _divination_, _prévision_, _faculté de prévoir_. EPITH. Divina. USUS: Inest in animis præsagitio extrinsecus injecta, et inclusa divinitus. PRÆSĀGUS, a, um, _Qui pressent_, _qui devine_, _qui prévoit_. USUS: Mens malorum, futuri præsaga. PRÆSCĬO, is, scīvi, scītum, scire, a. _Savoir d’avance_, _pressentir_. SYN. Ante scio. USUS: Nonne hoc præscisse oportuit. Cf. Præsagio. PRÆSCĬUS, a, um, * _Qui sait d’avance_, _qui prévoit_. SYN. Præsagiente animo. USUS: Vates futuri præscius. PRÆSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Prescrire_, _ordonner_, _déterminer_, _régler_, _fixer_. SYN. Definio, præfinio, præstituo, voce præeo. ADV. Commode, diligenter, ante, nominatim alicui. PHRAS. Nihil tibi præscribo, _je ne vous prescris rien_. Leges tibi nullas impono; agendarum rerum modum tibi non præscribo; tuo arbitratu ages, nihil tibi certum præfinio; nihil præstituo, quid te agere velim; non ad meum præscriptum, sed tuum arbitrium vives; nihil imperabo, ages, ut voles. USUS: Natura homini præscripsit. Ita majorum mores legesque, ratio ac doctrina præscribunt. Jura civibus præscribere, _donner des lois à ses concitoyens_. Cf. Jubeo. PRÆSCRIPTĬO, ōnis, f. _Prescription_, _précepte_, _loi_. SYN. Præscriptum. USUS: Hæc norma, hæc regula, hæc præscriptio est naturæ. Præscriptio vitæ moderatioque tenenda. Intemperantia a præscriptione rationis aversa. PRÆSCRIPTUM, i, n. _Prescription_, _règle_, _loi_, _recommandation_, _ordre_. SYN. Præscriptio, formula, norma, regula, certa quædam et definita lex. EPITH. Commune, certum. USUS: Ex communi præscripto civitatis rem administrare. Plura homines affectu judicant, quam veritate aut præscripto et Juris norma. PRÆSENS, entis, omn. gen. _Présent_; _qui est là en personne_; _qui est devant les yeux_. SYN. Testis, arbiter; instans. )( Absens. ADV. In posterum. PHRAS. 1. Ipse præsens fuit, _lui-même fut présent_. Adfuit ipse, interfuit, præsto fuit; præsentem habuimus; illic in re præsenti fuit; coram fuit, adfuit. 2. Ea, quæ præsentia sunt, non curamus, _nous ne nous inquiétons pas de ce qui est sous nos yeux_. Quod ante oculos est; quod ante pedes est; quod in manibus est; quod præ manibus habemus; quod in oculis nostris hæret; quod sub oculis habemus; quod in oculis est omnium; quod in oculis habemus; quæ instant in præsentia; quod præsens tanquam in manus datur; quæ in oculis sita sunt; quæ ad manum sunt, ad ea animum advertit nemo; ea, quæ nostra tot per annos vidit ætas, ne nunc quidem attentos nos habent. 3. Me præsente hæc facta sunt, _on fit ces choses en ma présence_. Præsente me et inspectante; sub oculis meis; ante oculos, ante pedes meos; me teste ac arbitro; in meo multorumque civium conspectu; cum ab oculis meis abfuisset nunquam; cum in oculis esset omnium nostrum; cum in ore omnium versaretur, hæc ab eo gesta sunt. 4. Præsentem videre cupio, _je désire le voir en personne_. Præsentem habere, cum præsente agere cupio; mentem ejus, sensus, os intueri libet; in aspectum adducatur, proferatur, velim; in conspectum veniat, os suum ferreum ac importunum ostendat nobis; audaciam suam in oculis nostris mentibusque defigat; in conspectum se nostrum det, committat velim. Cf. Conspectus. 5. Præ dolore vix mihi præsens sum, _la douleur m’empêche d’être à moi, m’enlève toute possession de moi-même_. Dolor me ipsum mihi adimit; vix mentis compos sum; dolor animi sensus prope omnes obstupefacit; vix animus mihi constat; mens pene excidit dolore alienata. 6. Importuni homines ubique nobis præsentes sunt, _les gens importuns sont toujours sous nos yeux_. Homines sordidi ac levissimi in capite ac cervicibus nostris, in oculis atque, si liceat, in faucibus hærent; consiliis omnibus _vel_ in consilia intersunt; imminent rebus nostris omnibus ac consiliis. USUS: 1. Ipse interfuit et præsens vidit. Si facultas mihi tui præsentis esset. Hæc ad te in præsens, in præsenti scribenda habui. 2. Magnus, alacer, _résolu_, _décidé_. Animus alacer et præsens. Præsentes ad nocendum vires habere. Præsente DEO ac propitio. 2. In rem præsentem venire, nempe in locum _vel_ fundum de quo lis est, _se transporter sur les lieux, sur le terrain, examiner de ses yeux, se mettre en présence des faits_. Placuit de amicorum sententia constituere, quo die in rem præsentem veniretur. Cf. Coram. PRÆSENSĬO, ōnis, f. _Pressentiment_. SYN. Præsagitio. EPITH. Artificiosa, divina non fortuita, innumerabilis. USUS: Præsensiones et prædictiones rerum futurarum. PRÆSENTĬA, æ, f. _Présence_. SYN. Conspectus, aspectus. USUS: 1. Alicujus præsentiam et aspectum vitare. Præsentiæ tuæ desiderium meo labore minuam. 2. Vis, Virtus, _présence d’esprit_, _courage_. Præsentia animi et fortitudo. PRÆSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, a. _Pressentir_, _prévoir_, _deviner_. SYN. Præsagio, prænosco, præcognosco. PHRAS. Præsentio rei eventum, _je devine quelle sera l’issue de l’affaire_. Rei eventum cogitatione præcipio; omen aliquod futurorum insidet animo; præcipio animo rei exitum ac provideo; quanquam divinandi disciplinam haud teneam, exploratum mihi tamen est, pro explorato habeo, quid futurum sit. Cf. Præsagio. USUS: Furore divino incitatus animus futura præsentit. Cf. Prævideo. PRÆSĒPE, is, n. _Étable_, _écurie_. PRÆSĒPĬO, is, psi, ptum, ire, a. _Barricader_, _palissader_, _boucher_. USUS: Maximis defixis trabibus aditus omnes præsepit. PRÆSERTIM, _Surtout_. SYN. Cumprimis, maxime, præcipue. USUS: Admiror et te præsertim. PRÆSES, ĭdis, m. _Gardien_, _protecteur_; _président_. SYN. Custos, vindex; antistes. USUS: Custos, præses, propugnator libertatis. PRÆSĬDĔO, es, sēdi, ere, n. _Protéger_, _défendre_; _diriger_, _conduire_. SYN. Custos, præses sum, præsum, in custodia urbis, provinciæ, tanquam in specula collocatus sum; ad gubernacula sedeo. USUS: Dii huic loco temploque præsident. PRÆSĬDĬUM, ĭi, n. _Poste_, _position_; _secours_, _appui_, _soutien_. SYN. Statio; manus militum, auxilium, perfugium. EPITH. Bonum, certissimum, tutissimum, civile, commune, extraordinarium, firmum, fortissimum, gravissimum, honestum, improvisum, insperatum et repentinum, leve, maximum, necessarium et voluntarium, nocturnum, populare, publicum, stativum, summum, tenue, terrestre. Præsidia aliena, contraria, firmissima, gratiora alicui, multa ac firma, necessaria, parva, publica, regia, salutaria, tanta, urbana, utiliora alicui. USUS: 1. Armati in præsidiis collocentur. 2. Custodia, numerus militum, comitatus armatorum, _troupes armées_, _garnison_, _escorte_. Magna et firma præsidia parare, comparare; præsidia ponere, disponere, collocare. Præsidium urbi imponere; militem in præsidium mittere, in præsidiis collocare; urbem præsidiis obsidere, intercludere, interclusam tenere. Præsidiis firmare; regionem sepire, munire, confirmare. Præsidia dimittere, præsidiis nudare provinciam. De provincia decedere, abire; præsidium relinquere. 3. Auxilium, spes, securitas, perfugium, _secours_, _aide_, _appui_. Alicui laboranti præsidium afferre, ferre; præsidio esse. Ego amicorum, virtutis bellicæ præsidio tectus, hostem repressi. Is magnum sibi præsidium et adjumentum ad beate videndum comparat, qui, etc. PRÆSIGNĬFĬCO, as, are, a. _Faire connaître à l’avance_. SYN. Prænuntio, cano, præcino, præmonstro, portendo. PRÆSTĀBĬLIS, e, gen. com. _Préférable_, _supérieur_, _excellent_, _remarquable_. USUS: Nihil virtute homini præstabilius, nihil pulchrius. PRÆSTANS, antis, omn. gen. _Supérieur_, _distingué_, _remarquable_. SYN. Excellens, præstabilis, egregius, eximius, præclarus. USUS: Vir ingenio, virtute præstans. In Poetica præstans. Cf. Egregius, Præclarus, Optimus. PRÆSTANTĬA, æ, f. _Supériorité_, _excellence_. SYN. Excellentia. EPITH. Cœlestis et divina, excellens, major et divinior; minima, singularis. USUS: Dii omnium rerum præstantia excellentes, _par leur supériorité en toutes choses_. Præstantiam aliquam doctrinæ et virtutis consequi, _acquérir quelque supériorité sous le rapport du talent, de la vertu_. PRÆSTAT, imp. _Il vaut mieux_. SYN. _Melius est_. USUS: Emori præstat, quam servire. Cf. Expedit. PRÆSTĬGĬÆ, ārum, f. pl. _Prestiges_, _illusions_, _jongleries_. SYN. Incantamenta. USUS: Doli, machinæ, præstigiæ, fallaciæ, captiones, verborum præstigiæ, _éclat trompeur_, _faux brillant_, _clinquant_, _vains artifices du style_. Cf. Decipio. PRÆSTĪGĬĀTOR, ōris, m. _Jongleur_, _escamoteur_, _trompeur_. PRÆSTĬNO, as, avi, atum, are, a. * _Acheter_, _acquérir_. USUS: Pisces in macello præstinare, _acheter des poissons au marché_. PRÆSTĬTŬO, is, ŭi, tūtum, ere, a. _Déterminer_, _fixer_, _établir_. SYN. Præfinio, præscribo, dico. USUS: Tempus alicui præstituere. 1. PRÆSTO, as, stĭti, stĭtum et ātum, stare, n. et a. 1. a. _Surpasser qqn en qqche_. SYN. Excello, antecello, supero, præcurro. ADV. Longe multumque, longe inter æquales suos, longe lepore, humanitate multum, gloria ceteris hominibus, nimirum omnibus ingenio, fortuna, plurimum æqualibus virtute. USUS: 1. Longe inter æquales humanitate præstat. Contemplatio rerum longe omnibus studiis præstat. Multum ingenio, plurimum virtute præstat æqualibus. Cf. Excello. 2. Exsequor, perficio, præbeo, exhibeo, facio, servo, _faire voir_, _montrer_, _témoigner_, _faire preuve de_. Fidem, officium, benevolentiam, memorem animum alicui præstare. Promissa præstare et persolvere. Præstare suum munus, Gratum se, sapientem, gravem præstare. 3. (Fidejubeo, VULG.), _répondre_, _être caution_, _garantir_. Vitium venditæ rei, si scit venditor, præstare debet. Communes illos casus præstare nemo potest. Quis præstare poterit nullos fore prædones. Culpam ejus rei præstare quis velit? Horum dicta omnia ac facta nobis præstanda sunt, _nous devons répondre de leurs faits et gestes_. 2. PRÆSTO, _Ici_, _là_, _sous la main_. SYN. Paratus, in promptu. USUS: De mea autem voluntate sic judices, me opera et consilio, studio quidem certe, rei, famæ, saluti tuæ præsto futurum, _que je ferai tout pour sauvegarder ta fortune, ta réputation, ton salut, etc._ Amicis ad præsidium præsto esse, _être prêt à secourir ses amis_. PRÆSTŎLOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Se tenir prêt pour qqn ou qqche_. SYN. Exspecto. USUS: Ego tibi, spei illi, et exspectationi diu præstolabor. Cf. Exspecto. PRÆSTRINGO, is, inxi, ictum, ere, a. _Affaiblir_, _émousser_, _éblouir_. SYN. Hebeto, fallo. USUS: Horum utrumque præstringere aciem mentis solet. PRÆSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Boucher_, _obstruer_, _fermer_; _préparer_, _ménager d’avance_. USUS: Sibi fidem præstruxit, _il commença par gagner la confiance_. Luminibus aliorum præstruere. PRÆSULTO, as, are, n. _Sauter devant_, _s’élancer (hors des rangs) en avant_. USUS: Ferox hostium signis præsultans Gallus. PRÆSULTOR, ōris, m. _Chef des danseurs_. SYN. Princeps Saliorum. PRÆSUM, ĕs, fŭi, esse, n. _Être à la tête_, _commander_, _présider à_. SYN. Præsideo; præpositus, præfectus sum. ADV. Crudelissime consiliis, omnino reipublicæ, ædificandæ navi, negotio, sacris. USUS: Quæstioni, negotio, provinciæ præesse. Cf. Præsideo, Administro, Magistratus. PRÆSUMPTĬO, ōnis, f. _Prolepse ou préoccupation_, _réponse anticipée à des objections possibles ou présumées_. USUS: Præsumptio quam Græci πρόληψιν vocant. (_Pro_: Arrogantia, _présomption_, _vulg. est_). PRÆTENDO, is, di, tum, ere, a. _Prétexter_, _alléguer_, _prétendre_. SYN. Prætexo. USUS: Hominis integerrimi speciem turpissimis suis moribus prætendere, _couvrir de l’apparence d’un homme intègre des mœurs détestables_. Cf. Contendo. PRÆTENTO, as, avi, atum, are, a. _Explorer_, _sonder_. USUS: Tota causa prætentata et perspecta. PRÆTER, _Outre_, _au-delà_; _contre_. SYN. Supra, extra. PHRAS. Præter minas etiam vim intulere, _ils le menacèrent et en vinrent aux coups_. Præterquam quod minarentur, etiam violenti erant; supra minas etiam facta addidere. Super quam quod minas primo jactarunt etiam manus attulere; super cæteras minas etiam vis accessit. Cf. Excipio. USUS: 1. Hoc nemini præter me videtur. Id videris præter ætatem facere. Id præter modum, præter spem accidit. 2. Supra, _plus que_, _au-dessus de_. Quæ me res præter cæteras impulit. 3. Ante, _devant_. Præter domini oculos hæc omnia ferebant servi, _les esclaves passaient tous les mets sous les yeux de leur maître_. 4. Præter oram maris Etrusci, _en longeant la côte de la mer d’Étrurie_. PRÆTĔRĔA, _Outre cela_, _en sus_, _de plus_. SYN. Tum etiam; ad hoc, insuper. PHRAS. Præterea addendum, _il faut en outre ajouter_. Accedit et iam, quod, etc.; huc accedit, quod, etc., quin et illud accedit, quod, etc. Adde eodem et illud; adde ad hoc; adde, quod, etc.; illud insuper adde. Nam quid ego de illo dicam? quid? quod etiam; quid multa? aliud quid etiam? quid est præterea? quid aliud? nihil nisi illud? quod reliquum est; videte jam porro cætera; cæterum, deinceps et illud dicendum; quid jam de illo? exinde et illud non tacendum. Quid est præterea? nihil sane, nisi illud. De reliquo. Accedit ad cumulum. Jam vero nec illud omittendum. USUS: Addebant præterea, rempublicam salvam fore. PRÆTĔRĔO, is, īvi _sæpius_ ĭi, ĭtum, ire, n. _Passer à côté_, _omettre_. SYN. Omitto, missum facio, prætermitto, reticeo. ADV. Consulto multa, omnino neminem, tacite, temere, turpiter, pene auctoritatem. PHRAS. Vide ut nihil prætereas, _prenez bien garde de ne rien omettre_. Ne quid transiliat oratio tua; ne quid in præteritis relinquatur; ne quid nos fugiat aut prætervolet; ne quid prætermittas; vide, ne quid præterfluat, præterlabatur. USUS: 1. Ut reliqua tua scelera præteream, et missa faciam, illud præterire non possum. 2. Negligo. Populus sæpe dignos, præterire solet. 3. Fugit, _échapper_. Non me fugit, non præterit, quam sit difficile. Cf. Prætermitto. PRÆTĔRĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Passer à cheval devant qqn ou qqche_. SYN. Equo prætervehor, equo prætervolo, equo præterlatus sum. PRÆTĔRĬTUS, a, um, _Passé_, _écoulé_. SYN. Transactus, ante actus. PHRAS. Juvat præteritorum meminisse, _on aime à se souvenir du passé_. Juvat hic, quoad longissime mens potest respicere, spatium præteriti temporis repetere; vetera illa et jam pene obliterata commeminisse placet; juvat hic superioris ætatis memoriam; vetustatis imaginem et reliquias repetere. USUS: Præterita mutare non possumus. Præteritorum memoria, providentia futurorum. PRÆTERFLŬO, is, ere, n. et a. _Couler au-delà_, _auprès_, _le long de_. SYN. Præterlabor, elabor, prætergredior. USUS: Animus præsentem voluptatem percipit, venientem prospicit, nec præteritam præterfluere sinit, _et ne laisse pas se perdre toute trace du plaisir passé_. PRÆTERGRĔDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. n. et a. _Porter ses pas devant_, _passer devant_. SYN. Præterlabor. PRÆTERLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. n. et a. _Couler devant_, _le long de_. SYN. Præterfluo, prætervolo. PRÆTERMISSĬO, ōnis, f. _Omission_. USUS: Formæ, in quas genus dividitur sine ullius prætermissione, _les espèces sont les parties dans lesquelles le genre se divise, sans en omettre aucune_. PRÆTERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Laisser passer_, _négliger_. SYN. Prætereo, relinquo, omitto, negligo. ADV. Necessario, omnino. PHRAS. Ut ista prætermittam, _pour ne point parler de ces choses_. Ut silentio id præteream; ut missum faciam; ut silentio involvam; ut silentio premam illud; ut verbum de hoc non faciam; ut silentio partem hanc totam prætervehar; ut silentio percurram cætera; ut de re tota taceam, sileam; ut rem omnem tacitam relinquam; ut de hoc nihil. Cf. Prætereo. USUS: Nihil prætermisi. Quantum eniti potui, nullum hominis amantissimi officium prætermisi. Diem nullum, quin de te cogitarem, prætermisi. Cf. Omitto. PRÆTERQUAM, _Outre_, _excepté_, _si ce n’est_. SYN. Præter, extra, extra quam. USUS: Hæc, præterquam tibi, omnibus fuere jucunda. Videris id mihi facere, præterquam res tua postulat. Campanos omnes liberos esse jussit, extra quam _seu_ præterquam, qui hostes essent. Extra unam mulierem præterque ejus prolem, nulli præterquam tibi hostis pepercit. Præterquam, quod fieri non potuit, ne fingi quidem valebat. PRÆTERVECTĬO, ōnis, f. _Action de passer à cheval, en voiture ou sur un bâtiment_. SYN. Vectio. PRÆTERVĔHOR, ĕris, vectus sum, vĕhi, p. _Passer outre_. USUS: Sirenes morabantur eos qui prætervehebantur, _les Sirènes arrêtaient ceux qui passaient devant elles (sur un navire)_. Insulam totam est prætervectus. Non est prætervecta aures vestras oratio, sed animis totis insedit, _ce discours n’a pas seulement effleuré vos oreilles, mais s’est gravé profondément dans vos âmes_. PRÆTERVŎLO, as, are, n. et a. _Voler au-delà_, _passer outre_, _ne faire qu’effleurer_. SYN. Prætereo, præterfluo. USUS: Prætervolat oratio. Id me fugit et prætervolavit. Non prætervolabo ista, sed dilatabo. PRÆTEXO, is, xŭi, xtum, ere, a. _Prétexter_, _alléguer_. SYN. Prætendo. PHRAS. Valetudinis causam inertiæ prætexit, _pour excuser sa mollesse, il prétexta des raisons de santé_. Per causam curandæ valetudinis inertiæ suæ patrocinatur; valetudinem obtendit, prætendit, causatur, sed inertiam esse, nemo non intelligit; per simulationem, speciem, causam valetudinis curandæ, inertiæ se dat; causam interponit, interserit, valetudinem tentari; obtentu, simulatione, specie, nomine valetudinis inertiæ suæ servit. USUS: 1. Nemo exercitum petit, nisi triumphi cupiditatem prætexat, _sans avoir le désir du triomphe_. 2. Omnia quæ fiunt, natura lenioribus principiis prætexuit, _la nature a préparé par des commencements presque insensibles tout ce qui se fait_. Cf. Causor, Excuso. PRÆTEXTA, æ, f. _Manteau bordé de pourpre que portaient les premiers magistrats et les enfants de naissance libre jusqu’à 17 ans_. SYN. Toga prætexta. USUS: Pueri togam sumentes prætextam abjiciunt. PRÆTEXTĀTUS, a, um, _Revêtu de la prétexte_. SYN. Adolescens, qui nondum virilem togam sumpsit. EPITH. Grandis, magnus. USUS: Scin, te prætextatum decoxisse? _Sais-tu qu’avant d’avoir quitté la prétexte, tu avais abandonné ton bien à tes créanciers?_ Prætextatus pupillus. PRÆTOR, ōris, m. _Préteur_, _magistrat romain chargé de rendre la justice et de commander les troupes étrangères_. SYN. Qui cum imperio prætorio est. EPITH. Æquus et sapiens, cupidus bonæ existimationis, gravissimus, improbus, infestus alicui, integerrimus, honestissimus, fortissimus, laboriosus ac diligens, mediocris, mercenarius, nequissimus, inertissimus, palæstricus, proximus, pulcher ac beatus, sapiens, severus, turpissimus, improbissimus, urbanus. Prætores amicissimi, innocentes, justissimi, jurati. USUS: Prætores jus dicunt, exercent judicia, causas cognoscunt. Postulare aliquem apud Prætorem. PRÆTŌRĬĀNUS, a, um, _Relatif au préteur_, _du préteur_. USUS: Comitia prætoriana, _comices pour l’élection des préteurs_. PRÆTŌRĬUM, ĭi, n. _Prétoire_, _tente du général_, _tribunal du gouverneur de province_. SYN. Domus prætoria. EPITH. Certum. PRÆTŌRĬUS, a, um, _Prétorien_, _relatif au préteur_. USUS: Cohors, Provincia, classis prætoria. PRÆTŪRA, æ, f. _Dignité et fonctions de préteur_, _préture_. SYN. Prætoris munus, dignitas. EPITH. Acerba, multis indigna, misera, innocentissima diligentissimaque. PRÆŪRO, is, ustum, ere, a. * _Brûler qqche par le bout_. USUS: Hastæ, sudes præustæ, _lances_, _pieux brûlés par le bout_. PRÆVĀRĬCĀTĬO, ōnis, f. _Prévarication_. USUS: Prævaricatio et accusatoris corruptela ab reo. Cf. Falsus. PRÆVĀRĬCĀTOR, ōris, m. _Prévaricateur_; _avocat qui a de secrètes intelligences avec la partie adverse_. SYN. Accusator pecunia corruptus, _item_: Reus, corrumpens pecunia judicium. USUS: 1. Prævaricatoris nomen significat eum, qui in contrariis causis quasi varie esse positus, videatur, _on appelle prévaricateur un homme qui varie pour ainsi dire entre les deux parties adverses_. Prævaricator causæ publicæ. 2. Corruptor. Piso prævaricator Catilinæ, _faux accusateur de Catilina_. PRÆVĀRĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Être de connivence avec_. SYN. Colludo. ADV. Turpissime. USUS: Non defendere, sed prævaricari accusatione videbatur, _il semblait qu’au lieu de défendre l’accusé, il fut de connivence avec l’accusateur_. PRÆVĔHOR, eris, ctus sum, hi, d. * _Passer_, _(voler, chevaucher) devant_. USUS: Equites per obliqua campi prævecti fugientibus se obtulere, _les cavaliers lancés obliquement à travers la plaine_. PRÆVĔNĬO, īs, vēni, ventum, ire, n. et a. _Prévenir d’avance_, _précéder_, _empêcher_. SYN. Præverto, anteverto; præripio. PHRAS. Malum præveniri oportet, _il faut prévenir le mal_. Occurrendum malo est; malum _vel_ malo prævertere convenit; præoccupanda est vis mali; occupanda malorum remedia; præmoliendum est aliquid, quo malum avertatur; præcipere consilio prudentiaque debemus, quæ arcendo malo opportuna erunt. USUS: Fecisset, ni casus aliquis aut occupatio consilium prævenisset. PRÆVERTO, is, ti, versum, ere, a. _Prévenir_; _préférer_. SYN. Anteverto, prævenio. USUS: Fuga supplicium prævertere. Pietatem omnibus rebus præverti decet. Cf. Prævenio. PRÆVĬDĔO, es, vīdi, vīsum, ere, a. * _Voir à l’avance_, _prévoir_. SYN. Prospicio; animo prospicio, cogitatione præcipio, præsentio, præcaveo. ADV. Multo ante, maxime. PHRAS. 1. Dudum hoc prævideram, _depuis longtemps je l’avais prévu_. Conjectura, mente, cogitatione prospexeram; res tota mihi prævisa et præcauta fuerat; dudum ista præsenseram; dudum cogitatione præceperam; animus mihi divinatione quadam ista suggesserat; horum præmeditatione majorum dudum adversus dolorem me præmuniveram; odorabar ego ista dudum et mente augurabar. Cf. Præsagio. USUS: Qui semper animo excubat, multa prævideat necesse est. PRÆVĬUS, a, um, _Qui précède_. USUS: Stella auroræ prævia, _astre précurseur de l’aurore_. PRÆVŎLO, as, avi, are, n. _Voler devant, en avant_. USUS: Grues in tergo prævolantium colla reponunt, _les grues qui sont derrière appuient leur cou sur celles qui précèdent_. PRAGMĂTĬCUS, a, um, _Homme versé dans les questions de droit_, _jurisconsulte_. SYN. Vir in agendis rebus versatus, expertus. USUS: Pragmatici homines cavere jubent. Tu si quid pragmaticum habes, scribe. Cf. Actuosus. PRANDĔO, es, di, sum, ere, n. et a. _Déjeuner_. USUS: Caninio consule neminem aiunt prandisse, _on dit que sous le consulat de Caninius, personne ne déjeuna_. (_Nommé après midi, Caninius avait déposé, le matin suivant, ses fonctions de consul._) Cf. Cœno. PRANDĬUM, ĭi, n. _Déjeuner qu’on prenait ordinairement vers midi_. USUS: Aliquem ad prandium vocare, invitare, _inviter_. Alicui ad prandium condicere, _s’inviter à déjeuner chez qqn_. Prandium parare, præbere, dare, apparare, anteponere, _préparer_. Prandio aliquem accipere lauto et magnifico, _recevoir_. PRANSOR, ōris, m. * _Convive_, _invité_. USUS: Prandium anteponere pransoribus. PRĀTUM, i, n. _Pré_, _prairie_. USUS: Pratorum viriditas. Prata herbis convestita. PRĀVĒ, _De travers_, _mal_, _défectueusement_. USUS: Ille vero prave, male, nequiter. PRĀVĬTAS, ātis, f. _Irrégularité_, _défaut_, _vice_, _méchanceté_, _dépravation_. SYN. Vitium, deformitas, perversitas. EPITH. Tanta, perinsignis. USUS: Ne mala consuetudine ad aliquam deformitatem pravitatemque veniamus. Alieni oris pravitatem et distortionem imitari, _contorsion de la bouche_, _grimaces_. Quæ te tanta pravitas mentis tenet? quo pravitatis errore imbutus es? quis hominem de hac pravitate deducet? Malitia, Pravitas. PRĀVUS, a, um, _Difforme_; _perverti_, _dépravé_. SYN. Perversus, distortus. )( Rectus. USUS: Si quæ in membris prava, debilita a, imminuta sunt. Recti pravique partes. Ut inter rectum ac pravum, sic inter verum et falsum interest. Cf. Malus, Nequam. PRĔCĀRĬO, _Par la prière_, _à titre de grâce_, _de faveur_. SYN. Prece _vel_ precibus. USUS: Precario aliquid possidere. PRĔCĀRĬUS, a, um, _Précaire_, _passager_. USUS: Petere salutem precariam ab aliquo. Facere quæstum precarium. PRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière_. EPITH. Externa, similis, solemnis, summa. USUS: Illa solemnis comitiorum precatio. Simili precatione Agamemnon usus est. Precationem peragere. Cf. Preces, Precor. PRĔCĀTOR, ōris, m. * _Celui qui prie_, _intercesseur_. USUS: Ne tibi precatorem aut aram paraveris. PRĔCES, cum, f. pl. _Prière_, _instances_, _supplication_. SYN. Precatio, obsecratio, obtestatio, rogatus, rogatio. EPITH. Diuturnæ, faciles, fraternæ, justæ, longæ, miseræ atque luctuosæ, quotidianæ, sceleratæ. USUS: Nec prece, nec gratia, _ni par prière_, _ni par faveur_. Sceleratæ preces et nefaria vota. Precibus agere cum populo. Precibus aliquid petere. Preces audire; precibus cedere. Preces superbe repudiare. PRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Prier_, _supplier_; _souhaiter à qqn qqche_. SYN. Precibus peto, preces adhibeo, peto, imploro, deprecor, supplico, quæso; precibus veneror, imploro. ADV. Male alicui. PHRAS. 1. DEUM precemur, ut reipublicæ in hac perturbatione temporum sit propitius, _prions le Seigneur, pour que, au milieu de tant de révolutions, il ait pitié de l’État_. Vota pro communi salute nuncupemus; vota faciamus ad DEUM; ad vota nos vertamus, supplicatum eamus pacemque Superum exposcamus; precibus a DEO petamus; obsecrationes in templis faciamus, manus ad cœlum tollentes precemur; strati ante aras veniam irarum cœlestium finemque malorum exposcamus; ad preces obtestationesque convertamur, supplicationibus votisque DEUM fatigemus, ut exitium ab urbis tectis ac mœnibus avertat. Cf. Oro. 2. Non frustra DEUM precatus est, _il n’a pas prié DIEU en vain_. Non incassum missæ ad DEUM preces; non frustra vota pro salute suscepta sunt; non frustra ad DEUM vota vertit; non frustra rem tantam DEO precibus commendavit; annuit precationi DEUS votaque rata habuit. 3. Iter tibi bene vertat, precor, _puisse votre voyage être heureux!_ Istud tibi iter feliciter evenire volo; iter tibi DEUM fortunare volo; proficiscere optimis ominibus; quod tibi bene vertat; quod bonum, felix faustumque sit, iter ingredere! Superi approbent, quod agis quodque acturus es; bene ac feliciter eveniat, quod nunc ingrederis iter! proficiscere bonis auspiciis; Superique omnes omnia tibi optata afferant. 4. DEUS te diu incolumem conservet, precor, _je prie DIEU qu’il vous conserve longtemps en bonne santé_. DEUS te longissimo tempore salvum ac sospitem præstet; precor cœleste Numen, ut te quam diutissime superstitem ac sospitem esse jubeat; ut ætatem quam longissime extendat; DEUM ego vehementer oro, ut incolumem te clementissime conservet; DEUM quæso, ut vitæ meæ superstes sis; ut te sospitet ad ultimam usque senectutem; servet te DEUS; DEUM oro, ut incolumem te superstitemque diu habeamus. 5. Male precandi formulæ, _formules d’imprécations_: Quod tuo capiti male sit! Dii te perdant! Dii tibi male faciant; Dii tibi irati sint! Jupiter te tuosque pessimo leto afficiat, pessimis exemplis interficiat! Abi in malam rem! Quin abis in malam crucem, pestem, cruciatum? Iratis diis omnibus abito! Abi malis omnibus et exsecrationibus omnium! 6. Omnes tibi male precantur, _tout le monde vous souhaite du mal_. Tibi pestem omnes exoptant et exsecrantur; perire te malis modis omnes volunt; caput tuum diris devovent. USUS: Quid precamur deos? Utinam eveniant quæ precaris. Omnes tibi cives salutem atque incolumitatem precantur. A DEO bona precari. Si unquam vobis mala precarer, etc. Cf. Rogo. PRĔHENDO, is, di, sum, ere, _vel_ per Sync. PRENDO, is, di, sum, ere, a. _Saisir_, _prendre_, _surprendre_. SYN. Capio, prenso. USUS: Crassum manu prehendit. PRĔMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Presser_, _serrer de près_. SYN. Urgeo. ADV. Mordicus caput, valde causam, vehementius, probe aliquem, leniter. USUS: 1. Quæ necessitas te premebat? Bello, inopia, ære alieno premi. Odio communi et invidia premi. 2. Occulto, _couvrir_, _cacher_. Odium, dolorem, iram premere. PRENSĀTĬO, ōnis, f. _Brigue_. SYN. Ambitio. EPITH. Aliena, præpropera. PRENSO _vel_ PRĔHENSO, as, avi, atum, are, a. _Saisir fortement_; _solliciter_, _briguer_. SYN. Ambio. PHRAS. Nullum in prensando studium prætermittit _il brigue les emplois avec un soin remarquable_. Tam prehensat diligenter, quam qui maxime; diligentissima ejus est prensatio; in prensandis hominibus nemo est te diligentior; imminet tantæ spei adeo ut nullum in prensando officium intermittat; in prensandis, rogandis, appellandis civibus studium ac diligentiam adhibet, quam licet, maximam; agit de ea re cum civibus diligenter et assidue. Cf. Ambio. USUS: Prensat sine fallaciis, sine fuco, more majorum. PRESSĒ, _Brièvement_, _en peu de mots_. USUS: Presse, anguste, breviter dicere, definire. Cf. Breviter. PRESSŬS, ūs, m. _Pression_. SYN. Compressio. USUS: Ipso pressu oris et sono. PRĔTĬŌSĒ, _Richement_, _magnifiquement_. SYN. Magno pretio, eleganter, artificiose, operose. USUS: Vasa magnifica, pretiose cælata. PRĔTĬŎSUS, a, um, _Précieux_, _d’un grand prix_, _d’une grande valeur_. SYN. Magni pretii, multorum sumptuum. PHRAS. 1. Pretiosam bibliothecam habeo, _j’ai une bibliothèque précieuse_. Magni pretii libris refertam bibliothecam habeo; caro constant, qui bibliothecam meam efficiunt libri; bibliotheca mihi est a rari operis libris et multo pretio commendata; caro emi, qui bibliothecam meam ornant libros. 2. Pretioso ornatu induta erat, _elle était parée de vêtements de grand prix_. Auro et purpura insignis, gemmis adornata incedebat; vestis illi erat auro gemmisque distincta; aureas armillas magni ponderis gemmatosque magna specie annulos habuit; nihil ei deerat eorum, quæ hominibus sancta caraque ac magni pretii esse solent, et prima ducuntur. USUS: Pretiosa vestis, horti, vasa. PRĔTĬUM, ĭi, n. _Prix_, _valeur_. SYN. Merces, præmium. EPITH. Certum, incertum, magnum, pactum, parvum, summum, tantum. USUS: Certum rei _seu_ merci pretium statuere, constituere. Certum pretium pacisci. Habet ea res maximum pretium. Maximi est pretii. Mercari aliquid magno pretio. Pretio et mercede duci ad faciendum aliquid. Constitutum pretium solvere, dare, persolvere, enumerare, pendere. Jacent agrorum pretia, tanta est annonæ vilitas, _les terres se donnent pour rien_. Nullo pretio me induci sinam, _je ne me laisserai entraîner par aucun salaire_. Operæ pretium facere, _faire qqche qui en vaille la peine_. Cf. Æstimo. PRĪDEM, _Il y a déjà longtemps_. SYN. Dudum. PRĬDĬE, _Le jour d’avant_, _la veille_. SYN. Ante eum diem. )( Postridie. USUS: Pridie quam has litteras dedi, usque ad pridie calendas Septembres. Ad pridie idus Maii. Pridie ejus diei venit. PRĪMĀRĬUS, a, um, _Qui est un des premiers, des plus considérables_. SYN. Principum aliquis. )( Posterior. PHRAS. Primarius civis Romanus, _un des premiers citoyens de Rome_. Romani nominis longe princeps; inter primores, optimates et capita civium, auctoritate atque opibus longe primus; lumen et ornamentum suæ civitatis; princeps senatus Romani; qui excellentem apud suos dignitatis gradum tenet; qui inter capita rerum erat Romæ. Cf. Princeps, Primus. USUS: Vir, senator, locus primarius. PRĪMĬGĔNĬUS, a, um, _Primitif_, _primordial_. PRĪMĬPĪLUS, i, m. _Centurion de la première compagnie des triaires_. SYN. Primæ cohortis Centurio. PRĪMO, _D’abord_, _au commencement_. SYN. Primum, initio, principio. )( Post. USUS: A primo visum est. PRĪMORDĬUM, ĭi, n. _sæpius_: PRĪMORDĬA, ōrum, n. pl. _Commencement_, _origine_. SYN. Principium, causa præcurrens. EPITH. Majus, princeps. USUS: A diis capienda sunt agendi primordia. PRĪMŌRES, um, omn. gen. _Qui est en avant_, _au bout_. SYN. Summæ _vel_ extremæ quæque res. USUS: Primoribus labris aliquid degustare, _effleurer qqche du bout des lèvres_. Cf. Optimates. PRĪMUM, _D’abord_, _premièrement_. SYN. Primo, a primo. USUS: Ut primum attigit forum. Cum primum veni. Ut modo primumque nascentia. PRĪMUS, a, um, _Premier_. SYN. Primarius, princeps. )( Postremus. ADV. Facile municipii, longe civitatis. PHRAS. 1. Primus filiorum (VULG. Primogenitus), _le premier né_, _l’aîné_. Maximus stirpis; maximo natu filius; liberorum natu maximus. 2. Primus ille sit qui reliquis senior est, _que le plus âgé soit le premier_. Priores partes, primas partes, primum locum habeat, teneat, obtineat; primas partes agat; agmen ducat, qui ætate potior; princeps ac signifer ille sit, qui natu major inter cæteros. USUS: Genere, nobilitate, opibus sui municipii facile primus. Primus in suam familiam consulatum intulit. Vir magnus in primis, cum primis locuples. Primas tibi sapientiæ defero. Primo quoque tempore te exspecto. PRINCEPS, cĭpis, m. _Le premier_, _le plus considérable_; _chef_, _auteur_; _prince_, _souverain_. SYN. Primus, primarius, dux, caput, auctor, inventor, qui principatum tenet, obtinet; qui primos ordines ducit, qui honestissimum dignitatis locum tenet. PHRAS. 1. Est Princeps hereditarius, _il est le prince héritier_. In spem imperii genitus; Regni heres; regiæ juventutis princeps. 2. Creatus est S. R. Imperii Princeps, _il a été élu empereur du Saint-Empire Romain_. In Principum dignationem pervenit; in amplissimum S. R. Imperii Principum Ordinem cooptatus, adscriptus, relatus est; ad amplissimum Imperii Principum Ordinem aggregatus est; Principatus titulos in familiam suam intulit; auctus est honore S. R. I. Principum. USUS: 1. Rerum caput et orbis princeps Roma. Princeps philosophiæ. Cicero in eloquentia princeps. Principem locum tenere. Profiteri se principem et auctorem senatui. 2. Primus ordine temporeque, _le premier, par rapport au rang et au temps_. Sicilia princeps se ad Romanos applicuit. Qualitatum aliæ sunt principes, aliæ ex iis ortæ. Herodotus princeps hoc genus ornavit. PRINCĬPĀLIS, e, gen. com. _Premier_, _principal_. SYN. Princeps. USUS: Causæ principales aliæ, aliæ adjuvantes, _parmi les causes, les unes sont principales, les autres secondaires_. PRINCĬPĀTŬS, ūs, m. _Premier rang_, _primauté_; _domination_, _pouvoir_. SYN. Dominatus, primæ. EPITH. Divinus, præstans, regius. USUS: Principatum petere, concupiscere, appetere. Principatum eloquentiæ alicui deferre, dare, tribuere. Delere principatum et auferre. Cf. Potestas, Guberno, Ditio. PRINCĬPĬO, _Au commencement_, _dans le principe_; _primitivement_, _d’abord_. SYN. Primo, initio, primum omnium. USUS: Principio omnibus animantibus est insitum, ut, etc. PRINCĬPĬUM, ĭi, n. _Commencement_, _origine_, _principe_. SYN. Initium, primordium, origo. )( Exitus, Finis. EPITH. Accuratum, immortale, naturale, ultimum, acutum, breve et longum, optimum, parvum, non bene provisum et diligenter exploratum, solidum et expressum, suspiciosum, tardum, verecundum; non elatis intensum verbis, sed acutum sententiis. USUS: 1. Omnium rerum magnarum principia a diis sunt petenda, ducenda. Hujus rei ego nec principium invenire, nec evolvere exitum possum. Omnium rerum principia parva suis progressionibus augentur. A principio instituere aliquid idque perficere. Principium natum est a me. 2. Causa efficiens, auctor, _source_, _principe_. Principii nulla est origo, _un principe n’a pas de commencement_. Omnium causarum unum est naturale principium. 3. Rudimentum, elementum, seminarium, _éléments_, _principes_. Nunc juris principia videamus. Naturæ principia quibus parendum. Fuit hoc principium et velut seminarium urbis. Cf. Initium, Inchoo, Incipio, Origo. PRĬOR, ōris, gen. com. _Qui est le premier_, _précédent_, _antérieur_. )( Posterior. SYN. Primus. USUS: 1. Ita priori posterius, posteriori superius non jungitur, _si vous acceptez le premier de ces principes, il faut abandonner le second_; _si vous posez le second, le premier tombe_. Priori loco causam dicere. 2. Superior, transactus, _dernier_, _passé_. Priori æstate, anno. PRISCĒ, _A la manière antique_, _sévèrement_, _durement_. SYN. Antique, horride, aspere, prisco more. USUS: Severe, graviter, prisce agere cum aliquo. PRISCUS, a, um, _Ancien_, _vieux_, _antique_. SYN. Antiquus. USUS: Verba prisca et obsoleta. Veteres et prisci viri. Cf. Antiquus. PRISTĬNUS, a, um, _Précédent_, _premier_, _ancien_. SYN. Vetus, antiquus, prior. USUS: Ut pristinam tuam gloriam consequare. PRĬUS, _Avant_. SYN. Ante. USUS: Nihil prius mihi faciendum putavi. PRĬUSQUAM, _Avant que_. SYN. Antequam. USUS: Priusquam illa attingam. Id ego sensi, priusquam loqui cœpisti. PRĪVĀTIM, _En particulier_. SYN. Proprie, clam; seorsim a reliquis. )( Publice. PHRAS. Privatim de re agemus, _nous causerons de cette affaire en particulier_. Inter parietes domesticos disceptator adero; privato consilio de re statuemus; privata seductaque a conscientia plurimum consilia miscebimus; in secreto, inter parietes nos continebimus, nihil ut in publicum effluat. Cf. Clam. USUS: Beneficia singulis privatim dare. Privatim se tenuit. Cf. Privatus. PRĪVĀTĬO, ōnis, f. _Privation_, _absence_. USUS: Dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio, _ce qui est contraire à la douleur est non pas le plaisir, mais l’absence de douleur_. PRĪVĀTUS, a, um, _Qui concerne un particulier_, _privé_. SYN. Domesticus, suus, proprius. )( Publicus _seu_ qui cum potestate et imperio est. EPITH. Furiosus, opulentus, potens, plurimus. PHRAS. Est privatus civis, _c’est un homme privé_. Æquo cum cæteris jure in civitate vivit; suarum rerum est; est unus multorum _vel_ de multis; in magistratu non est; omni curatione publicæ rei vacat. USUS: Res privata et publica. Bellum in privatam curam, privata arma versum est. PRĪVIGNA, æ, f. _Belle-fille_. PRĪVIGNUS, i, m. _Beau-fils_. USUS: Mulier in privignorum funus nupsit. PRĬVĬLĒGĬUM, ĭi, n. _Loi exceptionnelle_, _qui concerne un particulier_, _décret_; _ordonnance en faveur d’un particulier_. EPITH. Tyrannicum, injustum, nefarium. PHRAS. (Privilegium habet ab oneribus publicis, VULG.), _un privilège le dispense de participer aux charges publiques_. Omnium rerum onerumque publicorum immunitatem habet; immunis est a publicis vectigalibus; immunitate nominatim affectus, donatus est; exsolutus legum earum vinculis, quæ vectigalia imperant; data est illi immunitas a publicis vectigalibus; legum earum omnium facta est illi venia, quæ de vectigalibus latæ sunt. Cf. Eximo, Dispenso. USUS: Leges privatas hominibus irrogare; in privatos leges ferre; id est enim privilegium. Privilegia irrogare. Privilegium tulit, ut si sacra Bonæ Deæ accessisses, exulares. Tyrannica privilegia. (Unde Privilegium _pro_: gratia legis facta, _privilége_, _vulg. est_.) _Pro_: Privilegiatus, VULG., _privilégié_, latine dices: Exsolutus legum vinculis; solutus legum verecundia. PRĪVO, as, avi, atum, are, a. _Priver_, _dépouiller de qqche_. SYN. Orbo, spolio, exuo, excludo, exspolio expertem facio. )( Augeo, orno. ADV. Indignissime, in perpetuum, crudelissime, paulo amplius. PHRAS. 1. Bonis omnibus privatus est, _il a été dépouillé de tous ses biens_. Ornamentis omnibus nudatus; præsidiis omnibus exutus; bonis funditus eversis, e patrimonio tanquam e naufragio nudus expulsus est; inanis, egens patriis bonis deturbatus, ejectus, abire, cedere coactus est. 2. Tot amicis me privari vehementer doleo, _je regrette beaucoup d’être privé de tant d’amis_. Tot amicorum jacturam graviter molesteque fero; tot amicis orbatum, spoliatum, destitutum me sine gravissimo dolore intueri non possum; fieri non potest, quin sim miserrimus, talibus amicis orbatus, quales nulli unquam erunt, et ut arbitror et confirmare possum, nulli certe fuerunt. Quis me tot ab amicis orbum, non miserrimum esse fateatur? Quæ mihi reliqua esse potest vitæ cupiditas, cum tot amicis caream; cum eos amicos, quos fidelissimos expertus sum, desiderem; cum tot amicos uno tempore mihi ereptos esse videam. Cf. Eripio, Adimo. USUS: Aliquem civitate, suo jure privare. PRO, _Pour_. SYN. Loco. USUS: 1. Hæc pro certis ad te scribo. Jam pro herede se gerit. Jam pro damnato habebatur. Unus mihi Cato pro millibus, _Caton à mes yeux en vaut mille_. 2. Propter, _pour_, _à cause de_. Pœnam pro peccato metuit. Pro jure amicitiæ id a te peto. Pro consulari auctoritate te moneo. Is a me pro summis suis virtutibus valde observatur. 3. Secundum, pro ratione, _suivant_, _eu égard à_, _en comparaison de_. Hunc pro dignitate satis laudare non possum. Reliqua pro tua prudentia, pro tempore, pro re nata curabis, _selon tes lumières_, _dans ta sagesse_. Pro opibus, pro virili parte juvabo, _selon mes forces_. Id pro mea consuetudine, breviter. 4. Alicujus gratia, causa, _pour_, _en faveur de_. Hoc non pro me sed contra me est. Venditare aliquid pro suo. Pro aliquo decernere. Pro se quisque certabat, _chacun selon ses moyens, dans la mesure de ses forces_; _chacun pour soi_. 5. Ante, _devant_. Pro tribunali; pro æde Castoris sedens. Pro templis omnibus, _devant tous les temples_. 6. Cum comparativis, _en comparaison de_, _en proportion de_. Turba majorem, quam pro numero, speciem gerens. Sella, quam pro habitu corporis, excelsior. PRŎĂVUS, i, m. _Père du grand-père ou de la grand’mère, bisaïeul_. SYN. Avi paterni _vel_ materni. EPITH. Privatus. PRŎBĀBĬLĬS, e, gen. com. _Croyable_, _admissible_, _probable_. SYN. Verisimilis, credibilis. )( Incredibilis. ADV. Leviter, maxime, sane, omnino. USUS: 1. Probabile est, quod fere fieri solet aut in opinione positum est. Probabilem facti rationem reddere, _motif plausible_. Causam alicujus reddere probabilem. 2. Laudandus, tolerabilis, _louable_, _bon_. Probabilis orator, _orateur estimable_. Probabile ingenium, discipulus probabilis, _excellent disciple_. PRŎBĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Probabilité_, _vraisemblance_. SYN. Verisimilitudo. EPITH. Captiosa, magna. USUS: Multa sunt, quæ nos aliqua probabilitate fallunt. PRŎBĀBĬLĬTER, _Probablement_. SYN. Credibiliter. USUS: Ex quo potest probabiliter confici. PRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_, _assentiment_. SYN. Approbatio. )( Improbatio. EPITH. Gratuita, locuples, grata. Non ob probationem datum est pretium, cum multa sint improbata. PRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Approbator. USUS: Nihil interest inter suasorem facti et probatorem. PRŎBĀTUS, a, um, _Éprouvé_, _bon_, _excellent_. SYN. Spectatus. USUS: Vita spectata et probata. Cf. Probus. PRŎBĒ, _Bien_, _comme il faut_. SYN. Recte, præclare. USUS: Quod cum probe scirem, tenerem. De ea re probe curasti. PRŎBĬTAS, ātis, f. _Bonté_, _honnêteté_, _probité_, _droiture_. SYN. Bonitas, integritas, virtus. PHRAS. Probitatem qui habet, nihil præterea ad felicitatem requirit, _l’homme vertueux n’a rien qui manque à son bonheur_. Unam qui colit virtutem, ei deesse ad felicitatem nihil potest. Bene sentire recteque facere satis est ad bene beateque vivendum. Quicumque rationem ducem in vita sequitur, ei ad felicitatem ampla maximeque certa patet via. Boni mores et honestæ rationes felicitatem pariunt. Felicitas integritate comparatur; si quis in colenda probitate totus est, feliciter admodum ac beatissime cum illo agitur. USUS: Tanta vis est probitatis, ut eam vel in hoste diligamus. PRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Applaudir à_, _être satisfait de_; _approuver_, _accepter_; _prouver_, _démontrer_. SYN. Approbo, assentior; confirmo, fidem facio, argumentis tueor. ADV. Admodum, brevi, fastidiose, lente, maxime, mirifice; nimium, non perfacile, plane, plane non, prorsus, recte, vehementer, valde, vulgo, magis magisque, non sane, imprimis, multum. PHRAS. Probare crimen non potuit, _il ne put prouver le crime_. Convincere illum criminis, crimen planum facere, certis argumentis firmare non potuit; non satis docuit hæc ab eo commissa; id quidem efficere, cum multa argueret, non potuit, ut de crimine constaret; ex ejus tot criminationibus liquere non potuit criminisne reus esset; fidem facere ejus criminis suis argumentis non potuit. USUS: 1. Libros meos, ut spero, tibi valde probabo, _mes livres, je l’espère, seront de votre goût_. Quis est, qui non probet, non laudet, non in eadem voluntate ac opinione sit? _Qui n’approuve, qui ne loue?_ 2. Satisfacio, _obtenir du succès_. Qua in legatione ita se omnibus probavit. 3. Argumentis tueor, stabilio; confirmo, fidem facio, _prouver_, _démontrer la vérité de_. Quod tibi probare non poteris, alteri ne persuaseris. Id vel severissimis disceptatoribus probabo. Nullam rem defendit, quam non probaret nullam oppugnat, quam non everteret. Cf. Approbo, Laudo, Assentior. PRŎBRŌSUS, a, um, _Ignominieux_, _infâme_, _honteux_. SYN. Ignominiosus. USUS: Probrosum crimen, factum. Cf. Probrum. PRŎBRUM, i, n. _Action honteuse_, _infamie_. SYN. Dedecus, convitium, maledictum. EPITH. Paternum, magnum, privatum. PHRAS. 1. Probrum alicui objicere, _accuser qqn d’infamie_. Objectare probrum; probri insimulare aliquem; probra inferre, ingerere; probra in aliquem jacere, maledictis probrisque vexare. Cf. Convitium, Calumnia. 2. Probro alicui vertere, _reprocher à qqn une action honteuse_. Probro aliquid dare alteri; in probri loco ponere; crimini dare. Cf. Dedecus. 3. Probro sibi aliquid ducere, _regarder qqche comme honteux_, _déshonorant_. Ignominiæ loco aliquid ferre; in contumeliam accipere; in contumeliam vertere. USUS: Id tibi probro futurum est. E paternis probris emergere. Cf. Ignominia, Dedecus. PRŎBUS, a, um, _Bon_, _vertueux_, _honorable_, _honnête_. SYN. Bonus, moratus, bene institutus, spectatus, probatus, integer, frugi, religiosus, castus, antiquus, purus, sanctus, modestus. )( Improbus. PHRAS. Pauci sunt probi, _peu d’hommes sont honnêtes_. Pauci sunt, qui probitatem colant, ament, sequantur; qui suum studium in probitate ponant, paucos invenies. Probati mores a paucis hodie coluntur; virorum recti exempli, et quibus vita cum virtute traducatur, quibus in pretio et amore sit morum integritas, quam exiguus est numerus? Abest a plerisque mortalium laudata illa morum probitas. Cf. Bonus. USUS: Probus et bene moratus filius. Probum navigium. Cf. Conscientia bona, Pius. PRŎCĀCĬTAS, ātis, f. _Audace_, _impudence_, _insolence_. SYN. Petulantia. USUS: Non enim procacitate linguæ vitæ sordes eluuntur. Cf. Petulantia. PRŎCĀCĬTER, _Avec hardiesse_; _effrontément_, _insolemment_. USUS: Flagitatum stipendium procacius, quam ex more et modestia militari erat, et probra in tribunos jacta. PRŎCAX, ācis, omn. gen. _Audacieux_, _effronté_, _impudent_. SYN. Petulans, temerarius. USUS: Scio te non esse procacem in lacessendo, _je sais que tu n’es point un agresseur insolent_. Cf. Petulans. PRŌCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Aller en avant de qqche ou de qqn_; _s’avancer_, _marcher_, _partir_; _avancer_, _faire des progrès_; _aller bien ou mal_, _arriver_. SYN. Progredior, prodeo, exeo, gradum infero; proficio; evenio. ADV. Bene, longius in dando et credendo; minus, diutius, contrarie, multum, non ita multum, obviam, longissime, parum, paulum, prospere, temere, pulcherrime. USUS: 1. Ætate multum processit. A primis ad ultima procedere. Longius processit et in ipsum Pompeium invehi cœpit. In medium procedere atque in concionem prodire. Procedere in publicum. Tota urbs illi obviam processit. 2. Proficio, _faire des progrès_. Procedere in virtute et doctrina. Honoribus processit. Longe ad virtutem processit doctrina et natura. 3. Evenio, cado, _réussir bien ou mal, avoir telle ou telle issue_. Non satis e sententia res procedit. Quid agam, cui nihil procedit, eaque, quæ cogitata sunt diligentisime, deterrime cadunt. Omnia ei belle, pulcherrime procedunt. (_Pro_: durius procedere cum aliquo, VULG.), _user de mauvais procédés envers qqn_, latine: Graviter, crudeliter, male consulere in aliquem, de aliquo. PRŎCELLA, æ, f. _Tempête_, _bourrasque_. SYN. Tempestas. EPITH. Horribilis. USUS: Imbres, nimbi, procellæ, turbines. Tu procella patriæ, turbo pacis. Vitare procellas temporum. Equestrem procellam excitare, _faire une charge de cavalerie_. Cf. Tempestas. PRŎCELLŌSUS, a, um, _Orageux_. USUS: Venti procellosi. PRŌCĔRES, um, m. pl., _Les chefs_, _les nobles_, _les princes_. SYN. Principes. PRŌCĒRĬTAS, ātis, f. _Forme allongée_, _taille élancée_; _élévation_. SYN. Longitudo. )( Brevitas. USUS: Proceritates arborum admirantur. PRŌCĒRUS, a, um, _Haut_, _élevé_, _élancé_. SYN. Longus. USUS: Procerum et tenue collum, _cou long et mince_. Cf. Magnus, Longus. PRŌCESSŬS, ūs, m. _Marche_, _progrès_. SYN. Progressus. EPITH. Longior, tardus. USUS: Gradus tuos et quasi processus dicendi velim cognoscere, _je voudrais savoir par quels degrés ce talent s’est formé et suivre chacun de vos pas dans la carrière de l’éloquence_. Tantos processus in dicendo faciebat, ut evolare, non excurrere videretur, _il faisait tant de progrès qu’il paraissait plutôt voler que courir_. PRŌCĬDO, dis, cĭdi, ere, n. _Tomber_. SYN. Pronus cado, procumbo. USUS: Ad pedes alicujus procidere. Cf. Cado, Corruo. PRŌCINCTŬS, ūs, in. _Action de se ceindre_; _état de troupes prêtes à combattre_. SYN. Sine ritu solemni, ut in castris. USUS: Facere testamentum in procinctu sine tabulis, _faire son testament sur le champ de bataille ou quand on est sur le point de partir pour la guerre_. (_Pro_: In procinctu operis, _en train de faire qqche_), rectius dicitur: In ipso rei gerendæ articulo. Cf. Expedio. PROCLĀMĀTOR, ōris, m. _Déclamateur_, _criailleur_, _mauvais avocat_. SYN. Præco, cantor, rabula. PROCLĀMO, as, avi, atum, are, a. _Crier fortement_, _pousser des cris_. SYN. Vociferor. USUS: Adsunt, proclamant, fidem hujus implorant. PROCLĪVIS, e, gen. com. _Enclin à_, _prêt à_, _disposé à_. SYN. Propensus, facilis; pronus. )( Laboriosus. USUS: Adolescentia proclivior est ad libidinem. Incitata semel in proclive labuntur. Dictu quidem proclive est, sed effectu arduum. Cf. Facilis. PROCLĪVĬTAS, ātis, f. _Pente_; _penchant_, _inclination_. SYN. Facilitas. USUS: Proclivitas ad varios mores, varia vitia. PROCLĪVĬTER, _En pente_; _aisément_, _facilement_. USUS: Facilius et proclivius ad laudem nobilitatis perveniunt. PRŌCONSUL, ŭlis, m. _Proconsul, celui qui ayant été consul à Rome était envoyé comme gouverneur en province_. In provinciam missus cum potestate consulari. PROCRASTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Renvoi au lendemain_, _ajournement_. EPITH. Odiosa. USUS: In rebus gerendis tarditas et procrastinatio odiosa est. PROCRASTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Renvoyer au lendemain_, _différer_, _ajourner_. SYN. Differo, tardo, rem longius duco. Cf. Differo, Moror. PROCRĔĀTĬO, ōnis, f. _Procréation_, _génération_. SYN. Proles, progenies. EPITH. Carissima. USUS: Carissimam suam quisque procreationem habet. PROCRĔĀTOR, ōris, m. _Celui qui crée_, _qui engendre_. SYN. Genitor. USUS: Ille procreator mundi DEUS, _DIEU, créateur de l’univers_. PROCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Procréer_, _engendrer_, _produire_. SYN. Creo, pario, gigno, vitam trado, liberos suscipio. USUS: Multiplices fetus procreant. Procreare alicui periculum. Cf. Creo. PRŌCŪDO, is, di, sum, ere, a. _Former_, _façonner_. SYN. Exacuo. PRŎCUL, _Au loin_, _loin_, _de loin_. SYN. Longe, longius. PHRAS. Procul a nobis abest, _il est loin de nous_. Magno locorum intervallo disjuncti sumus; disjunctissimis terris habitamus; in ultimis terris habitamus; in ultimis terris, in extremis terræ finibus, apud homines in extremis terrarum finibus positos, nimia longinquitate locorum remotus degit; magnis intervallis distamus; longe ab domo excitus, in ultimas terrarum oras devectus, quas natura longe submovit regiones, colit. Eo ablegatus est, unde nec nomen, nec fama ejus accedere ad nos possit; inter nos multa maria regionesque intersunt. Cf. Longinquitas. USUS: Cœlestia procul sunt a nostra cognitione. Procul remotus a vero. Procul ab omni metu. Procul videre, auscultare aliquid. Procul a patria. Cf. Remotus, Disto. PRŌCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se pencher en avant_, _tomber_. USUS: Fessus via procubuit. Cf. Genu. PRŌCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’administrer_, _de régir_, _administration_. SYN. Curatio, administratio, gubernatio. EPITH. Frumentaria, magna, plena, quæstoria. USUS: 1. Aliquem ad civitatis, negotii procurationem vocare, procurationi præficere; procurationem alicui committere, _confier à quelqu’un une administration_. Procurationem multarum rerum habere, _avoir une vaste administration_. Aliquem a procuratione amovere; liberare aliquem procuratione, quæ illum multis officiis implicatum et constrictum tenebat, _délivrer qqn d’une administration qui l’enlaçait dans un réseau d’affaires et de devoirs_. 2. Expiatio, _cérémonie pour détourner une chose funeste, expiation_. Constituendæ, faciendæ nobis sunt procurationes et observationes. Cf. Administratio. PRŌCŪRĀTOR, ōris, m. _Agent_, _intentant_, _directeur_, _procureur_. SYN. Qui aliena negotia procurat; alieno præpositus negotio; alieni juris vicarius; qui aliquid nostri negotii gerit; qui res domesticas dispensat; qui curationem ac dispensationem rerum habet, suscepit. EPITH. Æquus, diligens, familiaris, propinquus, necessarius, voluntarius, villicus. USUS: Cum villicos procuratores dedissem. Procuratores ludorum. Procuratoris negligentia factum est ut, etc. PRŌCŪRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Soigner_, _avoir soin_, _s’occuper de_. SYN. Curo, administro, guberno, gero. PHRAS. Rem meam diligenter procura, _occupez-vous soigneusement de mon affaire_. In rerum mearum procuratione nihil diligentiæ prætermittas, velim; rei istius curatio, ut cordi tibi sit, etiam atque etiam a te peto; tu si me amas, omnia dispicies remque ut tuam, summa fide geres. Cf. Administro, Curo, Gero, Facio. USUS: 1. Hereditatem, negotia, rationes alicujus procurare, _être l’homme d’affaires de qqn_. 2. Expio, _détourner un mal par des expiations_. Vide ut ea prodigia procurentur et expientur. PRŌCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _S’élancer en avant_, _avancer_; _faire des progrès_. SYN. Excurro. USUS: Sed ut productus studio ultra procurras, _tu ailles plus loin_, _tu fasses de nouveaux progrès_. Cum ab stationibus procurreretur. PRŌCURSĀTĬO, ōnis, f. _Combat d’avant-garde_, _escarmouche_. USUS: A quibus per procursationem commissa pugna. PRŌCURSĀTOR, ōris, m. _Soldats d’avant-garde_. SYN. Breve certamen cum procursatoribus fuit. PRŌCURSO, as, are, n. _Courir en avant_, _escarmoucher_. USUS: Procursantibus a statione, qui lacesserent. PRŌCURSŬS, ūs, m. _Marche en avant vive attaque_. USUS: Tumultuario prœlio ac procursu magis militum quam ex præparato certatum. PRŌDĔO, is, ĭi, ĭtum, ire, n. _Aller en avant_, _s’avancer_. SYN. Exeo, in medium procedo. ADV. Obviam, necessario. PHRAS. 1. Hostes e latebris prodivere, _les ennemis s’élancèrent de l’embuscade_. E latebris erupere, prosiluere; e latebris in apertum campum prævolarunt; consurrectum est repente e latebris et in patentem ad conspectum undique campum prolata signa; hostes ab suis quisque latebris pariter exorti, repente exsistebant; cuniculus delectis militibus plenus armatos repente edidit; militum ingens manus repente ex dumosis tumulis exsistebat palamque armata volitabat. 1. (Res tota prodiit, VULG.), _tout est connu_. Patefacta omnia et in medium prolata; ut mora temporis interposita illustrantur omnia et erumpunt, ita detecta quoque fraus est. Res tota in lucem extracta, in lucem prolata est. Haud ita res latuit, quin in conscientiam multorum brevi tempore efferretur; quin secretum omne brevi tempore effunderetur. Cf. Exeo, Vulgo, Manifesto. USUS: In publicum prodire; in concionem, in lucem, in aciem prodire. Prodire obviam alicui. PRŌDĬGĒ, _Avec prodigalité_, _profusion_. SYN. Effuse. PRŌDĬGĬUM, ĭi, n. _Prodige_, _phénomène_, _merveille_. SYN. Monstrum, portentum, ostentum. EPITH. Fatale, exitiosum, importunum, recens, religiosum. USUS: Clodius fatale portentum prodigiumque reipublicæ, _Clodius, ce monstre et ce fléau de la république_. Hæc sunt prodigiis similia. Cf. Miraculum. PRŌDĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Dissiper_, _prodiguer_, _dépenser_. SYN. Consumo, effundo, ultra modum erogo. Cf. Prodigus. PRŌDĬGUS, a, um, _Qui prodigue_, _qui gaspille follement_, _prodigue_; _dépensier_. SYN. Profusus, effusus, nimius; nepos luxuriosus, dissolutus, perditus, luxu profligatus. PHRAS. 1. Prodigus rerum suarum, si quisquam alius, _prodigue de ses biens, comme pas un, plus que personne au monde_. Homo largitor et prodigus; alieni appetens, sui profusus; homo perdita nequitia et insolens in aliena re, in quo tamen, pecuniæ an famæ minus parceret, non facile discernas. Quis in largitione effusior, qui post effusos cum probro ac dedecore immensos sumptus, pecuniæ sic illudat, tanquam in summa abundantia omnibus copiis fortunisque afflueret? Quæ ista tam profusa luxuries, post fractas eversasque opes, post patriam rem comestam ac perditam? Vides hunc hominem? decoxit et patrimonium omne profundo ventre circumfert. 2. Patrimonium suum omne prodigus absumpsit, _il a dévoré en prodigue tout son patrimoine_. Patrimonium omne per luxum effudit, comedit, devoravit; patriam rem perdidit, confecit, dissipavit; relictas a patre fortunas per luxum consumpsit, dilapidavit; rem familiarem pecuniamque omnem per luxuriam profudit, effudit, adedit, exhausit; rem omnem paternam confregit; per luxum ac nequitiam laceravit. Cf. Nepos. USUS: In honoribus decernendis prodigus ac fere nimius. PRŌDĬTĬO, ōnis, f. _Dénonciation_, _trahison_. EPITH. Grata, scelerata. USUS: In proditionis crimen vocari. Proditionis consilia agitare. Cf. Prodo. PRŌDĬTOR, ōris, m. _Traître_. SYN. Desertor, oppugnator patriæ, qui proditionis consilia agitat. EPITH. Vetus, nefarius. USUS: Patriæ exstinctor, imperii proditor. PRŌDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Faire sortir_, _produire_, _émettre_; _trahir_, _livrer_. SYN. Trado, mando, commendo, edo, scribo, aperio, manifesto, manifestum facio, indictum facio; patriæ exitium molior. ADV. Inposterum, nefarie, false, temere. PHRAS. 1. Hostibus omnia prodidit, _il découvrit tout à l’ennemi_. Rem omnem ad hostes protulit, pertulit; rem omnem hostibus enuntiavit; arcana consilia ducum cum hostibus communicavit; earum rerum indicium illo auctore ad hostes permanavit. Nihil eorum omnium clam hostibus fuit, indice servo et civium dissensiones foras efferente. 2. Diu se prodere noluerunt, _ils refusèrent longtemps de se faire connaître_. Diu cunctati animos nudari; diu tergiversati promere, quæ in animo laterent; multis agendum erat, palam ut facerent tandem, quæ sentirent; haud levis erat operæ, ut quæ staret ipsis sententia, aperirent, in aperto esset. USUS: 1. Prodere posteris memoriam alicujus facti. Quod est memoriæ litteris, litterarum monumentis proditum. Liberis perniciosum exemplum ad imitationem prodere. 2. Pronuntio, dico, creo, _nommer à un emploi_, _créer_. Consulem prodere. 3. Oppugno, vexo perfide, desero, fidem violo, ad adversarios transeo, _trahir perfidement_, _faillir à_; _laisser sans défense_, _priver de tout secours_. Fidem suam, salutem alicujus, conscios, patriam prodere. Tu nos repente relinquas? deseras? ad adversarios transeas? prodas? oppugnes? PRODRŎMUS, i, m. _Sorte de vent de nord-nord-est, qui souffle huit jours avant le lever de la canicule_. SYN. Præcursor. PRŌDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire avancer_, _pousser_; _produire au dehors_. SYN. Duco, in longius duco, profero; educo, extraho, in publicum, in conspectum do. ADV. Longius ab homine, vitam mirabiliter, doctrinam, ultra quam satis est, coram, valde. USUS: 1. Convivium, sermonem longius, in multam noctem producere. Vitam, bellum producere, _traîner en longueur_. Conditionibus aliquem, verbis, falsa spe producere, _amorcer_, _leurrer qqn et le bercer d’un faux espoir_. 2. Educo, adduco, in conspectum do, in conspectu constituo, _conduire en avant_, _faire avancer_. Copias in aciem, testes ad judices, aliquem in conspectum et concionem populi producere. 3. Gigno, creo, suscipio, procreo, progenero, prosemino, _produire_, _mettre au jour_, _engendrer_. Pater simillimum sibi filium produxit. Cf. Profero. PRŌDUCTĒ, _En allongeant_; _en faisant la syllabe longue_. )( Breviter. PRŌDUCTĬO, ōnis, f. _Allongement_. )( Brevitas. USUS: Productio verbi, syllabæ, temporis. PRŒLĬOR (PRÆ), aris, atus sum, ari, d. _Combattre_, _livrer bataille_. SYN. Prœlio dimico, pugno, certo; prœlium facio, committo, cieo; acie certo; dimicationem facio; manus confero; ad certamen descendo; prœlium ineo. ADV. Acriter, vehementer. Cf. Certo, Pugna, Prœlium. PRŒLĬUM (PRÆ), ĭi, n. _Combat_, _lutte_, _bataille_. SYN. Pugna, dimicatio, certamen. EPITH. Calamitosum, difficile, magnum, fatale, firmissimum, maximum, rectum, secundum. Prœlia acerrima, multa, plurima, præclara. PHRAS. Prœlium committere, _engager le combat_. Totis copiis cum hoste contendere; instructa acie confligere; arma conferre; acie _vel_ armis contendere; manus conserere; signa, manus, pedem conferre; armis concurrere; armis, ferro, acie decernere; prœlium conserere; prœlium facere; prœlio decertare, contendere, confligere. Cf. Pugna, Certamen, Pugno. USUS: Prœlium in certum diem pronuntiare, _désigner le jour de la bataille_. Prœlio hostem lacessere; ad prœlium elicere hostem, prœlium ciere, _combattre_, _exciter au combat_. Prœlium inire, incipere, conferre; prœlium inferre; in prœlium ruere, _commencer le combat_. Prœlium facere, edere, committere, pugnare; contendere, confligere, decertare prœlio, _combattre_. Prœlium conficere; prœlio defungi, _faire son devoir dans une bataille_. Prœlium sustinere, _supporter le choc des ennemis_. Prœlium dirimere, _mettre fin au combat (séparer les combattants)_. Prœlium intermittere; prœlio abstinere, supersedere, _s’abstenir de combattre_. Prœlio excedere, _quitter le champ de bataille_. Elabi e prœlio, _s’échapper du combat_. Prœlium renovare, redintegrare, restituere, et rem proclinatam adjuvare, _recommencer l’action_, _regagner une bataille à peu pris perdue_. PRŎFĀNO, as, avi, atum, are, a. _Profaner_, _souiller_. SYN. Violo, polluo, profano ritu tracto. USUS: Profanare dies festos. PRŎFĀNUS, a, um, _Non consacré_, _profane_, _commun_. SYN. Nihil habens religionis, a religione remotus. )( Consecratus, sacer, religiosus. USUS: Cum omnia illa ex sacris profana fecisset. Locus profanus. PRŎFECTĬO, ōnis, f. _Départ_. SYN. Discessus, iter. )( Reditus, reversio. EPITH. Misera, præceps, inutilis, periculosa, subita. USUS: Consilium profectionis et reversionis meæ accipe. Cf. Iter. PRŎFECTO, _Certainement_. SYN. Certe, quidem. PRŎFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Produire_, _publier_, _émettre_, _énoncer_, _dire_. SYN. Recenseo, dico, prodo, promo, adduco, commemoro. ADV. Absurde, foras, jam dudum, latius diem, longius fines officiorum, immoderate. PHRAS. 1. Multa in medium protulit, _il fit connaître bien des choses_. Multa in lucem protulit, patefecit; in lucem extraxit, manifesta fecit; in aspectum lucemque protulit; ex occultis tenebris in lucem extraxit; occultissima quæque aperuit et exprompsit. 2. Tellus omnis generis herbas et fructus profert, _la terre produit des herbes et des fruits de tout genre_. Terra flores ac fruges fundit, profundit ager herbas; omnis generis fruges procreat; quotannis novis frugibus induitur; seges ex agro quotannis lætissima provenit; gignendæ herbæ non alius aptior est locus; quidquid alluit vicinus amnis, floribus vestitur. USUS: 1. Aliquid in medium, in lucem proferre. Sua merita, leges, testes proferre (VULG. allegare). 2. Produco, prorogo, differo, longius rem duco, _étendre_, _prolonger_. Fines imperii, limites regni proferre. Judicii diem proferre. Audaciam suam ultra proferre. PRŎFESSĬO, ōnis, f. _Déclaration publique de la personne, du nom, etc._ SYN. Certa confessio et denuntiatio apud prætorem eorum quæ quis possideret. USUS: 1. Jugerum subscriptio ac professio. 2. Promissio, pollicitatio, _promesse_. Sciebam fructuosam mihi fore tuæ voluntatis professionem. 3. Facultas, _profession_. Vis oratoris ipsaque dicendi professio, _le nom de l’orateur et l’art de la parole dont ils font profession_. (Professionem in religione facere, VULG.), _faire profession dans un ordre religieux_. Latine: Solemni a perpetua votorum sponsione se obstringere, obligare; vota solemni ritu nuncupare. Conceptis verbis publicaque sponsione se DEO in perpetuum consecrare, dedicare; conceptis ex sacri sodalitii formula verbis sacramentum DEO dicere; sacramenti solemnis sponsione sacræ se familiæ adstringere. PRŎFESTUS, a, um, _Non férié_, _ordinaire_. USUS: Dies profesti, _jours de travail_. PRŌFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, n. et a. _Avancer_, _faire des progrès_. SYN. Procedo, progressum facio; valeo, possum, prosum. ADV. Aliquantum, multum, necessario multum, permultum; plurimum lepore, facetiis. PHRAS. Multum in philosophia profecit, _il a fait de grands progrès dans la philosophie_. Multum processit; magnos in philosophicis progressus habuit; magnas progressiones fecit; doctior fit in dies et naturæ intelligentior; ad summi philosophi laudem profecit; magnos in philosophia progressus effecit. USUS: Nihil ea re ad summam profectum puto. Nulla res tantum ad virtutem proficit quam... _rien ne forme mieux à la vertu que_.... Contentio tam diu sapiens est, quam diu proficit aliquid, _la discussion est sage, aussi longtemps qu’elle est utile_. Si modo in dicendo profeci. PRŎFĬCISCOR, ĕris, fectus sum, isci, d. n. _Partir_, _aller en voyage_. SYN. Discedo, iter facio. ADV. Celeriter, clam, communiter suspiciones ex negotio, copiose, cupide, festinanter, inde, unde, longe a sedibus suis, mature, non ita multo post, obviam, privatim quoquam, protinus a disciplina, publice, recte, separatim, tandem aliquando, tarde. PHRAS. Athenas in Græciam cogito proficisci, _je songe à me rendre à Athènes, en Grèce_. Athenas in Græciam iter facere, ire cogito; Athenas accedere, me recipere cogito. Iter Athenas in Græciam dirigo; Athenas in Græciam trajicere, excurrere Athenas in Græciam cogito; Athenas in Græciam transire est animus; Athenas concedere, iter inire; in Græciam tendere; Athenas petere, iter convertere in Græciam cogito. Cf. Iter. USUS: 1. Roma in Asiam profectus. 2. Auctor sum, _provenir_, _sortir de_, _tirer son origine de_. Multa a me beneficia in illum profecta sunt. Ea doctrina ab Aristotele est profecta. PRŎFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. _Déclarer publiquement_, _promettre_, _offrir_. SYN. Polliceor, præbeo. ADV. Amplius, apertissime, palam, vere. USUS: 1. Ad aliquid operam suam profiteri. Contra facere, quam quis professus aut pollicitus sit. Suscipere et profiteri magnum aliquid. Triduo me jurisconsultum profitebor. 2. Doceo, _enseigner_, _être professeur_. Qui profitetur philosophiam, gravem personam sustinet. 3. Præ me fero, jacto me, glorior, _se vanter_, _se glorifier_; _faire profession de_. Grammaticum se, sapientem, oratorem profiteri. Tantam facultatem consecutum me non profiteor. 4. Possessionum mearum modum magistratui denuntio, significo, _faire la déclaration officielle de_, _déclarer_. Quisque, quantum habeat prædæ, manubiarum, aratores jugerum modum apud prætorem profiteantur, _que chacun déclare ce qu’il a tiré du butin, des dépouilles, etc._ PROFLĪGĀTUS, a, um, _Abattu_, _anéanti_; _corrompu_, _dépravé_. SYN. Homo omnium profligatissimus ac perditissimus. Cf. Perditus. PROFLĪGO, as, avi, atum, are, a. _Renverser_, _abattre_, _terrasser_. SYN. Affligo, prosterno, depello, exturbo campo copias. USUS: Hostium copias, rempublicam profligare ac perdere. Cf. Perdo. PROFLŬENS, entis, omn. gen. _Qui coule_; _cours d’eau_, _rivière_, _ruisseau_. SYN. Fluvius, flumen, torrens. USUS: 1. Eum in profluentem abjici jussit. 2. Liquidus, expeditus. Expedita et profluens oratio. Adject. PROFLŬENTER, _Abondamment_. SYN. Abundanter, copiose. PROFLŬENTĬA, æ, f. _Flux_, _abondance_. SYN. Affluentia, abundantia, copia. EPITH. Inanis. USUS: Oratoriam vim inanis quædam profluentia imitatur. PROFLŬO, is, xi, xum, ere, n. _Couler_, _découler_. SYN. Mano, emano. USUS: Cujus ore melle dulcior profluebat oratio, _la parole coulait de ses lèvres plus douce que le miel_. Mosa profluit ex monte Vogeso, _la Meuse prend sa source dans les Vosges_. PRŎFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Fuir_, _s’enfuir_. SYN. Perfugio, transfugio. ADV. Clam, plane. USUS: Filius domo ad me profugit. Extorrem in exilium profugere. Cf. Fugio. PRŎFŬGĬUM, ĭi, n. _Asile_, _abri_. SYN. Perfugium, portus. PRŎFŬGUS, a, um, _Fugitif_, _exilé_. USUS: Ænea duce profugi sedibus incertis vagabantur, _les Troyens, chassés de leur patrie, erraient, sous la conduite d’Énée, sans avoir de demeure fixe_. Cf. Fugitivus. PRŎFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre_; _perdre_, _prodiguer_. SYN. Effundo. ADV. Sæpe et multum. USUS: Profundere patrimonium suum, _dissiper son patrimoine_. Laborem omnem, omnes ingenii vires profundere et perdere. Vitam, sanguinem, animum pro aliquo profundere. Magnam vim lacrimarum profundere. Profundere se in aliquem. Odium suum intus inclusum in aliquem profundere. Lacrimæ se profundunt. Voluptates prima ætate compressæ se nonnunquam subito profundunt, _les passions, enchaînées dans le premier âge, font tout à coup explosion_. Cf. Effundo. PRŎFUNDUS, a, um, _Profond_, _élevé_. SYN. Altus. PHRAS. Vallis profunda, _vallée profonde_. Vallis in immensam altitudinem depressa; vallis infinita altitudine; vallis inexsuperabilis altitudinis. USUS: Fossæ profundæ multos pedes altæ. Spelunca profunda et multos pedes humi depressa. Scrobes profundæ in altitudinem quinque pedum fodiebantur. PRŎFŪSĒ, _Sans modération_, _en désordre_. USUS: Consul obstitit profuse tendentibus suis in castra, _le consul arrêta les siens qui rentraient en désordre dans le camp, il s’opposa à ceux qui rentraient en désordre_. PRŎFŪSUS, a, um, _Excessif_, _immodéré_, _extrême_. SYN. Immoderatus, immodestus, prodigus, nimius. USUS: Quanti et quam profusi sumptus. Profusæ epulæ. Hilaritas profusa. Cf. Nepos, Prodigus. PRŌGĔNĔRO, as, are, a. * _Produire_, _engendrer_. USUS: Aquilæ columbam non progenerant. Cf. Genero. PRŌGĔNĬES, ēi, f. _Postérité_, _descendants_, _lignée_. SYN. Proles, genus. EPITH. Divina, optima, tanta. USUS: Veteres se progeniem deorum dicebant. PRŌGIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. _Produire_, _engendrer_. SYN. Procreo, gigno. PROGNĀTUS, a, um, _Engendré_, _issu_. SYN. Natus. Cf. Filius. PROGNOSTĬCON, ostĭci, n. _Signe d’une chose quidoitarriver_, _pronostic_. SYN. Conjectura, signum, rei futuræ divinatio. Cf. Divinatio. PRŌGRĒDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. _Marcher en avant_, _avancer_, _s’avancer_. SYN. Progressionem _vel_ progressum facio, procedo; serpo. )( Regredior. ADV. Impune, longius, sensim, pedetentim, nusquam, paululum. PHRAS. Longius quam voluissem progressus sum, _je me suis avancé plus loin que je n’aurais voulu_. Eo accessi, unde receptum vix habeo; latius opinione evagatus, elatus sum. Cancellos, quos mihi ipse circumdedi, egressus sum; lineas transii, transilii. Cf. Proficio. USUS: Multorum dierum iter jam progressus. Quo pervenire potuit hominis furor, progressus est. Progredi in virtute, _faire des progrès dans la vertu_. PRŌGRESSĬO, ōnis, f. _Accroissement_, _augmentation_, _progrès_. SYN. Progressus. EPITH. Admirabilis. USUS: Progressionem ad virtutem aiunt fieri, non item levationem vitiorum. PRŌGRESSŬS, ŭs, _Progrès développement_. SYN. Progressio, processus. EPITH. Firmus, præceps, constans. PHRAS. 1. Progressu temporis, _par la marche du temps_. Progrediente ætate; progressu ætatis; procedente tempore. 2. In tanto progressu rerum, _dans une si heureuse succession d’événements_. In tanto impetu cursuque rerum; tam secundis omnibus; tam læta in re; rebus tam belle fluentibus; cum cursum res tenerent suum. Cf. Status, Successus. USUS: Qui rerum causas earumque progressus sciunt, _connaissent les causes des choses, le principe et la suite des événements_. Magnos in studiis progressus fecit. A progressu arcere. PROH _vel_ PRO! _Oh!_ _O!_ _Ah!_ USUS: Pro scelus! PROHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Retenir_, _empêcher_; _défendre_, _prohiber_, _interdire_. SYN. Inhibeo, veto, impedio, interdico, intercludo, excludo, obsto, non permitto. ADV. Acriter, diutius, omnino, nec semel, sed sæpius, maxime. PHRAS. Nihil hominem prohibebit quin insanire pergat, _rien n’empêchera cet homme de continuer à déraisonner_. Non religio, quam nullam habet, non verecundia a furore arcebit; non magnitudo pœnæ a maleficio submovebit; nihil furentis impetum continebit. Cf. Coerceo, Cohibeo, Refreno. USUS: Aditu, provincia, sepultura aliquem prohibere. 2. Arceo, submoveo, repello, _garantir_, _préserver_, _défendre_. Vim hostium ab oppido, ignes a navibus, a tectis fures prohibere. 3. Tueor, _protéger qqn_. Aliquem injuria, periculo, convitiis, calamitate prohibere. PRŌJECTĬO, ōnis, f. _Action d’allonger_. SYN. Porrectio. USUS: Projectio brachiorum, _allongement_, _extension des bras_. PRŌJECTUS, a, um, _Jeté en avant_, _étendu_. SYN. Abjectus, porrectus. USUS: 1. Brachium projectum. Cum esset projectus inhumatus. Urbs in altum projecta. Insula in portus ostium projecta. 2. Impudens, profligatus, contumax, _porté à_, _enclin_; _excessif_. Projectus ad audendum, _homme prêt à tout oser_. Projecta audacia, _audace effrénée_. Projecta et effrenata cupiditas. Cf. Audax. PRŌJĬCĬO, is, jeci, jectum, ere, a. _Jeter_, _repousser_, _chasser_. SYN. Rejicio, expello. ADV. Foras. USUS: 1. Quando tandem hanc pestem urbs evomet forasque projiciet? 2. Negligo, amitto, _abandonner_, _mépriser_. Se, libertatem ac vitam projicere. 3. Abjicere, se, _se jeter aux pieds de qqn_, _tomber_. Se ad pedes alicujus projicere. 4. Proripio, _se produire avec impétuosité_. Quæ libido se non proripiet ac projiciet aut occultatione proposita aut impunitate? _Jusqu’où ne s’emportera pas le torrent des débauches honteuses, dès qu’on aura la garantie du succès ou de l’impunité?_ Cf. Abjicio. PRŎIN, PRŎINDE, _De là_, _donc_, _par conséquent_. SYN. Itaque. USUS: Proin aut exeant aut quiescant. Proinde bono animo sis. Proinde, ut se res habuerit. Proinde, quasi isti aliter sentiant. PRŌLĀBOR, ĕris, psus sum, labi, d. n. _Tomber_. SYN. Delabor, corruo, ruo. ADV. Longius. USUS: 1. Timore prolabi. 2. Venio, accedo, _arriver_, _se laisser aller à_. Libenter ad eum sermonem delapsus sum. Cf. Labor. PRŌLAPSĬO, ōnis, f. _Chute_, _faux pas_. SYN. Lapsus, lapsio. USUS: Viam tam lubricam vix sine prolapsione conficies. PRŌLĀTĬO, ōnis, f. _Ajournement_, _délai_, _prorogation_. SYN. Dilatio. USUS: 1. Judicii prolationem impetravit. 2. Commemoratio, _mention_, _citation_. Exemplorum prolatio fidem facit. Cf. Mora. PRŌLĀTO, as, avi, atum, are, a. _Ajourner_, _différer_. SYN. Procrastino, differo, longius duco. USUS: Illud malum sustentando et prolatando vix opprimi potest, _on peut à peine étouffer ce mal à force de patience et de temps_. Cf. Differo. PRŌLECTO, as, avi, atum, are, a. _Attirer_, _provoquer_. SYN. Allecto, allicio. Cf. Allicio. PRŌLES, is, f. _Rejeton_, _enfant_, _postérité_. SYN. Progenies, soboles. EPITH. Ferrea. PRŌLĒTĀRĬUS, a, um, _Prolétaire_, _citoyen de la dernière classe_. SYN. Vilis, plebeius. USUS: Sermo proletarius, _langage des gens du peuple_. Cf. Tenuis, Ignobilis. PRŌLIXĒ, _Largement_, _abondamment_. SYN. Large, liberaliter, cumulate. USUS: Id mihi prolixe pollicitus est et promissis prolixe celeriterque stetit. PRŌLIXUS, a, um, _Large_, _libéral_, _bienveillant_. SYN. Liberalis, benignus. USUS: 1. Aninus, natura polixa, benefica. 2. Facilis, expeditus, _favorable_, _heureux_, _bon_. Cætera spero tibi omnia prolixa fore. Cf. Longus. PRŎLŎGUS, i, m. _Prologue_. SYN. Præfatio, exordium. PRŌLŎQUOR, ĕris, cŭtus sum, qui, d. n. et a. _Exposer_, _raconter_, _dire_. SYN. Profiteor, loquor. Cf. Loquor. PRŌLŪDO, is, si, sum, ere, n. _Préluder_, _s’exercer_. SYN. Speciem exhibeo. Cf. Præludium. PRŌLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. * _Emporter_, _entraîner_; _laver_, _s’humecter_. USUS: Tempestas ex omnibus montibus nives proluit, _entraîne les neiges de toutes les montagnes_. Vino se proluit. PRŌLŪSĬO, ōnis, f. _Prélude_, _préambule_. SYN. Præludium, proœmium. PRŌLŬVĬES, ēi, f. _Débordement_, _inondation_. SYN. Eluvies, eluvio. EPITH. Mira. USUS: Mira Romæ proluvies, magna vis aquæ. PRŌMĔRĔO, es, ūi, ĭtum, ere, et. PRŌMĔRĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. _Mériter_. SYN. Mereor. ADV. Optime. Cf. Mereor. PRŌMĔRĪTUM, i, n. _Mérite_. SYN. Meritum, beneficium. EPITH. Universum majus. Cf. Meritum. PRŌMĬNĔO, es, ūi, ere, n. _Être saillant_, _proéminent_, _faire saillie_. SYN. Projicior, emineo. USUS: Tecti pars projecta, quæ prominet. A tota acie prominens. Id factum in memoriam ac posteritatem prominebit, _se prolongera, s’étendra jusqu’à la postérité la plus reculée_. PRŌMISCŬĒ, _En commun_, _indistinctement_, _pêle-mêle_. SYN. Sine discrimine. PHRAS. Omnes promiscue cæsi, _tous furent massacrés sans distinction_. Nullum ætatis discrimen ira fecerat in cædibus; promiscua omnis ætatis ordinisque cædes facta est; modum ira non habuit promiscue in omnes versa. Sævitum in omnes nullo discrimine; ferrum effugere nemo potuit; non ætas, non sexus quemquam victoris iræ subduxerat; non ætatis, non sexus verecundia a belli injuria quemquam prohibuit; ne imbelli quidem ætati temperatum. USUS: Promiscue et communiter datum. Poterunt iis uti promiscue. PRŌMISCŬUS, a, um, * _Mêlé_, _confondu_. SYN. Mistus, confusus, incertus. USUS: Connubia, cædes promiscua. Divina atque humana promiscua habere, _mêler toutes les choses divines et humaines_. PRŌMISSĬO, ōnis, f. _Action de promettre_, _promesse_. SYN. Pollicitatio. EPITH. Perniciosa. USUS: Promissione auxilii aliquem solari. Cf. Promissum. PRŌMISSUM, i, n. _Promesse_, _chose promise_. SYN. Fides, receptum. EPITH. Uberius, majus. Promissa cruenta, tetra, scelerata, diis hominibusque invisa; nec diuturna, nec salutaria, honesta, integra, gloriosa, plena lætitiæ, plena pietatis, firma, certa, rata, inutilia, multa. PHRAS. 1. Volo ut promissa serves, _je veux que vous teniez vos promesses_. Volo ut stes promissis; fidem exsolvas; fidem tuam liberes; promissa solvas, exsolvas; promisso satisfacias; solvas quod promisisti; re præstes quæ pollicitus es; velim, ut cum tuis verbis facta consentiant; promissa tua exitus confirmet; persolvas, dependas quod promisisti. 2. Dabo operam ut promissis faciam satis, _je ferai en sorte de tenir ma promesse_. Dabo operam, ut præstem fidem meam; ut fidem tibi probem meam, fidem non deseram; fidei ne desim; ut exsequar, efficiam quod promisi; promissa præstem, promissa exitu confirmem; ut a meis verbis exitus non dissentiat; ut verba res confirmet; ut a promissis pactisque ne discedam. 3. Turpe est promissa non servare, _il est honteux de ne pas garder ses promesses_. Fidem, promissa fallere; frangere promissum, fidem; mutare fidem; a pactis promissisque discedere, recedere; fidem deserere; fidei deesse; inania, irrita promissa reddere; fraude liberare animum nolle. USUS: Cæsar multa multis promissa fecit. Promissis suis tenetur. Multi ab eo promissa repetunt, exigunt, flagitant, expetunt. Promissa servabo, solvam, exsolvam, persolvam; promissa efficiam; promisso satisfaciam. PRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Promettre qqche à qqn_, _donner à espérer_. SYN. Polliceor, spondeo, recipio, promissum facio, fidem meam obligo; profiteor, paciscor, offero, defero, constituo. ADV. Affirmate, quasi DEO teste, bene, benignissime, exploratius, honeste, honorifice, large, liberalissime, prolixe alicui, separatim, prompte. PHRAS. 1. Promisit mihi omnia, _il m’a promis monts et merveilles_. Oneravit me ingentibus promissis; dextram fidemque dedit; auctor fuit, nihil mihi quod in rem meam sit, defuturum; aureos montes mihi pollicitus est. 2. Hoc tibi sancte promittere possum, nulla in re me tibi defuturum, _je vous promets sur mon honneur que je vous accorderai tout ce qui sera en mon pouvoir_. A me omnia in te studia atque officia, quæ quidem ego præstare potero, velim exspectes. Præsto me tibi semper fore existimes, planeque tibi persuadeas velim. Hoc tibi confirmo ac re præstabo, nullum me studii aut officii genus, quod in rem tuam sit, _vel_ quod ad laudem dignitatemque tuam pertinere videatur, ullo esse loco prætermissurum. Si quid valebo, valebo tibi. Fidem do, nihil in te studii, nihil officii, quod e re tua sit desiderari me passurum. Cf. Polliceor. USUS: 1. Quod promitto, præstabo. Prolixe de sua voluntate polliceri. Alicui ad cœnam promittere. 2. Alo, _laisser croître_. Barbam promittere. PRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Tirer_, _retirer_, _faire sortir de_. SYN. Profero. USUS: Pecuniam ex ærario, vestem ex armario, libros e bibliotheca promere. Animus semper ex se aliquid promit, quod delectat. PRŌMONTŌRĬUM, ĭi, n. _Montagne qui s’avance dans la mer_, _cap_, _promontoire_. SYN. Mons in mare projectus; lingua in altum excurrens. PRŌMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Faire avancer_, _pousser en avant_. SYN. Proveho, perduco. PHRAS. 1. Multos promovit ad honores, _il en a élevé_, _poussé beaucoup aux honneurs_. Ad dignitates perduxit; ad honores extulit, honoribus auxit, ornavit; ad maxima fastigia provexit; multis hunc fortuna dedit amplificatorem dignitatis suæ. Multi ejus opera crevere; in altiorem locum ascendere; altiorem dignitatis gradum ejus beneficio consecuti sunt; per eum in amplissimum locum pervenere; in altissimo gradu positi sunt; evolarunt ad summum gradum; ad honores ejus opera processere; in principum dignationem venere; ejus gratia ad id fastigii sunt extracti; ab humili ordine ad sublimem gradum promoti; ad magna et honorata ministeria, ejus suffragatione producti; in magnum fastigium emersere; eo magnitudinis processere. 2. Ad summam dignitatem promotus est, _il a été élevé à la plus haute dignité_. Honoribus longissime processit; ex infima fortuna ad summum fastigium provectus est; e tenebris extractus ac in lucem famamque provectus est; secundo cursu ad summum fastigium evectus est; in summo fastigio positus est; eo magnitudinis processit, quæ omnium temporum dignitatem ac gratiam antecederet; ex infima fortuna crescendi occasionem nactus, gradum ad summa quæque fecit. Cf. Gradus, Dignitas, Honor. USUS: Sedulo movens sese, nihil promovet. Ibi te videbo et promovebo, _là je vous verrai et il faudra bien que vous me promettiez (de venir vous asseoir à ma table)_. PROMPTĒ, _Sans hésitation_, _avec empressement_. SYN. Alacri animo, sine cunctatione. PROMPTUS, a, um, _Apprêté_, _disposé_; _prêt_, _dispos_, _prompt à_. SYN. Paratus, expeditus, alacer, hilaris, ardens, erectus; expositus, propositus, in promptu. ADV. Æque. PHRAS. 1. Promptus sum ad te juvandum, _je suis prêt à vous aider_. Aderit opitulandi studium, quod in te semper habui; omnis cunctatio aberit, ubi studii in te locum mihi aliquem esse intellexero; ipsum nomen amicitiæ mirabilem mihi alacritatem addet ad te omnibus in rebus juvandum. Quæ mihi animi incitatio atque alacritas est innata, ea amicitiæ studio incensa, prompta tibi est et expedita. 2. Res in promptu est, _la chose est sous la main_. Res ad manum est; sub manum est; in manu est. USUS: Prompta et parata in respondendo celeritas, ad jocandum hilaritas. Ore ac vultu alacri ac prompto intueri. Quod animo sentio, et vultu et lingua promptum habeo, _mon visage, mes paroles sont l’expression fidèle de ma pensée_. Promptissimus homo et experiens. Cf. Paratus, Expedio. PRŌMULGĀTĬO, ōnis, f. _Promulgation_, _publication_. EPITH. Nefaria, fatidica. USUS: Leges promulgatione latæ, antequam scriptæ. PRŌMULGO, as, avi, atum, are, a. _Publier officiellement_, _faire connaître_, _promulguer_. SYN. Edo, prodo, publice propono. ADV. Nominatim, publice, separatim. USUS: Rogationem, legem promulgare, _porter une proposition de loi devant le peuple_. De salute alicujus vel honore, de constituendo imperatore promulgare. PRŌMULSIS, ĭdis, f. _Entrée de table_, _plat d’entrée_. SYN. Potio mulsi condita. PRŌMUS, i, m. _Cellerier_, _sommelier_. SYN. Cellarius, qui cellæ præest. PRŎNĔPOS, ōtis, m. _Arrière petit-fils_. PRŌNŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Antonomase_, _fig. de Rhét_. PRŌNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration_, _publication_. SYN. Prolatio; propositio legis. EPITH. Dulcis, vera et falsa. USUS: 1. Nondum lege et prænuntiatione damnatus. 2. Oratorum munus moderandi vocem, _débit oratoire_, _action_. Quis cantus moderatæ orationis pronuntiatione dulcior? 3. Dictum, enuntiatio, _proposition_. Omnis pronuntiatio aut vera aut falsa est Cf. Pronuntio. PRŌNUNTĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui expose_, _qui raconte_, _narrateur_. EPITH. Grandis, sincerus. USUS: Thucydides pronuntiator sincerus. PRŌNUNTĬĀTUM, i, n. _Proposition_, _énoncé d’un jugement_. SYN. Effatum, axioma. PRŌNUNTĬO, as, avi, atum, are, n. et a. _Dire_, _annoncer_, _publier_; _réciter_, _déclamer_. SYN. Dico, edico; lingua nuncupo, litteras appello. ADV. Amplius, memoriter. PHRAS. Orator is egregie pronuntiat, _cet orateur déclame parfaitement_. Orator eximia est in dicendo pronuntiatione; sonus in illo dulcis, litteræ nec expressæ putidius, nec oppressæ. Non exprimit litteras putidius, nec obscurat negligentius. Verba non exiliter exanimata exeunt, non inflata et quasi anhelata gravius; sonus vocis et appellandarum suavitas litterarum gratiam dicentis augent. Lenis appellatio litterarum et emendata, cum suavitate vocum explanatio quid leporis habeant, in nullo magis quam in illa cernitur. Sono vocis utitur ita recto et simplici, ut nihil ostentationis aut imitationis afferre videatur; verba dicentis sic expressa sunt, ut suis litteræ quæque sonis enuntientur. USUS: Memoriter multos versus pronuntiare. Pugnam in posterum diem, victorum nomina, militibus certa præmia pronuntiare, _annoncer le combat pour le lendemain, promettre des récompenses aux soldats_. PRŌNUS, a, um, _Incliné_, _penché en avant_. SYN. Flexus, inclinatus. )( Supinus. USUS: Motus corporis pronus. Cf. Inclino. PRŎŒMĬUM, ĭi, n. _Exorde_; _préface_, _introduction_. SYN. Exordium, principium orationis. EPITH. Novum, mercenarium. USUS: Longum et alte petitum proœmium. Exordium habet proœmium et insinuationem. PRŎPĀGĀTĬO, ōnis, f. _Propagation_, _agrandissement_. SYN. Procreatio, amplificatio. USUS: Propagatio imperii, vitæ, temporis, miseriarum. PRŎPĀGĀTOR, ōris, m. _Propagateur_. SYN. Amplificator. PRŎPĀGO, as, avi, atum, are, a. _Propager_, _multiplier_; _prolonger_, _perpétuer_. SYN. Profero, produco, amplifico, dilato. PHRAS. Malum latius propagatur, _le mal se répand de tous côtés_. Mali contagio latius in dies serpit; plures jam imperii provinciæ mali contagione contaminatæ sunt; patet id mali genus latius, quam credi possit; ad plures reipublicæ partes pertinet, manat, vulgatur, disseminatur in dies latius et corroboratur; alpes ascendit, provincias non jam finitimas, sed remotissimas occupat ac involvit. Cf. Contagio. USUS: Vitam propagare victu ferino. Gloria ejus latissime propagata est. Ad memoriam propagandam et posteritati prodendam. Cf. Amplifico. PRŎPĀGO, ĭnis, f. _Provin_, _bouture de vigne_. SYN. Vitis ad sobolem suppressa. USUS: Ne propago lædatur alterius radicibus, _que le provin ne soit pas blessé par les racines d’une autre vigne_. PRŌPĂLAM, _Ouvertement_, _publiquement_. SYN. Palam, in aperto, in propatulo. Cf. Palam. PRŌPĂTŬLUS, a, um, _Libre_, _ouvert_, _exposé à la vue de tout le monde_. SYN. Apertus. USUS: In propatulo, more ferarum vivere, _en plein air_. PRŎPE, _Près_, _dans le voisinage_. SYN. Propter, juxta. )( Longe, procul, remote. PHRAS. Hostis prope est, _l’ennemi n’est pas loin_. Haud procul abest; in ipsis prope portis est; in conspectu est; in foribus est; tergo imminet; vix teli jactum abest; modicis spatiis distat; cervicibus incumbit; supra caput est; in propinquo est. Cf. Vicinus. USUS: 1. Prope urbem, ripam. Propius a me abest. Propius urbem movere castra. 2. Pene, fere, propemodum, quasi, _presque_, _à peu près_. Prope centum annos natus. Ille, prope dicam, insanit. Cf. Propemodum. PRŎPĔDĬEM, _Au premier jour_, _bientôt_, _très prochainement_, _sous peu_. SYN. Brevi. USUS: Propediem te videbo. Cf. Brevi. PRŌPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser en avant_, _devant soi_; _chasser_, _mener_. SYN. Impello, propulso. ADV. Paulum remis. USUS: Hostium impetum; navem remis propellere. Cf. Pello. PRŎPĔMŎDUM, _Presque_, _à peu près_. SYN. Prope, fere. PHRAS. Acies nostra propemodum in fugam versa est, _nos troupes furent presque mises en fuite_. Haud procul abfuit, quin terga verteret nostra acies; nihil propius factum est, quam ut in pedes se conjiceret acies tota; jam in eo res erat, ut in fuga sibi pretium poneret acies nostra; accisæ res erant; inclinata res erat, vix ut sustineri jam posses, quin effusam in fugam converteretur miles noster; jam ad fugam spectabant omnia. USUS: Propemodum manere in instituto meo mihi videor. Cf. Pene. PRŌPENDĔO, es, di, sum, ere, n. _Avoir la prépondérance_; _l’emporter_; _pencher_, _incliner_; _pencher pour_. SYN. Inclino, incumbo, aliquo animum inclino. PHRAS. Omnes eo propendebant, _tous penchaient pour cet avis_. Sententiæ omnium eo inclinabant; inclinabat animus, mente atque animo in eam partem trahebantur. Naturali quodam studio, naturæ inductu eam partem sequebantur, in eam partem præcipites erant. Cf. Inclino. USUS: Summa voluntatis inclinatione ad nos propendet, _une forte inclination le fait pencher vers nous_. Quocumque incubuerint ac propenderint, impellam. PRŌPENSĒ, _Avec bienveillance_, _de grand cœur_. SYN. Exanimo, libenter, sponte, summa voluntate. PRŌPENSĬO, ōnis, f. _Penchant_, _propension à_. SYN. Inclinatio voluntatis, proclivitas. USUS: Summa in virtutem aut vitia propensio. Cf. Inclino. PRŌPENSUS, a, um, _Porté_, _enclin à_. SYN. Proclivis. USUS: Ad lenitatem, misericordiam natura propensus. Sua sponte ad dicendum propensus. Cf. Inclino, Propendeo. PRŎPĔRANTĬA, æ, f. * _Hâte_, _diligence_, _précipitation_. SYN. Properatio. PRŎPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Hâte_, _diligence_, _précipitation_. SYN. Festinatio. PRŎPĔRĔ, _En hâte_, _promptement_, _vite_. USUS: Propere se recepit. PRŎPĔRO, as, avi, atum, are, n. _Se hâter_, _se dépêcher_, _faire diligence._ SYN. Festino, accelero, celeritate utor, maturo. ADV. Magnopere, necessario, protinus, vehementer. PHRAS. 1. Properandum est domum, _il faut se hâter de retourner chez soi_. Accelerandus gradus est; ventis remisque in patriam iter maturandum; omni festinatione domum properandum; quantum accelerari potest, iter maturandum est; cursu magis quam itineris modo domum contendendum est; præcipitandum iter est; festinatio, celeritas in repetenda patria adhibenda est; maturato opus est. 2. Hæc properans scripsi, _j’ai écrit ces choses à la hâte_. Præpropera festinatione hæc exaravi; approperato opere hæc in chartam conjeci; quod ad alia festinaret animus, ista de properavi summa festinatione. 3. Non potui melius scribere, quia properandum erat, _je n’ai pu mieux écrire parce que je devais me hâter_. Festinatio curam exemit nitidius scribendi; festinantius scribendum erat, quam ut opera pingendis litteris dari posset. Otii tantum non erat; non vacabat tantum boni temporis, ut non vacillantes interdum litterulæ, aut minus compositæ exirent. USUS: Remis et velis in patriam properare. Sive retardabis sive properabis. Cf. Festino. PRŎPĪNO, as, avi, atum, are, a. _Offrir à boire à qqn_; _en gén. donner_, _offrir_, _livrer_, _abandonner_. SYN. Trado, effero. PRŎPINQUĬTAS, ātis, f. _Parenté_. SYN. Agnatio, conjunctio sanguinis, affinitatis necessitudo; vicinitas. )( Longinquitas. EPITH. Maxima, pia. USUS: 1. Pietate propinquitas colitur. Cum illo maximis vinculis cognationis et propinquitatis conjunctus. 2. Vicinitas, _proximité_, _voisinage_. Municipium propinquitate finitimum. PRŎPINQUO, as, avi, atum, are, a. et n. _Approcher_, _s’approcher_. SYN. Accedo propius, propinquior fio. Cf. Prope. PRŎPINQUUS, a, um, _Proche_, _rapproché_, _voisin_; _parent_. SYN. Vicinus, proximus, finitimus, citimus, cognatus, necessarius. )( Longinquus. PHRAS. 1. Domus propinqua foro est, _la maison est tout près du forum_. Foro imminet; in conspectu fori est; haud longe abest a foro; a foro paucis vix passibus recedit Cf. Vicinus, Prope. 2. Propinquis abundas, _vous avez beaucoup de parents_. Propinquis et affinibus flores; a propinquis optime paratus, munitus es; cum multis tibi conjunctio sanguinis intercedit; multos habes conjunctione sanguinis devinctos; multi sunt cognationis, propinquitatis ac necessitudinis vinculis tecum conjuncti; quorum cognatione teneris, multi sane sunt et illustres; quos sanguine conjunctos habeo, populus sunt. Cf. Cognatus, Affinis. USUS: 1. Loco, intervallo, spatio vicinus, _au proche_, _proche_. Propinqui horti et finitimi. 2. Tempore, _qui est sur le point d’arriver_, _proche_, _prochain_, _non éloigné_. Propinquam mortem denuntiat. 3. Cognatione, amicitia, propinquitate conjunctus, _parent_, _proche_. Arctior colligatio est propinquorum. 4. Natura proximus, _qui se rapproche de_, _approchant_, _analogue_. Si qui motus propinqui his ac talibus animi perturbationibus. PRŎPĬOR, us, gen. com. _Plus près_, _plus intime_, _plus étroit_, _qui touche de plus près_. SYN. Arctior, junctior, interior. USUS: Omnibus sua pericula propiora videntur quam aliena. Causa fuit propior et exitu similior. Propior est ejusdem generis, nationis, linguæ societas, arctior interiorque conjunctio eorum, qui ejusdem sunt civitatis, _il y a une société plus intime entre ceux qui, etc._ PRŎPĬTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre propice_, _fléchir_, _apaiser_. SYN. Propitium reddo, placo. Cf. Placo. PRŎPĬTĬUS, a, um, _Propice_, _favorable_, _bienveillant_. SYN. Secundus, præsens. )( Infestus, iratus. USUS: Ita mihi omnes deos propitios velim. Cf. Benevolus, Placatus. PRŎPŌLA, æ, f. _Vendeur_, _revendeur_, _marchand_. SYN. Qui mercatur a mercatoribus, quod statim vendat. PRŌPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre_, _poser devant_; _représenter_, _proposer_, _présenter_. SYN. Pono, ante oculos mihi constituo. ADV. Breviter, paulo post, vehementer, aliquando tandem, amantissime quid, fidissime quid. PHRAS. 1. Nihil mihi præter salutem et libertatem reipublicæ proposui, _je ne me suis proposé que le salut et la liberté de la république_. Nihil mihi deliberatius est quam salutem reipublicæ tueri; hoc unice intendo, hoc unum institui; me in hoc studium præclare confirmavi; hoc unum destinatum habeo; hoc unum prosequi in animo est; certum mihi est et deliberatum; hoc totis animis imbibi; fixum hoc est in animo et destinatum, quem ad defendendam reipublicæ libertatem impetum cepi, prosequar. Curas meas omnes ad communem omnium libertatem intendi; ad libertatem reipublicæ meas cogitationes omnes contuli. Nihil aliud a communi libertate quæsivi; nihil præter communem libertatem curavi, spectavi, secutus sum; præter libertatem reipublicæ proposita mihi res nulla fuit; ad hoc animum retuli meum; hoc spectabat animus; ad hoc consilia, cogitationes totamque mentis aciem direxi. 2. Propone tibi sæpius imaginem patris tui, _mettez-vous souvent devant les yeux l’image de votre père_. Pone tibi ob oculos; statue, constitue tibi ob oculos, ante oculos, imaginem patris tui; illam tibi in mente atque oculis defige; subjice sub oculos, sub aspectum, imaginem patris tui; versetur sæpe ob oculos imago clarissimi patris tui; obversetur oculis; ante oculos versetur. 3. Proposui mihi firmiter, _je suis fermement résolu_. Constitui mecum; in animum induxi; apud animum statui; animum induxi; in animo est; deliberatum habeo; id certum mihi obstinatumque est; fixum mihi destinatumque in animo est; obstinavi animo; ratum fixumque est, certum mihi est; sententia stat. Cf. Statuo, Constituo. 4. Proponam rem omnem populo, _je proposerai le tout au peuple_. Ad populum feram; cum populo communicabo; populum de re tota certiorem faciam; populum de re tota edocebo. USUS: Ediscendum aliquid publice proponere. Ab eo quod tibi proposueris, minus aberrabis. Propone tibi duas leges, idque contemplare animo, quod oculis non potes. Qui leges scribunt, utilitatem sibi reipublicæ proponere debent. Rei alicujus imaginem et memoriam sibi proponere. PRŌPORTĬO, ōnis, f. _Proportion_, _rapport_, _similitude_. SYN. Comparatio. USUS: Quod aer aquæ, hoc aqua terræ proportione reddit. Habent hæ lineæ proportionem et comparationem, quam habent centum ad sexaginta. Peræqua proportio, quod omnes partes inter se cum quodam lepore consentiant. (Proportionaliter, VULG.), _proportionnellement_. Latine: pro rata parte. PRŌPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Action de se mettre devant les yeux_, _de se figurer_, _de se représenter_. EPITH. Ampla et splendida, infirma, perspicua. USUS: Hujus vitæ propositio cogitatioque, _l’idée_, _la perspective d’une telle vie_. PRŌPŎSĬTUM, i, n. _Projet_, _plan_, _dessein_, _vue_, _intention_. SYN. Mens, consilium, scopus, proposita ratio; susceptum consilium, institutum. PHRAS. Propositum meum non mutabo, _je ne changerai pas mon projet_. Non mutabo institutum meum; perstabo in proposito; manebo, permanebo in suscepto consilio; tenebo, servabo institutum meum; a proposito nec latum unguem discedam; perficiam, quod animo intendi; destinata exsequar; nunquam ego me a suscepto consilio, a sententia depelli, dimoveri patiar; retinebo, quam proposui, firmitatem animi, nec latum unguem a proposito deflectam. Cf. Cogitationum scopus, Opinio, Sententia. USUS: A proposito declinare et deflectere sententiam; egredi, aberrare a proposito, _dévier de la ligne_, _s’éloigner de son sujet_. Permanere in proposito susceptoque consilio, _persister dans sa résolution_. Nulla re a proposito deterreor, _rien ne me fera changer d’idée_. Ad propositum redire, reverti, _revenir à son sujet_. Cf. Propono, Consilium. PRŌPŎSĬTUS, a, um, _Proposé_, _projeté_, _posé comme but_. SYN. Destinatus; expositus, objectus. USUS: Hoc mihi in omni vita propositum est. Omnibus fortunæ telis proposita est vita nostra, _notre vie est exposée à tous les traits de la fortune_. PROPRÆTOR, ōris, m. _Propréteur_, _ancien préteur_, _envoyé comme gouverneur dans les provinces où il n’y avait pas d’armée_. SYN. Cum Prætoris potestate missus. Quæstor pro prætore, _questeur qui remplissait dans une province les fonctions du préteur absent_. PRŎPRĬĒ, _En propre_, _à titre particulier_. SYN. Privatim. )( Communiter, publice, promiscue. USUS: 1. Quod me amas, tibi commune est cum multis; quod ipse amandus es, proprie tuum est, _que tu m’aimes, cela t’est commun avec beaucoup d’autres; que tu sois aimable toi-même, c’est là ce qui n’appartient qu’à toi_. 2. Ad rem, legitime, vere, _proprement_, _à proprement parler_. O hominem nequam! nihil enim magis proprie dicere possum, _je ne puis trouver de terme mieux approprié_. PRŎPRĬĔTAS, ātis, f. _Propriété_, _qualité_, _force_. SYN. Naturæ vis, natura propria. USUS: Singularum rerum proprietates et naturæ. PRŎPRĬUS, a, um, _Qui appartient en propre à_, _propre_, _particulier_. SYN. Singularis, peculiaris; germanus, legitimus. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Laus ea tibi propria est, _cette gloire ne convient qu’à vous_. Hujus gloriæ socium habes neminem; id quantum est, totum tuum est; nihil sibi ex ea laude decerpere quisquam potest; nemo se in societatem ejus laudis, in communionem ejus gloriæ offerre potest; hoc tibi præcipue a natura datum est; est ea laus singularis plane et domestica, quæ a te orta, te uno nititur. 2. Consulatus non tuum, sed familiæ proprium decus est, _le consulat est la gloire propre non de vous, mais de votre famille_. Consulatus honorem non tibi, sed familiæ debes. Ad familiam tuam, non ad te pertinet, quidquid id splendoris est ex consulatu; non hoc tu tibi, sed familia tibi tua præstitit. USUS: 1. Artis maxime proprium est, creare et gignere. 2. Legitimus, germanus, certus, _particulier_, _propre_. Certa et propria rei nota. Nomen, vocabulum rei proprium. 3. Constans, _permanent_, _durable_. Illud perpetuum ac proprium manebit. 4. Mancipatus, _en propre_. Domini proprius, non usu tantum et fructu, sed mancipio et nexu, _appartenant en propre à son maître, non seulement pour la jouissance et les fruits, mais encore pour le fonds et la nue propriété_. PROPTER, _Pour_. SYN. Ob, pro. PHRAS. 1. Non propter quæstum id egi, _je n’ai pas agi en vue du gain_. Non quæstus causa, non lucri nomine ea feci. Ea in re non cupiditati serviebam; non aucupabar utilitatem; non tam de mea re sollicitus, nec tam ad spem mercedis, quam ad fidem et officium attendebam. Non avaritia, nec studio alio id officium tibi præstiti; lucri ergo nunquam me huc demissurus eram; amicitiæ id dederam, quidquid a me præstitum est. Ut ea præstarem, non quæstu ducebar, movebar. 2. Unus propter alterum flebat, _ils pleuraient l’un pour l’autre_. Alter de altero flebat; alter alterius vicem mœstus ac sollicitus in lacrimis jacebat; materia luctus alter alteri exstitit; lacrimas alter alteri impendit. 3. Propter acceptam injuriam alteri semper erat infensior, _il était toujours son ennemi à cause de l’injure qu’il en avait reçue_. Per causam acceptæ injuriæ, ab accepta injuria; ex injuriæ recentis sensu, per memoriam acceptæ injuriæ semper infensiorem gerebat animum. USUS: 1. Propter reliquæ ætatis peccata pœnas persolvo. Legibus propter metum parere. Tironem propter humanitatem ejus amo. 2. Prope, juxta, _près_, _auprès de_, _à côté de_. Prope flumen ambulare. PROPTĔRĔA, A _cause de cela_, _pour cela_, _en conséquence_. SYN. Ideo, idcirco, ex eo, ea re. USUS: Atque hæc propterea dixi. PROPTĔRĔA QUOD, _A cause de cela_, _pour cela_. SYN. Ob eam rem, quod; ob eam causam, quod; eo nomine, quod. USUS: Etsi hæc consolatio sera est propterea quod, etc., _à cause de ce que_, _parce que_. PRŌPŬDĬUM, ĭi, _Infamie_; _infâme_. SYN. Res pudenda. USUS: Propudium illud ac portentum. Cf. Probrum. PRŌPUGNĀCŬLUM, i, n. _Retranchement_, _boulevard_, _fort_. SYN. Locus munitus. USUS: Leges propugnacula sunt, et muri, et præsidia tranquillitatis publicæ, _les lois sont les boulevards de la tranquillité publique_. Propugnaculum opponere, objicere; dejicere; propugnaculis urbem defendere; adjutoria senectutis et propugnacula præparare. PRŌPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Défense d’un lieu_. SYN. Defensio. EPITH. Perpetua. PRŌPUGNĀTOR, ōris, m. _Défenseur_; _champion_, _protecteur_. SYN. Defensor. EPITH. Acerrimus, communis libertatis, studiosissimus, levior, timidior. USUS: Communis libertatis propugnator acerrimus. Cf. Defensor. PRŌPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _protéger_, _défendre_. SYN. Defendo, pugno. )( Oppugno. ADV. Acerrime. PHRAS. Patriam fortiter propugnavit, _il défendit vaillamment sa patrie_. Acerrimus patriæ propugnator ac defensor fuit; acerrimum se patriæ libertatis defensorem præbuit, præstitit, ostendit. Hostibus patriæ sæpe suum corpus opposuit, objecit; pro patria pugnavit strenue et summa cum fortitudinis laude. Multa ille prœlia pro patria sustinuit; vires omnes ad salutem patriæ contulit; pro salute patriæ defendenda nullum laborem, nullum capitis discrimen defugit. USUS: Bestiæ pro partu suo acerrime propugnant. Pro salute alicujus propugnare. PRŌPULSĀTĬO, ōnis, f. _Action de repousser_, _d’écarter_. SYN. Depulsio. PRŌPULSO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _écarter_, _éloigner_. SYN. Repello, arceo, depello, propello. USUS: Injuriam a se, impetum inimicorum, frigus et famem propulsare. Cf. Pello, Arceo. PRŎPȲLÆUM, i, n. _Vestibule_. SYN. Vestibulum. EPITH. Præclarum. PRŌQÆSTOR, ōris, m., _Proquesteur_, _celui qui a exercé la questure_. SYN. Quæstoria potestate præditus. PRŌRA, æ, f. _L’avant d’un vaisseau_, _proue_. SYN. Anterior pars navis. USUS: In navigio latera, carina, prora, puppis. PRŌRĒPO, is, repsi, reptum, ere, n. _Sortir en rampant_, _paraître lentement_. SYN. Ultra repo. PRŌRĬPĬO, is, pŭi, reptum, ere, a. _Tirer dehors_, _entraîner_; _se précipiter_. SYN. Repente me subduco. ADV. Repente se, undique se. USUS: E curia proripuit, ejecit. Cf. Prodeo, Fugio, Evado. PRŌRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _ajournement_. SYN. Prolatio. USUS: Utar unius diei prorogatione. PRŌRŌGO, as, avi, atum, are, a. _Prolonger qqche_. SYN. Produco, profero, extraho, propago, differo. USUS: Imperium alicui, provinciam prorogare, _confirmer_, _continuer qqn dans son gouvernement_. Cf. Differo. PRORSUS, _Entièrement_, _tout à fait_; _sans restriction_. SYN. Penitus, plane, omnino, omni ex parte, usquequaque, funditus, radicitus, sine ulla exceptione. )( Nulla ex parte. USUS: Prorsus non est dubium. Cf. Plane, Omnino. PRŌRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. et n. 1. a. _Faire sortir_, _pousser_, _lancer_. 2. n. _Se lancer_, _se précipiter_, _sortir avec impétuosité_; _éclater_, _se déchaîner_. SYN. Erumpo. USUS: Prorumpet hominum audacia. Cf. Impetus, Erumpo. PRŌRŬO, is, rŭi, rŭtum, ere, a. _Renverser_, _abattre_, _culbuter_. USUS: Pars vallum vellere, pars aggeres proruere, pars fossas explere. PRŌSĀPĬA, æ, f. _Parenté_, _race_, _famille_, _lignée_. SYN. Genus, stirps. Cf. Genus. PROSCĒNĬUM, ĭi, n. _Devant de la scène_, _lieu où les acteurs jouaient_. SYN. Locus ante scenam. PROSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_, _ouvrir_, _fendre_. USUS: Terram aratro proscindere. PROSCRĪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Faire connaître_, _publier_, _proclamer par affiche_; _proscrire_. SYN. Proscriptionem facio, publico. USUS: Familia Catonis tota proscripta est. Cf. Exilium. PROSCRIPTĬO, ōnis, f. _Vente à l’encan par suite de confiscation_, _proscription_. SYN. Damnatio, publicatio. EPITH. Acerbissima, infortunata, mediocris, nova et multo crudelior, præclara, irrita. USUS: Ferre, facere, instaurare proscriptionem de capite et bonis civium. Cf. Exilium. PROSCRIPTUS, a, um, _Proscrit_. SYN. Publicatus, neci addictus, in exilium actus. Cf. Exul. PRŌSĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Semer_, _propager_, _multiplier_. SYN. Procreo. USUS: Multæ familiæ Philosophorum a Socrate proseminatæ. Cf. Semino. PRŌSĔQUOR, ĕris, sĕcŭtus sum, sequi, d. a. _Suivre_, _accompagner_; _poursuivre_. SYN. Sequor, insequor, subsequor, persequor. ADV. Longius. USUS: 1. Discedentem lacrimis, animo, corpore, copiis prosecutus est. Aliquem benevolentia prosequi. Bona existimatio eum usque ad rogum prosecuta est. 2. Orno, afficio, _honorer_, _gratifier_, _combler de_. Plausu aliquem, officiis alicujus memoriam prosequi. Vehementioribus aliquem verbis prosequi, _poursuivre_, _accabler_. 2. Ago, tracto, exsequor, _poursuivre_, _continuer (un discours, un récit)_, _achever_. Non id prosequor longius. Laudes clarorum virorum prosequi. Jus suum prosequi _vel_ exsequi, _réclamer_. 4. Comitor, _accompagner_, _suivre_. Mirabilis eum civium benevolentia prosecuta est. Cf. Sequor. PRŌSERPO, is, ere, n. _S’avancer en rampant_. PRŌSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. _S’élancer_, _sauter en avant_. SYN. Exsilio, prorumpo. Cf. Erumpo. PROSPECTO, as, avi, atum, are, a, _Regarder en avant_, _autour de soi_. SYN. Prospicio, specto. PROSPECTŬS, ŭs, m. _Vue_, _perspective_, _point de vue_. SYN. Locus editus et apertus ad prospiciendum; specula. _Epith._ Præclarus, pulcherrimus. PHRAS. 1. Prospectum impedire, _empêcher la vue_. Obstruere luminibus; prospectui officere; officere luminibus. 2. Pulcherrimus est prospectus, _ce point de vue est magnifique_. Locus unde liber prospectus oculorum, etiam quæ procul recessere, emetiri possit; unde omnis ora maris, late patente ex tam alto jugo prospectu, oculis subjicitur. USUS: Nescio an magis tumulis et prospectu, an ambulatione delecter. Prospectu in agrum capto. PROSPĔCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Examiner_, _explorer_; _observer_, _épier_. SYN. Speculor. USUS: Ad locum castris capiendum prospeculatum misit, _il envoya qqn explorer le terrain pour choisir l’emplacement du camp_. PROSPER et _sæpius_: PROSPĔRUS, a, um, _Désiré_, _heureux_, _favorable_, _prospère_. SYN. Secundus, felix, ad voluntatem fluens. USUS: Cum prospero fortunæ flatu utaris. Prospera, æquabilis perpetuaque fortuna; vitæ sine ulla offensione cursus prosperrimus. Cf. Felix. PROSPĔRĒ, _Heureusement_, _à souhait_. SYN. Feliciter. USUS: Omnia tibi prospere cedent, evenient, procedent. PROSPĔRĬTAS, ātis, f. _Prospérité_, _succès_, _bonheur_. SYN. Res secundæ, felicitas, secundus fortunæ status, prospera fortuna; vitæ sine ulla offensione cursus prosperrimus. )( Adversæ res, fortuna sinistra. USUS: Improborum prosperitates et secundæ res. Cf. Felicitas, Fortuna, Bona. PROSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, n. et a. 1. n. _Donner son attention_, _pourvoir à_. 2. a. _Voir de loin_, _découvrir_, _prévoir_. SYN. Prævideo, præsentio; consulo, provideo. ADV. Æque, alte, ante, in posterum, longe, multo, recte, multum. PHRAS. Suis commodis prospexit, _il a songé à ses intérêts_. Commodis suis serviit, consuluit naviter; ex re consultavit sua, res suas meliusculas fecit; constabilivit res suas naviter; auxilia suis rebus undique circumspexit. Cf. Consulo. USUS: 1. Animo, conjectura longe ante futuram reipublicæ tempestatem prospexi. 2. Consulo, _pourvoir_, _veiller à ce que_. Famæ, sociis, vectigalibus prospicite. Cf. Prævideo, Provideo, Consulo. PROSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Renverser_, _terrasser_, _abattre_. SYN. Abjicio, affligo, ad casum do, perdo, obtero, perverto. PHRAS. Gigantem prostravit, _il a terrassé le géant_. In spatium ingens ruentem porrexit corporis molem; ad terram dedit; in terram statuit; ad terram afflixit. Cf. Dejicio. USUS: Hostem prosternere. Perfringere ac prosternere omnia. Prosternere ac obterere malevolorum obtrectationes. Abjicere et prosternere se ad pedes et supplicare alicui. Cf. Sterno. PRŌSUM, des, fŭi, desse, n. _Être utile_, _servir_. SYN. Proficio, utilitatem _vel_ fructum affero; præsidio sum; juvo. ADV. Admodum, multum facetiis, necessario, posterius, vehementer. PHRAS. Multum mihi prodest, _il me sert beaucoup_. In rem meam est; e re mea est; in rem mihi est; multum affert, habet commodi. Cf. Utilis. USUS: Nec sibi nec aliis prodest. PRŌTĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Protéger_, _défendre_. SYN. Tueor, defendo, tutor. PHRAS. Homo nequam a principe protegitur, _le prince protège ce méchant homme_. Latet sub umbra magni principis, latet in præsidio et tutela; hominem nefarium magnus princeps tutum præstat; nequam homo in tutela est principis, qui ejus capitis custodiam nunquam dimittit; præsidio homini nequam est nomen viri principis. Cf. Tueor. USUS: Jacentem et spoliatum protegere. PRŌTENDO, is, di, sum et tum, ere, _Tendre en avant_, _allonger_. SYN. Prorogo. USUS: Comitia in alterum mensem protendimus, _nous avons remis les comices au mois prochain_. PRŌTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Fouler_, _écraser_, _broyer_. SYN. Conculco. PRŎTERVĒ, _Effrontément_, _hardiment_; _fièrement_. SYN. Superbe, fidenter. USUS: Proterve loqui. PRŎTERVĬTAS, ātis, f. _Insolence_, _audace_, _effronterie_. SYN. Petulantia. Cf. Petulans. PRŎTERVUS, a, um, _Impétueux_, _violent_, _pétulant_. SYN. Petulans, audax. Cf. Petulans. PRŌTĬNUS, _Aussitôt_. SYN. Statim. USUS: Protinus Romam perge. Cf. Statim. PRŌTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Différer_, _retarder_, _prolonger_. SYN. Traho. PHRAS. Prœlium in noctem protrahere, _faire durer le combat jusqu’à la nuit_. Prœlium in noctem conjicere; in noctem deducere; extrahere diem pugnando; prœlium in noctem protendere. Cf. Mora. PRŎTRŪDO, is, si, sum, ere, a. _Pousser violemment en avant_. SYN. Impello, propello. PRŌTURBO, as, avi, atum, are, a. * _Chasser_, _pourchasser_. SYN. Repello. USUS: Hostem telis missilibusque proturbare, _repousser l’ennemi à coups de traits et de pierres_. Cf. Pello. PRŎUT, _Selon que_. SYN. Ut; perinde ut. USUS: Prout res tulerit, agam. Pro re nata, prout res postulabit, consilium capiam. PRŎVECTUS, a, um, _Avancé en âge_. SYN. Natu grandior. USUS: 1. Non admodum grandis natu, sed tamen ætate provectior. 2. Progressus, _étant avancé_. Longius, quam valuissem, provectus sum. PRŎVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Porter en avant_; _avancer_; _faire du progrès_. SYN. Produco, promoveo. ADV. Longius, paulo longius, multum, nec ita multum. USUS: Res nostræ ad optatum exitum provehuntur. Populari aura lætissime provehitur. Cf. Progredior. PRŎVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Résulter_, _se produire_; _avoir lieu_, _arriver_. SYN. Exorior, venio. USUS: Nec quid proventurum sit provident. PRŌVENTŬS, ūs, m. _Production_, _fruit_, _récolte_, _moisson_. USUS: Calamitatum et miseriarum proventus. Superioris anni proventus. Fructus prædiorum ac proventus. Cf. Reditus. PRŌVERBĬUM, ĭi, n. _Proverbe_, _dicton_. SYN. Adagium. EPITH. Contritum vetustate, sermone; verum et vetus, laudatum, vulgare, commune. PHRAS. Vetus est proverbium: Summum jus, summa injuria, _c’est un vieux dicton, etc._ Vetus verbum est; in proverbii consuetudinem venit; tritum sermone, decantatum, contritum vetustate proverbium est; jactatum vulgo proverbium est; proverbii locum obtinet; in proverbio est; in proverbium abiit; vulgo dici solet; vulgo dicitur; Summum jus, etc. ut aiunt, quemadmodum aiunt, quomodo aiunt, quod vulgo dici solet, ut in proverbii loco dicitur. USUS: Vetus laudatumque proverbium est; res est in communibus proverbiis versata. PRŌVĬDENTĬA, æ, f. _Providence divine_; _prudence_, _sollicitude_; _prévision_. SYN. Numen, divinum imperium, consilium, prudentia, cura, gubernatio, administratio. EPITH. Diligens et solers, divina, victrix et moderatrix. PHRAS. Divina providentia mundus regitur, _c’est la providence divine qui gouverne le monde_. Æternæ mentis numine atque consilio universa pariter et singula gubernantur. DEI nutu atque potestate summa pariter et ima administrantur. Res omnes cœlesti dispensatione temperantur. Interest rebus humanis cœleste numen. DEI immortalis nutu atque consilio omnia geruntur. DEO res humanæ curæ sunt. Commoda vitamque omnium tuetur æternæ mentis numen. Terras et maria contemplatur DEUS, rerumque omnium curam agit. Idem rebus humanis consulit non modo universis, sed singulis. Cf. DEUS. USUS: Providentia est, per quam futurum videtur, antequam eveniat, _par la prévision, on voit une chose qui doit arriver, avant qu’elle n’arrive_. DEI providentia mundus, ut constitutus est, ita regitur et administratur. Cf. Prudentia. PRŌVĬDENTER, _Avec prévoyance_, _sagesse_, _prudence_. USUS: Ratio providentissime constituta. PRŌVĬDĔO, es, vīdi, vĭsum, ere, n. et a. 1. n. _Pourvoir à_, _veiller à_, _aviser à_. 2. a. _Prévoir_, _pressentir_; _se précautionner_, _pourvoir à_. SYN. Prospicio, consulo, medeor; prævideo, præsentio, præcaveo. ADV. Ante, diligenter, divinitus, in posterum, longissime, magnopere, multum, publice, sapienter, vehementer, bene, recte, fortuito, nihil. PHRAS. Ego inimicorum insidias satis provideo, _je prévois assez les embûches de mes ennemis_. Ego insidias inimicorum prope perspicio, odoror, cerno, intelligo, prævideo, cognosco, sentio; non me latet, fugit, fallit, præterit, quid insidiarum mihi paretur; obscuræ mihi non sunt, clam mihi non sunt, quas inimici in me comparant insidias. Quos mihi laqueos tendant video, novi, didici, comperi, detexi. Quæ inimici mei moliuntur adversum me, mihi ignota minime sunt, mihi patent, aperta sunt, liquent, me imprudente non fiunt; explorata mihi sunt ista, comperta, certa, nota, clara, manifesta, perspicua, apprime cognita. USUS: 1. Providere saluti; incommodis mederi. 2. Provideo, præsentio, _prévoir_, _pressentir_. Rebus e sententia paratis, compositis, provisis. In posterum providere. 3. Præcaveo, _se précautionner_. Ante animus occupatur iracundia, quam providere potuerit. Cf. Prospicio. PRŌVĬDUS, a, um, _Prévoyant_, _prudent_, _sage_. SYN. Providens, cautus, multum in posterum providens, sagax, prospiciens. PHRAS. Sapientes providi sunt, _les hommes sages sont prévoyants_. Sapientia præditi res futuras, ut præsentes, intuentur; tanquam oculis cernunt; longe in posterum prospiciunt; conjectura res futuras assequuntur; ea quæ impendent, tanquam ex aliqua specula prospiciunt. Sapientibus rerum omnium summa cautio est atque provisio. Cf. Prudens. USUS: Homo animal natura providum, sagax. Natura solers providaque utilitatum omnium. Cf. Prudens. PRŌVINCĬA, æ, f. _Province_. SYN. Regio bello occupata; munus, partes. EPITH. Aliena, annua, antiquissima, fidelissima, proxima, apta, explicata, aptissima, aquaria, citerior, clarissima, corruptior, cuncta, egregia, expeditissima, fidelis et amica, fructuosissima et opportunissima, non tam gratiosa et illustris quam negotiosa et molesta, infesta alicui, legatoria, levis atque inops, libera a prædonibus, locuples, referta, vetus, longa, maxima, misera, perdita, nuda, officiosa, ornata, pacata per se et quieta, afflicta, plena laboris, periculi, detrimenti, propinqua, recens, salva, splendida, suburbana, plena optimorum sociorum, tribunitia, triumphalis, uberrima, vectigalis, urbana. Provinciæ consulares, dignissimæ aliquo, finitimæ, frumentariæ, novæ, gravissimæ, prætoriæ, totæ. USUS: 1. Provinciam obtinere consulari imperio. 2. TRANSL. Munus, partes, negotium, labor, opera, opus, _emploi_, _charge_, _fonction_, _administration_, _gouvernement_. Provinciam sibi deposcere, _demander à être chargé d’une chose_. Provinciam alicui aliquam decernere, dare, tribuere, conferre; provinciæ aliquem præficere, _donner à qqn une charge_. Provinciam capere, accipere, habere, sustinere, obtinere, gubernare, administrare, obire, _obtenir une charge_. Provinciam deponere; provincia se abdicare, _abdiquer un emploi_. Provinciam alicui abrogare, _enlever à qqn un emploi_. In provincia versari, _être en charge_. Provinciam finire, _terminer sa gestion_. PRŌVINCĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la province_, _de province_. USUS: Viri, negotia, hospitia provincialia. PRŌVĪSĬO, ōnis, f. _Empêchement_, _mesures préventives_. SYN. Remedium, cautio. USUS: 1. Horum incommodorum summa cautio est atque provisio, ne nimis cito diligere incipiamus. 2. Præsensio, _prévision_, _prescience_. Multum potest provisio animi et præparatio ad minuendum dolorem. PRŌVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Appel à un juge supérieur_. USUS: Provocatio patrona illa civitatis ac vindex libertatis. Ad populum provocatio esto, _qu’il y ait un appel au peuple_. PRŌVŎCĀTOR, ōris, m. _Provocateur_. PRŌVŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Provoquer_, _défier_; _en appeler_, _faire appel_. SYN. Lacesso, voco, tento. )( Respondeo. ADV. Vehementer. PHRAS. 1. Ad certamen provocavit, _il provoqua au combat_. Ad pugnam lacessivit; magna verborum contumelia ad pugnam evocavit, excivit; in certamen poposcit. 2. Provoco ad tribunos, _j’en appelle au tribunal des tribuns_. Tribunos appello; tribunis disceptatoribus uti volo. USUS: Aliquem ad pugnam provocare. Injuriis aliquem provocare. Ad Catonem provoco. PRŌVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_, _s’élancer_, _accourir_. USUS: Ingenii clamore in locum aliorum ante signa provolant. PRŌVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler_;—se, _Se jeter aux genoux_, _aux pieds de qqn_. USUS: In mediam viam aliquid provolvere. Ad genua, ad pedes alicujus se provolvere. PROXĬMĒ, _Dernièrement_. SYN. Nuperrime, postremo, paulo ante, nuper admodum; in proximo. USUS: 1. Litteras, quas ad te proxime misi. 2. Valde, prope, _le plus près possible_. Quam proxime hostem castra ponit. Equites ad senatorem quam proxime accedunt. PROXĬMUS, a, um, _Le plus proche_. )( Maxime remotus. USUS: 1. Ratione temporis, _le plus rapproché_, _le plus récent_, _le dernier_. Consul anno proximo. 2. Ratione loci, _le plus proche_, _le plus voisin_. Proximus Pompeio sedebam. 3. Ratione dignitatis, meritorum, etc., _qui se rapproche le plus_. Eques senatori dignitate proximus. Cf. Vicinus. In proximo ædes conducere. Proximus a postremo, (penultimus, VULG.), _avant-dernier_. PRŪDENS, entis, omn. gen. _Prudent_, _sage_, _habile_, _expérimenté_. RAD. contract ex Providens. SYN. Prudentia præditus, sapiens, multarum rerum peritus; magni usus, magni consilii. ADV. Satis superque. PHRAS. 1. Vir prudens est, _cet homme est prudent_. Et animo et consilio paratus; sapientia præditus prope singulari: quo consideratiorem vix reperias; ad perspicienda incommoda ac pericula insigni prudentia; qui consilio plus quam fortunæ confidat; qui prudentia, tanquam divinatione quadam utatur; qui considerate faciat omnia; sagax et cordatus; in existimando solers admodum ac prudens; consideratus idem ac ab ingenii acumine judiciique vi commendatus. 2. Esne prudens? _Êtes vous sage?_ Mentisne te compotem esse dicam? mentene consistere, mente ego constare te credam? an ratione uteris? an sanum est consilium? an satis a temeritate remotum? consilione ac ratione satis firmatum est quod moliris? pectus tibi ego sapere existimem? USUS: Vir peracutus, gravis et ad consilia prudens. Cf. Provideo, Sapiens, Sapienter. PRŪDENTER, _Avec sagesse_, _prudence_, _habileté_. SYN. Sapienter, provide. PHRAS. Prudenter agendum est, _il faut agir prudemment_. Consilio et ratione agendum, rationi hic dandus locus est; rationi parendum, obediendum; magna circumspectione hic utendum est. USUS: Multa prudenter prævisa. Cf. Sapienter. PRŪDENTĬA, æ, f. _Prudence_, _sagesse_; _connaissance_, _habileté_. SYN. Sapientia, consilium, ratio; intelligentia, menus acumen, vis eximia mentis. EPITH. Civilis, communis, domestica, dulcis alicui, eximia, fidelis, grata, valde grata, non indiserta, mediocris moderatrix eloquentiæ, naturalis quædam, perspicua, præstans; non præstans sed prope vulgaris et communis, simillima rerum omnium, singularis, summa, tanta, vacua, vetus illa et excellens. USUS: Prudentia in delectu bonorum et malorum cernitur, _la prudence se voit dans le discernement qu’on sait faire du bien et du mal_. Prudentia in judicando et differendo. Hoc sentire prudentiæ est, facere fortitudinis. Cf. Consilium, Sapientia, Providentia. PRŬĪNA, æ, f. _Gelée blanche_, _givre_, _frimas_. USUS: Aqua nive pruinaque concrescit. Obrigescere pruina. PRŪRĬO, is, ire, n. _Avoir un vif désir de faire qqche_, _griller_, _brûler de_. USUS: Animus mihi prurit. PSALLO, is, i, ere, n. _Jouer d’un instrument à cordes_. SYN. Fidibus cano, lyram pulso. Hinc Psaltria. PSEUDŎTHȲRUM, i, n. _Porte secrète ou dérobée_, _porte de derrière_. SYN. Posticum; janua in aversa parte domus. USUS: Voluptates non janua, sed pseudothyro intromissæ. PŪBERTAS, ātis, f. _Age de puberté_, _virilité_. SYN. Pili, qui primi puberibus efflorescunt. PŪBES _vel_ PŪBER, ĕris, omn. gen. _Pubère_, _adulte_, _fait_, _déjà grand_. SYN. Adolescens. USUS: Ad puberem ætatem. Nemo puber tum fuit qui arma non caperet. PŪBES, is, f. _Jeunes gens en état de porter les armes_, _adultes_. USUS: Pube tenus. Omnis Italiæ pubes. PŪBESCO, is, ere, n. _Entrer dans l’adolescence_, _grandir_, _se développer_. Adolesco. USUS: Cum primum pubesceret Hercules, in solitudinem abiit. PŪBLĬCĀNUS, i, m. _Publicain_, _fermier d’un impôt public_. SYN. Qui vectigal exercet et exigit. EPITH. Paulo cupidior, fortissimus, maximus, novus, afflictus, amantissimus alicujus, non firmus, alicui amicissimus, levis in exigendis vectigalibus, miser, molestus. USUS: Ordo publicanorum. PŪBLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Vente à l’encan_, _confiscation_. SYN. Proscriptio bonorum. PŪLĬCĒ, 1. _Au nom de l’état_, _aux frais_, _dans l’intérêt de l’état_. USUS: Is prætor publice interfectus est, _fut mis à mort par l’ordre du gouvernement_. Frumentum publice polliciti sunt, _au nom de l’état_. Nemini meus adventus labori aut sumptui, neque publice neque privatim fuit. Filiæ Aristidis publice alebantur, _aux frais de l’état_. 2. En public, publiquement. SYN. Palam, vulgo. )( Privatim. PHRAS. Res publice gesta, _choses faites en public_. Res in oculis omnium; ante oculos; in luce, in publico; palam populo; in propatulo; propalam gesta. USUS: Publice scripsit. Res tanta quæ publice gesta atque commissa sit. Cf. Conspectus. PŪBLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Adjuger au trésor public, confisquer_. SYN. Proscribo, præconi subjicio. PHRAS. Publicare bona alicujus, _confisquer les biens de quelqu’un_. Addicere bona in publicum; hastam ponere; hastæ subjicere; præconi _vel_ præconis voci bona subjicere; facere bonorum proscriptionem; venditionem indicere; sub corona vendere. USUS: Agros, domum publicare. PŪLĬCUS, a, um, _Relatif au peuple_, _commun_, _public_. SYN. Communis. PHRAS. 1. Prodire in publicum, _paraître en public_, _sortir_. In concionem populi prodire; in publicum cœtum prodire; in solem ac pulverem procedere; in civium conspectu, in luce habitare; velut in theatro versari; in foro versari. 2. In publicum consulere, _s’occuper des affaires publiques_. Ferre, proferre, quæ in rem communem sint, in medium conferre; in medium consulere, quid optimum factu reipublicæ. 3. Tune in publico comparere audes? _Comment oses-tu te montrer?_ Tu lucem aspicere audes? Tu in foro, tu in urbe, tu in civium conspectu obversari audes? Quæ ista est audacia, in publicum procurrere, obsidere vias, occurrere in triviis, forum premere, in oculis habitare? Includi te domi, carere publico, lucem non aspicere te oporteret. USUS: Proponere epistolam in publico, _rendre une lettre publique_. De publico stipendium statuere. De publico est elatus, _ses funérailles ont été faites aux frais du trésor public_. PŬDENS, entis, gen. com. _Qui a de la pudeur_, _modeste_, _réservé_, _honnête_. SYN. Verecundus. USUS: Est in eo liberale ingenium, pudens, pudicum. PŬDENTER, _Avec réserve_, _avec modération_. SYN. Verecunde. USUS: Pudenter vivere; pudenter appellare aliquem et rogare. PŬDET, dŭit dĭtum est, ere, imp. _Avoir honte_, _rougir_. SYN. Pudore afficior, erubesco. ADV. Sero et nequicquam. PHRAS. 1. Pudebat eum plura proloqui, _il avait honte d’en dire davantage_. Erubuit ora vestra; pudor eum pene subrusticus, ne plura diceret, deterruit, absterruit; ne pluribus ageret, verecundia impediebatur; pudore fractus, confectus, victus conticuit; plura dicendi verecundia fuit; verecundia motus, præpeditus, deterritus plura non addidit. Tot hominum conspectus ruborem ei incussit, loquendi verecundiam attulit; timentem jam et sui vix compotem pudor quidam obstupefecit. 2. Reputantem ista pudere cœpit, _à ce souvenir il commença à rougir_. Reputantem ista verecundia cepit; animum verecundia subiit; reputanti ista jam dudum pudor versabat animum; reputantem ista pudor facinoris angebat, nec aut vultum erigere aut loqui jam sustinebat; facinoris recordatio verecundiæ fuit; plura meminisse rubori fuit; facti recordatio hominem in ruborem dedit. 3. Nullius te rei pudet, _vous avez perdu toute pudeur_. Os dudum perfricuisti; perfrictæ frontis es; pudorem omnem abjecisti, exuisti, abstersisti; quidlibet audendi nulla tibi jam verecundia; quæ jam tanta est magistratuum auctoritas, quæ verecundiam tibi imponat? quæ te res, quis pudor a licentia revocet? Pudor omnis jam dudum exulat; pudorem vivendi licentia excussit; pudorem omnem non tam dimisisti, quam ejecisti. Cf. Impudens, Impudentia. USUS: Sunt homines quos infamiæ suæ neque pudeat, neque tædeat, _il y a des hommes qui ne sont ni honteux, ni fâchés de leur infamie_. Quem non pudet, hunc pœna dignum censeo. PŬDĪCĬTĬA, æ, f. _Pudicité_, _chasteté_. SYN. Pudor. EPITH. Aliena summa. USUS: Parcat juventus pudicitiæ suæ, ne spoliet, expugnet, eripiat alienam. Hunc nec pudicitia a cupiditate revocavit. Erubescunt pudici etiam loqui de pudicitia. Cf. Verecundia. PŬDĪCUS, a, um, _Pudique_, _chaste_, _vertueux_, _modeste_. SYN. Verecundus, castus; homo virginali verecundia, pudentissimus et optimus. USUS: Domus pudica. Cf. Verecundus. PŬOR, ōris, m. _Pudeur_, _réserve_, _modestie_; _honneur_. SYN. Verecundia, rubor, ingenuitas, integritas, modestia. )( Petulantia, protervitas. EPITH. Honestus, mirificus, moderator cupiditatis, periculosus, singularis, subrusticus, summus. USUS: Pudor est moderator cupiditatis, ornamentum florentis ætatis. Si non famæ pudor, supplicii metus te absterreat. Pudorem dimittere. Cf. Modestia, Verecundia. PŬELLA, æ, f. _Jeune fille_. SYN. Virgo, muliebris sexus liberi. PŬER, ĕri, _Jeune enfant_, _garçon_; _esclave_, _serviteur_. SYN. Puerulus, filius; infans; servus. EPITH. Acerbus; carus et jucundus, clarus et nobilis; conscius, egregius, fatuus et non gravis, non continens, festivus, formosus, non grandis, humanissimus, infans, insignis, miser, modestissimus, suavissimus, nobilis, optimus, parvulus, parvus, patrimus, matrimus, prætextatus, pulchellus, pulcherrimus, sapientior, suavis, amans alicujus, supplex, teter et fœdus. Pueri delicati, festivi, formosi, ingenui, lepidi, regii, symphoniaci, venales. PHRAS. A puero, _dès l’enfance_. A teneris unguiculis, ab ineunte ætate; a primis temporibus ætatis nostræ; inde usque a toga pura; ab incunabulis; jam inde usque a pueritia; a parvo; a puero parvulo; ab adolescentulo; ab adolescentia; ab ineunte adolescentia; a prima adolescentia; a primo tempore ætatis; ab ineunte pueritia, a primo tempore adolescentiæ; a teneris; a pueris; a parvis; a primæ ætatis initio. USUS: His pueris nihil potest esse festivius. Infirma ætate puer imbecillaque vi mentis. Artes quibus a pueris dediti fuimus. PŬĔRĪLIS, e, gen. com. _D’enfant_, _enfantin_, _puéril_. USUS: Ætas, exercitatio, delectatio, species puerilis. PŬĔRĬLĬTER, _En enfant_, _comme les enfants_, _naïvement_. SYN. Stulte. PŬĔRĪTĬA, æ, f. _Enfance_, _bas âge_. SYN. Primum tempus ætatis, ætas puerilis, prima ætatula, ætatis tirocinium, pueriles anni. EPITH. Extrema, iners, petulans. USUS: A pueritia mihi cognitus es. Cf. Puer. PŬĒRŬLUS, i, m. _Petit garçon_. SYN. Pusio. PŬGIL, ĭlis, m. _Athlète qui lutte avec les poings_, _au ceste_, _au pugilat_. SYN. Athleta. EPITH. Olympionices, cupidus olympiorum, inexercitatus. PŬĬLĀTĬO, ōnis, f. _Pugilat_. _Syn._ Pugilum exercitatio. USUS: Pugilatio, luctatio. PŬGĬO, ōnis, m. _Poignard_, _stylet_. SYN. Gladius brevis, sica. EPITH. Cruentus, plumbeus, præsens, stillans. PUGNA, æ, f. _Combat_, _lutte_, _rencontre_, _bataille_. RAD. a pugnus: veteres ante armorum usum pugnis certabant. SYN. Prœlium, certamen. EPITH. Acerrima, calamitosa, equestris, gladiatoria, incredibilis, mala, navalis. Pugnæ innumerabiles, maximæ, præclarissimæ, mirificæ, pedestres. PHRAS. 1. Pugnam indicere in certum diem, _fixer le iour du combat_. Certum pugnæ diem constituere; pronuntiare prœlium in certum diem. 2. Ad pugnam elicere hostem, _provoquer l’ennemi au combat_. Ad pugnam evocare; ad prœlium, pugnam elicere; tumultuoso et minaci genere pugnæ hostem excire; hostem prœlio lacessere; pugnam, prœlium ciere. 3. Pugnam tentare, _engager la bataille_. Prœlio belli fortunam experiri; pugnæ copiam et potestatem hostibus facere, ire in pugnam; certamen tentare, experiri; dimicationem subire; pugnam subire; aleam universi certaminis adire, subire; in certamen descendere; certamen inire; rem prœlio committere. 4. Pugnam ordiri, _commencer le combat_. Pugnam capessere, manus conserere; certamen contrahere; armis congredi; prœlium inire; incipere, conserere; in prœlium ruere, ad certamen copias agere; signa conferre; arma conferre. 5. Pugnam facere, _combattre_. Acie decernere, dimicare acie; æquo campo collatisque signis certare; prœlium facere, edere, committere; decertare prœlio; prœlio contendere; confligere; pugnam facere, committere; pugnam edere; ad manus venire; armis contendere, disceptare. 6. Pugnis minoribus præludere, _préluder par de petites actions_. Parva sed frequentia certamina serere, conserere, facere, miscere; parvis certaminibus in summam totius spei proludere; levia prœlia facere; procursationes leviaque certamina inire; parvulis prœliis, minutis prœliis, pugna velitari; procursationibus cum hoste contendere, concurrere, discrimen universi belli experiri. 7. (Pugnam decretoriam facere, VULG.), _livrer une bataille décisive_. In discrimen summæ rerum pugnare; ad universæ rei dimicationem venire; ab ultima spe dimicare; in summam totius spei decertare; aleam universi certaminis jacere, subire; discrimen universi belli uno prœlio facere. 8. Pugna jam incipit, _le combat commence_. Hæret jam acies collato pede; undique jam pugna se movet; certamen accenditur, contrahitur; exardescunt prœlii initia. 9. Pugna adhuc anceps est, _l’issue du combat est encore incertaine_. Communis adhuc Mars est belli et fortuna necdum discrimen facit, qua datura sit vires; Marte adhuc incerto et dubia victoria pugnatur; pugna utrinque æquis adhuc stat viribus; æquo adhuc Marte nusquam inclinante victoria dimicatur; æquatum omnium periculum, æquata dimicatio; pari adhuc Marte certatur; æquo prœlio concurritur, disceditur. 10. Pugna quæ jam paulo erat lentior, iterum ingravescebat, _le combat qui s’était ralenti recommençait de nouveau_. Pugna, quæ jam laxabatur, senescebat, iterum recruduit, exarsit; renovatum, redintegratum, restitutum est prœlium. Cf. Certamen, Prœlium. USUS: Pugnæ locum quærere. Pugnam ciere. Ad pugnam procedere. In pugnam procurrere. Pugnam pugnare, _combattre_. Pugna laxata est, remisit, inclinata est, senuit, _le combat s’est ralenti_. Pugnam extendere, extrahere; in noctem conjicere; in noctem deducere, _prolonger le combat jusqu’à la nuit_. Pugnam detrectare; pugnam aliis delegare et eventum in virtute aliena ponere, _refuser le combat, le renvoyer à d’autres_. A pugna suos prohibere, continere, cohibere, _empêcher ses soldats de combattre_. Pugnam iterare, _recommencer la lutte_. Pugnam nox diremit, _la nuit mit fin au combat_. Pugna superiorem discedere, _être vainqueur_. Æquo Marte e pugna discedere, _balancer la victoire_. Pugna prœlio inferiore discedere; adversum prœlium facere, _être vaincu_. Denuo in pugnam succedere, _retourner de nouveau au combat_. PUGNĀCĬTER, _Obstinément_, _opiniâtrément_. SYN. Pertinaciter. USUS: Pugnacissime defendere suam sententiam. PUGNĀTOR, ōris, m. _Combattant_, _guerrier_. EPITH. Maximus, consideratus, lentus. USUS: Fortissimi quique pugnatores cecidere. PUGNAX, ācis, omn. gen. _Belliqueux_, _guerrier_. SYN. Bellicosus, pertinax. USUS: Centurio pugnax et lacertosus. Oratio pugnax et contentiosa. Perpugnax in disputando. PUGNO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_, _lutter_; _n’être pas d’accord_. SYN. Dimico, certo, depugno, congredior; contrarius sum. ADV. Acriter, apertissime, cominus in acie, contra; magnopere, mirabiliter, mirifice, periculose, simulate, vehementer, vere. PHRAS. Pugnatum est acerrime, _on combattit avec acharnement_. Tumultuoso et minaci pugnæ genere exercitus hostis, cui potius in aciem descendere visum, quam inclusus de tectis mœnibusque decertaret; manus consertæ cominus cum hoste, signa collata, tandem ad universæ rei dimicationem ventum est; pugnam capessivere duces, suisque ipsi corporibus miscuere certamina; jam ad manus, ad gladios, ubi Mars est atrocissimus, ventum; aliquoties æquo campo collatisque signis certatum; infestis semper cuspidibus, infestis animis concursum; anceps prœlium multos utrinque et fortissimum denique absumpsit. Ubi ferro decernere visum, coorti omnes in pugnam, equestri inprimis prœlio contendere; peditum ibi acies ingenti vi conflixit, desideratis hostium quinque facile millibus, quos cruenta ex pugna sustulit. Procursationes primum leviaque certamina vario eventu inita; acie deinde decernere visum, sed inclinante in neutram partem victoria, cruenta pugna denique depugnatum est. Tumultuario prœlio ac procursu magis militum, quam ex parato aut jussu imperatorum atrox dimicatio fuit; hostes denique ingenti cæde prostrati sunt. Cf. Pugna, Prœlium, Certamen, Certo. USUS: 1. Pacem accipere malui, quam pugnare. Hæc inter se Stoici cum Peripateticis pugnant. 2. Curo, contendo, _tâcher d’atteindre un but_, _s’efforcer d’arriver à_, _d’obtenir que_... Illud pugna et enitere. Hoc non magnopere pugno. 3. Oppugno, repugno, contrarius sum, _se contredire_. In oratione tecum pugnas. PUGNUS, i, m. _Le poing_. USUS: Pugnis et calcibus conscindere aliquem; verbis inter se et pugnis contendere. Pugnis, calcibus, morsu, unguibus certare. Pugnis cædere, pectere, contundere, percutere; pugnum in os impingere. PULCHER, ra, rum, _Beau_. SYN. Formosus, decorus, egregia facie, eximia specie, formæ præstantia visendus. PHRAS. Adolescens pulcher est, _cet adolescent est beau_. Adolescens mira quadam suavitate et lepore, summa formæ dignitate, apta membrorum figura, mira coloris suavitate, insigni venustate et corporis pulchritudine, forma liberali, facie concinna et venusta. Scitus adolescens et longe festivissimus æqualium. Adolescens erat mira specie; eximius pulchritudine; forma excellens, unus ante alios specie ac pulchritudine insignis; pulchritudine est eximia; est in eo egregia oris vultusque dignitas; forma præditus est præstanti. Summa est in eo suavitas oris formæque dignitas; præcipuam laudem habet pulcherrima corporis forma in eo adolescente; inter multa alia decora, formæ commendationem habet præcipuam; omnium ætatis suæ multo formosissimus. Cf. Pulchritudo, Forma. USUS: Suum cuique pulchrum est. Hominem pulchre noram tam animo deformem, quam pulchrum corpore. Ne pulchrum te ac beatum putes. PULCHRE, _Bien_, _joliment_; _très bien_, _à merveille_. SYN. Belle, decore. USUS: Mihi pulchre est. Pulchre hominem nosco. Pulcherrime ferre fortunam adversam. PULCHRĬTŪDO, ĭnis, f. _Beauté_; _excellence_. SYN. Forma, species oris _aut_ formæ dignitas, forma et species liberalis; venustas. EPITH. Excellens, formæ muliebris eximia, insatiabilis, mera, recens atque integra, tanta. PHRAS. Lucretia erat eximia pulchritudine, _Lucrèce était très belle_. Incredibili venustate, gratia, decore formæ dignitate; bellissima erat specie; efflorescebat in Lucretia mira coloris suavitas candorque eximius; una erat longe ante alias specie ac pulchritudine insignis; eximia erat corporis specie ac decore; Lucretia forma notissima et castimonia matrona; ætatis suæ feminas pulchritudine supergressa; luculenta ac festiva femina et pulchritudinis omnis exemplar erat Lucretia. Cf. Forma. USUS: Pulchritudo corporis, apta compositione membrorum movet oculos et delectat. Virtus tantam habet pulchritudinem ac splendorem, ut nulla species excogitari possit ornatior. PULLĀRĬUS, ĭi, m. _Celui qui donne à manger aux poulets sacrés et qui prédit l’avenir d’après la manière dont ils mangent_. USUS: Oblata est religio pullariorum admonitu. 1. PULLUS, a, um, _Foncé_, _brun_, _noirâtre_. SYN. Ater, atratus, niger. USUS: Vestis tota pulla. 2. PULLUS, i, m. _Petit d’un animal_; _pari_, _poulet_. EPITH. Columbinus, milvinus, saturi. USUS: Attulit in cavea pullos. PULMENTUM, i, n. _Mets_. SYN. Obsonium. PULMO, ōnis, m. _Poumon_. USUS: In pulmonibus inest raritas quædam et similis spongiis mollitudo, ad hauriendum spiritum aptissima. PULPĀMENTUM, i, n. _Mets_; _princip_. _viande_, _ragoût_. SYN. Cibus lautior. USUS: Mihi pulpamentum fames est. PULPĬTUM, i, n. _Estrade_, _tréteaux_; _chaire_, _tribune_. SYN. Locus ante scenam editior, suggestum. PULS, pultis, f. _Bouillie de farine_, _de légume_, _purée_. USUS: Offa pultis. PULSĀTĬO, ōnis, f. _Action de frapper_, _coups_. SYN. Verberatio. PULSO, as, avi, atum, are, a. _Pousser_, _frapper_, _ébranler_. SYN. Verbero, percutio. ADV. Vehementius, extrinsecus. USUS: Pueri tui modo me pulsabant. Januam pulsare. PULSŬS, ūs, m. _Choc_, _secousse_, _ébranlement_. SYN. Motus, impulsus, agitatio. EPITH. Adventitius, alienus, externus, extremus. USUS: Intermisso impetu pulsuque remorum. Inanimum est quod pulsu agitatur externo. PULVĔRŬLENTUS, a, um, _Poudreux_, _couvert de poussière_. PULVĪNAR, āris, n. _Coussin garni de riches couvertures que l’on plaçait devant les statues et les autels des dieux_. SYN. Lectus in templo religionis ergo positus et diis consecratus. EPITH. Sanctissimum. USUS: Ad omnia pulvinaria deorum supplicatio decreta est. PULVĪNUS, i, m. _Coussin_, _oreiller_. USUS: Sella cum pulvino rosa Melitensi farto. PULVIS, ĕris, m. _Poussière_. SYN. Trita aridaque terra. EPITH. Eruditus, multus. PHRAS. (Præ pulveribus videri nihil poterat, VULG.), _on ne pouvait rien voir à cause de la poussière_. Prospectum ademerat pulveris nubes; ortus ex distantibus locis pulvis, velut nube inducta, omnia oppleverat; pulveris nubes, quæ ad cœlum ferebatur, prospectum abstulit; discrimen omne sustulit obducta cœlo nubes pulveris, donec rursum consideret. USUS: 1. Multus in calceis pulvis. Altior sublatus pulvis hostis adventum indicabat. 2. Publicum, _carrière_, _arène_. Educere orationem ex umbratili exercitatione in pulverem, id est, in forum et curiam, _faire sortir un discours du cabinet dans l’arène_, _c. à d._, _le prononcer au forum, au sénat_. 3. Pulvis nitratus, _poudre_. PŪMEX, ĭcis, m. _Pierre ponce_, _employée pour polir les livres_. USUS: Pumice levi perpolitum. Aquam e pumice postulare, _vouloir tirer de l’eau d’une pierre ponce_, _c. à d._, _demander à qqn ce qu’il n’a pas_ (PROV.). PUNCTIM, _En piquant de la pointe_, _d’estoc_ (opp. Cæsim, _avec le tranchant_, _la taille_). USUS: Hispani punctim magis quam cæsim feriunt. PUNCTUM, i, n. _Point_; _instant_, _moment_. SYN. Lineæ extremum, quod magnitudinem nullam habet; momentum; rationum _vel_ quæstionum capita; suffragia. USUS: 1. Uno puncto temporis tot cædes editæ. Minimis temporis punctis diligenter utere. Ne punctum quidem temporis oppugnatio respiravit. 2. Suffragia, _vote_, _suffrage_, _voix_. Quot in ea tribu puncta tulisti? Punctis singulis honorem colligere. Capita rationum, _courte proposition_. Minutis interrogatiunculis quasi punctis conficit quod proposuit, _il arrive à son but par des interrogations concises et réduites, pour ainsi dire, en un point_. PUNGO, is, pŭpŭgi, punctum, ere, a. _Piquer_, _percer_. SYN. Ango, molestiam affero, perstringo, mordeo, stimulo, stimulum admoveo, stimulis fodio; aculeum relinquo in animo. ADV. Perleviter. USUS: Hunc mihi ex animo scrupulum evelle, qui me dies noctesque stimulat et pungit, _délivrez-moi de ce scrupule qui me tourmente nuit et jour_. Pupugit me tua epistola, _votre lettre m’a fort tourmenté_. Si paupertas momordit, si ignominia pupugit, spes te sustentet. PŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Punir châtier_, _infliger une punition_. RAD. a Pœna. SYN. Castigo, plecto, vindico, ulciscor, pœna vel supplicio afficio; supplicio constringo; animadverto, pœnam sumo; mulctam, pœnam, supplicium irrogo; exemplum in aliquem edo. ADV. Crudelius, levius. PHRAS. 1. Æquum est ut judices reos severe puniant, _il convient que les juges punissent sévèrement les coupables_. Animadvertendum est in homines nocentes; severa sit in nocentes animadversio et castigatio; id agendum est judicibus, ut pœnas a nocentibus severissimas exigant; improborum audaciam judices severissimis pœnis comprimere debent; æquum est, ut judices severa de nocentibus sumant supplicia; ut auctores facinoris ad piaculum noxæ objiciant; ut pœnas a nocentibus petant, expetant, repetant, quam gravissimis afficiant; ut manum admoveant nocentibus et pœnas ab iis quam severissimas judicio persequantur. Æquum est, ut judices reos non tantum verbis castigent, sed mulcta, vinculis verberibusque coerceant; severe in nocentes animadvertant; scelera acerrime vindicent; pœnas nocentibus irrogent; pœnas in sontes capiant. 2. Rei puniantur, _que les coupables soient châtiés_. Rei scelerum pœnas pendant, dependant, persolvant; pœnis legibusque judiciorum teneantur; pœnam habeant sceleribus parem; supplicium de se dent; in pœna sint; pœnas dent suorum scelerum; plectendi, castigandi, male mulctandi sunt; luant improbi dignas facinoribus pœnas; supplicium persolvant; digna eorum factis animadversione afficiantur. 3. Nondum puniti sunt, _ils n’ont pas encore été punis_. Nondum ad supplicium dati sunt; nondum pœnam suorum facinorum solverunt; nondum severe satis in illos vindicatum; nihil adhuc gravius in illos consultum; nondum expiata sunt eorum flagitia; nondum pœnam habent noxia capita. 4. Satis punimur, _nous sommes assez punis_. Satis pœnarum subimus, suscipimus, ferimus, sufferimus; satis pœnarum damus, habemus; satis superque pœnarum pendimus; satis supplicii innoxio præbemus sanguine; satis pœnarum est, quod in nos constitutum est. Cf. Pœna. USUS: Sontes, maleficium, peccata punire. PŪNĪTOR, ōris, m. _Celui qui punit_, _vengeur_. SYN. Ultor, vindex, exactor supplicii. PŪPILLA, æ, f. _La pupille de l’œil_. USUS: Feminæ visu nocent, quæ duplicem pupillam habent. PŪPILLUS, i, m.; a, æ, f. _Enfant, qui n’a plus ses parents_, _orphelin_, _orpheline_, _pupille_. SYN. Impuber, qui desiit esse in patris potestate. _Epith._ Infans. USUS: Pupillum fraudare, cujus ætatem et solitudinem, etiam si tutores non essent, defendere prætor debuit. PUPPIS, is, f. _L’arrière du vaisseau_, _la poupe_. SYN. Pars navis posterior. )( Prora. USUS: Gubernator sedens in puppi. Convertere navem ad puppim. PŪRĒ, _Purement_, _innocemment_. SYN. Caste simpliciter, candide. USUS: Quiete, pure, eleganter acta ætas. PURGĀTĬO, ōnis, f. _Justification_; _purgation_. SYN. Satisfactio, excusatio. USUS: Inedia, purgationibus, vi morbi consumptus. Purgatio est, cum factum conceditur, culpa removetur. Purgātōrĭum, ĭi, n, _Purgatoire_. PHRAS. 1. Locus et regio apud inferos, in quo elapsi e coporibus humanis piorum animi, antequam in beatorum sedes transferantur, salutarium flammarum ignibus lustrantur et perpoliuntur. Locus expiandis post mortem peccatis destinatus. Animorum vitas noxas expiantium post mortem sedes. Locus ubi contracta piacula per ignem expiantur a morte. Piacularis animorum carcer. Piacularia demortuorum stativa. Piaculares, purgantes post mortem flammæ. Locus ubi contractæ per vitam animorum labes acerba sed salutari expiatione absterguntur. Pœnæ piaculares, quas solutæ corporibus animæ luunt, persolvunt. 2. (Liberare animas ex purgatorio, VULG.), _délivrer les âmes du purgatoire_. Expiatas lustrali igne animas cruciatibus eximere; ex piacularibus ignibus animas ad æterna gaudia transferre; addictos piacularibus flammis animos ad cœlum evehere; animos e piaculari carcere ereptos in libertatem asserere; lustralibus flammis eripere animas, quæ admissas in hac vita noxas illo in igne expiant. PURGO, as, avi, atum, are, a. _Rendre pur_, _purifier_, _purger_, _nettoyer_. SYN. Expurgo; excuso. ADV. Diligenter, præcipue. PHRAS. (Purgare, VULG.), _purger_. Humores noxios extrahere, medicamentis abigere, discutere, dissipare; purgatione alvi, alvi ductione uti; purgare alvum, laxare, solvere, mollire; alvum ciere, medicamentis citare, movere. USUS: l. Alvum purgare. Educ tuos tecum, purga urbem. 2. Excuso, defendo, culpa libero, _laver d’une accusation_; _justifier_, _disculper_. Purgavit se mihi per litteras de negligentia scribendi. Cf. Excuso, Causor. PURPŬRA, æ, f. _Pourpre_. EPITH. Demissa ad talos, plebeia ac pene fusca. USUS: Purpura fulget. Regali purpura ornatus. PURPŬRASCO, is, ere, n. _Se colorer en pourpre_, _prendre une teinte pourprée_. SYN. Purpureum fieri. PURPŬRĀTUS, a, um, _Vêtu de pourpre_; _haut dignitaire_. SYN. Conchyliatus, purpura ornatus. USUS: Illum regnantem, hunc illius purpuratum crederes. PURPŬRĔUS, a, um, _De couleur pourpre_, _pourpré_. USUS: Vestis, pallium purpureum. PŪRUS, a, um, _Pur_, _sans tache_, _sans souillure_, _innocent_. SYN. Mundus, castus, inviolatus, integer, nitidus. )( Concretus, crassus. USUS: Castus animus et purus, omni admistione corporis liberatus, _l’âme pure et sans tache, libre de tout commerce avec la matière_. Mens pura et integra. Aer tenuis et purus. Nihil in historia dulcius pura et illustri veritate. Cf. Mundus, Castus. PUS, pūris, n. _Pus_, _humeur blanche et visqueuse_. SYN. Sanies. PŬSILLUS, a, um, _Très petit_, _faible_, _insignifiant_. SYN. Parvus, brevis. ADV. Valde. USUS: Pusilla epistola, liber. Cf. Parvus. PŪSĬO, ōnis, m. _Petit garçon_. Puerulus. PUSTŬLA, æ, f. _Pustule_, _cloche_. SYN. Tuberculum in summo cutis nascens. PŬTĀMEN, ĭnis, n. _Coupure_, _rognure_; _écales_, _coquilles de la noix_. SYN. Nucis durior cortex. PŬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de couper_, _d’élaguer_; _d’émonder les arbres_. USUS: Putatio vitium et arborum. PŪTĔO, es, ere, n. _Puer_, _sentir mauvais_, SYN. Male oleo. Cf. Fœtor. PŬTĔUS, i, m. _Puits_. USUS: Haurire aquam de puteo. PŪTĬDĒ, _Avec affectation_, _avec afféterie_. SYN. Fastidiose, moleste, inepte, odiose dicere. PŪTĬDUS, a, um, _Puant_, _qui sent mauvais_; _incommode_, _insupportable_; _affecté_, _exagéré_. SYN. Odoris mali, male olens, insuavis, molestus, gravis, fastidiosus. USUS: Hæc molesta fortasse tibi et putida videntur. Cf. Odiosus. PŪTO, as, avi, atum, are, a. _Penser_, _croire_, _juger_, _être d’avis_; _apprécier estimer_. SYN. Reor; sentio, censeo, judico, existimo, æstimo, autumo, mihi persuadeo. ADV. Acute, ad extremum, etiam atque etiam, falso, plane ita, recte, non valde. PHRAS. 1. Certo putabam, _je croyais_. In animum induxi; in ea opinione eram; opinio mea ferebat; ea me opinio tenebat; pro certo habebam; in eam opinionem veni, incidi; in eam opinionem adductus sum; eam opinionem imbibi; ea opinione imbutus eram; opinio ea insedit animo. 2. Ut ego puto, _ainsi que je pense_. Ut mea fert opinio; quantum ego quidem assequi judicio possum; ut ego equidem sentio; quomodo ego quidem existimo; ut est opinio mea; ut ego quidem statuo; ut mihi videtur; quantum conjicio; quantum conjectura consequor. Cf. Opinio, Judico. USUS: 1. Primum illud debes putare, nihil esse, quod, etc. Pro nihilo putare aliquem. Ego te unum plurimi puto. 2. Discepto, _débattre_. Rem ipsam putemus. 3. Ineo, conficio, _apurer un compte_, _le régler_. Putare rationes cum publicanis. PŬTRĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Pourrir_, _gâter_, _corrompre_. SYN. Corrumpo, dissolvo. PŬTRESCO, is, cere, n. _Se pourrir_, _tomber en pourriture_. USUS: Sui, ne putresceret, anima pro sale data est. PŬTRĬDUS, a, um, _Gâté_, _pourri_. SYN. Rancidus. PŬTRIS, e, gen. com. _Gâté_, _pourri_. SYN. Putridus, corruptus. PŬTUS, a, um, _Pur_, _net_, _sans mélange_. SYN. Purus, sincerus. PYXIS, ĭdis, f. _Boîte pour conserver les parfums, etc._ USUS: Veneni pyxidem tradere, tenere. Q QUA, _Du côté que, par où_; _aussi bien_ ... _que_, _tant_ ... _que_, _et_ ... _et_. SYN. Partim; qua parte _vel_ ratione. USUS: Qua domini, qua servi, _et les maîtres_, _et les serviteurs_. Qua itineris, qua navigationis consilio. Licet mihi vagari, qua volo, _il m’est permis d’aller où bon me semble_. QUĀCUMQUE, _Partout où_, _en quelque endroit que_. USUS: Quacumque velis vagari. QUĂDRĀGĔNI, æ, a, _Qui sont quarante_. USUS: Quadragena millia. Quadragesima, æ, f. _Le Carême_. Quadraginta dierum solemne jejunium; vernum jejunium; quadraginta dies solemnis jejunii; feriæ quadraginta dierum jejunio nobis statæ ac solemnes; feriæ in quas jejunium majus nobis constitutum est; hebdomades, quæ anniversarium Christi morientis memoriam præcurrunt. Cf. Jejunium. Quadraginta horarum preces, _Prières des quarante heures_. Quadraginta horarum comprecatio; preces publicæ coram augustissimo Christi Corpore in horas quadraginta indictæ, extractæ; quadraginta horarum supplicatio ad sanctissimum Christi Corpus in ara propositum. QUĀDRANS, antis, m. _Petite monnaie qui valait la quatrième partie de l’as_. SYN. Quarta pars assis. QUĀDRANTĀRĬUS, a, um, _Qui coute le quart d’un as_. SYN. Qui quadrante nummi meret. QUĀDRĀTUS, a, um, _Carré_. USUS: Quadrato agmine. Triangula illa Geometrarum et quadrata. QUĂDRĬENNĬUM, ĭi, n. _Espace de quatre ans_. QUĂDRĬFĀRĬAM, _En quatre parts_. USUS: Quadrifariam diviso exercitu. QUĂDRĪGÆ, ārum, f. pl. _Attelage de quatre animaux_; _quadrige_. SYN. Rheda quatuor equis tracta. EPITH. Poeticæ, pomeridianæ. USUS: Bruti adolescentia per medias laudes, quadrigis vecta. QUĂDRĪGĀRĬUS, garĭi, m. _Cocher de quadrige_. SYN. Qui quadrigas agitat. QUĀDRĬJŬGUS, a, um, _Attelé de quatre chevaux_. USUS: Curru quadrijugo raptari. QUĂDRĪMUS, a, um, _Âgé de quatre ans_. SYN. Quatuor annos habens. QUĂDRINGENTI, æ, a, _Quatre cents_. QUĂDRINGENTĒSĬMUS, a, um, _Quatre centième_. QUĂDRINGENTĬES, _Quatre cent fois_. QUĂDRINGĒNI, æ, a, _Qui sont quatre cents_. QUĂDRĬPARTĪTUS, a, um, _Partagé en quatre_, _quadruple_. QUĂDRĬRĒMIS, is, f. _Quadrirème_, _galère à quatre rangs de rames_. QUĂDRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Rendre carré_; _convenir_, _cadrer_, _être séant_. SYN. In quadrum redigo; convenio. ADV. Aperte. PHRAS. 1. Hæc optime in te quadrant, _cela vous convient parfaitement_. Hæc in te belle cadunt; ista nullum in hominem aptius, quam in te conveniunt, accidunt. 2. Calceus quadrat optime, _ce soulier vous chausse admirablement_. Calceus apte ad pedem _vel_ optime convenit. USUS: Omnia turpia in hunc hominem quadrant. Hoc ad multa quadrat. Visum est hoc mihi quadrare ad multa, _cela m’a paru convenir à beaucoup de choses_, _c. à d._, _j’y trouve mon compte de plus du d’une manière_. Cf. Aptus. QUĂDRUM, i, n. _Carré_, _objet de forme carrée_. USUS: Redigere sententias in quadrum numerumque, _donner de la proportion et du nombre à toutes les pensées_. Arripe inconditam alicujus sententiam et dissipatam, eamque verborum commutato ordine in quadrum redige. QUĂDRŬPES, ĕdis, omn. gen. _Qui a quatre pieds_; _quadrupède_. SYN. Bestia. EPITH. Vasta, multæ. USUS: Nihil inter te et quadrupedem interest, _entre toi et une brute_. QUĂDRŬPLĀTOR, ōris, m. _Espèce de délateur qui recevait pour prix de sa délation le quart du bien de l’accusé_. SYN. Index et accusator publicorum criminum, cui pars quarta cedit bonorum ejus quem detulit. USUS: Homo omnium quadruplatorum teterrimus. QUĂDRŬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Quadruple_. QUĂDRŬPLUM, i, n. _Le quadruple_. USUS: Judicium in aliquem in quadruplum dare, _condamner qqn à fournir quatre fois autant de la chose que la loi lui ordonnait de fournir_. Quadrupli condemnari, _être condamné à une amende du quadruple_. QUÆRO, is, sĭi _vel_ sīvi, sītum, ere, a. _Chercher_. SYN. Scrutor, vestigo, indago, exquiro, requiro, aucupor. )( Respondeo. ADV. Aliunde, amplius, aperte, contumeliose, copiosius, curiose de aliquo, diligenter, extrinsecus, falso, foris, honeste, magnopere, multum diuque, otiose, non proprie, omnino, privatim, procul, recte, omnino, separatim, sigillatim, subtilius, usquequaque. Quæri commodius, comparate, communiter, generatim; obscure, secreto, simpliciter vehementer, maxime. PHRAS. 1. Undique hominem quæsivi, _j’ai cherché partout un homme_. Hominem oculis quærebam, voce poscebam, scrutatus sum omnia, circumspexi, lustravi, perquisivi omnia, neque tamen vestigium illius ullum apparebat. Defessus sum urbem totam pervestigando; omnia circumcursavi, omnes latebras perreptavi, ut hominem reperirem. Multum studii posui in perquirendo homine; quo non ivi, quo non accessi, ut hominem reperirem? perlustravi omnia, omnes latebras excussi, ut in hominem inciderem. 2. Quærit ubique gloriam, _il cherche partout la gloire_. Omnes umbras falsæ etiam gloriæ consectatur; omnem occasionem consectandæ gloriæ aucupatur; totus est in captanda populari aura. Cf. Gloria. USUS: 1. Rem mercaturis faciendis honeste quærere. 2. Interrogo, percunctor, sciscitor. Multa ex eo quæsivi. 3. Quæstionem habeo, _faire un enquête judiciaire, une instruction_. More majorum de servis in dominum quærere non licet. Quærere de cæde, de repetundis. Cf. Indago, Aucupor, Inquiro. QUÆSĪTOR, ōris, m. _Celui qui cherche_; _celui qui instruit une affaire_, _juge instructeur_. SYN. Judex, prætor, qui judicium exercet, qui præest quæstioni rerum capitalium, cognitor causarum capitalium. EPITH. Æquus, gravis, firmus. USUS: Hunc quæsitorem et judicem fugiebant. QUÆSO, _Je vous prie_. SYN. Obsecro, amabo te, rogo, peto. ADV. Magnopere, maximopere. USUS: Quæso, quid mihi faciendum? quid consilii das? quid agendum suades? QUÆSTĬO, ōnis, f. _Action de chercher_; _recherche_, _étude_, _information_, _question_. SYN. Controversia, dubitatio, disceptatio. EPITH. Absoluta, acerrima, communis, definita, constituta, diffusa, ficta, incorrupta, infinita, iniqua, integra, judicialis, legitima, magna; nova, obscura, periculosa, perdifficilis, perpetua, plena catenarum, publica, pulcherrima, necessaria, superior, tota. Quæstiones crudelissimæ, maximæ, minimæ, salutares, naturales, perpetuæ, remotæ, universæ, modicæ et paucæ. PHRAS. 1. Non est quæstio de hoc, _il n’est pas question de cela_. Non id agitur, non id quæritur; non venit in quæstionem; non vocatur in controversiam istud. Hac de re non disceptatur, non quæritur, non contenditur; non est controversia; non versatur id in quæstione. 2. Hic occurrit difficilis quæstio, _ici arrive une question, un problème difficile_. Exsistit, oritur, nascitur hoc loco difficilis quæstio; acriter hoc loco disceptatur inter doctos; quæstio hac de re perdifficilis sapientum torquet ingenia; hic vero non parva contentio est inter doctos; incidit hoc loco res controversa et plena dissensionis inter doctos. USUS: 1. Aliquid in quæstionem ac disceptationem vocare. Id in quæstione versatur. Quæstionem ponere, afferre, movere; quæstionem explicare, enodare, dissolvere. In quæstionem venit; in quæstione est. (Est quæstio de nomine, VULG.), _ce n’est qu’une question de mot_. Omnis contentio est in verbi controversia posita. 2. Forensis inquisitio criminis, _enquête publique_, _judiciaire_; _instruction criminelle_. Quæstionem de injuria a judice postulare. Quæstionem decernere, constituere. Quæstionem habere, exercere de perduellione; in caput alicujus de furto quæstionem habere. QUÆSTOR, ōris, m. _Questeur_, _magistrat romain_. SYN. Ærarii et pecuniæ publicæ præfectus. EPITH. Ædilitius, bonus, custos pecuniæ, dignus, infirmus et inops, levis, libidinosus, optatior, salax, sordidior, urbanus. QUÆSTŌRĬUM, ĭi, n. _Demeure du questeur_. SYN. Domus quæstoris. QUÆSTŌRĬUS, a, um, _De questeur_, _appartenant au questeur_. USUS: Vis, comitia quæstoria. QUÆSTŬŌSUS, a, um, _Âpre au gain, intéressé_; _avantageux_, _utile_. SYN. Qui quæstum facit, et ex quo quæstus capitur. USUS: Homo quæstuosus; mercatura, prædia. QUÆSTŪRA, æ, f. _Dignité_, _fonction de questeur_, _questure_. SYN. Quæstoris munus. EPITH. Funesta, grata et clara, hereditaria, nefaria, tota. QUÆSTŬS, ūs, m. _Acquisition_, _gain_, _profit_. SYN. Lucrum, compendium, commodum, emolumentum. EPITH. Domesticus, paternus, fecundus, uber, totus, campestris, forensis, frumentarius, honestus, concessus, illiberalis, sordidus, immortalis, improbissimus, judiciarius, magnus, maximus, mediocris, nocturnus, precarius, quotidianus, turpis et odiosus. Illiberales et sordidi, immanes, immensi et intolerabiles, improbissimi, liberales, magni et uberes. PHRAS. Ubique quæstum suum spectat, _il cherche partout son avantage_. In re qualibet privatas utilitates, compendia, emolumenta, commoda sua spectat; suo privato compendio servit; quæstu suo, suis commodis omnia metitur; omnia refert ad utilitates et privata commoda; ex re qualibet, imo vel ex incommodo alieno occasionem petit; occasionem crescendi sibi datam censet; omnia quæstus ac compendii sui causa facit; res omnes quæstui habet. USUS: Rempublicam quæstui habet. Quibus fides, decus, pietas, postremo honesta atque inhonesta omnia quæstui sunt, _qui trafiquent de tout, bonne foi, honneur, etc._ Nullum in amicitia tua facio quæstum, _je ne gagne rien à votre amitié, je n’en retire aucun avantage_. Quæstui deditum esse, _n’avoir que le gain en vue_. In quæstu relinquere pecuniam, _laisser son argent à intérêt_, _le laisser travailler_. Cf. Lucrum, Commodum. QUĀLIS, e, gen. com. _Quel_, _de quelle nature_, _de quelle sorte ou manière_. SYN. Cujusmodi, qui, quod genus. USUS: Qualis sit status rerum, inde cognosces. Quid hominis et cujusmodi, qui vir sit qualisque, nescio. QUĀLISCUMQUE, qualecumque, gen. com. _Quel qu’il soit, tel......tel_. SYN. Qualis is cumque, cujusmodicumque, cuicuimodi, cujus modi, cujuscemodi, cujusquemodi. QUĀLĬTAS, ātis, f. _Nature_, _qualité_, _propriété_. USUS: Qualitatum aliæ sunt principes, aliæ ex iis ortæ. QUAM, _Que_. USUS: 1. Cum Ante, Post, etc. Duobus ante sæculis, quam Plato floreret. Tertio post die quam veneram. 2. Cum comparativo, _plus.... que_. Sed hoc majus est, quam ut a te postulem. Vehementior dolor, quam ut ferri possit. Suscipere plus, quam quantum præstare possis. 3. Cum Possum et Superlativo, _le plus.... que_. Dico ergo, quam possum, maxima voce. Nidos quam mollissimos struunt aves. 4. Contra, quam, _autrement que_, _non comme_. Supra, quam, _plus que_. Contra faciunt quam pollicentur, _ils agissent autrement qu’ils ne promettent_. Supra fere quam fieri possit, _plus qu’il n’est possible_. 5. _Pro_ Valde, _beaucoup_, _fort_, _grandement_. Sunt vestrum quam multi. Sane quam gaudeo. Quam volueris, multa dicam. Oratio quam elucubrata. QUAMDĬU, _Aussi longtemps que, tant que_; _(avec interr.) combien de temps?_ SYN. Dum, quantum, quoad, quousque, usque dum, quem ad finem? USUS: Quamdiu nos furor iste tuus eludet? Quamdiu potuit, tacuit, _tant qu’il l’a pu, il s’est tu_. QUĂMŌBREM, _Pour quelle raison_, _par quel motif_, _pourquoi_. SYN. Quare, quid ita, cur, quo. USUS: Quamobrem ita statuas velim. QUAMPRĬMUM, _Au plus tôt_, _le plus tôt possible_. SYN. Primo quoque tempore, quam mox, nulla mora, quam maturissime, e vestigio, sine cuncatione, abjecta omni mora. QUAMVIS, _Autant que tu voudras_; _quoique_, _bien que_. SYN. Quantumvis, quanquam, licet, etsi, tametsi. QUANDO, _Quand_, _en quel temps_, _à quelle époque_. SYN. Cum, ubi; ecquando. USUS: 1. Quando tandem? 2. Cum, quia, quoniam, quandoquidem, postquam, _quand_, _lorsque_, _puisque_, _vu que_. Quando te video ita desiderare, obsequar voluntati tuæ. QUANDŌCUMQUE, _En quelque temps que_, _toutes les fois que_, _dès que_. SYN. Quocumque tempore. QUANDŌQUE, _Quand_, _lorsque_; _un jour_, _quelque jour_. SYN. Aliquando. QUANDŌQUĬDEM, _Puisque_, _vu que_, _comme_. SYN. Nam, quia. USUS: 1. Quandoquidem potes, fac promissa. Quandoquidem honestum ipsa virtus est. Quandoquidem tu istos oratores tantopere laudas, _puisque tu exaltes tant ces orateurs_. Quandoquidem apud te nec auctoritas senatus, nec ætas mea valet, _puisque rien n’a de pouvoir sur toi, ni l’autorité du Sénat, ni mon âge_. QUANQUAM, _Quoique_, _bien que_, _encore que_. SYN. Tametsi, etsi, scilicet, quamvis. USUS: Quanquam ea verba satis sunt impropria. QUANTOPĔRE, _Combien_, _à quel point_. )( Tantopere. USUS: Non tantopere desiderabam, quantopere nunc delector. QUANTŬLUSCUMQUE, quantulacumque, quantulumcumque, _Quelque petit que_, _si petit que_. USUS: Quantulum id cumque tibi est. De hac mea, quantulacumque est, quæritis, _sur mon talent, quelque faible qu’il soit_. QUANTUM, _Combien_; _que_. SYN. Quam, ut maxime, quatenus. PHRAS. Enitar quantum possum, _je ferai tout mon possible_. Qua licebit; quoad fieri poterit; pro virili parte enitar; quam potero, studiosissime, quoad res patietur, contendam; operam dabo et quam dignum est amicitia nostra, elaborabo; laborabo, quantum maxime potero; quantum in me erit; quantum in me situm est, adnitar. USUS: Quantum ex illo cognovi. Quantum est in occasione, celeritate. Laborabo, quantum possum maxime. QUANTUMVIS, _Autant qu’on voudra_; _quoique_, _bien que_. SYN. Licet, quamvis. QUANTUS, a, um, _Que grand_, _combien grand_. USUS: Dixi tanta contentione, quantum forum est, _autant... que_. Ignoras quæ, qualis et quanta sit vis amicitiæ. Quanti quanti, _à quelque prix que ce soit, coûte que coûte_. Sed quanti quanti, bene emitur quod necesse est. QUANTO, _Plus.... d’autant plus que_. SYN. Quo. USUS: Quanto magis philosophari delectabit. QUANTUSCUMQUE, quantacumque, quantumcumque, _Quelque grand que_, _si grand que_. USUS: Totum hoc, quantumcumque est, tuum est. QUAPROPTER, _C’est pourquoi_. SYN. Quare, quamobrem, quocirca. USUS: Quapropter vos oro judices. QUĀQUĀVERSUS, _De tous côtés_. QUĀRE, _Pourquoi_, _pour quelle raison_, _par quel motif?_ _c’est pourquoi_. SYN. Quamobrem, quapropter, ex quo. PHRAS. Quare id consilii cepisti? _Pourquoi avez-vous pris cette résolution?_ Quem in finem? quid erat, quod ita statueres? Ut quid, quid ita, quam ob causam ita apud te constituisti; quid erat, quamobrem; quid accidit, cur ista velles? Quibus rebus adductus, quid erat causæ, cur ita potissimum velles? Quo tandem nomine ita consuluisti? Qua gratia, quid erat, quapropter ita statueres? Quid tibi isthoc in mentem venit? Qua de causa, quibus de causis id consilium suscepisti? USUS: 1. Quare istud restat. 2. Cur? Quare hoc negasti? 3. ADV. _Pour que_, _afin que_. Permulta sunt, quæ dici possunt, quare intelligatur, etc., _il y a beaucoup de choses à dire pour faire comprendre, etc._ QUARTĀNA, æ, f. _La fièvre quarte_. USUS: In quartanam conversa est vis morbi. QUĂSI, _Comme si_. SYN. Tanquam, quodammodo, perinde ac si. PHRAS. Negotium tuum, quasi rem meam procurabo, _je m’occuperai de vos affaires, comme si elles étaient les miennes_. Tanquam mea res esset; perinde quasi de me ageretur? velut meam causam tractabo. Negotium tuum, instar rerum mearum, mearum rerum modo curabo; non secus ac res meas curabo; mearum rerum similem curam de tuis negotiis geram; sic tuam causam agam, ut si _vel_ quasi si meam tuendam susciperem. USUS: Quasi desperatos eos relinquamus. Quasi in extrema pagina, _presque à la fin de la page_. QUASSĀTUS, a, um, _Ébranlé_, _fracassé_. SYN. Fractus, debilitatus. QUĂTĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ébranler_, _affaiblir_. SYN. Concutio. USUS: Nullo præsidio quatefeci Antonium. QUĀTĔNUS, _Jusqu’où_, _jusqu’à quel point_. SYN. Quantum (finis, termini, mensuræ ratione). USUS: 1. In omni re videndum et statuendum est, quatenus. Id videamus, quatenus amor in amicitiis progredi debeat. 2. Quod attinet, ex ea parte, quo, qua in parte, _dans quelle mesure_. Advertendum est, quatenus sermo delectat. Accipio excusationem ex ea parte, quatenus, etc. QUĂTER, _Quatre_. Quaterdecies, _quarante fois_. QUĂTERNI, æ, a, _Qui sont quatre à quatre_. USUS: Quaternos denarios in singulas vini amphoras exegit. QUĂTĬO, is, quassum, tere, a. _Secouer_, _agiter_. SYN. Quatefacio. USUS: Est in animis tenerum quiddam, quod ægritudine, quasi tempestate quatiatur. QUĂTRĬDŬUM, i, n. _Espace de quatre jours_. USUS: Quatridui abest. Quatriduo ante venit. QUĂTŬOR, _Quatre_. PHRAS. 1. Quatuor anni tempora, _les quatre saisons de l’année_. Quadripartitæ temporum commutationes; annuæ commutationes temporum. 2. _Les quatre-temps._ Stati per quatuor anni tempestates jejunio dies; quadripartita per annum jejunia per leges instituta. QUĂTŬORDĔCIM, _Quatorze_. QUĂTŬORVĬRI, ōrum, m. pl. _Collége de 4 magistrats romains chargés de surveiller la voie publique_. QUĂTŬORVĬRĀTŬS, ūs, m. _Quatuorvirat_, _charge de quatuorvir_. QUE, encl. _Et_. SYN. Ac, atque, et. USUS: Quique optime dicunt, quique faciunt. QUĔMADMŎDUM, _Comment_, _de quelle manière_. SYN. Ut, ita ut, perinde ut, sicut. USUS: 1. Interrog. Exquire, quemadmodum se nunc gerat. 2. Quomodo, qua ratione, qua via, relat. Semper providi, quemadmodum salvi esse possemus, _comment nous pouvions être sauvés_. Cf. Sicut. QUĔO, is, quĭi et quīvi, quĭtum, quire, n. _Pouvoir_. SYN. Possum. USUS: Non queo ad te sine lacrimis scribere. Cf. Possum. QUERCŬS, ūs, f. _Chêne_. SYN. Arbor querna. QUĔRĒLA, æ, f. _Plainte_, _grief_. SYN. Querimonia, conquestio, lamentatio, questus. EPITH. Gravissima, iniquissima, inveterata, invidiosa, justa, magna, mira, misera, luctuosa, necessaria. Publicæ, assiduæ, inauditæ, multæ, quotidianæ. USUS: Nunc venio ad querelam et suspicionem tuam. Querelis quotidianis nihil proficio. Epistola plena stomachi et querelarum, _lettre pleine de colère et de plaintes_. Cf. Queror, Lamentatio. QUĔRĬBUNDUS, a, um, _Qui se plaint_, _plaintif_, _gémissant_. SYN. Lamentabilis. QUĔRĬMŌNĬA, æ, f. _Plaintes_, _regrets_, _douleur exprimée_. SYN. Querela lamentatio. EPITH. Communis, justa, magna, quotidiana, ficta, libera. QUĔROR, eris, questus sum, queri, d. _Se plaindre_, _exprimer sa douleur_, _son mécontentement_. SYN. Conqueror, expostulo, deploro, querelam _vel_ querimoniam habeo. PHRAS. 1. Jure de te queror, _c’est à bon droit que je me plains de vous_. Æqua est mea de te expostulatio; æquitatem querelæ meæ cognoscere ipse potes; jure te accuso; quod in me commeruisti, justam habet querelam; æquam de te querimoniam habeo. Locus hic est tecum expostulandi. 2. Omnes querebantur, _tous se plaignaient_. Plena erant omnia querelarum; lacrimantes questi sunt, dolorem suum nobis impertiverunt; fremebat urbs tota; querebantur cum luctu et gemitu; jactabantur tota urbe querimoniæ; querimoniæ de injuriis conventusque tota urbe habebantur; fuit communis omnium vociferatio deplorantium querelas suas; tempestas querelarum secuta est. Secuta est comploratio omnium; concursus plorantium magis magisque augescebat. Primo secretæ multorum indignationes exaudiebantur, dein ad criminationem et publicam querimoniam res excessit. Cf. Lamentatio. USUS: Quererer tecum atque expostularem, _je me plaindrais à toi ou auprès de toi_. Quid est, quod cum fortuna hoc nomine queri possis? Queri de injuriis aliorum. Multa de rege questus est. QUESTŬS, ūs, m. _Plainte_, _gémissement_. SYN. Querela, lamentatio. USUS: Qui questus, qui mœror inveniri in tanta calamitate potest? _Quelles plaintes, quels gémissements pourront égaler une si grande infortune?_ Cf. Querela. QUI, QUÆ, QUOD, _Qui_, _lequel_, _laquelle_. USUS: 1. Qui Platonem superaret, nullus fuit. Misi, qui hoc tibi nuntiaret. Negat jus ei esse, qui miles non sit, cum hoste pugnare. 2. Quis, _qui?_ _quel?_ _quelle?_ Qui erit rumor populi si id feceris? 3. Ut, _pour que_. Non sum tam demens, qui hoc credam. 4. Quia, quoniam, _parce que_, _attendu que_. Vatem te esse oportet, qui futura prædixeris. Vigilantem enimvero consulem, qui somnum toto consulatu suo non viderit. 5. Qualis, _qui_, _quel_. Eum te esse puto, qui esse debes. Qui vir ille fuerit, considera. QUI? _Comment, de quelle manière?_ SYN. Quomodo? USUS: Qui hoc esse poterit? QUĬA, _Parce que_. SYN. Quod. USUS: Nemo dolorem, quia dolor est, amat. QUĪCUMQUE, quæcumque, quodcumque, _Quel ... que_; _quelque soit_; _quelque que_. SYN. Quisquis, quivis, quisque. QUID? _Comment?_ _pourquoi?_ USUS: 1. Quid est cur? Quid pecunia fiet? Quid ejus sit, video. Exponam vobis quid hominis, gaudii, consilii sit. Eloquere, quid venisti? _Parle, dans quel but es-tu venu?_ 2. In quo, _en quoi?_ Quid offendi? Quid ille indiget mei? 3. (Subaudito verbo), _quoi?_ Quid multa? Quid multis? Quid plura? Quid pater? vivitne? 4. (Augendi causa), _que dirai-je de ce que_. Quid? quod sapientissimus quisque animo æquissimo moritur. QUĪDAM, quædam, quoddam et subst. quiddam, _Un certain_, _un_, _quelqu’un_; _qqche de_. SYN. Aliquis, ullus, quisquam, certus, nonnullus, unus. USUS: Hoc majus est quiddam quam tu censeas. Quidam ex amicis. QUĬDEM, _Même_; _à la vérité_; _il faut l’avouer_; _du moins_, _certes_, _sans doute_. SYN. Etiam, profecto. USUS: Cupio quidem certe. Hoc quidem verum est profecto. Non satis prudenter ille quidem. QUIDQUID, _Tout ce qui_. SYN. Quodcumque, quod velis. QUĬES, ētis, f. _Repos_, _vie calme_, _tranquillité_. SYN. Requies, tranquillitas, laxamentum, otium, vacatio, cessatio, remissio, finis, respiratio. )( Actio. EPITH. Diurna et nocturna, placidissima, sempiterna. PHRAS. Utimur summa quiete, _nous jouissons d’un profond repos_. Summa nobis pax, summa tranquillitas data; in summo otio vivimus; respiramus denique et acquiescimus; otiosam ætatem et quietam agimus. Loco vivimus quietis et tranquillitatis plenissimo; vitam tranquillam, remotam a procellis invidiarum et judiciorum anfractu sequimur; in viam beatæ, placatæ, tranquillæ vitæ deducti sumus. Sine vi, sine metu, sine periculo ad otium nos totos referimus; tranquillis rebus, tacitis et pacatis utimur; in utramque, ut aiunt, aurem dormimus. Animis vacuis, sine tumultu aut periculo jucundissime respiramus. Cf. Quiesco. USUS: 1. Excubabat animo, nec partem ullam quietis admittebat. Me non quies, non remissio delectabat, non labor ad quietem revocabat. Nunquam sibi quietem dabat aut otium. Quiete uti et suavitatibus nefas habebat. 2. Somnus, _sommeil_. Ad quietem eamus; quieti nos tradamus. Sumpta quiete. In quiete, secundum quietem sæpe nobis videre aliqua et audire videmur. Cf. Otium. QUĬESCO, is, ēvi, ētum, ere, _Reposer_, _se reposer_. SYN. Acquiesco, conquiesco. )( Laboro. ADV. Contra, ita. PHRAS. 1. Post tot molestias quiescas licet, _après tant de traverses, il vous est permis de vous reposer_. A tot molestiis quiescas, respires licet; post tot molestias quietem capias; quieti te tradas; quieto animo vivas; quietus sis; vitam traducas quietam et otiosam; vitam traducas quiete; vitam in quiete degas, licet; otium sequi et clementem vitam licet; solutis animis esse licet; in otio esse licet 2. Paulum quievi, _je me suis reposé_, _j’ai dormi un peu_. Horam unam, duas quieti dedi; quietem sumpsi; quietem cepi; quieti me tradidi; lassitudinem brevi quiete sedavi. Cf. Quietus, Somnus, Dormio. USUS: Quiescamus denique et taceamus. QUIĒTĒ, _Tranquillement_, _en repos_. SYN. Tranquille. QUĬĒTUS, a, um, _Qui reste en repos_, _calme paisible_. SYN. Tranquillus, compositus. )( Agitatus, fluctuans. PHRAS. 1. Quieto esse licet a negotiis, _il permis de se reposer des affaires_. Quies nunc est a negotiis; negotiorum nihil est; quiescunt negotia; feriæ sunt a negotiis; forum silet, a cæteris etiam est silentium; conticescit negotiorum tumultus; nihil nunc geritur negotiorum; tranquillum nunc pacem agere licet; liberale nunc contigit otium; cura domesticarum ac forensium rerum omnis defluxit; vacatio est a rebus gerendis; quietem a negotiis, vacationem a rebus gerendis ipsum tempus concedit. 2. Nunquam quieto esse licuit, _jamais je n’ai pu être tranquille_. Usque ad extremum spatium nullum tranquillum atque otiosum spiritum ducere mihi licuit; nunquam per negotia quietus fui; curæ publicarum rerum nullam mihi partem neque diurnæ, neque nocturnæ quietis impertiunt; nunquam sinunt me respirare, nunquam acquiescere; nunquam licuit mihi animo consistere et ad otium me referre; nunquam conquiescere et animo vacuo esse mihi licuit. Cf. Tranquillus, Tranquillo, Paco. USUS: Quieta mente consistere. Vitam quietam sine ullo labore et contentione traducere. QUĪLĬBET, quælibet, quodlibet et quidlibet, _Celui qu’on voudra_, _quelqu’il soit_, _le premier venu_. SYN. Quivis, unusquisque, unusquivis. QUIN, _Que ... ne_; _comment ne pas_. SYN. Ut non, cur non, qui non. USUS: Prorsus nihil abest quin sim miserrimus. Nemo est quin acutius, etc. Nemo est quin malit. Quin etiam, _et même_, _bien plus_, _que dis-je_. SYN. Quin imo, atque etiam, quin præterea. USUS: Id meum dolorem non levabat, quin etiam augebat. Credibile non est, quantum scribam die: quin etiam noctibus, nihil enim somni, _on ne saurait croire combien j’écris le jour: et même les nuits, je ne dors pas_. QUINCUNX, uncis, m. _Les ⁵⁄₁₂ d’un tout_; _arbres plantés en formes de quinconce_, _c. à d._, quincunx ⁙ _les cinq points d’un dé_. USUS: Proceritates arborum, et directi in quincuncem ordines. QUINDĔCIM, _Quinze_. USUS: Dies circiter quindecim. QUINDĔCĬES, _Quinze fois_. QUINGĒNI, æ, a, _Qui sont cinq cents_. QUINGENTĒSĬMUS, a, um, _Cinq-centième_. QUINQUĀGĒNI, æ, a, _Qui sont cinquante_. QUINQUĀGĒSĬMUS, a, um, _Cinquantième_. QUINQUĀGINTA, _Cinquante_. QUINQUE, _Cinq_. QUINQUENNĀLIS, e, gen. com. _Qui a lieu tous les cinq ans_, _quinquennal_. QUINQUENNĬUM, ĭi, n. _Espace de cinq ans_, _lustre_. QUINQUĔVĬRI, ōrum, m. pl. _Magistrats romains au nombre de cinq_, _chargés soit du partage des terres_, _soit des dettes et des constructions_. QUINQUĬES, _Cinq fois_. QUINTĬLIS (subaud. mensis), _Le cinquième mois de l’année (en la comm. en Mars)_, _Juillet_. QUINTUS, a, um, _Cinquième_. QUĪNUS, a, um, _Cinquième_. QUIPPE, _Oui_, en _vérité_, _assurément_, _en effet_. SYN. Nam, etenim, nempe, nec mirum, utpote, videlicet. USUS: Tibi vero aliud videtur, quippe viro erudito. QUĬRĪTĀTĬO, ōnis, f. _Cris de détresse_, _d’effroi_. SYN. Lamentatio. USUS: Fuga comitum, ut quiritatio facta est. Cf. Querela. QUĬRĬTES, um et ĭum, m. pl. _Les quirites_, _les Romains_. SYN. Populus Romanus. QUĬRĪTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Demander l’appui des citoyens romains_; _dire en criant_. SYN. Fidem alicujus imploro. USUS: Quiritanti, civis Romanus sum, respondit; abi nunc, populi Romani fidem implora, _à ce malheureux, qui criait dans ses angoisses: je suis citoyen romain, etc._ QUIS, quæ, quod _vel_ quid? _Qui?_ _lequel?_ _laquelle?_ _quoi?_ USUS: Quis autem dubitet? QUISNAM, quidnam? _Qui donc?_ _quoi donc?_ SYN. Quis? ecquisnam? QUISPĬAM, quæpiam, quodpiam et quidpiam, _Quelque_, _quelqu’un_, _quelque chose_. SYN. Aliquis, quisquam. QUISQUAM, quæquam, quicquam, _Quelque_, _quelqu’un_, _quelque chose_. SYN. Aliquis, quispiam. USUS: Si quisquam est, qui Ciceronem legit. Nec quemquam omnium pluris facit, quam me. Nec quisquam unus credet deinceps. Non est alter hodie quisquam me felicior. Nec melior vir fuit Africano quisquam nec clarior. Virtus, sine qua nihil quicquam egregium. QUISQUE, quæque, quodque et quidque, _Qui que ce soit_, _chaque_, _chacun_, _tout_. SYN. Unusquisque, quivis, quilibet. USUS: 1. Pro se quisque vim queritur. Cum Comparativo. Quo quisque est solertior, hoc docet laboriosius, _plus on a de talent, plus on se donne de peine pour enseigner_. Ut quisque optime natus est, ita honoris cupidissimus. QUISQUĬLĬÆ, ārum, f. pl. _Tout ce qui est mauvais_, _déchet_, _rebut_. SYN. Sordes. QUISQUIS, quæque, quodquod et quicquid, _Quel qu’il soit_, _qui que ce soit_, _quiconque_. USUS: Quisquis ille est, si modo est aliquis. QUĪVIS, quævis, quodvis et quidvis, _qui vous voudrez_, _qui que ce soit_, _quiconque_, _quelconque_. SYN. Quilibet, unusquisque. QUO, _Où?_ _A cause de quoi_, _par conséquent_; _afin que_, _pour que_. USUS: Quo tibi tantum opus erat? Quo tantam pecuniam? Quo facilius, hoc turpius. Non quo dubitem. Quo se miser vertet? Quo te agis? Quo te pedes? Quo magis cavendum est, ne quis introeat. Quo ditior, eo liberalior. Quo minus ingenio potest, hoc curiosior est. QUŎAD, _Tant que_; _jusqu’à quel point_, _jusqu’où_; _autant que_. SYN. Donec, usque dum, ut. USUS: Quoad ejus fieri poterit. Eatenus progredere, quoad licebit. Commoda te ei, quoad tua fides patietur. Quoad fas erit, utque facultas foret, juvabo. QUŌCIRCA, _C’est pourquoi_, _en conséquence_, _donc_. SYN. Unde, quare, quapropter, ex quo, quo, itaque, quamobrem. USUS: Quocirca bene majores nostri. QUŌCUMQUE, _Partout où_, _en quelque lieu que (avec mouv.)_. SYN. Quocumque veneris, quamcumque in partem te dederis. Quocumque res cadant, _quoi qu’il arrive_. QUOD, _Parce que_. SYN. Quia. USUS: 1. Gratum est quod quieveris. Quod utinam minus cupidus vitæ fuissem. 2. Nam si, _que si_. Quodsi mihi permisisses. QUŌDAMMŎDO, _Jusqu’à un certain point_, _en quelque façon_. SYN. Quasi. QUŌMŎDO, _De la manière que_, _comme_, _comment_. SYN. Quo pacto, qua ratione, quemadmodum, qua via, qui, ut, quibus præsidiis et adjumentis. USUS: Quomodo nunc sum, miserrimus certe sum. Quomodo exsultat in victoria? Quomodo, si quis me roget, etc. QUŌMŎDŎCUMQUE, _De quelque manière que_. SYN. Utut, utcumque, quo, quomodo, quocumque modo, quibus rebus possis, quoquo pacto, quoquo animo. PHRAS. Quomodocumque res sese habent, _de quelque manière que les choses se passent_. Utcumque erit; quocumque res cadant; quoquo pacto res se habebit; quocumque res evadat; quemcumque res exitum habebit. USUS: Quomodocumque se res habet, advola. QUONDAM, _Autrefois_, _jadis_. SYN. Olim, alias, quodam tempore; fuit olim tempus cum, etc. USUS: Et alias sæpe et quondam in Hortensii villa. QUŎNĬAM, _Puisque_, _parce que_; _après que_. SYN. Quia, pro eo, quod, quando. USUS: Moriendum fuit, quoniam homo erat. QUŌQUAM, _Vers un lieu quelconque_, _quelque part_. SYN. Aliquo. QUŌQUO, _En quelque lieu que_, _partout ou (avec mouv.)_. SYN. Quocumque. QUŌQUŌMŎDO, _De quelque manière que_. SYN. Quomodocumque, quocumque modo, quacumque ratione, omni ratione. USUS: Quoquomodo sis meritus. Tu quoquomodo hominem investiges velim, _par tous les moyens possibles_. QUORSUM, _Vers quel lieu_, _dans quelle direction_, _de quel côté_; _où, dans quel but_, _dans quel dessein?_ SYN. Quo, ad quid, quem in locum, quem in finem? USUS: Quorsum hæc oratio? Quorsum hæc spectant, pertinent? Quorsum hæc evadent, recident, erumpent? QUOT, _Combien_, _en quel nombre_. USUS: Quot quantæque calamitates. QUŎTANNIS, _Tous les ans_, _chaque année_. SYN. Singulis annis. QUOTCUMQUE, _En quelque nombre que_, _autant que_. QUŎTĒNI, æ, a. _En quel nombre_. USUS: Nescio quotenorum jugerum, _je ne sais combien d’arpents_. QUŎTĬDĬĀNUS, a, um, _Journalier_, _quotidien_. SYN. Vulgaris, communis. USUS: Sermo victus, cultus vulgaris et quotidianus. QUŎTĬDĬĒ, _Chaque jour_. SYN. Singulis diebus, in dies, in singulos dies, nulla non die, quovis die. USUS: Quotidie magis obdurescit. Quotidie vel potius in dies singulos litteras ad te mitto; quotidie enim te profectum suspicor. QUŎTĬES, _Combien de fois?_ _toutes les fois que_. USUS: Quoties et quot nominibus auferes? Quoties jam extorta est tibi sica de manibus? Illud soleo mirari, non me toties accipere litteras, quoties a Quinto mihi fratre afferuntur, _j’ai coutume de m’étonner de ce que je ne reçois pas de lettres de toi aussi souvent que de mon frère Quintus_. QUŌTĬESCUMQUE, _Toutes les fois que_. Quocumque tempore, quandocumque. QUOTQUOT, _Tous_, _tant que_. USUS: Duo vel quotquot fuerint, _deux ou tous ceux qu’il y aura_. QUŎTUS, a, um, _En quel nombre_, _le quantième_, _le combien_. USUS: Quotus quisque est qui, etc. Quotus est ille denarius? QUŎUSQUE, _Jusques à quand?_ SYN. Quamdiu, quem ad finem, quoad, quatenus. USUS: Quousque, inquies? quoad erit integrum. Quousque ita dicis? _Jusques à quand tiendrez-vous ce langage?_ Quousque tandem abutere patientia nostra. QUUM, _Quand_, _lorsque_, _dès que_. SYN. Cum. R RĂBĬDĒ, _Avec fureur_, _avec rage ou violence_. SYN. Rabiose, furiose, furenter. USUS: Omnia rabide appetens cum inexplicabili cupiditate. RĂBĬDUS, a, um, _Furieux_, _enragé_. SYN. Furens, rabiosus. USUS: Aspectu rabido. Cf. Furens. RĂBĬES, ēi, f. _Rage_, _fureur_. SYN. Furor. EPITH. Inusitata. USUS: Hecubam propter animi acerbitatem et rabiem in canem versam putant, _on pense qu’Hécube fut changée en chienne, sans doute à cause de la rage extrême que ses chagrins lui causèrent_. Cf. Furor, Ira. RĂBĬŌSĒ, _Avec fureur_, _rage_. SYN. Rabide, furiose. )( Leniter, quiete. RĂBĬŌSUS, a, um, _Furieux_, _enragé_. SYN. Rabidus. Cf. Furens. RĀBŬLA, æ, f. _Avocat brailleur_, _chicaneur_, _robin_. SYN. Causidicus rabiosus et ineptus; qui nimia verbositate aures obtundit. EPITH. Probabilis. USUS: Declamator de ludo, rabula de foro. RĀDĪCĬTUS, _En arrachant la racine_. SYN. Stirpitus, funditus, omnino. USUS: Opiniones aliquas, religionem radicitus ex animis hominum extrahere, evellere, _déraciner des opinions de l’esprit, arracher la religion du cœur_. Cf. Omnino. RĂDĬO, as, avi, atum, are, n. _Briller_, _rayonner_. SYN. Radios emitto, fulgeo. RĂDĬŌSUS, a, um, _Rayonnant_, _radieux_. USUS: Sol radiosus. RĂDĬUS, ĭi, m. _Rayon_. USUS: In radio solis cernuntur. RĀDIX, īcis, f. _Racine_. SYN. Stirps. EPITH. Altissima. USUS: Radices agere; radices mittere, _plonger ses racines_. Vera virtus altissimis est defixa radicibus; firmissimis radicibus nititur, sic, ut nulla vi labefactari possit. Consuetudo altissimas habet radices. Non ramos solum amputare vitiorum, sed ipsas radicum fibras evellere necesse est, _ne pas seulement couper les branches de nos vices, mais extirper jusqu’aux fibres les plus déliées de leurs racines_. RĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râcler_, _gratter_, _raser_. USUS: Superciliis rasis. RĀMENTA, ōrum, n. pl. _Ce qui tombe quand on râcle_, _copeaux_, _paillettes_. USUS: Argenti, auri ramenta. RĂMŌSUS, a, um, * _Qui a beaucoup de branches_, _rameux_. RĀMUS, i, m. _Branche_, _rameau_. USUS: Arboris ramum defringere. RĀNA, æ, f. _Grenouille_. RANCĬDUS, a, um, _Gâté_, _qui sent_, _rance_. USUS: Caro rancida. RĂPĀCĬTAS, ātis, f. _Rapacité_, _penchant au vol_. Rapiendi cupiditas. RĂPAX, ācis, omn. gen. _Rapace_, _ravisseur_, _enclin au vol_. SYN. Prædo. USUS: 1. Iste crudelis, olim furunculus, nunc etiam rapax. 2. Citus, velox, _qui entraîne tout_. Rapax fluvius. Cf. Prædo, Rapio. RĂPĬDĒ, _Rapidement_. USUS: Velociter et rapide ferri. RĂPĬDĬTAS, ātis, f. _Rapidité entraînante d’un cours d’eau_. USUS: Rapiditate fluminis ad transeundum impediuntur. RĂPĬDUS, a, um, _Rapide_, _agile_. SYN. Velox. RĂPĪNA, æ, f. (Adhibetur tantum plurali.) _Rapine_, _vol_, _pillage_. SYN. Furtum vi factum. USUS: Spes prædæ et rapinarum. RĂPĬO, is, pŭi, ptum, ere, a. _Prendre par force_, _emporter_. SYN. Abripio, aufero, eripio, prædor, furor; impello, ago. PHRAS. Hostis omnia rapuit, _l’ennemi pilla tout_. Rem nostram furore suam fecit; prædam omnem avertit; loca omnia diripuit; quidquid agi ferrique poterat, avertit. Cf. Diripio, Prædo. USUS: 1. Detrahere aliquid alteri et sibi rapere. 2. Impello, ago, allicio, _emporter_, _entraîner en parl. d’une passion_. Voluptas omnes ad se rapit. Quo te effrenata tua cupiditas rapiet? Cura omni ac studio ad philosophiam rapitur. Milites in aciem rapit. 3. Adduco, _emmener_. In invidiam, in odium aliquem rapere, _rendre qqn odieux_. Cf. Aufero. RAPTIM, _A la hâte_, _rapidement_. SYN. Cursim, subsecivis operis. PHRAS. Raptim in hostem ducere milites, _enlever ses troupes et les lancer contre l’ennemi_. Manipulos in aciem rapere; raptare legiones; agmen in hostem agere; pleno gradu in hostem inducere, quam proxime ad hostem ducere. USUS: Raptim cum ageret ac turbulente. Hæc scripsi raptim, _j’ai écrit ces lignes à la hâte_. RAPTO, as, avi, atum, are, a. (sæp. poet.) _Emmener_, _entraîner de force_. Quem vexastis, raptastis, omni crudelitate lacerastis. RAPTOR, ōris, m. _Voleur_, _ravisseur_. RAPTŬS, ūs, m. _Vol_, _rapt_. USUS: Raptus virginum. Cf. Abstractus, Alienatus. RĀRĬTAS, ātis, f. _Le peu d’épaisseur, la légèreté_; _faible quantité_, _rareté_. USUS: In pulmonibus inest raritas quædam, _la substance des poumons est rare et molle_. RĀRO, _Rarement_, _peu souvent_. SYN. Insolenter, rarenter, minime sæpe, non sæpe, minus sæpe. )( Frequenter. USUS: Acipenser raro admodum capitur. RĀRUS, a, um, _Peu serré_, _clairsemé_; _étendu_, _espacé_; _rare_, _qui arrive peu fréquemment_. SYN. Paucus, singularis, quotus? )( Multus, frequens, confertus. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Rariores jam hostes erant in acie, _déjà les ennemis étaient moins nombreux dans la mêlée_. Vanior jam erat hostium acies; infrequens jam erat hostilis acies; nudata erat jam magna sui parte acies; dissipaverat aciem hostilem equestris procella; in acie summa infrequentia; rarus erat ad signa miles; ex hostili exercitu magna pars defluxerat; ex acie dilapsa erat. 2. Rarum est, _cela est rare_. Raro, perraro accidit; ita rarum est, ut si quando auditum sit, portenti ac prodigii simile numeretur; infrequens illud ac omnino peregrinum; id si quando accidat, tanquam albam avem videre sibi homines videntur. USUS: In omni re optimum est rarissimum. RĂTĬO, ōnis, f. _Faculté de raisonner_, _intelligence_, _bon sens_; _méthode_, _règle_. SYN. Vis cogitandi; judicium, mens, consilium; argumentum; modus. PHRAS. Hoc est contra rationem, _cela est contre la raison_. Hoc ne rationi quidem consentaneum est; id agere hominis est a tota mente et recta ratione deficientis; a præscriptione rationis aversi; id vero a sana ratione alienum est. Cf. Prudentia. USUS: 1. Mens, animus, _âme_, _intelligence_. Ratio præsit, appetitus obtemperet. 2. Judicium, intelligentia, consilium, prudentia, _jugement_, _prudence_. Ratio, dux lumenque vitæ, domina omnium et regina. Rationis participem esse; ratione uti, _avoir la raison_, _être raisonnable_. Rationi ac consilio locum dare; rationi parere, obedire, _obéir à la raison_. De ratione deduci, abire, discedere; a mente et ratione deficere, _perdre la raison_. 3. Argumentum, _raisonnement_, _argumentation_. Rationibus solum pugnas; veritatem rationibus exquiris, _vous recherchez la vérité par le raisonnement_. Rationes suæ sententiæ colligere, afferre, exponere, explicare, _donner les raisons de son sentiment_. Rationem suæ sententiæ reddere, ostendere; rationibus disputare, _argumenter_. Adversariorum rationes refutare, rejicere, _réfuter les raisonnements de son adversaire_. Probare suam rationem alicui, _prouver son idée à qqn_. 4. Modus, via, consilium, institutum, genus, conditio, _méthode_, _procédé_, _manière_, _plan_. Belli gerendi modus et ratio hæc solet esse. Meæ vitæ rationes me inde avocant. Tua ratio postmodum est commutata. Nunc alia ratio est rerum omnium, 5. Res, negotium, _considération_, _souci_, _soin_. Meas rationes semper tuæ saluti posthabui. Incumbe toto animo in eam rationem, qua adhuc usus es. Adjungere se ad rationes alicujus, _se joindre au parti de qqn_. 6. Commercium, societas, _rapport_, _relation_, _commerce_. Aliquem in suam rationem et consuetudinem inducere; rationem contrahere cum aliquo, _lier des relations avec qqn_. Quibuscum mihi ratio fuit; quibuscum mihi ratio intercessit, _avec qui j’ai eu affaire_. 7. Cura, respectus, _état (que l’on fait) de_, _compte (qu’on tient) de_. Habere, ducere rationem absentis. Sui commodi rationem ducere; alienæ dignitatis rationem habere. Habenda erat Tarenti ratio, sed vicit respectus Capuæ, _il fallait tenir compte de Tarente, mais la considération de Capoue l’emporta_. 8. Ratio administrationis et rei pecuniariæ, _compte_; _calcul_. Rationem vitæ ab aliquo deposcere; rationem vitæ suæ reddere, _rendre compte de sa vie_. Rationes cum aliquo putare, rationes subducere, inire, tractare, conficere; cum aliquo conferre, _rendre ses comptes à qqn_. Rationes alicui edere; ad ærarium referre, _rendre ses comptes au trésor_. Rationes in tabulas transferre, _transcrire ses comptes sur des tablettes_. Pecuniam in rationem inducere, _faire entrer une somme en ligne de compte_. Ad calculos vocare amicitiam ut par sit ratio acceptorum et datorum, _faire de l’amitié un calcul et vouloir que la balance soit égale entre ce qu’on a reçu et ce qu’on a donné_. RĂTĬŌCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Raisonnement_, _syllogisme_. EPITH. Diligens et considerata. USUS: Nullæ leges afferuntur e quibus ratiocinatio nascitur. RĂTĬŌCĬNĀTĪVUS, a, um, _T. de rhét._, _où l’on emploie le raisonnement syllogistique_. USUS: Ratiocinativum genus orationis. RĂTĬŌCĬNĀTOR, ōris, m. _Calculateur_; _appréciateur_. SYN. Rationum subducendarum peritus, (VULG. Calculator). EPITH. Hilaris. USUS: Boni ratiocinatores vident quæ reliqui summa fiat. RĂTĬŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Calculer_; _raisonner_. SYN. Rationem ineo. ADV. Recte. USUS: Ratiocinari quid in similibus fieri soleat. De pecunia ratiocinari sordidum est, _faire des calculs d’argent_. Cf. Arguo. RĂTĬŌNĀLIS, e, gen. com. _Raisonnable_; _où l’on emploie le raisonnement_. SYN. Quod in ratione versatur. USUS: In causa rationali primum quæretur, ecquid, etc. RĀTIS, is, f. _Radeau_. SYN. Genus navigii planum et trabibus tantum inter se nexis aptisque vinctum. RĀTUS, a, um, part. v. Reor. _Calculé_, _compté_, _d’où_: _Arrêté_, _déterminé_, _fixé_, _régulier_, _certain_. SYN. Firmus, fixus. USUS: Astrorum rati et immutabiles cursus. Acta Cæsaris omnia rata habebantur, _on ratifiait tous les actes de César_. Hoc fixum et in perpetuum ratum firmumque sit. Rato tempore fieri aliquid debet. Pro rata parte, _dans la même proportion_. Cf. Firmus, Approbo. RAUCUS, a, um, _Enroué_; _rauque_, _bruyant_, _criard_. SYN. Qui vocem obtundit dicendo, clamando fessus. USUS: Vox natura subrauca. Ipse rumor jam raucus est factus, _déjà le tapage est devenu plus faible, est assoupi_. RAUDUSCŬLUM, i, n. _Petit morceau de métal employé comme monnaie_. SYN. Pecuniola. RAVIS, is, acc. ravim, f. _Enrouement_. USUS: Ad ravim clamore poscere, _s’enrouer à demander qqche_. RĒ, _En réalité_. SYN. Exitu. USUS: Non tam verbo quam re et exitu præstare aliquid, _accorder qqche non seulement en paroles, mais en fait et en réalité_. RĔAPSE, _En effet_, _en réalité_. SYN. Reipsa. USUS: Formæ reapse nullæ sunt, speciem tamen exhibent, _en réalité ne sont rien, mais présentent une apparence_. RĔBELLĀTRIX, īcis, f. _Celle qui se révolte_. USUS: Ingenio ferocem et rebellatricem provinciam conficere. RĔBELLĬO, ōnis, f. _Révolte_, _rébellion_. SYN. Seditio, tumultus. Cf. Seditio. RĔBELLO, as, avi, atum, are, n. _Se soulever_, _s’insurger de nouveau_. USUS: Plures diversis locis rebellare cœperunt. Cf. Deficio, Descisco, Seditio. RĔCALCĬTRO, as, avi, atum, are, n. * _Regimber_, _ruer_; _empêcher d’approcher_. SYN. Calcitro. RĒCĂLESCO, is, calŭi, escere, n. _Se réchauffer_, _s’échauffer_. SYN. Concalesco, refervesco. RĔCANTO, as, avi, atum, are, n. _Retirer_, _rétracter_, _désavouer_. Jacta in aliquem probra recantare. Cf. Revoco. RĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Reculer en arrière_, _se retirer_, _rebrousser chemin_. SYN. Discedo, abeo, defluo, decedo. ADV. Longius, ne tantulum quidem, necessario, paulum. USUS: Ab armis, officio, causa, a veteri consuetudine recedere. Decedere de fide, defluere ex amicitia, ab officio recedere. Cf. Deficio, Discedo. 1. RĔCENS, _Il n’y a pas longtemps_, _récemment_, _naguère_. SYN. Nuper. USUS: Recens natus. 2. RĔCENS, entis, omn. gen. _Nouveau_, _jeune_, _récent_. SYN. Novus. )( Antiquus, vetus. USUS: Non ex recenti hominum sermone, sed annalibus. Aliter inveterata, aliter recentia. Est res in recenti memoria. Homo e schola, ludo, provincia recens. Recens ab illorum ætate. Cf. Novus. RĔCENSĔO, es, sŭi, sum et sĭtum, sere, a. _Parcourir_, _recenser_, _reconnaître_. SYN. Percenseo, persequor, percurro. Cf. Numero. RĔCENSĬO, ōnis, f. _Revue_, _dénombrement_, _recensement_. SYN. Census, recognitio. RĔCEPTĀCŬLUM, i, n. _Lieu où l’on met qqche_, _magasin_, _dépôt_; _refuge_, _asile_. SYN. Locus receptator, perfugium. USUS: Templum illud fuit arx perditorum civium, receptaculum seditiosorum, castellum forensis latrocinii. Cf. Perfugium. RĔCEPTOR, ōris, m. _Qui sert de refuge_. USUS: Ille latronum occultator et receptor locus. RĔCEPTRIX, īcis, f. _Celle qui reçoit_, _qui recèle_. USUS: Messana furtorum receptrix. RĔCEPTUM, i, n. _Engagement_, _promesse_. SYN. Promissum. USUS: Ille induxit ut peteret (consulatum): promissum et receptum intervertit ad seque transtulit, _il le poussa à briguer le consulat; après le lui avoir promis et fait accepter, il s’en revêtit lui-même_. RĔCEPTŬS, ūs, m. _Action de se retirer_; _retraite_, _recul_; _refuge_, _asile_. SYN. Perfugium, avocatio ex pugna. USUS: Receptui canere, signum dare. Nullum receptum nisi ad te et tuam opem habeo. Tempus jam non erat ad receptum pertinacis sententiæ, _il n’était plus temps de revenir sur un avis obstiné_. RĔCESSŬS, ūs, m. _Action de se retirer_, _de s’éloigner_. SYN. Digressus. )( Accessus. USUS: 1. Luna accessu et recessu suo maris accessum recessumque gubernat, _la lune en s’approchant et en se retirant_, _produit le flux et le reflux de la mer_. 2. Latebra, _coin_, _cavité_, _retraite_. Multi in hominum animis, latebræ, multi recessus. 1. RĔCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _retrancher_. SYN. Incido. USUS: Recidere ornamenta superflua. 2. RĔCĬDO, is, cĭdi, cāsum, ere, n. _Retomber_. SYN. Convertor, cado, redundo, incido. PHRAS. In eadem scelera recidit, _il est retombé dans les mêmes crimes_. De integro in eadem flagitia revolvi, relabi, incidere; iterum in eamdem improbitatem incurrere; in eadem rursus flagitia se ingurgitare. Cf. Peccatum. USUS: Ex lætitia in luctum; in priorem fortunam recidere. Ea res ad hunc annum recidit. Mala consilia in auctorem recidunt. Huc tandem omnia recidere. Ad nihilum molitio tota recidit. Cf. Cado, Venio. RĔCĬNO, is, ere, n. et a. _Résonner_, _retentir_. SYN. Resono. RĔCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Retirer à soi_, _ramener_, _reprendre_; _reconquérir_. SYN. Accipio, recupero. ADV. Brevi, difficillime, tardius. PHRAS. In gratiam receptus est, _il fut gracié_. Supplici apud eum gratiæ locus fuit; restitutus est in antiquum gratiæ locum; reconciliata inter eos est ex inimicitiis gratia voluntatesque copulatæ. Cf. Gratia, Reconcilio. USUS: 1. Aliquem in fidem, gratiam, amicitiam recipere. Aliquem splendide, hospitio, ad epulas recipere. 2. Abeo, exeo, redeo, proficiscor, _se retirer_, _s’en aller_, _quitter_. Domum se, in castra, in Italiam e provincia se recipere. Ad mores pristinos, ad ingenium suum, ad meliorem frugem se recipere. Recepit se hostis. 3. Colligo, _se remettre_, _revenir à soi_, _reprendre ses sens_. Se a timore; animum e magno metu recipere. 4. Polliceor, _s’engager à qqche_, _prendre un engagement_. Mandata effice quæ recepisti. Scis quid tibi de me receperim. Recipere et confirmare aliquid alicui. Tibi spondeo in meque recipio, _je promets et je garantis_. RĔCĬPRŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Ramener en arrière ou faire aller et venir_. USUS: Quid Euripo in æstu reciprocando constantius, _qu’y a-t-il de plus régulier que le flux et reflux de l’Euripe_. RĔCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Lecture à haute voix_. SYN. Lectio. USUS: Litterarum recitatio. RĔCĬTĀTOR, ōris, m. _Lecteur_. SYN. Lector. RĔCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Lire à haute voix un acte, etc._, _donner lecture de_. SYN. Percenseo, pronuntio, e memoria reddo. ADV. Clarius, denuo, identidem, palam. USUS: De tabulis publicis recitare. Epistolam, scriptum ex ordine recitare. RĔCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Cris improbateurs_. SYN. Acclamatio. EPITH. Præclara, luculenta. RĔCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Se récrier contre_, _protester_, _réclamer_. SYN. Repugno, adversor, contradico. ADV. Fortissime, vehementer. USUS: Tota theatra, omnes una voce reclamarunt, _le théâtre entier protesta par ses cris_. Cf. Adversor. RĔCLĪNO, as, avi, atum, are, a. _Incliner_, _appuyer_, _coucher sur_. SYN. Reflecto, inclino. RĔCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Ouvrir un objet fermé_, _découvrir_. SYN. Aperio. RĔCŌGĬTO, as, avi, atum, are, n. _Réfléchir_, _examiner_, _repasser dans son esprit_. SYN. Meditor, tota mente repeto, recipio me ad cogitationem reliquam alicujus rei; priorum admoneor; rei præteritæ cogitatio me subit. Cf. Memini, Cogito. RĔCOGNĬTĬO, ōnis, f. _Examen_, _ressouvenir_. SYN. Recensio. USUS: Ejus animus nunc in recognitione scelerum versatur. (Recognitio, _reconnaissance_, _vulg. est_); latine: referendæ gratiæ studium. RĔCOGNOSCO, is, gnōvi, gnĭtum, ere, a. _Reconnaître_, _se rappeler_. SYN. Cognosco, considero, recenseo, recolo. ADV. Penitus, perlibenter. USUS: Nihil novi audietis, vetera solum recognoscetis. Recognosce mecum illam noctem. Reminiscendo recognosco aliquid. Cf. Considero. RĔCOLLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Rassembler_, _recueillir_. SYN. Colligo. PHRAS. Vix recollegi me, _j’ai à peine repris mes sens_. Vix animum recepi; vix animum paulisper laxavi; vix animum a mœrore allevavi; ad spem et fiduciam torpentem animum erexi; vix animum languentem revocavi; vix animum sollicitudine exoneravi; vix vitalem calorem recepi; vix rediit animus et sui compos factus est. USUS: Animum recolligere. Cf. Colligo. RĔCŎLO, is, cŏlŭi, cultum, ere, a. _Cultiver de nouveau_; _pratiquer_, _exercer de nouveau_. SYN. Recognosco; memoria repeto. USUS: Pristina sua studia recolere, _reprendre ses anciennes études_. Pueritiæ nostræ artes inter nos recolimus. RĔCONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_, _réconciliation_. SYN. Reditus in gratiam. PHRAS. Reconciliatio gratiæ ejus mihi curæ erit, _j’aurai soin de me réconcilier avec lui_. Ut ejus mihi voluntas reconcilietur, opera dabo; ut mecum in gratiam redeat; ut in antiquum gratiæ locum me restituat; ut mihi se restituat; ut si quid alienæ opinionis aut parum amicæ voluntatis adversus me susceperit, deponat, abjiciat, dimittat. Cf. Concilio, USUS: Cæsar agit de reconciliatione gratiæ suæ et Pompeii. RĔCONCĬLĬĀOR, ōris, m. _Celui qui rétablit_. RĔCONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. _Ramener_, _rapprocher_, _réconcilier_. SYN. Placo, in gratiam reduco; in veterem gratiam restituo, distractos in pristinam concordiam reduco; pacem concilio; gratiam inter aliquos compono; gratiæ reconciliationem efficio. PHRAS. Reconciliati sumus, _nous sommes réconciliés_. Ingratiam rediimus; odium amore commutavimus; depositis odiis mutuam benevolentiam suscepimus. Inimicitias, simultates, odia deposuimus, abjecimus, dimisimus; omnem veterum injuriarum memoriam, omnem ulciscendi voluntatem ex animo delevimus; odia misimus ac finivimus; dexteras fidemque de integro dedimus. Pulso odio successit amor pristinus. Orta est inter nos, vetere exstincto odio, mutua benevolentia. Animorum nostrorum mutua in amore consensio; animorum ac voluntatum similitudo diuturno tandem odio successit. Cf. Gratia, Amicitia, Concilio. USUS: Hic me meus animus cum Cæsare reducit, reconciliat, restituit in gratiam, _c’est ce sentiment qui me ramène aujourd’hui vers César_, _qui me réunit à lui_, _et qui lui rend toutes les affections de mon âme_. Inimici in gratiam reconciliabuntur. RĔCONCINNO, as, are, a. _Rajuster_, _raccommoder_. SYN. Reficio. RĔCONDĬTUS, a, um. _Mis à l’écart_, _éloigné_, _caché_, SYN. Occultus, abditus, abstrusus, retrusus. )( In promptu. USUS: Sepositum et reconditum habere aliquid. Interiores et reconditæ litteræ. Homo natura tristis et reconditus. Natura in specie oris reconditos mores effinxit. RĔCONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Réunir_; _éloigner_, _cacher_. SYN. Condo, sepono, abdo, abscondo. ADV. Nimium, penitus. USUS: Gladium in vaginam recondere. Mens visa arripit et recondit, inde memoria oritur. Cf. Abscondo. RĔCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Faire recuire_. USUS: Nomo me tanquam Pelian recoxerit. RĔCORDĀTĬO, ōnis, f. _Souvenir_, _mémoire_. SYN. Memoria. EPITH. Acerba, apta, assidua, non satis explicata, grata, jucunda, sana, secura, suavis. USUS: Recordationes fugio, quæ quasi morsu quodam dolorem efficiunt. Repetere animo veteris memoriæ recordationem, _rappeler en son esprit le souvenir d’une circonstance passée_. Cf. Memoria. RĔCORDOR, aris, atus sum, ari, d. _Se souvenir_. SYN. Reminiscor, memoria teneo. ADV. Diligentius, multum, vere. PHRAS. 1. Sæpe recordor præteriti temporis calamitatem, _je me rappelle souvent les calamités du temps passé_. Subit animum persæpe memoria temporis miserrimi; sæpe in memoriam redit calamitas temporis; animum persæpe refero ad præteriti temporis calamitates; tenet me persæpe memoria temporis calamitosissimi; infixa est animo calamitas temporis superioris; versatur identidem in animo calamitas; ex animo nunquam discedit tristissimi temporis recordatio; tangit persæpe animum memoria funestissimi temporis. 2. Recordor adhuc dictorum, _je me souviens encore de vos paroles_. Memoria teneo, memoria custodio dicta tua; in memoria mihi sunt, versantur dicta tua; memoria retineo, quæ dixeras; memoriam eorum habeo, teneo, servo, conservo, quæ tu mecum; resedit in animo memoria dictorum; animo teneo ac memoria, quæ tu ad me; scripta sunt in animo meo quæ tu mecum olim; persæpe in mentem venit eorum, quæ tu olim mecum; sæpe redeo in memoriam eorum quæ ex te audivi. Cf. Memoria. USUS: Recordor tua consilia, tuorum consiliorum, de tuis consiliis. Re ipsa admonitus recordor et reminiscor. Cf. Memoria. RĔCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Remettre en bon état_, _rétablir_; p. _se ranimer_. SYN. Reficio, relaxo, relevo; restituo, colligo. _Adv._ Necessario, ocius, paululum. PHRAS. 1. Libenter me a magnis curis recreo, _je me repose volontiers de mes travaux importants_. Tristitiam et severitatem ludo aliquo relaxo et mitigo; a contentione studiorum animos curasque laxo; ex diuturna perturbatione suavitate amicorum me recreo; vires amissas revoco; curam animi quiete aliqua remitto; me confirmo, relevo; requietem aliquam corpori et animo indulgeo; ad aliquam animi remissionem descendo; cum amicis me oblecto; varias a molestiis aberrationes ac velut diverticula quædam quæro; inter labores jam exhaustos et mox exhauriendos intervallum aliquod interjicio; ab assiduis contentionibus studiorum animum remitto. 2. Pratorum ac nemorum aspectus mirifice me recreat, _la vue des prairies et des bois me délasse merveilleusement_. Pratorum ac nemorum aspectus animum mirifice reficit; a molestiis abducit; mirifica voluptate animum perfundit; liquidissima voluptate animum complet; mirifice oculos animumque tenet, oblectat; pratorum aspectu suavissime aberrat animus a molestiis curisque; suavissimam animi voluptatem capio. 3. Recrea te parumper, _récréez-vous un peu_. A cæteris voluptatibus desertus, jucundo otio sustenta te paululum et recrea; da te jucunditati paululum; ad aliquam animi remissionem descende; habeat aberrationem quamdam a negotiis animus; animum liberali otio viresque revoca, ad ferendos novos de integro labores; relaxa animum et abducta contentione studiorum; da laxamenti aliquid contentioni studiorum; lassum pondere curarum animum ludo refice et instaura; excedant animo curæ paulisper, ut acriore deinceps impetu ad intermissa revertare. Cf. Delecto, Oblecto. USUS: Recreat me et reficit aspectus vester; afflictum erigere, perditum recreare. Litteris tuis sustentor et recreor. Cum animus se collegit et e mœrore se recreavit. E morbo recreari et convalescere. Cf. Relaxo. RĔCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Repousser_, _croître de nouveau_. SYN. Rursum cresco. RĔCRŪDESCO, is, dŭi, escere, n. _Redevenir saignant_; _aggraver_, _empirer_. USUS: Illa quæ consanuisse videbantur, recrudescunt. RECTA, _En droite ligne_, _directement_, _tout droit_. SYN. Recta via, directe. )( Oblique, per anfractus. USUS: Mihi recta iter Romam est. Recta e navi ad me venit. RECTĒ, _En ligne droite_; _bien_, _comme il faut_. SYN. Bene, probe, præclare, jure, more, rite, ordine, ratione. )( Perperam, vitio, oblique, circuitione et anfractu. USUS: Recte atque ordine et e republica factum est. Si recte homines novi. Recte an secus, nihil ad nos. Recte an contra fecerint. Recte, ordine, ratione, ex æquo et bono fecisti. Atomi recte feruntur aliquæ, _quelques atomes suivent la ligne droite_, Cf. Bene. RECTĬO, ōnis, f. _Direction_, _gouvernement_. SYN. Gubernatio, administratio. USUS: Non privatæ solum rei ratio, sed reipublicæ rectio. RECTOR, ōris, m. _Guide_, _directeur_, _chef_. SYN. Gubernator, præses. EPITH. Comior, justus, summus. USUS: Rector publici consilii, gubernator urbis et conservator. Rector navis. DEUS, rector et architectus tanti operis. RECTUS, a, um, _Qui est en ligne droite_, _droit_; _convenable_; _bon_, _vertueux_. SYN. Directus, bonus. )( Pravus, obliquus. USUS: Rectam instas viam. A recta conscientia transversum unguem discedere non oportet. Recta intelligentia, rectis oculis aliquid intueri. Rectissima sunt, quæ maxime conducunt. RECTUM, i, n. _Le bon_, _le bien_, _l’honnêteté_, _la vertu_. )( Pravum. USUS: Rectum est quod cum virtute et officio fit. Rectum non solius laudis causa sequendum est. Te nihil scribere rectum vix est. Cf. Honestum. RĔCŬBO, as, cŭbŭi, ĭtum, are, n. _Se coucher_, _être couché_. SYN. Recumbo, jaceo, quiesco. USUS: Molliter et delicate recubans. RĔCUMBO, is, cŭbŭi, ĭtum, ere, n. _S’appuyer_, _se coucher en arrière_; _être étendu_, _couché_. SYN. Cubo. USUS: In herba recumbo. RĔCŬPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Recouvrement_. USUS: Ista præclara est libertatis recuperatio. RĔCŬPĔRĀTOR, ōis, m. (_t. de droit_). _Le récupérateur_, _chargé à Rome de juger les procès et d’accommoder les différends entre citoyens_. SYN. Judex in causis civilibus et privatis. EPITH. Improvidus. USUS: Recuperatorem dare alicui. RĔCŬPĔRĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif aux récupérateurs_. USUS: Judicium recuperatorium. RĔCŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Recouvrer_. SYN. Recipio, redimo, reparo. USUS: Erepta recuperare. Recuperare existimationem perditam et in antiquum statum restitui. Cf. Restituo. RĔCURRO, is, curri, ere, n. _Courir en arrière_, _rebrousser chemin en hâte_. SYN. Redeo, revehor; perfugio, ad opem alicujus confugio. USUS: Velim quamprimum ad nos recurras. RĔCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Refus_. EPITH. Justa. USUS: Omnes sine mora, sine ulla recusatione, summo etiam studio et alacritate negotium susceperunt, _sans hésitation_. RĔCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _écarter_, _refuser_. SYN. Abnuo, defugio, declino, aspernor, nolo, repudio, rejicio, aversor, tergiversor, abhorreo; a me amoveo, amolior, deprecor, ejuro. ADV. Diu, honeste, vehementer, valde. PHRAS. Si id crimen est, non recuso pœnam, _si cela est un crime, je ne refuse pas le châtiment_. Nihil de pœna recuso; pœnam non refugio, non deprecor, causam non dico quin quod meritus sum feram; causæ nihil est quin; causæ nihil dico quin pœnas, ut meritus sum, luam. USUS: Nihil quod homini accidere possit recusandum est. Cf. Nolo, Nego. RĔDĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer réciproquement_, _rendre amour pour amour_. SYN. Amori _vel_ in amore respondeo. RĔDARGŬO, is, ŭi, ere, a. _Accuser_. SYN. Coarguo, convinco. )( Probo. USUS: 1. Inconstantiam alicujus redarguere. 2. Increpo, accuso, _réfuter_, _convaincré de faux_, _confondre_. Redargue me, si mentior. Fallebat multos, quod nemo eum redargueret. Cf. Arguo, Reprehendo. REDDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Rendre_. SYN. Restituo, refero, remunero, persolvo. _Adv._ Celeriter, commode, cumulate, diligenter, juste, latine, opportune, probabiliter, studiose, tarde, vicissim, verbosius. USUS: 1. Suum cuique reddere. 2. Recito, _rendre_, _dire_, _raconter_. Quæ quisque didicerit, totidem verbis reddat. 3. Verto, _traduire_. Quæ græce legeram, latine reddebam. 4. Do, tribuo, _rendre_, _remettre à qqn ce qui lui est dû_. Sententiæ suæ rationem reddere. Reddere vitam pro republica. Litteras alicui; honorem cuique suum reddere. 5. Similis sum, _rendre_, _reproduire_, _représenter_. Filius matrem reddit. 6. Efficio, præsto, _rendre tel ou tel_, _faire_. Cupiditas reddit homines cæcos. RĔDEMPTĬO, ōnis, f. _Rachat_; _corruption_, _marché_. SYN. Conductio. USUS: Publicani temeritate redemptionis pene eversi. RĔDEMPTOR, ōris, m. _Entrepreneur de travaux publics_; _fermier_. SYN. Operis faciendi _vel_ vectigalium conductor, qui et Manceps a Cicerone dicitur. USUS: 1. Redemptor ille, qui Torquato columnam conduxerat faciendam. 2. Redemptor noster, _rédempteur_. SYN. Auctor parensque salutis nostræ. Vindex salutis humanæ; nostræ salutis restitutor. Redemptio nostra, _Rédemption_. SYN. Nostræ salutis restitutio; salus hominum Christi cruciatibus morteque parta. REDĔO, is, ĭi, ĭtum, ire, n. _Retourner_, _revenir_. SYN. Reverto, revenio, me recipio. ADV. Gradatim, insidiose, peregre, sero, verissime. PHRAS. Cupio quamprimum ad vos redire, _je désire revenir vers vous le plus tôt possible_. Ad vos me recipere cupio; in optatis mihi est, ut me aliquando vestri ac patriæ compotem fortuna faciat; ut in patriam me pedes referant; in domum meam remigrem, revertar; domum me referam; reditu aut potius reversione mea vos exhilarem; ut ad vos recurrere, patriæ me reddere postliminio liceat; ut expeditum in patriam receptum habeam; urbem patriam repetam. 2. Domum redibo, _je reviendrai chez moi_. Domum me referam; domum repetam; domum me convertam, conferam; domum remigrabo, revertar; domum me recipiam. 3. Vix ad se rediit, _il fut à peine revenu à lui, il eut à peine repris ses sens_. Vix se, vix animum ex timore collegit; vix se, vix animum recepit a timore; vix recreatus est ex illo pavore; vix se recuperavit ex illa trepidatione; vix redintegravit animum. Cf. Colligo, Recolligo. 4. Rediisti ad pristinam consuetudinem, _vous avez repris vos anciennes habitudes_. Ad tuam te intemperantiam innovasti; in eamdem vitæ consuetudinem revolutus es; ad mores pristinos rediisti; ad tuam te consuetudinem moresque te retulisti. 5. Sed ut redeam eo unde cœpi, _mais pour en revenir là d’où je suis parti_. Sed ut ad prima redeam; ut redeam ad id, unde exorsus sum; ad ea quæ constitueram; sed ut ad superiora illa redeat, revertatur oratio; ut ad præterita revertamur; ut ad eam partem, unde digressa est, revertatur oratio; verum ad jurgium illud, quo loco digressus sum, revertar; sed adhibeat oratio modum et redeat illuc unde deflexerat. Ut eo, unde digressa est, se referat oratio; sed ut eo revocetur, unde huc declinavit oratio; sed redeamus ad inceptum; sed redeat unde aberravit oratio. USUS: Ad quos dies redibis? In gratiam redire cum aliquo, _rentrer en grâce auprès de qqn_, _se réconcilier avec lui_. Ad ingenium suum et mores rediit, _il a repris ses premiers sentiments, son caractère_. In pristinum statum res rediit, _la chose a repris son ancien état_. Parum ex agro illo redit, _le revenu de ce champ est peu considérable_. RĔDHĬBĔO, es, ĭtum, ere, a. _Rendre ce qu’on a reçu_. SYN. Reddo. USUS: Rem emptam, cujus vitium venditor non dixerit, vendenti redhibere. Cf. Reddo. RĔDĬGO, is, ĕgi, actum, ere, a. _Faire revenir_, _faire rentrer_, _ramener_; _réduire à_. SYN. Adduco, pertraho, cogo, conficio, colligo. PHRAS. Ad nihilum redactæ sunt opes meæ, _mes richesses sont réduites à rien_. Ad nihilum omnia reciderunt; rediit mihi res ad restim, ad rastros. Cf. Perdo, Gero. USUS: 1. Bellicosas gentes in ditionem suam et potestatem; sub imperium et jurisdictionem redigere. Cf. Conficio. 2. Colligo, _faire rentrer une somme d’argent_, _percevoir_, _retirer_. Ex præda, e bonis venditis magnam vim pecuniæ redigere. 3. Revoco, reduco, _mettre dans tel ou tel état_. Inventa redigere in ordinem, _mettre en ordre les matériaux trouvés_. Aliquid in memoriam redigere, _disposer qqche dans sa mémoire_. RĔDĬMĪCŬLUM, i, n. _Collier_, _diadème_, _ceinture_. RĔDĬMĬO, is, ĭi, ītum, ire, a. _Ceindre_, _couronner_, _orner_. SYN. Orno, corono. USUS: Rosis, sertis, coronis redimire se. RĔDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Racheter_; _délivrer_; _affermer_. SYN. Emo, recupero, conduco. ADV. Palam, publice, recte, male. PHRAS. Christus nos sua morte redemit, _JÉSUS-CHRIST nous a rachetés par sa mort_. Debitæ primi hominis culpæ pœnas suis cruciatibus exsolvit; salutem mortalibus finemque diuturnæ servitutis moriendo attulit; sua morte perditum genus hominum in possessionem cœlestis patriæ restituit; genus humanum afflictum ac perditum sua morte recreavit et erexit; pro communi salute suum caput in omnes cruciatus obtulit, ut amissam nostra primorumque parentum culpa cœlestem nobis patriam recuperaret. USUS: Re vilissima maximam redemit. Culpam redimere. Ego vitam omnium meo unius periculo redemi. Ista vel vita recte redimi possent. RĔDINTĔGRĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_, _rétablissement_. SYN. Renovatio, iteratio. USUS: Vehementer movet auditorem ejusdem verbi redintegratio, _répétition du même mot_. RĒDINTĔGRO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_, _rétablir_, _réparer_. SYN. Renovo, instauro. USUS: Bellum, prœlium, vires, animum redintegrare. Memoriam redintegrare. Cf. Renovo. RĔDĬTĬO, ōnis, f. _Retour_. USUS: Celeritas reditionis. RĔDĬTŬS, ūs, m. _Retour_. SYN. Reditio, reversio. EPITH. Acerbus, capitalis, pestifer, celer, crudelis, difficilis, facilis, florens, gloriosus, gratuitus, illustris, constans, maturus. PHRAS. Valetudo reditum impedivit, _sa mauvaise santé a empêché son retour_. Reditu prohibuit; regrediendi facultatem non dedit; valetudo obstitit quominus iter domum flecteret, retro concederet; ne in patriam esset reditus, valetudo in causa fuit. USUS: Patet tibi gratiæ reditus. Gratiæ reditum tibi aperiam, conficiam. Nemo te reditu prohibebit. (Reditus _pro_ fructibus annuis, _vulg. est_), _revenu_. RĔDĬVĪVUS, a, um, _Rafraîchi_, _rajeuni_; _qui revit_. SYN. Renovatus, in vitam revocatus. RĔDŎLĔO, es, ŭi, ere, a. et n. _Être odorant_, _exhaler_, _sentir_. SYN. Oleo. USUS: Ejus sermonis multa indicia redolent. Oratio redolens antiquitatem. Mihi ex illius orationibus redolere ipsæ Athenæ videntur, _je ne sais quel parfum d’atticisme s’exhale de ses discours_. RĔDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire revenir_, _ramener_. SYN. Restituo, redigo, reporto. USUS: Distractos aliquos in concordiam reducere. Aliquid in memoriam reducere, _rappeler qqche_. Medicina ægrum reducere ad salutem. De exilio aliquem domum reducere, reportare. RĔDUCTĬO, ōnis, f. _Action de ramener_. RĔDUCTOR, ōris, m. _Celui qui ramène_. USUS: Plebis in urbem reductor. Litterarum senescentium reductor, _celui qui rétablit_, _qui fait revivre_. RĔDUNDANTĬA, æ, f. _Le trop plein_, _la trop grande abondance_. SYN. Profluentia. RĔDUNDO, as, avi, atum, are, n. _Déborder_, _être trop abondant_, _inonder_. SYN. Supero, superfluo, effluo. ADV. Aliquantum. USUS: Pituita aut bilis cum in corpore redundat. Homo omnibus ornamentis redundans. Infamia majorum fere in posteros, amici laudes in amicum redundant. Nihil prætermittatur, nihil redundet. E tuo facto multum invidiæ in me redundabit. E rerum cognitione florescit et redundat oratio. Is redundantes nos et juvenili licentia superfluentes repressit, _celui-ci réprima les écarts où nous entraînait la fougue de la jeunesse_. Cf. Abundo. RĔDŬVĬA, æ, f. _Envie aux doigts_. SYN. Ulcus digitorum. USUS: Capiti mederi debebam, reduviam curavi, _je devais soigner la tête et je n’ai donné mes soins qu’à une envie aux doigts_, _c. à d._, _en m’occupant de vétilles, j’ai négligé l’important_ (PROV.). RĔDUX, dŭcis, omn. gen. _Qui est de retour_, _revenu_. SYN. Ex periculo _aut_ exilio revocatus. Cf. Redeo. RĔFELLO, is, felli, ere, a. _Prouver la fausseté d’une chose_, _réfuter_. SYN. Redarguo, refuto. )( Confirmo. ADV. Palam, studiosissime. PHRAS. Ejus argumenta facile refellam, _je renverserai facilement ses arguments_. Criminationem totam nullo negotio dissolvam; diluam, quæ objecit; propugnaculum istud, quo contra impetus meos se usurum putat, facile dejiciam. Objecta facile infirmabo et convellam; eam illius opinionem ratio convellet, oratio labefactabit; veritas denique extorquebit; argumenta ejus facile obruam, proteram, prosternam. Sententiam hominis facile frangam; tela ista haud difficulter repellam; faxo brevi, ut argumenta ejus universa corruant, irrita reddantur. Cf. Refuto. USUS: Refellere et coarguere mendacium alicujus. Ea exemplis magis quam argumentis refelles, _vous réfuterez cela plutôt par des exemples que par des arguments_. Moribus oratio refellitur, _il fait par sa conduite la critique de ses discours_. RĔFERCĬO, is, fersi, fertum, cire, a. _Remplir_, _bourrer_; _entasser_. SYN. Repleo. ADV. Peranguste. USUS: Animos vulgi superstitionibus, sermonibusque aures refercire, _rebattre, assourdir les oreilles par ses discours_. RĔFĔRO, fers, tŭli, lātum, erre, a. _Porter_, _placer_; _emporter_; _rapporter_. SYN. Reveho, reporto, reduco. ADV. Aperte, callide, cumulatissime, identidem, magnopere, occulte, pariter, publice, recte, separatim, simpliciter, vere. USUS: 1. Pedes me referunt in Tusculanum. 2. Renuntio, _rapporter_, _relater_. Misit, qui nuntios exciperent et ad se referrent. 3. Revoco, _réproduire_, _faire revivre_. Veterum consuetudinem, laudem, legem referre. 4. Reddo, _rendre_, _payer_. Meritam debitamque gratiam referre. 5. Adscribo, describo, _transcrire_, _enregistrer_. Aliquid in commentarium, tabulas, volumen, codicem referre. Referre in deos, in deorum numerum. Rationes ad ærarium referre. 6. Ad deliberandum propono, _faire un rapport_, _proposer_; _s’en rapporter à_. De re aliqua ad senatum; de rebus obscuis ad Apollinem; de religionibus ad sacerdotes referre. Ad alium, ad alterius arbitrium referre. 7. Respondeo, _répondre_, _répliquer_. Hoc ego non ad meam defensionem attuli, sed illorum defensioni retuli. 8. Dirigo, _rapporter_. Omnia sua consilia ad gloriam; ad voluptatem referre omnia. 9. Similis sum, _rappeler_. Vultu patrem refert, moribus avum. 10. Converto, revertor, _revenir_. Se ad intermissa studia litterarum referre. Animum, oculos in aliquem referre, _reporter ses regards et son attention sur qqn_. RĔFERT, n. et imp. _Il est utile_, _il est bon_, _il importe_. SYN. Interest, ad rem pertinet. PHRAS. Mea quidem id parum refert, _cela m’importe peu_. Rebus tuis sunt illa conjunctiora; ad rem meam nihil interest. In eo fortunæ meæ positæ non sunt. Nihil ad me ista. Non est, cur ea de re me angam, discruciem. Mihi isthic neque seritur, neque metitur; utcumque fuerit, haud in magno equidem ponam discrimine. Cf. Interest. USUS: Tua id maxime refert. Parvi refert abs te dici. RĔFERTUS, a, um, part. v. Refercio. _Plein_, _rempli_, _comble_. SYN. Confertus, plenus. USUS: Locuples et referta domus, bonis omnibus abundans et affluens. RĔFERVĒO, es, ere, et RĔFERVESCO, is, ere, n. _Être très chaud_; _bouillonner_, _rejaillir_. USUS: Jam quasi refervescit oratio. Sanguis refervet _vel_ refervescit. RĔFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Refaire_, _rétablir_, _restaurer_, _améliorer_. SYN. Reconcinno, recreo, restituo. PHRAS. Corpus reficere, _remettre_, _ranimer le corps_. Corpora curare; corpus cibo potioneque firmare; famem sitimque cibo et potione depellere; firmare cibo vires, instaurare. Cf. Cibus. USUS: Nihil est jam quo nos reficiamus, aut ubi lapsi resistamus. Cum animus se a forensi strepitu refecerit et recreaverit. Reficere ædes quæ vitium fecerant. Refecta spe, _ayant repris espoir_. Reficit me ac recreat tua epistola. Cf. Recreo. RĔFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Détacher_; _enlever_; _abroger_, _annuler_. SYN. Rescindo, infringo, revello. USUS: Acta Antonii legesque refixistis. Num figantur rursus tabulæ quas vos decretis vestris refixistis. RĔFLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_; _vent contraire_. SYN. Contrarius, adversus, reflans ventus. USUS: Naves reflatu Uticam actæ. Fortunæ reflatus semper timendus. RĔFLECTO, is, xi, xum, ere, a. _Ramener_, _détourner_, _apaiser_. SYN. Revoco, sedo. USUS: Animum ad vindictam incitatum reflecto et revoco. Cf. Flecto, Recordor. RĔFLO, as, avi, atum, are, n. _Souffler en sens contraire_, _être contraire (en parl. du vent)_. SYN. Contra flo. USUS: Cum fortuna reflarit, affligimur. Ventis reflantibus, cum aquilo mihi adversum teneret, in littus rejecti sumus. RĔFLŬO, is, ere, n. _Couler en sens contraire_. * SYN. Retro fluo. RĔFORMĪDĀTĬO, ōnis, f. _Vive crainte_, _forte appréhension_. SYN. Formido, metus. Cf. Metus. RĔFORMĪDO, as, atum, are, a. _Reculer de crainte_, _craindre_, _redouter_. SYN. Refugio, horreo. USUS: Dolorem imbelles horrent et reformidant. Cf. Timeo, Abhorreo. Reformare Religionem, _Réformer un ordre religieux_. Ad disciplinam severiorem revocare; lapsam disciplinam ad vetera instituta revocare; instaurare disciplinam; e solutiore disciplina ad veterem sanctimoniam revocare; veterem disciplinam, quæ jacet ætatis vitio perculsa atque prostrata, excitare; constituere leges, revocare instituta, abhorrentes a vitæ sanctimonia mores abususque comprimere ac abolere, omnia denique quæ dilapsa jam diffluxere, severis legibus vincire; dissolutam familiæ sacræ disciplinam arctius adstringere ac in veterem dignitatem vindicare; lapsam, prolapsam disciplinam erigere; solutam disciplinam coercere, ad arctiorem disciplinam erudire; pravarum consuetudinum stirpes, quæ caput tollebant, elidere, exscindere; a veteri sanctimonia declinantem, in semitam reducere. RĔFRACTĀRĬŎLUS, i, m. _Un peu chicaneur, qui aime la dispute_. SYN. Concertatorius, contentiosus. RĔFRĀGOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire opposition à qqn_. SYN. Adversor. USUS: Sed nolui homini amicissimo refragari. Cf. Adversor. RĔFRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Retenir par le frein_; _arrêter_, _maîtriser_, _dompter_. SYN. Coerceo, reprimo, comprimo, cohibeo, circumscribo, retardo, restringo, contraho, sedo, debilito, edomo, frango, moderor, tempero, restinguo. Vinculum _v. g._ cupiditati injicio. Cf. Cohibeo, Coerceo, Comprimo. USUS: Refrenet prius libidinem, iram teneat, coerceat avaritiam, _qu’il réprime d’abord ses passions, etc._ RĔFRĬCO, as, ŭi, atum, are, a. et n. _Frotter de nouveau_, _rouvrir_. SYN. Renovo, revoco, retracto. PHRAS. Noli mihi refricare memoriam casus acerbissimi, _ne réveillez pas en moi le souvenir de ce cruel malheur_. Noli mihi revocare in memoriam casum acerbissimum; noli animum meum revocare in memoriam casus tristissimi; noli renovare, redintegrare memoriam casus acerbissimi; noli obductam vixdum cicatricem refricare. Cf. Memoria. USUS: 1. Dolorem, cicatricem, vulnus refricare. 2. Iterum vexo, _se renouveler_, _revenir_, _reparaître_. Crebro refricat lippitudo. RĔFRĪGĔRĀTĬO, ōnis, f. _Rafraîchissement_, _fraîcheur_. RĔFRĪGĔRO, as, avi, atum, are, a. _Refroidir ou rafraîchir_. )( Calefacio. USUS: Stella Saturni refrigerat. Umbris et aquis refrigerari. RĔFRĪGESCO, is, frixi, escere, n. _Se refroidir_. SYN. Refrigeror, defervesco. ADV. Plane, sane quidem. USUS: Belli apparatus, impetus illi animorum refrixit. Interpellata bello studia refrixere. Causa illa omnino refrixit. Cf. Remitto. RĔFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _ouvrir_, _enfoncer_. USUS: Claustra illa nobilitatis refregi. RĔFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. et a. _Fuir en arrière_, _s’enfuir_, _s’échapper_, _s’éloigner_. SYN. Abhorreo, fugio, recedo, horreo, formido. )( Appeto. ADV. Prorsus, longe. USUS: Refugit animus ea commemorare. Ab impiorum consuetudine refugere. Refugit a dicendo animus. Cf. Abhorreo. RĔFŬGĬUM, ĭi, n. _Refuge_, _asile_; _lieu de refuge_. SYN. Perfugium, portus, præsidium, arx. USUS: Nationum omnium portus et refugium senatus. RĔFULGĔO, es, si, ere, n. _Reluire_, _briller_. SYN. Reluceo. RĔFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser de nouveau_, _répandre_, _vider_. SYN. Rursus fundo. RĔFŪTĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_. (_t. de rhét._) SYN. Confutatio. RĔFŪTO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _rejeter_; _réfuter_. SYN. Aspernor, despicio, repello; confuto, refello. )( Complector, confirmo. ADV. Fortius, liberalius, gravius. PHRAS. Erroris magistrum refutavit egregie, _il réfuta parfaitement ce docteur de mensonge_. Quemadmodum erroris doctorem fregerit, quam docte illius fidem infirmarit, auctoritatem elevarit, quis satis deprædicet? ut illum strenue refellerit, coarguerit, vicerit; ut firmissima quæque propugnacula ex ejus errorum defensione dejecerit, quis ignorat? Cf. Refello. USUS: 1. Refutare et aspernari extera, _dédaigner et repousser les choses extérieures_. Libidinem alicujus et conatus refutare. 2. Refello, _réfuter_, _contredire_, _répondre à_. Nostra confirmare argumentis, aliena refutare, _confirmer notre dire par des arguments, réfuter celui de l’adversaire_. RĔGĀLIS, e, gen. com. _De roi_, _royal_. SYN. Regius. USUS: Potestas, nomen, ornatus, purpura regalis. RĔGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Rejeter sur_, _renvoyer à_. SYN. Oppono, objicio. USUS: Convicia regerere, _répliquer par des injures_. RĒGĬA, æ, f. _Palais d’un roi_, _cour_. SYN. Domus, aula regia. EPITH. Maxima. RĒGĬĒ, _Royalement_, _en roi_. SYN. More regio. RĒGĬFĬCĒ, _Avec un luxe royal_, _splendidement_. SYN. Apparatu regio. RĒGĬMEN, ĭnis, n. _Conduite_, _direction_, _gouvernement_. SYN. Rectio. USUS: Regimen totius magistratus penes Appium erat. Cf. Magistratus, Potestas. RĒGĪNA, æ, f. _Reine_. SYN. Regni socia, domina. USUS: Omnium virtutum regina justitia. RĔGĬO, ōnis, f. _Pays_; _limites_, _bornes_; _étendue_. SYN. Provincia, ora, plaga, tractus, fines, termini, spatium. PHRAS. 1. Regio fertilis, _pays_, _contrée fertile_. Regio tam ubere et pingui solo, ut a pastu repellantur pecudes, ne satietas perimat. Regio omnium rerum soli fertilis. Regio uberrimo agro, mitissimo cœlo, clementibus accolarum ingeniis; regio fertilis imprimis et omnium copia rerum opulenta; regio fidelis et fautrix suorum. Cf. Fertilis. 2. E regione curiæ domus nostra est, _notre maison est située en face de la curie_. Domus nostra curiæ respondet; contra curiam domus nostra est; domus nostra curiæ est adversa et contraria. Ex adverso, e regione curiæ nostra domus est. USUS: 1. Immensa et interminata in omnes partes regionum magnitudo. Regio lunæ. 2. Spatium, _limites_, _bornes_, _frontières_ (_ordin. au pluriel_.) Vitæ spatium exiguis regionibus circumscriptum, _des limites peu étendues circonscrivent l’espace de la vie_. Officii regionibus se continere, _rester dans les limites du devoir_. Eregione tuæ villæ mea est sita. RĒGĬUS, a, um, _Royal_. SYN. Regalis. REGNĀTOR, ōris, m. _Souverain_, _monarque_, _roi_. REGNO, as, avi, atum, are, n. _Exercer le pouvoir royal_, _être roi_, _gouverner_. SYN. Impero, dominor. PHRAS. Regnabat apud Persas, _il régnait sur les Perses_. Persidem tenebat; Persis imperitabat; summæ rerum apud Persas præerat; imperium Persarum tenebat; inter Persas regnum agebat; summa imperii apud Persas potiebatur; imperium gerebat apud Persas; Persicum dominatum imperio tenebat, summam rerum omnem apud Persas administrabat; regium principatum apud Persas gerebat, tenebat, obtinebat, habebat; imperii clavum tenebat; rerum potiebatur; regio jure ac potestate imperabat apud Persas. Cf. Impero, Rego. USUS: Hic vero regnat et triumphat oratio, _ici vraiment l’éloquence est souveraine_. Regnat in centuriis, _il domine sur les centuries_. REGNUM, i, n. _Pouvoir royal_, _royauté_; _royaume_. SYN. Principatus, dominatus. USUS: Regnum non modo Romano, sed ne Persæ quidem tolerabile. Regnum appetere. Regnum alicui dare, deferre. Regnum occupare, obtinere; regno potiri. Sub _vel_ in regno alicujus esse, degere, vivere. Regnum in cervices accipere, _se soumettre à un roi_. Regno aliquem pellere, expellere, ejicere; regnum adimere, regno spoliare. In regnum restituere, reducere. Regnum recuperare; in regnum redire. RĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Diriger_, _conduire_; _gouverner_, _régir_. SYN. Guberno, moderor. PHRAS. Totam rempublicam regit, _il gouverne toute la république_. Rempublicam unus gubernat, administrat omnem; unius nutum tota civitas intuetur; summæ rerum unus præest; omnia unus temperat, moderatur; ei populus sui velut habenas tradidit; ad ejus ductum se applicuit; reipublicæ regimen penes eum est; ad gubernacula reipublicæ sedet, summa rerum illi tradita est; ad ejus arbitrium judiciumque summa rerum rediit; reipublicæ tenet gubernacula; moderator est totius consilii publici; omnia moderatur, movet, regit; jura dat unus reipublicæ; summæ rei præest; rempublicam cum imperio et potestate obtinet; reipublicæ arbiter ac moderator præsidet Cf. Impero, Regno. USUS: Animus regit corpus et moderatur. Versare suam naturam et regere ad tempus. Mundus regitur numine deorum. DEUS qui omnem hunc mundum regit, _DIEU qui gouverne tout cet univers_. RĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. n, _Rétrograder_, _revenir_, _retourner_. SYN. Pedem refero. USUS: Regredi quam progredi malo, _j’aime mieux rétrograder qu’avancer_. RĔGRESSĬO, ōnis, f. _Retour_. USUS: Exponam vobis consilium profectionis et regressionis meæ. RĔGRESSŬS, ūs, m. _Retour_, _marche rétrograde_. USUS: Nihil errat quod in omni æternitate conservat progressus et regressus reliquosque motus constantes et ratos, _ce nom d’errants ne saurait convenir à des astres qui de toute éternité s’avancent, rétrogradent, et font toutes leurs évolutions d’après des lois fixes et invariables_. SYN. Recessus. RĒGŬLA, æ, f. _Équerre_, _règle_; _loi_, _règle_. SYN. Norma, lex, exemplum, formula, præscriptio. EPITH. Notissima, optima, pravissima. PHRAS. Regulas præscribere, _établir des lois_. Privatam publicamque disciplinam, quæque alia cœtibus hominum regendis usui esse solent, præscribere; leges ferre; privatam publicamque vivendi rationem legibus constituere. USUS: Consilia sua omnia ad regulam virtutis dirigere et referre. Servare regulam de cœlo ad cognitionem omnium delapsam. Ab regula et præscriptione vitæ aberrare, _s’écarter de la règle, des prescriptions de la vie_. Studia sua naturæ regula metiri. Non utendum pravissima consuetudinis regula, _il ne faut point se servir de la règle si fausse de l’usage_. Non egemus perpendiculis, normis et regulis, _nous n’avons pas besoin de perpendiculaire, d’équerres, ni de règles_. Cf. Lex, Norma. RĒGŬLUS, i, m. _Roi d’un petit pays_; _roitelet_. RĔGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter de nouveau_. SYN. Iterum gusto, degusto. USUS: Crebro regusto tuas litteras, _je relis fréquemment vos lettres, je les savoure_. RĔJECTĀNĔA, ōrum, n. pl. _Choses de rebut_, _rebut_. SYN. Rejecta. RĔJECTĪO, ōnis, _Rejet_, _dédain_, _mépris_. USUS: Rejectio judicum facta est, _récusation (des juges)_. RĔJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Rejeter_; _repousser_, _éloigner_, _écarter_. SYN. Aspernor, repudio. ADV. Plane, feliciter. PHRAS. Ea sententia ab omnibus rejecta est, _cet avis fut rejeté de tout le monde_. Ea sententia irrisa est ab omnibus; explosa et ejecta est; respuere hanc sententiam omnes et pro nihilo putavere; eam sententiam plerique omnes ineptam judicavere, improbavere, refutavere; fuit ea sententia plerisque spreta et damnata. Cf. Amoveo. USUS: Deligere bona et rejicere contraria. Causam ad senatum rejicit. Ab iis libris obscuritas me rejecit. Cf. Abjicio. RĔLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. n. _Couler en arrière_, _refluer_. USUS: Relabuntur, refluunt, revertuntur flumina unde fluxerunt. RĔLANGŬESCO, is, gui, ere, n. _S’affaiblir_, _tomber en faiblesse_. SYN. Oblangueo. RĔLĀTĬO, ōnis, f. _Rapport sur une affaire_; _question_. EPITH. Salutaris, diligens. USUS: Quis audivit aut actionem, aut relationem tuam. _Pro_: ex certa relatione, _par une relation_, _un récit certain_, rectius dicitur: certis auctoribus comperi. RĔLĀTOR, ōris, m. _Celui qui fait des rapports_, _rapporteur_. USUS: Te auctore et relatore. RĔLAXĀTĬO, ōnis, f. _Relâche_, _récréation_. SYN. Remissio. USUS: Otii fructus est non contentio animi, sed relaxatio, _repos de l’esprit_. RĔLAXO, as, avi, atum, are, a. _Relâcher_, _distraire_, _reposer_. SYN. Remitto, dissolvo, solvo. PHRAS. Rus cogito ut animum relaxem, _je songe à aller à la campagne pour me reposer_. Animi causa; ut animum parumper a molestiis abducam; ut animus parumper acquiescat a curis; ut animum curis distractum varieque dissipatum recolligam; ut animus sine cura quiescat; ut animus ex curarum tædio recreetur; ut, quam mihi negotiorum et curarum odiosa consuetudo hilaritatem ademit, abstulit, eripuit, in me exstinxit, eam rerum jucundissimarum aspectu atque usu recuperem; ut aliquid vernæ amœnitatis degustem; ut verna jucunditate fruar; ut amissam animi hilaritatem recipiam; ut ex laboris assiduitate me reficiam; ut aberrem a molestiis, aberrationem habeam. Cf. Remitto. USUS: Animum relaxare ac remittere. Risus tristitiam mitigat et relaxat. Longior dolor intervalla dat et relaxat. Se ab occupationibus relaxare et jucunditati dare. Cum se animus corporis vinculis relaxarit ac liberarit. Alvus aliquando vel adstringitur vel relaxatur Cf. Recreo. RĔLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Exil dans un lieu déterminé_. SYN. Amandatio. EPITH. Jejuna, rusticana. 1. RĔLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner_, _écarter_, _reléguer qque part_. SYN. Amando, exilio mulcto, expello, ejicio. )( Reduco. USUS: Pater filium ab hominibus in prædia rustica relegarat, _le père relégua son fils à la campagne loin du commerce des hommes_. Cf. Exilium, Ejicio. 2. RĔLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Parcourir de nouveau_, _relire_. USUS: Crebro tuas litteras relego et regusto. RĔLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Relever_, _remettre sur pied_, _soulager_. SYN. Levo, consolor, minuo, levationem affero. USUS: Jam tandem relevata et recreata respublica videtur. Communem casum relevare. Tu qui toties dolorem meum tuis sermonibus relevasti. Cf. Consolor, Recreo, Levo. RĔLICTĬO, ōnis, f. _Abandon_, _délaissement_. SYN. Derelictio, desperatio, proditio. RĔLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de lier_, _d’attacher_. SYN. Colligatio. RĔLĬGĬO, ōnis, f. _Respect_, _crainte de DIEU_, _esprit religieux_; _culte extérieur_. SYN. Pietas, sanctitas, cultus divinus, res divinæ, sacræ, religiones et cerimoniæ sacræ, cultus Divini Numinis. EPITH. Antiqua, communis, divina, domestica, externa, ficta, inexpiabilis, justa, magna, mira, nimia, perversa, pristina, privata, publica, pura, sancta, sempiterna, singularis, solemnis, summa, tanta, utilis. PHRAS. 1. DEUM summa religione colebat, _il honorait DIEU très religieusement_. DEO supremum cultum et honorem tribuebat, præstabat, exhibebat; summa DEUM religione venerabatur; DEUM pura, integra, incorrupta mente venerabatur; sacris impense dedebat animum DEUM que religione maxima colebat. Quæ divino cultu continentur ea ille caste integreque tractabat; in ejus animo Numinis assidua insidebat cura; exsistebat in eo mira religionum sanctitas cultusque divini ardor. Cf. Religiosus. 2. (Religionem ingressus est, VULG.), _il est entré en religion_. DEO sese in religiosam servitutem dicavit; totum se DEO religiosissima mente consecravit; DEO dicatorum hominum instituta complexus, professus est; abdicatis rebus omnibus, in religiosorum hominum familiam nomen dedit; sacræ militiæ se addidit, nomen dedit; inter sacræ familiæ candidatos nomen professus est; a profanis stipendiis, ad Christi vexilla convolavit. 3. (Susceptus est ad religionem, VULG.), _il a été admis dans un ordre religieux_. In sacram familiam cooptatus est; ad sacri ordinis alumnos aggregatus, adscriptus est; sacram familiam auxit; in numerum dicatorum DEO hominum relatus est. USUS: 1. Religio Numinis pio cultu continetur. Religionem pie colere; religioni servire. Religiones omnes polluere. Ab omni religione declinare; a religione abducere. Novas religiones inducere, suscipere. Negligere religiones. 2. (Scrupulus conscientiæ, VULG.), _délicatesse résultant des sentiments religieux_, _scrupule de conscience_. Religionem alicui afferre, injicere, inducere, _inspirer des scrupules à qqn_. Aliquid in religionem vertere, trahere, _faire un scrupule à qqn de qqche_. Religione quadam tangi, aliquid sibi religioni ducere, habere, _se faire un scrupule de_. Alicui religionem eximere, adimere, tollere, eripere, auferre; aliquem religione solvere, exsolvere, liberare, _lever les scrupules de qqn_. Ea res in religionem venit populo, _le peuple se fit un scrupule de cette chose_. 3. Sacramentum, _loyauté_, _honneur_, _délicatesse_; _serment_. In re aliqua religionem interponere, adhibere. Religione obstrictum, implicatum, impeditum esse; obligare se, aliquem alligare religione. RĒLĬGĬŌSĒ, _Religieusement_; _exactement_. SYN. Bona fide, sancte, candide. RĒLĬGĬŌSUS, a, um, _Religieux_, _pieux_. SYN. Summa religione præditus, sanctus, sacris deditus, animus religione perfusus. )( Impius. PHRAS. 1. Religiosissimus vir est, _cet homme est très religieux_. Magna est et antiqua religione; maxima cum religione vitam traducit; pius sanctusque vir est; pietatem imprimis colit; exemplar est religionis, vitam sancte pieque exigit. Is est, in quo tanquam in speculo intueantur qui religionem colunt; insigni est pietate erga DEUM. Ab ineunte ætate ad vitæ sanctimoniam incumbit; pectus omni pietate imbuit. 2. Vir religiosus optime sibi consulit, _le religieux pourvoit parfaitement à ses propres intérêts_. Qui se DEO dicat, addicit, dedit, totum tradit; qui se ad unum DEUM confert; qui suas omnes cogitationes, omnia studia sua in uno DEO figit ac locat, qui ab uno DEO pendere vult; qui divina studia, præterea nihil colit; qui Christianam pietatem non communi vulgarique instituto, sed proprio quodam studio, propria quadam mentis inductione complectitur; qui præter DEUM nihil animo spectat; qui suum animum, suas cogitationes, sua consilia ad unum refert DEUM; qui omnibus in rebus duce DEO utitur; cujus est vita cum pietate conjuncta; qui nihil non pium, nihil non cum religione conjunctum cogitat, is omnium optime suis rationibus prospicit. Cf. Probus, Pius, Professus. USUS: 1. Integer, innocens, religiosus, qui omnia, quæ ad cultum divinum pertinent, diligenter pertractat. Vir natura sanctus, in testimonio religiosus. 2. Scrupuli plenus, _ce dont on se fait un scrupule_. Religiosum erat lucum Marti sacrum exscindere. RĔLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier en arrière_; _attacher_, _nouer_. SYN. Vincio, colligo. ADV. Extrinsecus. USUS: Ad currum religatus Hector. RĔLĬNO, is, ēvi, ere, a. _Décacheter_, _ouvrir_. USUS: Epistolam, dolium relinere. RĔLINQUO, is, līqui, lictum, ere, a. _Laisser en arrière_, _abandonner_. SYN. Linquo, reliquum vel reliqui facio, missum facio; omitto, mitto; defero, dimitto. ADV. Admodum nihil, trepide, dissolute, feliciter, fortiter, in perpetuum, indigne, largiter, antequam, omnino, nihil scripti, omnino nullam memoriam, plane, prorsus nihil, sapienter, studiose, turpiter, intus, consulto. PHRAS. 1. Reliquit sua studia priora, _il a abandonné ses premières études_. Multam salutem bonis litteris dixit; deposuit cum libris litteras; discessit, descivit a pristino consilio; missa fecit studia sua; deflexit de curriculo suo; bona gratia dimisit doctrinarum studia; removit se ab honestis litteris; studia ab eo deserta obsolevere; segregavit a se penitus Musas; abjecit bonas litteras; a litteris alio operam industriamque transtulit, traduxit; a Musis, ut si bellum ipsis indixisset, se disjunxit. 2. Amici omnes me reliquerunt, _tous mes amis m’ont abandonné_. Ab amicis ita destitutus sum, ut nemo afflictum erigat; causam meam omnes deserunt; desunt amico amici; proditum, inductum, conjectum in fraudem jacere patiuntur. Ab amicis repudiatus, a propinquis nihil sublevatus in summa solitudine vivo; turpissima defectione deseruerunt et dereliquerunt me amici omnes. Cf. Desero, Descisco, Deficio. 3. Tuo hæc arbitrio relinquo, _je laisse cela à votre gré, à votre liberté_. Istam partem totam ad te defero; id omne ad arbitrium tuum libentissime confero; ejus rei æstimationem tibi remitto; hujusce rei arbitrum, disceptatorem ac judicem te volo, constituo; hujusce rei tuum esto arbitrium; hanc rem omnem in tua fide ac æquitate depono. USUS: Nullum precibus meis locum; desiderium sui magnum reliquit. Aliquem non solum relinquere, sed etiam prodere. RĔLĬQUĬÆ, ārum, f. pl. _Restes_, _restant_, _débris_. SYN. Residua. EPITH. Angustæ, egentes, illustres, immortuæ, intermortuæ, magnæ, meliores, miseræ, pristinæ, seniles. USUS: In his miseris fortunæ reliquiis. Reliquias hostium persequi. Cibi reliquiæ. Voluptatum reliquias colligere. RĔLĬQUUS, a, um, _Ce qui reste_, _restant_. SYN. Residuus, relictus, rejectus. PHRAS. Nihil mihi jam reliquum est, _il ne me reste plus rien_. Nihil mihi ex tantis opibus fortuna reliquum fecit; ne reliquiæ quidem ullæ veteris fortunæ restant; ne tenues quidem reliquiæ pristinæ felicitatis supersunt; nihil mihi e fortunis meis supererat; præter vitam, eamque miseram nihil mihi superest. Nihil est residui; nihil mihi reliqui ex tantis opibus fortuna fecit. USUS: Nullum mihi jam solatium est reliquum in omni vita. De reliquo quid dicam? RĔLŪCĔO, es, luxi, cere, n. _Reluire_, _briller_. SYN. Refulgeo. RĔLUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter contre_, _combattre_, _résister_. SYN. Adversor. Cf. Adversor. RĔMĂNĔO, es, mansi, ere, n. _Rester_, _demeurer_, _séjourner_. SYN. Maneo, resto, resideo. USUS: Nemo omnium apud me remansit. Cf. Maneo. RĔMANSĬO, ōnis, f. _Action de rester qque part_, _séjour_. USUS: Tuam remansionem non probo. RĔMĔDĬUM, ĭi, n. _Ce qui guérit_, _remède_, _médicament_. SYN. Medicina, medicamentum; cautio, provisio, fomentum. EPITH. Præclarum, præsens, præsentissimum. USUS: In adversis rebus sine remedio atque allevamento permanere. Quærere remedium ad rem aliquam. Suo malo, suis incommodis et vulneribus remedium comparare, invenire, afferre, adhibere. Acrioribus remediis huic malo occur rendum. Præsens remedium ægro adhibere. Cf. Medeor, Medicina. RĔMĔO, as, avi, atum, are, n. _Retourner_, _revenir_. SYN. Redeo. USUS: Ex urbe remeare. Cf. Redeo. RĔMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. a. _Mesurer de nouveau_; _rendre en égale mesure_. USUS: Iter remetiri. RĒMEX, ĭgis, m. _Rameur_. SYN. Qui remos agit. EPITH. Vesanus. USUS: Remiges civitatibus imperare. RĒMĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de ramer_, _manœuvre à la rame_. SYN. Impetus pulsusque remorum, remigium. RĒMĬGĬUM, ĭi, n. _Action de ramer_. SYN. Remigatio; remigum multitudo. RĒMĬGO, as, avi, atum, are, n. _Ramer_. SYN. Remis navem propello, remis incito navigium, mare pertinacius remis everbero. ADV. Paululum. Cf. Navigo. RĔMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Revenir habiter_, _retourner_, _rentrer_. SYN. Redeo, remeo. USUS: Remigrare in domum suam. RĔMĬNISCOR, eris, isci, d. n. et a. _Repasser dans sa mémoire_, _se souvenir_. SYN. Subit animum memoria rei. )( Obliviscor. USUS: Præterita reminisci. Cf. Recordor, Memoria. RĔMISSĒ, _Avec douceur_, _avec indulgence_. SYN. Leniter, molliter, levi animo et remisso. USUS: Remisse, urbane, leniter dicere, agere. RĔMISSĬO, ōnis, f. _Action de relâcher_, _de détendre_; _relâchement_. SYN. Languor, abjectio. EPITH. Humanissima, liberalissima. USUS: 1. Remissio animi et dissolutio, _indulgence_, _faiblesse de caractère_. 2. Quies, otium, solatium, _repos_. Ad omnem animi remissionem ludumque descendere, _relâche_, _récréation_, _délassement d’esprit_, _divertissement_. 3. Relevatio, imminutio, _adoucissement_, _affaiblissement_. Senescentis morbi remissio, _affaiblissement, déclin de la maladie qui touche à sa fin_; contentiones et remissiones vocis, _élévations et abaissements de la voix_. 4. Intermissio, _relâchement_. Tales amicitiæ remissione usus sunt eluendæ, _de telles amitiés doivent être déliées par le relâchement des rapports_. Cf. Relaxatio. RĔMISSUS, a, um, _Relâché_, _détendu_, _mou_, _lâche_. SYN. Lenis, contractus, timidus. )( Acer, contentus. USUS: Animo esse leni et remisso. Sermo quietus et remissus. In ulciscendo, in bello gerendo, in disputando remissus. Dolor castigatus et remissus. Ventus remissior, _vent plus doux_. Dubitabam utrum remissior essem an summo jure contenderem, _si je devais user de douceur ou agir dans toute la rigueur du droit_. Cf. Laxus. RĔMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. _Renvoyer_, _laisser aller_; _relâcher_; _diminuer_. SYN. Retro mitto; relaxo; minuor. ADV. Aliquantum, dissolute, largiter, perscienter, nequaquam. PHRAS. 1. Ventus remittit, _le vent cesse_. Ventus cadit, concidit; ventus, tempestas se frangit; ventus ponit; minuit ventus. 2. Ira jam remittit, _déjà sa colère s’affaiblit_. Languescit ira; defervescit, resedit, consedit, conquiescit ira; ira senescit, cadit, concidit; deflagrat ira. 3. Industria remittit, _le travail se relâche_. Languescit, senescit industria et remittit. Cf. Minuo. 3. Remittere culpam, _remettre une faute, la pardonner_. Condonare crimen; gratiam delicti facere; veniam et impunitatem dare. Cf. Ignosco. USUS: 1. Librum, nuntium remittere. 2. Dimitto, _éloigner_, _écarter_. Opinionem ante conceptam remittere. 3. Condono, _pardonner_. Pœnam remittere. De meo tibi aliquid remitto. 4. Minuo, diminuo, detraho, _relâcher_, _abandonner_. De pristina severitate; de virtute remittere. Iracundiam remittere. Hiems, frigus, dolor remittit. 5. Relaxo, _relâcher_, _détendre_. Animum, vocem, arcum remittere. 6. Relaxo, Condono. RĔMOLLESCO, is, ere, n. _Se ramollir_. USUS: Otio remollescunt homines. RĔMŎRA, æ, f. _Retard_, _délai_. SYN. Retardatio. USUS: Multæ res obstant, remoramque faciunt rei privatæ et publicæ. Cf. Mora. RĔMORDĔO, es, morsum, ere, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Crucio, sollicito, uro, pungo. USUS: Multæ me curæ remordent. Cf. Crucio. RĔMĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Retarder_, _arrêter_. SYN. Retardo, retineo, distineo. USUS: Quæ cæteros remorari solent, me nihil retardarunt, _ces choses qui arrêtent les autres, n’ont pas été pour moi un obstacle_. Ne quid pacem distineat ac remoretur vobiscum meam. Num unum diem postea L. Saturninum tribunum plebis, ac C. Servilium prætorem mors ac pœna remorata est? _Le supplice s’est-il fait attendre un seul jour?_ Cf. Moror. RĔMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’éloigner, d’écarter_. USUS: Remotio criminis est, cum facti intentio in alium derivatur, _la justification (l’action d’écarter une imputation) consiste à, etc._ RĔMŌTĒ, _Loin_. USUS: Stellæ aliæ propius, aliæ remotius. RĔMŌTUS, a, um, _Éloigné_, _écarté_. SYN. Alienus, abhorrens. PHRAS. Locus longissime remotus est, _lieu très éloigné_. Locus a conspectu amotus longius; locus longius recedit ab urbe nostra; locus, quem natura longe submoverat, oculis subduxerat; locus extra terminos solis, atque in extremis terrarum finibus positus. Cf. Procul. USUS: 1. Hoc a moribus, sapientia, natura hominis optimi remotissimum est. Ab omni cupiditate remotissimus. Hæc a vulgari intelligentia remotiora sunt. 2. Distans, _qui s’éloigne_, _qui s’écarte_. Res a memoria nostra remotæ. Locus remotus. RĔMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Ramener en arrière_; _retirer_; _écarter_, _repousser_, _éliminer_. SYN. Amoveo, dimoveo, submoveo, moveo, abduco, aufero, ejicio; deduco, abstraho, avoco, averto; deterreo, deprecor. USUS: Removere se ab aliquo negotio, ad otium perfugere. Ab amicitia alicujus se removere. Ex præsidiis militem removere. Cf. Amoveo. RĔMŪGĬO, is, ire, n. _Répondre par des mugissements, retentir, résonner_. SYN. Resono. RĒMULCUM, i, n. _Cable pour remorquer_. USUS: Submersam navim remulco multisque funibus reduxerunt. RĔMŪNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Rémunération_, _récompense_. SYN. Gratia, vicissitudo studiorum _vel_ officiorum. EPITH. Expedita. PHRAS. Officiis tuis remuneratio nulla par erit, _rien ne pourra récompenser vos services_. Officia tua nunquam paribus officiis æquabor, nullam unquam meritorum tuorum partem assequar; nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia tua beneficia consequar. Nunquam, ne minima quidem ex parte tuis in me meritis satisfaciam. Nunquam omnino tibi solvam quantum debeo, ac ne ulla quidem ex parte. Officia tua nunquam rependam, compensabo. Cf. Remuneror. USUS: Nihil remuneratione benevolentiæ, vicissitudine officiorum jucundius. RĔMŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d. a. _Rendre service pour service_, _récompenser_. SYN. Retribuo, compenso, beneficium reddo; mutuam gratiam reddo, refero; parem gratiam repono, mercedem do. PHRAS. Remunerabor merita in me tua, _je récompenserai les services que vous m’avez rendus_. Cumulatis tuis in me meritis satisfaciam; gratum ac memorem paribus officiis probabo; beneficia beneficiis compensabo. Quæ in me contulisti, eadem recipies aut majora; parem gratiam referam. Tuis beneficiis paribus officiis respondebo; quæ debeo, solvam, reddam beneficia. Qui tibi ex me fructus debentur, eos uberrimos colliges, capies, percipies, ex me feres. Eo quo premor, tuorum beneficiorum onere levabor; laxabo me vinculis quasi quibusdam, si plane solvere non potero, beneficiorum tuorum; in id incumbam, eo curæ cogitationesque intendentur, ut par pari referam; efficiam profecto, ut in me gratum animum desiderare non possis; omni studio enitar, ut officia tua paribus a me beneficiis compensentur; id in omni vita mihi erit antiquissimum, ut cumulate reddam gratiam tantis tuis in me promeritis; nihil agetur a me studiosius, quam ut de me optime meritum esse læteris. USUS: Quibus officiis tua beneficia remunerabo? Quo te munere remunerer, nescio. RĒMUS, i, m. _Rame_. USUS: Remis navem propellere: Detergere remos, frangere. RĔNASCOR, eris, natus sum, asci, n. _Renaître_, _se reproduire_, _repousser_. SYN. Denuo nascor, exorior; renovor. USUS: Renatum est bellum, nuper primo exstinctum. RĔNĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n. _Revenir par eau_, _retraverser_. RĒNES, um, m. pl. _Les reins_. USUS: Ex renibus laborare. RĔNĪDĔO, es, ere, n. _Luire_, _briller_, _être riant_, _gai_, _se réjouir_. SYN. Resplendeo, lætor, gaudeo. RĔNĪTOR, eris, nīsus sum, niti, d. n. _Faire effort contre_, _s’opposer_. SYN. Contra _vel_ adversum nitor. Cf. Adverso, Obsisto. RĔNŎVĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_, _rénovation_. SYN. Redintegratio. USUS: Renovatio timoris magnam molestiam affert. RĔNŎVO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_, _rétablir_; _reproduire_. SYN. Instauro, redintegro, reficio, integro; refero, repræsento. PHRAS. 1. Nolo renovare dolorem tuum, _je ne veux pas renouveler votre douleur_. Non faciam ut, quæ coaluere vulnera, recrudescant; ut, quæ cicatricem duxerunt, refricentur vulnera; nolo dolorem tuum retractare, revocare; dolorem tuum jam senescentem irritare non cupio, nec enim novis vulneribus rumpendæ sunt cicatrices veteres. Nolo reviviscat, a longo intervallo se referat, redintegretur, renascatur dolor, 2. Renovare bellum, _recommencer la guerre_. Comparare de integro bellum; redintegrare bellum; instaurare belli reliquias ac renovare. Cf. Bellum. 3. Conspectus filii renovavit dolorem, _la vue de mon fils renouvela ma douleur_. Conspectus filii redintegravit lacrimas; vulnus refricuit et dolorem; conspectus filii renovatio erat doloris; conspectus filii veteres dolendi causas retexuit, retulit; obductam cicatricem, quæ consenuisse videbatur, refricuit; conspectus filii integravit luctum; veteres dolendi causas revocavit; conspectu filii redintegrata est memoria acceptæ fœdissimæ cladis. USUS: Renovare memoriam, amicitiam, bellum. Veterem curam ac molestiam mihi tuæ litteræ renovarunt. Jacta discordiæ semina efferent se, et ad renovandum bellum revirescent. Hic renovabo illud quod initio dixi, _je répéterai ici ce que j’ai dit en commençant_. Cf. Iterum. RĔNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Action d’annoncer, de faire savoir, publication, annonce_. SYN. Nuntiatio. USUS: Suffragiorum renuntiatio. RĔNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rapporter_, _annoncer_, _faire savoir_, _dire_, _exposer_. SYN. Significo, nuntio, expono; nuntium remitto. ADV. Auspicato. USUS: 1. Legati rem gestam renuntiarunt. 2. Pronuntio, _faire un rapport officiel_, _proclamer_. Aliquem renuntiare consulem. 3. Remitto nuntium, _congédier_, _abandonner_, _se dédire_. Alicui hospitium, conductionem, _refuser l’hospitalité_, _rejeter une adjudication_. Societatem, pactionem renuntiare. Cf. Nuntio. RĔNŬO, is, ŭi, ere, n. et a. _Refuser_, _ne pas consentir_, _ne pas admettre_. SYN. Aspernor, repudio, adversor. Cf. Nolo. RĔOR, reris, rătus sum, reri, d. a. _Avoir calculé_, _estimer_, _croire_, _penser_. SYN. Puto, arbitror, censeo. USUS: Quos quidem plures, quam rebar, esse cognovi. Nam, reor, non ullis, si vita longior daretur, posset esse jucundior. RĔPĀGŬLA, ōrum, n. pl. _Verrou d’une porte_; _barrières_, _obstacles_. SYN. Vectes, quibus januæ clauduntur. USUS: Omnia pudoris, juris repagula convellere, perfringere, effringere, _toutes les barrières de la pudeur et du droit_. RĔPANDUS, a, um, _Cambré_, _retroussé_. SYN. Incurvus, reflexus. RĔPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_. USUS: Regni reparatio. RĔPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Rétablir_, _réparer_. SYN. Recupero, iterum acquiro. Cf. Renovo. RĔPASTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Seconde façon donnée à la terre_, _second labour_, _binage_. SYN. Secunda occatio. RĔPĔDO, as, avi, atum, are, a. _Reculer_, _rétrograder_. USUS: Domum cum laude repedandum. RĔPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Repousser_, _écarter_, _éloigner_. SYN. Pello, rejicio, submoveo, impetum retundo; reprimo. )( Impello. USUS: Vim vi repellere; a se dolorem repellere. Homines a foro, templo repellere. Hostem rejicere ac repellere. Vim hostium reprimere ac repellere. Cf. Pello, Arceo. RĔPENDO, is, di, sum, ere, a. _Contrepeser_; _payer au poids_. SYN. Reddo, repono, vicem reddo. USUS: Pro Gracchi capite aurum repensum, _la tête de Gracchus fut payée au poids de l’or_. Cf. Compenso. RĔPENS, entis, omn. gen., _Soudain_, _subit_, _imprévu_. SYN. Repentinus. RĔPENTE, _Tout à coup_. SYN. Derepente, statim, subito, repentino, ex tempore, extemplo. PHRAS. Repente iratus fui, _soudain je me mis en colère_. Repente exarsi; repens me ira incessit; præsente iracundia exarsi; e vestigio, repentino, de improviso ira succensus sum; vestigio temporis nec opinata et minime provisa ira me invasit. Cf. Subito. USUS: Repente amicitiam præcidere. Repente, præter spem agmen in conspectum venit, _tout à coup et contre tout espoir_. RĔPENTĪNUS, a, um, _Soudain_, _inattendu_. SYN. Improvisus, insperatus, inexspectatus, repens, inopinatus. USUS: Omnia repentina et nec opinata graviora. Magna ex inopinato lætitia exstitit repente. Cf. Repente. RĔPERCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Répercuter_, _réfléchir_. USUS: Valles clamoribus repercussæ, _vallées où le son va se répercuter_. RĔPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ere, a. _Trouver_, _rencontrer_. SYN. Invenio. ADV. Difficillime, nusquam, peregre, recte, usquam. USUS: Exitum rei, finemque reperiemus. Ineunda est ratio et via reperienda. Si quæras, reperies. Cf. Invenio. RĔPĔTĪTĬO, ōnis, f. _Répétition_. EPITH. Crebra. USUS: Ejusdem verbi crebra repetitio. RĔPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Réclamer_, _revendiquer_; _rechercher_; _rappeler_, _répéter_. SYN. Exigo, peto, reposco; resumo, retracto. ADV. Alte et a capite, amplius, inde usque, longe, recte. PHRAS. 1. Res ab initio est repetenda, _il faut reprendre la chose à son principe_. Altius rei initium petendum; longius exordium rei petendum; ab ultima antiquitate, alte et a capite; a fonte repetenda, arcessenda est; ab origine causisque primis res exponenda, repetenda est. 2. Humaniores litteras repetam, _je reprendrai l’étude des belles-lettres_. Humaniorum litterarum studia ex intervallo recolam; ad politiores litteras regustandas me referam, retractabo artes, quas ab ineunte ætate condidici; in gratiam cum bonis Musis ex intervallo redibo; secundis curis bonas artes perpoliam; intermissa tantisper litterarum studia revocabo; me ad pristinas artes revocabo; Latinitatis auctores ad manus revocabo. 3. Semper idem repetit, _il redit toujours la même chose_. Aures identidem iisdem vocibus obtundit; eamdem cramben recoquit; eamdem cantilenam iterat, canit, insusurrat; eadem chorda oberrat; eamdem tundit incudem; semper eodem revolvitur. USUS: 1. Jus suum, promissa; officii præmium et fructum, res ablatas ab aliquo repetere. Dignitatem repetere, _réclamer une distinction_. 2. Renovo, revoco, _rappeler à la mémoire_, _se rappeler_, _se souvenir_. Repetere memoriam superiorum temporum. Rem alte, a capite repetere. Sententiæ suæ gravitatem ab ipsa natura repetit. Repetere præcepta. Cogitanti mihi sæpenumero et memoria vetera repetenti, _et me rappelant_, _évoquant le souvenir du passé_. Mihi repetenda est veteris cujusdam memoriæ non sane satis explicata recordatio, _il faut que je me rappelle un vieux souvenir confus_. Cf. Iterum. RĔPĔTUNDÆ, ārum, f. pl. _Argent à réclamer parce qu’il avait été extorqué ou perçu contre tout droit_; _concussions exercées par un gouverneur_. USUS: Lege pecuniarum repetundarum teneri, damnari, _être condamné comme concussionnaire_. RĔPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_, _compléter_. SYN. Impleo, refercio. RĔPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de feuilleter_, _d’ouvrir (un livre)_; _révolution (du monde)_. SYN. Conversio. USUS: Ut replicatione quadam mundi motum regat atque tueatur, _qui règle et conserve le mouvement du monde par une sorte de révolution_. RĔPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Courber_, _replier_; _dérouler_, _déplier_. SYN. Repeto. USUS: Si velis replicare annalium memoriam, invenies, _si vous voulez compulser les anciennes annales_. Memoriam temporum replicare, _feuilleter_, _parcourir l’histoire_. RĔPO, is, repsi, reptum, ere, n. * _Ramper_, _se glisser_. RĔPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre_; _replacer_. SYN. Colloco. USUS: 1. In aliquo, in alicujus humanitate, opibus spem omnem et salutem reponere. 2. Annumero, recenseo, adscribo, reputo, _mettre au nombre de_, _compter_, _inscrire parmi_. Aliquem in numerum _vel_ numero amicorum, proborum civium, in suis reponere. 3. Recondo, _mettre en réserve_, _serrer_, _garder_. Fructus, alimenta in hiemem reponere, _garder des provisions pour l’hiver_. 4. Rependo, _rétablir_, _restituer_, _rendre_. Næ, ego tibi reponam, cum veneris. Pro damno quid repones? RĔPORTO, as, avi, atum, are, a. _Reporter_, _rapporter_, _remporter_, _retirer_. SYN. Refero, reduco, reveho; obtineo, consequor. USUS: 1. Exercitum a provincia reportare; laudem et benevolentiam omnium, victoriam de hoste reportavit. RĔPOSCO, is, ere, a. _Redemander_, _réclamer_. SYN. Repeto. USUS: Bona sua reposcere ac persequi lite et judicio. Rationem (rei) ab aliquo reposcere, _demander compte de qqche à qqn_. Cf. Peto. RĔPĔTĬA, ōrum, n. pl. _Nouveau festin_, _nouvelle orgie_, (_le lendemain d’une fête_). RĔPRÆSENTĂTĬO, ōnis, f. _Payement en argent comptant_. SYN. Solutio pecuniarum. RĔPRÆSENTO, as, avi, atum, are, a. _Payer en argent comptant_, _solder de suite_; _représenter_, _reproduire_; _faire sans délai_, _effectuer tout de suite_. SYN. Præsentem pecuniam persolvo; præsentem alicui gratiam refero; personam gero; aliquid re præsenti exhibeo, præsto. PHRAS. 1. Repræsentavit in theatro ducem, _il fit au théâtre le rôle de général_. Personam ducis in theatro gessit, retulit, sustinuit, repræsentavit; personam ducis sibi imposuit, induit, suscepit. 2. Repræsenta tibi in animo veterem Romam, _représente-toi l’ancienne Rome_. Finge te cernere, intueri animo veterem Romam; propone tibi, pone tibi ob oculos; cogitatione depinge veteris Romæ majestatem. Versetur tibi ante oculos; obversetur animo Romanæ majestas urbis. Romanam illam majestatem menti tantisper objice. Cf. Imaginor. USUS: 1. Reliquam pecuniam, cum dies promissorum advenerit, repræsentabimus. 2. Refero, exhibeo, speciem exprimo, _rappeler, mettre devant les yeux_. Templum illud repræsentabat memoriam consulatus mei. Restituo, recupero, _payer_, _acquitter_, _solder_. Ego corpus libenter in cruciatus obtulerim, si repræsentari morte mea libertas civitatis posset. 4. Antecapio, prævenio, _exécuter sur le champ_. Non exspectanda est temporis medicina quam ratione repræsentare possumus, _il ne faut pas attendre du temps le remède que nous pouvons obtenir immédiatement de la raison_. RĔPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_; _reprendre qqn_, _gourmander_, _blâmer_. SYN. Increpo, arguo, redarguo, accuso; verbis castigo, exagito, insector; aliquem asperius appello, objurgo, in crimen voco. ADV. Brevi, gravius, leviter, libere temeritatem, errorem male, magnopere, merito quid in aliquo, pergraviter, plane, recte, vere, commode, ita, valde, subtiliter, vehementer, vulgo judicium. PHRAS. 1. Cato vehementer reprehendit Pompeium, _Caton blâma fortement Pompée_. Graviter invectus est in Pompeium; magna vocis libertate Pompeium perstrinxit; verbis vehementer accepit Pompeium; gravioribus verbis insectatus est; gravioribus verbis exagitavit? Cato Pompeii ambitionem verbis atrocibus castigavit; Cato Pompeium jurgio adortus, vitio illi dabat immoderatam honoris cupiditatem; carpebat liberrime ambitionem Pompeii; increpitabat identidem Pompeium, magistratum plus æquo appetentem; Pompeius non effugit, vitare non potuit vituperationem Catonis. Pompeius non in paucas Catonis reprehensiones incurrit; Pompeius Catonis vituperationem subiit; in magnam vituperationem venit apud Catonem; Pompeii ambitio in vituperationem cadebat Catonis. Notavit Pompeium Cato persæpe, et gravi objurgatione conscidit, jurgiis laceravit; verbis increpuit, male verbis accepit. Cf. Alloquor, Objurgo, Vitupero. USUS: 1. Gravissimis verbis aliquem reprehendere et exagitare. Difficile est, in quo quis offenderit, alios reprehendere, _il est difficile de reprendre les autres pour des fautes qu’on a soi-même commises_. 2. Retraho, manu abduco, _retenir_, _arrêter_. Revocat virtus vel potius manu reprehendit, _la vertu me rappelle ou plutôt elle m’arrête de la main_. Cf. Reprobo. RĔPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Action de reprendre_, _réprimande_, _correction_; _blâme_, _critique_. SYN. Vituperatio. EPITH. Bella, difficilis et lubrica, familiaris, falsa, justa, levior, minima, nobilis. USUS: Culpæ reprehensio. Habet ea res justam reprehensionem. In varias reprehensiones incurrere. A reprehensione longe abesse. Caret ejus vita reprehensione. Omnem reprehensionem fugere. RĔPRĒHENSOR, ŏris, m. _Censeur critique_. SYN. Exagitator, accusator. RĔPRESSOR, ōris, m. _Celui qui réprime_. SYN. Vindex. RĔPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_, _réprimer_. SYN. Contineo, comprimo, coerceo. ADV. Aliquantulum, valde, paulisper. PHRAS. Improbam ejus cupiditatem repressi, _j’ai réprimé ses passions mauvaises_. Cupiditatem retudi, fregi et abjeci; perfeci equidem, ut ne posset cupiditati suæ satisfacere, libidini obtemperare, inique cogitata perficere, improba consilia ad exitum perducere. Longius cupiditate processisset, nisi ego incurrissem, occurrissem, obviam ivissem, me objecissem, obstitissem, restitissem, impedivissem, impedimento fuissem, impedimenta objecissem. Rapiebat eum cupiditas, ego repressi; efferebat cum libidinis impetus, ego modum statui; indomitam ejus cupiditatem domui; effrenatæ ejus libidini frenos injeci; cum ab effrenata cupiditate refrenavi. Cf. Coerceo, Cohibeo. USUS: Vim, conatum, audaciam reprimere. Se a supplicio sumendo, ab ira reprimere et continere. Me horum aspectus in ipso orationis cursu repressit, _leur vue m’arrêta court au milieu de ma harangue_. RĔPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Réprouver_, _rejeter_, _condamner_. SYN. Improbo, rejicio. PHRAS. Non video quid reprobare in vita ejus possint, _je ne vois pas ce qu’ils peuvent condamner dans la vie de cet homme_. Non video quæ pars vitæ ejus justam reprehensionem habere; quid incurrere in aliorum reprehensiones possit. Non video quid vitio illi dare, vertere; quid fraudi tribuere; quid culpæ in eum conferre; qua culpa eum condemnare; quid in eo carpere; quam culpæ notam ei inurere; quo crimine accusare; cujus culpæ insimulare eum possint. Vita ejus longissime abest a justa reprehensione; reprehensione caret. Non video quid sequius sit in ejus moribus, quod in justam reprehensionem cadat. Cf. Reprehendo. USUS: Reprobare alterius sententiam. Cf. Rejicio, Dissensio, Damno. RĔPRŌMISSĬO, ōnis, f. _Promesse réciproque_. SYN. Restipulatio. EPITH. Recens. RĔPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Promettre en retour_, _prendre un engagement réciproque_. SYN. Restipulor, stipulanti promitto, spondeo. USUS: In referenda gratia hoc vobis repromitto. Non mehercule tibi repromittere istud ausim, _je n’oserais en vérité vous donner une pareille garantie_. Cf. Polliceor, Promitto. RĔPŬDĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de rejeter_, _refus_, _dédain_. SYN. Rejectio. USUS: Repudiatio supplicum superbiam arguit. RĔPŬDĬO, as, avi, atum, are, a, _Rejeter_, _repousser_. SYN. Nuntium remitto, rejicio. ADV. Certe, constanter, contumaciter, fortiter, funditus, ingrate, impie, plane, sapienter, superbissime, valde. USUS: Consilium alicujus, vota, preces repudiare. Conditionem æquissimam repudiavit. Cf. Rejicio, Abjicio. RĔPŬĔRASCO, is, ere, n. _Redevenir enfant_. SYN. Ad puerilem ætatem redeo. ADV. Incredibiliter. USUS: Utinam repuerascerem. RĔPUGNANTER, _De mauvaise grâce_, _à contre-cœur_. SYN. Invite. RĔPUGNANTĬA, æ, f. _Lutte_, _désaccord_, _opposition_. SYN. Pugna, contentio. USUS: Tu tot rerum repugnantiam non vides? RĔPUGNO, as, avi, atum, are, n. _Lutter contre_, _résister_, _s’opposer_. SYN. Adversor, obsisto, reclamo. ADV. Acriter, apertissime, leniter, multum, plane, valde, vehementer. USUS: Fortunæ, crudelitati alicujus repugnare. Age, quod lubet, nemo repugnat. Illud vehementer repugnat, eumdem et beatum esse et multis malis oppressum, _il y a contradiction à ce que la même personne soit à la fois heureuse et accablée de maux_. Cf. Adversor. RĔPULSA, æ, f. _Refus qu’éprouve un candidat_, _échec d’une candidature_, _refus_, _échec_, _mécompte_. SYN. Offensio; repudiatio a magistratu. USUS: Repulsam ferre, accipere. Repulsam ferre et suffragiis præteriri. RĔPULSŬS, ūs, m. _Répercussion du son_, _reflet de la lumière_. USUS: Scopulorum repulsu, _par l’écho des rochers_. RĔPUNGO, is, ere, a. _Signer à son tour_, _rendre piqûre pour piqûre_. SYN. Vicissim pungo. ADV. Leviter. USUS: Possem lacessitus repungere leviter illorum animos, _attaqué, je pourrais à mon tour leur effleurer légèrement l’épiderme_. RĔPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en ligne de compte_, _compter_, _imputer_; _examiner_, _peser_, _réfléchir_. SYN. Cogito, expendo, animo agito, apud animum meum cogito. USUS: 1. Hæc ego assidue mecum reputo, _je réfléchis souvent en moi-même à ces choses_. 2. Statuo, constituo, decerno, intelligo, perficio, _décider_; _proclamer_. Non est facile reputare, utrum recte an perperam factum sit, _il n’est pas facile de décider si cela a été bien ou mal fait_. Hoc etiam reputo in senecta miserrimum. Cf. Cogito. RĔQUĬES, ētis, f. (Acc. requietem et requiem; abl. requiete; deest dat. sing. et num. pl.). _Repos._ SYN. Quies. USUS: Animo defatigato otium quærere et requiem ab occupatione. Parum habeo requietis. Obiectationem animi requietemque curarum alicui afferre, _donner à qqn un peu de plaisir et une trêve à ses soucis (un peu de tranquillité d’esprit)_. Quantum temporis conceditur ad requiem corporis et animi. Cf. Quies. RĔQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. et a. _Prendre du repos_, _se reposer_. SYN. Quiesco, conquiesco, acquiesco. ADV. Paululum, diu, satis. USUS: Curam animi remittere, in sermone alicujus requiescere. Sollicitudines amicorum consilio et sermone requiescunt. Cf. Quiesco. RĔQUĪRO, is, sīvi _vel_ sĭi, sītum, rere, a. _Chercher_, _rechercher_; _demander_. SYN. Quæro, postulo, flagito, deposco. ADV. Æque, nihil, diligenter, magnopere, multum, recte, valde, vehementer, ultra. USUS: Hominis in gerendo negotio fidem et prudentiam requiro. Verum quidem dicis, sed requiram diligentius. Qui beatus est, non intelligo quid requirat ut beatior sit, _ce qu’il exige pour être plus heureux_. Cf. Quæro. RES, rĕi, f. _Chose_, _objet_, _être_. USUS: 1. Negotium, _affaire_. Rem alicui committere, credere. Rem libenter suscipit, naviter procurat, bene agit, gerit, obit. Rem expedire, conficere. Res est plurimi otii, _cette affaire demande beaucoup de loisir_. 2. Status rerum, conditio, _état_, _condition_. Rerum cursus. Rerum turba, perturbatio, motus, confusio, varietas, gravitas, asperitas status. Res perturbatæ, _affaires en mauvais état_, _mauvaise situation_. Res turbulentæ, incommodæ, adversæ, dubiæ, periculosæ, deteriores, contractæ, calamitosæ, desperatæ, perditæ, eversæ. Rerum interitus, occasus. Res salva, _affaires en bon état_. Res integræ, bonæ, secundæ, florentes, amplissimæ. Ut tum res erant, _comme les choses étaient alors_. Pro re ac tempore consilia capere, _prendre conseil du temps et des circonstances_. Consilium ex re natum, _projet né des circonstances_. 3. Causa, _affaire_, _position_. Ad rem accedere. Pertractare ea quæ rem continent. Ita res se habet. Eo loco res nostra est; in eum locum; in id discrimen res nostra adducta est. Res est in integro. Res bellissime ibant, processerant. Re inclinata; extracta, procrastinata, dilata, rejecta. 4. Bona, opes, utilitas, _ce qu’on possède_, _bien_, _fortune_. Res familiaris, domestica, pecuniaria, frumentaria. Rei familiari operam dare. Rem quærere, augere, amplificare. Rerum suarum satagere. Rebus suis providere, in rem suam aliquid convertere. Erit id in rem tuam _vel_ e re tua, _cela sera à votre avantage_. Res tua hic agitur, _c’est ton affaire_, _c’est toi que cela regarde_. Rem suam conficere, diminuere, dissipare, dilabi sinere; naufragium rei familiaris facere, _perdre tout son avoir_. 5. Imperium, _puissance_, _pouvoir_. Rerum potiri. 6. Contentio, _débat_, _contestation_, _procès_. Res mihi cum hujusmodi portento fuit. 7. Occasio, opportunitas, _occasion_. Colloquium pro re nata non incommodum. 8. Factum, _le fait_, _la réalité_. Re præstare aliquid. Res, non verba ad purgandum attulit. Non tam re quam spe laudatus. Ut res ipsa demonstrat. 9. Promiscue, _locutions diverses_: Revera, _en fait_, _au fond_, _en réalité_. Nihil ad rem, _cela ne fait rien à la chose, n’est d’aucune utilité_. Reipsa de maleficio confiteri, _s’avouer vraiment coupable, etc._ Re ac ratione; non re, sed opinione; re non verbis. Re omissa tantum nomen tenere. RĔSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre un salut_. USUS: Neminem resalutavit. RĔSARCĬO, is, sartum, cire, a. _Réparer_, _raccommoder_. SYN. Restituo, reficio. USUS: Vestem, damna resarcire. Cf. Restituo. RĔSCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Briser_, _abroger_, _annuler_, _anéantir_. SYN. Reseco; dissolvo, infirmo, labefacto. USUS: Acta alicujus, leges, pactiones, instituta majorum rescindere. Cf. Valeo. RĔSCISCO, is, scīvi _vel_ scīi, ītum, ere, n. _Venir à savoir, apprendre_. SYN. Intelligo, cognosco. Cf. Scio. RĔSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Récrire_, _répondre par écrit_. SYN. Litteris respondeo. USUS: Non gravabor epistolæ tuæ rescribere. Antemeridianis tuis litteris heri statim rescripsi: nunc respondeo vespertinis, _j’ai répondu hier immédiatement à ta lettre du matin_; _je réponds à présent à celle du soir_. RĔSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_, _tailler_, _retrancher_. SYN. Excido, exscindo, exseco. USUS: Ad vivum resecare, _couper jusqu’au vif_. Libidinem resecare, _réfréner la licence_. RĔSĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ouvrir_. USUS: Reserare januam, Italiam hostibus. RĔSERVO, as, avi, atum, are, a. _Conserver_, _garder_, _mettre en réserve_. SYN. Servo, conservo. ADV. In posterum. USUS: Non te urbi, sed carceri reservavi. Ad extremum reservatus. Aliquid sermoni præsenti reservare, _réserver le reste pour se le dire de vive voix_. Vitam ad meliora tempora reservare; reservare in diem pœnas præsentis fraudis, _remettre ou renvoyer à un autre temps la punition de la faute présente_. Cf. Servo, Differo. RĔSES, ĭdis, omn. gen. _Qui reste_, _immobile_, _oisif_. SYN. Otiosus; ab opere, labore vacuus; cessator. USUS: Timebant patres residem in urbe plebem, _le peuple qui était resté dans la ville_. Cf. Piger. RĔSĬDĔO, es, sēdi, ere, n. et a. _Rester assis_; _séjourner_, _rester_, _s’arrêter_, _demeurer_. SYN. Consisto, maneo, remaneo, moror; supersum. USUS: 1. In villa, in oppido residere. 2. Perduro, permaneo, supersum, _rester_, _subsister encore_. Non patiar eas inter vos inimicitias residere. Ne simultatis quidem ullæ reliquiæ in eo resident. Si quis in morte sensus residet. Etiam nunc residet spes in virtute tua, _il me reste encore quelque espoir que je fonde sur ton courage_. 3. Insum, vigeo, reluceo, _résider_, _être placé_, _se trouver dans_. In eo tota reipublicæ auctoritas residet. Tota spes mea in te residet. 4. Hæreo, _retomber_, _demeurer_. Cujus culpa in re residet. Res gestæ, in quibus nulla potest residere inertiæ suspicio. RĔSĪDO, is, sēdi, ere, n. _S’asseoir_, _s’établir_, _s’arrêter quelque part_, _s’affaisser_. USUS: 1. Si montes resedissent, amnes exaruissent, _si les montagnes se fussent aplanies, les fleuves se seraient taris_. 2. Sedor, placor, _se calmer_, _s’apaiser_, _s’éteindre_. Cum iræ, cum timor animo resedissent. Cum bella pace resedissent ac deferbuissent. Cf. Remitto. RĔSĬDŬUS, a, um, _Qui est de reste, qui reste_; subst. _Reste_, _restes_. SYN. Reliquus. USUS: Quid relatum, quid residuum sit. Cf. Reliquus. RĔSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Rompre le cachet_, _ouvrir_. SYN. Aperio, solvo, relino. )( Obsigno. USUS: Tabulas, litteras resignare. (Resigno officium, VULG.), _résigner une charge, un emploi_. Lat. Abdico me munere. (Resignatus, VULG.), _résigné_. Lat. Animo paratus. RĔSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. _Sauter en arrière_; _rebondir_; _se retirer_. SYN. Refugio. Cf. Refugio, Abeo. RĔSĬPISCO, is, (ŭi, īvi et ĭi), ere, n. _Reprendre ses sens_, _revenir à soi_; _rentrer en soi-même_. SYN. Ad sanitatem, ad me redeo, me colligo, erroris me pœnitet. PHRAS. Tandem resipuit, _il vint enfin à résipiscence_, _il revint à la raison_. Tandem ad bonam, meliorem frugem se recepit; ad frugem rediit; ad sanitatem reversus est; ad officium rediit; ad mores et ingenium, quod a natura habuit, mite et tractabile se recepit; tandem se collegit. Cf. Converto, Conversio, Frugi. RĔSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter_; _s’opposer à qqn_, _résister_. SYN. Repugno, obsisto. ADV. Acriter, acutius, acerrime, aperte, fortiter, impudenter, necessario, studiosius, vehementer. PHRAS. 1. Resistam hominis audaciæ, _je m’opposerai à l’audace de cet homme_. Obsistam pro viribus; omni non contentione modo, sed dimicatione repugnabo; objiciam me quoad possum et ejus conatus refutabo; sceleri et audaciæ me opponam; luctabor cum homine improbo; vel inermis contra armatum resistam; improbis ejus consiliis occurram; audaciam frangam et debilitabo. Si quod in me telum contorserit, legum et judiciorum arma arripiam; lateris mei oppositu obnitar; ibo in hominem; obluctantem contundam, ferociam exsultantis frangam. 2. Miles irruenti hosti diu restitit, _l’armée tint longtemps contre les attaques de l’ennemi_. Fortiter excepit impetum hostium; rem Rom. iniquo loco, animo atque audacia diu sustinuit; itum egregie obviam hostium ferocitati; hostium impetum tardavit; miles non consistere modo adversus hostem ausus, sed reprimere etiam et in castra rejicere. Cf. Obsisto, Adversor, Obsto, Arceo. USUS: 1. Libidini alicujus, dolori, hostibus resistere. 2. Persisto, insisto, _s’arrêter_, _tenir bon_, _se relever_. Sed ego in hoc resisto, _mais je m’arrête à cela_. Nihil est jam unde nos reficiamus aut ubi lapsi resistamus, _nous n’avons plus aucun moyen de réparer nos pertes et de nous relever de notre chute_. RĔSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Détacher_, _ouvrir_. SYN. Dissolvo, persolvo, numero. USUS: Resolvere oras, litteras, _détacher les câbles attachées au rivage, ouvrir une lettre_. Senatus quæ est pollicitus summo studio resolvet, _payer_, _acquitter_. RĔSŎNO, as, avi, are, n. et a. _Retentir_, _résonner_. SYN. Persono, percrepo. ADV. Urbanius. USUS: 1. In hac vocum concordia dulce quiddam et amicum resonat. 2. Respondeo, _répondre_. Gloria virtuti resonat tanquam imago, _la gloire est comme l’écho ou le reflet de la vertu_. RESPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Regarder derrière soi_, _regarder autour de soi avec attention_. SYN. Respicio. USUS: Hæc ita prætereamus, ut tamen intuentes et respectantes relinquamus, _laissons cela, mais laissons le de manière à y jeter un coup d’œil en le quittant_. RESPECTŬS, ūs, m. _Regard jeté en arrière_; _asile_, _refuge_. SYN. Aspectus aversus. EPITH. Mirabilis. USUS: 1. In suo quisque gradu obnixi, sine respiratione ac respectu pugnabant. Rex sine respectu effugit, _le roi s’enfuit sans retourner la tête_. Meus animus in aciem est, nec respectum ullum quærit. Quum respectum ad senatum et ad bonos non haberet, eam sibi viam ipse patefecit, _n’ayant plus aucun recours auprès du sénat et des gens de bien, il se fraya lui-même cette voie_. 2. Ratio, _considération_, _égard à_, _compte_. Sine respectu majestatis, _sans égard pour la dignité_. Cf. Ratio, Curo. RESPERGO, is, si, sum, ere, a. _Couvrir de liquide_, _arroser_, _mouiller_. SYN. Aspergo, profundo, conspergo. USUS: Cum prætoris oculos prædonum remi respergerent, _comme les rames des pirates faisaient jaillir l’eau jusque sur les yeux du préteur_. RESPERSĬO, ōnis, f. _Action de mouiller, de verser_. USUS: Sumptuosa respersio, _action de verser du vin sur un tombeau_. RESPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, n. et a. _Regarder par derrière_, _regarder autour de soi_. SYN. Retro ad aliquem aspicio; os vultumque in aliquem converto; oculos ad aliquem refero, retorqueo; aspectum refero in aliquid; oculis redeuntem sequor. ADV. Jucundius, longe, retro, melius, morose. USUS: 1. E tenebris lucem aliquam respicere. Respexit et simul ad Consulem aspexit. Antiquam societatem respexit. Præteriti temporis memoriam cogitatione respicere. 2. Rationem habeo, curo, _se préoccuper de_, _avoir soin ou souci de_. Respicite salutem, reipublicæ commoda. 3. Adjuvo, _aider_, _protéger_. Nisi quis deus nos respiciat. RESPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_, _pause_. SYN. Interspiratio, interpunctio. USUS: 1. Alios intervalla, moræ, respirationes delectant. 2. Exhalatio, _exhalaison_. Aer oritur ex respiratione aquarum. 3. Spirandi actus, _action de respirer_. Sine respiratione animal intermoritur. Cf. Respiro. RESPĪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Rendre un souffle_, _exhaler_. SYN. Spiro, spiritum duco; anhelo; animam reddo, quæ ducta est spiritu; recreor, quiesco. ADV. Libere, paulum. PHRAS. Nunc ægre, nunc liberius respiro, _tantôt je respire avec difficulté, tantôt avec plus de facilité_. Spiritus nunc ægre, nunc liberius meat; nunc arcte meat interclusus spiritus, nunc commodius ducitur; difficultas spirandi nunc fauces strangulat, nunc relaxat. Nunc difficilius, nunc commodius spiritus redditur. Noxius humor nunc spiritum intercludit, nunc reciprocare animam sinit. Noxius humor nunc animam comprimit, nunc laxat. Tametsi anhelitum nonnunquam recipiam, humor tamen, qui fauces obsidet, spiritum sæpius elidit. Vix æquabilem tantisper spiritum traho, cum interclusio animæ et solitæ spiritus angustiæ mox sequuntur. USUS: 1. Pulmones ductam animam respirant et reddunt, _les poumons exhalent et rendent le souffle qu’amène l’aspiration_. 2. Recreor, quiesco, animum recipio, _respirer_, _se reposer_, _se remettre_. Erigere animum, paululum a metu respirare. Respirabo, si te videro, et in his miseriis requiescam. 3. Cesso, intermitto, _se ralentir_, _se calmer_. Oppugnatio ne punctum quidem temporis respiravit. Cf. Recreor, Instauro, Colligo. RESPLENDĔO, es, ere, n. _Reluire_. SYN. Refulgeo. RESPONDĔO, es, di, sum, ere, a. _Répondre_, _répliquer_. SYN. Responsum do, refero, responsum reddo, rescribo. )( Interrogo. ADV. Absurde, acute, æqualiter, amice, argute, aspere, audacter, bene, benigne, commodissime, considerate, constanter, copiose, cumulate, demisse, dolenter, dilucide, falso, flebiliter, ferociter, graviter, honeste, honorifice, humane, impudenter, inhumane, inscite, lente, liberaliter, litterate, luculenter, male, memoriter, perbenigne, probe, recte, separatim, suppliciter, tristius, vehementer, venustissime, verissime, confuse. PHRAS. Respondit ad hæc alter, _un autre répliqua à ces choses_. Excepit sermonem alter, subjecit alter; ad hæc responsum dedit, reddidit alter; ad ea alter paucis; ad ea placide alter et benigne verba fecit; unum non amplius verbum retulit, reddidit. Responsi ratio hæc erat; reposuit alter ad hæc. Cf. Responsum. USUS: 1. Ad interrogata responde, extra ea cave vocem mittas. Aspere verbis vultuque respondit. 2. Convenio, congruo, _correspondre_, _répondre à_, _être équivalent_. Extrema primis; virtus tua hominum opinioni, majorum laudibus respondet. Optatis meis fortuna respondit; inter eos mutuo officiis respondetur. Ut verba verbis quasi demensa et paria respondeant, _que les mots répondent aux mots, qu’il y ait entre eux correspondance, symétrie parfaite_. RESPONSĬO, ōnis, f. _Réponse_. SYN. Responsum. EPITH. Brevis, inimica. USUS: Indigna responsione quæstio. RESPONSUM, i, n. _Réponse_. SYN. Responsio. EPITH. Liberale, præclarum, homine docto dignum. USUS: Responsum dare, reddere, edere, _donner une réponse_. Responsum ferre (ab aliquo), _recevoir une réponse de qqn_. Responsa jurisconsultorum. RESPUBLĬCA, reipublicæ, f. _La chose publique_, _les affaires publiques_, _état_, _république_. SYN. Res communis, publici consilii societas. EPITH. Ægrota, afflicta, perdita, aliena, amantissima, clara, conjunctissima, florens, fortunata, germana, grata, imbecilla, infirma, ingrata, labens, libera, misera, municipalis perturbata, perdita, privata, quieta et prospera, sana, salva summa, tenuis, tota, tranquilla, turbulenta, vetus, universa. PHRAS. 1. Rempublicam condere, _fonder une république_. Rempublicam constituere, ædificare, serere; reipublicæ fundamenta jacere, ponere; statum civitatis et legibus et moribus de integro condere. 2. Ad rempublicam gerendam sero accessit, _il parvint très tard au gouvernement de la république_. Sero ad rempublicam se contulit; rempubl. capessivit, accepit, attigit; gerere, tractare, administrare cœpit. 3. Rempublicam strenue administrat, _il gouverne parfaitement l’état_, Rempublicam pulcherrime gerit; legibus optimis temperat, sustinet, gubernat. Totus in rempublicam incumbit, ejusque formam pulcherrimam effingit. 4. Magna ars est rempublicam recte gerere, _c’est une grande science, que de bien gouverner un état_. Ad gubernacula reipubl. sedere; custodem gubernatoremque reipublicæ agere; clavum imperii tenere; res communem utilitatem continentes administrare, gubernacula reipublicæ tractare. Cf. Rego, Regno, Impero. 5. Pœnas dabunt qui adversus rempublicam insurgunt, _ceux qui se révoltent contre le pouvoir public seront punis_. Qui rempublicam oppugnant, vexant, perturbant, labefactant, violant; qui rempublicam convellere, opprimere, delere, vastare nituntur; qui arma contra rempublicam ferunt; qui pestem patriæ moliuntur. Cf. Oppugno. 6. Respublica ruinæ est proxima, _la république est sur le penchant de la ruine_. Respublica inclinata præcipitat in exitium; haud longe abest ab exitio, interitu; labat respublica, et perditis jam prope rebus, omnia ad exitium præcipitia sunt, omnia ad perniciem profligata atque perdita videntur. 7. Rempublicam conserva, _sauve la république_. Rempubl. consiliis tuis excita, erige, fulci, contine, serva, restitue, ac si fieri possit ut resurgat ac reviviscat, effice atque elabora. USUS: Conversiones rerum publicarum naturales esse, e philosophia didiceram, _la philosophie m’avait appris que les révolutions étaient l’état naturel des républiques_. RESPŬO, is, ŭi, ere, a. _Rejeter_, _rendre_; _écarter_, _repousser_, _mépriser_. SYN. Repudio, aspernor. ADV. Vehementer. USUS: Respuere aliquid ac pro nihilo putare. Respuere consolationem omnem ac consilium. Quod respuunt (aures) immutandum est, _ce que l’oreille rejette, n’admet pas, doit être changé_. Cf. Nolo, Recuso, Invitus. RESTINCTĬO, ōnis, f. _Action d’éteindre_, _étanchement (de ta soif)_. SYN. Sedatio. USUS: Restinctio sitis. RESTINGUO, is, nxi, nctum, ere, a. _Éteindre_; _apaiser_; _détruire_. SYN. Sedo, comprimo. )( Inflammo. USUS: Ardorem restinguere. Eloquentia cupiditates restinguit. Ignem, sitim restinguere. Cf. Comprimo, Coerceo. RESTĬPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Stipulation réciproque_. SYN. Repromissio. RESTĬPŪLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Faire une stipulation réciproque ou nouvelle_. SYN. Repromitto. ADV. Diligenter, porro. RESTIS, is, f. _Corde_, _cordage_. SYN. Funis. RESTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Replacer_, _remettre en état_; _restituer_. SYN. Instauro, corrigo, repræsento. ADV. Æque, dissolute, honorifice, perniciose, plane, turpiter, in integrum. USUS: 1. Pretium, veterem potestatem reipublicæ restituere. Pecuniam, libertatem restituere ac repræsentare. Restituere ac corrigere depravata. 2. Repono, _rétablir_. Aliquem in integrum, in antiquum gloriæ et honoris locum, in veterem possessionem gratiamque restituere. Vix sibi e gravi calamitate restitui cœperat. Quem auctoritate, studio, sententiis vestris restituistis, nunc manibus quoque vestris in suis sedibus collocate. 3. Veniam do, _réhabiliter un condamné, réintégrer un exilé dans sa patrie_. Condemnatum clementer restituit. RESTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_, _réparation_. USUS: Restitutio damnatorum, _réhabilitation_, _rappel des condamnés_. RESTĬTŪTOR, ōris, m. _Celui qui rétablit_, _restaurateur_, _sauveur_. USUS: Lentulus salutis nostræ restitutor. RESTO, as, stĭti, stĭtum, are, n. _S’arrêter_. SYN. Maneo, remaneo, resideo. ADV. Omnino. USUS: 1. Romæ restiti paulisper dum cœpta perficerem. 2. Relinquor, supersum, superat, reliquum est, residuum est, _être de reste_, _subsister_, _survivre_. Nihil ei præter hortos restat. Hæc reliqua pars est, hic restat actus. Unicus mihi amicus restat. Cf. Reliquus. RESTRICTĒ, _Strictement_, _rigoureusement_; _avec ménagement_. SYN. Anguste, stricte. USUS: Cur id tam restricte parceque faciat, ignoro, _je ne sais pourquoi il agit avec tant de réserve et du ménagement_. RESTRICTUS, a, um, _Modéré_, _serré_, _avare_. SYN. Tenax, parcus, avarus. USUS: Natura ad largiendum restrictior, _la nature est trop avare de ses dons_. RĔSŬPĪNUS, a, um, _Renversé_, _couché sur le dos_. SYN. Supinus. RĔSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se relever_, _se rétablir_; _ressusciter_. USUS: Resurgunt res Romanæ contra spem. Cf. Pascha, Christus. RĔTARDĀTĬO, ōnis, f. _Retard_, _délai_. SYN. Mora, impedimentum. RĔTARDO, as, avi, atum, are, a. et n. _Retarder_, _ralentir_; _réprimer_, _arrêter_. SYN. Moror, moram affero, moram facio, moram et impedimentum infero. USUS: Celeritatem alicujus, hostium animos et impetum retardare, comprimere, frangere. Ne animum tuum a scribendo defatigatio ulla retardet, _qu’aucune fatigue ne vous empêche de m’écrire_. Cf. Differo, Moror, Mora, Impedio. RĒTE, is, n. _Filet_, _rets_. SYN. Plaga, laqueus. RĔTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Découvrir_, _dévoiler_, _montrer_. SYN. Aperio, evolvo. Cf. Aperio. RĔTENTĬO, ōnis, f. _Action d’arrêter, de suspendre_. USUS: Assensionis retentio, _action de suspendre son assentiment_. RĔTEXO, is, texŭi, textum, ere, a. _Défaire un tissu_; _défaire_, _détruire_. SYN. Dissolvo. USUS: Dialectica quasi Penelopes telam retexens. Num, quod adolescens præstiti, commutem et velut me ipse retexam? Retexo orationem meam, _je rétracte mon discours_, palinodiam cano. RĔTĬCENTĬA, æ, f. _Silence obstiné_. SYN. Taciturnitas. RĔTĬCĔO, es, cŭi, ere, n. et a. _Se taire, garder le silence_; _taire qqche_. SYN. Taceo, conticeo, obmutesco. ADV. Astute, prorsus, nullo modo. USUS: Silentio utor, tacitum relinquo, silentio prætereo, silentio involvo, abstineo me ab hujus rei sermone. Cf. Taceo, Sileo. RĒTĬCŬLUM, i, n. _Petit réseau_, _filet à petites mailles_. RĔTĬNĔO, es, nŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _empêcher d’avancer_. SYN. Retineo, cursum inhibeo; teneo. )( Dimitto. ADV. Diligenter, diutius, in perpetuum, mediocriter, melius, vehementer, vix. USUS: 1. Sui juris retinendi quisque cupidus. Retine hominem, ni profectus est. 2. Conservo, _conserver_, _soutenir_, _défendre_. Retinent tamen caritatem in pastores. 3. Delecto, _tenir attentif_, _captiver_. Ipse historiæ ordo nos retinet. Cf. Detineo, Moror. RĔTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Diriger en arrière_, _tourner_, _retourner_. SYN. Reflecto. USUS: Retorquet oculos in hanc urbem, _il retourne les yeux vers cette ville_. RĔTRACTĀTĬO, ōnis, f. _Refus_, _résistance_, _hésitation_. SYN. Revocatio, recognitio. USUS: Conficies igitur, idque sine dubitatione ulla et retractatione, _sans hésiter_. Sine retractatione ulla dicere libere audeo. Cf. Palinodia. RĔTRACTO, as, avi, atum, are, a. _Remanier_, _retoucher_, _revoir_. SYN. Revoco. USUS: Locus ille a me retractabitur, _je retoucherai ce passage_. Retractando dolorem vulnerum augemus, _nous augmentons notre douleur en y revenant_. Sive retractabis, sive properabis, pereundum est, _que tu le veuilles ou que tu ne le veuilles pas, il faut mourir_. Cf. Revoco. RĔTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Retirer_, _reprendre_, _rappeler_. SYN. Abstraho; revoco. ADV. Non sane, facile proficiscentem. USUS: Retrahere aliquem a cœpto. A turpi consilio, a scelere retrahere aliquem et revocare. RĔTRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rendre_, _restituer_. SYN. Rependo, refero. USUS: Retribue, quod debes. Cf. Reddo. RĔTRŌ, _Par derrière_, _derrière_. SYN. A tergo, post tergum, ab tergo, post. PHRAS. Hostis retro cessit, _l’ennemi recula_. Hostis pedem retulit; se recepit; receptu sibi consuluit; retro abiit. USUS: Tam longe retro respicere non possum. Pergeret protinus; quid retro et a tergo fieret ne laboraret, _qu’il continuât d’aller en avant, sans s’inquiéter de ce qui se passait par derrière_. RĔTRORSUM, _En sens inverse_, _réciproquement_. USUS: Retrorsum vicissim ex æthere aer oritur, _de nouveau et réciproquement l’air se forme du feu_. RĔTRŪDO, is, di, sum, ere, a. _Pousser en arrière_, _faire reculer_. USUS: Deorum simulacra retrusa, _statues des dieux cachés_. RĔTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. _Émousser_; _affaiblir_, _atténuer_. SYN. Obtundo. ADV. Belle. USUS: Sermones, improbitatem alicujus, districtos in rempublicam gladios retundere. Cf. Repello. RĔUS, i, m. _Accusé_, _prévenu_; _coupable_. SYN. Is qui causam dicit; qui lege aliqua tenetur; qui aliqua culpa erroris tenetur humani; qui arguitur; de cujus re disceptatur; qui de capite, civitate, fortunis dimicat; is unde petitur; sons, nocens. EPITH. Afflictus, humilis, improbus, innocens, invidiosus, locuples, mœstus, nobilis, nocens, perditus, turpis. PHRAS. Certe reus est, _certainement il est coupable_. Culpa tenetur; in culpa est; est quædam in illo culpa; culpa nonnulla in eo hæret, residet; culpa ejus facinoris in illo consistit; incurrisse in id crimen hominem dubitat nemo; in ea noxa fuisse hominem pro comperto est; versari in ea culpa; eo facinore contaminatum esse; in reos referendum nemo dubitat; haud expertem criminis, culpa non vacare certum habeo. Crimen non quisquam certius subiit; culpam sine dubitatione sustinet. USUS: Aliquem capitalis rei, de furto reum facere, agere, peragere. Inter reos referre. Criminis se reum pro aliquo supponere. Sontibus, reis opitulari. RĔVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Ramener_, _transporter_. USUS: Sed paulo longius ad superiorem ætatem revecti sumus, _nous sommes remontés à une époque un peu ancienne_. Rĕvēlātĭo, ōnis, f. _Révélation_. SYN. Divinus admonitus. PHRAS. Ista per revelationem intellexit, _il a compris ces choses par révélation_. Divino admonitu; cœlesti admonitu, DEO aperiente, divinitus cognovit; ista DEO patefaciente, manifestante cognovit; ejus rei notitiam e cœlo hausit, accepit. RĔVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Détacher_, _arracher_; _effacer_, _faire disparaître_. USUS: De corpore saucii tela revellere. Claustra, januam revellere. Superiores injurias revellimus. Crucem, quæ ad portam fixa erat, revellistis, _cette croix, dressée à la porte de votre ville, vous l’avez arrachée_. RĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Revenir_, _retourner_. SYN. Redeo. USUS: Cum domum revenero. Cf. Redeo. RĒVĒRĀ, _En réalité_, _réellement_ SYN. Reipsa, reapse. USUS: Cuius igitur hoc crimen est? revera nullius. Cf. Certe. RĔVĔRENTĬA, æ, f. _Crainte inspirée par le respect_, _respect_, _déférence_, _égard_. SYN. Honor, observantia. PHRAS. 1. Reverentiam parentibus liberi debent, _les enfants doivent le respect à leurs parents_. Par est, ut liberi parentum auctoritatem vereantur, judicium sequantur; cavendum, ne parentum reverentia liberorum animis excedat unquam; æquum est, ut liberi parentibus præcipuum honorem habeant; præcipua observantia colant; reverentiam adversus parentes adhibeant; omni cultu ac veneratione prosequantur; ut aspectabiles quosdam deos observent et vereantur; secundum deorum immortalium numen, primo in honore ac caritate habeant; ut parentum quadam verecundia ducantur; pudore regantur; parentum quamdam verecundiam habeant; præcipuam parentum rationem habeant. Cf. Honor. 2. Nullam erga majores reverentiam habet, (VULG. irreverens est), _il n’a aucun égard pour les gens âgés_. Omnis excessit animo majorum reverentia; nulla majorum verecundia ducitur; majoribus nulla se verecundia obstrictum reputat; inofficiosus, illiberalis erga majores est; nulla illi majorum reverentia, verecundia nulla. Majorum nec auctoritatem veretur, nec vim pertimescit; nulla illum majorum verecundia a vitæ licentia arcet. Cf. Revereor. USUS: Adhibenda est quædam adversus homines reverentia, _il nous faut témoigner une certaine déférence pour nos semblables_. Cf. Revereor. RĔVĔRĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. a. _Respecter_, _révérer_; _avoir du respect, de la déférence, des égards, de l’estime pour_. SYN. Vereor, colo, observo, cultu quodam et honore dignor. PHRAS. Quos maxime debuit, eos minime reveritus est, _il n’eut aucun égard pour ceux qu’il devait le plus honorer_. Quorum maxime debuit, eorum nullam rationem duxit; quibus præcipuum debuit, illis nullum honorem habuit. Quorum judicium sequi, voluntati parere, auctoritatem vereri debuit, eos nullo loco habuit, nullo honore cultuque dignatus est; illis minimum tribuit, honorem nullum detulit; eos observantia nulla prosecutus est; iis studium observantiamque nullam præstitit, exhibuit. USUS: Observantia est, per quam ætate aut honore antecedentes reveremur et colimus, _on entend par respect_ (observantia) _les marques de déférence et de vénération que nous donnons à ceux qui nous sont supérieurs par l’âge ou les honneurs_. Cf. Honor, Reverentia, Observantia. RĔVERSĬO, ōnis, f. _Retour avant d’avoir achevé le voyage_; _retour_, _réapparition_. SYN. Reditus. )( Profectio. USUS: Reversio et motus febrium. De reditu vel potius reversione mea lætantur, _il se réjouissent en voyant que je vais revenir ou plutôt rebrousser chemin_. RĔVERTO, is, et RĔVERTOR, eris, versus sum, i, d. n. _Revenir_, _retourner sur ses pas_; _rebrousser chemin_. SYN. Reverto, revenio, redeo, refero me, remigro. ADV. Acriter, crebro, retro. USUS: Ad propositum revertor. Sed ad jus publicum revertor. Domum reverti. Ad superiorem consuetudinem revertit, _il revient à son ancienne habitude_. Cf. Redeo. RĔVINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Lier_, _enchaîner_. USUS: Revinctis post terga manibus. RĔVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre de nouveau_; _réfuter victorieusement_. SYN. Convinco. PHRAS. Manifeste eum revici, _je l’ai réfuté victorieusement_. Manifestis indiciis hominem tenui; jugulavi testibus et elinguem reddidi. Cf. Convinco. USUS: Nunquam is argumentis revinci se patietur, _jamais il ne se laissera convaincre par les arguments_. RĔVĬRESCO, is, virŭi, escere, n. _Redevenir vert_; _rajeunir_, _revivre_. SYN. Fruticor, renovor, refloresco, revivisco. USUS: Reipublicæ vires senatorum virtute revirescunt, _les forces de la république renaîtront par la vertu des sénateurs_. RĔVĪSO, is, ere, n. et a. _Regarder_; _revenir voir_, _visiter_. SYN. Iterum viso, inviso. USUS: Cum poteris, nos revises. RĔVĪVISCO, is, vixi, iscere, n. _Être rendu à la vie_, _renaître_, _ressusciter_. SYN. In vitam redeo, renascor; respiro, recreor ex metu, e fluctibus emergo. ADV. Necessario. USUS: Ut tua causa toties jugulata facilius reviviscat. Ex metu mortis luce libertatis recreatus revixit, _échappé aux terreurs de la mort, il se sentit renaître en commençant à respirer l’air pur de la liberté_. RĔVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Rappel_. EPITH. Contraria. USUS: Receptui signum, aut revocationem a bello nondum audivimus, _nous n’avons pas encore entendu sonner le rappel pour nous retirer du combat_. RĔVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Rappeler_; _éloigner_, _détourner_. SYN. Removeo, avoco, abstraho. )( Voco. ADV. Acrius, arroganter, identidem. USUS: 1. Revocare mentem a sensibus. Aliquem a scelere, ab incepto, ab instituto cursu, a cupiditate et furore revocare. 2. Refero, _rapporter à_, _appliquer_, _attribuer_. Revocare omnia ad scientiam, ad veritatem. 3. Repeto, instauro, _rappeler_, _reprendre_. Studia longo intervallo intermissa revocare. Vires amissas revocare. Revocare se ad pristinam industriam. 4. Promiscue, _locutions diverses_. Aliquid in dubium, in memoriam, in animum revocare. Cum fortuna ex adverso in meliorem statum revocatur. Ad incertum revocabuntur possessiones omnium, _seront remis en question_. Actor sæpius revocatus, _souvent rappelé sur la scène_. RĔVOLO, as, are, n. _Revenir en volant_. SYN. Retro volo. RĔVOLVO, is, vi, vŏlūtum, ere, a. _Faire rétrograder_, _faire remonter_; pass: _revenir_, _retourner_, _se reporter_; _revenir à_. SYN. Rapio, reduco. ADV. Necessario. USUS: Identidem eodem revolvor, _mon esprit se reporte de temps en temps en ce lieu_. Imprudens eo quo minime vult revolvitur. Cf. Iterum. REX, rēgis, m. _Roi_. SYN. Princeps, dominus. EPITH. Afflictus, alienus, clarissimus, doctissimus, generosus, ignobilis, impius, impudens, nobilis, opulentus, potentissimus, præstans. PHRAS. Rex erit, _il sera roi_. Regis fortuna in eum transitura est. Rectorterrarum earum erit; summam imperii obtinebit; civium omnium dominus erit; regiis insignibus conspicuus erit; regalem potestatem habebit; regali potestate præditus erit; regno præficietur; summæ imperii præerit; summa imperii potietur. Cf. Impero, Regno. USUS: Reges orbis terrarum domini. RHĒDA, æ, f. _Voiture de voyage à quatre roues_. SYN. Essedum, vehiculum. USUS: Rheda vehor; in rheda sedere. Cum duobus essedis et rheda equis juncta. RHĒDĀRĬUS, ĭi, m. _Voiturier_, _cocher_. USUS: Rhedarius Milonis occisus est. RHĒTOR, ŏris, m. _Celui qui enseigne la rhétorique_, _rhéteur_. SYN. Orator, dicendi artifex, rhetoricæ disciplinæ doctor, qui dicendi præcepta tradit. EPITH. Antiquissimus, doctissimus, eloquens, magnus, nobilis. USUS: Vis et artificium rhetoris. Cf. Orator. RHĒTŎRĬCA, æ, f. _L’art oratoire_, _la rhétorique_. SYN. Ars rhetorica, rhetorum ars, disciplina dicendi; vis oratoria, oratoris facultas, ratio dicendi, copia dicendi. EPITH. Forensis, paulo hebetior, similis palmæ. USUS: Scripsit artem rhetoricam Cleanthes. Rhetoricam palmæ, dialecticam pugno similem Zeno voluit. RHĒTŎRĬCĒ, _En orateur_, _en rhéteur_. SYN. Rhetorum more, copiose, ornate, splendide. USUS: Rhetorice mavis, an dialectice disputem? _Préféres-tu que nous discutions en rhéteurs ou en dialecticiens?_ RHĒTŎRĬCUS, a, um, _De rhéteur_. USUS: Exercitationes, libri, artes rhetoricæ. RHYTHMUS, i, m. _Rapport_, _symétrie_, _nombre_, _cadence_. SYN. Poetæ lyrici, musici, numerorum, qui Græcis ῥυθμοι (rhythmi), studiosiores. RĪCĪNĬUM, ĭi, n. _Petit voile_. Vestimenti genus. RICTŬS, ŭs, m. _Bouche ouverte (surtout pour rire)_. SYN. Os minax et hians. RĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. et a. _Rire_; _se moquer de_. SYN. Risum edo; derideo, irrideo. ADV. Familiariter, docte, vehementius, valde. PHRAS. 1. Omnes ad hæc risere, _à ces paroles, tout le monde se mit à rire_. Maximus ad hæc omnium risus est consecutus; nemo tenebat risum; risus omnibus obortus est; cachinnos sustulere omnes; risu pene corruere; risu prope emortui sunt; risu excepere ista plerique; in risum effusi omnes. 2. Nos interea ridemur, _cependant on se moque de nous_. Interea fabula sumus; in ora hominum pro ludibrio abimus; deridiculo habemur. Cf. Irrideo. USUS: Risi imprudentiam hominis. Risi “nivem atram” teque hilariesse animo et prompto ad jocandum gaudeo, _j’airi de ta “neige noire”, et je vois avec plaisir que tu es gai et disposé à plaisanter_. RĪDĬCŬLĒ, _D’une manière plaisante_; _ridicule_, _risible_. SYN. Facete, perridicule, joco. USUS: Quidam ridicule insanus. RĪDĬCŬLUM, i, n. _Plaisanterie_, _bouffonnerie_, _mot plaisant_, _spirituel_. SYN. Jocus, facetiæ, digna res quæ omnium irrisione ludatur. EPITH. Civile, frequens, impatiens, lentum, subobscœnum. USUS: Vitabit ridicula quæsita nec ex tempore ficta, sed domo allata, quæ plerumque sunt frigida. RĪDĬCŬLUS, a, um, _Qui fait rire_; _plaisant_, _risible_, _comique_. SYN. Jocularis. EPITH. Petulans. USUS: Facie magis, quam facetiis ridiculus, _homme dont la personne (la face) est plus amusante que les facéties_. Homo perridiculus. RĬGĔO, es, ere, n. _Être roide, dur, engourdi par le froid_. SYN. Conglacio, congelo. USUS: Aut frigore rigent, aut calore uruntur. Vestes gelu rigent. Cf. Frigus. RĬGĬDUS, a, um, _Roide_, _droit_, _tendu_; _gelé_, _glacé_. SYN. Durus, severus, austerus, ferreus, præfractus, acerbe severus. USUS: Aves rigidis cruribus, procero rostro. Cf. Severus. RĬGO, as, avi, atum, are, a. _Arroser_. SYN. Respergo, irrigo, aquarum inductione terræ fecunditatem do. USUS: Isti cum se fontes esse dicant, et omnia rigare debeant ingenia, _ceux-ci disent qu’ils sont les sources où doivent s’abreuver tous les esprits_. Nilus Ægyptum rigat. RĪMA, æ, f. _Fente_, _crevasse_. SYN. Hiatus. PHRAS. Paries rimas agit, _le mur se lézarde_. Vitium facit; labem ducit. Cf. Hiatus. USUS: Ne inferciat verba orator, tanquam rimas expleat, _comme s’il bouchait des fentes_. RĪMOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Fouiller_, _sonder_, _rechercher_, _scruter_. SYN. Scrutor, inquiro. Cf. Indago, Meditor. RINGOR, eris, rictus sum, ngi, d. n. _Grincer des dents_. RĪPA, æ, f. _Rive d’un fleuve_. SYN. Littus, ora. EPITH. Aversa, contraria, viridis, opaca. USUS: Fluvium extra ripas redundantem coercere. In viridi et opaca ripa obambulare. Viridissimi riparum vestitus. Impetus aquæ ripas alluentis. RĪSŬS, ūs, m. _Rire_; _moquerie_. SYN. Cachinnus. EPITH. Magnus, maximus, mediocris. PHRAS. 1. Risum commovit, _il excita le rire_. Risum excitavit; cachinnum commovit; risum movit omnibus; risum fecit; risum omnibus excussit, elicuit; solutissimum risum movit; in risum convertit. 2. Risum comprimere non potui, _je ne pus m’empêcher de rire_. Risum tenere, continere non potui; non potui, quin risum ederem, cachinnum tollerem; obstinatum silentium in risum transferrem; in effusos risus solverer; temperare mihi a risu non poteram. Cf. Rideo. USUS: Risum captare, quærere. Risum edere. Risu corruere, emori. RĪTE, _De la bonne manière_, _avec raison_, _bien_. SYN. Recte, modo ac ordine. USUS: Nihil rite, nihil more institutoque perfecit. Cf. Recte. RĪTŬS, ūs, m. _Coutumes religieuses_, _cérémonies_, _rites_; _usage_, _coutume_, _façon_. USUS: Mos, consuetudo rata et firma, præcipue sacra, institutum vetus. EPITH. Optimi, patrii, USUS: Ex ritu patrio deos colere. Ritu pecudum vivere, _vivre à la manière des brutes_. Variis ritibus fana dedicantur. Cf. Cerimonia. RĪVĀLIS, is, m. _Rival_. SYN. Æmulus, competitor. Cf. Æmulus. RĪVĀLŬTAS, ātis, f. _Rivalité_. SYN. Æmulatio. Cf. Æmulatio. RĪVUS, i, m. _Petit cours d’éau_, _ruisseau_. SYN. Rivulus. USUS: Rivorum a fonte deductio. Rivulus arcessitus et ductus ab ipso capite. RIXA, æ, f. _Dispute_, _querelle_, _différend_. SYN. Turba, jurgium, verbosa et plena jurgii contentio. EPITH. Nova, magna. PHRAS. Rixam excitare, _provoquer une dispute_. Rixam concire, concitare; certamina serere; in disceptationem aliquos trahere. Cf. Contentio, Jurgium. USUS: Nostræ Academiæ cum veteri magna rixa est. In quorum rixam si quis incurrerit. Cf. Certamen. RIXOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Se quereller_, _contester_. SYN. Contendo, jurgor. USUS: De amicula rixantur. Cf. Contendo. RŌBŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _consolider_, _corroborer_. SYN. Corroboro, confirmo. USUS: Ut hæc auctoritate sua roboraret. Cf. Confirmo. RŌBUR, ŏris, n. _Dureté_, _solidité_, _force_; _chêne très dur_, _rouvre_. SYN. Vis, firmitas, virtus, nervi, firmamentum; quercus, lignum durissimum. EPITH. Firmissimum, incredibile animi. USUS: Quantum in animo cujusvis roboris est et nervorum. Copiarum robur deletum est, _nos meilleurs soldats ont été détruits_. Milo incredibili animi robore septus. Animi invicti magnitudo et robur. Cf. Vires. RŌBUSTUS, a, um, _Dur_, _fort_, _solide comme le chêne_. SYN. Fortis, valens, nervosus, lacertosus, maximis corporis viribus. ADV. Bene. PHRAS. Robustiorem illo vidi neminem, _je n’ai vu personne de plus robuste que lui_. In quo plus roboris, firmitatis, virium inesset; qui firmior esset a viribus; qui virium firmitate præstaret; qui corporis robore anteiret; qui viribus magis valeret; in quo tam eximia virtus virium; cui tantum roboris et nervorum, cognovi neminem. Cf. Fortis. )( Confectus. USUS: Robustioris jam impietatis est. Malum inveteratum fit robustius. Audax et robustus satelles. Cf. Firmus. RŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Corrodo, arrodo, exedo. USUS: 1. Mures noctem et diem rodentes aliquid. 2. Carpo, _mordre_, _déchirer_, _attaquer_, _désigner_. Qui aliquem in convivio rodunt, in circulis vellicant, ubique carpunt. RŎGĀTĬO, ōnis, f. _Demande_, _prière_, _sollicitation_. SYN. Rogatus, obtestatio, preces. EPITH. Consularis, gratiosissima, justa, sceleratissima, similis, tribunitia. USUS: 1. Ego Curtium rogatione tua diligo. 2. Lex, _loi proposée_; _proposition ou projet de loi_. Rogationem ferre, perferre, promulgare. Rogationi intercedere. Rogationem abrogare. 3. Interrogatio, _interrogation_. Chrysippus quadam rogatiuncula delectatur. RŎGĀTOR, ōris, m. _Celui qui propose une loi_, _auteur d’un projet de loi_; _solliciteur de suffrages_. SYN. Qui rogat, petit, quærit; qui cistas defert, colligendis per tribus suffragiis. EPITH. Justus. USUS: Vos rogatores, vos diribitores, vos custodes fuistis tabularum. RŎGĀTŬS, ūs, m. (abl. sing. tantum) _Demande_, _prière_. SYN. Rogatio, oratus. USUS: Meo rogatu rem impetravit. RŎGO, as, avi, atum, are, a. _Demander en priant_, _solliciter_, _prier_; _interroger qqn au sujet de qqche_. SYN. Oro, precor, quæso, deprecor, obsecro, obtestor, interrogo, ex aliquo quæro. ADV. Acrius, arroganter, auspicato, blande, breviter, diligenter, contumaciter, familiariter, etiam atque etiam, iterum et sæpius, magnopere, modeste, nominatim, penitus, precario, proprie, prorsus tacite, vehementer. PHRAS. 1. (Rogo te per omnia, VULG.), _je vous en supplie par ce que vous avez de plus cher_. Hoc te vehementer rogo, imo obsecro; hoc maxima obtestatione a te oro; hic ego imploro fidem tuam; hoc te summis precibus obsecro; ad pedes tuos stratus, jacensque supplico, supinas hic manus tendo infimisque a te precibus contendo; hic ego te flens obtestor, neque te unquam fatigare precibus desinam; rogo te, quam studiose possum; id a te maximopere pro summa nostra conjunctione peto quæsoque; id a te precibus etiam atque etiam exposco; valde hoc et ex animo a te contendo; hoc te infimis oro precibus. Hoc a te ita postulo, ut majore studio magisque ex animo petere non possim. Hoc ego per hanc te dexteram oro; per tuam te fidem oro atque obsecro. Hoc a te ita postulo ac contendo, ut nihil magis unquam; tanquam fortunæ meæ omnes in eo sitæ, positæ, repositæ, locatæ essent; tanquam id ejusmodi esset, ut rationes meæ ex eo unice pendeant; tanquam in eo mihi essent omnia. 2. Concede, quæso, quod te rogo, _accordez-moi, je vous prie, ce que je vous demande_. Sit, quæso, precibus meis apud te locus; facilem, oro te, precibus te meis præbe; ne me rogantem suppliciter a te rejice; sine me istud a te impetrare; da, largire hoc precibus meis. Sine te exorem, quodque a te singulari studio contendo, imperti. 3. Rogavit illum vehementer, _il le pria avec beaucoup d’instances_. Precibus cum illo egit quam diligentissimis; preces suppliciter admovit; magnis ab illo contendit precibus; ad ejus pedes supplicem se abjecit; in pedes abjectus supplicem vocem misit; passis manibus flens imploravit; infimis precibus obsecravit. Cf. Oro. USUS: Hoc beneficium ita te rogo, ut majore studio non possim. Sententiam ejus rogavi. Hæc ego de te rogo. RŎGUS, i, m. _Bûcher funèbre_. EPITH. Ardens, exstinctus. USUS: Metellum filii in rogum posuere. Bona existimatio nos usque ad rogum comitetur. RŌRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Tomber (en parl. da la rosée)_; _arroser_, _mouiller_. USUS: Rorantia pocula, _coupes qui présentent le vin par gouttes_. ROS, rōris, m. _Rosée_. USUS: Nocturnum rorem excipiunt. RŎSA, æ, f. _Rose_. USUS: Cum rosam videret, tunc incipere ver autumabat. Sertis redimiri et rosa, _se couronner de roses_. ROSTRĀTUS, a, um, _Garni_, _armé d’un éperon_. USUS: Navis rostrata. ROSTRUM, i, n. _Bouche, bec, gueule des animaux_. SYN. Os avium _aut_ aliorum animalium. USUS: Avis corneo proceroque rostro. Aduncitas rostrorum. Sus rostro humi litteram impressit. Rostrum canis. Rostrum in camelis. Rostra navium. De rostris descendere, suggestu oratorum Romæ, _descendre des Rostres, tribune aux harangues, ainsi appelée à cause des éperons qu’on y avait fixés et qu’on avait détachés des navires capturés l’an de Rome 416_. RŎTA, æ, f. _Roue_. SYN. Orbis. EPITH. Fervida. USUS: Fortunæ rotam pertimescere. RŎTUNDĒ, _D’une manière arrondie_, _achevée_; _élégamment_. SYN. Concinne, explicate. RŎTUNDO, as, avi, atum, are, a. _Arrondir_. SYN. Rotundum facio. USUS: Orbem rotundavit ad volubilitatem, _(DIEU) arrondit l’univers pour lui permettre de tourner_. RŎTUNDUS, a, um, _Rond_, _arrondi_. SYN. Globosus. USUS: Stellarum rotundi ambitus, quarum motus in orbem circumferuntur. Forma urbis rotunda, quod eam flumen pene ut circino circumductum, ambiat. Forma rotunda ullam negat esse pulchriorem Plato. Rotundus orator Thucydides, _élégant_. Apta et quasi rotunda verborum constructio, _structure pour ainsi dire ronde, arrondie_. RŬBENS, entis, omn. gen. _Qui est rouge_; _qui rougit de pudeur et de modestie_. SYN. Ruber. RŬBĔO, es, ere, n. _Être rouge_; _rougir de honte_. SYN. Erubesco, pudet. USUS: Rubeo, mihi crede. Sed jam scripseram: delere nolui, _j’en rougis, croyez-moi; mais ma lettre était finie, et je n’ai pas voulu effacer_. RŬBER, bra, brum, _Rouge_. SYN. Rubens. USUS: Mare rubrum. RŬBĬCUNDUS, a, um, _Rubicond_, _rouge_. SYN. Rubore plenus. RŪBĪGĬNŌSUS, a, um, _Rouillé_. SYN. Rubigine plenus. RŪBĪGO, ĭnis, f. _Rouille_. SYN. Ærugo. RŬBOR, ŏris, m. _Rougeur_; _pudeur_, _modestie_. USUS: Pudorem rubor consequitur. Fusus et candore mixtus rubor. Verborum obscœnitate vitanda præstare ingenuitatem et ruborem suum, _faire preuve de décence et de délicatesse en évitant les expressions déshonnêtes_. Rubore suffundi, _être couvert de honte_. RŬBRĪCA, æ, f. _Terre rouge_. SYN. Terra rubra. USUS: Rubrica delibutus. RŬBUS, i, m. _Framboisier_. RUCTO, as, avi, atum, are, a. _Roter de qqche_, _le vomir_; _exhaler en rotant l’odeur de qqche_. SYN. Cruditatem exhalo. USUS: Ructans et nauseans. Alicui in os ructare. RUCTŬS, ūs, m. _Rapport_, _rot_. SYN. Cruditatis exhalatio. USUS: Stoici aiunt crepitus æque ac ructus liberos esse oportere. Cruditatis signa sunt crebri ructus. RŬDENS, entis, m.; gen. pl. rudentium, _Câble_, _gros cordage_. SYN. Anchorarius funis, ora. USUS: Rudentis explicatio. Oras et rudentes solvere. RŬDĪMENTUM, i, n. _Apprentissage_, _début_, _rudiments_. USUS: Sunt hæc rudimenta et incunabula virtutis. Rudimentum aliquod ponere, _achever son noviciat, son apprentissage_. 1. RŬDIS, e, gen. com. _Qui n’est pas travaillé_, _brut_; _inculte_, _grossier_; _inexpérimenté_. SYN. Imperitus, indoctus, ignarus, inscius, tiro; hebes, tardus, stupidus, bardus, agrestis, impolitus. )( Exercitatus. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Rudis es adhuc, _vous êtes encore novice_. Rudis es ac hospes in ea re; novus, plane peregrinus in rebus es; rerum insciens, ignarus es; in ea re adhuc tiro es; ab usu rerum imparatus; usu parum doctus; in tractandis rebus minime versatus es. Usum rerum nondum habes; ad hanc rem assuefactus, consuefactus non es. Nondum exercitatus in re; usu non bene firmatus, confirmatus; inexercitatus tantam rem aggrederis. Cf. Imperitus. USUS: Multitudo imperita et rudis. Rudis in jure civili. Rudis et ingenii expers. Homo sine sensu, sine sapore, elinguis, rudis, tardus. Rudem me et integrum discipulum accipe et ea quæ requiro doce, _prenez-moi comme un disciple tout neuf, qui n’est imbu de rien, et apprenez-moi ce que je vous demande_. Cf. Stupidus, Discipulus. 2. RŬDIS, is, f. _Baguette_. SYN. Virga, qua donabantur emeriti gladiatores, et qui vacationem a munere aliquo accipiebant. USUS: Tam bonus gladiator, tam cito rudem accepisti? _Quoi, bon gladiateur comme tu l’es, tu as reçu si tôt la baguette (ton congé)?_ Rude aliquem donare, _donner à qqn son congé_. Gladiatores ad rudem compellere. RŬDO, is, ere, n. _Braire_. SYN. Asinorum vocem mitto. RŪGA, æ, i. _Ride_. SYN. Cutis a senectute contracta. USUS: Hic rugis nos et supercilio decepit. RŪGŌSUS, a, um, _Rugueux_, _ridé_. USUS: Rugosi senes. RŬĪNA, æ, f. _Chute_, _écroulement_, _ruine_. SYN. Casus, pernicies, pestis, exitium. EPITH. Magna, nimia, propria alterius legibus. PHRAS. 1. (Fortunarum omnium ruinam passus sum, VULG.), _j’ai perdu tous mes biens_. Mearum omnium fortunarum jacturam feci; fortunarum omnium, rei familiaris naufragium feci; perierunt omnes fortunæ meæ; afflictæ, eversæ, exstinctæ, perditæ, profligatæ sunt res omnes meæ; et industriæ et fortunæ fructus omnes perdidi; ex meis pristinis ornamentis ac commodis nihil reliquum est; actum est de fortunis meis; nihil mihi reliqui fortuna fecit; oppressæ jacent, eversæ fortunæ omnes. Res meæ eo loco sunt, ut eas servare nec salus ipsa possit; evertit me omnibus bonis meis fortuna. Eversus sum fortunis omnibus. Rerum mearum quid jam superest? Quid mihi reliquum fortuna fecit? 2. (Respublica in ruina est, VULG.), _la république ruinée_. Respublica periit, concidit, nulla est; formam respublica amisit; actum est penitus de republica. Formam, imaginem, simulacrum veteris reipublicæ nullum agnosces. Communis res ita dilapsa est, ut ne spes quidem ulla ejus restituendæ relinquatur. Rempublicam dudum jam habemus nullam. Deposita est reipublicæ salus. Non adversa tantum, verum etiam penitus eversa reipublicæ fortuna. Tractæ sunt opes, afflictæ vires, amissa dignitas, salus ipsa reipublicæ exstincta. 3. Urbes etiam ruina involvet, _la ruine enveloppera aussi les cités_. Vi fortunæ aliquando percussæ et prostratæ jacebunt urbes præstantissimæ. Fortunæ viribus perculsæ concident; præclaras etiam urbes florentesque vis fortunæ aliquando perdet, opprimet, affliget, tollet, evertet, exstinguet, delebit. USUS: Ruina nobis impendet, inferetur. Ruina oppressus interiit. Ingentes ruinas edet. Prætermitto ruinas fortunarum mearum, _je ne parle pas du délabrement de ma fortune_. Non fuit hoc judicium, sed vis, sed ruina ac tempestas, _chute_, _ruine_. RŬĬNŌSUS, a, um, _Ruineux_, _qui menace ruine_. SYN. Quod ruinam minatur, quod vitium facit, rimas agit, labem ducit; casui, ruinæ proximus, caducus. USUS: Ædes male materiatæ et ruinosæ. RŪMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Action de ruminer_, _desseins_, _projets qu’on médite_. SYN. Recordatio. EPITH. Quotidiana. USUS: Ruminatio quotidiana. RŪMOR, ōris, m. _Bruit_, _rumeur publique_, _récit qui circule_. SYN. Fama. EPITH. Bonus, falsus, firmus, inanis, jucundus, magnus, nuntius, secundus, raucus, plenus timoris. PHRAS. 1. Rumor est quidem, sed is incertus, _il y des bruits qui courent, mais ils sont incertains_. Rumores sunt satis illi quidem constantes, sed sine auctore. Sermones exaudiuntur, prorsus tamen incerti, inanes, orti ex voluntate. Sermones dissipantur, sed quibus haberi certa fides non possit. Jactantur hæc sermonibus incertis, et rumore ipso nuntio. Manat in vulgus rumor, sed nullo satis firmo testimonio; sermones audiuntur, sed qui nihil certum sequantur, qui neque nuntiis, neque litteris comprobentur; de quibus incertum, an veritate nitantur; sed quibus dubia fere fides; qui fidem tamen non faciunt. 2. Magnus ubique erat rumor ea de re, _on faisait partout grand bruit de cette chose_. Res ea in ore erat omnium; in ore omnium versabatur; serpebat hic rumor in dies latius; latius opinione disseminatus erat; manavit ea fama non solum per Italiam, verum etiam ascendit Alpes, et obscure primum serpens, multas provincias occupavit. Sermo per totam civitatem datus erat; manavit ea fama longius, nec jam obscure. Cf. Fama. 3. Sunt qui quemvis rumorem temere credant, _il y a des gens qui ajoutent foi à n’importe quelle rumeur_. Qui rumoribus incertis serviant; auditionem quamlibet pro re comperta habeant; rumores omnes colligant, excipiant, et res incertissimas pro visis renuntient. Sunt qui, quidquid rumoris afflavit, quidquid rumor incertus attulit, pertulit, pro certo habeant. 4. Rumor nunc augetur, nunc minuitur, _tantôt la rumeur augmente, tantôt elle diminue_. Rumor nunc calet, nunc refrigescit; late manaverat nuper fama, nunc perobscura est. 5. Rumores paulatim deficiunt, _les bruits s’apaisent peu à peu_. Refrigescit paulatim rumor, raucus fit, sedatur, exstinguitur, moritur. Ejus famæ vix tenues supersunt reliquiæ. USUS: Rumores aucupari; rumorum ventos colligere, rumores excipere, _ramasser, recueillir les nouvelles_. Rumores spargere, dissipare, _répandre des bruits_. Rumor ortus est, _le bruit s’est répandu_. Rumor crescit, calet, _la nouvelle se confirme, se répand_. Rumor refrigescit, _le bruit tombe, disparaît_. Cf. Fama. RUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Rompre_, _briser_, _déchirer_. SYN. Dissolvo, discindo. Fœdera rumpere. Testamentum rumpere, _annuler, casser un testament_. Dolore rumpi, _mourir de douleur_. RŪMUSCŬLUS, i, m. _Bruit_, _discours_, bavardage. SYN. Rumor levis. USUS: Imperitorum hominum rumusculos aucupari. RŬO, is, ŭi, ūtum, ere, n. et a. _Se précipiter_, _tomber_, _crouler_, _se renverser_. SYN. Cado, præceps agor _vel_ feror, præcipito; ruinam edo. USUS: Ruere illa non possunt, nisi hæc eadem labefacta motu concidant. Ad interitum voluntarium ruunt, _ils se précipitent à une mort volontaire_. In agendo ruere et sæpe peccare. Quæ cum accidunt, nemo est quin intelligat ruere illam rempublicam, _quand cela arrive, il n’est personne qui ne reconnaisse que c’est une cité perdue sans ressource_. Cf. Cado, Præceps. RŪPES, is, f. _Rocher_, _roche_. USUS: Cum ex omni parte altissimas rupes haberet, una ea parte aditus patebat. Ex magnis rupibus nactus planitiem, _après ces immenses rochers ayant rencontré une plaine_. RUPTOR, ōris, m. _Celui qui rompt_. USUS: Ruptor fœderis, _celui qui viole un traité_. RURSUM _vel_ RURSUS, _De nouveau_, _derechef_. SYN. Iterum, denuo, de integro. PHRAS. Rursus pugnare, _combattre de nouveau_. Redintegrare prœlium, pugnam; retractare arma; instaurare certamen; prœlium intermissum reparare; revocare ad signa, novo impetu signa inferre. Cf. Iterum. RUS, rūris, n. _Les champs_, _la campagne_. SYN. Locus extra urbem, ubi agri sunt et villæ; villa. EPITH. Amœnum, suburbanum. PHRAS. Ruri libenter habito, _j’habite volontiers la campagne_. Libenter ruri, et procul a cœtu hominum ætatem ago; otium et quies rustica mirum in modum delectat, oblectat, capit, afficit; ruri esse, habitare perjucundum est. Otio illo, quod rustica præbet habitatio, libentissime fruor; voluptatem ex rusticatione capio maximam. Si ulla re, otio capior et quiete rustica. Rusticari summæ voluptatis est; rus colere, rusticam agere vitam in deliciis habeo. Cf. Rusticor. USUS: Animi causa in sua rura venire. Ruri esse, habitare. Rus amœnum et suburbanum. RUSTĬCĀNUS, a, um, _Rustique_, _campagnard_, _grossier_. SYN. Rusticus. USUS: Homines rusticani ex municipiis. RUSTĬCĀTĬO, ōnis, f. _Séjour à la campagne_, _vie des champs_. EPITH. Communis. USUS: Labores pacis et belli, id est, rusticationis et militarium stipendiorum. Cf. Rus. RUSTĬCĒ, _En paysan_, _d’une manière grossière_, _incivile_. SYN. Inurbane, duriter, importune. )( Urbane. USUS: Rustice aliquid urgere. RUSTĬCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Demeurer ou vivra à la campagne_. SYN. Ruri habito; ruri ætatem ago; autumni otium ruri fallo, exigo, rusticani recessus amœnitate fruor, utor. USUS: Litteræ rusticantur nobiscum. Cf. Rus. RUSTĬCUS, a, um, _Champêtre_, _rustique_; _simple_, _naïf_, _grossier_, _impoli_. SYN. Agrestis, rusticanus; inurbanus, insuavium morum, difficilis. )( Urbanus. EPITH. Mendiculus, non incautus. USUS: Vita rustica honestissima et suavissima. Homo morum imperitus, voce rustica. Rusticis vir moribus, vita inculta atque aspera. Homines urbis immemores, procul a foro et ambitione inter pecudes habitantes, operi rustico intenti. Vita agresti atque rustico cultu. Rustici Romani, _les Romains campagnards_, opp. urbani. 1. RŪTA, æ, f. _Rue_, _plante amère_. Herbæ amaræ genus. Ad cujus rutam puleio mihi tui sermonis utendum est, _il faut que je tempère l’amertume de ses discours par la douceur des tiens_ (PROV.). 2. RŪTA, ōrum, n. pl. (_t. de droit_), _Tout ce qui, dans une propriété, est ou extrait du sol_ (ruta) _ou coupé_ (cæsa) _sans être travaillé, et que le propriétaire se réserve à la vente, substances brutes, matériaux, mobiliers, meubles_. SYN. Omnis generis supellex mobilis, lapides etiam et ligna. USUS: Ne in rutis quidem et cæsis. RŬTĬLO, as, avi, atum, are, n. _Briller, être éclatant_. SYN. Splendeo. USUS: Rutilantia arma. RŬTĬLUS, a, um, _Rouge_. USUS: Fulgor rutilus horribilisque terris quem Martium dicitis, _cette étoile de couleur rouge_. S SĂBURRA, æ, f. _Lest de gravier pour les navires_. SYN. Arena, qua naves onerantur. USUS: Onerarias duxit multa saburra gravatas. SACCUS, i, m. _Sac_. USUS: Coria, saccos, cilicia imperavit, _sacs à filtrer_. SĂCELLUM, i, n. _Petit sanctuaire_, _chapelle_. SYN. Ædicula, cella, templum. EPITH. Maximum, sanctissimum. USUS: Sunt loca publica urbis, sunt sacella. SĂCER, cra, crum, _Consacré à une divinité_, _voué_, _sacré_. SYN. Religiosus, consecratus, habens religionem. )( Profanus. USUS: 1. Sacra et religiosa signa. Rem sacram facere. Sarta tecta ædium sacrarum tueri. Infula Jovi sacra dicataque. 2. Exsecrandus, diris devotus, _maudit_, _détestable_, _abominable_. Homo sacer et intestabilis. Ejus caput Jovi sacrum est, _sa tête fut vouée à Jupiter_. SĂCERDOS, ōtis, m. _Prêtre_. SYN. Minister publicus DEI, sanctissimo sacerdotio præditus; antistes cerimoniarum et sacrorum; qui rebus divinis, qui sacris præest; qui sacrificia publica et privata procurat; sacerdotii religionibus venerandus. Flamen, fani antistes, sacrificulus, _flamine_, _prêtre des faux dieux_. EPITH. Castissimus, expulsus et exspoliatus sacerdotio, religiosus, sibyllinus. USUS: Præsto mihi fuere sacerdotes cum infulis. In collegio sacerdotum est. In numerum sacerdotum accipere. SĂCERDŌTĀLIS, e, gen. com. _De prêtre_, _sacerdotal_. SYN. Quod ad sacerdotem pertinet. SĂCERDŌTĬUM, ĭi, n. _Sacerdoce_, _ministère sacerdotal_, _dignité sacerdotale_. SYN. Sacerdotis munus. EPITH. Amplissimum, populare, sanctissimum. USUS: Sacerdotium alicui mandare, dare, conferre, tribuere, (VULG. Beneficium,) _conférer la prêtrise_. Sacerdotium amplissimum consequi, inire, ad sacerdotium eligi, in sacerdotium venire, _être ordonné prêtre_. Sacerdotium habere, sacerdotio præesse, sacerdotio præditum esse, _être prêtre_. Sacerdotio inaugurari, _devenir prêtre_. Expelli et exspoliari sacerdotio, _être dépouillé d’un bénéfice ecclésiastique, être de sa charge et de sa dignité_, exaugurari. SĂCRA, ōrum, n. pl. _Service divin_, _cérémonie religieuse_. SYN. Religiones, sacrificia, res divina. PHRAS. Sacra peragere, _faire les fonctions saintes_. Res divinas facere; DEUM anniversariis sacris rite colere; sacra anniversaria facere, conficere; res divinas rite perpetrare; sacra obire; solemnia et stata sacrificia facere; sacra rite curare; perpetrare, quæ ad pacem DEUM pertinent; sacrificia publica et privata procurare; sacrum suscipere; solemnia suscipere; sacris operari. SĂCRĀMENTUM, i, n, _Serment militaire_; _(t. de droit) action judiciaire_, _procès_. SYN. Solemne jusjurandum. EPITH. Justum, injustum. USUS: Obligare, adstringere aliquem militiæ sacramento. Sacramento teneri; solvere aliquem sacramento. Justo sacramento cum aliquo contendere, _intenter à qqn un procès en forme_. Injustis sacramentis fundos alienos petere, _par des procès injustes_. Sacramenta, ōrum, n. pl. _Saints mystères_. SYN. Sacra mysteria. PHRAS. Sacra mysteria obire, _s’acquitter des saints mystères_. Sacra mysteria participare; divinorum mysteriorum usu animum procurare. Cf. Eucharistia. SĂCRĀRĬUM, ĭi, n. _Lieu ou l’on serre les objets sacrés, sanctuaire, sacristie_. SYN. Locus, ubi res sacræ reponuntur aut asservantur. EPITH. Intimum, patrium, perantiquum. USUS: Sacrarium facere, constituere. Cf. Templum. SĂCRĀTUS, a, um, _Consacré_, _sanctifié_, _sacré_. SYN. Consecratus, dedicatus, dicatus, sacer; inauguratus, cum religione tum lege inviolatus. USUS: Sacratæ leges. Cf. Sacro. SĂCRĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Sacrifice_, _cérémonies religieuses_. SYN. Sacrificium. EPITH. Extrema. SĂCRĬFĬCĬUM, ĭi, n. _Sacrifice_. SYN. Sacrum, res divina, res sacra. USUS: Sacrificia statuere, facere, factitare. Sacrificia violare, polluere. Ad sacrificium hostias præbere. Cf. Missa, Sacra. SĂCRĬFĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Préparer ou offrir un sacrifice_, _sacrifier_. SYN. Sacris operor; sacra facio, conficio; facio absolute. USUS: Summo Jovi sacrificare. Cf. Sacra lito. SĂCRĬFĬCŬLUS, i, m. _Sacrificateur_, _prêtre_. SYN. Qui sacra facit. SĂCRĬLĔGĬUM, ĭi, n. _Pillage d’un temple_, _vol dans un temple_. SYN. Furtum rei sacræ. USUS: Sacrilegio se obstringere. Cf. Sacrilegus. SĂCRĬLĔGUS, a, um, _Qui dérobe des objets sacrés dans un temple_. SYN. Impius, sacrorum omnium hostis ac prædo nefarius. PHRAS. Sacrilegus erat, _c’était un voleur d’objets sacrés_. Fana expilavit; simulacra sanctissima e delubris religiosissimis sustulit; per scelus et latrocinium signa sanctissima nefario ausu sustulit; religiones maximas violavit; templa depopulatus est; sacella suffodit, incendit, oppressit; fana depeculatus est; templis antiquissimis impias et sacrilegas manus afferre conatus est; templo sanctissimis religionibus consecrato manus sacrilegas admovit, admolitus est. Templorum spoliator et expugnator; sacrorum omnium hostis, religionumque prædo erat. (Sacristia, æ, f. VULG.), _Sacristie, lieu où l’on serre les objets sacrés et les ornements sacerdotaux_. Latine: Vestiarium templi; sacrarium in quo reponitur sacer ornatus et instrumentum; locus instrumenti sacri _vel_ supellectilis sacræ. (Sacrista _vel_ Sacristanus, VULG.), _Sacristain_. Latine: Ædituus, custos ædis sacræ. SĂCRO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_, _sanctifier par la consécration_. SYN. Consecro, dedico, inauguro; religiosis cerimoniis augustius aliquid facio. SĂCRŌSANCTUS, a, um, _Déclaré inviolable, sacré_. SYN. Religione ac lege inviolatus. USUS: Sacrosanctum in republica esse nihil potest, nisi quod populus sanxisset, _il ne peut y avoir de consacrées (inviolables) dans la république que les sanctions du peuple_. Ut sacrosancti viderentur. Sacrosanctam vacationem habere. SĂCRUM, i, n. _Sacrifice_. SYN. Sacrificium, res divina. USUS: Sacris initiari. Sacra polluere. Sacrum facere. Cf. Missa, Sacra. SÆPE, _Souvent_. SYN. Frequenter, crebro, identidem, sæpenumero, frequens. PHRAS. Sæpe in foro est, _il est souvent au forum_. Multum in foro est; sæpenumero, totos dies, frequentissime in foro versatur; raro a foro abest; quam sæpissime in foro est; forum urget assiduus; frequens in foro est; forum frequentat assidue, aut ut rectius dicam, illic habitat. USUS: Sæpe et multum; semel et sæpius hoc mecum cogitavi. Semel atque iterum ac sæpius. Nimium sæpe id mihi venit in mentem. SÆPĔNŬMĔRO, _Souvent_, _plus d’une fois_. SYN. Sæpe. SÆVĬO, is, ĭi, ītum, ire, n. _Sévir, exercer sa fureur contre qqn_. SYN. Sævitiam in aliquem adhibeo, exerceo; crudelitatem in aliquem exerceo, adhibeo; in humiliores libidinose crudeliterque consulo; fœde in captos exerceo victoriam. SÆVĬTĬA, æ, _vel_ sævĭtĭes, ĕi, f. _Fureur_, _cruauté_, _rigueur_, _dureté_. SYN. Crudelitas. )( Clementia. USUS: Adhibere in famulos sævitiam. Cf. Crudelitas. SÆVUS, a, um, _Cruel_, _inhumain_. SYN. Crudelis, ferus. USUS: Sævi turbines exstitere. Cf. Crudelis. SĀGA, æ, f, _Prophétesse_, _magicienne_. USUS: Saga anus. SĂGĀCĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _pénétration d’esprit_, _sagacité_. SYN. Calliditas, solertia. EPITH. Incredibilis, tanta. USUS: Incredibili ad investigandum sagacitate præditus. Cf. Solertia. SĂGĀCĬTER, _Avec finesse_, _pénétration_, _subtilement_. SYN. Callide. USUS: Tu illud sagacissime præsensisti. Sagacius odorari. SĂGĀTUS, a, um, _Vêtu d’un sayon._ USUS: Galli sagati et togati. SAGAX, ācis, omn. gen. _Qui a l’esprit pénétrant_, _sagace_, _habile_. SYN. Callidus, acutus, prudens. USUS: Sagax ad perspicienda pericula. Sagaces canes quod acute sentiant, _chiens à l’odorat subtil_. Homo, animal providum, sagax, multiplex. Mens acris et sagax. Cf. Ingeniosus, Acies, Perspicax. SĂGĪNA, æ, f. _Action d’engraisser_, _nourriture_, _aliments_. SYN. Cibus, offa ad saginandum apta. USUS: Plebem non auctoritate, sed sagina sibi conciliat, _il se concilie la multitude, non par l’autorité, mais par l’attrait des bons morceaux (plutôt par de bons repas que par de bonnes raisons)_. SĂGĪNO, as, avi, atum, are, a. _Engraisser_. USUS: Sanguine saginatur. SĂGITTA, æ, f. _Flèche_. SYN. Jaculum quod manu _aut_ balista jacitur. USUS: Sagittas emittere. Ingentem vim sagittarum infundere ratibus. Ictus sagitta. SĂGITTĀRĬUS, ĭi, m. _Archer_. SYN. Barbari sagittarii. SĂGŬLUM, i, n. _Petit manteau militaire_. SĂGUM, i, n. _Manteau militaire_. SYN. Vestis militaris index belli, ut toga pacis. USUS: Saga sumere; ad saga ire, quod fiebat tumultus causa, _revêtir le manteau de guerre_, _c. à d._, _prendre les armes, s’armer en guerre (c’est ce que faisaient, en signe de guerre, tous les Romains, même ceux qui ne partaient pas, excepté les consulaires)_. SAL, sălis, m. _Sel_. USUS: Multos modios salis simul edendos esse amicis aiunt. Commercium salis. Urbanitatis lepos, quo tanquam sale perspergatur oratio, _grâce, finesse dont on assaisonne le discours_. SĂLĀRĬUS, a, um, _Relatif au sel_. USUS: Vectigal ex annona salaria statuerunt, _du produit annuel de la vente du sel_. SĂLĔBRA, æ, f. _Terrain raboteux_, _mauvais chemin_; _en parl. du style_, _inégalité_, _rudesse_, _aspérité_. SYN. Locorum offensiones, loca aspera et inæqualia. USUS: Ejus oratio sine salebra, ut sedatus amnis decurrit, fluit. Hærere in salebra, _demeurer embourbé_. Incidere in salebram. SĂLĔBRŌSUS, a, um, _Raboteux_, _rude_, _inégal_. SYN. Asper, multas salebras habens. SĂLES, ĭum, m. pl. _Finesse_, _bons mots_, _railleries mordantes_. SYN. Joci, facetiæ, urbanitas. EPITH. Barbari, salsiores, veteres, urbani. USUS: Specimen humanitatis, salis, leporis et suavitatis, _modèle de politesse_, _d’esprit enjoué_, _etc._ Urbani sales in dicendo plurimum valent. Cf Facetiæ, Jocus. SĂLĬCĒTUM, i, n. _Saussaie_, _lieu planté de saules_. SYN. Locus salibus consitus. SĂLĪNÆ, ārum, f. pl. _Salines_, _mine de sel_. SYN. Loca ubi sal conficitur. SĂLĪNUM, i, n. _Salière_. SYN. Salillum, vas in quo sal reponitur. SĂLĬO, is, ŭi, saltum, ire, n. _Sauter_, _bondir_. USUS: Salire de muro. Cor mihi salit, _mon cœur palpite_. SĂLĪVA, æ, f. _Salive_. SYN. Sputum. SĂLIX, īcis, f. _Saule_. Genus arboris. SALSĀMENTĀRĬUS, ĭi, n. _Marchand de salaison_. SYN. Qui salsamenta facit _aut_ vendit. SALSĀMENTUM, i, n. _Poisson salé_, _salaison_. SYN. Quod sale conditum est in diuturnum usum et cibum. SALSĒ, _Avec esprit_. SYN. Facete. SALSUS, a, um, _Fin_, _spirituel_, _ingénieux_, _mordant_. SYN. Facetus. ADV. Omnino. USUS: Accedunt salsiores joci quam veterum Atticorum, _il faut ajouter ces saillies, ces traits d’esprit plus piquants que l’atticisme même_. Homo salsus, facetus. Cf. Facetus. SALTĀTĬO, ōnis, f. _Action de danser_, _danse_. USUS: Intempestivi convivii, multarum deliciarum extrema comes est saltatio. SALTĀTOR, ōris, m. _Danseur_, _mime_, _pantomime_. EPITH. Calamistratus. USUS: Histrioni actio, saltatori motus est certus datus. SALTĀTŌRĬUS, a, um, _De danse_. USUS: Cum saltatorium illum versaret orbem, _ronde_, _danse en rond_. SALTĀTŬS, ūs, m. _Danse religieuse_. SYN. Saltatio. SALTEM, _Du moins_, _au moins_. SYN. At saltem, at certe, tamen, minimum. USUS: Fratres saltem exhibe. SALTO, as, avi, atum, are, n. _Danser_. SYN. Moveo me ad numerum; motus do non indecoros; choros agito; tripudiis solemnique saltatu me exerceo; choreas duco. ADV. Palam. USUS: Nemo fere saltat sobrius. Aiunt saltare eam commode et elegantius quam probam deceret. SALTŬŌSUS, a, um, _Riche en forêts_. SYN. Saltibus plenus. USUS: In loca saltuosa recessit exercitus. SALTŬS, ūs, m. _Endroit boisé servant de pâturage_, _bois_, _forêt_. SYN. Silva. USUS: De saltu agroque communi vi detruditur. SĂLŪBRIS, e, omn. gen. _Salutaire_, _salubre_, _sain_. SYN. Salutaris, utilis, sanitatem afferens, incorruptus. )( Pestilens. USUS: Salubris an pestilens annus futurus sit, _si l’année sera saine ou malsaine_. Sententiam dixit saluberrimam et necessariam. Summa salubritate et amœnitate locus, sed aquis saluberrimus. SĂLŪBRĬTAS, ātis, f. _La qualité salubre_, _salubrité_. SYN. Affectio sanitatem afferens. )( Pestilentia. USUS: Hostiarum exta, quorum ex habitu et colore tum salubritatis, tum pestilentiæ signa percipiuntur, _les entrailles des victimes, dont l’étât et la couleur annoncent la nature salubre ou malsaine de l’air_. SĂLŪBRĬTER, _D’une manière saine salutaire_. USUS: Ubi refrigeraberis salubrius? SĂLUM, i, n. _Mer_. USUS: Ærumnoso navigabam salo. In salum nave evectus, _ayant cinglé en pleine mer_. SĂLUS, ūtis, f. _Conservation de la vie_, _bien-être_, _santé_; _prospérité_, _salut_. SYN. Incolumitas, sanitas, requies, bonum. )( Exitium. EPITH. Afflicta, bona, cara, communis, desperata, dubia, dulcis, prope fatalis, improvisa, infestior, integra, magna, multa, perpetua, perspicua, plurima, posterior, precaria, publica, summa, universa, utilis. PHRAS. Salutem tuam strenue defendi, _j’ai défendu votre vie avec courage_. Ut caput tuum incolume esset; ut capiti tuo famæque consuleretur; ut salvum te præstarem, quanta potui contentione, egi; salutem tuam pro virili parte tueri allaboravi; salutis tuæ tuta atque integra conservatio semper mihi cordi fuit; salutis tuæ semper primam rationem duxi, habui; nunquam non tuæ saluti studiose consului, servivi; saluti tuæ nusquam defui. USUS: 1. Agebatur ea in re salus reipublicæ. Petebat a te salutem respubl. Per te ejus salus afflicta est. Saluti ejus defuisti. Saluti consulere, servire, saluti esse, salutem dare, ferre, afferre. Salutem alicui reddere, restituere; ad salutem vocare, reducere. Salutem alicujus a principe deprecari. Salutem accipere, recuperare, retinere. 2. Salutandi ratio, _salut_, _salutations_. Tulliolæ meæ salutem dices, nuntiabis, mittes, imperties, adscribes. Salute accepta redditaque, _après avoir échangé des compliments_, _après s’être mutuellement salués_. 3. (Relinquo, valedico, VULG.), _abandonner_. Ego vero multam salutem et foro dicam, et curiæ. SĂLŪTĀRIS, e, gen. com. _Salutaire_, _utile_, _bon_, _efficace_. SYN. Salubris. USUS: Consilium, remedium salutare. Civis beneficus et salutaris. Salutaris severitas. Cf. Salubris. SĂLŪTĀRĬTER, _Utilement_, _avantageusement_. SYN. Salubriter, utiliter. SĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutation_, _salut_. SYN. Consalutatio, persalutatio. EPITH. Aptior, communis, grata, gratiosior. USUS: Salutationibus multum temporis consumitur. Salutatio inter exercitus facta. Ubi salutatio amicorum defluxit, litteris me involvo, _dès que mes amis ont fini leurs salutations, je me plonge dans mes livres_. SĂLŪTĀTOR, ōris, m. _Celui qui vient saluer_, _client_. SYN. Deductorum magis officium est, quam salutatorum, _ceci est plutôt l’office de ceux qui accompagnent le candidat, que de ses clients_. SĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer_. SYN. Salutem dico, nuntio; consaluto, persaluto, salutationem facio, salute aliquem impertio. ADV. Benigne, liberius, maxime, negligenter, plane. PHRAS. (Saluta illum meo nomine, VULG.), _saluez-le en mon nom_. Salutem illi meis verbis annuntia, nuntia; salute illum verbis meis imperti; salutem ei a me velim dicas; salvere illum verbis meis jube; amico a me multam salutem. USUS: Domus te nostra tota salutat. Salutare benigne, comiter appellare unumquemque. SALVĔO, es, ere, n. (_Formule de salutation._) _Bonjour_, _saluer_. USUS: Vale, salve. Dionysium velim salvere jubeas, _salue Denys pour moi_. Salvebis a meo Cicerone, _salut de la part de mon cher Cicéron_. SALVO, as, avi, atum, are, a. _Sauver (latin des bas temps)_. SYN. Cedo in tutum, in tutum me demigro; salutem do, fero, affero; salutem reddo, salvum præsto, saluti sum. PHRAS. 1. Salvavi patriam, _j’ai sauvé la patrie_. Patriam servavi; ab exitio vindicavi; patriæ incendium exstinxi; patriæ salutem attuli, peperi, dedi. Opera mea stat patria. Cadentem, labentem patriam sustinui, confirmavi, excepi. Ego salus patriæ fui; a me salutem accepit patria; patriam ab exitio, a pernicie, ab interitu, a peste eripui, liberavi, tutatus sum. Sanavi patriæ mala; incolumitatem patriæ attuli; pestem abstuli; graviter laboranti patriæ opem tuli; a patria perniciem depuli. 2. Salvavit se tamen, _il se sauva enfin, il échappa_. In tutum cessit; in tutum emigravit; discrimen effugit; e periculo elapsus est; in tutum evasit; discrimen evasit; receptum tamen in loca tutiora habuit; ex discrimine emersit; salutem expedivit; in loca tutiora se recepit. 3. (Pauci salvantur, VULG.), _peu d’hommes se sauvent, font leur salut_. Pauci salutem æternam consequuntur; cœlo potiuntur; salute æterna donantur; beatæ immortalitatis compotes fiunt; beatorum sedibus potiuntur. Cf. Cœlum, Beatus. USUS: Iterum salvabo rempublicam, si cessero. SALVUS, a, um, _Conservé_, _bien portant_, _sain et sauf_. SYN. Incolumis, integer, conservatus. PHRAS. Salvo honore, salva venia, _sauf votre respect_, _avec votre permission_. Honos sit auribus; quod pace vestra dictum sit; verbo sit venia; si fas est ita loqui; præfandus mihi ea in re honos est. USUS: Salvis legibus, vectigalibus, sociis. Cæsar salvum te cupit. Status fortunarum salvus et incolumis mansit. Salva et integerrima sunt omnia ad exercitum, _tout à l’armée est dans un état excellent_. SĀNĀBĬLIS, e, gen. com. _Guérissable_. SYN. Quod ad sanitatem reduci potest. USUS: Animus, morbus, malum sanabile. SĂNĂTĬO, ōnis, f. _Guérison_. SYN. Sanitas, salus. EPITH. Certa, propria. USUS: Eorum malorum in una virtute posita est sanatio. Cf. Remedium. SANCĬO, is, xi, nctum et sancitum, cire, a. _Rendre inviolable_, _sanctionner_. SYN. Fero, decerno, constituo, scisco, confirmo. ADV. Diligenter, in posterum, penitus. USUS: Solon capite sanxit, ne quis, etc. De servis acerbum supplicium sanxit Cæsar. Ut vestram in posterum auctoritatem sanciret. Edicto sanxit prætor. Id lege communi et jure gentium sancitum est. Cf. Decerno. SANCTĒ, _Religieusement_. SYN. Auguste. USUS: Pie sancteque DEUM colere. SANCTĬMŌNĬA, æ, f. _Sainteté_, _honneur_, _probité_. SYN. Sanctitas. EPITH. Summa. USUS: Quid mihi cum illa sanctimonia tua? Cf. Virtus. SANCTĬO, ōnis, f. _Sanction d’une loi_. USUS: Sanctiones fœderum, pactorum. SANCTĬTAS, ātis, f. _Pureté de mœurs_, _piété_, _sainteté_. SYN. Sanctimonia, sanctitudo. EPITH. Patria, vetus. USUS: Deos placatos efficit sanctitas, pietas, religio. Sanctitas est scientia colendi Numinis. Exemplum veteris sanctitatis Cato. Cf. Probitas, Virtus. SANCTĬTŪDO, ĭnis, f. _Sainteté_. SYN. Sanctitas. USUS: Sanctitudo sepulturæ. SANCTUS, a, um, _Honorable_, _respectable_, _pur_, _saint_; _loyal_, _vertueux_. SYN. Augustus, religiosus, castus, inviolatus; summa virtute, pietate, religione. PHRAS. Vir erat plane sanctus, _cet homme était très religieux_. Exemplum erat raræ innocentiæ, spectatæque virtutis; quo nemo integrior sanctiorque in civitate; summa erat in DEUM pietate ac sanctimonia; excellebat in eo rara morum sanctitas; vitæ sanctimonia in paucis eminebat. Cf. Pius, Probus, Religio, Virtus. USUS: Qui sancti? qui casti? nisi qui meritam diis immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvunt, _quels sont les hommes pieux et religieux, sinon ceux qui témoignent leur gratitude aux dieux immortels par de justes hommages?_ Nullum est officium tam sanctum, tam religiosum, tam solemne, quod non avaritia violet. Nulla sancta societas, nec fides regni est. Sancti, ōrum, m. pl. _Les Saints du ciel_. PHRAS. 1. Cœlo jam recepti; cœlestium agminibus inserti; quos in cœlum merita extulerunt; quibus ruinæ cœlestes instauratæ, et viduata magnam partem civibus suis urbs illa cœlestis ac beata, quasi deductis coloniis iterum completa est; quibus præmia, quæ exprimi nullis verbis possunt, eaque sempiterna in cœlo constituta sunt; quos ex infinita mortalium multitudine selegit DEUS, quo vitam puram et castam agentes in terris, postea beati ævo sempiterno fruerentur in cœlo; qui pro salute æterna decertantes, cœlestibus et immortalibus coronis digni judicati sunt; virgines quæ æstuantem in corporibus flammam restinguere, et pudicitiæ suæ florem illibatum cœlo intulerunt; purpurati suo sanguine victores qui per mortes et vulnera regi suo præclarum testimonium dederunt; innumerabiles alii, qui e domandis cupiditatibus afflictandisque corporibus quotidie desudarunt. Cf. Beatus, Anima. 2. Sanctos colere, _honorer les saints_. Præcipuo quodam cultu ac honore venerari; eximio cultu ac præcipua religione sanctis deservire; ad sanctorum opem, fidem, clientelam confugere; in eorum fidem ac patrocinium se conferre; præcipua erga sanctos religione ferri, teneri. Cf. Colo, Honos. SĀNĒ, _Sans doute_, _en vérité_, _certainement_; _beaucoup_, _extraordinairement_. SYN. Oppido, sane quam, licet. USUS: Acutus sane homo et probatus. Sane quam illum puduit. Hæc sint falsa sane: invidiosa tamen non sunt. SANGUĬNĀRĬUS, a, um, _Sanguinaire_, _avide de sang_. SYN. Sitiens sanguinem, crudelis. SANGUĬNĔUS, a, um, _De sang_, _sanglant_, _ensanglanté_. SANGUĬNŎLENTUS, enta, entum, (poet.) _Sanglant_, _ensanglanté_. SYN. Sanguine atratus, respersus, fœdatus; sanguine lubricus; cruentus. SANGUIS, ĭnis, m. _Sang_. SYN. Vitalis in animante succus; cruor. EPITH. Ater, civilis, communis, decolor, domesticus, incorruptus, multus, paternus, plurimus, pristinus, quotidianus, timidus, tribunitius, verus. USUS: 1. Sanguinem incisa vena mittere, detrahere; venam ferire, solvere, incidere et sanguinem e brachio mittere, _pratiquer une saignée_. Sanguinis detractio, _saignée_. Cucurbitulis vitreis sanguinem extrahere, _poser des ventouses_. Sanguinis ex naribus cursus, _saignement de nez_. Sanguis emittitur, sequitur, manat, _le sang coule_. Sanguinis multum exasperatis faucibus reddidit, rejecit, _il a vomi du sang_. Sanguis suppressus est, stetit, constitit, _arrêter, étancher le sang_. Hauriendus aut dandus est sanguis. Respersæ fando nefandoque sanguine aræ. Plus in fuga sanguinis factum quam in dimicatione. 2. Cognatio, _race_, _origine_, _descendance_, _liens de parenté_. Magnam vim habet maternus paternusque sanguis. Transalpini sanguinis cognatio. 3. TRANSL. Iniquo judicio sanguinem exsorbere, _enlever le sang, la fortune par un jugement inique_. SĂNĬES, ēi, f. _Sang corrompu_, _humeur_. SYN. Putridus corruptusque sanguis aut humor. USUS: Saxa sanie taboque respergere. SĀNĬTAS, ātis, f. _La santé (du corps comme de l’esprit)_. SYN. Salus, valetudo bona, integra valetudo, integritas valetudinis, corporis bona habitudo, firma corporis constitutio, firma corporis affectio. USUS: 1. Corporis temperatio, cum ea congruunt inter se quibus constamus, sanitas est. Homo integerrima et incorrupta sanitate. 2. Ratio, consilium rectum, _raison_, _bon sens_. Suum quemque scelus de sanitate deturbat. Oratione ad sanitatem aliquem revocare. Ad sanitatem redire. Sanitas animorum posita est in tranquillitate quadam ac constantia. Cf. Sanus. SANNĬO, ōnis, m. _Bouffon_, _plaisant_. USUS: Quid tam ridiculum quam sannio? ore, vultu, imitandis moribus, voce, corpore denique ridetur ipso, _quoi de plus risible que le bouffon? c’est sa bouche, son visage, ce sont ses imitations grotesques, sa voix, toute sa personne enfin qui provoquent le rire_. SĀNO, as, avi, atum, are, a. _Guérir_, _rendre la santé_. SYN. Curo, medeor, sanum facio, ad sanitatem reduco, revoco; salutem do, reddo, restituo; morbum depello; morbo libero. ADV. Celeriter. PHRAS. 1. Ego te sanavi, _je vous ai guéri_. Ego te ad pristinam valetudinem revocavi; ego te jacentem, male affectum ad pristinam sanitatem perduxi; meo beneficio ad sanitatem versus es; pristinas vires recepisti, recuperasti, confirmasti; ego sanitatem attuli; mea opera in pristinum valetudinis statum restitutus es. 2. Sanatus est tandem, _il est enfin guéri_. Cessit tandem morbus remediis; vis morbi levata est; morbo levatus est; concessit dolor medicamentis; recreatus a morbo est, convaluit; sanitatem recepit, recuperavit; morbus depulsus est. Cf. Morbus, Convalesco, Confirmo. Usus; Rempublicam ægram curare, confirmare, sanare. Horum voluntates nefarias nullis remediis sanare potui. SĀNUS, a, um, _Sain_, _en bon état_, _bien portant_. SYN. Firmus, valens, integris viribus, qui firmo est corpore, qui incorrupta est sanitate; salubris, salvus; sanæ mentis, sani consilii. )( Ægrotus, insanus, furiosus. ADV. Bene, male, vix satis. PHRAS. 1. Sanum te ac integrum quamprimum videre cupio, _je désire vous voir le plus tôt possible en bonne santé_. Firmum te ac valentem; viribus integris sensibusque; morbo defunctum videre quamprimum cupio; vires tibi et colorem redire vehementer cupio; nihil laboro nisi ut salvus sis; belle habeas, corpus tuum allevetur; ut morbo defunctis corpus habeas salubrius; tanta prosperitate valetudinis utaris quæ medicamentis nullis indigeat; ne quæ diuturni morbi reliquiæ redeant; confirmatum e morbo videre quamprimum cupio. 2. Vide ut sanus permaneas, _prenez soin de vous conserver bien portant_. Non solum salutis, sed virium etiam et coloris rationem habere te volo. Valetudini tuæ diligenter consule; depone omnia, et corpori servi; indulge valetudini tuæ; cura ut firma sis corporis affectione; veterem imbecillitatem abjicias; ut quæ valetudini tuæ maxime conducunt, diligenter adhibeas; ut sanum te præstes et sospitem; ut bonam corporis habitudinem retineas; operam da ut etiam atque etiam valeas; valetudinem tuam cura diligenter; tu, velim, ut valetudinem tuam confirmes. Cf. Valetudo. USUS: Sanum aliquem facere. Sana ac salva respublica. Nihil in ejus oratione, nisi sanum et sincerum, _il n’y avait rien dans sa diction qui ne fut sobre et sain_. Homo sanæ mentis, sani consilii. SĂPĔENS, entis, omn. gen. _Sage_, _raisonnable_, _intelligent_. SYN. Bene sanus, magni consilii, divina mente et consilio præditus; alta quadam mente et sapientia præditus; omnis divini humanique juris consultissimus. )( Stultus. ADV. Perfecte, plane, sero, valde. PHRAS. Sapientem, qualis tu es, decet veram laudem in una virtute collocare, _un homme sage, tel que vous, doit placer la véritable gloire dans la vertu seule_. Tuæ sapientiæ est; sapientis est, qualem te habemus, ad eam sapientiam spectat, pertinet, qua tu excellis; tuum est, qui sapientia præstas, in quo sapientiæ plurimum; pectus sapientia munitum decet pro certo habere, veram laudem ab una virtute nasci, fluere, exsistere, proficisci. USUS: Qui maxime perspicit quid in unaquaque re verissimum sit, quique et acutissime et celerrime potest videre et explicare rationem, is sapientissimus haberi solet, _celui qui découvre la vérité en toute chose, qui peut la saisir d’un regard perçant et prompt, et tout aussitôt la faire comprendre, passe pour un modèle de sagesse_. Sapientissimum esse dicunt eum cui quod opus sit, ipsi veniat in mentem; proxime accidere ad illum, qui alterius bene inventis obtemperet. Homo ad conjecturam sapientissimus. In sapientem non cadit, alieno gaudere malo. Sapiens aciem in omnes partes intendit, ut quemcumque casum fortuna invexerit, hunc apte et quiete ferat. SĂPĬENTER, _Prudemment_, _raisonnablement_. SYN. Scite, persapienter, considerate. )( Temere. PHRAS. Ostendam sapienter a me factum, _je prouverai que j’ai agi sagement_. Factum meum rationibus tuebor; rationem probe reddam consilii mei argumentis; minime dubiis agam, tuebor, defendam, sustinebo, probabo causam meam; argumentis id agam, ut non casu, temere, inani quadam voluntate, repentino mentis impetu, nulla satis firma certaque causa impulsum, commotum, adductum id fecisse me homines intelligant. Quod feci, ostendam jure, consilio factum; optimis de causis, ratione suadente, ratione duce, certo judicio, recte et considerate factum; ita factum ut reprehendi non possit; factum meum ab omni reprehensione longissime abesse. Quod feci, ostendam ita factum ut temeritatem, imprudentiam, inopiam consilii reprehendere, objicere mihi nemo possit; ut non modo damnare, incusare, vituperare, exagitare, vitio dare facti mei consilium, sed ne in controversiam quidem, in dubium vocare quisquam possit. USUS: Sapienter et fortiter casus humanos ferre. Considerate quam sint provisa sapienter, _voyez comme il a été pourvu à tout avec sagesse_. SĂPĬENTĬA, æ, f. _Intelligence_, _raison_, _bon sens_; _sagesse_. SYN. Prudentia, rerum cognitio, philosophia; lumen animi, ingenii, consilii. )( Temeritas. EPITH. Admirabilis ac singularis, callida, antiqua, carior, comes naturæ et adjutrix hominis, custos et procuratrix hominis, digna opinione et cognomine alicujus, erudita, excellens perfectaque, gloriosa, incredibilis, pene divina, jucunda, copiose loquens, magna, mater omnium bonarum rerum, moderatrix omnium rerum, nova. USUS: Sapientia est rerum divinarum humanarumque cognitio, ars vivendi, hominis custos et procuratrix, comes naturæ et adjutrix, mater omnium bonorum, moderatrix rerum omnium, qua nihil præstabilius hominum vitæ datum est, _la sagesse est la connaissance des choses divines et humaines, etc._ Magnam sapientiam consequi. Sapientia munitum esse; sapientia præstare. SĂPĬO, is, ŭi _vel_ īvi _vel_ ĭi, ere, n. et a. _Être intelligent, sage, judicieux_. SYN. Intelligo, video, sapientia præditus sum. ADV. Sero, plane. PHRAS. Si saperes, hæc caveres, _si vous étiez sensé, vous prendriez garde à cela_. Si quid videres; si satis sanus esses ac sobrius; si via recta reputares tecum; si sana mente esses; si mentem gestares sanam ac sinceram; si mens tibi constaret; si sana mens esset; si quid non modo sapientiæ, sed vel sanitatis haberes; si quid sapientia posses consilioque; si pectus gereres sapientia munitum; si dispiceres satis ac provideres in quæ mala te induas, missa faceres ista. USUS: Puer cum primum sapere cœpit, plusquam cæteri sibi sapere videtur, _l’enfant dès qu’il commence à avoir de la raison, à être raisonnable_. Tibi semitam non sapis, et alteri viam monstras. Populus est moderatior, quoad sentit et sapit tuerique vult per se constitutam rempublicam, _le peuple est assez modéré, tant qu’il conserve le sentiment et le bon sens, et qu’il veut maintenir la forme de gouvernement établie par lui-même_. Cf. Prudens. SĂPOR, ōris, m. _Saveur_, _goût_. SYN. Quod gustatu percipitur. USUS: 1. Voluptas, quæ sapore percipitur. Is non odore, non tactu, non sapore capitur. Cibus boni, grati, jucundi saporis (sapidus, VULG.). 2. Sal, urbanitas, _plaisanterie fine_, _raillerie de bon goût_. Homo sine lingua, sine sapore, sine sensu, stupidus. Sapor vernaculus, _manières élégantes, polies_. SARCĬNA, æ, f. _Bagage_, _fardeau_. USUS: Alicui sarcinam imponere. SARCĬO, is, sarsi, sartum, ire, a. _Raccommoder_, _réparer_, _rétablir_. SYN. Reficio, compenso; cursu tarditatem, officiis cessationem corrigo. USUS: Damnum illatum, injuriam sarcire. Crebritate et magnitudine officiorum priorem cessationem sarciam. Cf. Compenso, Renovo. SARCŬLUM, i, n. _Sarcloir_. SYN. Instrumentum quo segetes sarciuntur, _id est_, a loliis repurgantur. SĂRISSA, æ, f. _Longue lance des Macédoniens_. SYN. Hasta Macedonica. SARMENTUM, i, n. (sæpius in plurali). _Sarment_, _bois que pousse le cep et que l’on coupe_. USUS: Sarmentorum amputatio. Vitis putanda est, ne sarmentis silvescat. SARRĀCUM, i, n. _Chariot de transport_. Genus vehiculi. SARTOR, ōris, m. _Celui qui répare_. USUS: Sartor satorque scelerum. SARTUS, a, um, _Amélioré_, _réparé_. (Jungitur semper adj. tectus). SYN. Incolumis, salvus, integer. USUS: Imperium, rempublicam sartam tectam servare. Amicum ab omni periculo ac detrimento sartum tectum præstare. Cf. Integer. SĂTĂGO, is, ere, n. _Être dans l’embarras_; _donner tous ses soins à une chose_. SYN. Elaboro, enitor, operam do, magno studio aliquid ago; industriam in re pono; animum in rem _vel_ ad rem adjicio; omne consilium, opem ac operam, curam, studium, diligentiam, laborem ad rem confero; summa ope nitor; omni ope ac opera annitor, enitor; nervos omnes contendo; omnem lapidem moveo; omnes machinas adhibeo; manibus pedibusque conor; cogitationem omnem in re figo, loco; totus sum in ea re; hoc unum spectat mea industria; versor in hoc studio totus, hac in re mens tota ac studium versatur; id unum laboro; ad hoc nervos omnes intendo; id unum nervis omnibus contendo. USUS: Multum rerum suarum satagit. Cf. Studeo, Sollicitus, Applico. SĂTELLES, ĭtis, m. _Garde du corps_, _satellite_; _fauteur de_, _complice_. SYN. Stipator, minister, apparitor, custos corporis, potestatis administer; assuetæ corporis custodiæ. EPITH. Diligentissimus. USUS: Manlius audaciæ administer et satelles. Scelerum satelles, administer cupiditatum. SĂTĬĔTAS, ātis, f. _Satiété_, _dégoût_, _ennui_. SYN. Fastidium. )( Cupiditas. USUS: Satietatem afferre, parere, facere, dare; satietate afficere, _remplir de dégoût_. Satietas rei me cepit, tenet; satietate defatigatus, defessus sum, _être accablé d’ennui, de dégoût_. Satietati occurrere; satietatem relevare, _prévenir la satiété_. Satietatem vitare, fugere, _fuir l’ennui_. Satietatem depellere, vincere, superare, _vaincre ses dégoûts_. USUS: Studiorum omnium satietas vitæ facit satietatem, _c’est la satiété de tous les goûts qui fait la satiété de la vie_. 1. SĂTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Saturo, expleo, satietatem affero; satietate afficio; famem expleo, pasco. )( Exhaurio. PHRAS. Legendo satiari non potuit, _il ne put se rassasier de lire_. Infinita, inexhausta cupiditas saturari legendo non potuit; expleri mens ejus legendo non potuit; expleta a lectione recedere non potuit; a lectione depelli non potuit; satietatem nullam insaturabilis legendi cupiditas admisit; legendi nulla illum unquam satietas cepit, tenuit. USUS: Satiare odium, explere cupiditates. Auditor ne similitudinis fastidio satietur. Satiari delectatione non possum, _je ne puis me rassasier de les contempler (ces merveilles)_. Frugali cœna naturæ desideria satiare et explere, _satisfaire son appétit naturel par un frugal repas_. 2. SĂTĬO, ōnis, f. _Action de semer_, _semailles_. SYN. Satum. EPITH. Æquabilis, perpetua. USUS: Jugera sationum suarum profiteri. SĂTIS, _Assez_. SYN. Sat; satis superque; sane. PHRAS. Sed jocorum satis est, _mais assez de plaisanteries_. Sed de joco satis est; affatim prorsus; jocorum satis superque; abunde est; satietas nos tandem jocandi capiat. Satur sum jocorum, sed hic finis sit jocandi. USUS: 1. Hæc subtilius, quam satis est, disputantur. Laudis, plusquam satis est, avidus. Satis superque hæc audivimus. Satis est causæ, quare nolimus. 2. Satis accipio, satis do, _recevoir, donner une caution_. Quibus a prædibus satis accipiet, iisdem ipse, quod peto, satis det. Qui pro sociis transigit, satis dat neminem eorum postea petiturum. SĂTISDĀTĬO, ōnis, f. _Action de donner caution_. SYN. Vadimonium. USUS: Sunt aliquot satisdationes secundum mancipium. SĂTISFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, n. _Satisfaire à_, _s’acquitter de_. SYN. Impleo, placeo, morem gero; quod debeo, solvo; expleo odium _vel_ cupiditatem; respondeo opinioni, exspectationi, judicio. USUS: Satisfacere officio suo erga aliquem, naturæ, legibus. Amori erga te meo satisfactum puto. Nunquam mihi pro tuis in me injuriis satisfacies. Cumulateque satisfactum est tibi. Vel ex supervacuo satisfecimus. SĂTISFACTĬO, ōnis, f. _Satisfaction donnée née à une personne qu’on a blessée, réparation, excuse_. SYN. Purgatio. USUS: Satisfactionem meam non accipis? SĂTĬUS EST, _Il vaut mieux_. SYN. Præstat, melius est. USUS: Mori satius est quam turpiter vivere. Cf. Potius. SĂTOR, ōris, m. _Semeur_. SYN. Seminator. SĂTUR, ŭra, ŭrum, _Qui a pris suffisamment de nourriture_, _rassasié_. SYN. Plenus, satiatus. SĂTŬRĬTAS, ātis, f. _Rassasiement_, _satisfaction des besoins physiques_. SYN. Satietas. SĂTŬRO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _nourrir_. SYN. Expleo, satio. USUS: Explevi animos invidorum, placavi odia imperitorum, saturavi perfidiam perditorum. Sanguine se saturavit civium, _il s’est abreuvé du sang des citoyens_. Cf. Satio. SĂTŬS, ūs, m. _Semailles_; _production_, _paternité_, _race_. SYN. Satio. EPITH. Humanus, primus. USUS: Ex cœli satu terræque conceptu editus. Parentum optimorum satu editus adolescens. Philosophia extrahit vitia et præparat animum ad satus accipiendos, _la philosophie déracine les vices et prépare les âmes à recevoir les semences (des vertus)_. SAUCĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de blesser_, _blessure_. SYN. Vulneratio. SAUCĬO, as, avi, atum, are, a. _Blesser_. SYN. Vulnero, consaucio, vulneribus afficio. ADV. Graviter, leviter. Cf. Vulnus. SAUCĬUS, a, um, _Blessé_. SYN. Vulneratus, vulneribus affectus, mortifero vulnere ictus. USUS: Medea amore saucia. Saucios et confectos ex acie efferre. SAXĒTUM, i, n. _Lieu pierreux_. SYN. Locus saxis plenus. SAXĔUS, a, um, _De rocher_, _de pierre_. USUS: Moles saxea. SAXŌSUS, a, um, _Rempli de pierres_. SYN. Saxis impeditus. USUS: Loca saxosa. SAXUM, i, n. _Pierre_, _rocher_. SYN. Silex, lapis, rupes, cautes. EPITH. Saxa aspera, prærupta. PHRAS. Saxa in eum conjecerunt, _ils lui jetèrent des pierres_. Saxis facta lapidatio; lapides in eum miserunt, jecerunt; lapidibus eum appetivere; lapidum ictu incessebant. USUS: Saxorum asperitates. Ventum ad rupem ita rectis saxis, ut, etc. Ingentis magnitudinis saxa per montium prona devolvunt. Exesæ fluctibus rupes, saxa invia et præruptæ cautes. SCĂBELLUM, i, n. _Petit banc_, _tabouret_. SYN. Scamnum humile. SCĂBER, ra, rum, _Rude_, _raboteux_; _sale_, _malpropre_. SYN. Asper. USUS: Pectus illuvie scabrum. SCĂBĬES, ēi, f. _Gale_, _lèpre_. USUS: Scabies corpora invasit, et contagium mali etiam in alios vulgatum est. SCĂBO, is, ere, a. _Gratter_, _se gratter_. USUS: Muli mutuum scabunt. SCĀLÆ, arum, f. pl. _Escalier_, _échelle_. USUS: Sub scalas se conjecit. SCALMUS, i, m. _Cheville où se meut la rame_. SYN. Lignum, quo nituntur remi. SCALPO, is, psi, ptum, ere, a. _Tailler_, _couper_, _sculpter_. SYN. Incido (VULG. sculpo). USUS: Ad pingendum, fingendum, scalpendum. E saxo scalptus aut ebore dolatus. SCALPELLUM, i, n. _Scalpel_, _lancette_. SYN. Chirurgi ferrum. USUS: Scalpellum sanæ parti adhibere. SCALPRUM, i, n. _Instrument_, _outil tranchant_. Instrumentum artificum. SCAMNUM, i, n. _Banc_, _escabeau_. SYN. Sedes, scabellum. (Scandălum, i, VULG.), _Scandale_. SYN. Offensio, pravum exemplum; res mali, pessimi exempli. PHRAS. (Cave ne des scandalum, VULG.), _prenez garde de donner le scandale_. Cave, ne ætati maxime lubricæ atque incertæ vita tua nequitiæ exempla præbeat; ne periculosam exempli imitationem filiis prodas; ne tua perversitate offensionem præbeas; ne quid malo exemplo facias aut dicas; ne contagione morum alios evertas; ne quid offendas exempli pravitate; ne barbaræ licentiæ exemplum in mores hominum transferas; ne mores tuos in alios transfundas. Cf. Exemplum. SCANDO, is, di, sum, ere, a. _Monter à_, _grimper à_, _escalader_. SYN. Ascendo, conscendo. PHRAS. Montem scandere, _gravir une montagne_. Superare montis verticem; in ardua evadere; superare iniquitatem loci; occupare montis jugum. SCĂPHA, æ, f. _Esquif_, _barque_, _canot_. SYN. Linter longis navibus subserviens, navicula. USUS: E navi in scapham se conjecit. SCĂPHĬUM, ĭi, n. _Coupe en forme de nacelle_. SYN. Scyphus in scaphæ modum formatus. SCĂPŬLÆ, ārum, f. pl. _Épaules de l’homme et des animaux_. SYN. Humerus. SCĂTĔO, es, ere, n. _Sourdre_, _couler_. SYN. Scaturio. Cf. Plenus. SCĂTŪRĬO, is, ire, n. _Jaillir_, _couler abondamment_. SYN. Emano, effluo, erumpo. Cf. Origo. SCĔLĔRĀTĒ, _Criminellement_. SYN. Per summum scelus, nefario scelere. USUS: Bellum scelerate susceptum, sceleratissime gestum. SCĔLĔRĀTUS, a, um, _Criminel_, _impie_, _infâme_, _scélérat_. SYN. Consceleratus, scelestus, nefarius, improbus, impius, scelere contaminatus, omni scelere coopertus. PHRAS. Homo sceleratissimus, _un scélérat_. Homo post homines natos turpissimus, omni flagitio contaminatus; omnium scelerum flagitiorumque documentum; homo nefarius, ex omni scelerum colluvione natus; unus omnium latronum teterrimus; libidine et ira effrenatus; in omni genere flagitiorum volutatus. Homo omnium, quos terra sustinet, consceleratissimus; omnibus divinis humanisque obrutus sceleribus, nec pro scelere, sed monstro habendus. Homo crudelitate cæcus ac scelere, sacrilegus, perjuriis assuetus; vitiorum ac probrorum plenissimus; omnibus flagitiis nobilitatus; omnibus vitiis deformatus; affluens omni scelere; monstrum ex cœno et sanguine concretum. Homo summis sceleribus obstrictus; furens audacia, scelus anhelans, maximo furore inflammatus. Homo bipedum nequissimus; promptus ad vim, paratus ad seditionem, audax ad omne facinus, ad audendum projectus; ad omnem nequitiam educatus, eruditus, projectus; omnibus flagitiis coopertus. Homo in quo nihil est, præter maxima peccata maximamque pecuniam; qui multa in DEUM hominesque, impie, nefarie commisit, plurimis se sceleribus obstrinxit; qui maxima in se scelera concepit; omnia repagula juris et honestatis, pudoris et officii perfregit; qui in omnia se flagitia ingurgitavit, omnia divina et humana jura nefario scelere polluit. Fingi flagitium nullum potest, quo se ille non contaminaverit; ejus vita omnibus flagitiis est inquinata. Homo summorum facinorum, omnium flagitiosorum postremus et in quo omnia sunt ad perniciem profligata; scelerum omnium artifex et architectus. Homo insignite nequam; quo in portento cum summa turpidine summa impudentia est conjuncta. Homo immani natura, moribus feris ac omni vitiorum genere infamibus. USUS: Impurus homo ac sceleratus. Cf. Commaculo, Improbus. SCĔLESTĒ, _Criminellement_. SYN. Scelerate. SCĔLESTUS, a, um, _Criminel_, _scélérat_. SYN. Sceleratus. PHRAS. Scelestos homines urbe pellere, _chasser les méchants de la ville_. Scelerum sentinam ex urbe ejicere; vitiorum sentinam exhaurire. Homines furentes audacia, scelus anhelantes, pestem patriæ nefarie molientes ex urbe emittere, ejicere, depellere; monstris illis ac prodigiis scelerum, a quibus pernicies certa comparata esset civibus, ex urbe ejectis, rempublicam relevare ac recreare. SCĔLUS, ĕris, n. _Crime_, _forfait_, _attentat_. SYN. Flagitium, facinus, fraus capitalis, atrocitas sceleris. EPITH. Acerbissimum, alienum, apertum, clandestinum, consulare, detestabile, domesticum, immane, impium, importunum, inauditum, incredibile, indignum, inexpiabile, insigne, intestinum, meditatum, nefandum, tantum, usitatum. PHRAS. 1. Scelus atrox admisit, _il a commis un crime épouvantable_. Nefarium ac scelestum facinus ausus est; atrox, singulare maleficium admisit, contraxit, grande piaculum admisit, contraxit; capitalem fraudem ausus est; inexpiabile facinus admisit; cupiditas effrenata præcipitem animum ad ultimum nefas impulit; maximo se scelere adstrinxit, contaminavit, devinxit, alligavit; scelus ingens admisit, suscepit, edidit; cum multa improbe, multa audacter ac perfectissime fecerit, gravissimum tamen scelus tum concepit, molitus est, fecit, perfecit, cum, etc. 2. (Sceleris complex est, VULG.), _il est complice du crime_. Sceleris societate conjunctus, culpæ socius, criminis conscius ac particeps; in eodem scelere versatus est; ejus facinoris satelles et administer fuit. 3. Non est simplex scelus hoc, _ce crime est multiple_. Nullum scelus abest ab eo scelere; in uno illo scelere insunt omnia scelera; multiplex in uno facinore crimen est; scelerum genus omne uno in facinore continetur. USUS: Scelerum architectus et machinator. Scelus atrox concipere, suscipere, _commettre_. Scelus scelere cumulare, _se couvrir de crimes_. Omnium scelerum genere imbutus. In scelere volutari. Abesse a scelere longissime; scelere solutus, a scelere liberatus est. Cf. Conscientia mala, Crimen. SCĒNA, æ, f. _Scène de théâtre_, _théâtre_. SYN. Cavea; fabula. EPITH. Argentea, magna, referta sceleribus. USUS: Ludorum elegantia, scenæ magnificentia. In scenam redire. Scenæ servire, tempori se accommodare, _s’accommoder aux circonstances_. De scena decedere. SCĒNĬCUS, a, um, _Relatif au théâtre_; subst. _Acteur_, _comédien_. USUS: Scenicæ personæ, ut mimi, histriones. SCEPTRUM, i, n, _Sceptre_. USUS: Rex cum purpura et sceptro et insignibus regiis. SCHĔDA, æ, f. _Feuillet_, _page_, _manuscrit_. SYN. Tabella; pagella. SCHĒMA, ătis, n. _Figure de rhétorique_. USUS: Verborum ornamenta et sententiarum lumina quæ schemata Græci vocant. SCHŎLA, æ, f. _Lieu où l’on enseigne_, _école_. SYN. Ludus litterarius, gymnasium. PHRAS. 1. Sunt ibi scholæ publicæ, _il y a ici des écoles publiques_. Patet ibi litterarum ludus, quo juventus in disciplinam convenit; est ibi doctrinarum sedes nobilis, ad quam disciplinæ causa juventus frequens concurrit; est ibi nobilium ingeniorum altrix gymnasium; est optimarum artium domicilium; litterarum, divinæ humanæque scientiæ officina fama nobilis; habent ibi et bonæ artes suum sacrarium, et quoddam quasi Musarum templum; nec scholasticæ palæstræ copia deest. 2. Multi hic scholam frequentant, _ici bien des gens fréquentent l’école_. Frequens hic juventus in disciplinam convenit; frequens hic juventus disciplinæ causa ad præceptores concurrit; frequentes hic magistris operam dant; multi hic studiorum causa in ludum eunt, scholas obeunt, gymnasium terunt. Cf. Frequento. 3. Scholam amplius non frequentat, _il ne va plus à l’école_. Ludo multam salutem dixit; manum ferulæ subduxit; bonarum artium disciplinis nuntium remisit. USUS: Homo e schola atque a magistro recens. Scholæ strepunt discentium vocibus. Schola soluta, dimissa, _à la fin de la classe_. Scholam explicare, in librum conferre, id est, quæstionem umbratilem, _traiter une question_, _faire un livre_, _un traité_. SCĬENTER, _Savamment_, _habilement_. SYN. Scite, intelligenter, apte. USUS: Scienter versari in re aliqua. Iis, quæ habes, scienter utere et modice. SCĬENTĬA, æ, f. _Science_, _savoir_, _connaissance_; _art_, _habileté_. SYN. Doctrina disciplina, rerum cognitio, intelligentia, prudentia. )( Inscitia, ignoratio. EPITH. Admirabilis et incredibilis, pene divina, certissima, civilis, excellens, eximia, finitima, litigiosa, necessaria obscurior, par, peregrina, externa, perfecta, potior, præstabilis, quæstuosa, similis, summa, tanta, tenuis, vicina, utilis. PHRAS. 1. Scientiæ in scholis cum virtute sunt conjungendæ, _dans les écoles, il faut joindre la vertu à la science_. In gymnasiis progressiones, progressus non in bonis tantum artibus, sed in virtutibus etiam juventus faciat, necesse est; in scholis non ingenuarum solum artium studia, sed virtus etiam divinusque cultus vigeat; juventus in schola disciplinis simul et virtutibus imbuatur et erudiatur; qui scholas frequentant, non doctrinæ modo, sed virtutis quoque studiosi sint; scholarum alumni diligentiam omnem ad comparandam tum doctrinam, tum virtutem adhibeant, necesse est. In scholis virtus a litteris abesse, segregari non debet; in societatem doctrinæ, virtutis studium se offerat necesse est. 2. Scientiam in geometricis non vulgarem habet, _il est fort habile dans la géométrie_. Geometricis litteris perfecte est eruditus; geometriam penitus cognovit, callet omnino; in geometria excellit, vincit omnes, nemini secundus est, parem habet neminem, superior est omnibus; geometricis disciplinis apprime excultus est; in geometricis litteris ita processit, ut ad summum pervenerit. USUS: Omnes trahimur ad scientiæ cupiditatem. Scientias facile percipere. Aliquid scientia comprehendere. Habere scientiam multarum artium. Scientias alicui tradere. Oratoris actio scientia non continetur, _le débit, l’action oratoire n’est pas une affaire de science_. Scientia rei militaris, oratoriæ, juris civilis. SCĪLĬCET, _Cela s’entend_, _bien entendu_, _naturellement_, _sans doute_. SYN. Videlicet, nempe, nimirum, certo, profecto, nam, enim. USUS: Quis? tu ipse scilicet. Arma quærenda sunt scilicet, ut novum dominum patiamur. Brutus terram osculo contigit: scilicet quod ea communis mater omnium mortalium esset, _Brutus baisa la terre, parce que la terre est la mère commune des mortels_. SCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_, _diviser_, _séparer_ _violemment_. SYN. Conscindo, discindo, seco, reseco, amputo, cædo, findo, diffindo. USUS: Ipse dolorem meum ne scindam, _pour ne pas rouvrir moi-même ma blessure_. Comam scindere. SCINTILLA, æ, f. _Étincelle_. SYN. Igniculus. USUS: Neque scintilla deterrimi belli relinquatur, _pour anéantir jusqu’à la dernière étincelle de cette guerre infâme_. SCINTILLO, as, avi, are, n. _Étinceler_, _briller_. SYN. Splendeo, emico. USUS: En, ut oculi scintillant. SCĬO, scis, scīvi vel scĭi, scītum, scire, a. _Savoir_, _connaître_; _apprendre_; _pouvoir_. SYN. Habeo, teneo, cognosco, cognitum habeo, non ignoro, non sum nescius, scientiam meam non fugit; me non latet, præterit; scientia comprehendo, scientiam habeo, perspectum mihi est, mihi conscius sum, mihi de re aliqua certum est; apertum mihi est, non obscurum, notum mihi est; patet mihi res, in promptu est, non est ignotum, liquet, exploratum perspectumque habeo. )( Nescio. ADV. Admodum, nihil, celeriter, certo, latine, græce, lente, luculenter, mature, mediocriter, melius, plane, probe. PHRAS. 1. Scio res tuas omnes et consilia, _je connais vos affaires et vos desseins_. Non sum rudis rerum tuarum; probe scio, non est occultum, exploratissimum mihi est; non me fallit non me fugit, quid agas, quid moliaris. Ad me quoque rerum tuarum conscientia pertinet, quando ipse me conscium voluisti. Patent res tuæ ac consilia, quando ipse me eorum participem fecisti. 2. Scio quid agam, _je sais ce que je dois faire_. Certum habeo, quid agam; exploratam et explicatam habeo rationem consilii, salutis meæ. Quemadmodum expediam exitium hujus rei, reperi. Deliberatum cum animo habeo meo, quæ consilii ratio mihi sit tenenda, ineunda. 3. Scio multos mihi esse perinfensos, _je sais que j’ai beaucoup d’ennemis_. Haud me fallit; haud ignarus sum; non sum nescius; satis gnarus sum, multos animo in me esse perinfenso. Compertum habeo; exploratissimum habeo; pro certo, pro comperto, pro explorato habeo; certum, cognitum, perspectum, exploratum habeo, multos periniquo esse in me animo. Cf. Cognosco. 4. Nihil adhuc scio de re, _je ne sais encore rien de cela_. Nihil comperti habeo; res etiamnum clam me est; fugit etiamnum, latet me res ea. Cf. Nescio, Ignoro. USUS: Latine luculenter scio. De iis nihil scire aut existimare queo. Sed non venerat, quod sciam, _mais il n’était pas venu, que je sache, à ma connaissance_. Prudens sciensque fecit, _il l’a fait sciemment, de propos délibéré_. SCĪPĬO, ōnis, m. _Bâton_. SCISCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _S’enquérir_, _s’informer_. SYN. Scitor, quæro, percontor. USUS: Ab _vel_ ex aliquo sciscitari sententiam. Sciscitari de aliqua re. Cf. Interrogo. SCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Chercher à savoir_, _s’enquérir_. SYN. Sancio, edico, scitum facio. ADV. Nominatim. USUS: Sciscere legem, _sanctionner une loi_. SCĪTĒ, _Habilement_, _avec goût_, _élégance_. SYN. Scienter, non inscite. USUS: Statua scite et venuste facta, _statue d’une beauté et d’un travail parfaits_. Scite dicere aliquid, _parler avec finesse_. SCĪTOR, aris, atus sum, ari, d. _S’informer de qqche_. SYN. Sciscitor. SCĪTUM, i, n. _Décret_. SYN. Lex, jussum. USUS: Brutus scitum fecit, ne, etc. SCĪTUS, a, um, _Fin_, _délicat_. SYN. Lepidus, elegans, festivus. USUS: Scito sermone et Attico loqui, _dans un style savant et attique_. Vetus illud Catonis admodum scitum est, qui mirari se aiebat quod non rideret aruspex, aruspicem quum vidisset, _ce mot si spirituel de Caton, qui s’étonnait, disait-il, qu’un aruspice pût en regarder un autre sans rire_. Cf. Venustus. SCŌPÆ, ārum, f. pl. _Balai_. EPITH. Dissolutæ. USUS: Scopæ, ut est in proverbio, dissolutæ, _balai tout défait_, _c. à d._, _homme bon à rien_ (PROV.). SCŎPŬLŌSUS, a, um, _Plein de rochers_, _semé d’écueils_. USUS: Mare infestum et scopulosum. Intelligo quam scopuloso et difficili loco verser. SCŎPŬLUS, i, m. _Rocher_, _écueil_. SYN. Saxum. USUS: Navis ad scopulum afflicta. Ad scopulum offendere. Nunquam tuas rationes ad eos scopulos appulisses, _vous ne seriez point venu vous heurter contre ces écueils_. Syrtim patrimonii scopulum libentius dixerim, _je dirai plus volontiers l’écueil que la syrte d’un patrimoine_. SCŎPUS, i, m. _But_. SYN. Quo spectamus, finis, propositum. PHRAS. Hic scopus erat meus, _tel était mon but_. Hoc spectavi; hoc secutus sum; id egi; huc retuli mea consilia; huc retuli cogitationes omnes; huc mentem direxi; huc consilia contuli; hoc spectabat animus meus; hic animo meo meisque consiliis scopus erat; hic erat finis, hic terminus quo intendebantur cogitationes meæ; hæc erat quasi meta, quo ut pervenirem, laboravi atque vigilavi; huc me voluntas, huc judicium et ratio ducebat, ut, etc.; hic animus, hæc mihi lex erat; hoc mihi propositum erat; hoc unum habebam propositum, ut, etc. Cf. Consilium, Cogitatio, Propono. USUS: Sed neutri scopus est iste, ut beati simus, quo alioquin omnia vivendi recteque faciendi consilia sunt referenda. * SCRĔĀTOR, ōris, m. _Celui qui crache_. * SCRĔĀTŬS, ūs, m. _Crachement_. SCRĪBA, æ, m. _Écrivain public_, _greffier_, _secrétaire_. SYN. Scriptor, librarius. EPITH. Ædilitius. USUS: Scriba, qui rationes ad ærarium retulit. Scribæ, qui nobiscum in rationibus monumentisque publicis versantur. SCRĪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Écrire_. SYN. Litteras pingo, formo; litterarum elementa conformo; litterarum formas effingo; litterarum figuras formo, _écrire_, _former des lettres_. Litteras conscribo, exaro, do, mitto, _écrire une lettre_. Litteris consigno, scriptis mando, litteris prodo, publicis monumentis consigno; memoriæ, posteritati prodo; monumentis mando, prodo; memoriæ, historiæ mando; memoriæ, posteritati propago; chartis prodo; litteris mando, consecro; in annales, fastos refero; hominum memoriæ sempiternæ trado; immortalitati trado, mando, commendo, _faire une histoire_, _écrire pour les siècles futurs_. Librum conficio, compono, efficio. PHRAS. 1. Elegante sane charactere scribis, _vous écrivez très-bien_, _votre écriture est élégante_. Elementa conformas venustissime, litterarum formas pingis tanquam typis æneis expressas; calamo ad venustissimam speciem typorum proxime accedis; litterarum elementa pingis, formas sane bellissimas; bella, venusta, exquisita, luculenta manus est, quæ ista scriptura persequitur. Nihil in tota scriptione non egregie concinnatum est, ductus bellissimi, litteræ tanta proportione et tam composite mutuo respondentes, versibus præterea paribus intervallis a summa pagina ad imam usque diremptis et nulla omnino in parte vacillantibus, ut velut ad amussim directi, nusquam a recto tramite deflectant lectoremque liberali quadam voluptate demulceant. Non inæquales litteræ, non vacillantes; litterarum formæ non illepidæ aut invenustæ; elementa non tristia ac deformia; figuræ litterarum non fœde, inscite, indecore pictæ, sed velut pictura bellissime concinnata oculis blandiuntur. 2. Scribe ad me sæpius, _écrivez-moi plus souvent_; (de litteris _seu_ epistolis.) Ne, quæso, litteris parcito; crebris nos litteris appellaro, libet enim tecum garrire, et tametsi pagella altera procedat, tertiam etiam completo; res omnes litteris persequere; quoties ad amicos, eodem etiam oleo ac opera aliquid ad me exarato. 3. Livius res Romanas egregie scripsit, _Tite-Live composa une magnifique histoire de Rome_; (de libris.) Livius de rebus Rom. egregia scripta reliquit; res Rom. divinitus perscripsit; res Rom. litteris mirifice illustravit; litteris mandavit, consignavit; Rom. nomen scriptis celebravit et illustravit; Romanorum bella pulcherrime contexuit; rerum Romanarum commentarios confecit absolutissimos; res Romanas posteritati litteris prodidit. 4. Docte et erudite scribit, _il écrit en savant et en érudit_; (de modo et stili genere.) Scribendi laude excellit; raram quamdam laudem in scribendo consecutus est; præclara sunt, quæ ingenio studioque parit, quæ ejus industria elaborat; mirabiles minimeque vulgares sunt ingenii et industriæ ejus fructus; scribit ut pauci; quidquid ille ex se promit, delectat alios, ipsum vero laudibus illustrat; nihil scribit nisi perfectum ingenio, industria elaboratum; scripta ejus miro verborum cultu sunt perpolita, et omni elegantiarum genere ornatissima, refertissima. USUS: Alii rem versibus luculenter scripsere. Scribere de aliquo asperius. Liber de rebus rusticis scriptus, _livre où l’on traite de l’agriculture_. Cf. Littera, Litteræ, Epistola. SCRIPTĬO, ōnis, f. _Composition écrite_, _écrit_. SYN. Stilus, scriptura. EPITH. Philosophica. USUS: Nihil ad dicendum magis proficit, quam scriptio, _rien ne forme tant à l’art de la parole que les exercices de style sur le papier_. SCRIPTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Écrire des lettres_, _composer un écrit_. USUS: Te quidem, Antoni, multum scriptitasse non arbitror. SCRIPTOR, ōris, m. _Écrivain_; _auteur_, _historien_. EPITH. Astutus, sane bonus, doctus, ferreus, luculentus, peritus, politus, præstans, sanctus, egregie subtilis, vetustissimus. USUS: Ferreus scriptor, sed auctor bonus. Scriptor, ut temporibus illis luculentus. SCRIPTUM, i, n. _Écrit_, _ouvrage_, _livre_. SYN. Scriptura, monumentum, litterarum monimentum. EPITH. Absurdum, inutile, indignum, ambiguum, antiquius, legitimum, necessarium, privatum, probabile. USUS: De scripto dicere, recitare, _lire sur un manuscrit_, _débiter le manuscrit à la main_. Plato scriptum _vel_ in scriptis reliquit, _Platon a écrit_. Scriptis res suorum temporum mandare, celebrare, illustrare, _écrire l’histoire contemporaine_. SCRIPTŪRA, æ, f. _Écriture_. SYN. Scriptum. EPITH. Assidua, contraria, diligens, superior. USUS: 1. Mendum scripturæ litura tollitur, _une faute d’écriture se corrige par une rature_. 2. Scriptio, _composition écrite_, _écrit_. Ea, quæ scriptura persecutus est, exscripta consignataque singulis attribuere. Genus scripturæ liberum ac incitatum, _ce genre d’écrit au style non seulement libre, etc._ 3. Ratio eorum qui portoria, pascua publica _vel_ decumas redimebant, _impôt sur les pâturages_, _droit de pâture_. Per magistros scripturæ et portus et nostrarum diœcesium. Neque ex portu, neque ex scriptura vectigal conservari potest, _texte de loi_. _Pro_: Scriptura sacra, _Écriture sainte_, Latine: Libri divini, divinæ litteræ; divinarum legum, divinorum scriptorum monimenta; sacræ litteræ, codex sacer. SCRŎBIS, is, m. _Fosse_. USUS: Scrobem facere, subigere, invertere. SCRŪPŬLŌSUS, a, um, _Très exact_, _minutieux_, _consciencieux_. SYN. Asper, anxius, tristis, sollicitus, dubius, homo non intacti religione animi; simplex ac religiosus; religione attonitus; religione quadam obstrictus; qui in religionem trahit, vertit aliquid; æquo religiosior; qui religioni sibi ducit admittere quidquam, quod culpæ vel speciem præferat, _scrupuleux_. PHRAS. Scrupulosus est, _il est scrupuleux_. Assiduis ex recordatione vitæ prioris scrupulis pungitur, nullamque ægro saucioque animo quietem capit; animum gerit nescio quibus religionibus obstrictum; nimis exigue, exiliter religioseque omnia ad calculos revocantem; anxiis animi curis et sollicitudinum aculeis male accipitur, afficitur, torquetur. Pungunt hominem, diesque ac noctes stimulant nescio qui scrupuli ex superioris vitæ memoria relicti; torquent animum exeduntque nescio qui curarum sollicitudinumque stimuli ex latentis suspicione mali profecti; versant animum novæ identidem suspiciones, pavores, metus, fluctus æstusque sollicitudinum, nescio cujus piaculi conscientia excitati. Cf. Scrupulus, Anxius. USUS: Tandem e scrupulosis his cautibus enavigavit oratio, _voilà enfin mon discours sorti de sa course périlleuse à travers les écueils_. SCRŪPŬLUS, i, m. _Petite pierre pointue_. SYN. Exiguus lapillus calceo injectus. TRANSL. Sollicitudo, dubitatio, suspicio, religio, _Inquiétude_, _embarras_, _scrupule_. PHRAS. 1. Injectus est populo scrupulus, _on fit naître des scrupules dans l’esprit du peuple_. Offusa animis oculisque populi religio; moti sunt in religionem animi populi; ea res populo in religionem venit; religioni sibi populus duxit; oblata, injecta est populo religio; hic vero nescio quæ superstitio mentes omnium occupavit, hic vero populum cepit religio; hic vero non magna res religionem incusserat hominibus, multitudinem justæ religionis implevit; religione hic nova obstrictus est populus; hic vero res nova cumulavit religiones populi; nova hic populum incessit religio. 2. (Facerem mihi scrupulum, VULG.), _je me ferais un scrupule_. Religioni haberem, mihi ducerem; religio mihi esset; haud sane liber religione animus esset; religione impediri, conscientia impediri me putarem; religione quadam tangerer; haud sane intactus religione futurus esset mihi animus, si, etc. 3. Scrupulum habeo, _j’ai un scrupule_. Scrupuli aliquid in animo residet, quod me dies noctesque stimulat ac pungit; morsus tamen et contractiunculæ quædam animi adhuc relictæ sunt; scrupulus restat unus qui me male habet; discruciat animum suspicio quædam latentis in tam speciosa cogitatione piaculi; angit me, sollicitat, torquet pungens hæc animi cura; discrucior animo, quoties in mentem venit præteritæ vita ætatis. Cf. Scrupulosus, Religio. 4. Scrupulum istum facile tibi eximam, _je vous enleverai facilement ce scrupule_. Scrupulum istum ex animo facile evellam; religionem hanc facile eximam; animum religione hac facile exsolvam; animum religione hac facile levabo; religionem istam adimam, auferam, tollam, eripiam; ista te religione liberabo. USUS: Hunc mihi ex animo scrupulum evelle, qui me dies noctesque pungit ac stimulat, _arrachez-moi de l’esprit cette inquiétude qui me tourmente nuit et jour_. Quem mihi odiosum de filio scrupulum injecisti, adhuc in me residet. Domesticarum sollicitudinum aculeos et scrupulos occultare. Cf. Anxietas. SCRŪTA, ōrum, n. pl. _Vieilles hardes_, _défroques_. USUS: Vilia scruta vendere. SCRŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Visiter avec soin_, _rechercher_. SYN. Inquiro, excutio. ADV. Furacissime. USUS: Libros reconditos scrutari. Cf. Indago, Meditor, Cogito. SCULPTUS, a, um, _Gravé_, _ciselé_, _sculpté_. USUS: E saxo sculptus, _alias_ scalptus. SCURRA, æ, m. _Bouffon_. SYN. Sannio. USUS: Scurra facetus, omnibus modis risum captans. Scurra improbissimus, facie magis quam facetiis ridiculus, qui se tamen populi delicias vult existimari. SCURRĪLIS, e, gen. com. _Plaisant_, _qui sent le bouffon_. SYN. Obscœnus. USUS: Risus, jocus, dicacitas scurrilis et mimica. SCŪTĀTUS, a, um, _Armé d’un bouclier long_. USUS: Milites scutati, hastati. SCŬTELLA, æ, f. _Petit plateau_, _soucoupe_. USUS: Demus scutellam dulciculæ potionis. SCŬTĬCA, æ, f. _Étrivières_, _cravache_. SYN. Flagellum ex pelle. USUS: Dignus scutica. SCŪTUM, i, n. _Bouclier_. SYN. Clypeus. USUS: Miles ignavus abjecto scuto fugit, quantum potest. SCYPHUS, i, m. _Vase à boire_, _coupe_. SYN. Poculum. SĒCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’en aller_, _s’éloigner_, _se retirer_. SYN. Decedo, recedo, ex turba me evolvo. USUS: Secedant improbi, secernant se a bonis. SĒCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Séparer_, _mettre à part_. SYN. Separo, distinguo, disjungo. USUS: Secerne te a pravis. Secernere et internoscere unum ab altero. Salutaria a pestiferis, vera a falsis, animum a corpore secernere. Secernitur blandus amicus a vero, _l’ami qui flatte se distingue de l’ami véritable_. Cf. Separo. SĒCESSĬO, ōnis, f. _Désunion_, _révolte_, _insurrection_. SYN. Discessio, abscessio, seditio. USUS: Secessionem facere. Secessionem credebam, non bellum, _je croyais que c’était une scission, non une guerre_. Cf. Seditio. SĒCESSŬS, ūs, m. _Retraite_, _solitude_. SĔCĪUS, _Moins_. SYN. Minus. USUS: Impedimento est quo secius lex feratur, _il empêche que la loi ne soit portée_. SĒCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Séparer_, _éloigner_, _isoler_. SYN. Secerno. USUS: Domus seclusa a strepitu populari. SĒCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper_. SYN. Exseco, reseco. USUS: Corpus uri et secari patimur. SĒCRĒTĬO, ōnis, f. _Séparation_, _dissolution_. SYN. Disjunctio. USUS: Est enim interitus quasi discessus et secretio earum partium quæ ante interitum junctione aliqua tenebantur, _la mort n’est que la séparation de ces parties que quelque lien unissait pendant la vie_. SĒCRĒTO, _Séparément_, _à part_. SYN. Clam, remotis arbitris. USUS: Hæc inter paucos secreto narrantur. Cf. Clam. SĒCRĒTUS, a, um, _Séparé_, _éloigné_, _caché_, _secret_. SYN. Separatus, sejunctus, seclusus, arcanus, a conspectu amotus, remotus. PHRAS. Quæ secreta esse voluisti, ex me nemo resciet, _personne ne saura de moi ce que vous avez voulu que je tienne caché_. Arcanorum fidem servabo, præstabo integram; premam fideli silentio, tacita relinquam, quæ tu in aurem mihi; nemo arcana tua consilia ex me exsculpet, exprimet, eliciet; nemo consilia, quæ tu occulta esse voluisti, ex me expiscabitur, eblandietur. Cf. Taceo. USUS: Succus secretus a reliquo cibo. Stellarum sphæra ab ætherea conjunctione secreta et libera. SECTA, æ, f. _Doctrine philosophique_, _école_, _secte_. SYN. Familia, schola, disciplina; partes, factio, ratio vitæ, ratio philosophandi; hæresis. EPITH. Difficilis atque ardua. USUS: Horum nos hominum sectam atque institutionem prosequimur. Antonii sectam secutus est. Philosophorum hæresis, secta, disciplina. Cf. Hæresis. SECTĀTOR, ōris, m. _Partisan_. SYN. Consectator, amator, æmulus. USUS: Gabinii comes est vel sectator. SECTĬO, ōnis, f. _Partage_, _vente à l’encan_. SYN. Auctio. USUS: Prædæ sectio venit. Pecuniam pro sectione debere. SECTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Aller à la suite, accompagner_. SYN. Assector, comitor. USUS: Sectari aliquem per omnia fora. Ejusmodi est, ut pueri eum sectentur, _que les enfants le suivent dans la rue_. Cf. Sequor. SECTOR, ōris, m. _Qui achète le butin au les biens confisqués_. SYN. Qui proscriptorum bona in auctione emit. EPITH. Audacissimus. USUS: Antonius sector Pompeii. SECTŪRA, æ, f. _Mines_. USUS: Secturæ ærariæ, ferrariæ, fodinæ. SĒCŬLUM, i, n. _Siècle_, _temps_, _époque_. SYN. Ætas, multorum annorum spatium. USUS: 1. Sempiternis seculorum ætatibus non mutari. Omnium seculorum posteritas. Est hujus seculi labes quædam et macula virtuti invidere. Hujus seculi insolentiam vituperabat. 2. (Seculum, _le siècle_, _la vie mondaine_, VULG.), Latine: Res fluxæ, caducæ, infimæ. 3. (Unde et secularis, _séculier_, VULG.), Latine: Homo profanus. SĔCUNDĀNI, ōrum, m. pl. _Les soldats de la seconde légion_. USUS: Milites secundani. SĔCUNDĀRĬUS, a, um, _Du second rang_, _secondaire_. SYN. Secundus, proximus. USUS: Primum illud, secundarium vero istud, _le point principal est ceci, et le point secondaire cela_. SĔCUNDŌ, _Ensuite_, _en second lieu_. SYN. Iterum, deinde. SĔCUNDO, as, avi, are, a. _Favoriser_. SYN. Prosperum reddo. USUS: Dii incepta secundent, _que les dieux favorisent notre entreprise_. SĔCUNDUM, _Après_, _immédiatement après_. SYN. Post. USUS: 1. Secundum hunc diem adero. Maximum secundum deorum opes imperium. Secundum DEUM parentes honorandi. 2. Pro, juxta, ex, _selon_, _suivant_, _d’après_; _en faveur de_. Prætor secundum me tulit sententiam. Secundum tabulas litem dare. Secundum naturam vivere, _vivre d’après le vœu de la nature_, _selon la nature_. Secundum Platonem aliter disserendum est. 3. Non procul, prope, penes, propter, ad, _le long de_. Secundum littus ambulare. SĔCUNDUS, a, um, _Suivant_, _second_. SYN. Alter. USUS: 1. Omnium judicio secundus. 2. Prosper, ad voluntatem nostram fluens, _propice_, _favorable_, _heureux_. Exercitus noster secundo prœlio est usus. Secundis rebus; ventis secundis. Omnia secundissima nobis, illis adversissima accidere. Secunda concionis admurmuratione audiri. Cf. Felix. SĔCŪRIS, is, f. _Hâche_. EPITH. Funesta, gravior. USUS: Aliquem securi ferire, percutere. Cervices securi subjicere. Securim infligere, injicere rebus alicujus, graviter lædere, _porter un coup mortel_. SĒCŪRĬTAS, ātis, f. _Exemption de soucis_, _sécurité_. SYN. Requies curarum, tranquillitas, otium. EPITH. Blanda, maxima, mira, optata. USUS: Securitatem civibus præstare. Securitatem appello vacuitatem ægritudinis. Cf. Securus. SĒCŪRUS, a, um, _Qui est sans inquiétude_, _calme_, _tranquille_. SYN. Sine cura. PHRAS. 1. Miror, qui in tanto motu securus sis adeo, _je m’étonne de ce que vous soyez sans crainte au milieu de si grands troubles_. Qui fieri possit, ut his tempestatibus prope solus in portu sis; in alteram aurem dormias; non modo sine cura quiescas, sed sine metu spirare etiam possis; omnia tuta et insidiis vacua arbitreris; aliorum naufragia velut ex terra intuearis; tempestatem adeo periculosam, insidiosam, infestam non formides; res tuas in tuto collocatas, te ipsum extra teli jactum positum existimes; nihil tot saxa, tot cautes timeas; ita sine metu ætatem agas; animo agas otioso et tranquillo; velut in portu naviges; in utramque aurem otiose dormias, velut res in vado, in tuto, in tranquillo esset. 2. Securos esse jussit, _il leur rendit la paix_. Spem affirmavit sociis; periculum, noxam, damnum præstitit; omnem securitatem præstitit; securos reddidit; metum curamque iis ademit, exemit. USUS: De ea re securus sum. Securum te reddo. Securum te esse jubeo. SĔCUS, _Autrement qu’il ne faudrait_, _c. à d._, _mal_; _le contraire_. SYN. Contra, aliter. USUS: Recte an secus, nihil ad nos, _est-ce à tort ou à raison, peu nous importe_. Non dixi secus ac sentiebam. Secus existimare de aliquo, _avoir mauvaise opinion de qqn_. Longe secus, _bien au contraire_. Ne quid fiat secus quam volumus quamque opportet, _que rien n’arrive contre notre désir et autrement qu’il ne faut_. Fit obviam Clodio hora fere undecima aut non multo secus, _vers la onzième heure ou à peu près_. SED, _Mais_. SYN. At, ac quidem, certe, autem, verumtamen, porro, verum, vero; haud scio, an. USUS: Non de me dixi, sed de sapiente. SĒDĀTĒ, _Avec calme_. SYN. Tranquille, leniter. USUS: Imperare animo suo et injuriam sedate ferre. SĒDĀTĬO, ōnis, f. _Apaisement_, _calme_. SYN. Tranquillitas, placatio. )( Perturbatio. USUS: Temperantia, modestia, sedatio perturbationum animi, ægritudinum, dolorum. SĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _S’asseoir_. SYN. Assideo. USUS: 1. Malo in tua illa sedecula sedere, quam illorum sella, _j’aime mieux être assis sur ton petit siége que dans leur chaise curule_. 2. Maneo, moror, _séjourner s’arrêter_. Totos dies in villa sedere. SĒDES, is, f. _Lieu où l’on est établi_; _siége banc_; _séjour_, _demeure_, _résidence_. SYN. Sella: domicilium. EPITH. Alta, antiqua, celsa, domestica, certa, hospitalis, maxima, publica, stabilis. PHRAS. 1. Ligures ibi suas sedes habent, _les Ligures ont là leurs habitations_. Inter mare Alpesque incolunt; agrum, terras tenent inter mare Alpesque interjectas. 2. Romæ sibi sedem posuit, _il s’est établi à Rome_. Romæ sedem sibi ac domicilium collocavit, domicilium fixit; Romæ sedem suarum fortunarum constituit. Cf. Habito. USUS: 1. Pulvinos poposcit, et in iis sedibus sub platano consedit. Sedem capere. 2. Locus, gradus, _rang_, _place_. Virtus sola ponatur in summi boni sede. 3. Domicilium, _siége_, _résidence_, _domicile_. Urbs hæc sedes omnium nostrum, domicilium imperii. Sedes alibi ac domicilium collocare. Roma ipsa prope suis sedibus convulsa. Sedem omnium fortunarum Romæ collocavit. SĒDĬTĬO, ōnis, f. _Révolte_, _sédition_, _émeute_, _insurrection_. SYN. Discordia, dissensio, secessio, vis, turba, motus populi _vel_ militum, tumultus. EPITH. Commota, concitata, nocturna, domestica, perniciosa. PHRAS. 1. Seditionem molitus est, _il excita une sédition_. Sollicitavit ad defectionem animos; civitates concitavit; locum seditioni quæsivit; seditionem ciere ausus est; movit se ad sollicitandum statum civitatis; eo auctore ingens momento seditio concitata, excitata, facta, commota est. Motum molitus est, concitavit, attulit reipublicæ sane gravem ac periculosum; conflata per eum seditio ingens et perniciosa. 2. Videbatur inde seditio exstitura, _on croyait que de là résulterait une émeute_. Ad seditionem spectare res videbatur. Res ad ultimum seditionis eruptura videbatur; res ad vim spectare videbatur; prope seditionem rem esse facile apparebat; prope erat ut victo imperio sustollerent animos; in seditionem et discordiam verti omnia videbantur; gliscere jam seditio videbatur. 3. Seditio erat in urbe, _la sédition_, _le trouble était dans la ville_. Urbs repente ingenti seditione exarsit; magno tumultu arsit; urbanus repente motus et secessio populi facta est; conflata ingens est seditio, jamque ad manus prope ventum erat. 4. Omnia seditionibus plena sunt, _tout est plein de trouble, de tumulte_. Omnia seditionibus ardent; omnia turbulentis, seditiosis concionibus fervent; crebræ ex concursu multitudinis concitationes fiunt. Vulgus ingenio mobili, rerum novarum cupidum, quieti et otio adversum omnia discordiis miscet. 5. Seditionem composuit, _il apaisa la sédition_. Motus composuit; seditionem lenivit, sedavit, compressit, exstinxit. Motum rabiemque furentis plebeculæ coercuit. Cf. Sedo, Turba, Tumultus. USUS: Seditio in castris orta, quamvis sopita, recrudescebat. Castra tota seditione ardent. Duces seditionem vix sustinent. SĒDĬTĬŌSĒ, _Séditieusement_, _en excitant des troubles_. USUS: Seditiosissime dicere. SĒDĬTĬŌSUS, a, um, _Séditieux_, _factieux_. SYN. Turbulentus; turbæ ac tumultus concitator, fax seditionum, factiosus. PHRAS. Seditiosi homines, _des séditieux_, _des factieux_. Qui seditiosa coquunt consilia; qui turbas movent, concitant; qui seditiones commovent, conflant, seditionum faces per omnes urbis angulos spargunt. USUS: Seditiosus civis et turbulentus. SĒDO, as, avi, atum, are, a. _Apaiser_, _calmer_, _arrêter_. SYN. Placo, mitigo, lenio, mollio, restinguo, sedationem affero. )( Incito. PHRAS. Sedata est ira populi, _la colère du peuple s’est apaisée_. Dies tempusque iras leniit; suppressa ira est; ira deflagravit; mitescere discordia cœpit; furor quo prius ardebant omnia, conticuit; ira consedit, deferbuit, conquievit. USUS: Discordias, animorum motus, bellum sine tumultu sedare ac componere. Cf. Placo. SĒDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire à l’écart_, _prendre à part_, _en particulier_. SYN. Abduco, in aliam partem duco. PHRAS. (Cave ne seducaris, VULG.), _prenez garde de vous laisser séduire_. Latine: Cave, ne corrumparis aliena pravitate; ne te auferant aliorum prava consilia; ne de fide ac probitate deducant; de vetere pietatis laude dejiciant; ne animum tuum, nondum consilio ac ratione firmatum iis rebus pelliciant, quibus capi illa ætas ac deliniri potest; ne in errorem inducaris; ne ab recto et honesto transversum agaris. Cf. Corrumpo, Exemplo malo esse. USUS: Cum hæc disseruissem, seduxit me Brutus. Seduxit Crassum ad eumque retulit. SĒDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer à l’écart, de prendre à part_. USUS: Seductiones testium, successio subscriptorum. SĒDŬLĬTAS, ātis, f. _Activité_, _zèle_; _diligence_, _application_. SYN. Officium, diligentia. EPITH. Arguta, digna aliquo præmio, insidiosa, simulata. USUS: Sedulitas nimium arguta non placet. Cornelii operam, sedulitatem laudo dignamque præmio censeo. Cf. Diligentia. SĒDŬLO, _Avec zèle_, _avec soin_. SYN. Diligenter. SĒDŬLUS, a, um, _Diligent_, _soigneux_. SYN. Diligens, officiosus, frequens in re quapiam. Cf. Diligens. SĔGES, ĕtis, f. _Champ_, _sol_, _terrain (qu’on exploite)_. SYN. Arva, ager. EPITH. Deterior, læta, secunda. USUS: 1. Seges spicis uberibus et crebris. Seges matura messi. Segetes fruges largiuntur, eædemque effundunt herbas inimicissimas frugibus. 2. Ipsæ fruges, _moisson à couper_. Læta seges. 3. TRANSL. Quid Clodium odisset Milo, segetem ac materiam gloriæ suæ? _Pourquoi Milon eut-il haï Clodius qui devait être pour lui un moyen et une source de gloire._ SEGNIS, e, gen. com. _Nonchalant_, _indolent_, _paresseux_. SYN. Piger, languens. USUS: Ego si cui videor segnior, etc., _si j’ai paru trop lent à qqn_. Bonus segnior fit ubi negligas, _l’homme de bien se relâche dès qu’on le néglige_. Cf. Piger. SEGNĬTER, _Mollement_, _sans énergie_. USUS: Segniter ac contumaciter omnia agere. SEGNĬTĬA, æ, et SEGNĬTĬES, ēi, _Nonchalance_, _apathie_, _paresse_. SYN. Inertia. EPITH. Incertissima. USUS: Vir sine segnitia verecundus, _modeste sans timidité_. Cf. Pigritia. SĒGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _isoler_. SYN. Sejungo, separo. )( Congrego. USUS: Eloquentia nos a vita agresti segregat. Scelus suum ipsum a republica segregavit, _son propre crime l’a retranché de la république_. Cf. Separo. SĒJŬGĀTUS, a, um, (jugo), _Séparé_, _placé séparément_. SYN. Sejungo. USUS: Pars animi, quæ sensum habet, non est ab actione corporis sejugata. SĒJUNCTĬO, ōnis, f. _Séparation_. SĒJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Désunir_, _disjoindre_, _séparer_. SYN. Segrego, separo, semoveo. ADV. Privatim. USUS: Fortunam nemo ab inconstantia sejunget, _personne ne saurait soustraire la fortune au reproche d’inconstance_. Cf. Separo. SĒLECTĬO, ōnis, f. _Choix_. SYN. Electio, secretio. USUS: Rerum selectione aliquem exspoliare. Vitiorum selectio. SĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Choisir_, _élirer_. SYN. Deligo. )( Rejicio. USUS: Exempla pauca e multis seligere. Omnia expendere ac seligere, nec copia (communione locorum) imprudenter uti, _peser et choisir tout, et ne pas user à tout propos du lieu commun_. Cf. Eligo. SELLA, æ, f. _Siége_, _chaise_. SYN. Sedes. EPITH. Aurea, curulis, proxima, vacua. USUS: sedebat in sella aurea. SELLŬLĀRĬUS, ĭi, m. _Artisan qui travaille assis_. USUS: De plebeia fece sellulariorum. SĒMEL, _Une fois_; _dès qu’une fois_. USUS: Antonius semel induxit in animum, omnia sibi licere, etc., _du moment qu’Antoine s’est mis dans l’esprit que tout lui était permis, etc._ SĒMEN, ĭnis, n. _Semence_, _graine_; _germes_. SYN. Materia serendi. TRANSL. Principia, rudimenta. EPITH. Perexiguum. PHRAS. Innata sunt virtutum nobis semina, _nous avons en naissant les germes de toutes les vertus_. Virtutum quasi scintillas quasdam jam in pueris videmus. Ingeniis nostris congenita quædam sunt virtutum principia. In parvis etiam vis quædam elucet et rudimenta virtutum. USUS: 1. Semen spargere, jacere. Prodit, exit, grandescit semen. Seminum vis ad gignendum plurimum valet. Aliquid hominibus a stirpe generis et seminis ingeneratur, _race_, _souche_, _sang_. Cum terra gremio mollita et subacta semen sparsum exceperit. 2. Principium, origo, materia, _origine_, _cause_, _principe_. Semen bellorum, _malorum_ omnium. SĒMENTIS, is, f. (acc. tim et tem), _Semailles_, _semence_. SYN. Satio. EPITH. Tanta malorum. USUS: Semente prohibita, messe amissa. SĒMESTRIS, e, gen. com. _De six mois_, _semestriel_. SYN. Sex mensium. SĒMĬĂNĬMIS, e, gen. com. et SĒMĬĂNĬMUS, a, um, _A demi mort_. SYN. Exanimatus, semivivus, sopitus vulnere ac nihil sentiens, exsanguis. SĒMĬASSUS, a, um, _A demi brûlé_. SYN. Semiustus. SĒMĬCIRCŬLUS, i, m. _Demi-cercle_. SĒMĬDOCTUS, a, um, _Demi-savant_, _faux savant_. SĒMĬGRO, as, avi, are, n. _Quitter qqn_, _s’en séparer_. SYN. Secedo. SĒMĬHŌRA, æ, f. _Demi-heure_. SĒMĬLĬBER, era, erum, _A moitié libre_. SĒMĬNĀRĬUM, ĭi, n. _Pépinière_. SYN. Semen. USUS: Ex illo fonte et seminario triumphorum. Id erat principium urbis, seminarium reipublicæ. SĒMĬNĀTOR, ōris, m. _Semeur_, _père_, _auteur_. SYN. Sator. USUS: Omnium rerum seminator, altor, educator est mundus. * SĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Semer_, _ensemencer_. SYN. Sero. SĒMĬPLĒNUS, a, um, _A demi plein_, _à moitié plein_. SĒMĬSOMNUS, a, um, _A moitié endormi_. SĒMISSIS, is, m. et SĒMIS, indecl. _Moitié d’un tout_, _la moitié_, _une demie_. SYN. Assis dimidium. SĒMĬTA, æ, f. _Sentier étroit_, _ruelle_. SYN. Trames, via. USUS: Qua via modo exivit, eadem semita revertatur; eamdem semitam teneat. SĒMĬUSTUS, a, um, _A demi brûlé_, _à moitié consumé_. USUS: Se populare incendium priore consulatu semiustum effugisse, _qu’il n’avait échappé qu’à demi brûlé à l’incendie populaire_. SĒMĬVĬVUS, a, um, _A moitié mort_. USUS: Ibi hominem ingenuum fumo excruciatum, semivivum reliquit. SĒMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Séparer_, _mettre à l’écart_. SYN. Secerno, removeo. ADV. Fortissime, omnino, subtiliter. SEMPER, _Toujours_, _sans cesse_. SYN. Omni tempore, in omni vita, dum genus hominum erit, in perpetuum, nunquam non, ab æternitate; omne tempus ætatis; memoria sæculorum omnium; dies omnes ac noctes; dies noctesque, totos dies, omnibus horis. )( Nunquam, paulisper. PHRAS. 1. Semper celebrabitur id factum, _toujours on gardera le souvenir de cette belle action_. Vigebit memoria sæculorum omnium; nulla erit tam surda posteritas, nulla tam ingrata fama, quæ non in cœlum laudibus factum istud ferat; nulla ætas de ejus facinoris laudibus conticescet. Cf. Fama, Laudo. 2. Semper tui memor ero, _je me souviendrai toujours de vous_. Manebit mihi tui memoria, dum anima superabit; punctum temporis nullum tui memoria vacuum abibit, sine tui memoria præterire patiar; dum anima spirabit mea, tui memoria erit infixa animo sempiterna. Cf. Synt. orn. USUS: Quod semper movetur, æternum est, _ce qui se meut continuellement est éternel_. Quibus studiis semper fueris tenemus, _nous savons quelle a toujours été votre ardeur pour l’étude_. Cf. Unquam. SEMPĬTERNUS, a, um, _Qui dure toujours_, _éternel_, _immortel_, _perpétuel_. SYN. Æternus. USUS: Veræ amicitiæ sempiternæ sunt. Consilia nostra sempiternum spectare debent. SĒMUNCĬA, æ, f. _Une demi-once_; _la vingt-quatrième partie d’un tout_. USUS: Fecit me hæredem ex deunce et semuncia, _il m’a institué son heritier pour onze douzièmes et demi de la succession_. Ne qua mulier plus semunciam auri haberet, _qu’aucune femme ne possédât plus d’une once d’or_, _c. à d._, _le vingt-quatrième de la livre_. SĒNĀRIUS, a, um, _Vers composé de six pieds_, _vers iambique_. SYN. Versus iambicus sex pedum. SĔNĀTOR, ōris, m. RAD. a Senex, quia prudentia senes in senatum olim legebantur. _Sénateur._ SYN. Pater conscriptus. USUS: Senator, qui consilio ac sapientia gubernat rempublicam, auctor publici consilii, et regendæ civitatis dux. SĔNĀTŌRĬUS, a, um, _De sénateur_, _sénatorial_. USUS: Ordo, gradus, subsellia senatoria. SĔNĀTŬS, ūs, m. _Sénat_. SYN. Ordo amplissimus, summus ordo, consilium senatus, consilium publicum, amplissimum consilium, magistratus, collegium senatorum, ordo reipublicæ, custos, princeps, præses, propugnator. USUS: Senatum convocare, vocare, cogere, _convoquer le sénat_. Senatum habere, _avoir une réunion du sénat_. Senatum dimittere, mittere, _congédier le sénat_, _lever la séance_. Senatum dare, præbere legatis, _permettre aux ambassadeurs l’entrée du sénat_. In senatum legere, cooptare aliquem, _choisir un sénateur_. Senatu aliquem movere, ex senatu rejicere, _exclure, expulser du sénat_. In senatum venit. Senatus discessit. Homo seditiosus senatum sibi ante omnia exstinguendum, delendum censuit. SĔNĀTUSCONSULTUM, i, n. _Sénatus-consulte_, _décret du sénat_. SYN. Decretum senatus; lex, auctoritas senatus. EPITH. Honorificentissimum, magnificentissimum. USUS: Senatusconsultum factum fuit, exstat. SĔNECTUS, ūtis, f. _Grand âge_, _âge avancé_, _vieillesse_. SYN. Prope acta jam ætas decursaque; ultimum tempus ætatis, maturitas ætatis, ingravescens ætas, exacta, extrema; ætas præcipitata jam et a diuturnis laboribus devexa ad otium; canities. EPITH. Animosa et fortis, calamitosa et præceps, gravis, honorata, jucunda, levis, severa. PHRAS. Senectus jam propinquat, _déjà la vieillesse approche_. Senectus obrepit; ætas ingravescit; quantulum mihi vitæ spatium restat, superest, reliquum est, relinquitur; ætate progredior, procedo, provehor longius, et jam ad exitum vitæ natura pene ipsa me perducit; senectus in proximo est. Cf. Senex, Senesco, Ætas. USUS: Senectus est occasus vitæ. Ad summam senectutem vivere. Homo senectute confectus. Magnam senectutem adeptus valetutudine optima. SĔNESCO, is, nŭi, escere, n. _Devenir vieux_, _vieillir_. SYN. Consenesco, senex fio. ADV. Sensim. PHRAS. Ideone senui ut miserior essem? _N’aurais-je vielli que pour être plus malheureux?_ In hoc me longa infelixque senecta traxit? Ea causa tam longe ætate processi? In hos fines tam provecta ætas, tam longæ ætatis usus mihi contigit? An igitur istud erat, cur vitam agerem, viverem tam diuturnam? cur ætatem extenderem? cur inter homines tamdiu agerem, versarer? cur vitæ spatia tam longa decurrerem? cur vitam ducerem, traducerem, transigerem tam diuturnam? cur lucis hujus usura tam diuturna fruerer? cur tantam senectutem adipiscerer? cur ad summam senectutem viverem, ut quidquid est in vita miseriarum, id in dies magis magisque persentiscerem? SĔNEX, senis, m. _Vieux_, _âgé_. SYN. Ætate confectus, confectus senio _vel_ senectute, exacta ætate, gravioris ætatis homo, per ætatem ad munia publica inhabilis, grandis natu, magno jam natu, annis obsitus; ætate provectior, provectus; præcipiti senectute; ætate gravis; annis provectus. EPITH. Debilis, desertus, pene agrestis, formosus, firmatus, imbecillus, miser, orbus, pudentissimus, optimus, stultus, credulus, obliviosus. ADV. Admodum, PHRAS. 1. Senex admodum sum et decrepitus, _je suis tout-à-fait vieux et décrépit_. Grandis natu sum; summa senectute confectus; exacta ætate; vir exacte ætatis; ætate jam gravis et ad munera corporis invalidus; senecta jam ætate sum; nomen et umbram ex me relictum videtis; vires corporis affectæ, sensus oculorum atque aurium hebetes, memoria labat, vigor animi obtusus est. Ætate fessus sum; ævo admodum processi; annis fractus, viribus defectus, exhaustus sum. Cursus mihi vitæ jam pene confectus est; decursum mihi prope est vitæ spatium; decursa propemodum ætas est; ad metam vitæ propemodum, tanquam a carceribus perveni; extrema pars vitæ agitur, restat; ad exactæ prope ætatis terminos consisto. Cf. Senectus. 2. Quis scit an tam senex futurus sim, _qui sait si je deviendrai si vieux_. Vitam quis mihi præstet ad illud tempus? Explorata ad eum diem vita non est; vereor, ne id ætatis homo, vitæ prius quam votorum metam contingam. 3. Senior sum illo, _je suis plus vieux que lui_. Ætate illum anteeo; natu major sum; annis præcedo illum; provectioris ætatis sum. USUS: Nemo est tam senex, qui se annum non putet posse vivere. Vetus laudatumque proverbium est quod monet, mature fieri senem, si diu velis esse senex. Ut de me aliquid more senum glorier. SĒNI, æ, a, _Qui sont six_, _au nombre de six_. SĔNĪLIS, e, gen. com. _De vieillard, qui a l’air vieux_. USUS: Specie puerili, sed senili prudentia, _sous l’air d’un enfant, avoir une prudence de vieillard_. SĒNĬUM, ĭi, n. _Vieillesse_, _caducité_; _affliction_. SYN. Senectus. USUS: Civitas ista senio confecta, _cette ville est plongée dans l’affliction_. Cf. Senectus. SENSIM, _Insensiblement_, _peu à peu_, _graduellement_. SYN. Pedetentim, leniter. )( Repente. USUS: Omnis mutatio sensim est facienda. Sensim ille dicebat causæ propria, tu cursim aliena, _il disait posément des choses utiles à la cause, toi tu dis en courant des choses qui y sont étrangères_. SENSUM, i, n. _sæpius_ SENSA, ōrum, n. pl. _Sentiments_, _pensées_, _opinion_. SYN. Sententia, sensus animi, consilium. USUS: Sensa mentis et consilia verbis explicare, _exprimer ses pensées par la parole_. SENSŬS, ūs, m. _Sentiment_, _sensation_. SYN. Facultas corporea et exterior animi intelligentis, intima cogitatio; sententia, judicium. EPITH. Acerbissimus, æternus, carus, certus, communis, divinus, domesticus, extremus, gravis, humanus, intimus, liberior, moderatus, nimius, rectus, voluptuarius, vulgaris. PHRAS. 1. Mortui sensum non habent, _les morts n’ont plus de sentiment_. Sentiendi vis morte exstinguitur; morte sensus amittitur; mortui sensu carent; mortuis nullus sensus inest. USUS: 1. Sensus, interpretes ac nuntii rerum, in capite tanquam in arce mirifice ad usus necessarios collocati sunt. Sensus sunt velut viæ quædam ad oculos, nares, aures a sede animi perforatæ. Quod sensibus percipi non potest. Cum spiritu sensum jucunditatis amisit. Abstrahere a sensu mentis. Ab operis sensu aliquem avertere. 2. Sensum, sententia, animus, mens, cogitatio, _sentiment_, _disposition_, _manière de voir_. Quis est sensus tuus ea de re? quæ cogitatio? Vultus ostendit, quo sensu quidvis pronuntietur. Ego de meo sensu judico. 3. Existimatio, judicium, captus, _sentiment_, _idée_, _bon sens_. Est hic communis omnium sensus. Longe hoc est ab imperitorum intelligentia sensuque. SENTENTĬA, æ, f. _Avis_, _opinion_; _sentiment_, _volonté_, _jugement_. SYN. Dictum et oratio brevis et præclara; consilium, mens, opinio, voluntas. EPITH. Accommodata, acuta, antiquissima, certa, communis, consularis, digna, dubia, firma, gravissima, illustris, libidinosa, ornatissima, perspicua, regalis, senatoria, virilis, utilis. PHRAS. 1. Omnium sententia eadem fuit, pacem bello præhabendam, _tous furent de cet avis que la paix était préférable à la guerre_. Pars major in hanc sententiam ivit, censuit, consensit, discessit, concessit, pedibus ivit. Stetere plerique omnes in eadem sententia; in pacem inclinavere plerique; haud dispar erat animorum habitus; nullius sententia in diversum tendebat; omnium sententiæ eo decurrebant, ut pax, si posset, æquis: sin minus, tolerandis conditionibus peteretur. Omnes in idem consilium descendere; una erat consentiensque vox omnium pacem bello præferendam; pax præ bello probata est, placuit omnibus. 2. Non permanes in tua sententia, _vous ne persistez pas dans votre opinion_. Non perseveras in sententia; non tenes, non retines tuam sententiam; non manes in proposito, in sententia tua; mutas sententiam, consilium, opinionem; animi sensum mutas, deponis; e proposito declinas, aberras, egrederis; tibi non constas; a te dissentis; labas in sententia; a sententia discedis, desciscis; de sententia facile decedis; ad sententiam aliorum abis. 3. Improborum artibus a sententia sua abductus est, _les artifices des méchants l’ont fait changer d’avis_. Improborum artibus factum est, ut abjecta vetere sententia novam susciperet; in alia omnia abiret; sententiam suam repudiaret; de sua sententia desisteret, decederet; improborum malevolentissimis obtrectationibus, infensa iniquaque opera de sententia depulsus, dejectus, deductus, motus, dimotus, deterritus, detrusus, deturbatus est; improborum culpa factum est, ut animum ab ea sententia abduxerit, institutæ cursum opinionis flexerit, mutarit, alio converterit; improborum artes fregere ejus sententiam; eum ad suam sententiam duxere, perduxere, traduxere. Cf. Opinio, Consilium, Propositum. USUS: 1. Sententia utraque optimos habet auctores. 2. Consilium, mens, opinio, voluntas, propositum, suffragium, _sentiment_, _vue_, _disposition_, _volonté_. Nihil nisi de tua sententia, statuam. Ex animi sententia hoc tibi confirmo ac juro. Rem ex sententia gessi et confeci. Vicit ea sententia. In Bruti sententiam senatus decrevit. 3. (Cum verbis: dico, fero, pronuntio), _avis exprimé officiellement, sentence, suffrage_. M. Cato sententiam rogatus, severam dixit, tulit, pronuntiavit. Ne plura prolocutus sententiam pergit. Reus omnibus sententiis damnatus, nullius absolutus est. 4. Argumenta, _sens_, _signification_. Epistolæ sententia hæc erat 5. Phrasis, _phrase_, _période_. Eas litteras dum recito, dumque de singulis sententiis breviter disputo. SENTENTĬŌSĒ, _D’une manière profonde_, _sentencieuse_. SYN. Graviter, scite. SENTENTĬŌSUS, a, um, _Profond_, _sentencieux_. USUS: Asiaticæ dictionis duo sunt genera: unum sententiosum, argutum alterum, _l’un sentencieux, l’autre subtil_. SENTĪNA, æ, f. _Sentine d’un navire_; _lie_, _rebut_, _ordures_. SYN. Fundus _seu_ ima pars navis. EPITH. Magna et perniciosa. USUS: Ejicere perniciosam sentinam urbis et exhaurire. SENTĬO, is, si, sum, tire, a. _Percevoir_, _sentir_, _remarquer_, _voir_. SYN. Sensum accipio, sensibus percipio, sensum alicujus rei capio, sensum ex mœrore percipio; odore quodam suspicionis aliquid persentisco, sensu gusto, gustum alicujus rei habeo _vel_ sensum; intelligo, audio; censeo, judico; agnosco. )( Sensu careo. ADV. Acerbissime, acute, amicissime, apertissime, constantissime, demisse, fortissime, humiliter, improbissime, admodum, peræque, sapienter, sero. PHRAS. 1. Dolores sentio gravissimos, _je ressens de violentes douleurs_. Sensum doloris capio acutissimum; doloris sensu afficior gravissimo; doloribus gravissimis discrucior, opprimor, conficior, exerceor. Cf. Dolor. 2. Nihil amplius sensi, _je n’ai plus rien senti_, _je fus privé de sentiment_. Alienato a sensibus animo eram; ab sensu doloris nescio quæ me cura nova avertit; jam dudum obduxi callum; percallui ad dolorem; obduruit animus; malis dudum obdurueram; sensus stupore doloris nihil percepi; a sensu sensus aberat; ejus rei sensus ad animum non pervenerat. 3. Omnes idem sentiunt, _tous sont du même avis_. Omnes idem volunt, idem defendunt; omnia consilia cum illius consilio conjuncta sunt; nulla varietas est opinionum, voluntatum; nulla in re dissentiunt; in unam omnes sententiam eunt, discedunt; summa est consensio ac societas consiliorum et voluntatum; omnium sensus congruunt; una mente omnes consentiunt. Cf. Consentio, Concordia. 4. Ego sic sentio, _pour moi, voilà mon sentiment_. Hic mihi de re sensus, hæc sententia est; ita de re statuo; hic mihi est animus; mihi sic videtur; mea sic est ratio. Uses: 1. Quidam sensus stupore quodam cibi suavitatem non sentiunt. 2. Judico, censeo, _avoir un avis, penser, juger_. Omnes idem sentiunt. Sentire cum aliquo. Quid sentiam habeo, quid dicam non reperio, _je sais ce que je pense, mais je ne trouve pas le mot pour exprimer ma pensée_. 3. Agnosco, intelligo, _s’apercevoir_, _remarquer_, _reconnaître_. Sentio quid velis. SENTIS, is, m. _Épines_, _ronces_. SYN. Spina. SĔORSUM, _A part_, _séparément_. SYN. Separatim. USUS: Seorsum hoc ab illo tractandum est, _ces deux points veulent être traités séparément_. SĒPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Séparable_. USUS: Anima a corpore separabilis. SĒPĂRĀTIM, _Séparément_, _à part_, _en particulier_. SYN. Seorsum, singillatim, præter cæteros. )( Communiter. USUS: Dii separatim ab universis singulos diligunt, _les dieux chérissent les particuliers_, _séparés de la totalité_. Separatim semel, iterum cum universis. In aliqua re separatim elaborare, _borner ses études à qque partie isolée de la science_. SĔPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _désunir_, _diviser_. SYN. Sejungo, distinguo, secerno, sevoco, distraho, divello, distermino, discludo. )( Conjungo. ADV. Diligenter, paululum. PHRAS. 1. Separandi sunt, ne juncti noceant, _il faut les isoler, pour qu’ils ne puissent nuire étant ensemble_. Dirimenda est eorum conjunctio; segregandi inter se, dividendi ac distrahendi sunt; diducenda ea manus est hominum improborum; dissociandi illorum animi; alienatio ac disjunctio aliqua serenda; alius ab alio diversus aggrediendus est; avellendi, abstrahendi ex eorum societate aliqui, segregatique a cæteris invadendi sunt; dissidium et animorum quoddam divortium inter eos est procurandum. 2. Arx ab urbe modico amne separata est, _la citadelle est séparée de la ville par un petit cours d’eau_. Amnis modicus arcem ab urbe aquarum divortio dividit; arx ab urbe amne exiguo dirempta, disjuncta, discreta, secreta. USUS: Discrimine tenui separata maria. SĔPĔLĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ultum, ire, a. _Ensevelir_, _enterrer_. SYN. Humo, in sepulcro condo, corpus terræ reddo; humo injecta contego, tumulo contego, sepultura afficio, ad sepulturam do, in sepulcrum infero; terræ, tumulo mando; compono; supremo officio fungor, funus duco, funero, funus effero, justa persolvo; in rogum impono. PHRAS. 1. Non omnes sepulti sunt, _tous ne furent pas enterrés_. Aliqui ex his honore sepulturæ caruerunt; insepulti jacent; nec sepulturæ honorem adepti sunt; inhumata cadavera aliquorum putrescunt. 2. Splendide sepultus est, _on lui fit des funérailles magnifiques_. Amplo funere elatus est; honesto funere humatus est; justa magnifice præstita, soluta sunt; nihil apparatus defuit, quo inferias illi quam magnificentissime darent; funus omni apparatu atque honore celebratum; suprema officia apparatissima pompa celebrata sunt; ossa tumulo contecta, sepultura donata sunt quam honorificentissima; curatum, ut funeris honore quam amplissimo honestaretur; propinqui funus ei apparatissimum faciendum curarunt. Cf. Funus, Exsequiæ. USUS: Qui vos in complexu liberorum trucidatos incendio patriæ sepelire est conatus, _s’est efforcé de vous ensevelir sous les ruines fumantes de la patrie_. SĒPES, is, f. _Haie_, _enceinte_, _clôture_. SYN. Septum. USUS: Loca silvestribus sepibus densa. SĒPĬA, æ, f. _Sèche, poisson qui contient une liqueur noire_. Genus piscis. SĒPĪMENTUM, i, n. _Clôture_. SYN. Vallum. USUS: Atque hæc velut sepimento quodam vallabit eloquentia. SĒPĬO, is, psi, ptum, ire, a. _Entourer_, _enclore_. SYN. Munio, vallo, septa facio, septis contineo. ADV. Sedulo, undique, religiose. USUS: Domicilia mœnibus sepserant. Ubi hæc omni cogitatione, memoria sepseris, _déposer avec soin dans la mémoire_. Oppidum castellis et operibus sepire. Armatus, septus, stipatus satellitibus. Cf. Munio. SĒPŎNO, is, pŏsui, pŏsĭtum, ere, a. _Placer à part_, _mettre de côté_. SYN. Segrego, separo, reservo. USUS: Seponi ista et occultari possunt. Nullum mihi tempus ad ista negotia possum seponere. Aliqua prædæ pars seponi et in publicum secerni debet. SEPTEM, _Sept_. SEPTEMBER, ris, m. _Septembre_. USUS: Calendis septembribus. SEPTEMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Dignité de septemvir_. SEPTEMVĬRI, ōrum, m. pl. _Le collége des septemvirs_. SEPTĒNĀRĬUS, a, um, _Qui contient le nombre sept_, _septénaire_. USUS: Cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam, _vers de sept pieds_. SEPTENDĔCIM, _Dix-sept_. USUS: Nos septendecim populis Siciliæ numeramur. SEPTĒNI, æ, a, _Qui sont sept_. USUS: Duo fasces, candelis involuti, septenos habuere libros, _deux paquets enveloppés de ficelles (enduites de suif ou de cire) renfermaient chacun sept livres_. SEPTENTRĬŌNES, um, m. pl. _Le septentrion, le Nord_, _les contrées du Nord_. USUS: Inflectens sol cursus ad septentriones. SEPTĬES, _Sept fois_. SĒPTĬMUM, _Pour la septième fois_. USUS: Marius tam feliciter septimum consul. SEPTĬMUS, a, um, _Septième_. USUS: Roma condita est secundo anno Olympiadis septimæ, _Rome fut fondée la seconde année de la septième Olympiade_. Septimus decimus, _dix-septième_. USUS: Ut ipsius Stajeni sententia decima septima accederet, _la dix-septième_. SEPTINGENTĒSĬMUS, a um, _Le sept centième_. SEPTINGENTI, æ, a, _Qui sont au nombre de sept cents_. USUS: Atticus noster annorum septingentorum memoriam uno libro colligavit. SEPTŬĀGĒSĬMUS, a, um, _Le soixante-dixième_. SEPTŬĀGINTA, _Soixante-dix_. USUS: De exercitu romano septuaginta et tres amissi, _l’armée romaine perdit soixante-treize hommes_. SEPTUM, i, n. _Enclos_, _cloison_, _barrière_, _mur_. SYN. Munitio, sepimentum, sepes. USUS: Quibus septis tam immanes belluas continebimus? Septa diruere, revellere. Omnes fori aditus ita septi, ut nisi septis revulsis introiri in forum nullo modo posset, _toutes les avenues du forum étaient fermées_, _palissadées de telle sorte que, etc._ SEPTUNX, uncis, m. _Les sept douzièmes d’un tout_. USUS: Suptunx auri, _sept once d’or_. SĔPULCRUM, i, n. _Tombeau_, _sepulcre_. SYN. Tumulus, bustum, monumentum. EPITH. Alienum, altum, disertissimum, nobile, operosius, ornatum, patrium, summum. USUS: Sepulcrum alicui decernere; constituere, ponere. Aliquem in sepulcro condere; in sepulcrum inferre. Sepulcri magnificentia et religio. Cf. Sepelio. SĔPULTŪRA, æ, f. _Ensevelissement_, _sépulture_, _inhumation_. SYN. Humatio, bustum, sepulturæ honor. EPITH. Humilis, insepulta, optima. USUS: Sepultura aliquem afficere. Corpus ad sepulturam dare. Humili sepultura cremare. Honore sepulturæ carere. Cf. Sepelio, Funus, Exsequiæ. SĔQUESTER, ris et ri, _Tiers, entremetteur chargé de corrompre les juges_. SYN. Apud quem pecunia corrumpendi judicii causa deponebatur. USUS: Quo sequestre in illo judicio corrumpendo est usus. Quid opus est judice sequestre? Apud sequestrum deponere pecuniam. SĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _aller après_; _poursuivre_. SYN. Comitor, excipio, consequor, insequor, comes sum, prosequor; agmen claudo, agmen cogo. )( Antecedo, præeo. ADV. Acerrime, belle, confestim, eleganter, facile, necessario, studiose, temere, vehementer, vitiose. 1. Te præcipue sequendum mihi statui, _j’ai résolu de vous suivre, de marcher sur vos traces, de vous imiter_. Te audiam, tibi obtemperabo, meum consilium ad tuum potissimum accommodabo, tuam auctoritatem sequar; tuis itineribus ibo; humanitatis tuæ exempla imitabor; tuarum vestigia virtutum persequar; ad tuam auctoritatem me conferam; tibi obsequar; tuam sectam et instituta persequar; judicio tuo stare decrevi; te assectabor; tibi in omnibus assentiar; meam tuæ _vel_ ad tuam sententiam adscribam; tuo consilio utar; te ducem sequar; ad tuum me ductum applicabo. Cf. Imitor, Consilium. 2. Bellum secuta est pestilentia, _après la guerre vint la peste_. Bellum pestilens annus excepit; bello confestim continuabatur pestilentia; bellum pestilentia consecuta est; bellum inter ac pestilentiam exiguum temporis intercessit; funesti belli exitus principium cladis erat, quam pestilentia post paulo intulit. 3. Sequitur hinc, nihil esse, etc., _il suit de là que, etc._ Relinquitur jam, ut etc.; quo fit, ut; ex quo illud conficitur, nihil esse, etc.; colligitur ex his, etc.; ex quo illud efficitur, etc. USUS: Popularem viam sequi. Platonem in Philosophia sequor. Quæ pœna scelus illud sequetur, _quelle peine punira ce crime_. * SĒRĂ, æ, f. _Barre_, _verrou_. SĔRĒNĬTAS, ātis, f. _Sérénité_. SYN. Serenum tempus, serena tempestas, cœlum serenum. Cf. Serenum. SĔRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Rendre serein_. USUS: Tum ille serenata fronte, _front rayonnant_. Cf. Serenus. SĔRĒNUS, a, um, _Serein_, _pur_, _sans nuages_; _calme_. SYN. Sudum. PHRAS. Repente serenum est factum, _soudain le ciel redevint pur_. Ex turbido die serena et tranquilla lux rediit; discussa repente caligine, liquidior lux cœlo apparuit; nitidior lux immensum camporum æquor aperuit, detexit, ostendit; detersis, disjectis, dissipatis, fugatis nubibus, alia repente sereniorque cœli facies rediit, serenior lux affulsit; fœdam tempestatibus diem vesper serenior excepit, consecutus est; post primam cœli perturbationem serenitate usi sumus stabili et constante; repente cœlo serenitas reddita est. USUS: Cœlum ibi tam serenum ut nullus unquam dies tam turbulenta tempestate sit, quin aliquo tempore ejus diei solem homines videant. Frons serena et tranquilla, _front calme et serein_. SĒRĬCUS, a, um, _De soie_. USUS: Vestis serica. SĔRĬES, ĕi, f. _File_, _rangée_, _suite_, _enchaînement_. SYN. Contextus _vel_ quædam continuatio rerum, ordo. USUS: Fatum est ordo seriesque causarum, _l’ordre et l’enchaînement des causes_. Mirabilis series conciliatioque rerum, ut alia ex alia nexa et omnes inter se aptæ colligatæque videantur, _admirable suite des choses, enchaînement qui fait que l’une conduit à l’autre et qu’elles paraissent toutes ensemble ne former qu’un même tissu_. * SĒRĬO, _Sérieusement_. PHRAS. 1. Serio rem agit, _il fait sérieusement la chose_. Minime ludibundus hic versatur; non per ludum aut negligentiam; non pro domestica et umbratili exercitatione, sed contentione magna, severe, acerrime, extra jocum res agitur. Vere severeque res tractatur; toto pectore in eam rem incumbit; in ea re tractanda severitatem adhibet omnem. 2. Nescio fictene an serio laudet, _je ne sais s’il loue sérieusement ou pour plaisanter_. Laudat rem, sed utrum fronte an mente, dubitatur; simulate an ex animo; vultu tantum an etiam animo, approbet, in incerto est; joco an serio laudet, ignoro. USUS: Serio rem dico. SĒRĬUS, a, um, _Sérieux_, _grave_, _réel_. SYN. Gravis, severus. )( Jocosus. PHRAS. Res est seria admodum, _la chose est très sérieuse_. Gravis admodum res est; res ea multum habet ponderis et gravitatis; res est minime levis; inest in ea re gravitatis ponderisque multum, non mediocre pondus. Res est ejusmodi quæ continet omnia; in qua sunt omnia; in qua sita, posita, collocata, constituta sunt omnia; ex qua pendent omnia; quæ valet in omnes partes. Res est tanti ut omnia comprehendat; res est ejus ponderis ac momenti ut omnia complectatur. In hoc tota res agitur. Cf. Gravis. USUS: Si de rebus seriis loquatur, severitatem adhibeat, _s’il parle de choses sérieuses, que son langage soit sévère_. Sermo serius et jocus liberalis. SERMO, ōnis, m. _Conversation_, _entretien_, _causerie_. SYN. Locutio, mentio, oratio. EPITH. Suavis, ludicrus, liberior, longus, multus, urbanus, commodus, præclarus, honorificus, vanus, obscurus, tectus, dubius, pervagatus, exploratus, quotidianus, malevolus, stultus, puerilis. PHRAS. 1. Incepit sermonem de tuis rebus, _il commença à parler de vos affaires_. Sermonem intulit, injecit, induxit de tuis rebus; sermonem de tuis rebus instituit; delapsus est in sermonem de rebus tuis; sermonem de tuis rebus arripuit; sermonem de rebus tuis habere cœpit. 2. Sermo multus est de te, isque satis malevolus, _on parle beaucoup de vous et d’une manière peu bienveillante_. Multum das sermonis hominibus malevolis; multam sermonis materiam, ansam præbes; sæpe in hominum malevolorum sermonem venis; frequenter eorum sermonibus vapulas; in ore ac sermone multorum res tuæ sunt; sermonis multum excitant res ac mores tui. 3. Varii sermones instituebantur, _on parlait de différentes choses_. Serebantur, habebantur sermones varii temporique potissimum apti; in varios sermones delabebamur. Cf. Loquor. 4. Sermones tacite auscultabat, _il écoutait en silence ce que l’on disait_. Sermones captavit nostros; sermonem ex insidiis aucupabatur; sermones nostros clam excepit. Cf. Ausculto, Auris. 5. Postquam ille ad colloquium accessit, sermo in multam noctem extractus est, _dès qu’il fut arrivé, l’entretien se prolongea bien avant dans la nuit_. Postquam ille ad sermonem accessit; se in sermonem istorum adjunxit, insinuavit; sermones cum illis contulit; sermonem cum illis copulare, consociare, miscere, sermones cædere, in colloquium venire cœpit; sermo in multam noctem ductus, productus, tractus, perpetuatus est; noctis pars magna inter colloquendum abiit, sermonibus consumpta est. 6. Sermo iste valde frequens est inter homines, _on fait grand bruit de cette affaire, elle est l’objet de toutes les conversations_. Is sermo in circulis, congressionibus omnium versatur; res est in ore ac sermone omnium; omnium sermonibus ea res usurpatur, celebratur; sermo is pervagatus est; sermo iste latissime dissipatur; pervulgatur, divulgatur ea res sermonibus omnium. Urbs iis sermonibus refercitur; latissime manat, emanat, permanat. 7. Sermo iste aliquando desinet, _ce bruit s’apaisera enfin_. Pervagatus hic sermo reprimetur utique, sedabitur, exstinguetur, exhaurietur, retundetur, refrigerabitur, obmutescet, morietur. Cf. Rumor, Fama. USUS: Sermonem cum aliquo communicare, _causer avec qqn_. Sermonem injicere, _jeter une parole, proférer_. Sermones hominum subire, _affronter les propos des hommes_. Sermones hominum ferre, sustinere, _supporter les mauvais bruits qui circulent_. Ab alicujus sermone se avertere, _fuir l’entretien de qqn_. Quis omnes hominum sermones vitet, effugiat? _Qui peut échapper aux mauvais propos?_ Sermonem ordiri, in sermonem ingredi, _commencer un entretien_. Sermonem conficere, _achever un entretien_. Sermonem præcidere, incidere, abscindere, _rompre l’entretien_. Sermonem alio transferre, _faire changer la conversation_. Dare se sermonibus vulgi, _donner matière aux propos publics, faire parler de soi_. Mitte hos sermones, _cesses ce discours_. Cf. Loquor, Colloquor, Oratio. * SERMŌCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Entretien_, _discussion_, _causerie_. SERMŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _S’entretenir_, _converser_, _causer_. SYN. Sermonem habeo, loquor. ADV. Diligenter. USUS: Diligenter cum eo sum sermocinatus. 1. SĒRŌ, _Tard_, _trop tard_. PHRAS. Sero admodum ad me venit, _il vint me trouver très tard_. Paulo antequam sol occideret; primis se intendentibus tenebris; post occasum solis; jam præceps in occasum sol erat; appetente jam nocte; jam serum diei erat, cum, etc.; sub solis occasum; sub primas tenebras; præcipite jam in noctem die; ad multam noctem; multum jam noctis erat cum ille ad me, etc. USUS: Sero, acto jam negotio venisti. 2. SĔRO, is, sēvi, sătum, ere, a. _Semer_, _planter_; _répandre_. SYN. Sementem facio, semen spargo, semino. USUS: Serere arbores quæ alteri seculo prosint, _planter des arbres qui ombrageront une autre génération_. Sere beneficium ut metere possis fructum. Sermones, discordias serere. SERPENS, entis, m. _Serpent_. USUS: Repente te, tanquam serpens a latibulis, oculis eminentibus, inflato collo, tumidis cervicibus extulisti. SERPO, is, psi, ptum, ere, n. _Glisser_, _s’avancer lentement_, _se répandre peu à peu_. SYN. Progredior. ADV. Longius, obscure, occulte, paulatim, sensim. USUS: Ea consuetudo, rumor, malum latius serpit, manat, funditur. SERRA, æ, f. _Scie_. USUS: Ne stridorem quidem serræ audiunt. SERRŬLA, æ, f. _Petite scie_. USUS: Serrula adunca ex omni parte dentium et tortuosa. SERTA, ōrum, n. pl. _Couronne_, _guirlande de fleurs_. SYN. Corona. USUS: Sertis redimiti. SĒRUS, a, um, _Tardif_, _attardé_. USUS: Sera gratulatio reprehendi non solet, _une félicitation tardive ne peut être blâmée_. SERVĀTOR, ōris, m. _Conservateur_, _sauveur_, _libérateur_. SYN. Conservator. )( Perditor. USUS: Urbis, capitis mei servator et custos. SERVĪLIS, e, gen. com. _D’esclave_, _servile_. SYN. Famularis. USUS: Metu servili debilitata respublica, _la terreur qu’inspirent les esclaves_. Manus, vestis, color servilis. Servilem in modum cruciari. SERVĪLĬTER, _En esclave_, _servilement_. SYN. Abjecte, timide. USUS: Ne quid serviliter aut muliebriter faciamus. SERVĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _Être esclave, serviteur_; _être dépendant, obéir, venir en aide à_. SYN. Deservio, servitutem servio, servitutem patior; pareo, obsequor, morem gero, lenocinor; præsto sum, operam do, consulo. PHRAS. 1. Servit plebeio homini, _il est l’esclave d’un homme du peuple_. In famulatu est; in servitute plebeii hominis est; operam præstat, præbet plebeio homini. 2. Novit servire tempori, _il sait s’accommoder aux circonstances_. Servire commodis; commodare rebus suis; omnia ad utilitatem referre suam; commodare sibi in rebus omnibus. 3. Hoc eo servit, _cela sert à_. Hoc eo valet; hoc opportunum est ad illud; habet ea res opportunitatem istam; illud ex hoc commodi est; est ea ratio peropportuna ad illud, etc. USUS: 1. Populum Romanum servire fas non est. Tempori, corpori, auribus, gloriæ, laudi, cupiditatibus, valetudini servire. 2. Gravor, obligor, _être assujetti à une servitude_ (cum ad prædia rustica refertur). Ædes, prædia non servient quæ servierunt, _les terres qui ont eu des servitudes n’en auront plus_. SERVĬTĬUM, ĭi, n. _Esclave_; _esclavage_. SYN. Servus; servitus. USUS: Servitia ad cædem incitare. Abstrahere a servitio civitatem. SERVĬTUS, ūtis, f. _Esclavage_, _servitude_, _captivité_. SYN. Famulatus, servitium. )( Libertas. PHRAS. 1. In servitutem abrepti sunt multi, _bien des habitants furent emmenés comme esclaves_. In servitutem dati, abstracti, traditi sunt; in durissimam servitutem venere; servitute oppressi sunt; servituti addicti sunt; sub jugum missi sunt; multis jugum servitutis impositum est; jugum subire compulsi sunt; jugum accepere permulti. Multi in servitutem homini feroci adjudicati sunt; multi in servitium abstracti; ex his multi dura servitute premuntur; in servitute tenentur; in servitutem asserti sunt; multis æterna servitus injuncta est. 2. Quis servitute nos liberabit? _Qui nous délivrera de cette servitude?_ Quis a cervicibus nostris jugum servile dejiciet? Servitutis vincula quis rumpet? Servitutem quis propulsabit? Quis tandem hoc servitutis jugum a nobis depellet, repellet, rejiciet, demet? Quis servitute qua oppressi jacemus nos liberabit? USUS: Servitutem alicui afferre. In servitutem venire. Servitutem servire. Servitutis jugum exuere. SERVO, as, avi, atum, are, a. _Sauver_, _conserver_, _préserver_, _délivrer_. SYN. Conservo, asservo, tueor, custodio, teneo; observo. ADV. Constanter, diligenter, diu, magnopere, optime, sancte. PHRAS. 1. Tu unus me servasti, _vous seul m’avez sauvé_. Tu unus parens, salus vitæ nostræ, fortunæ, nominis fuisti; tua unius opera salvus sum; tu unus sartum tectumque me, ut aiunt, ab omnique incommodo, detrimento, molestia sincerum integrumque conservasti; servatorem te meum et liberatorem semper prædicabo; parentem te fortunæ meæ statuo agnoscamque semper. Cf. Salvo, Salus. 2. Servabo quod promisi, _je garderai ma promesse_. Constabit fides promissis; promisso fides exstabit; servabo, liberabo, præstabo, solvam promissi fidem; fidem quam dedi colam integre. USUS: Servabo amicitiam, jus, leges summa fide. Servare se integrum et castum, _se conserver chaste et pur_. SERVUS, i, m. _Esclave_, _serviteur_. SYN. Servitium, famulus, puer, mancipium, qui servit, qui libertatem perdidit, qui servi munere fungitur. USUS: Servi quorum vis et conditio infima. Servus a pedibus. Cupiditatum servus. Servulus percuriosus et minime mendax. SESQUI, _Une demie en plus_. Sesquialter, sesquimodius, sesquioctavus, sesquiplex, sesquitertius, etc. SESQUĬPĔDĀLIS, e, gen. com. * _Qui a un pied et demi de long_. USUS: Tigna sesquipedalia. SESSĬO, ōnis, f. _Action de s’asseoir_; _séjour_, _halte_; _session_, _séance_. USUS: Status, incessus, sessio, accubatio, inclinatio, cursus. SESTERTĬUS, ĭi, m. (HS), _Sesterce, petite monnaie d’argent, valant 2 as et demi (21 centimes)_. USUS: Dicit Dionem H S decies centena millia numerasse, _un million de sesterces_. Sestertium (subaud. mille), _mille sesterces_. Sestertium decies, centies (subaud. centena millia), _un million de sesterces_, _dix millions de sesterces_. SĒTA, æ, f. _Poil épais et rude des animaux_, _soie_, _crin_. EPITH. Equina. USUS: Gladium e lacunari, seta equina aptum, jussit demitti, _un glaive suspendu au plafond par un crin de cheval_. SĒTŌSUS, a, um, _Hérissé de poils_, _couvert de soies_. SYN. Quod setis abundat. SEU, _Ou_. SYN. Sive. SĔVĒRĒ, _Sévèrement_, _rigoureusement_. SYN. Austere, stoice, graviter, duriter, duris legibus, conditionibus. USUS: Ætas severissime acta. SĔVĒRĬTAS, ātis, f. _Gravité_, _sévérité_. SYN. Gravitas, duritas, tristitia. )( Comitas. EPITH. Acerba, censoria, magistra pudoris et modestiæ, incredibilis, patria, prisca, salutaris, singularis, non invidiosa, vetus. USUS: Summa severitas cum summa humanitate jungatur. Lenitate condiatur severitas, et gravitati comitas et facilitas aspergatur, _il faut que la sévérité soit tempérée par la douceur et la politesse et l’affabilité par la gravité_. Oratione mitigare patris severitatem et humanitatis condimentis. Laxare judicum animos atque a severitate ad hilaritatem traducere. Adhibere severitatem in aliquo. Senatum ad pristinam severitatem revocare. Mœstitia, severitas orationis. SĔVĒRUS, a, um, _Sévère_. SYN. Gravis, austerus, asper, durus, vehemens, acerbus; tristis. )( Dissolutus, indulgens. ADV. Valde. PHRAS. Vir est admodum severus, _cet homme est très sévère_. In omnes se severum et vehementem præbet; tetrica ac tristi veterum disciplina imbutus; severissimi vir imperii; priscæ et nimis duræ severitatis; severe ac graviter agit omnia, nihil remisse, leniter, urbane. Natura implicatus ad severitatem est, pertristis censor, magister et quidam velut patruus. In judiciis cum assidet, Lycurgeus totus est vel Cassianus ac quidam velut reorum scopulus. USUS: Qui nuper indulgens in patrem, idem acerbus et severus in filium. Imperia sine acerbitate iracundiæ severa, _commandements sévères sans aigreur ni colère_. SĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler en particulier_; _détacher_, _séparer_. SYN. Separo, abduco, avoco. ADV. Haud mediocriter. USUS: Mentem ab oculis sevocare. Animum a negotiis, a societate corporis sevocare, _ne consulter que son esprit, indépendamment des yeux_. SEX, _Six_. USUS: Equitum centuriæ cum sex suffragiis. SEXĀGĒNI, æ, a, _Au nombre de soixante_. USUS: Hæc sexagena millia modium quæ Mamertinis remiseras, addidisti, _ces soixante mille boisseaux_. SEXĀGĒSĬMUS, a, um, _Le soixantième_. SEXĀGĬES, _Soixante fois_. USUS: Sestertium sexagies. SEXĀGINTA, _Soixante_. USUS: Minorem annis sexaginta de ponte dejecerit, _âgé de moins de soixante ans_. SEXCĒNI, æ, a, _Qui sont six cents_. USUS: Sexcenos nummos constituere. SEXCENTI, æ, a, _Six cents_; _nombre indéterminé_, _infini_. USUS: Venio ad epistolas tuas quas ego sexcentas uno tempore accepi, _j’arrive à tes lettres dont j’ai reçu tout un paquet à la fois_. SEXCENTĬES, _Six cent fois_. USUS: HS sexcenties, _soixante millions de sesterces_. SEXDĔCIM _vel_ SĒDĔCIM, _Seize_. SEXIES, _Six fois_. SEXTANS, antis, m. _Le sixième de l’as_. USUS: Extulit eum (Menenium Agrippam) plebs sextantibus collatis in capita, _le peuple pourvut aux frais de l’enterrement, en se cotisant à raison d’un sextant par tête_. SEXTĀRĬUS, ĭi, m. _Setier_, _le sixième (d’une mesure, d’un poids)_. SEXTĪLIS, is, m. _Le sixième mois de l’année romaine (commencée en Mars)_, _Août_. USUS: Sextilis calendis, idibus, nonis. SEXTŬLA, æ, f. _La sixième partie d’une once_. USUS: Facit hæredem ex duabus sextulis M. Falcininum, _le trente-sixième de la succession_. SEXTUM, _Pour la sixième fois_. USUS: Marius sextum consul. SEXTUS, a, um, _Le sixième_. USUS: Sextus ab urbe lapis, _la sixième borne à partir de la ville_. SEXŬS, ūs, m. _Sexe (masculin ou féminin) des hommes ou des animaux_. USUS: Virilis sexus ac muliebris. SĪ, _Quand_, _toutes les fois que_. SYN. Ut, cum, etiamsi. USUS: Si volo is esse, ero. SĪBĬLO, as, are, n. _Siffler_. SYN. Vagire, murmurare, mugire, sibilare. SĪBĬLUS, i, m. _Sifflement_; _sifflet_, _huée_. USUS: Non modo sibilis, sed et convitiis explodebatur. Sibilum metuis? _Tu crains les sifflets?_ Nemo te sibilis consectabitur. Cf. Ludibrium, Explodo. SIC, _Ainsi_, _comme cela_, _tellement_, _de telle sorte_. SYN. Eadem ratione, ita, item, in hunc modum, hoc modo, isto modo, perinde, similiter, æque. USUS: Locutus est Cæsar sic ut nullus æque. Aliis sic, aliis secus videtur. Sic vita hominum est. Sic vivitur Cf. Similiter, Æque. SĪCA, æ, f. _Poignard_. SYN. Gladius. USUS: Sicam vibrare, distringere. Sicam de manibus furentis extorquere. SĪCĀRĬUS, ĭi, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Gladiator, percussor, grassator. EPITH. Vetus, facinorosus, armatus. USUS: Non sicarium, sed crudelissimum carnificem in judicium adduximus. SICCĒ, _Fortement_ _sainement_. USUS: Presse, subtiliter, sicce dicere. SICCĬTAS, ātis, f. _Sécheresse_. SYN. Aquæ _vel_ pluviæ penuria. PHRAS. Magna fuit hoc anno siccitas, _il y eut cette année une grande sécheresse_. Siccitate hoc anno laboratum est, nec cœlestes modo aquæ defuerunt, sed terra quoque ingenito humore egens, vix ad perennes suffecit aquas. Sitiente solo omnique humore ventis solibusque deterso, fruges segetesque exaruere. USUS: 1. Siccitate accrescebant rerum pretia. 2. Gracilitas, _absence d’humeurs, santé_; _absence d’ornements_, _sécheresse de style_. Siccitas corporis sequitur continentiam in victu. Siccitas orationis et jejunitas. SICCO, as, avi, atum, are, a. _Sécher_, _dessécher_. SYN. Exhaurio. SICCUS, a, um, _Sec_; _sain_, _solide_, _nerveux_. SYN. Jejunus, sobrius, pressus. )( Vinolentus. USUS: Quædam terræ imbribus sicciores fiunt. Attici oratores sani et sicci. SĪCŬBI, _Si quelque part_, _si en quelque endroit_. SYN. Si quo in loco. SĪCUNDE, _Si de quelque part_, _si de quelque côté_. SYN. Si aliunde, si quo ex loco. USUS: Sicunde poteris, erues. SĪCUT et SĪCŬTI, _Comme_, _de même que_. SYN. Ut, æque ut, item ut, ita ut, perinde ut, similiter atque, tanquam, velut. PHRAS. Te sicut parentem amo, _je vous aime comme un père_. Parentis numero te colo; filii ritu, caritate te colo ac complector; perinde te amo ut parentem; in modum parentis te amo, vice parentis mihi es. Parentis loco te habeo. USUS: Te ut parentem alterum amo. SĪDO, is, di, ere, n. _Se fixer_, _s’arrêter_. SYN. Subsido. SĪDUS, ĕris, n. _Groupe d’étoiles_, _constellation_; sing. _astre_, _étoile_. SYN. Stella, astrum; sempiterni ignes qui ex nobilissima et purissima ætheris parte gignuntur. EPITH. Radians. USUS: Sidera innumerabilia cœlo inhærentia. Forma cœli undique sideribus ornata. SĬGILLĀTIM vide SINGILLATIM. SĬGILLĀTUS, a, um, _Orné de figurines, de reliefs_. SYN. Signis et emblematis ornatus. USUS: Scyphi, simulacra sigillata. SĬGILLUM, i, n. (Sæpius plurali numero adhibetur.) _Petite figure_, _figurine_; _cachet_, _sceau_. SYN. Parvum signum. USUS: Apposuit patellam in qua sigilla erant egregia. In cera centum sigilla impressero. Sigilla avellere. SIGNĬFER, ĕri, m. _Porte-enseigne_; _chef coryphée_. SYN. Qui signum _aut_ vexillum præfert. USUS: 1. Torquatus, signifer juventutis. Causæ dux et signifer. 2. Zodiacus, _le zodiaque_. Signifer orbis. SIGNĬFĬCANTER, _D’une manière expressive_, _clairement_. SYN. Clare, aperte, acriter. SIGNĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Puissance_, _énergie_, _force d’expression_. SYN. Vis, notio, potestas, virtus, sententia. EPITH. Aperta, certa, clara, digna, exigua, magna, minima. USUS: 1. Digna est scriptoris prudentia significatio qua utitur. 2. Indicium, signum, argumentum, _indice_, _signe_, _marque_. Litteræ tuæ exiguam erga me voluntatis significationem habebant, dabant, præbebant. In hoc juvene magna significatio virtutis elucet, apparet. A diis profecta significatio et denuntiatio calamitatum. Observatis longo tempore significationibus futura prænuntiare. Morbi significationes. SIGNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Indiquer_, _manifester_, _faire voir_, _faire connaître_; _signifier_, _avoir tel ou tel sens_. SYN. Indico, ostendo, declaro, demonstro, designo, noto, significationem tribuo, facio, conficio; signum do, signum mitto; aliquid argumenti habeo, signum sum; vim _vel_ sententiam habeo, sono. ADV. Apertius, apte, ingenue, breviter, recte, plurimum, leviter, planius. PHRAS. 1. Expende diligenter quid hæc vox significet, _examinez avec soin quelle est la signification de ce mot_. Quid sonet hæc vox; quæ res huic voci subjiciatur; quæ sit vis hujus verbi; quid valeat vox ista; quæ sit illi subjicienda sententia; quæ sit hujus vocis potestas; quid sibi velit vox ista. 2. Crinita stella calamitates non significat, _la comète ne pronostique aucune calamité_. Cometæ contra quam veteres id opinabantur philosophi, calamitatum prænuntii non sunt; calamitates haud denuntiant, nuntiant; rerum conversionem minime portendunt, ostendunt; vanus est plebis timor somniantis. Cometas multorum malorum significationem facere, dare, præbere, tribuere. 3. Victoriam de hoste litteris significavit, _il annonça par une lettre sa victoire sur l’ennemi_. Certiorem eum de victoria fecit; victoriæ nuntium cum illo communicavit. Cf. Certus, Indico. USUS: Hoc non significandum solum sed declarandum arbitror. Idem verbum sæpe duas res pluresque significat. Inter se significare et colloqui cœpere. Ratio, potestas, mens, numen, sive quod est aliud verbum, quo planius significem quod volo. Dolorem meum non significarem? SIGNO, as, avi, atum, are, a. _Mettre une marque, une empreinte, un signe_. SYN. Designo, consigno, imprimo. ADV. Publice. USUS: Objectum visum imprimit ac signat in animo suam speciem, _l’objet de la perception imprime et grave en qque sorte son image dans notre âme_. Signatur in animis nostris. Aurum, argentum signare, _frapper l’or et l’argent_. SIGNUM, i, n. _Signe_, _marque_, _empreinte_. SYN. Indicium, nota, argumentum, vestigium, monumentum, insigne. EPITH. Æneum, marmoreum, eburneum, amplum, excelsum, brumale, certum, commune, grave, improvisum, pervetus. PHRAS. 1. Elucent hoc in puero multa probæ indolis signa, _il y a dans cet enfant de nombreuses marques d’un bon naturel_. Multa virtutis specimina; multæ et luculentæ notæ ac indicia probitatis; vestigia apparent excellentis indolis; elucent igniculi quidam, præclaræ mentis indices; species ipsa pueri nonnisi probitatem olet vultuque toto clamitat; produnt se non vulgaris virtutis semina in hoc puero; multa hic puer optimæ spei argumenta præbet. Cf. Indicium. USUS: 1. Puer iste magna ingenii signa dat. 2. Simulacrum, imago, statua, _statue_, _figure en relief_. Deorum signa fabricare, confiare, ponere, palam collocare. 3. Sidus cœleste, _constellation_, _signe_. Signum leonis oritur, occidit, obit. Signorum ortus et obitus definitum quemdam ordinem servant. 4. Sigillum, _sceau_, _cachet_. Nec signum epistolæ tuæ, nec dies apposita est. Non utar meo chirographo nec signo. Litteræ alieno signo obsignatæ, consignatæ. Librum tuum sub signo habeo asservoque diligenter, _je garde sous scellés_. 5. Vexillum, _enseigne militaire_, _drapeau_, _étendard_. Multas legiones sub signis habuit; multi ejus signa sunt secuti; sub ejus signis militarunt. Signa movere, aliquo expedire; signa convertere, _tourner les enseignes_, _faire un mouvement de conversion_; collatis signis pugnare, _combattre, en venir aux mains en bataille rangée_. Palantes ad signa revocare. Dilapsus a signis miles tandem ad sua signa convenit. 6. Nota militaris, _signal donné par le général au moyen d’une trompette_. Dato, edito, pronuntiato, accepto signo; canentibus signis; signa ubi concinunt, in hostem itur. Signum receptui dare, concinere, _donner le signal de la retraite_. SĬLENTĬUM, ĭi, n. _Silence_; _action de se taire, de ne point parler_. SYN. Taciturnitas, reticentia. EPITH. Æternum, diuturnum, magnum, mirum, perpetuum, præsens, summum, tantum. USUS: Silentium fieri jussit. Consecutum est magnum silentium. Magno silentio est auditus. Gravissimos dolores silentio ferre. Ea de re _vel_ ab ea re mirum nunc silentium est. Judicia diu jam in silentio jacent. Aliquid silentio transire, præterire, prætermittere, prætervehi, _passer qqche sous silence_. Facti memoriam a silentio vindicare, _sauver de l’oubli, de l’obscurité_. SĬLĔO, es, ŭi, ere, n. _Se taire_, _garder te silence_. SYN. Taceo, reticeo, obmutesco, silentio prætereo, tacitum aliquid prætermitto, silentio utor, silentio aliquid tego _vel_ premo, silentium habeo, aliquid celo summa fide, aliquid solerti consilio tego; silentio transeo, præterveho. USUS: Silent leges inter arma, _au milieu des armes, les lois sont muettes, sont suspendues_; silere de re aliqua. Cf. Taceo. SĬLEX, ĭcis, m. _Rocher_, _caillou_, _silex_. SYN. Lapis durus ex quo ignis excuti solet. USUS: Non enim e silice nati sumus, _nous ne sommes point nés d’un caillou, nous n’avons pas un cœur de rocher_. SĬLUS, a, um, _Camus_, _camard_. SYN. Naso bene exstante et repando. )( Simius. SILVA, æ, f. _Forêt_, _bois_. SYN. Nemus, saltus. EPITH. Densa et aspera, infinita, magna, media, nobilis, publica, vindicata. USUS: 1. Multos nemora et silvæ commovent, _les bois et les forêts_. 2. Ubertas, copia, materia, _amas_, _foule_, _abondance_. Silvam rerum et sententiarum comparare, _amasser un riche fonds de pensées et de connaissances_. SILVESCO, is, ere, n. _En parl. de la vigne_, _pousser trop de bois_. SYN. In silvam cresco. USUS: Vitis putanda est ne silvescat. SILVESTRIS, re, gen. com. _Couvert de forêts_, _boisé_; _sauvage_. USUS: Loca silvestria, montuosa. Vita inculta et silvestris. SĪMĬA, æ, f. _Singe_, _guenon_. SYN. Simiolus, simius. USUS: Simia, bestia turpissima, quam similis tamen nobis est! SĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_, _pareil_, _ressemblant_. SYN. Consimilis, parilis, æqualis, geminus, par, germanus, ejusmodi, instar, cui similitudo est cum aliquo, qui similitudinem gerit speciemque alicujus; qui ad aliquid habet similitudinem, qui exprimit aliquem, qui habent similitudinem inter se. )( Dissimilis, dispar, diversus. PHRAS. 1. Alter alteri simillimus est, _ils sont tout à fait l’un à l’autre semblables_. Par probitas, eadem virtus ac religio, simillima utriusque et maxime gemina indoles; proxime ad alterum accedit; respondet unus alteri; alter pene alter; moribus et natura perfecte congruunt; alter alterius imago est; alter alterius imaginem moresque præ se fert, ingenii, virtutis, fidei exemplum expressam ad imaginem reddit. 2. Canis leoni similis est, _le chien ressemble au lion_. Ad similitudinem leonis accedit; ore leonem refert, reddit; faciem leonis exhibet; oris specie feroci leonem adæquat; oris specie leonem æquat, exprimit; oris specie a leone non abludit, abhorret; speciem leonis ore reddit; effigiem, faciem leonis habet, gerit; speciem leonis præbet, repræsentat; non dissimilis est, non discrepat a leone. 3. Similis simili gaudet, _qui se ressemble s’assemble_. Nulla etiam bellua est quæ non sui generis bellua maxime delectetur; pares cum paribus, quod proverbio dicitur, facillime congregantur. Ea est jucundissima amicitia quam similitudo morum conjugavit. Similitudo celeriter amicos contrahit. Mater et conciliatrix amicitiæ æqualitas est. 4. Opifices et his similes, etc., _les artisans et les gens qui leur ressemblent_. Opifices et hujus loci atque ordinis homines; opifices et qui sunt generis ejusdem, ex eo genere, de genere hoc, de genere horum; opifices et id genus alii. USUS: Voluntate inter se similes et moribus et toto vitæ genere. Ingenium Romuli memor Tullo Hostilio erat et nequaquam Numæ simile. Cf. Par, Æqualis, Idem. SĬMĬLĬTER, _Semblablement_, _pareillement_. SYN. Simili ratione, item, itidem, æque, pariter, simili modo, eodem modo, uno et eodem modo, sic. PHRAS. Ego similiter me geram, _pour moi, j’agirai pareillement_. Eodem pacto, eodem tenore, eodem instituto rem agam; juxta tecum rem geram; idem institutum tenebo; de moribus tuis mores effingam meos. Simili ratione atque ipse egeris acturum me scito. Cf. Sicut. USUS: Similiter facit ut si roget, _il fait comme s’il me demandait_. SĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Ressemblance_, _analogie_. SYN. Exemplar, forma, species, imago. )( Dissimilitudo. EPITH. Difficilis, insignis, levis, maxima, tanta. PHRAS. Magna est inter res nostras similitudo, _il y a une grande similitude entre vos affaires et les miennes_. Congruunt res tuæ cum meis; simillima est rerum nostrarum ratio; qui tuas res intuetur, meas intueri se dicet; tuis in rebus res meas agnosco. Rerum mearum imaginem in tuis rebus video; inter res nostras nihil interest; nihil est quo res tuæ a meis differant, discrepent. Cf. Similis, Discrimen, Differo, Convenio. USUS: Similitudinem quamdam gerunt speciemque sapientum, _ils ont une certaine ressemblance avec le sage véritable_. Ducere ex re aliqua similitudinem. Conferre, comparare similitudines. Ad similitudinem historiæ, orationem dirigere. Est homini cum DEO similitudo, _l’homme est l’image de DIEU_. SĪMĬUS, ĭi, m. _Singe_. SYN. Simia. USUS: Simius, non semissis homo, contra me arma tulit. SIMPLEX, ĭcis, omn. gen. _Simple_, _candide_, _naïf_, _ouvert_. SYN. Uniusmodi; apertus, sincerus, credulus. )( Multiformis, compositus, callidus. PHRAS. 1. Homo est simplex, _cet homme est candide, ingénu_. Vir bonus et simplicis veritatis amicus; homo est antiqui moris, qui nihil celat, nihil fingit; qui ex natura sua cæteros omnes fingit; homo minime malus, minime vafer; homo prisci moris; homo antiqua virtute, fide, moribus; homo apertus et simplex; fraudis imperitus, a quo nemo fraudatum se queratur; vir est antiquorum hominum, minime versutus; homo est antiquus, qui ex suo ingenio de quovis æstimat. Cf. Sincerus. 2. Simplicissimus homo et pene stupidus, _homme tout à fait simple et presque sot_. Homo non promptissimus; ingenio tardo; homo sine sensu, sine sapore; incallidus et elinguis. Cf. Stupidus. USUS: Quædam in rebus sunt simplicia, quædam copulata. Tuum hominis simplicis pectus vidimus. Simplex et absoluta necessitas. Cf. Apertus. SIMPLĬCĬTER, _Simplement_, _sans façon_, _bonnement_; _ouvertement_. SYN. Aperte, candide, sincere; absolute, præcise. )( Dupliciter. PHRAS. 1. Id se facturum simpliciter negavit, _il refusa positivement de faire cela_. Id se facturum præcise negavit; aperte, diserte negavit. 2. Est homo simpliciter doctissimus, _homme tout à fait savant_. Est homo sine exceptione, sine dubio, sine dubitatione doctissimus; vir est, ut latine ac plane dicam, doctissimus; vir est, aperte ac sine fuco loquor, doctissimus. 3. Veritatem simpliciter proloqui, _dire la vérité sans détour_. Ad veritatem loqui; Latine, nullo apparatu, nude, plane, quod res est, dicere; sine fuco, sine simulatione veritatem patefacere. USUS: Simpliciter dicam et breviter. Vivere simpliciter vitæque hominum amice. Cum homine simplici simpliciter agam. SIMPLUM, i, n. _L’unité_. USUS: Simplum aut duplum. SIMPŬLUM, i, n. _Petite coupe pour les libations_. USUS: Excitare fluctus in simpulo, _faire une tempête dans un verre d’eau_, _faire beaucoup de bruit pour rien_. (PROV.) Vasis genus. SĬMUL, _En même temps_, _ensemble_. SYN. Una, pariter, communiter, cum, in unum. PHRAS. Simul omnia perdidi, _j’ai tout perdu à la fois_. Totum repente avolavit; singillatim ac diu collecta, omnia uno tempore effudi; unam feci rerum omnium jacturam; una omnia interiere. USUS: Res quas tecum simul didici. Id signum simul aspectum et probatum est. Simul et illud cogita. Abjice voluntatem simul cum spe discendi, _la volonté de_.... _avec l’espoir de_.... Multos modios salis simul edendos esse, ut amicitiæ munus expletum sit, _il faut avoir mangé ensemble bien des boisseaux de sel, pour que, etc._ SĬMŬL AC, _Aussitôt que_, _dès que_. USUS: Simul ac potero, veniam. SĬMŬLĀCRUM, i, n. _Ressemblance_, _image_, _portrait_, _statue_. SYN. Imago, forma, effigies, species, exemplar, idolum. EPITH. Æternum, mutum, perantiquum, religiosum, sanctissimum, summum. USUS: Nullum superest simulacrum ac vestigium civitatis. Statuæ ac imagines simulacra sunt corporum, non animorum. Cupidinis simulacrum. Cf. Imago. SĬMŬLĀTĒ, _En apparence_, _avec feinte_, _d’une manière simulée_. USUS: Sive ficte et simulate, sive ex animo loquaris. SĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Artifice_, _mensonge_, _faux dehors_, _dissimulation_. SYN. Species simulationis, species quædam assimulatæ virtutis. EPITH. Aperta, bella, difficilis, diuturna, ficta, inveterata, periculosa, summa, verbosa, vitiosa. PHRAS. Virum bonum simulatio non decet, _l’homme de bien ne doit pas user de dissimulation_. Non cadit in virum bonum simulatio; vir bonus abest ab omni simulandi studio. Aliud sentire, aliud loqui non est ejus qui vir bonus haberi velit. Viri boni non est fingere; artem simulandi qui sequitur, bonorum in numero non est, longe a bonorum consuetudine discedit. Cf. Astutia. USUS: Errant, qui simulatione, sermone vultuque ficto stabilem gloriam quærunt. Fronte ac vultu facillime simulatio sustinetur. Simulatio tollit judicium veri illudque adulterat. Summam prudentiam stultitiæ simulatione tegere, _cacher une profonde sagesse sous les dehors de la folie_. Æquitatis simulatione fallere. Nullæ insidiæ periculosiores quam quæ latent in simulatione officii. Ex omni vita simulatio dissimulatioque tollenda, _il faut bannir de la vie la feinte et la dissimulation_. Cf. Simulo, Fingo. SĬMŬLĀTOR, ōris, m. _Imitateur_; _dissimulé_, _hypocrite_. SYN. Adulator, assentator. EPITH. Studiosus. USUS: Dulcis, faceti, festivi sermonis homo et in omni oratione simulator, _qui feint toujours d’ignorer_, _qui joue l’ignorance_. SĬMŬLĀTUS, a, um, _Feint_, _simulé_, _faux_, _apparent_. SYN. Assimulatus, fictus, imitatione simulatus, fucatus, adumbratus, fallax, ad fallendum instructus. )( Verus, sincerus. USUS: Ficta omnia celeriter ut flosculi decidunt, nec simulatum quidquam potest esse diuturnum. Amor solers et simulatus. Cf. Astutus, Fictus. SĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Imiter_, _copier_; _feindre_, _dissimuler_. SYN. Assimulo, specie simulationis ostento, fingo. ADV. Facile, perbelle, solertius. PHRAS. 1. Nihil in illo nisi simulatum, _tout est simulé en lui_. Aliud spe, aliud specie simulationis ostentat; ad speciem et usurpationem virtutis fictus est; adumbrata virtute fallit; nihil in illo nisi fallax; imitatio simulatioque virtutis in fronte, intus scelus tegitur; personatus ambulat; multis simulationum involucris tegitur et quibusdam quasi velis obtenditur; assimulata virtute laudem captat; longe alius est ingenio quam cujus simulationem inducit; alienam personam fert; ex industria factus ad simulationem virtutis et probitatis; probi hominis speciem præ se fert; specie quadam occultat sese et virum frugi assimulat; vultum fingit et imaginem quamdam probitatis, sed quæ cum moribus non convenit. 2. Simula quantum vis, me profecto non falles, _dissimule autant que tu veux, tu ne me tromperas pas_. Indue quantam vis animo simulationem; frontem sermonemque ad fallendum instrue; præfer quam vis virtutis speciem; mentire fucata, adumbrata, adulterata virtutis specie, quantum vis ac potes; personam quam vis, composito in speciem probitatis vultu, ferre potes, fallere certe et judicium veri tollere non potes. Cf. Fingo. USUS: Perbelle simulat. Multa et simulavi invitus, et dissimulavi cum dolore. Furere se simulavit. Hannibal ægrum simulabat, _Annibal faisait le malade_. SĬMULTAS, ātis, f. _Débats haineux_, _vifs démêlés_, _inimitié_. SYN. Inimicitia. EPITH. Vetus. USUS: Cum aliquo simultates nescio quas suscipere, habere, gerere, exercere, retinere. Simultatem bona fide deponere, _se réconcilier_, _faire trève à ses ressentiments_. Cf. Inimicitia. SIN, _Mais si_, _si au contraire_, _si toutefois_, _sinon_. SYN. Si; si non. USUS: Educ tecum omnes, sin minus quam plurimos. Ego ut constitui cras adero: sin utique postridie. Sin autem id non sit ejusmodi, tum vero, etc. SINCĒRĒ, _Sincèrement_, _loyalement_, _franchement_. SYN. Candide, vere, ingenue, sine fuco, sine fraude, sine assentatione, sine malo dolo, sincera fide, fraterne, genuine, ex animo, ex animi sententia, nihil alicui indulgens. USUS: Sincere tecum agam. Cf. Simpliciter. SINCĒRUS, a, um, _Pur_, _sain_, _fidèle_, _sincère_. SYN. Purus, verus, integer, candidus, apertus. PHRAS. 1. Sincerus mihi animus est, _je suis sincère_, _je ne veux pas tromper_. Animus mihi est apertus, simplex, rectus, candidus; nulla simulatione tectus, purus ab omni fraude. Simulationem, simulandi artificium natura mea consuetudoque respuit. Abest a me simulandi perversum studium; simplicem, apertam veritatem amo; odi artes quibus veritas uti involucro quodam obtegitur; animo sum minime versuto. Cum ingenium meum perspexeris, nihil in me insidiosum aut fallax deprehendes; cum ingenium meum usu cognitum ac perspectum habueris, abesse me ab omni dolo ac fraude; esse me sinceri animi, simplicis ingenii, apertæ voluntatis, rectæ mentis; alienum ab arte fallendi, artificio simulationis agnosces. Cf. Affectus, a, um. 2. Sincerum judicium tulit, _il a porté un jugement droit_. Puram et a favore et odio et integrioris judicii sententiam tulit; rectum animi sensum purumque a partium studiis in dicenda sententia secutus est; litem ex animi sententia diremit; non partium studio, non malevolentia impeditus, ut quarum causas procul haberet, sententiam pronuntiavit dignam viro antiqua virtute ac fide. Cf. Judicium. USUS: Amicum mihi ab omni incommodo, detrimento, molestia sincerum integrumque conserva, _faites en sorte que mon ami n’éprouve aucun tort, aucun dommage, aucune vexation_. Prudens et sincerum judicium videt, quid in quaque re sanum sincerumque sit. SĬNE, _Sans_. SYN. Absque, citra, extra. )( Cum. PHRAS. 1. Sine dubio ita est, _cela est ainsi sans aucun doute_. Sine controversia; sine ulla dubitatione res ita se habet; dubium mihi non est; nemo in dubium vocaverit, rem ita se habere. 2. Sine metu, _sans crainte_. Solutus omni timore; motus expers; remoto omni metu; propulso omni metu; metu vacuus; liber ab omni metu. 3. Sine præsidio, _sans secours_. Nudus amicorum præsidio; nullis amicorum præsidiis munitus; expers humanæ opis; inops auxilii; inops ab amicis; orbus amicorum præsidiis et inops relictus. USUS: Homo sine re, sine spe, sine sede, sine fortunis. SINGILLĀTIM, _Isolément_, _en particulier_, _un à un_, _l’un après l’autre_. SYN. Singulatim. )( Generatim. USUS: Singillatim unamquamque rem attingere. Ad pedes omnium singillatim accidit. SINGŬLĀRIS, e, gen. com. _Remarquable_, _extraordinaire_, _rare_; _particulier_. Maxime rarus, summus, inauditus, incredibilis, divinus; peculiaris, præcipuus. )( Vulgaris. ADV. Prope. PHRAS. Factum illud plane singulare est, _cette action est tout à fait remarquable_. Eximium illud consilii animique et neutiquam vulgatæ laudis; factum elegans ad existimationem, ad memoriam singulare, ad memoriam præcipuum; facinus post homines natos, post hominum memoriam, ex omni memoria præstantissimum. USUS: 1. Vir summus et singularis. Singulari in teamore feror. 2. Proprius, peculiaris, _propre_, _particulier_. Sunt quædam in illo singularia quæ in nullum alium convenire possunt, _il a certaines qualités qui n’appartiennent qu’à lui_. SINGŬLĀRĬTER, _Particulièrement_, _surtout_. SYN. Unice, simpliciter, singulari modo. )( Communiter. USUS: Hunc singulariter semper dilexi. SINGŬLI, æ, a, _Chacun en particulier_, _chaque_, _chacun_, _un à un_. SYN. Quisque, unusquisque. USUS: Bini milites in singulas domos. Militibus viritim ac in singulos magnam pecuniam polliceri. Crescit in dies singulos malum. In re publica singulorum dominatus esse optimos, _pour les sociétés, l’empire d’un seul est de tous le meilleur_. SINGULTŬS, ūs, m. _Sanglot_, _soupir_. SYN. Gemitus. USUS: Fletus cum singultu. Cf. Fleo. SĬNISTER, tra, trum, _Gauche_, _à gauche_. USUS: A sinistra. Cornu sinistrum, _l’aile gauche_. 1. SĬNISTRA, æ, f. _La main gauche_. SYN. Læva manus. 2. SĬNISTRA, _A gauche_. USUS: Supra, infra, dextra, sinistra. SĬNISTRĒ, _Mal_, _de travers_; _en mauvaise part_. SYN. In malam partem, in pejorem partem. USUS: Sinistre cecidit. SĬNISTRORSUS, _Étant tourné vers la gauche_, _du côté gauche_, _à gauche_. USUS: Sinistrorsus se flectere. SĬNO, is, sīvi, sĭtum, ere, a. _Laisser libre_, _souffrir_, _permettre_. SYN. Permitto, patior, fero, locum do. USUS: Plebem senatui parere non sinunt. Istud ne dii siverint. Non patiar, non feram, non sinam, _je ne le souffrirai pas_, _je ne le supporterai pas_, _je ne le permettrai pas_. Cf. Patior. SĬNŬS, ūs, m. _Courbure_, _sinuosité_, _pli, sein_, _poitrine_. SYN. Gremium, complexus; summa familiaritas; curvatum littus. USUS: 1. In sinu gaudere. In sinum alicujus se conferre, confugere. Aliquem in sinu gestare, _porter qqn dans le cœur, l’aimer beaucoup_, valde amare. Ex suo sinu homines submisit improbos. Aliquem ex suo sinu dimittere. Græcia in sinu ac gremio pacis posita. 2. Littoris flexus, _golfe_, _anse_, _baie_. Omnes maris sinus et portus. SĬPĀRĬUM, ĭi, n. _Rideau couvrant le fond du théâtre_. SYN. Velum quo scena obtenditur. SĪQUĬDEM, _Si toutefois_, _si cependant_. SYN. Si tamen, quippe si. USUS: Fortunatum te, siquidem qui es permanseris. SĪRĒNES, um, f. pl. _Les Sirènes_. USUS: Multa Homerus de Sirenibus et earumdem vocis suavitate confinxit. SISTO, is, stĭti, stătum, sistere, a. et n. a. _Placer_, _établir_; _arrêter_, _retenir_. n. _S’arrêter_. SYN. Exhibeo; cursum inhibeo, ante pedes destituo. USUS: Siste te nobis quamprimum. Aliquem in judicio sistere, _faire comparaître qqn devant le tribunal_. Vadimonium sistere. SĬTELLA, æ, f. dimin. Sĭtŭla, _Urne (de scrutin)_. SYN. Cista in qua colligebantur suffragia. SĬTĬENTER, _Avidement_. SYN. Avide. SĬTĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ire, n. et a. _Avoir soif_, _être altéré_; _désirer ardemment_. SYN. Sitis me urit, macerat, conficit; siti laboro; desiderium potionis accenditur; fauces siti arent; fauces siti ardent. ADV. Ardentius, gravius. USUS: Gloriæ, virtutis sitiens. Honores sitire, _avoir soif des honneurs_. Cf. Desidero. SĬTIS, is, f. _Soif_. EPITH. Diuturna. USUS: Siti enectus Tantalus. Ardentibus siti faucibus. Cibo et potione famem sitimque depellere, expellere, sedare, restinguere. Levare sitim; eximere bibendi cupiditatem longa siti accensam. Cf. Desiderium. SĬTUS, a, um, _Situé_, _placé_. SYN. Positus, locatus. PHRAS. 1. In hoc omnia sita sunt, _tout repose sur cela_. In hoc laus omnis considet; spes omnis residet; in eo res tota vertitur; in hoc laus tota consistit. 2. Arx sita est versus meridiem, _la citadelle est situé au midi_. Arx spectat ad meridiem; arx austrum accipit; arx contra septentriones est; arx ad meridiem vergit. USUS: In quo vitam beatam sitam putas? _Sur quoi faites-vous reposer le bonheur de la vie?_ Hæc in nostra potestate sita sunt. Ante oculos situm est. SĬTŬS, ūs, m. _Situation_, _position_. SYN. Positio, natura loci. PHRAS. 1. Urbs situ firma, _ville fortifiée par sa position naturelle_. Urbs valida muris ac situ ipso munita, sic ut fortunæ loci delegare spes suas dux tuto posset; urbs situ, mœnibus, natura adversus vim hostium egregie obsepta; urbs ingenio loci, mari undique et montibus vallata. USUS: 1. Urbs situ, mœnibus, descriptione ædificiorum præclara ad aspectum. 2. Illuvies, sordes, _corruption_, _malpropreté_. Situ ac pædore squalida. SĪVE, _Soit que.... soit que...._ SYN. Seu. USUS: Sive discessu, sive potius fuga. SŎBŎLES, is, f. _Rejeton_, _enfant_, _fils_. SYN. Propagatio, proles. USUS: Propagare sobolem. SŌBRĬĒ, _Sobrement_, _avec tempérance_. USUS: Parce, continenter sobrieque vivere. SŌBRĪNI, ōrum, m. pl. _Cousins_, _cousines (issus de germains)_. SŌBRĬUS, a, um, _Sobre_, _tempérant_. SYN. Siccus, moderatus. )( Vinolentus, ebriosus. PHRAS. Sobrius est in cibo et potu, _il est tempérant dans le boire et le manger_. Homo frugi ac sobrius; temperans, siccus, ab ebrietate alienus; sumptuosis cœnis minime amicus; frugalitate, victus moderatione, sapienti quadam in cibo potuque temperantia commendatus; parce, continenter sobrieque vivit; frugaliter, temperate naturæ desideria explet. Cf. Abstineo. USUS: Homines frugi ac sobrii; inter sobrios bacchari vinolentum. SOCCUS, i, m. _Chaussure_. Calceamentum Græcorum. SŌCER, cĕri, m. _Beau-père_. SŎCĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Facile à unir_, _sociable_. USUS: Bini Spartæ reges diu sociabilem consortionem inter se tenuere. SŎCĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la société_, _social_. USUS: Bellum, jus, fœdus sociale. SŎCĬĔTAS, ātis, f. _Compagnie_, _société_, _réunion_. SYN. Consociatio, conjunctio, communio, communitas, consortio, commercium, comitatus; fœdus, pactio. EPITH. Captiosa, civilis, communis, conjunctior, copiosa difficillima, divina, firma, grata, hereditaria, humana, infirma, infinita, jucundissima, nefaria, sancta. PHRAS. Non est cum improbis jungenda societas, _il faut fuir la compagnie des méchants_. Coire societatem; coire in societatem cum perditis hominibus minime decet. Dare se in societatem perditorum; conferre se, applicare se, adjungere se ad homines perditos; conjungere se cum hominibus improbis; vinculo se societatis obstringere cum perditis hominibus, utilitatis vel maxima spe proposita, non decet. Qui se socium ad perditos homines adjungit; qui cum perditis hominibus societatem init; qui se perditorum hominum societate implicat; qui ad perditorum hominum societatem accedit, turpiter facit. Cf. Corrumpo. USUS: Aliquos ad societatem secum ineundam, faciendam, conflandam, coeundam, convocare, arcessere, _rassembler des hommes pour former une société_. Implicare se improborum societate, conferre se ad societatem improborum; societatem inire, coire, facere, pacisci, habere, _se mêler dans la compagnie des méchants_. Diu mihi cum illo vel inter nos intima est societas, multis pactionibus confirmata servataque, _vieille union_. Dudum ad illius societatem accessi; cum aliquo in societatem veni, _je suis depuis longtemps son compagnon_. Societatem nostram nullus casus dirimet, labefactabit, abrumpet; nullus nos casus a societate disjunget, _société inséparable_. Societatem renovare, in societatis veteris conjunctionis redire, _renouveler une société_, _une union avec qqn_. SŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Associer_. SYN. Conjungo. USUS: Sapientiam sociare cum eloquentia, _joindre la sagesse à l’éloquence_. SŎCĬUS, a, um, _Compagnon_, _camarade_; _co-intéressé_; _confédéré_, _allié_. SYN. Comes, sodalis; particeps, consors, gregalis. PHRAS. 1. Fidum te semper habui socium, _je vous ai toujours regardé comme un compagnon fidèle_. Veterem assectatorem et ex numero amicorum habui; te semper actionum, voluntatum rerumque omnium comitem, consiliorum auctorem, adjutorem laborum, periculorum socium, omni in cogitatione conjunctum, sodalem et contubernalem optimum expertus sum; omnia semper inter nos conjunctissima fuere; in rebus lætis æque ac adversis socium te ac consortem nactus sum. Convivam, compransorem, compotorem, collusorem ubique affixum lateri meo semper habui. 2. Socii nostri sunt, _ils sont nos alliés_. Communione rerum nobiscum conjuncti sunt. Communitate juncti sunt nobiscum; est nobis vetus ac diuturna conjunctio, Cf. Amicitia, Amicus, Conjungo, Conjunctio. USUS: Me voluntatum, sententiarum rerumque omnium socium habebis, _je m’engage à m’associer à vos actes, à vos démarches, à vos désirs_. Socium me tibi adjunxisti, adscripsisti. Socium me tibi profiteor. Urbem adjutricem scelerum, furtorum receptricem, flagitiorum omnium sociam, _complice_. SŌCORDĬA, æ, f. _Indolence_; _stupidité_, _sottise_. SYN. Desidia, stupiditas. Cf. Pigritia. SŌCORDĬTER, _Avec négligence_. USUS: Res ab Albanis socordius acta. SŌCORS, dis, omn. gen. _Négligent_, _lâche_; _sot_, _stupide_. SYN. Deses, stupidus. Cf. Piger. SŎCRŬS, ūs, f. _Belle-mère_. SYN. Uxoris _aut_ mariti mater. SŎDĀLIS, e, gen. com. _Camarade_, _ami_. SYN. Socius. SŎDĀLĬTAS, ātis, f. _Société_, _réunion_. SYN. Collegium, societas. EPITH. Vera et plane pastoritia, honesta. USUS: Officia sodalitatis ab aliquo flagitare, _réclamer les droits de la confraternité_. Sodalitates constituere. Cf. Societas. SŎDĀLĬTĬUM, ĭi, n. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Sodalitas. USUS: Erat in ædibus sodalitium ea die futurum. SŌDES, _S’il vous plaît_, _je vous prie_, _de grâce_. RAD. Si audes, contract. USUS: Libenter verba copulando jungebant veteres, ut sodes _pro_ si audes. SOL, sōlis, m. _Soleil_. SYN. Moderator et dux temporum; dux et princeps et moderator luminum reliquorum; sidus quod astrorum tenet principatum. EPITH. Adversus, æstivus, calidus, clarus, geminatus, igneus, inusitatus, lætus, magnus, nitidus, summus, tantus. PHRAS. 1. Sol oritur, _le soleil se lève_. Exoritur, diem effert; lucem terris infert; terras collustrat; exactis, dispulsis, fugatis tenebris mundo diem reddit; orbem suo fulgore illustrat; suæ lucis aspectu mortales recreat; sua luce perfundit et convestit omnia; sua luce lustrat et complet omnia. Cf. Aurora, Mane. 2. Sol occidit, _le soleil se couche_. Sol in occasum præcipitat; sol in occasum pronus est; in occasum festinat lucemque componit; sol obit, occumbit; sol in vesperum declinat. Cf. Vesper. 3. Sol nubibus obscuratur, _le soleil est obscurci par les nuages_. Solis caput obscura ferrugine tegitur; lumen suum pene mundo negat; intentæ cœlo nubes lucem condunt. Cf. Nubes. USUS: Solis accessus et recessus, _le lever et le coucher du soleil_. Sol ab ortu ad occasum commeat. Sol a meridie deflexus. Sol oriens, obiens. Sol ingenti æstu torret corpora. In solem procedere. In sole ambulare; a sole abesse. A sole collucent omnia. Cedat stilus gladio, umbra soli, _que la plume le cède à l’épée, l’ombre au soleil_, _c. à d._, _la jurisprudence à l’art militaire_. Nondum omnium dierum sol occidit, _ce n’est pas encore demain la fin du monde_. (PROV.) SŌLĀRĬUM, ĭi, n. _Cadran solaire_. USUS: Solarium descriptum, quo horæ declarantur. SŌLĀTĬUM, ĭi, n. _Consolation_, _adoucissement_. SYN. Consolatio, fomentum. EPITH. Extremum, magnum, miserum, unicum. PHRAS. Alterum solatium est amicorum fida conjunctio, _une autre consolation, c’est le dévouement constant de mes amis_. Altera ratio quæ mihi solatium affert, præbet, parit, quæ mihi solatio est, ex qua solatium reporto, habeo; qua sustentor in tantis molestiis, amicorum fida manus. Alterum est quo sustentor ac recreor, in quo conquiesco, amicorum sincera fides. Accedit ad animum meum sustentandum amicorum fides. Illo præterea solatio utor ac fruor, quod amicorum constantia mihi præbet. Cf. Recreor, Consolor. USUS: Solatium alicui dare. Solatiis quibusdam et dolorum fomentis servitutis mala levare. Illo me solatio consolor. SŎLĔÆ, ārum, f. pl. _Chaussures_, _sandales_. SYN. Crepidæ. SŎLĔĀTUS, a, um, _Chaussé de sandales, signe de mollesse dans un homme_. USUS: Soleatus prætor cum pallio purpureo. SŌLEMNIS (solennis), e, gen. com. _Religieux_, _solennel_. SYN. Quod cum quadam cerimonia est consecratum, celebre, festum. USUS: Solemnes ac festi dies. Solemne, statum sacrificium. Prisca et solemnia verba. Observo solemne illud meum. SŌLEMNĬTER (solenniter), _Solennellement_, _conformément au rite_. USUS: Omnibus solemniter peractis. SŎLĔO, es, ĭtus sum, ere, n. _Avoir coutume_, _être habitué_. SYN. Consuevi, est meæ consuetudinis; in more habeo, assuevi. USUS: Omnes reprehendere solet. Ratio consuetudinis meæ qua quondam solitus sum uti. Cf. Consuetudo, Mos. SŌLERS, ertis, omn. gen. _Industrieux_, _habile_, _adroit_, _intelligent_. SYN. Ingeniosus, perspicax, sagax. )( Iners. USUS: Provida et solers natura. Cf. Ingeniosus, Diligens. SŌLERTER, _Industrieusement_, _adroitement_, _avec sagacité_, _finesse_. SYN. Sagaciter. USUS: Solertissime aliquid perspicere. SŌLERTĬA, æ, f. _Adresse_, _habileté_, _dextérité_. SYN. Sagacitas, perspicax prudentia, animi motus incredibilis et celeritas ingenii. EPITH. Divina, pestifera, tanta. PHRAS. 1. Ad solertiam incitare, _pousser à la finesse_. Solertiam mercede evocare, invitare, eblandiri, elicere. 2. Paucos vidi pari solertia, _j’ai vu peu d’hommes aussi adroits_. Non possum ex tanto hominum numero quibus usus, quibuscum consuevi, multos recensere in quibus eam qua tu polles, qua præditus es qua præstas, excellis, effulges, qua ornatus es solertiam, sagacitatem, ingenii acumen perspexerim. USUS: Mundus sine divina solertia effici non potuit. Homines congregati adhibent agendi cogitandique solertiam, _les hommes réunis en société développent leur activité et leur intelligence_. Cf. Diligens. SŎLĬDĒ, _Complètement_. SYN. Integre. SŎLĬDĬTAS, ātis, f. _Consistance_, _solidité_. SYN. Firmitas. EPITH. Terrena. USUS: Soliditas corporis. SŎLĬDO, as, avi, atum, are, a. _Consolider_, _affermir_. SYN. Roboro, firmo. Cf. Firmo. SŎLĬDUS, a, um, _Ferme_, _solide_. SYN. Habens soliditatem; verus, eminens. USUS: 1. Solidum nihil quod terræ sit expers. Solida corpora. 2. Verus, constans, stabilis, certus, _solide_, _durable_, _vrai_, _réel_. Non tam solido, quam splendido nomine virtutis. Solida, gravis ac germana laus, non adumbrata et fucata. Solida bona, utilitas solida. Cf. Firmus. SŌLISTĬMUM, i, n. _Augure favorable tiré de ce qui tombait à terre, quand les oiseaux sacrés mangeaient avec trop d’avidité_. Vox auguralis. SŌLĬTĀRĬUS, a, um, _Isolé_, _seul_, _solitaire_, _retiré_. SYN. Solus, solivagus, remotus ab oculis hominum. )( Conjunctus et sociatus cum altero. USUS: Solitarius homo et in agris vitam degens. Non solitarium, neque simplex, sed, etc., _être qui n’est pas un et simple, mais, etc._ Cf. Solus. SŌLĬTŪDO, ĭnis, f. _Solitude_, _désert_. SYN. Locus desertus, recessus, secessus, regio inculta et deserta. )( Frequentia, celebritas. PHRAS. 1. Abdere aliqua in solitudine me cuperem, _je désirerais m’ensevelir dans quelque lieu solitaire_. Vitam fugæ solitudinique mandare; discedere in aliquas solitudines; in asperas et densas silvas me abstrudere et ad saxa et scopulos mea mala deplorare cuperem. Vitæ genus inter feras solitarium et ab hominum societate disjunctum sectari animus esset. In loca abdita, ab arbitris remota et libera, in loca ab interventoribus vacua me abdere cuperem. Loca ego omni solitudine vasta atque sine humani cultus vestigio pererrare mallem quam diutius inter homines agere. Cf. Locus solitarius. 2. Solitudini aptior est quam civilis vitæ consuetudini, _homme plus fait pour la solitude que pour la société_. Rectius in agro, aut ubi nullum culti soli occurrit vestigium, vitam agat quam inter homines. Nudæ mutæque solitudines, non civilis frequentia tam abhorrentes a civilis vitæ consuetudine mores deceant. Abhorrent nimium quantum asperi et agrestes ejus mores ab urbanæ vitæ elegantia; ita aliorum mores ut nemo illo, ille nemine uti possit; ut neque is ferre quemquam, neque quisquam illum perferre possit; ut neque is consuetudine cujusquam, neque quisquam ejus amicitia uti possit. Ingenio moribusque ab ingenio reliquorum tam alieno est, ut solitudini non urbium frequentiæ natus esse videatur. Cf. Agrestis, Morosus. USUS: Audistis quæ solitudo in agris esset, quæ vastitas. Tibi solitudo erat pro frequentia. SŎLĬUM, ĭi, n. _Siége_, _trône_. SYN. Sedes. EPITH. Fœderatum, paternum. USUS: Sedere in solio, ornatu regio. SŌLĬVĂGUS, a, um, _Qui erre seul_, _sauvage_. SYN. Solitarius. SOLLĬCĬTĀTĬO, ŏnis, f. _Sollicitation_, _séduction_. USUS: Illa Allobrogum sollicitatio. SOLLĬCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Agiter fortement_, _troubler_, _inquiéter_, _tourmenter_. SYN. Afficio, ango, sollicitum habeo; appello de pecunia _vel_ flagitio aliquem. ADV. Summe, valde, vehementer. PHRAS. Hæc res me vehementer sollicitat, _cette affaire m’inquiète beaucoup_. Animum ea res versat assidue; anxiis pectus curis implet, res ea gravem mihi curam affert, injicit; multas mihi curas dat; vehemens me ejus rei cura tangit; ingentem ea res curam mihi et sollicitudinem conficit; ingentem animo sollicitudinem incutit; intempestiva sollicitudine turbat animum; gravi me cura implicat, efficit, conficit; magnam sollicitudinem affert; in magnos me metus et sollicitudines adducit. Cf. Angor, Cura, Sollicitudo, Sollicitus. USUS: Ea cura me vehementer angit et sollicitat. SOLLĬCĬTŪDO, ĭnis, f. _Inquiétude_, _souci_, _tourment_. SYN. Angor, cura, metus, molestia, negotium. )( Securitas. EPITH. Assidua, incredibilis, ingens, sempiterna, summa. PHRAS. Plenus sollicitudinum sum, _je suis rempli d’inquiétudes_. Sollicitudo cum cogitatione multa me circumstat; multa me sollicitum habent; tot curæ vitam mihi vix reliquam faciunt sollicitudines meas quævis hora exacuit. Cf. Angor, Cura. USUS: Ea cura mihi magnam sollicitudinem affert, conficit; in magnos me metus ac sollicitudines adducit; sollicitudines mihi duplicat; magna me sollicitudine afficit; ingenti sollicitudini est, _accabler d’ennuis_. Tanta in me hæret sollicitudo; tantam de tuis rebus habeo, sustineo sollicitudinem; tot sollicitudinibus langueo, opprimor, misere exedor; in tanta sum sollicitudine, _être accablé d’ennuis_. Nihil est, quod sollicitudines allevet, demat; sollicitudini meæ subveniat; a sollicitudine animum abstrahat, abducat; sollicitudine me liberet, _rien ne vient dissiper mes ennuis_. Sollicitudines sibi struere, sibi arcessere, _se tourmenter soi-même_, _se forger à soi-même des sujets d’inquiétude_. Sollicitudinem omittere, _bannir les soucis_, _ne pas s’en inquiéter_. SOLLĬCĬTUS, a, um, _Inquiet_, _soucieux_, _troublé_, _agité_. SYN. Anxius, suspensus, perturbatus, exercitus. )( Securus, solutus cura. PHRAS. 1. Vehementer sum sollicitus, _je suis fortement inquiet_. Multa subvereor; rebus meis valde metuo; non discedo, non oculos unquam dejicio de rebus meis; totos dies de rebus meis cogito; metus ille nunquam mihi decedit; tacita cura suspensum animum gero. Cura illa exonerare animum nequeo meum; multi me angores impediunt animumque in diversa trahunt; multi aculei pectus mihi compungunt, exedunt; magna in cura sum, versor; nullum tempus sine sollicitudine intercedit; multum animo de re mea laboro; magna est rerum exspectatio; multis quotidie curis urgeor, conficior; assidua occupor sollicitudine. Cf. Angor, Cura. 2. Sollicitus ero de rebus tuis, _je m’occuperai de vos affaires_. Curas omnes intendam ut rebus tuis quam optime consulatur; rerum tuarum rationem habebo præcipuam; curæ mihi erunt res tuæ; curæ res habebo tuas, cura erit de rebus tuis. Interiore cura, suspensiore animo res curabo tuas. Cum cura res tractabo tuas. USUS: Sollicita suspicione, suspensa metu civitas, _cité inquiète et défiante_, _irrésolue_, _craintive_. Res tuæ valde me sollicitum habent; de tuis rebus mirifice sum sollicitus. Sollicito animo et anxio sum. SŎLŒCA, ōrum, n. pl. _Solécisme_. USUS: Multa in ejus scriptis solœca. SŎLŒCISMUS, i, m. _Solécisme_, _faute de grammaire qui consiste à mal observer les règles de la syntaxe_. USUS: Solœcismus est, cum in pluribus verbis consequens verbum superiori non accommodatur, _il y a solécisme, lorsque les rapports qui doivent unir les mots entre eux sont mal observés_. SŌLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Consoler_, _rassurer_. SYN. Consolor, animum erigo, sustento, solatium adhibeo, do, præbeo, affero; lacrimas alicujus comprimo; timentes animos consolatione sano. Cf. Consolor. SOLSTĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif au solstice d’été_. USUS: Dies solstitialis, _le plus long jour de l’année_. SOLSTĬTĬUM, ĭi, n. _Le solstice d’été_, _le plus long jour de l’année_. 1. SŌLUM, _Seulement_, _uniquement_. SYN. Tantum, modo. USUS: Non oratione solum sed et armis. 2. SŎLUM, i, n. _Le sol_, _la terre_. SYN. Terra. EPITH. Carum, commune, exile, incultum. USUS: 1. Patriæ solum omnibus carum. Exilii causa solum mutare. Quod solum tam exile et macrum. Sola terrarum ultimarum. 2. Pavimentum, area, _fondement_, _base_, _qualité fondamentale_. Solum et quasi fundamentum orationis est. SŌLUS, a, um, _Seul_, _unique_. SYN. Solitarius, unicus, unus solus, solus per se, unus ex omnibus. PHRAS. Solus fere degit, _il est presque toujours seul_. Secum, ut aiunt, vivit; præter seipsum neminem habet secum; relictus et destitutus a cæteris, lucem conventumque vitat; in solitudinem, tanquam in portum se recepit; tempus prope omne in secreto, remotis arbitris terit; urbe et omni cœtu caret hominum; sine arbitris agit; rerum suarum neminem mortalium socium habet aut conscium. Cf. Solitudo. USUS: Abdimus nos et sæpe soli sumus. In locis solis mœstus errabat. Solus se in consilium vocat. Uno solo dissentiente. SŎLŪTĒ, _Librement_, _d’une façon dégagée_. SYN. Expedite. USUS: 1. Solute et suaviter dicere. 2. Remisse, frigide, _d’une façon relachée_, _nonchalante_. Tam solute egit, tam oscitanter, _avec tant de mollesse_, _d’abandon_. SŎLŪTĬO, ōnis, f. _Dissolution_; _payement_, _solde_. SYN. Repræsentatio pecuniæ, dissolutio. EPITH. Necessaria. USUS: Difficillima solutionis tempora. Solutio rerum creditarum. Solutio linguæ, _langue déliée_, _bien pendue_, _parole facile_. SŎLŪTUS, a, um, _Délié_, _dégagé_, _libre_. SYN. Liber, dissolutus, promptus. )( Alligatus. USUS: Animo esse libero et soluto. Homo solutus cura; somno solutus. A natura ad dicendum satis solutus et expeditus. SOLVO, is, vi, sŏlūtum, ere, a. _Dissoudre_, _désunir_, _détacher_, _séparer_, _payer_; _mettre à la voile_; _résoudre une question_. SYN. Persolvo, dissolvo, pendo, dependo, numero, repræsento, pretium do, pecuniam do, satisfacio, reddo, confero, ære alieno exeo _vel_ me libero; explico, enodo; libero. ADV. Omnino, recte, præclare. PHRAS. 1. Fideliter te solvam, _je vous payerai fidèlement_. Satisfaciam quamprimum et fidem liberabo; nomina dissolvam; quod spopondi, dependam; cavebo ne solutione dilata mea apud te fides concidat. Arcæ meæ confidito; explicare vel repræsentatione (parata, præsente pecunia) me posse non dubito; ad diem cum fide solvam; pecuniam presentem numerabo; expeditum est unde solvam. 2. Solvere non possum, _je ne puis payer_. Solvendo non sum; unde solvam non habeo, non suppetit; impedita, nondum explicata est solutio, solvendi ratio; unde satisfaciam non est; expedire nomen non possum sine versura, _sans emprunter_. 3. Quis solvet? _Qui payera?_ Impensam quis præstabit? Pecuniam quis numerabit, repræsentabit? Pretium quis dabit, persolvet. Cf. Æs. USUS: 1. Misimus qui æs alienum, qui pro vectura solveret. Ab aliquo (alicujus nomine) solvere. Solve quod patriæ debes. 2. Explico, enodo, _résoudre (un problème)_, _expliquer_. Captiosa argumenta solvere. 3. Libero, _délier_, _dégager_, _affranchir_. Legibus aliquem solvere (VULG. dispensare). Animum metu, curis solvere. Religione solvere civitatem. 4. In re nautica: _lever l’ancre_, _mettre à la voile_. Anchoras, oras solvere; portu solvere, _quitter le port_. 5. Morem, disciplinam solvere, _briser la tradition_. Cf. Anxius. SOMNĬCŬLŌSĒ, _Nonchalamment_, _négligemment_. USUS: Somniculose et negligenter aliquid facere. SOMNĬCŬLŌSUS, a, um, _Endormi_, _nonchalant_. SYN. Somni plenus. USUS: Iners, ignava et somniculosa senectus. Cf. Piger. SOMNĬO, as, avi, atum, are, a. _Rêver_, _avoir un songe_. SYN. Secundum quietem video, in quiete video, in somnis videre videor, in quiete mihi videtur; dormienti, secundum quietem mihi videtur; in somnis cerno. PHRAS. Somniavi de fratre meo, _j’ai rêvé de mon frère_. Species fratris mei per somnum, per quietem, in somno mihi oblata est; exagitabat me per somnum species fratris mei, quasi a latronibus circumventi. Nocturna fratris mei quasi a latronibus circumventi imagine confundebar. Per nocturnos visus oblata fratris interfecti species admodum me terruit. USUS: Si ea dormientes agerent quæ somniarent, alligandi essent omnes qui cubitum irent. Cf. Dormio. SOMNĬUM, ĭi, n. _Songe_, _rêve_. SYN. Nocturnum visum, insomnium, imago nocturna, somnii visum, species per somnum oblata. EPITH. Clarum, illustre, recens, verum. USUS: Id mihi somnium objectum est. Somnio stimulatus. Somnia interpretari. Repente, tanquam somnio beatus. Ex earum rerum reliquiis inhærentibus quas vigilans gesserit aut cogitarit, mirabiles exsistant species somniorum, visa mendacia ac falsa, quibus tamen mens, cum languore corporis nec membris nec sensibus uti potest, vehementer concitatur. Animus in vana visa et somnia incidit. SOMNUS, i, m. _Sommeil_. SYN. Sopor, quies. )( Vigiliæ. USUS: Vehementer me somnus urget; somnum vix teneo, _ne pas tenir de sommeil_. Somno me dabo; somnum capiam, videbo, _prendre son repos_. Arctissimus me somnus complectitur, _dormir profondément_. Somno opprimor, _je suis accablé de sommeil_. Curæ mihi somnum adimunt; somno me privant; e somno excitant, suscitant, _réveiller_, _empêcher de dormir_. Somnus est perfugium omnium laborum ac sollicitudinum. Nihil morti tam simile quam somnus. Somnus est imago _vel_ simulacrum mortis. Animus per somnum curis vacuus. Cf. Dormio. SŎNĬPES, ĕdis, m. _Cheval_. Vox poet. SYN. Equus. SŎNĬTŬS, ūs, m. _Son_, _bruit_, _fracas_. SYN. Sonus, cantus. USUS: Hoc sonitu completæ aures obsurduerunt. Verborum inani sonitu fertur ejus oratio, _un vain bruit de paroles_. SŎNO, as, nŭi, nĭtum, are, n. _Rendre un son_, _résonner_, _retentir_. SYN. Cano, sonum refero; sonum, sonitum reddo, efficio. ADV. Acute, graviter, male, numerose, optime. USUS: Non intelligit quid sonet hæc vox voluptatis, _ce que signifie ce mot de volupté_. Antiquitatem, si ita sonet, sermo eorum retinere videtur. In qua oratione nihil sonare aut olere peregrinum potest. Arma sonant. Natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent, _la nature a voulu, qu’aux deux côtés de l’échelle d’harmonie, retentît d’un côté un son grave et de l’autre une note aiguë_. SONS, sontis, omn. gen. _Coupable_, _criminel_. SYN. Nocens. USUS: Comprehendere sontes. Cf. Reus. SŎNUS, i, m. _Son_, _bruit_. SYN. Vox, vocis sonus, vocis cantus, strepitus. EPITH. Absurdus, acutus, agrestis, certus, discrepans, gravissimus, inanis, incredibilis, inflexus, miserabilis, rusticus, tristis. USUS: Varietas sonorum, intervalla, distinctio, et vocis genera diversa. Cursus vocis per omnes sonos. Aures sono complentur; sonum recipiunt. Sonus in aures ac animos suaviter influit. Nervorum sonum elicere. Inanem sonum fundere. SŎPHISMA, ătis, n. _Sophisme_. USUS: Contorta quædam et aculeata sophismata: sic enim appellantur fallaces conclusiunculæ. SŎPHISTES, æ, m. _Sophiste_, _rhéteur_. USUS: Qui ostentationis aut quæstus causa philosophatur. SŌPĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Assoupir_, _engourdir_. SYN. Soporem induco. SŎPOR, ōris, m. _Profond sommeil_, _engourdissement_. SYN. Somnus. USUS: Sopore placans artus languidos. Noli nobis languorem et soporem exprobrare. SORBĔO, ea, ŭi, ere, a. _Avaler_; _absorber_, _engloutir_, _dévorer_. USUS: Ista odio non sorbeo solum sed concoquo, _dévorer (un affront)_. SORDĔO, es, ere, n. _Paraître sans valeur_, _méprisable_. USUS: Antonio sordebat Macedonica provincia. Cf. Displiceo. SORDES, ĭum, f. pl. _Malpropreté_; _turpitude_, _bassesse_; _avarice_, _mesquinerie_. SYN. Lutum, fex; avaritia; squalor. EPITH. Alienæ, domesticæ, ingentes, lugubres, miserrimæ, summæ, turpissimæ. USUS: 1. Populus non amat profusas epulas, sordes multo minus. 2. Avaritia, _avarice sordide_. Sordes hominis odi. 3. Dedecus, macula, nota, culpæ flagitium, _bassesse_, _honte_, _ignominie_. Virtus nullis unquam sordibus obsolescit. Sordes illæ elui non possunt. 4. Luctus, mœror, dolor, _habits de deuil_, _deuil en gén_. Mater squalore filii et sordibus lætatur; filium in squalore et sordibus jacentem; fletum ejus sordesque lugubres parum respicit. 5. Cœnum, fex, _pro_ homine abjecto et vilissimo, per contumeliam, _populace_, _lie du peuple_. O lutum! o sordes! _ô être ignoble, créature méprisable_. SORDĬDĀTUS, a, um, _Vêtu négligemment_, _sale_. SYN. Insignis sordibus et facie reorum. USUS: Mœstus et sordidatus senex. SORDĬDE, _Sordidement_. SYN. Avare. SORDĬDUS, a, um, _Sale_; _bas_, _ignoble_; _avare_. SYN. Squalidus, turpis; avarus. PHRAS. Est homo sordidus, _cet homme est vil_, _repoussant_. Parum splendidus; apud quem nihil lautum, nihil elegans; in quo nihil non sordidum et humile; lutulentus homo est; immundus illuvie; sordibus squalidus; pannis obsitus, sordidatus, neglectus, moribus ad hæc tam incultis ac corruptis, ut cruore et luto oblitus videatur. USUS: 1. Homo egens, sordidus. 2. Avarus, cupidus, _avare_, _sordide_, _crasseux_. Qui liberales habendi, qui sordidi. 3. Turpis, _sale_, _impur_. Sordidissima et levissima gens Parthorum. SŌRĪTES, æ, m. _Sorite_, _argument_. SŎROR, ōris, f. _Sœur_. USUS: Soror germana. SORS, sortis, f. _Sort_. SYN. Fortuna, casus, fatum. PHRAS. Sorti res committatur, _qu’on en appelle au sort_. Sorti permittatur; ad sortem revocetur; sortes consulantur; in hydriam sortes conjiciantur; cujus nomen exiverit, cujus nomen sors ediderit, is primas ferat. Sortes educamur ut cuique sors ceciderit; ut cujusque sors exciderit, ut cuique sors evenerit, ita honoribus augeatur. Sortium beneficio dignitatem quisque auferat; nominibus in urnam conjectis, dejectis, quod primum sorte exciderit, id citari jubeatur. Sortitio fiat; res sorti committatur; sors cernat cujus in conferendis magistratibus habenda sit prima ratio. Cf. Sortior. USUS: Ex sortibus, ex oraculis. Sortes ducunt. Sortes eductæ in rem apte cadere possunt divinitus. Mea prima sors fuit. Sortis religio. Ea provincia mihi sorte obvenit; eam provinciam mihi sors dedit, _cette province m’a été assignée par le sort_. Quod sors obtulerit, acturus videtur. SORTĬLĔGUS, i, m, _Devin_, _prophète_. SYN. Divinus, ariolus. SORTĬOR, īris, ītus sum, iri, d., n. et a. _Tirer au sort_; _obtenir par le sort_. SYN. Sortito capio, sortes conjicio, sortitionem facio; sorti committo, permitto; fortunæ arbitrio, judicio committo. USUS: Sortiri paucos e multis ad pœnam. Sortiri bona cum aliquo. Provincias inter se sortiuntur. SORTĪTĬO, ōnis, f. _Tirage au sort_. SYN. Distributio, quæ sortito _seu_ ductis fit sortibus. EPITH. Ædilitia, contentiosa, præclara, religiosa, vespertina. USUS: Sortitione in aliquos animadversum est. Sapienter a majoribus sortitio magistratuum constituta est. SORTĪTO, _Au sort_, _par arrêt du sort_. SYN. Sortitione, ductis sortibus. USUS: Sortito mittebantur in provincias. SORTĪTŬS, ūs, m. _Tirage au sort_. SYN. Sortitio. USUS: Si pluribus de rebus uno sortitu retulisti, _si dans un seul rapport, vous avez proposé au peuple plusieurs choses à la fois_. SOSPES, ĭtis, omn. gen. _Sain et sauf_. SYN. Salvus. USUS: Sospites omnes Romam pervenere. Cf. Salvus. SOSPĬTO, as, are, a. _Sauver_; _protéger_. SYN. Incolumem servo, præsto. USUS: DEUM precibus exposcunt ut propitius suam semper sospitet progeniem. Cf. Salvo, Salus, Servo. SŌTER, ēris, m. _Sauveur_, _protecteur_, _libérateur_. SYN. Servator, conservator. SPARGO, is, sparsi, sparsum, ere, a. _Répandre_, _jeter çà et là_. SYN. Fundo. PHRAS. Rumor late spargitur, _le bruit se répand au loin_. Sermones dissipantur; rumor late diffunditur, disseminatur, in vulgus editur, effertur, sermonibus multorum divulgatur, differtur, circumfertur. Cf. Rumor, Fama. USUS: Nummos populo spargere. Res gestas in memoriam sempiternam spargere. Semina doctrinæ in suis libris spargit. SPĂTĬOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Se promener_, _errer_. SYN. Ambulo, deambulo. Cf. Ambulo. SPĂTĬUM, ĭi, n. _Espace_, _étendue_; _promenade_. SYN. Loci intervallum, curriculum, cursus, regio. EPITH. Æquum, æternum, annuum extremum, immensum, liberum, longinquum, medium, menstruum, simile. USUS: In ambulatione duo spatia aut tria facere, _faire deux ou trois tours d’allée en se promenant_. Ingens spatium conficere, decurrere. De spatio deflectere. 2. Temporis intervallum, _espace de temps_, _délai_, _loisir_, _occasion_. Spatium ad deliberandum sumere; aliquid spatii sibi ad scribendum surripere. Meditanti spatium mihi non datur. Spatio aliquo interjecto redibo. Non habeo, non est mihi spatium scribendi. SPĒCĬĀTIM, _En particulier_. SYN. Nominatim. SPĔCĬES, ēi, f. _Forme_, _figure_, _image_; _apparence_. SYN. Forma, figura, facies; imago. EPITH. Admirabilis, æterna, beata, blanda; clara, consularis, divina, eximia, falsa, forensis, formosa, honesta, liberalis, pura, sancta, singularis. PHRAS. Vir est in speciem tantum bonus, _cet homme n’a que les dehors de la bonté_. Sub pietatis obtentu; per causam pietatis; per speciem pietatis multos fallit. Imaginem tantum probitatis et speciem fallacem præ se fert. Vir specie probus, re improbissimus. Cf. Simulator, Simulo. USUS: 1. Excellentis eloquentiæ speciem et formam adumbrare. Observentur animo species honestæ. 2. Imago, similitudo, _apparence_, _semblant_, _mine_, _prétexte_. Me species quædam inanis commovit. Boni viri speciem gerere, præ se ferre, tueri. Aliud moliri, aliud specie et simulatione ostendere. Clementiæ specie multos devinxit. Ea res speciem præbuit magni exercitus. 3. Forma, venustas, dignitas, _brillante apparence_, _éclat_, _beauté_, _ornement_. Pertinent hæc ad liberalem speciem et dignitatem. Natura formam in qua esset species honesta, in promptu posuit. 4. Aspectus, _aspect_, _air_, _extérieur_. Vir liberali, honesta specie. Species, statura ad dignitatem apposita. 5. Pars generis, _espèce_. Virtutes specie dispares prudentia conjunguntur. SPĔCILLUM, i, n. _Sonde_, _instrument de chirurgie_. SPĔCĬMEN, ĭnis, n. _Marque_, _preuve exemple_, _image_. SYN. Indicium, significatio; exemplum. PHRAS. Juvenis specimina dat multa virtutis, _ce jeune homme donne des preuves de vertu_. Optime se ostendit; documenta futuri judicii dat maxima; multa in eo specimina virtutis cernuntur, elucent; experimenta edit egregiæ virtutis. USUS: 1. Specimen virtutis dare, capere. 2. Exemplum, _modèle_, _type_, _exemplaire_. Cato specimen temperantiæ ac prudentiæ. SPĔCĬŌSĒ, _Magnifiquement_, _pompeusement_. USUS: Speciose cum ornatu ingredi. SPĔCĬŌSUS, a, um, _Beau_, _brillant_, _magnifique_. SYN. Illustris, eximius. USUS: Reversionis has speciosas causas habeo, _j’ai de belles, d’excellentes raisons de mon retour_. SPECTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut voir_, _visible_; _digne d’être vu_. SYN. Aspectabilis. USUS: Corpus cœli spectabile effectum est, animus autem oculorum effugit obtutum, _le monde est visible_, _l’âme fuit nos regards_. SPECTĀCŬLUM, i, n. _Aspect_, _spectacle_; _représentation_, _jeux publics_. SYN. Res ad spectandum proposita, præsertim cum pompa et apparatu, ut sunt ludi et alia ejus generis. EPITH. Acerbum, egregium, jucundum, luctuosum, miserrimum, præclarum. USUS: Res cœlestes quarum spectaculum ad hominem tantum pertinet Spectaculum dare, præbere. Magnus ex iis spectaculis plausus est excitatus. Cf. Ludus. SPECTAT, impers. _Cela regarde_. SYN. Pertinet. USUS: Hoc ad singulos spectat, illud ad universos. Alio spectat vox Pythica. Cf. Attinet, Interest. SPECTĀTĬO, ōnis, f. _Aspect_, _spectacle_. SYN. Inspectio. USUS: Animus levatur spectatione, _l’âme peut se récréer par la vue_. SPECTĀTOR, ōris, m., _Spectateur_, _observateur_. SYN. Contemplator. EPITH. Diligens. PHRAS. Spectatores habebis plurimos, _vous aurez de nombreux spectateurs_. Theatrum magnum habebis; tu te quasi in aliquo theatro versari existima; res tuæ quasi magno in theatro spectabuntur; res tuæ quasi majoribus theatris erunt propositæ. USUS: Spectatorem se otiosum præbere alienæ calamitatis. Homo spectator rerum cœlestium. SPECTĀTUS, a, um, _Considéré_, _estimé_. SYN. Cognitus, probatus. USUS: Vir spectatæ integritatis. Vir fortis et spectatus. SPECTO, as, avi, atum, are, a. _Regarder_, _observer_; _juger_, _estimer_. SYN. Spectator sum, æstimo, cerno. ADV. Procul, alte, directe, ad extremum, foras, plane. USUS: Hominem non ex censu sed moribus spectare oportet. Alterius animum ex suo spectare, _juger des autres par soi_. Res ad arma, ad bellum spectat, _les choses tournent à la guerre_. Nil nisi gloriam laudemque spectat. Hoc spectant leges, ut, etc. Domus ad mare spectans. Cf. Propono. SPECTRUM, i, n. _Vision_, _spectre_, _fantôme_. SYN. Idolum, visum. USUS: Quæ illi idola, nos spectra appellamus. SPĔCŬLA, æ, f. _Lieu d’observation_, _observatoire_. SYN. Vigilum locus, vigiliæ. USUS: 1. Tanquam ex specula aliqua prospexi tempestatem futuram. Homines in speculis sunt, observant, ut vos geratis in retinenda religione, _être en observation_, _aux aguets_. Velut in specula collocatus, constitutus sum. 2. Parva spes, _faible espérance_, _léger espoir_. Hac specula me sustentabam unice. SPĔCŬLĀTOR, ōris, m. _Observateur_, _espion_. USUS: Speculator venatorque naturæ, _savant qui épie et cherche à surprendre les secrets de la nature_. SPĔCŬLĀTŌRĬUS, a, um, _D’espion_, _d’éclaireur_. USUS: Navigia speculatoria, _navires d’observation_. SPĔCULOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Observer_, _être en observation_, _faire le guet_. SYN. In specula sum, excubo, observo. ADV. Prope. USUS: Omnia ante speculabantur et scrutabantur. Multorum te oculi speculantur et aures. Cf. Prævideo, Observo. SPĔCŬLUM, i, n. _Miroir_. PHRAS. Speculum aspicere, _regarder, consulter, un miroir_. Speculum consulere; speculum in consilium adhibere; semet in speculo contemplari; speculo uti; se in speculo intueri, spectare, videre; ad speculum explorare formam. USUS: Versus in quibus velut in speculo quisque se possit intueri. Comœdia est imitatio vitæ, speculum consuetudinis, imago veritatis. SPĔCŬS, ūs, m. _Antre_, _caverne_. SYN. Spelunca. SPĔLUNCA, æ, f. _Antre grotte_. SYN. Specus. SPERNO, is, sprēvi, sprētum, ere, a. _Repousser mépriser_, _dédaigner_. SYN. Respuo, pro nihilo puto, contemno, dispicio, rejicio, repello, repudio, refuto. USUS: Spernit nos et pro nihilo putat. Cf. Contemno. SPĒRO, as, avi, atum, are, a. _Espérer_. SYN. Spem habeo, spes est, in spe sum, in spe aliquid habeo, spe ducor, inducor in opem, exspecto, confido, ad spem erigor, spem propositam habeo, mihi spes proposita est. )( Despero, timeo. ADV. Bene, insipienter, optime, plurimum, recte, saltem, temere. PHRAS. 1. Bene de te spero, _j’espère beaucoup de vous_. Tantum in te confido ut omnia in te collocem, omnes in te sitas ac collocatas rationes habeam; ut tuis præcipue viribus nitar, nihil aliunde exspectem; præsidia ad omnes casus omnia in te uno constituam; spes omnes in te repono, defigo. Cf. Spes, Exspectatio bona. 2. Spero officia tibi mea grata fore, _j’espère que mes bons offices vous seront agréables_. Spes me tenet, sustentat, alit, fovet officia tibi mea grata fore; in spem venio, in spem ingredior, in spem adducor, spes aflulget, tua benevolentia spem mihi dat, spem facit, spem ostendit magnæ a te gratiæ ineundæ. 3. Omnia sic constitui ut sperare nihil non possim, _j’ai tellement combiné les affaires que je puis avoir toute confiance_. Jacta sunt a me fundamenta rei sic ut certa propemodum in spe sint reliqua. Rem, ut opinor, ita constitui, in eo statu collocavi, in eum statum adduxi ut omnia secunda, ut qualia volumus, ut omnia ex animi sententia sperare possimus. Rem, ut opinor, ita composui nihil ut adversum timere possim, ut delegare spes meas fortunæ possim; eo rem perduxisse mihi videor ut eventum sperare quam secundissimum liceat; hoc mihi videor consecutus ut optima spe niti possim. 4. Ego, ut spero, facile omnia impetrabo, _pour moi, je l’espère, j’obtiendrai tout facilement_. Pro mea quidem spe, nisi me spes fallit, ut animus meus auguratur, quemadmodum ipse mihi polliceor, nihil est quod a te non exspectem. Cf. Spes. USUS: 1. Spero et confido te jam valere. Jubeo te de me bene sperare et securo esse animo. 2. Timeo, vereor, _craindre_, _redouter_. Si a te, quod non spero, deserar. SPES, ēi, f. _Espérance_. SYN. Boni exspectatio, fiducia, firmamentum, cupiditas. )( Timor. EPITH. Abjecta, bona, certa, explorata, exigua, fallax, firma, incerta, infinita, nova, perennis, pertenuis. PHRAS. 1. Litteræ tuæ mihi spem magnam faciunt, _votre lettre me donne beaucoup d’espoir_. Spem magnam afferunt, offerunt, faciunt, ostendunt, ostentant; ingentem mihi spem præbent, subministrant, dant, proponunt, injiciunt; in spem recuperandæ libertatis certissimam me vocant, inducunt; in spem meliorem me impellunt, ad spem me erigunt, rapiunt; spem mihi affirmant, inferunt; certioris me spei implent, quam quantam fides promissi, aut ratio ex fiducia rerum subjicere solet; tuæ litteræ augent, alunt, erigunt, confirmant spem meam; spei me bonæ plenum faciunt; spe ingenti me complent; fiduciam accendunt; securo me animo esse jubent. 2. Spem novam concipio, _je conçois de nouvelles espérances_. In spem ingredior; in spem venio; spes animum subit; spes animum cepit; in spem adducor; spes nova affulget; injecta mihi nova spes est; spem non ex incerto concipio. 3. Spem magnam habeo rem ex sententia cessuram, _j’ai bon espoir que l’affaire se terminera selon mes désirs_. Spes est; in magna spe sum; spe certa teneor; spes ea in me hæret, residet; spei plurimum habeo; plenus bonæ spei sum; animus spe ista calet; spes ampla despondetur; spes ea me tenet; spe et animo confido; spem habeo maximam, rem ex sententia cessuram. 4. Hæc una mihi spes superest, _il ne me reste plus que cet espoir_. Eam unam spem video; hac una spe nitor; hæc una spes sustentat, alit, consolatur; ex una spe illa pendet animus; in ea re una omnis fortunæ pono subsidia; res una mihi magnæ fiduciæ est; in una re spem omnem pono, repono, colloco; spes omnes sitas in ea re habeo; in ea re una spes meas omnes defigo, constituo, quod alias nunquam gratiæ esse locum ullum videam. Hanc unam spem sequor; in ea re una spes omnes repositas habeo; una in re salutis auxilium pono, spemque propositam habeo secundissimi eventus. 5. Parva res erat quæ hominem in spem tam insanam impulit, _c’était un rien qui avait donné à cet homme cette folle espérance_. Parva dictu res erat quæ hominis inconsultam fiduciam accendit; quæ solita vanitate spem ejus inflabat; qua homo inconsultus ad vanam fiduciam efferebatur; quæ illi tantum spei fecerat; parva dictu res erat et in qua nihil ad eam spem agnosceres, qua ille inflatus hereditati spe et animo incubabat; levissima impulsus causa, spe tamen devorabat hereditatem totam; cum causæ nihil esset cur in partem hereditatis is veniret, spem tamen ejus veluti in manibus se habere existimabat. 6. Sinister ille eventus spes omnium magnopere debilitat, _cet accident a beaucoup amoindri l’espérance générale_. Remoratur, infringit, labefactat; sinistro illo eventu spes omnium magnopere extenuatur, plane evanescit, magnopere concidit, pene inveterascit; spes prope omnis incisa, præcisa est; spes prope ad irritum cadit. 7. Hominis importuni furor nobis spem omnem prope ademit, _les fureurs de cet homme cruel nous ont enlevé presque tout notre espoir_. Spem prope omnem nobis eripuit, abstulit, sustulit funditus; de spe optima nos dejecit, depulit, deturbavit; a spe animos omnium avertit; spem probe omnem incidit, abrupit. 8. Spem omnem perdidimus, _nous avons perdu tout espoir_. De spe decidimus; spem omnem abjecimus; spem omnem deposuimus. Spes tota nos deseruit, destituit, defecit; nobis discessit; spem omnem amisimus. 9. Spes nos fefellit, _nos espérances ont été déçues_. Fortuna spes nostras destituit; spe frustrati sumus; irritos spei abire nos necesse est; ingenti spe destituimur; spe lapsi sumus; a spe dejecti, repulsi sumus; spes nos nostra fefellit, frustrata est, elusit. 10. Nulla spes superest, _il ne nous reste plus d’espoir_. Nullus jam spei locus est; spes nulla jam relinquitur; quæ porro spes reliqua esse potest? spe omni carendum est; spe prope omni orbati sumus; desperata spes est, incisa, abrupta. USUS: Certa se spes ostendit. Subito ad novam spem exarsi. In eam spem devolutus sum. Vana spe inflatur. Spem redintegrare. Spem omnium multum vicit, superavit. Neutro inclinata spe, _l’espérance n’étant perdue ni d’un côté ni de l’autre_. SPHÆRA, æ, f. _Sphère_, _globe_, _boule_. SYN. Globus. USUS: Habent suam sphæram errantes stellæ, _les étoiles fixes ont leur sphère à part_. In sphæra maximi orbes medii inter se dividuntur, _dans une sphère les grands cercles se coupent par le milieu_. SPĪCA, æ, f. _Extrémité de la tige de blé_, _épi_. EPITH. Uberes et crebræ. USUS: Seges spicis crebris et uberibus. SPĪCĬLĔGĬUM, ĭi, n. _Glanage_. SYN. Collectio spicarum. SPĪCŬLUM, i, n. _Dard_, _aiguillon_; _trait_, _fer_. SYN. Telum, sagitta. USUS: Crassus spiculis prope scrutatus est Alpes, _Crassus fouilla, pour ainsi dire, les Alpes avec des fers de lances_. SPĪNA, æ, f. _Épine_. EPITH. Valida. USUS: 1. Spinas vellere. 2. Subtilis ratio, quæstio acuta, _ambages, subtilités, détours dans un discours_. Spinæ dialecticæ. SPĪNŌSUS, a, um, _Épineux_; _difficile_, _plein de difficultés_, _captieux_. SYN. Durus, asper. PHRAS. Aggredienda tibi est spinosa illa dialectica, _il vous faut affronter cette dialectique entortillée, hérissée de difficultés_. Tortuosum illud disputandi genus tibi omnino complectendum est; compelleris vel invitus in angustias illas et dumeta dialecticorum; vellendæ tibi erunt dialecticæ disserenti spinæ. Illæ argumentorum contorsiones, breves illæ et acutæ conclusiunculæ negotium tibi nunc facessent. USUS: Spinosum et subtile disputandi genus. Spinosa et exilis oratio. SPĪRA, æ, f. _Spirale_, _nœuds_, _anneaux_, _replis_. USUS: Anguis se in spiram colligit. SPĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut respirer_, _respirable_. SYN. Flabilis, animalis. USUS: Hæc spirabilis animalisque natura cui nomen est aer, _cet élément respirable et vivifiant qu’on appelle l’air_. SPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_. USUS: Animalia spiratione æris sustentantur. SPĪRĬTŬS, ūs, m. _Souffle_, _haleine_; _vent_. SYN. Vapor purissimus sanguinis; spiratio, vita; aer. EPITH. Angustior, cœlestior, cœlestis, communis, contaminatus, divinus, extremus, infinitus, liber, minimus, tranquillus, regius, jucundus, vilis, vitalis, tribunitius. USUS: 1. Spiritus per omnes arterias funditur. Vita corpore et spiritu continetur. 2. Respiratio, spiratio, anhelitus, _air aspiré_, _souffle_, _respiration_. Nullum unquam tranquillum et otiosum spiritum duxi, _je n’ai pas respiré une seule fois tranquillement_. Contaminatus spiritus. Animæ interclusio et angustiæ spiritus. Longissima est complexio verborum quæ volvi uno spiritu potest, _tout d’une haleine_, _tout d’un trait_. Aer spiritu ductus. Legiones uno spiritu difflare. 3. Vita, _souffle vital_, _vie_. Patriæ spiritum reddere, spiritum alicui eripere et auferre. 4. Aer, _air_ (_qui nous environne_). Potestne tibi hujus cœli spiritus esse jucundus? 5. TRANSL. Elatio animi, tumor, fastus, inflatio, _présomption_, _arrogance_, _fierté_, _orgueil_. Res gestæ nescio quos spiritus ei attulerunt. E rebus gestis magnos spiritus sumere. Gestientes et ferociter exsultantes hominis spiritus comprimere, contundere, _rabattre la fierté, l’audace_. Cf. Fastus, Superbia. Spiritus Sanctus, _Le Saint Esprit_. PHRAS. Immensus ille ac sempiternus spiritus, cujus afflatu atque numine omnia sustinentur et conservantur; cujus numine humanæ mentes divinis sensibus afficiuntur; qui animis nostris cœlestis gratiæ rorem instillat; cœlestium munerum largitor. Spiritus; interioris vitæ auctor ac parens atque, ut ita dicam, anima animæ; sanctitatis omnis fons et origo. SPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Respirer_, _vivre_. SYN. Spiritum duco, animam duco, vivo, anhelitum duco. PHRAS. Ægre spirat, _il respire difficilement_. Interclusus spiritus arcte meat; animam ægre ducit; fatigatos anhelitus trahit; angustior illi est spiritus. Vis morbi animam comprimit; spirandi difficultate laborat. USUS: Mens Platonis adhuc in ejus scriptis spirare videtur. Non modo sine cura quiescere, sed ne spirare quidem sine metu possum. SPISSĒ, _Lentement_, _à grand’ peine_. SYN. Ægre, difficulter, vix. SPISSUS, a, um, _Épais_, _compact_; _difficile_. SYN. Densus, difficilis. USUS: Spissum sane opus et operosum. Omnia adhuc tarda et spissa. SPLENDĔO, es, ŭi, ere, n. _Briller_, _être brillant_, _distingué_. SYN. Luceo, fulgeo, mico. USUS: Virtus splendet in tenebris per seque lucet, _la vertu brille même au sein des ténèbres_. SPLENDĬDĒ, _D’une manière brillante_, _avec éclat_, _magnificence_. SYN. Ample, magnifice. USUS: Splendide et amplo funere efferre. Splendide accipere aliquem. SPLENDĬDUS, a, um, _Brillant_, _éclatant_, _magnifique_, _remarquable_. SYN. Magnificus, elegans, ornatus. USUS: Vir ornatissimus et splendidissimus. Nihil in Curii domo ornatum vel splendidum præter ipsum. Cf. Magnificus, Splendor. SPLENDOR, ōris, m. _L’éclat_, _le brillant_; _beauté_, _ornement_, _gloire_, _considération_. SYN. Nitor; claritas, dignitas. PHRAS. Homines summo splendore præditi, _hommes environnés d’une grande considération d’un grand luxe_. Quorum dignitas omnium oculos perstringit; sumptibus et publica magnificentia prope extra modum exeuntes; lectis cælatis, laqueatis ædibus, omni luxu et opulentia instructis magnifici; ample et magnifice exornati. USUS: Imperii nostri splendor gentibus omnibus lucet. Omnia ad splendorem et gloriam revocare. Dignitatis suæ splendorem obtinere. Habet maximum splendorem virtus. Antiquæ virtutis splendor obsolevit moribus nostris deformatus. Splendore nominis ejus et virtutis capti cives. SPŎLĬĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_, _spoliation_. SYN. Direptio, privatio. USUS: In tanta spoliatione omnium rerum. SPŎLĬĀTOR, ōris, m. _Spoliateur_, _pillard_. SYN. Prædo, direptor. SPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller qqn_; _piller_, _voler_. SYN. Exuo, nudo, orbo, despolio, privo; spolia detraho; eripio, detraho. )( Orno. PHRAS. Spoliaberis, nisi auxilia circumspexeris, _si vous ne demandez du secours, vous serez pillé_. Prædæ eris hostibus; hostes in fortunas tuas invadent; fortunis te evertent; de fortunis te deturbabunt, sanguinem exsorbebunt tuum, nisi, etc. USUS: Apollonium omni argento spoliasti. Nihil illo spoliatius, nihil egentius. Cf. Privo. SPŎLĬUM, ĭi, n. _Dépouille_, _butin_. SYN. Exuviæ, præda. EPITH. Cruentum, novum, pulcherrimum. USUS: Cruenta alicui spolia detrahere. Magna spolia ex hoste capere. Aliorum spoliis suas opes augere. Cf. Præda. SPONDA, æ, f. _Bois de lit_. SYN. Lectilatus. SPONDĔO, es, spŏpondi, sponsum, ere, a. _Promettre solennellement_, _faire vœu de_. SYN. Promitto, sponsionem facio, sponsionem interpono. ADV. Vehementer. USUS: Tibi dependendum est quod pro alio spopondisti. Id spondeo inque me recipio. Honores et præmia spondere alicui. Cf. Promitto. SPONGĬA, æ, f. _Éponge_. USUS: Spongia extergere sanguinem. SPONSA, æ, f. _Fiancée_. USUS: Sua cuique sponsa. SPONSĀLĬA, ĭum, n. pl. _Fiançailles_. SYN. Sponsio et repromissio nuptiarum. USUS: Sponsalia alicui præbere; sponsalia facere. Sponsalia dissolvere. SPONSĬO, ōnis, f. _Promesse_, _engagement_. SYN. Sponsum, omnis stipulatio et promissio. USUS: Sponsionem facere. Sponsione aliquem lacessere, _faire un pari avec qqn_. Sponsionem vincere, _gagner un pari_. Sponsione vinciri. Voti sponsio. In angustissimam sponsionis formulam aliquem includere. SPONSOR, ōris, m. _Caution_, _garant_, _répondant_. SYN. Præs. USUS: Pompeius idem mihi de voluntate Cæsaris sponsor et de mea testis. Tulliola præmium flagitat, me sponsorem appellat. Marcellus pro Mario sponsor est factus. SPONSUM, i, n. _Promesse_, _engagement_, _contrat_. Cf. Sponsio. SPONSUS, i, m. et sponsa, æ, f. _Fiancé_, _fiancée_. Cf. Nuptiæ. SPONTE, _Spontanément_, _librement_, _volontairement_. SYN. Ultro, suapte natura, suapte, vi sua, sua voluntate, suo indicio. PHRAS. 1. Sponte venit, _il est venu de son plein gré_. Sua sponte, nullius coactu, hortatu, invitatu, impulsu venit; ultro se mihi obtulit; voluntarius adfuit; sciens prudensque voluntate adfuit. 2. Lapis sua sponte deorsum cadit, _par sa propre vertu la pierre tombe sur la terre_. Suapte natura, vi sua, innata vi, suopte nutu ac pondere, nullius adminiculo in terram fertur. USUS: Sua sponte quo impellimus inclinat. Si sponte ac voluntate nollet, vi extrudetur. Cf. Libenter. SPORTA, æ, f. _Corbeille_. SYN. Fiscina, fiscella. SPŪMA, æ, f. _Écume_. USUS: Spumas agebat in ora. Spumis os circumfluit. SPŪMŌSUS, a, um, _Plein d’écume_, _écumant_, _écumeux_. USUS: Spumosum littus. SPŪMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Écumer_; _respirer_, _exhaler_. USUS: Spumans ex ore scelus, anhelans crudelitatem, _respirant le crime_, _suant le crime par tous les pores_. SPŬO, is, ŭi, ūtum, ere, n. _Cracher_. SYN. Salivam emitto. SPŪTUM, i, n. _Crachat_. SPURCĒ, _Salement_, _d’une manière dégoûtante_. SYN. Obscœne, fœde, turpiter, flagitiose. SPURCUS, a, um, _Sale_, _malpropre_, _immonde_. SYN. Lutulentus, impurus, obscœnus, turpis. USUS: Tempestas spurcissima, _temps affreux (de pluie et de boue)_. Cf. Turpis. SQUĀLĔO, es, ŭi, ere, n. _Être malpropre_; _être en deuil_, _porter des habits de deuil_. SYN. Sordeo; mœreo, afflictor. )( Niteo. USUS: Squalebat civitas, erat in luctu senatus. SQUĀLĬDĒ, _Sans ornements_, _d’une manière négligée_. SQUĀLĬDUS, a, um. _Sale_, _malpropre_, _négligé_. SYN. Horridus, incultus, sordidus. PHRAS. Homo squalidus, _homme malpropre_. Obsitus squalore; obsita erat squalore vestis, fœdior corporis habitus pallore ac macie perempti: ad hæc promissa barba et capilli efferaverant oris speciem; homo veste obsoleta sordidatus, præferens in vultu habituque calamitatis suæ imaginem, corpus vero reliquum ingluvie veternoque et sordibus squalidum. USUS: Domus, oratio squalidior et sine nitore. Cf. Sordidus. SQUĀLOR, ōris, m. _Malpropreté_; _deuil_, _affliction_, _douleur_. SYN. Sordes; mœror. USUS: In luctu et squalore jacere. Squalore obsitus reus. Spectaculum tanti squaloris, luctus, sordium. Cf. Sordes, Squalidus. SQUAMMA, æ, f. _Écaille_. SQUAMMŌSUS, a, um, _Couvert d’écailles_. SQUILLA, æ, f. _Squille_, _sorte d’écrevisse marine_. USUS: Pinna cum squilla coit societatem comparandi cibi. STĂBĬLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Affermir_, _appuyer_, _rendre stable_. SYN. Firmo. USUS: Rempublicam, leges, libertatem stabilire. Pedem stabilire in suo. Cf. Firmo, Confirmo. STĂBĬLIS, e, gen. com. _Ferme_, _consistant_, _solide_, _durable_. SYN. Firmus, constans, immutabilis, multum firmitudinis habens, fixus, fundatus, optime constitutus, certus, proprius, perpetuus, perennis, immortalis. )( Lubricus, incertus. USUS: Nulla domus tam stabilis, nulla civitas tam firma est, tanta temporis diuturnitate confirmata, quæ non possit odiis dissidiisque everti. Maneat hæc stabilis et fixa sententia. Cf. Constans. STĂBĬLĬTAS, ātis, _Stabilité_, _consistance_, _fermeté_. SYN. Firmitas, constantia. USUS: Respublica quassata multa amisit præsidia stabilitatis suæ. Quis corporis firmitate aut fortunæ stabilitate confidat? _Qui pourra compter sur la stabilité de la santé ou sur la constance de la fortune?_ Amicitiam non adolescentulorum more, ardore quodam et impetu amoris, sed stabilitate et constantia judicemus. Cf. Constantia. STAĂBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. (de animantibus solis dicitur.) _Habiter_, _séjourner_, _parquer_. USUS: Pecus stabulatur melius ad hibernos exortus. STĂBŬLUM, i, n. _Parc_, _étable_. USUS: Pastorum stabula. STĂDĬUM, ĭi, n. _Stade_, _mesure itinéraire d’une étendue de 125 pas_. SYN. Spatium cxxv passuum; curriculum. USUS: 1. Is locus citra Romam est stadia triginta. Multa stadia confecit. 2. Curriculum, spatium, studium, _carrière_, _lice_. Qui stadium ingreditur, eniti maxime debet ut vincat. In stadium artis rhetoricæ prodire non audet. STAGNO, as, avi, atum, are, n. _Être stagnant_, _séjourner_. De aqua quæ nec effluit, nec sorbetur. STAGNUM, i, n. _Eau stagnante_, _étang_, _lac_, _marais_. STĂTĀRĬUS, a, um, _Qui reste en place_, _immobile_, _fixe_; _calme_, _posé_, _qui gesticule peu_. SYN. Firmus, stabilis; item: Qui in dicendo agendoque, gestu motuque utitur moderato. USUS: Pugna stataria. Statarius et sermonis plenus orator. STĂTĒRA, æ, f. _Balance_, _trébuchet_. SYN. Libra, trutina. USUS: Non aurificis statera, sed populari judicio rem examinare. STĂTIM, _Sur-le-champ_, _aussitôt_. SYN. Continuo, illico, mox, quam mox, protinus, jam jamque, quamprimum, confestim, actutum, e vestigio, repente, sine mora, nulla interposita mora, abjecta omni cunctatione, primo quoque tempore, extemplo, haud cunctanter, propere; sine excusatione, nulla interposita dubitatione. PHRAS. 1. Mandata tua statim exsequar, _j’accomplirai immédiatement vos ordres_. Omni mora abjecta; ne minimo temporis spatio interjecto; simul ac potero rem perficiam. Punctum temporis non morabor; sine mora mandata exhauriam. 2. Statim concidit, _il tomba aussitôt_. E vestigio temporis, momento temporis concidit. USUS: Litteras scripsi statim ut tuas legerem. STĂTĬO, ōnis, f. _Poste_, _quartier_, _station navale_, _mouillage_. SYN. Mansio ac locus in quo naves _aut_ milites tuto stare possint. USUS: Stationes disponere; cohortes in statione habere; in stationem educere; stationes ingruente hoste in castra subducere; stationes agere; submissis manipulis aliquot stationes firmare. Athenis nunc statio placet. Cf. Præsidium, Portus. STĂTĪVA, ōrum, n. pl. _Cantonnements_, _quartiers_, _garnisons_. SYN. Statio. USUS: Stativa miles noster habet optima. Militem in stativis habere. STĂTĪVUS, a, um, _En t. de guerre: De poste militaire_. USUS: Hæc mea custodia est, hoc præsidium stativum, _c’est mon poste militaire_, _c’est ma faction_. STĂTOR, ōris, m. _Esclave employé aux messages_. SYN. Apparitor, nuntius, tabellarius. USUS: 1. Litteras stator tuus mihi attulit. 2. Ad Iovem refertur: Jupiter stator, _Jupiter qui fonde, qui consolide_. STĂTŬA, æ, f. _Statue_. SYN. Signum, imago, simulacrum. EPITH. Equestris, pedestris, nuda, palmaris, persimilis, aliena, publica, turmalis, inaurata. USUS: Senatus ei statuam auream decrevit, posuit, statuit, fixit, locavit, collocavit, consecravit. Statuam alicujus evertere, affligere, deturbare, dissipare. STĂTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Établir_, _arrêter_, _régler_, _décider_. SYN. Constituo, decerno, sancio, delibero. ADV. Certe, exploratius, facilius, honestius, omnino, prorsus; recte, regie. PHRAS. 1. Firmiter statutum est, _il est fermement arrêté_. Ratum ac firmum est; certum id mihi atque obstinatum est; stat sententia; certum est hoc agere; illud manet et fixum est; stat illud stabitque mihi; deliberatum cum animo habeo meo; statutum habeo; fixum et statum est; fixum id, ratum firmumque; stabile decretumque hoc consilium est; hic animus, hæc mihi lex est. 2. Statui Romam proficisci, _j’ai résolu d’aller à Rome_. Animus in eo erat ut Romam peterem; in animo erat in animo habebam; animum suscepi proficiscendi Romam. Deliberatum cum animo habebam; cum animo, apud animum statueram Romam petere; consilium erat Romam me conferre; animum induxi ad longinquam profectionem. USUS: 1. Rerum omnium jura statuere. De Cæsaris actis ut statueretur, placuit. 2. Censeo, puto, judico, _se mettre dans l’esprit_, _s’imaginer_, _croire_, _estimer_. Ego quidem ita statuo, nihil esse. Ego te parentem statuo fortunarum mearum. 3. Pono, edo, colloco, _élever_, _dresser_, _ériger_. Statuite documentum ne quis, etc. Victori statuam, tropæum statuere et collocare. Cf. Constituo, Decerno. STĂTŪRA, æ, f. _Stature_, _taille_, _grandeur_. SYN. Corporis habitus, figura. PHRAS. Staturam habet egregiam, _il a une taille magnifique_. Corporis habitu præstat; statura corporis illi est apposita ad dignitatem; corpus illi magnitudine eximium; proceritate corporis insignis est. Visu et specie æstimantibus vir magnus. USUS: Corporis figura, forma, statura apposita ad dignitatem. 1. STĂTUS, a, um, _Fixe_, _solennel_. SYN. Solemnis, statutus, certus. USUS: Stati dies; statæ et solemnes cerimoniæ. 2. STĂTŬS, ūs, m. _État_, _position_, _situation_. SYN. Conditio, fortunæ conditio, locus; casus, præsentis fortunæ habitus, articulus rerum. EPITH. Amplissimus, bonus, certus, moderatus et concors civitatis, tranquillus, tolerabilis, pristinus, quietus et placatus, erectus et celsus, reipublicæ deterior, perturbatus, mediocris, incertus fortunæ. PHRAS. 1. vide quis sit rerum nostrarum status, _voyez quel est l’état de nos affaires_. Vide quanta rerum sit varietas; res nostræ ut habeant; quem in locum deducta res sit; qui cursus rerum, qui exitus sit futurus; quemadmodum se res nostræ habeant, quo loco res nostræ sint; quæ sit forma reipublicæ, quæ fortuna, quæ conditio; quis sit præsentis fortunæ habitus; quanta rerum facta sit commutatio. Cf. Conditio. 2. Pessimus est rerum nostrarum status, _nos affaires sont dans un état déplorable_. Omnem non modo succum et sanguinem, sed etiam colorem et speciem dignitatis pristinæ amisimus; tanquam si nox quædam effusa esset rebus nostris, ita in tenebris ruunt et miscentur omnia; quanta in rerum conversione ac perturbatione, quo temporum motu versemur, vides. Deterrimo statu sumus; in propinquo est servitus vel interitus. In tanto discrimine civitatis, rebus omnibus aut inclinatis, aut eversis; in hoc incendio reipublicæ; rebus tam trepidis, arctis et dubiis; in tanta fortunæ iniquitate; in extremis rebus nostris; in extrema spe salutis; in tam atroci ac difficili reipublicæ tempore parum abest quin miserrimi simus. Non sane tranquillo navigamus, sed jam aliquot procellis pene submersi sumus. 3. Status civitatis pristinus restitutus est, _l’ancien état des choses a été rétabli dans la république_. E superiorum temporum caligine et tenebris lucem aliquam in republica respicere cœpimus; respublica in veterem dignitatem ac libertatem vindicari; respublica respirare, reflorescere videtur. Res nostræ suum rursus statum tenent, melius fluunt; æquabilius et constantius se habent. Respublica turbata in tranquillam redigitur, reviviscit, caput attollit. USUS: Scio quis rerum nostrarum status sit; nihil in suo statu semper manet. Reipublicæ statum fundare, collocare. Eumdem vitæ statum usque ad senectutem tenere, retinere, tueri; in eo statu consistere, _rester dans le même état_. Vir sapiens de statu se suo dejici, deduci, dimoveri non patitur. Virtutis statum mali mores labefactant, convellunt, convertunt. Nunquam de statu dignitatis meæ decedam, discedam, declinabo. Ex incertis et perditis rebus in meliorem statum respublica revocatur, restituitur, redit, pristinum statum recuperat, _être rétabli dans son premier état_. STELLA, æ, f. _Étoile_. SYN. Sidus, astrum; flammæ cœlestes, lumen, lucidi stellarum globi. EPITH. Illustris, perlucida, micans, salutaris, præclara, infima terræque proxima, obscurior et caliginosa, parva; terris finitima. USUS: Stellæ immutabilibus spatiis ab ortu in occidentem commeant. Chaldæi studiose stellarum magnitudines, intervalla, cursus inquirebant. STELLĀTUS, a, um, _Étoilé_, _constellé_. STELLĬFER, ĕra, ĕrum, _Parsemé d’étoiles_, _étoilé_. USUS: Stelliferi cœli cursus. STERCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fumer (une terre)_. SYN. Fimum agris adhibeo; fimum, stercus agris ingero, arvo fimum reddo; fimum, stercus per agros spargo. STERCUS, ŏris, n. _Fumier_, _excrément_. USUS: Nolo stercus curiæ dici Glauciam. STĔRĬLIS, e, gen. com. _Stérile_. SYN. Nihil ferens. Cf. Sterilitas. STĔRĬLĬTAS, ātis, f. _Stérilité_. SYN. Frugum inopia. PHRAS. Magna hoc anno sterilitas fuit, _il y eut cette année une grande stérilité_. Adversus annus frugibus fuit; annus erat inopia frugum ac siccitate insignis; frumentum angustius provenerat; noxia hoc anno frugibus intemperies inciderat. USUS: Sterilitas agrorum et annonæ caritas. Cf. Annona. STERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Couvrir_; _terrasser_, _abattre_. SYN. Consterno; prosterno. USUS: Genialem lectum sternere. STERNŪTĀMENTUM, i, n. _Éternument_. USUS: Superstitiosi etiam sternutamenta observant. STERQUĬLĪNĬUM, ĭi, n. _Fumier_. USUS: Heus tu leno, sterquilinium publicum! STERTO, is, ŭi, ere, n. _Ronfler_. SYN. Arcte et graviter dormio. Cf. Dormio. STIGMĂTĬAS, æ, m. _Esclave stigmatisé_. SYN. Servus compunctus notis Threiciis. STILLA, æ, f. _Goutte_. SYN. Gutta. STILLĬCĬDĬUM, ĭi, n. _Eau de pluie, de toit ou de gouttière_. USUS: Jura stillicidiorum. STILLO, as, avi, atum, are, n. _Tomber goutte à goutte_, _dégoutter_. USUS: Stillantem sanguine pugionem protulit. STĬLUS (stylus), i, m. _Stile des Romains_, _poinçon pour écrire_; _travail du style_, _composition_. SYN. Instrumentum _aut_ ratio modusque scriptionis. EPITH. Censorius, exercitatus, impurus, effector ac magister optimus dicendi. USUS: Stilus optimus dicendi effector et magister; dicendi opifex et artifex, _la plume est le meilleur maître d’éloquence (c’est surtout en écrivant qu’on apprend à parler)_. Exercitatione et stilo limanda, formanda, ornanda est oratio. In summa ubertate inest luxuries quædam quæ stilo depascenda est. Oratio Attico stilo scripta. STĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Aiguillonner_; _stimuler_, _exciter_. SYN. Stimulum adhibeo _vel_ admoveo; pungo, excito, incito, curam affero. PHRAS. Ille stimulare milites non desinit, _il ne cesse d’exciter les soldats_. Acuere animos; animos militum ad æmulandum decus accendere, incendere; admovere stimulos; stimulis concitare; animis militum calcar addere; fortitudinem inspirare; animos militibus addere; currentes incitare et admotis velut calcaribus urgere non desinit. Cf. Calcar, Incito, Excito, Impello. USUS: Evelle mihi hunc scrupulum qui me dies noctesque pungit ac stimulat, _soulagez-moi de ce poids qui m’oppresse et me fatigue le jour et la nuit_. Cessantem ad agendum stimulo. Cf. Excito, Animo. STĬMŬLUS, i, m. _Aiguillon_, _excitation_, _encouragement_. SYN. Aculeus, incitamentum. USUS: Industriæ et laboris stimuli. Stimulos alicui adhibere, ignes admovere. Stimulo fodere, concitare aliquem. Cf. Incitamentum. STĪPĀTĬO, ōnis, f. _Entourage_, _cortége_, _escorte_. SYN. Comitatus. STĪPĀTOR, ōris, m. _Garde du corps_, _satellite_. SYN. Apparitor, satelles. USUS: Armatis ac stipatoribus corpus circumsepit. STĪPENDĬĀRĬUS, a, um, _Tributaire_. SYN. Vectigalis. USUS: Vectigales et stipendiarios populos multos habemus. STĪPENDĬUM, ĭi, n. _Tribut_; _solde_, _paie_. SYN. Tributum, vectigal; æs viritim in milites distribuendum. EPITH. Annuum, menstruum. PHRAS. 1. Stipendia militi rite solvuntur, _on paie exactement la solde des soldats_. Militaria æra rite procedunt; assignatus æris numerus recte dependitur, dividitur; miles stipendio afficitur; stipendia militi dantur, numerantur, persolvuntur; miles stipendia rite recipit. USUS: 1. _Tribut._ Civitatibus Galliæ stipendium imposuit Cæsar. Solvunt, pendunt, dependunt stipendia singulæ civitates. Multis stipendium remissum est. 2. Ad rem militarem pertinet, _service militaire_. Stipendia bello merere. Stipendio afficere, remunerare militem. Bene meritos suo stipendio fraudare. Emeritis confectisque stipendiis. Pecunia in stipendium opus est. STĬPES, ĭtis, m. _Tronc_, _souche_, _pieu_. SYN. Truncus. USUS: Homo sit an stipes, dubites, _ou une bûche, un imbécile_. Teretes stipites ab summo præacuti et præusti, _pieux_, _palissades_. STĪPO, as, avi, atum, are, a. _Presser_, _serrer_, _entourer_. SYN. Constipo, circumvallo. USUS: Antonius senatum armis stipavit. Amicorum, armatorum gregibus stipatus. STIPS, stĭpis, f. _Faible don_, _aumône_. SYN. Pecunia quæ _vel_ in ærarium reponitur, _vel_ diis offertur, _vel_ mendicis erogatur. USUS: Stipem colligere, cogere; stipem spargere. STĬPŬLA, æ, f. _Chaume_, _paille du blé_. USUS: Stipula levior. STĬPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promesse_, _engagement_, _stipulation_. SYN. Promissio in jure. USUS: Pacta, conventa, stipulationes. Pecunia ex stipulatione debetur. STĬPŬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui stipule_. STĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Exiger_, _demander un engagement_. SYN. Postulo mihi aliquid promitti solemni formula restipulandi. Cf. Polliceor. STIRPĬTUS, _Radicalement_. SYN. Radicitus. USUS: Stirpitus aliquid extrahere. STIRPS, pis, f. _Plante_; _souche_, _origine_. SYN. Planta; genus, familia. USUS: 1. In seminibus causa est arborum et stirpium. 2. Truncus, caudex, _tronc_. Quod e terra ortum, stirpibus nititur suis. 3. Origo, caput, initium, _racine_, _origine_, _source_. Stirps ac semen malorum omnium. Stirps juris a natura petenda est. 4. Genus, familia, _race_, _famille_. Ex antiquissima stirpe ortus. Stirpe generosa proficisci. Ambo stirpis ejusdem sunt et familiæ. Improbitate sua stirpis suæ gloriam inquinant, contaminant. Stirps illa optima plurimum degenerat. Cf. Genus. STĪVA, æ, f. _Manche de charrue_. SYN. Aratri manubrium. USUS: Homines de stiva. STO, stas, stĕti, stătum, stāre, n. _Être debout_, _se tenir debout_. SYN. Consisto, sum, gradum sisto. )( Sedeo. ADV. Constantius, consulto, diutius, occulte, paulisper, plane, pulcherrime. USUS: 1. Contra aliquem stare. Stare ab aliquo, cum aliquo, ejusque partes tueri _vel_ suscipere. 2. Permaneo, perduro, vigeo; servo, _rester ferme_, _inébranlable_, _durer_. Stamus animis. Utinam staret respublica quo steterat loco! Stare fide, promissis, conditionibus, conventis, jurejurando. 3. Consentio, contentus sum, _être du côté_, _partisan de qqn_; _s’en tenir à l’avis de qqn_. Stabo judicio tuo, opinione, sententia. 4. Consto, _coûter_. Ea victoria Cæsari multo sanguine stetit. 5. Datur, conceditur, _être donné, concédé_. Modo nobis stet illud: nihil esse quod, etc. 6. Vario in usu, _sens divers_. Stat sententia, hominem deserere. Per me non stat quominus id fiat, _il ne tient pas à moi que cela se fasse_. Stabamus pulcherrime, _nous nous portions très bien_. Res nostræ optimo loco stabant, _nos affaires étaient en très bon état_. STŌĬCĒ, _A la manière des Stoïciens_, _stoïquement_. SYN. Severe, Stoicorum more, austere. STŌĬCUS, a, um, _Stoïcien_, _stoïque_. EPITH. Acutissimus, severus, perfectissimus. STŎLA, æ, f. _Long vêtement de dessus à l’usage des femmes_, _robe_. Vestis muliebris genus. STŎLĬDĒ, _Sottement_, _stupidement_. USUS: Homo stolide ferox. STŎLĬDUS, a, um, _Sot_, _insensé_, _stupide_. SYN. Stupidus, extremi ingenii homo. USUS: Stolidum quodammodo hominum genus. Cf. Stultus. STŎMĂCHOR, aris, atus sum, ari, d., n. et a. _S’indigner_, _se fâcher_, _s’irriter_; _dédaigner_. SYN. Indignor, indigne fero, moleste fero, irascor. USUS: Fastidiose stomachatur omnia. Cf. Indignor, Irascor, Ira. STŎMĂCHŌSĒ, _Avec colère_. SYN. Iracunde. STŎMĂCHŌSUS, a, um, _Irrité_, _emporté_, _furieux_. SYN. Iracundus. USUS: Me quidem valde movent stomachosa et submorosa ridicula. Litteræ tuæ stomachosiores fuere. Acumen sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum. Cf. Iracundus. STŎMĂCHUS, i, m. _Estomac_. SYN. Gula, gulæ extremum, quo cibus labitur ut concoquatur; bilis, ira. EPITH. Languens. USUS: 1. Stomachi calor etiam ostrea concoquit. Esse stomacho languente. Nosti stomachi mei fastidium. 2. Bilis, ira, _dégoût_, _humeur_, _mécontentement_. Querula epistola tua stomachum mihi movit, fecit. Cave ne stomachum in te erumpam, _prenez garde que je n’exhale ma bile contre vous_. Iracundia exarsi et stomacho. Stomachum omnem jam funditus perdidi. Risi in stomacho, _j’ai ri dans ma colère_. Cf. Ira. STRĂBO, ōnis, m. _Louche_. SYN. Qui oculis est perversis. STRĀGES, is, f. _Défaite_. SYN. Clades. EPITH. Horribilis, nocturna. PHRAS. Ingens strages facta est, _il se fit un grand carnage_. Ruinæ similis strages erat; vix ulla expers cladis exercitus pars erat; strages data, edita erat ingens; clades ingens accepta erat; omnia strage fugaque repleta erant; quacumque pervasit equestris procella stragem ruinæ similem dedit. USUS: Quas ille strages dedit, edidit, fecit. Per stragem lapidum et ruinas enisus in muros miles, _sur un amas_, _un monceau de pierres_. Cf. Cædes, Clades. STRĀGŬLUM, i, n. _Couverture_, _tapis_, _matelas_. EPITH. Textile, pictum. USUS: Collocavit hominem in lectulo pulcherrimo, textili stragulo magnificis operibus picto. STRĀGULUS, a, um, _Qu’on étend_. USUS: Stragula vestis, _couverture_, _tapis_. STRĀMEN, ĭnis, n. _Paille_. STRĀMENTUM, i, n. _Paille_, _litière_. Casæ stramentis tectæ. Somnus quiesque in stramentis erat. STRANGŬLO, as, avi, atum, are, a. _Serrer la gorge_, _étrangler_. SYN. Faucibus premo, suffoco, ango, cervicem frango, obtorta gula jugulo. USUS: Patrem strangulavit. STRANGŪRĬA, æ, f. _Rétention d’urine_. SYN. Disuria. STRĂTĒGĒMA, ătis, n. _Ruse de guerre_, _stratagème_. SYN. Dolus militaris, inventum _vel_ consilium callidum imperatoris. STRĀTUM, i, n. _Garniture de lit_, _couverture_. SYN. Peristroma. USUS: Strata pulcherrima. STRĒNŬĒ, _Vivement_, _activement_; _bravement_. SYN. Naviter, fortiter. USUS: Ædificat, agit strenue. STRĒNŬUS, a, um, _Actif_, _alerte_, _brave_, _vaillant_. SYN. Ad labores impiger, manu promptus; qui dignos nobilitate sua, dignos rebus gestis spiritus capit; cui digna vetere gloria et majorum monumentis fortitudo inest; qui in armis rebusque gerendis magnam virtutem præstat. USUS: Vir erat strenuus et in periculis interritus. Cf. Generosus. STRĔPĬTŬS, ūs, m. _Bruit_, _fracas_. SYN. Sonitus, stridor. EPITH. Forensis, ingens, reconditus. PHRAS. Ingens erat strepitus, _le vacarme était grand_. Cum horrendo fragore strepitus exstitit, editus est; ingens armorum strepitus ad cœlum ferebatur. Tumultuantium fremitus tantus erat, vox ut consulis obstrepentibus armis audiri non posset. USUS: Strepitu significare. STRĔPO, is, ŭi, ere, n. et a. _Murmurer_, _bourdonner_, _faire du tumulte_. SYN. Rixor, jurgor. USUS: Cum Achivi inter se cœpissent strepere, _les Grecs s’étant mis à murmurer entre eux_. STRICTĒ, _Étroitement_, _rigoureusement_. SYN. Arcte, restricte. )( Laxe. USUS: Stricte observa ne plus reddas quam acceperis. STRICTIM, _Sommairement_, _succinctement_, SYN. Compressius. USUS: Strictim alia et breviter, alia copiosissime dicere. STRĪDĔO, es, _vel_ STRĪDO, is, di, ere, n. _Rendre un son aigu_, (_grincer_, _siffler_, _frémir_). USUS: Stridebant cardines. STRĪDOR, ōris, m. _Son aigu_, _sifflement_, _grincement_. SYN. Strepitus. EPITH. Densus, horrifer. USUS: Ne serræ quidem stridorem ferebat. STRĬGĬLIS, is, f. _Sorte d’étrille pour nettoyer la peau des baigneurs_. Balnei instrumentum. STRĬGŎSUS, a, um, _Maigre_, _mince_, _décharné_. SYN. Gracilis, tenuis, exhaustus. USUS: Oratio strigosior. STRINGO, is, inxi, ictum, ere, a. _Resserrer_, _tenir soumis_; _tirer_, _raser légèrement_. USUS: Nullum vinculum ad stringendam fidem jurejurando est sanctius. Stringere gladium, _tirer l’épée_. STRIX, strĭgis, f. _Hibou_. Avis nocturna infausta. STRUCTOR, ōris, m. _Architecte_, _maçon_; _ordonnateur d’un festin_. SYN. Minister ad mensam cibosque struendos. USUS: In aream tuam veni: res agebatur multis structoribus. STRUCTŪRA, æ, f. _Structure_, _organisation_. SYN. Compositio, constitutio, coagmentatio. USUS: Structura verborum. STRŬES, is, f. _Tas_, _amas_, _monceau_. STRŪMA, æ, f. _Goître_, _scrofules_, _écrouelles_. SYN. Tumor colli. USUS: Qui exsecant pestem aliquam, tanquam strumam civitatis, _comme les écrouelles de l’État_. STRŬO, is, xi, ctum, ere, _Élever_; _ourdir_, _tramer_, _méditer qqche de nuisible_; _ordonner_, _disposer_. SYN. Molior, construo. USUS: Alicui pestem, insidias, calamitatem, perniciem struere. Aciem, domum struere. Verba struere et componere. STŬDĔO, es, ŭi, ere, n. _Étudier_, _s’appliquer à_. SYN. Operam do, studium in aliqua re pono, colloco; faveo. ADV. Summe, vehementer, exquisitius litteris. PHRAS. 1. A puero huic scientiæ studui, _j’ai étudié cette science depuis mon enfance_. Meam operam ad hæc litterarum studia jam inde a puero contuli; in hoc studiorum genere meam operam consumpsi, collocavi; meam operam his studiis dedi. Hanc doctrinam, hanc studiorum rationem ab ineunte ætate sum secutus, colui diligentissime. A puero hæc me scientia delectavit; illi a teneris deditus, devinctus fui; a teneris in hoc studiorum genus incubui. Hoc genus studiorum me unice cepit, tenuit, mihi placuit; huic uni meas vigilias dicavi, dedi, tradidi, addixi, dicatas volui; in his litteris ætatem duxi; his litteris tempus omne tribui. 2. Noctu studeo litteris, _la nuit je m’applique à l’étude des lettres_. Nocturnas vigilias ad diurnum doctrinarum studium adjungo. Ad litterarum studia etiam noctis bonam partem assumo, decerpo, sepono; litterarum causa etiam noctem pervigilo, pervigilem ago; somni partem mihi detraho, eripio. 3. Litteris studes assidue, _vous étudiez assidûment les belles-lettres_. Litterarum studia nunquam intermittis; nunquam te a litterarum studio sejungis; totus es in litteris; totum te in litteras abdis; litteris te involvis; noctem cum die litterarum studiis conjungis; litteras colis, tractas, exerces assidue. Nimius es in litteris; nimia litterarum cupiditate flagras, exæstuas. Immoderate, intemperanter litteris indulges; laboris, plusquam satis est, in litterarum studiis tractandis suscipis, sustines; sic in tuis his studiis elaboras, vigilas, ut vires imminuas, exhaurias, consumas, debilites, infirmes, affligas. Modum in studiis tuis non retines, tenes, servas; libros de manibus nunquam deponis; libros volvis, evolvis, tractas, legendo conteris assidue. Præter modum, supra, extra, ultra modum studiis vacas. USUS: 1. Laudi, gloriæ, virtuti, pecuniæ, voluptati, rebus novis studere. 2. Faveo, _s’intéresser à qqn, le favoriser_. Pompeio Crassus studet. Omnes ei student, omnes adjuvant 3. Opto, _désirer_. Studeo scire quid egeris. Ego illum ulcisci non studeo. Cf. Studium. Litteræ. STŬDĬŌSĒ, _Avec zèle, soin, ardeur_. SYN. Cupide, summo studio, summa ope, omni ope ac opera, diligenter, naviter. PHRAS. (Studiose id fecit, VULG.), _il l’a fait exprès_. De industria; dedita opera; consulto; certo judicio; sciens prudensque; ex composito; ex destinato; compacto, consilio certo egit; sedulo et consilio; ex industria id ab eo factum. Cf. Consulto. USUS: Studiose negotium curare. Cf. Scientia. STŬDĬŌSUS, a, um, _Plein de zèle_, _zélé_, _appliqué à_, _qui a du goût pour_. SYN. Cupidus, amans, observans; cui res aliqua in studio est, qui alicujus rei studio tenetur, flagrat. USUS: Homo est existimationis meæ et laudis, mei studiosissimus, mei perstudiosus et fautor. Habet multos sui studiosos. Vir dicendi, doctrinæ, eruditionis studiosus. (Studiosus, VULG.), _étudiant_. Rectius: Litterarum studiosus, addito Genit. Cf. Applico. STŬDĬUM, ĭi, n. _Application_, _zèle_, _ardeur_; _action d’étudier_, _étude_. SYN. Opera, labor; voluntas, animus, cupiditas; litteræ. EPITH. Acre, admirabile, ardens, commune, desidiosum, divinum, eximium et singulare, flagrans, incredibile, insigne, languidius, mediocre, obscurum, mirificum, par, populare, pristinum, rectum, regale, stultum; tantum, totum. PHRAS. 1. Studium suum arti alicui impendere, _donner tous ses soins à un art_. Studium suum ac aperam arti alicui tradere, dicare, addicere; in arte aliqua suum studium locare, collocare, ponere, consumere. 2. Studium suum ac voluntatem alteri impendere, _témoigner à qqn son zèle, son attachement_. Navare alteri studium suum ac voluntatem; profiteri alteri, dicare, declarare suum studium; servire alterius laudi, honori, commodis; ad aliquem sua studia conferre; maxima voluntate et studio erga alterum esse, ferri. Cf. Benevolentia. 3. Studia (Intellige: litterarum, doctrinæ, quæ vocabula ad verba: studeo, studiosus, studia, addenda fere sunt) summam habent utilitatem, _les études ont une très grande utilité_. Studia summam utilitatem, emolumentum, fructum, gloriam pariunt. Studiorum utilitatem nulla dies imminuit; horum utilitas non terminatur spatio temporis, non definitur ulla die, sed sempiternum spectat. Studiis secundæ res ornantur, adversæ sublevantur, adjuvantur. De studiorum utilitate nihil fortuna, nihil hominum injuria ac ne temporis quidem longinquitas quidquam detrahet, deteret, decerpet. 4. Studia litterarum intermittenda paulisper sunt, _il faut interrompre de temps en temps les études_. Animus a litteris avocandus, abducendus est; deponendum studiorum onus; labor studiorum parumper remittendum est; levandus est animus studiorum onere pressus; danda est aliqua vacatio a studiis; relaxandus est animus a studendi contentione; feriato a studiis aliquando esse liceat; vacatio, cessatio, intermissio quædam concedatur oportet. 5. Repetere intermissa paulum litterarum studia, _reprendre l’étude des lettres interrompue pendant quelque temps_. Ad artium bonarum disciplinas se referre, revocare; ad studia sua se referre, conferre; ad studiorum usum et consuetudinem redire; intermissas operas studiis reddere; revocare se ad industriam priorem; novum ardorem ad interpellata tantisper studia afferre; cum Musis in gratiam redire; ad Musas se referre suas. Repetere, recolere, recognoscere, renovare superiora studia, artes pristinas. Cf. Repeto. 6. Studiorum ardorem nihil imminuet, _il ne diminuera rien de son goût pour l’étude_. Litterarum ardorem, quarum studio mire tenetur, flagrat, ardet, incenditur, inflammatur, ad quas totum se contulit, ad quas toto pectore incumbit; in quibus studium omne ponit, adhibet, in quibus tempus omne et ætatem consumit, conterit, exigit, nulla res franget, nulla restinguet; nunquam in hoc homine doctrinarum studia obsolescent; nulla res illum suis a studiis abducet. 7. A litterarum studio cessare, _cesser d’étudier_. Doctrinæ studia abjicere, omittere, deserere, deponere; bonis litteris multam, longam salutem dicere; bonis litteris nuntium remittere; industriam suam alio traducere, transferre. 8. Vix studia humaniora leviter percurrit, jam ad philosophica transit, _il touche à peine l’étude de la littérature et passe immédiatement à la philosophie_. Vix litteras humaniores attigit; vix leviter iis litteris tinctus et infectus est; in iis litteris versatus est; iis litteris operam dedit, quibus formari adolescentia solet; vix breve cum amœnioribus Musis commercium habuit, jam ad rerum naturalium cognitionem animum adjungit, applicat; jam philosophiam animo complectitur; jam se _vel_ animum suum iis artibus excolere cogitat, earum artium cognitionem consequi, eas artes memoria et scientia comprehendere, iis disciplinis erudiri in iis disciplinis elaborare, iis artibus erudiri quæ a sapientissimis viris traditæ omnem naturæ cognitionem complectuntur. 9. (Studium honoris divini et salutis animarum ingens habet, VULG.), _il a un grand zèle pour l’honneur de Dieu et le salut des âmes_. Divini honoris studio mire incensus est; proferendi divini honoris studio mirifico tenetur, flagrat, ardet; ardore quodam sacro alienæ salutis pene conflagrat; ardor ingens ac cupiditas amplificandæ divinæ gloriæ ejus animum exedit; præstanti est erga mortales quoslibet ardentique plane caritate. In aliorum salute procuranda totus est; totum se in animorum procurationem tradidit; alienæ saluti totum se devovet; totum se ad juvandos mortalium animos confert; totus in studium quærendarum DEO animarum exardescit; unum illi votum est animorum quæstus quam maximos facere; unum studium animorum salutem acerrime procurandi. USUS: 1. In arte aliqua studium suum locare. 2. Voluntas, animus, ardor, amor, cupiditas, benevolentia, _zèle_, _ardeur_, _goût_, _penchant_, _passion_. Populi studia sibi multo artificio ac simulatione conciliat. Studia in te mea et officia facile perspicies, nec minora a te studia exspecto. Populi studia amittere, impedire; populi studiis obsistere. Multum de veteri studio tuo detractum sentio. Prætermittis, deposuisti pristina tua erga me studia et officia. 3. Litteræ, _les études_, _application à l’étude_. Litterarum studiis mire tenetur. Silent inter arma doctrinarum studia. Cf. Litteræ, Benevolentia. STULTĒ, _Sottement_. SYN. Dementer, insipienter, incaute, non pro sano. USUS: Homo stulte arrogans; nihil pro sano fecit sed stulte omnia et improvide. STULTĬTĬA, æ, f. _Sottise_, _stupidité_; _folie_. SYN. Fatuitas, dementia, amentia. EPITH. Alta, incredibilis, loquax; media, misera, par, senilis, singularis, summa, superior, tanta. PHRAS. Quæ hæc tua stultitia est? _Que signifie cette sottise?_ Qua stultitia obcæcatus hæc actitas? in quam amentiam miseram et infelicem incidisti? quantæ hoc inscitiæ est? o delirationem incredibilem! o dementiam et fatuitatem singularem, qua te constringendum, abripiendum, deridendum dedisti! a sanitate mentis quam alienum est! USUS: Non omnis error stultitia est dicendus, _toute erreur ne mérite pas le nom de sottise_. Stultitia est insania, id est, inconstantia sanitate vacans. STULTUS, a, um, _Sot_, _stupide_, _imbécile_. SYN. Fatuus, delirus, mente captus, male sanus, demens, amens, nullius consilii. )( Sapiens. PHRAS. Stultiorem hominem non vidi, _je n’ai jamais vu d’homme plus sot, plus déraisonnable_. Homo est sine mente, sine sensu; stolidus et stipes; hominum inscitissimus, insulsissimus; omnium qui sunt quique fuerunt, longe stultissimus; mortales omnes exquisita stultitia longe anteit; tam stulte omnia et incaute agentem, tam excordem fatuumque hominem non vidi; nihil hoc homine dementius qui nihil adeo pro sano faciat. 2. Hominem plane stultum reddetis, _vous rendrez cet homme tout à fait fou_. A sanitate mentis deturbabitis; ad insaniam adigetis; mente movebitis; sanitate mentis spoliabitis. USUS: Homo stultus et credulus. Malo indisertam prudentiam quam stultam loquacitatem. STŪPA, æ, f. _La partie brute du lin ou du chanvre, étoupe_. SYN. Crassior pars lini. STŬPĒFACTUS, a, um, _Étonné_, _stupéfait_. SYN. Attonitus. STŬPĔO, es, ŭi, ere, n. _Être frappé d’étonnement_, _de stupeur_. SYN. Obstupesco, attonitus hæreo, stupenti similis hæreo, stupore et silentio defigor. USUS: Stupuere omnes. Cf. Miror. STŪPĬDĬTAS, ātis, f. _Stupidité_, _sottise_. SYN. Stupor, tarditas. STŬPĬDUS, a, um. _Étonne_, _stupéfait_, _stupide_, sot. SYN. Stupens, tardus, stolidus. PHRAS. Nihil homine ist hoc stupidius, _je ne connais rien de plus stupide que cet homme_. Nulla in re quidquam hominis habet; extremi ingenii homo est; sine sensu, sine sapore, elinguis, vecors; hominum vecordissimus; stupor hominis, seu pecudis potius; incredibilis hominem stupor opprimit; propter stuporem cordis hebes ac stolidus; plumbeus sane homo, mente vacans, tanquam truncus et stipes; non modo ad sapientiam cæcus, sed ad ea ipsa quæ cerni possunt, hebes, obtusus; non plus sapientiæ habet quam lapis aut silex; nihil videt, nihil audit; ipse quis sit, utrum sit nescit; rudi et incondito sensu homo est; obesæ naris homo est; lapidem, haud hominem esse putes; in facie vultuque vecordia eminet. USUS: Omnes stupidi timore obmutuerunt. Cf. Stupor, Stolidus. STŬPOR, ōris, m. _Saisissement_, _stupeur_, _admiration_, _surprise_; _sottise_. SYN. Stupiditas, admiratio. )( Sensus. PHRAS. Stupor omnes oppressit, _tous demeurèrent frappés de stupeur_. Vox, spiritus torpebat; tam subitæ rei admiratio vocem omnibus interclusit; stupor omnium animos et velut torpor quidam insolitus membra tenebat, occupabat; repentina res cum stupore ac miraculo torpidos defixit, defixos tenuit; novitate ac miraculo attoniti, neque animo, neque auribus aut lingua constabant; stupor omnes repentinus invasit, oppressit; exsangues attonitisque similes stabant, hærebant, respectantes inter se, per metum etiam voce suppressa; sine suo vultu, sine colore, sine voce consistebant. USUS: Immanitas in animo, stupor in corpore. Stupor debilitasque linguæ, tarditas ingenii, _langue inhabile et lourde_, _esprit stupide_. Cf. Administratio. STŬPRO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _déshonorer_. SYN. Constupro, stuprum infero, affero alicui, vim affero, pudicitiam eripio, stupro aliquam maculo, corpus virginis violo, vi comprimo; pudicitiam alicujus expugno, vitium _vel_ stuprum alicui offero, virginem vitio; rem habeo, stuprum facio cum aliqua; res mihi est cum aliqua. USUS: Stuprata per vim Lucretia. STŬPRUM, i, n. _Infamie_, _déshonneur_. EPITH. Infestum, nefarium, turpe. USUS: Vir stupri plenus. Stuprum virgini offerre, inferre. Stupro maculare aliquam. SUĀDĔO, es, āsi, āsum, ere, n. et a. _Conseiller_; _persuader_. )( Dissuadeo. SYN. Auctor sum, fio; suasor et auctor sum alicujus rei; moneo, hortor. ADV. Amice, fideliter, prudenter, sapienter. PHRAS. 1. Is mihi suadet, _il me conseille_. Is mihi auctor est rei agendæ; isto auctore utor; hunc auctorem consilii habeo, sequor; hujus ego auctoritatem sequor; auctoritati pareo; hic mihi consilii auctor, dux, moderator; adjutor et administer est. Is mihi consilium dat; consilio me juvat; consilio mihi adest; consilio est; consilii mihi copiam facit; consilio me instruit 2. Si suadentem me audisset, aliter omnia egisset, _s’il avait écouté mes conseils, il aurait agi autrement_. Si meis monitis paruisset; si meam sententiam complexus esset; meis monitis si stare voluisset; si sequi me auctorem, suasorem et impulsorem; si mihi morem gerere, si consilium a me exquirere voluisset, aliter omnia instituisset, consilium mutasset, vela alio vertisset. USUS: Non solum suasit, sed et rogavit. Cf. Auctor, Moneo, Consilium. SUĀSO, ōnis, f. _Conseil donné_. SYN. Consilium, monitum, hortatio. )( Dissuasio. SUĀSOR, ōris, m. _Celui qui conseille_, _conseiller_. SYN. Consuasor, auctor, hortator. )( Dissuasor. USUS: Deditionis suasor, impulsor, auctor, probator fui. Quid interest inter suasorem facti et probatorem? _Quelle différence y a-t-il entre celui qui conseille et celui qui approuve une action?_ SUĀVĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Charme de la parole_, _doux langage_. USUS: Et oratorem appellat et suaviloquentiam tribuit. SUĀVĬOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Donner un baiser_, _baiser_. SYN. Osculor, suavium do, figo. USUS: Cicerones nostros cupio suaviari. SUĀVIS, e, gen. com. _Agréable_, _aimable_, _doux_. SYN. Dulcis, eruditus, jucundus. USUS: Hic suavis haberi mavult quam gravis, et suavitatite ea quæ perfunderet animos, non quæ perfringeret. Cf. Jucundus. SUĀVĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _suavité_. SYN. Suavitudo, dulcitudo, jucunditas. USUS: Suavitates odorum efflantur e floribus. Suavitas sermonis, orationis, humanitatis. Conquirit undique suavitates, _il cherche partout les douceurs, les jouissances_. Cf. Jucunditas. SUĀVĬTER, _Agréablement_. SYN. Jucunde, dulciter. USUS: Video quam suaviter voluptas sensibus blandiatur. SUĀVĬTŪDO, ĭnis f. _Agrément_, _amabilité_, _charme_. SYN. Suavitas. SUĀVĬUM, ĭi, n. _Baiser_. SYN. Osculum. SŬB, _Sous_. SYN. Subter, subtus. USUS: 1. Sub terra habitant. Sub scalas se abscondit. 2. Ante, _devant_, _sous_. Res sub aspectum, sub intelligentiam cadit. Simulacro sub oculis posito. 3. Circiter, _vers_, _à_. Sub dies festos, sub meridiem, sub noctem venit. 4. Post, _après_. Sub eas statim tuæ recitatæ sunt litteræ. 5. In, _sous_ (_subordination_). Sub aliena persona latet, sub nomine pacis bellum latet. 6. Sub manu, _sous la main_, _en son pouvoir_, SYN. In promptu, in manu, in manibus; ad manum, præsto. SŬBACTĬO, ōnis, f. _Culture_, _exercice_. SYN. Cultura, exercitatio. USUS: Subactio autem est usus, auditio, lectio. SUBDĬTĬTIUS, a, um, _Supposé_, _apocryphe_. SYN. Fictus, subditus, subornatus. USUS: Litteræ, proles subdititiæ. SUBDĬTUS, a, um, _Supposé_, _substitué_. SYN. Subdititus, substitutus. PHRAS. (Multos numerat subditos, VULG.), _il a beaucoup de sujets_. Sub ejus ditione, dominatu; in ejus ditione et potestate multi sunt; in multos dominatum habet, exercet; dominatu ejus multi tenentur; subjectos ditioni suæ et obnoxios multos numerat; sub ejus imperio multi obedienter et fideliter degunt, agunt; vivunt; jugum ejus qui acceperint, haud sane pauci sunt. USUS: Subditus in locum alterius infans. Aquæ subditis ignibus effervescunt. SUBDO, is, dĭdi, dītum, ere, a. _Substituer_. SYN. Substituo. USUS: Quis in meum locum subdetur? SUBDŎLĒ, _Avec un peu de ruse_. SYN. Versute, callide. SUBDŎLUS, a, um, _Un peu rusé_, _fourbe_, _trompeur_. SYN. Callidus, versutus, vafer. Cf. Astutus. SUBDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Retirer de dessous_, _enlever_. SYN. Subtraho, removeo. PHRAS. Clam se subduxit, _il s’esquiva sans qu’on l’aperçût_. Ex conspectu discessit, evolavit; ex conspectu repente amissus est; conspectum fugit, vitavit; conspectu sui eos qui præsentes erant, privavit; ex conspectu se clam deduxit. USUS: 1. De circulo se subduxit. Cibum alicui subducere. Pugnæ et periculo se subducere, _se soustraire au combat, au danger_. 2. Ad rationes refertur, _calculer (par soustraction)_, _compter supputer_. Subducamus summam. Rationes et calculos subducamus. SUBDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer les vaisseaux sur la plage_. SYN. Subtractio. SŬBĔO, es, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Souffrir_; _arriver_, _paraître_. SYN. Patior, fero; adeo. USUS: 1. Aleam, fortunam, judicium multitudinis imperitæ, notam turpitudinis, odium publicum subire. 2. Incesso, _venir à la pensée_, _se présenter à l’esprit_. Subiit animum timor, pudor quidam et pœnitentia factorum. Spes, verecundia, cogitatio nescio quæ mentem subiit. 3. Venio, _arriver_, _entrer_. Tectum paternum, vultum patris subire non audet. 4. Succedo, _succéder_, _venir après un autre_. Una legio subiit alteri. SŬBĬGO, is, ĕgi, actum, ere, a. _Soumettre_, _assujettir_, _réduire_. SYN. In potestatem vel ditionem redigo, subjicio, subjungo. USUS: 1. Tertiam subegit orbis partem Africanus. Cf. Subjicio. 2. Molior, _labourer_, _briser_, _pulvériser_. Terram subigere fossione glebarum. SŬBINDE, _Immédiatement après_, _tout aussitôt_. SYN. Deinde, statim post. SŬBĬTO, _Subitement_, _soudain_, _tout-à-coup_. SYN. Repente, repentino, continuo; ecce tibi. )( Sumpto spatio. USUS: Tabellario properanti, res enim cunctationem non receperat, subito litteras dedi. Subito præter opinionem omnium. Cf. Repente, Improviso. SŬBĬTUS, a, um, _Subit_, _inattendu_, _imprévu_. SYN. Repentinus. USUS: Subita defectio Pompeii. SUBJECTĬO, ōnis, f. _Action de mettre sous ou devant_. SYN. Rerum quasi gerantur, sub aspectum subjectio, _action de mettre les choses sous les yeux, comme si elles se passaient en la présence des spectateurs_, _vive représentation_. SUBJECTOR, ōris, m. _Celui qui suppose_, _fabricateur (d’une fausse pièce)_. SYN. Qui falsa testamenta supponit. USUS: Testamentorum subjector. SUBJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre_, _placer sous_; _soumettre_. SYN. Addo, subjungo, induco, adjungo, subigo. PHRAS. 1. Cæsar Galliam totam sibi subjecit, _César s’empara de toute la Gaule_. Galliam totam ad imperium populi Rom. adjunxit, in potestatem redegit; armis et legibus Galliam sempiternis vinculis adstrinxit; armis oppressit; in ditionem suam redegit; sub imperium populi Rom. ditionemque subjunxit; Gallia armis Cæsaris subacta, tota sub populi Romani imperium ditionemque cecidit; suæ ditionis totam Galliam Cæsar fecit; Galliam belli cladibus domitam sub jus ditionemque redegit; Gallorum opes fregit eorumque cervicibus servitutis jugum imposuit. 2. Provincia se victori subjecit, _la province se soumit au vainqueur_. Se suaque omnia alienæ potestatis fecit; victori se submisit, substravit; sub victoris nutum et arbitrium subjecit; jugum accepit; imperata fecit; se sub imperio victoris obedienter ac fideliter futuram, in potestate futuram, sub victoris jure futuram recepit. USUS: 1. Rationem dictorum et exempla subjecit. 2. Subdo, _être subordonné à, soumis à_. Verborum inanis sonitus, nulla subjecta sententia. Arti materiam subjicere. Quæ sit vis subjecta huic voci, _quelle est la force de ce mot_. 3. Obnoxium reddo, _soumettre_. Subjicere se imperio, sub potestatem alicujus. 4. Propono, _présenter_, _fournir_, _mettre sous les yeux_. Oculis aliquid et cogitationi; aliquid sub aspectum subjicere. 5. Adultero, _supposer_, _substituer_. Subjicere testamenta. Cf. Vinco. SUBJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Assujettir_, _soumettre_, _subjuguer_. SYN. Subjicio, adjungo. USUS: Multas urbes sub Romanum imperium subjunxit. SUBLĀTĒ, _D’une manière élevée_, _pompeuse_. SYN. Elate. USUS: Sublate et ample dicere. SUBLĀTĬO, ōnis, f. _Élévation_. SYN. Elatio. USUS: Sublatio animi sine ratione, _exaltation_, _enivrement_, _ivresse_. Cf. Elatio. SUBLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Prendre furtivement_, _soustraire_. SYN. Furto aliquid surripio. Cf. Furor. SUBLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Relever_, _soutenir_, _appuyer_. SYN. Sustento. ADV. Lenissime. USUS: 1. Miseros, miserorum inopiam suis opibus sublevare. 2. Erigo, _soulager_, _rassurer_. Stratum et abjectum sublevare. 3. Compenso, _relever_. Nominis novitatem dicendi gloria sublevare, _racheter par la gloire de l’éloquence, la bassesse de la naissance_. Cf. Consolor, Juvo. SUBLĬCA, æ, f. * _Pieu planté en terre_, _pilotis d’un pont de bois_. SYN. Palus ligneus qui rectus in aquam defigitur ad pontis constructionem. USUS: Non sublicæ modo directæ ad perpendiculum, sed pronæ et fastigiatæ, ut secundum naturam fluminis procumberent. SUBLĬCĬUS, a, um, * _Composé de pilotis_. USUS: Pons sublicius, _le pont de bois qu’Ancus Martius fit jeter sur le Tibre_. SUBLĬGĀCŪLUM, i, n. _Petit tablier pour couvrir la nudité_. SUBLĪMIS, e, gen. com. _Haut_, _élevé_, _qui est dans les airs_. SYN. Altus, excelsus. )( Humilis. In sublime fertur. Sublime ferri. Cf. Altus. SUBLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Enduire_, _crépir_; _recouvrir_. USUS: Os alicui sublinere, _barbouiller la face à, qqn_, _c. à d._, _se moquer, se jouer de lui, rire à ses dépens_, verba dare. Cf. Extollo. SUBMERGO, is, mersi, sum, ere, a. _Submerger_, _engloutir_. SYN. Mergo. Cf. Mergo. SUBMĬNISTRO, as, avi, atum, are, a. _Fournir_, _donner_. SYN. Do, suggero. USUS: Pecuniam alicui, ornamenta, adjumenta subministrare. SUBMISSĒ, _D’une manière douce_, _calme_, _basse_, _rampante_. SYN. Demisse, remisse. USUS: Submisse se gerere, alicui supplicare. SUBMISSĬO, ōnis, f. _Bassesse_, _soumission_. SYN. Demissio, remissio. SUBMISSUS, a, um, _Calme_, _doux_; _faible_, _rampant_. SYN. Demissus; humilis, abjectus; remissus. )( Elatus. USUS: Neque submissum, neque se efferentem vivere oportet. Cf. Humilis, Modestus. SUBMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_, _expédier_; _baisser_, _abaisser_, _fléchir_, _plier_. SYN. Clam mitto; demitto. )( Extollo. ADV. Multum. USUS: 1. Exercitum aliquo submittere. 2. Demitto, inclino. Se alicui, fasces, animos submittere. Cf. Subjicio. SUBMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Écarter_, _éloigner_. SUBNECTO, is, exum, ere, a. _Attacher par dessous_, _fixer_. SYN. Annecto, subjicio. SUBNIXUS, a, um, part. v. anom. subnitor, _Soutenu_, _appuyé sur_; _fort de_, _confiant dans_. SŬBŎLĔO, es, ere, n. _Avoir vent de qqche_, _le sentir_, _le flairer_. SYN. Præsentisco, USUS: Jam res patri subolet. Cf Præsentio. SŬBORNO, as, avi, atum, are, a. _Suborner qqn_, _gagner_, _corrompre_; _équiper_, _armer_. SYN. Substituo, instruo. USUS: Falsum testem subornare. Subornare aliquem ad facinus. Pulchre a natura subornatus in vitam venit, _il est venu à la vie bien paré des mains de la nature_, _c. à d._, _avec de brillantes facultés_. SUBRĒPO, is, psi, ptum, ere, n. _Se glisser en rampant_. USUS: Sub tabulas subrepere. SŬBRĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. _Sourire_. SYN. Aliquantum, furtim rideo. SŬBRŬO, is, rŭi, rŭtum, ere, a. _Abattre_, _renverser_, _démolir_, _ruiner_. SYN. Subverto. USUS: Muros subruere. Subruta cuniculis mœnium pars procubuit. Cf. Vasto, Populor. SUBSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Signer une plainte judiciaire_, _donner sa signature_; _consentir à_, _approuver qqche_. SYN. Subsigno, accusationem alicujus comprobo, sententiam meam adscribo; consentio. USUS: Exemplum litterarum subscripsi. Alterius sententiæ subscribere, _être du même avis qu’un autre_. Statuæ Scipionis subscriptum: Omnes. In aliquem subscribere. Numerus aratorum quotannis subscribitur, describitur, _enregistrer_. Cf. Consentio. SUBSCRIPTĬO, ōnis, f. _État_, _rôle_, _liste_. SYN. Adscriptio. EPITH. Censoria, venalis. USUS: Jugerum subscriptio ac professio. SUBSCRIPTOR, ōris, m. _Avocat ou conseil (du poursuivant)_. SYN. Adscriptor, causidicus. USUS: Descendit in judicium sine subscriptore. SUBSĔCĪVUS, a, um, _Qui est retranché_, _ce qui reste_, _le reste_. SYN. Ereptus ex summis occupationibus. USUS: Hæc ego subsecivis horis contexui. Subsecivas horas mihi perire, frustra elabi non patior, _moments perdus_, _heure de loisir_. SUBSELLĬUM, ĭi, n. _Siége_ _peu élevé_, _banquette_. SYN. Sedes judicum et senatus. USUS: 1. Sallustius bis ad judicum subsellium attractus, extrema fortuna stetit. 2. Judicium, forensis exercitatio, _le tribunal_. Se a subselliis ad otium conferre. Alienus a subselliis. Optima fide versari in subselliis. SUBSĔQUOR, eris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _venir après_; _se régler sur_. SYN. Sequor, insequor. USUS: Ipse suo sermone subsecutus est humanitatem litterarum tuarum, _lui-même a reproduit par son langage l’exquise politesse de ta correspondance_. Cf. Sequor. SUBSERVĬO, is, ire, a. _Être esclave_, _servir_, _obéir_. USUS: Subservire alicujus voluntatibus. Cf. Servio. SUBSĬDĔO, Cf. Subsido. SUBSĬDĬĀRĬUS, a, um, _Qui forme la réserve_, _de réserve_. USUS: Miles, copiæ, cohortes subsidiariæ. Cf. Auxiliarii. SUBSĬDĬUM, ĭi, n. _Secours_, _assistance_; _renfort de troupes_. SYN. Auxilium, perfugium. EPITH. Bellissimum, certum, firmum, miserum, opportunum. USUS: Subsidium sibi parare, comparare. Id mihi subsidio senectutis servavi. Subsidium alicujus invocare. Submittere, mittere subsidium. Subsidio alicui venire, ire, proficisci, occurrere. Subsidiis firmare aciem. Cf. Auxilium. SUBSĪDO, is, sēdi, sessum, ere, n. _S’abaisser_, _s’affaisser_; _s’arrêter_. SYN. Consido. USUS: Pars collis labe terræ in aliquantum latitudinis diruta subsedit. In ipsa via, in villa subsedimus paulisper. SUBSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Souscrire_, _signer_. USUS: Subsignare tabulas. SUBSISTO, is, stĭti, ere, n. _S’arrêter_, _résister_, _tenir tête à qqn_. USUS: Ausi sunt subsistere hostes. Tanto sumptui vix subsisto. SUBSORTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Désigner par ta voie du sort de nouveaux juges, en remplacement de ceux qui ont été récusés par les parties_. USUS: In ejus locum quem subsortiemur? SUBSORTĪTĬO, ōnis, f. _Second tirage de juges_. SUBSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Joncher_, _couvrir_. SYN. Consterno. USUS: 1. Aves nidos suos mollissime substernunt. 2. Subjicio, _soumettre_. DEUS substernebat animo omne quod erat corporeum. SUBSTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Substituer_, _mettre à la place de_. SYN. Constituo, sufficio, subrogo. USUS: In mei locum quem substituent? SUBSTO, as, are, n. _Résister_. USUS: Metuo ne substet hospes. SUBSTRUCTĬO, ōnis, f. _Bâtisse souterraine_, _fondation_. USUS: Insanæ substructionum moles. SUBSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire des fondations_. USUS: Capitolium lapide quadrata substructum, _le Capitole repose sur des fondations en pierre de taille_. SUBSUM, sŭbes, esse, n. _Être ou se trouver sous_, _être placé ou caché sous_. SYN. Lateo, insum. USUS: 1. Nullam video subesse causam. Etiamsi nulla culpa subsit. Non temere fama nascitur, quin aliquid subsit. 2. Insto, adsum, prope absum, _être proche_. Dies comitiorum subest, _le jour des comices approche_. SUBTER, _Sous_. USUS: Virtus omnia subter se habet. SUBTERFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. et a. _Fuir secrètement_, _s’échapper_, _éviter_. SYN. Devito, declino. ADV. Honeste. USUS: Ulysses amentiæ simulatione militiam subterfugere voluit. SUBTERRĀNĔUS, a, um, _Qui est sous terre_, _souterrain_. SYN. Quod est sub terra. SUBTEXO, is, xŭi, xtum, ere, a. _Adapter sous_; _ajouter_, _exposer ensuite_. USUS: Subtexit deinde fabulæ huic narrationem aliam. Cœlum fumo subtexitur, _le ciel se dérobe sous un nuage de fumée_. SUBTĪLIS, e, gen. com. _Fin_, _subtil_, _mince_, _tenu_; _délicat_, _ingénieux_. SYN. Acutus, tenuis. ADV. Egregie. USUS: Acutissimum et subtilissimum dicendi genus. Subtili et pressa oratione utitur. Solers subtilisque descriptio partium. Cf. Ingeniosus. SUBTĪLĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _délicatesse_. SYN. Tenuitas, gracilitas. EPITH. Dignissima, a causa remotissima, vix imitabilis, non immutabilis, incerta, minuta, physica. USUS: Subtilitas orationis, _simplicité du discours_. Cf. Ingenium. SUBTĪLĬTER, _Finement_, _délicatement_. SYN. Acute, tenuiter. USUS: Versute et subtiliter dicere. SUBTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Emporter_, _soustraire_, _dérober_. SYN. Subduco. USUS: Materiam subtrahere furori. De commodis alterius subtrahere. Subtrahere se de curia. Supplicio se subtrahere. Cf. Aufero, Tollo, Adimo. SŬBŪCŬLA, æ, f. _Tunique de dessous_, _chemise (d’homme)_. Genus vestis. SŬBURBĀNĬTAS, ātis, f. _Les environs de Rome_, _les faubourgs_, _la banlieue_; _proximité (par rapport à la métropole)_. USUS: Populo Romano jucunda est suburbanitas provinciæ Siciliæ. SŬBURBĀNUM, i, n. _Propriété_, _campagne près de Rome_. SYN. Prædium _vel_ fundus prope urbem, fundus suburbanus. USUS: Voluptatis causa in hortis et suburbanis æstatem agere. SUBURBĀNUS, a, um, _Situé aux environs de Rome_, _suburbain_. USUS: Fundus, ager, rus suburbanum. SUBURBĬUM, ĭi, n. _Faubourg_. USUS: In suburbium ire non sum ausus. SUBVECTĬO, ōnis, f. _Transport par eau_. USUS: Ne ab re frumentaria, duris subvectionibus, laboraret exercitus. SUBVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Transporter_, _faire remonter un fleuve_. USUS: Commeatus ex Apulia subvehebatur. Adverso flumine subvectus. SUBVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Aider_, _secourir_. SYN. Succurro, subsidio venio. ADV. Studiose. USUS: Circumvenior, nisi subvenitis. Morbo alicujus ac mœrori subvenire. Cf. Juvo, Succurro. SUBVŎLO, as, are, n. _S’élever en volant_. SYN. Evolo. SUCCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Succéder_, _remplacer_; _s’avancer_, _arriver_. SYN. Alterius locum occupo, in alterius locum sufficior; procedo; cado, evenio. PHRAS. 1. Ut res succedet, ita de te homines judicabunt, _on jugera de vous d’après le succès de cette affaire_. Ut res cadet, eveniet; ut se res dabunt, ita de te existimabunt; qualis rei exitus erit, talem de te opinionem suscipient; ex eventu homines de te existimabunt. Rei exitum hominum judicia consequentur. Congruent cum exitu rei, consentient in utramque partem de te hominum judicia. 2. Ut id succedat bene opto, _je désire que cette affaire ait pour vous un plein succès_. Actum feliciter esse velit DEUS; quod actum fuerit, id felix faustumque sit, prosperum habeat eventum; id DEUS probet, approbet, fortunet; id fortuna secundet. Succedat ex animi sententia precor; id ut præclare, feliciter cadat; optime procedat; optatum finem sortiatur; exitum habeat cum animo tuo congruentem; quem ipse vis eventum ferat opto. Acta DEUS confirmet; rata esse velit, jubeat. 3. Utinam omnia tibi feliciter succedant! _Puissiez-vous être toujours heureux!_ Utinam optata omnia contingant! contingant ea quæ cupis! omnia secunda fluant; nihil contra voluntatem eveniat! res omnes processus habeant optatos! USUS: 1. Succedam vicarius muneri tuo. Vicarius meæ diligentiæ succedat. 2. Evenio, cado, procedo, _réussir_, _avoir un bon résultat_. Omnia ex sententia succedunt. 3. Subeo, venio, _aller sous_, _entrer dans_. Tectum imbris causa succedere. Cf. Successus. SUCCENDO, is, di, sum, ere, a. _Allumer par dessous_, _mettre le feu à_, _brûler_. SYN. Inflammo, incendo. PHRAS. Vicini domum succendit, _il mît le feu à la maison du voisin_. Vicini domui ignes admovit, adhibuit; ignem intulit; ignem injecit; faces, ignem jecit in vicini domum. Cf. Ignis, Incendo. USUS: Ira succensus, _enflammé de colère_. SUCCENSĔO, es, sŭi, sum, ere, n. _Être enflammé de colère être irrité_, _courroucé contre_; _s’irriter_, _se mettre en colère_. SYN. Irascor. ADV. Justius, leviter, plane, vehementer. USUS: Irasci et succensere solemus iis qui, etc. Cf. Irascor, Sentio. SUCCESSĬO, ōnis, f. _Succession_, _substitution_. Hereditas. USUS: Cædis merces, in cæsi locum successio petitur. SUCCESSOR, ōris, m. _Successeur_, _remplaçant_. SYN. Qui sufficitur, subrogatur, submittitur; vicarius. EPITH. Conjunctissimus, amicissimus, perblandus. USUS: Successori provinciam tradere. Successores fere aliquid mutant de institutis priorum. Regnum per manus traditur successoribus filiis. SUCCESSŬS, ūs, m. _Heureux succès_, _réussite_. SYN. Eventus, exitus, processus. PHRAS. 1. Res spero feliciter succedet, _la chose aura, j’espère, un heureux succès_. Res ex animi sententia procedet. Eventus rei erit optimus. Successu res quo volumus concludetur; non aliter cadet ac volumus; sequetur id, quod optamus. Rem consequetur exitus, eventus, finis optatus. Exitum res habebit, mea quidem ut spes fert, optatum, felicem, qualem volumus, qualem optamus. Puto fore ut rem ex sententia geram, feliciter, prospere conficiam; ex animi sententia, ut animus fert expediam, conficiam; ad eum, quem volebam, exitum perducam; felici exitu concludam. Efficiam, opinor, ut res optime succedat; ne res contra quam volumus succedat; ne quid adversi contingat in re; ne sit infaustus, adversus, alius a nostris voluntatibus rei exitus; ne sit alius quam volumus rei eventus; spero futurum ut in hac re meis optatis fortuna respondeat; ut cum animo meo fortuna consentiat; ut ab animo meo fortuna minime dissentiat; ut nihil adversi fortuna objiciat. Spero futurum ut nequaquam fortuna repugnet, resistat, obsistat, adversetur, sese opponat, suam vim objiciat, obviam eat. Futurum existimo, ut in hoc secunda, felici, prospera, propitia, perbenigna fortuna utar; ut res omnes sub manus succedant; omnia ad voluntatem fluant; belle procedant omnia ac prospere; ut fortuna consilia nostra comprobet. 2. Res non successit ut sperabam, _l’affaire n’a pas eu tout le succès que j’espérais_. Non cecidit ut optabam; præter meam sententiam evenit; præter voluntatem accidit; aliter ac sperabam; contra quam volebam contigit. Non ut volebam; secus atque opinabar; aliter atque spes erat cecidit. Exitum res habuit alienum a sententia, spe, voluntate; dissimilem voluntatis, minime cum animo congruentem minime, cum voluntate congruentem; ab animo discrepantem, abhorrentem, diversum; contra spem, adversum voluntati exitum res habuit. Optatum exitum consecuta res non est; optatum ad exitum non pervenit. Exitus rei voluntati non respondit. Res pro voluntate non succedit; ex animi sententia non processit. Spes mea non eum quem volebam exitum consecuta est; spes me frustrata est, fefellit, decepit, delusit. Speratum eventum, exitum sortita, nacta, adepta non est. Inanem fuisse spem meam, exitus rei declarat. Opinione sum deceptus. Falsa me spes aluit, lactavit; haud bene res evenit; haud bene vertit; fortuna belli inclinavit; inclinata res est; omnia obstructa reperi; negotium totum refrixit. SUCCĬDĬA, æ, f. _Quartier de porc_, _flèche de lard_. SYN. Tergum suillum. SUCCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_. USUS: Segetes succidere. SUCCINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Attacher_, _agrafer_, _ceindre_; _entourer_, _environner_. SYN. Munio, circumdo. USUS: Carthago portubus succincta. Gladio succinctus. Armis legionibusque succinctus. SUCCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Crier_, _acclamer_. SYN. Acclamo. ADV. Frequenter. SUCCRESCO, is, ere, n. _Naître ou venir après_, _succéder à_. SYN. Succedo. USUS: Orator ille vestræ succrescit ætati. Cf. Cresco. SUCCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, a. _Tomber sous_, _succomber_. SYN. Inferior sum, vincor, cado, cedo, frangor, debilitor. USUS: Nulli neque homini nec perturbationi animi succumbere. Succumbere dolori, labori, senectuti, amori, fortunæ. Cf. Cedo, Vincor, Subjicior. SUCCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Accourir au secours de_, _porter secours à_. SYN. Subvenio, subsidio venio, opem fero; occurro, in mentem venit. ADV. Confestim. USUS: 1. Succurrere saluti fortunisque communibus. 2. Occurro, _se présenter à l’esprit_, _venir à l’idée_. Quidquid succurrerit, scribam. Cf. Auxilium, Adminiculum, Juvo, Levo. SUCCUS, i, m. _Humidité_, _sève_, _suc_, _lait_. SYN. Humor purus. EPITH. Diuturnus, humifer, incorruptus, pristinus. USUS: 1. Stirpes ex terra succum trahunt. 2. Vis quædam, robur, _force_, _vigueur_. Non retinemus veterum oratorum succum. Oratio succum suum e philosophia omnem ducit. SUCCUSSŬS, ūs, m. _Secousse_. SYN. Agitatio. SŪDES, is, f. _Pieu_, _piquet_, _échalas_. USUS: Sudes sub aqua defixæ flumine tegebantur. SŪDO, as, avi, atum, are, n. _Suer_, _être en sueur_; _travailler_. SYN. Sudore mano, diffluo, madeo, sudore perfundor, sudor ex omnibus artubus profunditur, sudorem emitto. USUS: Vides me sudare jam dudum laborantem, _tu vois que depuis longtemps je me donne mille peines_. SŪDOR, ōris, m. _Sueur_; _humidité_, _rosée_. EPITH. Multus, plurimus. USUS: Herculis signum multo sudore manavit. Medicamentum multus sudor consecutus est. SŪDUM, i, n. _Le beau temps_, _temps clair_, _sérénité_. SYN. Cœlum serenum. Cf. Serenum. SUESCO, is, ēvi, ētum, ere, n. _S’habituer_, _s’accoutumer à_. SYN. Assuesco, consuesco. Cf. Assuesco. SUFFĔRO, fers, sustŭli, sublātum, sufferre, a. _Porter_, _supporter_; _souffrir_, _endurer_. SYN. Fero, patior, perpetior. ADV. In perpetuum, omnino, vicissim. USUS: Pœnas sufferre. Cf. Fero, Patior. SUFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. et n. _Suffire_, _être suffisant_. SYN. Satis sum, satis habeo. PHRAS. Non sufficiebat ad tantos sumptus, tametsi amplum patrimonium, _son patrimoine, quoique grand, tu pouvait suffire à tant de dépenses_. In tot sumptus vix suppeditabat amplum quantumvis patrimonium; in tot sumptus vix ampla satis erat tota hereditas; tot sumptus vix amplissimum patrimonium sustinebat. Cf. Satis. USUS: 1. Immensæ gulæ amplissima pecunia non sufficiebat. Nec scribas sufficere, nec tabulæ nomina capere poterant. 2. Substituo, _être en remplacement_. Suffici in locum alterius. SUFFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Attacher_, _clouer_. SYN. Affigo. USUS: Cruci suffigi, _être cloué à une croix_. SUFFĪMENTUM, i, n. _Fumée d’une substance brûlée_. SYN. Odores incensi. SUFFLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Souffler_. SYN. Inflo. USUS: Sufflata dicendi figura, _style bouffi, plein d’enflure_. SUFFŌCO, as, avi, atum, are, a. _Étouffer_, _asphyxier_, _étrangler_. SYN. Strangulo, fauces premo, opprimo; animam intercludo, comprimo; animam reciprocare non sino; fauces ita premo ut anima interclusa exspiret; animam elido, spiritum elido; vocem includo; spiritu intercluso exstinguo. USUS: Urbem fame suffocare. SUFFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Creuser_, _percer_, _démolir_. USUS: Sacella suffossa. SUFFRĀGĀTĬO, ōnis, f. _Vote_, _suffrage_, _recommandation_. SYN. Voluntatum et animorum declaratio quæ fit suffragiis. EPITH. Facilis pro salute alicujus, gratior et par, militaris, si minus potens, at probata tamen, justa, debita, urbana. USUS: Suffragationem consulatus perdidit. SUFFRĀGĀTOR, ōris, m. _Qui vote pour_, _partisan_. EPITH. Communis, proprius, fucosus, firmus. USUS: Tua nobilitas suffragatoribus et populo est obscurior. SUFFRĀGĀTŌRĬUS, a, um, _De recommandation_. USUS: Brevis et suffragatoria amicitia. SUFFRĀGĬUM, ĭi, n. _Bulletin de vote_; _vote_, _suffrage_, _voix_. SYN. Punctum, tabella, vox, sententia. EPITH. Corruptum, vitiosum, gratuitum, liberum, occultum. USUS: Ferre suffragium; inire suffragium de honore alicujus. Facta per tabulam suffragia. Suffragiis rem permittere. Me universis suffragiis, una voce consulem populus declaravit. Tribus in suffragium vocare. Ite bonis diis in suffragium. Redire in suffragium. SUFFRĀGOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Donner sa voix_, _son vote_, _voter pour qqn_; _favoriser_, _approuver_, _louer_. SYN. Faveo, suffragium fero. )( Adversor, refragor. ADV. Maxime. USUS: Suffragari pro aliquo, laudibus alicujus. Ei meorum temporum memoriam suffragari videbam. Cf. Assentio. SUFFŬGĬO, is, fūgi, ere, * _Se réfugier quelque part_. SYN. Clam aufugio. SUFFULCĬO, is, fulsi, fultum, cire, a. * _Soutenir_, _étayer_. USUS: Columnam mento suo suffulsit, _il a placé une colonne sous son menton_, _il appose à son menton son bras pour appui_. Cf. Fulcio. SUFFŪMĬGO, as, are, a. * _Exposer à des fumigations_. SYN. Subtus fumum excito. USUS: Vulnus sulphure suffumigare. SUFFUNDO, ia, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre par dessous_, _couvrir_, _remplir_, _baigner_. Respergo, perfundo. USUS: Animus nulla malevolentia suffusus, _âme pure de toute malveillance_. Sanguis cordi suffusus, _sang répandu autour du cœur_. SUGGĒRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Suggérer_, _conseiller_, _rappeler_; _fournir_. SYN. Suppedito, subjicio, commemoro. USUS: S-memoria defecerit, tu mihi suggere. Suæ sententiæ rationes suggerere. Quis tot rebus sumptus suggeret? Cf. Suppedito. SUGGESTUM, i, n. et Suggestŭs, ūs, m. _Estrade_, _tribune_. SYN. Pulpitum, rostra, locus concionum. USUS: Suggestum ascendere. Cum in communibus suggestis consistere non auderet, ex alta turri concionari solebat. SŪGO, is, xi, ctum, ere, a. _Sucer_. SYN. Haurio. USUS: Errorem cum lacte nutricis suximus. SŬI, SĪBI, SE, _De soi_, _à soi_, _se_, _soi_. USUS: Nihil malo quam me mei similem esse et illos sui. Sui memoria delectatur. SŬILLUS, a, um, _De porc_. USUS: Suilla caro. SULCO, as, avi, atum, are, a. * _Sillonner_, _labourer_. SYN. Sulcos facio, sulcum imprimo; terram in sulcos proscindo. SULCUS, i, m. _Sillon_. USUS: Sulcus altius impressus. SUM, es, fŭi, esse, n. _Être_, _exister_, _vivre_; _être là_, _avoir lieu_, _coûter_. SYN. Ad pretium relata. Consto, valeo. USUS: 1. Frumentum tanti non est, quanti æstimasti. 2. Dego, ago, vivo, moror, versor, habito, _être_, _se trouver_, _habiter_. Totos dies cum illo est. Multum in publico, Athenis solet esse. 3. Intercedo, _avoir des rapports_, _être en relation_. Nihil mihi posthac tecum erit. Multum animo est cum corpore. 4. Attinet, spectat, oportet, _regarder_, _concerner_. Non est hoc nostri ingenii, vestri auxilii est. Boni viri, boni judicis est, _c’est le propre d’un homme de bien, d’un juge équitable_. Non erat hoc ejus curare, _ce se n’était pas à lui à s’occuper de cela_. 5. Cum Dativo varie, _être un objet_, _une occasion_, _un motif de_. Fuit ea res Scipioni vituperationi, invidiæ, maculæ, malo, dedecori, honori, laudi, gloriæ. Tua epistola magnæ mihi molestiæ fuit. 6. Æstimor, ducor, fio, _être d’un grand prix_. Annibalis nomen erat magna apud omnes gloria. Erat in magna gloria. 7. Habeo, _avoir_, _être en possession de_. Cum spe sum maxima, tum etiam majore animo. 8. Sto, _être du parti de_. Cicero erat a Pompeio, totus erat Pompeii, _Cicéron était du parti de Pompée_. 9. Cum ablativo laudis _vel_ vituperii. Oraculum illud nunc minore gloria est. Esse mirifico in aliquem studio. 10. Varie. Est quod gaudeas, _vous avez de quoi vous réjouir_. Erit ubi te ulciscar, _il y aura un moment où je me vengerai de toi_. Melius est illi. SUMMA, æ, f. _Total_, _totalité_, _somme_, _montant_. SYN. Caput, ratio præcipua rei pecuniariæ. EPITH. Carior, communis, fatalis, grandis, maxima, vera. USUS: Addendo deducendoque videre quæ reliqua summa fiat. Subducamus summam. Aliquid de summa remittere. Magnam pecuniæ summam conficere. Certam summam præscribere, præfinire. De capite detrahendo, remittendo semper aliquid, summa non maxima fiet reliqua. 2. Ad alias res relata, _la totalité_, _le résumé_, _l’ensemble_. Summam causæ breviter exponere. Summa illuc pertinet ut sciatis. Omnia præcepta ad unam summam referre. In ea re tota judicii summa consistit, _le fond de l’affaire en litige_. Summam reipublicæ administrare. Ad summam ista sic abire non possunt, _en somme_, _en un mot_. Cf. Summatim. SUMMĀTIM, _Sommairement_, _superficiellement_; _en un mot_, _bref_. SYN. Ad summam; in summa; breviter; uno verbo; ne plura; ne pluribus; ne multa; ne multis; quid multa? ne longus sim; ne longum sit; ne longum faciam. Cf. Breviter. SUMMĒ, _Au plus haut degré_, _extrêmement_, _souverainement_. SYN. Maxime, summopere. USUS: Summe illud concupivi. Summe illud a te contendo. SUMMŎPĔRE, _Avec le plus grand soin_. SYN. Summe, maximopere, summa ope. Cf. Valde. SUMMUS, a, um, _Le plus haut_, _le plus élevé_, _extrême_, _qui est au sommet_. SYN. Amplissimus, perfectus, singularis, incredibilis, in quo summa sunt omnia. )( Infimus. PHRAS. Tua gloria ad summam pervenit, _votre gloire est arrivée à son plus haut degré_. Nihil addi jam posse videtur ad tuam gloriam; evasisti in apicem gloriæ; non in secundis jam aut tertiis consistis, sed ad summa pervenisti; ab humili ducta est ad summum gloria tua. USUS: Summum est quo nihil superius. Summus vir et singularis. Summa hieme. In summo aquæ. Summum pectoris. Bacillus a summo inflexus. Ad summum cras, _au plus tard demain_. Cf. Perfectus, Egregius. SŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Prendre_, _saisir_, _recevoir_, _accepter_. Assumo, arrogo, attribuo, tribuo; capio, accipio. ADV. Aliquando, aliunde, crudelissime, nimium, quasi retro, communiter, gravissime, male. USUS: 1. Mihi tantum non sumo, ut te moneam, _je n’ai point cette présomption de vouloir vous donner des conseils_. Vide, quid mihi sumpserim. Hoc pro benevolentia nostra mihi sumpsi ut peterem, vulgo præsumo. 2. Assumo, _poser en principe_, _admettre_, _établir_. Pro certo, pro comperto sumere quod tamen controversum sit. Sumere res non concessas, et ex illis conficere quod velis. 3. Capio, eligo, _prendre_. Auctoritatem, magnam confidentiam, regis partes sumere. Tempus sibi ad negotium, locum sumere; nomen ex re sumere, trahere, ducere. Judicem aliquem sumere. Tempus ad deliberandum sumere. 4. Exigo, _livrer au supplice_, _punir_. Pœnas, supplicium de aliquo sumere. Cf. Accipio. SUMPTĬO, ōnis, f. _Action de prendre_; _les deux prémisses d’un syllogisme_. SYN. Assumptio. USUS: Demus tibi has sumptiones, quas lemmata Dialectici appellant. SUMPTŬĀRĬUS, a, um, _Qui concerne la dépense_, _somptuaire_. USUS: Leges, rationes sumptuariæ. SUMPTŬŌSĒ, _A grands frais_, _avec luxe_, _somptueusement_. USUS: Sumptuosius se et insolentius jactant. SUMPTŬŌSUS, a, um, _De beaucoup de dépense_; _somptueux_, _riche_, _magnifique_. SYN. Splendidus, magnificus, lautus. ADV. Magnopere. USUS: Cœna sumptuosa. Ludi magnifici et sumptuosi. Cf. Splendidus. SUMPTŬS, ūs, m. _Dépense_, _frais_. SYN. Impensa, impendium. EPITH. Annuus, exiguus, infinitus, expers fructuum, legitimus, magnus, minimus, necessarius, publicus, certus, effusus, nimis magnus, perpetuus, liberalis, quotidianus, tantus tamque profusus. PHRAS. (Alicui sumptus facere, VULG.), _faire des frais à quelqu’un_. Sumptum alicui afferre, inferre, inducere; sumptui esse alicui. 2. Sumptus minuere, _diminuer les dépenses_. Sumptus circumcidere; sumptu alios levare; sumptum remittere, extenuare. 3. Magnos sumptus fecit, _il a fait de grandes dépenses_. Sumptus impendit, fecit, insumpsit; nullis sumptibus pepercit; multum pecuniæ in eam rem conjecit, effudit; magnas impensas fecit; multos sumptus expendit; prodigus pecuniæ in sumptus fuit. 4. Quis ita dives est ut his sumptibus sufficiat? _Qui est assez riche pour suffire à tant de dépenses?_ Quis ita fortunæ bonis affluit ut sustinere sumptum possit? quis ita firmus ab opibus est ut sufficere, respondere sumptui possit; ut sumptum ferre possit; ut facere tantum sumptum possit; cujus divitiæ sumptui pares esse possunt? ferendo sumptui quis erit; tantam impensam quis sustineat? ita gravis est impensa ut opprimere quemvis possit; quis sumptum tantum toleret? Non is est sumptus, qui sustentari a quoquam possit. Sumptus supra modum, immoderatus, infinitus est. Cui res familiaris ita copiosa est, cui tantum fortuna largita est, cui tantum de bonis suis fortuna impertivit, ut quantum res postulat, tantum erogare possit? ut respondere tanto sumptui possit? USUS: Sumptum afferre. Sumptui esse. Sumptum facere. Sumptum tolerare, ferre, sustentare. Sumptum dare, suggerere, suppeditare. Sumptum minuere. Sumptum levare. SŬO, is, sŭi, sūtum, ere, a. _Coudre_, _attacher_, _joindre_. USUS: Tegumenta corporum texta _vel_ suta. SŪPELLEX, ectĭlis, f. _Ustensiles de ménage_, _mobilier_, _meubles_. SYN. Instrumentum domesticum, ornamentum. EPITH. Elegantior, lauta, multa, magnifica, optima et pulcherrima, oratoria, reliqua, universa. USUS: Multa in mancipiis, argento, ebore, veste, pecore, tabulis pictis, vasis Corinthiis, hydriis argenteis, scyphis aureis, stragulis multa et lauta supellex. SŬPER, _Sur_, _en dessus de_; _touchant_. SYN. Supra; de. USUS: Hac super re consulam. De ea re satis superque dictum est. SŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui peut être franchi_. USUS: Murus scalis facile superabilis. SŬPĔRADDO, is, addĭtum, ere, a. _Ajouter sur_, _mettre par dessus_. SYN. Addo. Cf. Addo. SŬPERBĔ, _Superbement_, _orgueilleusement_. SYN. Arroganter, contumaciter. USUS: Superbe aliquem appellare. Cf. Arroganter. SŬPERBĬA, æ, f. _Fierté_, _orgueil_, _arrogance_. SYN. Arrogantia, spiritus, elatio; tumor, inflatio animi, fastidium animi, insolentia, intolerantia. EPITH. Inaudita, singularis. PHRAS. Odi superbiam hominum, _je hais l’orgueil des hommes_. Hominum insolentium spiritus; oris et oculorum illam contumaciam; supercilium, regios spiritus, protervitatem, fastidium, pompam, speciem intolerandam non fero. Odi homines qui ut victos nos intuentur; arroganter, contumaciter se efferunt; inhumanos, superbos, minaces et arrogantes; animis inflatos sublatosque; feroces aliorumque contemptores minime fero. Odi homines fastidio et contumacia elatos. Cf. Superbus. USUS: Secundæ res superbiam fere afferunt; humiles animos superbia inflat. Fugere, deponere superbiam. Cf. Arrogantia. SŪPERBĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Langage arrogant_, _fier_, _hautain_. SYN. Superbus et arrogans sermo. SŬPERBĬO, is, ire, n. _Être orgueilleux_, _s’enorgueillir_. SYN. Efferor, superbus sum. PHRAS. _Superbire cœpit_, _il commença à devenir arrogant_, _hautain_. Luxuriari et evanescere nimia gloria; opinione inflari; spiritus nescio quos sumere; efferre se insolentius; magnifice se circumspicere; offendere in arrogantiam; ad vanam fiduciam efferri; animum super honoris fastigium efferre; flectere animum in superbiam et ambitionem; superbia intumescere; efferri animo cœpit. Cf. Superbus, Superbia, Effero. SŬPERBUS, a, um, _Superbe_, _orgueilleux_, _fier_. SYN. Arrogans, insolens, imperiosus, elatus, inflatus, non ferendus; spe atque animis inflatus, asper, difficilis, gravis, qui fastidio et contumacia effertur. PHRAS. 1. Opes te superbum reddunt, _tes richesses te rendent fier_. Tuæ te divitiæ efferunt; insolentia tua, arrogantia tua ex opibus tuis, non ex animi præstantia manat. Istam insolentiam, istam elationem animi, istos spiritus immoderatos in te pariunt opes, non meritorum conscientia. Res domestica æquo major animos tibi facit; animum inflat; istos spiritus subdunt opes, ad superbiam istam extollunt. 2. Superbus homo est, _cet homme est orgueilleux_. Inflatus regiis animis et spiritu; nimius animi; animo inflato est et tumenti; ventosus et insolens homo; inest illi contemptor animus et superbia; contemptus hominum, superbæ aures, contumeliosa dicta, aditus non alienis modo, sed civibus difficiles argumenta sunt hominis ex incertissimo animos sumentis. Cf. Arrogans, Ambitiosus, Superbia, Superbio. USUS: Superbiorem se præbet in hac fortuna. SŬPERCĬLĬUM, ĭi, n. _Sourcil_. SYN. Pars frontis ima; frontis nubecula, superbia. EPITH. Abrasum, rasum, sublatum, depressum. USUS: In superciliorum motu exsistunt animi motus, arrogantiæ, gravitatis, severitatis. Libidines fronte et supercilio tegere. Illa superciliorum contractio et remissio, mœstitia, hilaritas, risus. SŬPERFĬCĬES, ēi, f. _Dessus_, _extérieur_, _superficie_, _surface_. SYN. Extrema et aperta pars corporum. USUS: Superficiem ædium æstimare. Terræ superficiem nondum æquabat moles. SŬPERFLŬO, is, xi, xum, ere, n. et a. _Couler par dessus_, _inonder_, _déborder_. SYN. Redundo, affluo, effluo, abundo. USUS: Is redundantes nos et juvenili licentia superfluentes repressit. Cf. Abundo, Redundo. SŬPERFLŬUS, a, um, _Superflu_, _inutile_. SYN. Supervacaneus _aut_ quod usum non habet, quod affluit rebus nostris _aut_ opibus. SŬPERFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre sur_. USUS: Tiberis agris superfusus, _Tibre débordé_. Superfundens se lætitia, _joie qui déborde, qu’on ne peut contenir_. SŬPĔRI, orum, m. pl. _Les dieux_, _les divinités_. SYN. Cœlites. SŬPĔRIMPŌNO, is, pŏsitum, ere, a. _Mettre dessus_, _superposer_, _ajouter_. USUS: Stipendio etiam superimposito. SŬPĔRINCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber d’en haut sur_. USUS: Ruina superincidentium virorum oppressus. SŬPĔRĬOR, ōris, gen. com. _Plus haut_, _plus élevé_. SYN. Prior tempore, _antérieur_, _précédent_. ADV. Longe. USUS: 1. Quid proxima, quid superiore nocte? _La nuit dernière et celle qui l’a précédée_. Suscepta in superiore vita flagitia eluere. 2. Loco, _supérieur_, _plus élevé_. De loco superiore dicere. 3. Ordine, dignitate, _supérieur_, _plus puissant_, _plus distingué_. Fortuna famaque superior. Invidet paribus, inferioribus, superioribus. Quanto superiores sumus, tanto nos submissius geramus. Contra hostem superiores fuimus. SŬPERJĂCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter_, _placer par dessus_. USUS: Superjecere quidam augendo fidem, qui longe plures cœlos dicerent, _exagérer_, _ajouter_, _renchérir (en racontant)_. SŬPERLĀTĬO, ōnis, f. _Exagération_, _hyperbole_. USUS: Comparationes et superlationes. SŬPĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. 1. n. _S’élever au-dessus_; _l’emporter_, _surpasser_; _être de reste_, _rester_. 2. a. _Passer_, _franchir_; _l’emporter sur_. SYN. Vinco, excello, præsto, superior sum, præpondero; superfluo; supersum. ADV. Facile, longe, multum, præsertim, perfacile. USUS: 1. Arte, virtute, doctrina omnes longe superavit. 2. Transcendo, _traverser_, _franchir_. Fluvium, montem superare. 3. Supersum, _être très abondant_, _abonder_. Quis ditior, cui deest an cui superat? _Lequel est le plus riche, celui qui manque ou celui qui a de trop?_ Egentibus pauca superant, quibus aliis gratificentur. 4. Evado, _échapper à_, _éviter_. Mala, pericula superare, malis perfungi, defungi. Cf. Vinco, Excello, Subjicio. SŬPERSCANDO, is, ere, a. _Franchir_, _passer par-dessus_. SYN. Supero. USUS: Murum superscandere. SŬPERSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _Être assis_, _posé ou perché sur_; _être dispensé de qqche_, _se l’épargner_. SYN. Abstineo, tempero. ADV. Opportune. USUS: Hoc labore commode supersedebis, _vous vous épargnerez facilement cette fatigue_. Hæc causa non est supersedenda, reticenda. Cf. Omitto. SŬPERSTES, ĭtis, omn. gen. _Qui est présent_; _qui subsiste_, _sain et sauf_. SYN. Salvus, incolumis, qui mortuo superest, qui vita aliquem superat. PHRAS. Quamdiu superstes ero, _autant de temps que je serai vivant_. Dum anima exsuperabo mea; dum vita superabit, superstes erit; dum spiritum duxero; dum vita suppetet. Cf. Vivo. USUS: Utinam te non solum vitæ, sed et dignitatis meæ superstitem reliquissem. Si quos fortuna reliquos fecerit et nobis superstites. SŬPERSTĬTĬO, ōnis, _Superstition_, _crainte superstitieuse_. RAD. a superstite, quod quidam parentes, ut sibi sui liberi superstites essent, totos dies precabantur et immolabant, teste Cicerone. SYN. Nimia, vana et inanis religio. EPITH. Anilis, barbara, contaminata, muliebris, propinqua, tanta, maxima. USUS: Omnis superstitio imbecilli atque anilis animi est. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium animos, hominum imbecillitatem occupavit. Anili superstitione imbui, obligari, conflictari. Omnibus superstitionibus obnoxius vivit. Cf. Religio, Scrupulus. SŬPERSTĬTĬŌSĒ, _Avec ou par superstition_. SYN. Aniliter, sine ratione. SŬPERSTĬTĬŌSUS, a, um, _Superstitieux_. SYN. Superstitione imbutus. PHRAS. Plane erant superstitiosi, _ils étaient tout à fait superstitieux_. Dediti erant nescio quibus religionibus; nullus illis religionum modus erat; agitabat animos nescio quæ superstitio; invaserat animos multiplex religio, eaque vanissima; omnibus superstitionibus obnoxii vivebant. Capti jam erant superstitione animi victique; haud intactis religione animis homines erant; obligatæ omnium mentes miris et vanissimis superstitionibus. Oppresserat animos multiplex superstitio, imbecilles animos occuparat; non intacti erant superstitione mentis. Erant ii ad superstitionem humanarum mentium vitio facile revoluti. USUS: Stoici superstitiosa sollicitudine omnia credunt. Cf. Religio, Scrupulosus. SŬPERSTO, as, are, n. et a. _Se tenir au dessus de_, _être placé au dessus_. USUS: Curribus superstans armatus hostis. SŬPERSUM, es, fŭi, esse, n. _Rester_, _subsister_, _exister_. SYN. Resto, supero. ADV. Omnino, nihil. USUS: 1. E tanta cæde nemo fere superfuit. 2. Redundo, _être très abondant_, _être superflu_. Orator ita motu utetur ut nihil supersit in gestu. 3. Excello, supero, _l’emporter sur_. Scientia majoribus suis nec defuit, nec superfuit. Cf. Reliquus. SŬPĔRUS, a, um, _Qui est en haut_, _au dessus_, _supérieur_. )( Inferus. USUS: Supera illa et cœlestia. Mare superum et inferum, _la mer supérieure, la mer Adriatique et la mer Ionienne, la mer Inférieure ou de Toscane_. SŬPERVĂCĀNĒUS, a, um, _Surabondant_, _inutile_. SYN. Supervacuus, usum non habens. USUS: Vereor ne litteras meas supervacaneas existimes. SŬPERVĂCŬUS, a, um, _Surabondant_, _superflu_, _inutile_. SYN. Inanis, redundans, sine causa, sine usu, superfluus. SŬPERVĀDO, is, ere, a. _Franchir_, _escalader_. USUS: Supervadentem munimenta victorem fugarunt. SŬPERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. _Venir au dessus_, _arriver_, _survenir_. SYN. Ex inopinato venio. USUS: Supervenire lætitiæ alicujus. SŬPĪNUS, a, um, _Penché en arrière_, _couché sur le dos_. )( Pronus. USUS: Motus corporis supinus, pronus, obliquus. SUPPAR, ăris, omn. gen. _A peu près semblable_. SYN. Fere par _vel_ æqualis. USUS: Huic cæteri suppares. Cf. Æqualis. SUPPĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Abondance_, _riche provision_. SYN. Affluentia, subministratio. USUS: Suppeditatio bonorum nullo malorum interventu. SUPPĔDĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Donner en abondance_, _fournir_, _procurer_. SYN. Subministro. ADV. Aperte, copiose, large. USUS: 1. Suppeditabit nobis de thesauris suis. Alicui rerum omnium quas natura desiderat, abundantiam et copiam suppeditare. Terra fruges fert et, ut mater, cibos suppeditat. Is locus miram varietatem et ubertatem dicendi suppeditat. 2. n. Suppeto, non desum, supersum, præsto sum, _être en abondance_, _abonder_, _affluer_. Si ei vita suppeditavisset, grandia moliebatur, _s’il eut vécu assez longtemps_. In hoc campo oratori omnis apparatus dicendi suppeditat. Cf. Do, Largior, Suggero. SUPPĒTĬÆ, ārum, f. pl. _Secours_, _assistance_, _aide_. SYN. Auxilium, subsidium, præsidium. USUS: Laboranti exercitui suppetias mittere. Suppetias ire, proficisci, occurrere, venire, ferre. Cf. Auxilium. SUPPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, n. _Se trouver sous la main_, _être à la disposition de_, _être présent_. SYN. Suppedito, sum, supersum, adsum, præsto sum. USUS: Verba mihi non suppetunt. Mihi præter voluntatem ad remunerandum nihil suppetit. Si vita suppetet. Cf. Habeo. SUPPLANTO, as, avi, atum, are, a. _Renverser qqn par un croc en jambe_. SYN. Pede objecto _vel_ subjecto, ad casum impello. SUPPLĒMENTUM, i, n. _Moyen de compléter_; _recrutement des troupes_; _levées_. USUS: Legionum supplementa scribere; supplementis integrare, explere, reficere legiones. SUPPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Ajouter à ce qui manque_, _compléter_, _suppléer_. SYN. Præsto, alienam fungor vicem, expleo. USUS: Supplevit quod utrique defuit. Legionem supplere et reficere. Addere et supplere cætera ipse poteris. SUPPLEX, ĭcis, omn. gen. _Suppliant_. SYN. Abjectus, jacens, prostratus ad pedes. PHRAS. Supplex vobis manus tendit, _il vous tend les mains en suppliant_. Ad pedes se vestros projicit; supplex ad vos venit, ad pedes se abjicit, deprecatur; supplicem se vestræ misericordia profitetur; vestram fidem obtestatur; fracto animo atque humili pro salute sua supplicat; maximo in squalore ad pedes vestros volutatur; plenus lacrimarum ad pedes vestros procumbit; genibus se vestris advolvit; nixus genibus, obsitus squalore et sordibus ad preces lacrimasque effusus orat, obsecrat, misericordiam vestram implorat. USUS: Tendit ad vos manus supplices. Senatum supplex adiit. Supplicem a genibus suis repellere. Cf. Supplico, Preces, Rogo, Oro. SUPPLĬCĬTER, _En suppliant_, _d’une manière suppliante_. SYN. Demisse. USUS: Blanditur et suppliciter se insinuat. Suppliciter ac demisse gratias agere. SUPPLĬCĀTĬO, ōnis, f., _Supplication_, _prières publiques_, _actions de grâces_, _cérémonies religieuses_. SYN. Honor diis immortalibus habitus pro victoria. Pompa solemnis adducta ad exposcendam Superum pacem. EPITH. Consularis, crebra, vehemens, prærogativa, justissima. USUS: Supplicationem diis immortalibus pro singulari eorum merito decernere, facere, _décerner des actions de grâces aux dieux immortels en reconnaissance de leur haute protection_. SUPPLĬCĬUM, ĭi, n. _Peine_, _châtiment_; _supplice_, _torture_, _tourment_; _supplication_. SYN. Cruciatus, pœna. EPITH. Acerbissimum, commune, crudelissimum, æternum, dignum, divinum, extremum, summum, insigne, leve, majus, maturius, medium, præsens, singulare, supremum, acrius, exquisitum, inusitatum, justum, debitum, miserrimum. USUS: Alicui malefico supplicium constituere, _condamner_. Nova et exquisita supplicia excogitare, invenire, exquirere, _rechercher_, _inventer_. Aliquem ad supplicium trahere, rapere, _traîner au supplice_. Ultimo supplicio afficere reum; suppliciis improbos coercere, constringere, vindicare. Supplicio addicere damnatum; ad supplicium dare; supplicium de reo sumere, _punir qqn_, _lui faire subir un supplice_. Constanter ferre, perferre, subire supplicium, _supporter_. Debitum supplicium remittere, condonare, _pardonner_. Omni supplicio excruciatum necare, _faire périr dans les supplices_. Cf. Pœna. SUPPLĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Prier humblement_, _supplier_. SYN. Suppliciter peto, supplex sum alicui, deprecor, ad pedes alicujus supplex me abjicio, manus alicui _vel_ ad aliquem tendo, supplicatum eo, pacem Superum exposco, suppliciis votisque DEUM fatigo. ADV. Diligentius, libentissime, submisse, publice. PHRAS. Supplicavit mihi, _il me supplia_. Multis et supplicibus verbis me oravit; suppliciter mecum egit; rogavit me quam suppliciter potuit; preces suppliciter admovit; ad pedes meos se stravit; genu posuit, supplicem vocem misit; passis manibus a me petiit, me obtestatus est; precibus omnibus petiit; supplex ad me confugit pedibus advolutus meis; infimis precibus a me contendit; precibus mecum egit quam diligentissimis; ad genua, pedes accidit mihi; aures oneravit meas precibus humillimis; fidem meam quanto potuit studio imploravit. Cf. Rogo, Preces. USUS: Quot pro innocentis hujus salute vobis supplicant. Cf. Supplex. SUPPLŌDO, is, plōsi, ere, a. et n. _Frapper du pied_, _trépigner_. SYN. Pede terram percutio, plaudo. SUPPLŌSĬO, ōnis, f. _Action de frapper sur la terre_. EPITH. Crebra. USUS: Pedis rara supplosione. SUPPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre à la place d’un autre_, _substituer_, _supposer_. SYN. Subjungo, subjicio. USUS: 1. In alterius locum suppositus et substitutus. 2. Subdo, _mettre sous_, _placer sous_. Ova anatum gallinis supponere, _placer sous des poules des œufs de cane (pour les faire couver)_. Falsa testamenta supponere. SUPPORTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_, _apporter_, _transporter_. USUS: Frumentum navibus supportare. Cf. Fero. SUPPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Substitution frauduleuse_, _supposition (d’un enfant)_. USUS: Pueri suppositione decepta mater. SUPPRESSĬO, ōnis, f. _Soustraction_. EPITH. Judicialis. SUPPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Arrêter_, _modérer_, _cacher_. SYN. Sedo, placo, occulto. )( Pervulgo. USUS: Dolorem sedare et supprimere. Retinuit pecuniam et suppressit, _détourner une somme d’argent_. Cf. Occulto, Premo. SŬPRĀ, _En haut_. USUS: 1. Ratione loci, _au-dessus_, _par-dessus_. Supra terram, lunam. 2. Ordinis, _précédemment_, _auparavant_, _plus haut_. Illa quæ supra dixi. 3. Virtutis, ponderis, _au-delà_, _plus que_. Supra hominis fortunam; supra ætatem sapit. Potentia quæ supra leges est. Supra consuetudinem. Amor tantus ut nihil supra. SŬPRĒMUS, a, um, _Le plus élevé_, _le plus haut_; _très haut_, _très élevé_. SYN. Summus, ultimus, extremus. USUS: Supremus vitæ dies; supremum supplicium. Cf. Summus. SŪRA, æ, f. _Mollet_. SYN. Cruris pars aversa, posterior. SURCŬLUS, i, m. _Jeune branche_, _rejeton_, _scion_. SYN. Planta. USUS: Da mihi ex ista arbore quos feram surculos. SURDASTER, tra, trum, _Un peu sourd_, _dur d’oreille_. SYN. Cui hebetiores sunt aures; qui ægre audit. SURDĬTAS, ātis, f. _Surdité_. USUS: In surditate quidnam est mali? SURDUS, a, um, _Sourd_, _qui n’entend pas ou qui entend mal_. SYN. Qui sensu aurium _vel_ audiendi caret, auribus captus. Cf. Auris. USUS: Surdus varietates vocum aut modos noscere non potest. SURGO, is, surrexi, surrectum, ere, a. et n. 1. a. _Lever_, _élever_, _dresser_. 2. n. _Se lever_, _se mettre debout_. RAD. q. Surrigo _vel_ sursum rego. SYN. De lecto exeo; me _vel_ corpus e lecto corripio; somnum abrumpo; de sella exsilio. USUS: Ante lucem surrexit e lectulo. Cunctus senatus surrexit. SURRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Dresser_. USUS: Aures surrigere. SURRĬPĬO, is, rĭpŭi, reptum, ere, a. et n. _Prendre à la dérobée_, _ravir_, _voler_. SYN. Furor, sublego, clepo. ADV. Clam, occulte, impudenter. USUS: Surripere e bibliotheca libros. Cf. Aufero, Furor. SURRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Faire élire qqn à la place d’un autre dans les comices_. SYN. Substituo. SURSUM, _En haut_, _en montant_. )( Deorsum. PHRAS. Sursum tendat animus, _que l’âme s’élève vers le ciel_. In cœlum suspiciat; sublime feratur; a terra longissime se efferat; supera semper petat et cœlestia; ad cœlum feratur; humana omnia inferiora se ducat. USUS: Idem sursum versus retroque dicatur, _en remontant_, _à rebours_. SUS, sŭis, gen. com. _Porc_, _cochon_. SYN. Porcus. EPITH. Lutulentus. USUS: Ut sues glande pascuntur. SUSCEPTĬO, ōnis, f. _Action de se charger de_, _entreprise_. USUS: Laborum dolorumque susceptio. SUSCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Pendre sur soi_, _entreprendre_. SYN. Sumo, capio, recipio. ADV. Acerrime, enixe, fortissime, frustra, gratis, palam, paulisper, proprie, publice, turpissime. USUS: 1. Suscipe quæso id negotium, curam, cogitationem te dignissimam; munus illud, legationis causam, labores multos, onus, rempublicam, molestias, profectionem; propugnationem reipublicæ suscipere. 2. Cogito, admitto, committo, patro, concipio, _penser à_, _se charger de_, _faire_, _concevoir_. Magnum scelus, facinus, spem suscipere. Mentem illam voluntatemque dudum suscepi. 3. Patior, subeo, _recevoir_, _recueillir_. Luctum, squalorem, sordes, pœnam pro scelere suscipere. 4. Habeo, _avoir (un enfant)_. Liberos e conjuge suscipere. 5. Obtineo, _avoir force de loi_. Suscepit consuetudo communis ut, etc. 6. Accipio, recipio, _accueillir_, _prendre sous sa protection_. Suscipere alienum amicorum causa. SUSCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Lever_, _soulever_; _exciter_, _stimuler_. SYN. Excito, incito, exsuscito. USUS: Suscitare bellum civile. Cf. Excito, Expergefacio. SUSPECTUS, a, um, _Suspect_, _soupçonné_. SYN. Suspicionem præbens, in quo subest suspicio alicujus. ADV. Falso, vehementer. PHRAS. Suspectus erat de morte patri illata, _il était soupçonné d’avoir donné la mort à son père_. Mors parentis filium suspicione asperserat; opportunum parricidii crimini se fecit longo in patrem odio; suspicionem de se præbuit patris veneno sublati; in suspicionem venit de morte patris. Cf. Suspicio. USUS: Doleo me tibi negligentiæ nomine suspectum esse. SUSPENDĬUM, ĭi, n. _Action de se pendre_, _pendaison_. USUS: Malorum remedium suspendio ac morte quærere. SUSPENDO, is, di, sum, ere, a. _Suspendre_, _pendre_. SYN. Cervices frango, in crucem ago; suspendio vitam finio, collum in laqueum insero, collum laqueo obstringo, in laqueum induo. USUS: 1. Caput obnubito, arbori infelici suspendito, _attache-le au poteau_. 2. Interrumpo, _retenir_, _arrêter_, _suspendre_. Opus ita ædificatum ut suspendi non possit. Cf. Suspensus. SUSPENSĬO, ōnis, f. _Suspension_, _interruption_. USUS: Animi suspensio. SUSPENSUS, a, um, _Qui est en suspens_, _indécis_, _flottant_; _suspendu_. SYN. Pendens, anceps, dubius, incertus, sollicitus. ADV. Diutius, graviter, valde. PHRAS. 1. Suspensus est, _il fut pendu_. In furcam actus, sublatus est; in crucem sublatus, actus est; suspendio necatus est; laqueo vitam finiit; ex arbore infelici pependit. USUS: 1. Suspensus ex trabe. 2. Sollicitus, dubius, incertus, _incertain_, _inquiet_. Metu suspensa civitas, perturbata seditionibus. Suspensum me jam diu et sollicitum tenes. Rerum exspectatione suspensi omnes et anxii. 3. Defixus, collocatus, _certain_. Suspensas aptasque a DEO habere vitæ rationes. 1. SUSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder de bas en haut_, _lever les yeux_, _contempler_. SYN. Aspicio. )( Despicio. USUS: 1. Cœlum, in cœlum suspicere, oculos attollere. 2. Veneror, miror, _regarder avec respect_, _admiration_, _respecter_. Eloquentiam virtutemque alicujus suspicere. 2. SUSPĬCĬO, ōnis, f. _Soupçon_, _suspicion_. SYN. Conjectura, opinio, metus. EPITH. Abscondita, adversaria, atrocissima, cæca, certa, falsa, ficta, satis firma, indigna, maxima, minima quædam, pertenuis, propria, repentina, ridicula, similis, sollicita, subita, tanta, turpissima, vacua, pura, domestica, honesta, odiosa. PHRAS. 1. Multorum de illo, sed falsa suspicio est, _bien des gens le soupçonnent, mais sans raison_. Odiosæ quædam de eo suspiciones multorum insedere animos; multi odore quodam suspicionis afflati male de illo opinantur; hominibus ad suspicandum sagacissimis immerito suspectus est; multi sinistram falsamque de eo opinionem accepere; magna in illum suspicio confertur; gravi suspicione perstringitur; in gravi suspicione ponitur; in suspicionem sceleris, sed immerito, adductus, vocatus est; innocens in suspicionem multorum venit, cecidit, incidit. 2. Ne suspicio quidem fuit de illo, _on ne le soupçonna même pas_. Nulla vel levissima suspicione violatus erat; tam atrocis facti nulla vel suspicio ad illum pertinebat; ei suspicioni nec affinis erat; nulli vel levissimæ suspicioni in eo locus erat; nulla vel levissima suspicione aspersus erat; aberat longe a tam atrocis facti suspicione; longe remotus erat ab ea suspicione. 3. Vide ne cui suspicionem avaritiæ præbeas, _prenez garde que qui que ce soit vous soupçonne d’avarice_. Ne avaritæ suspicionem moveas, excites, des, præbeas; ne suspicioni huic locum _vel_ materiam des; ne qua avaritiæ suspicio nascatur, exoriatur; ne qua avaritiæ suspicio in te resideat, consistat; ne qua avaritiæ suspicio in te convenire possit. 4. Fuge _vel_ suspicionem avaritiæ, _fuyez même le soupçon d’avarice_. Avaritiæ vel suspicionem vita, a te depelle, minue, extenua; id age ut vel suspicionem avaritiæ a te propulses, dimoveas, removeas, tollas; a suspicione te liberes, vendices, exsolvas; delenda tibi vel suspicio avaritiæ, si qua in te residet. Cf. Conjectura. USUS: Suspicionem alicui facere, injicere, importare, _faire soupçonner qqn_. Suspiciones invalescunt, increbescunt; multa sunt, quæ eam suspicionem augeant vel confirment; suspicio in plures manat, _le soupçon tombe sur plusieurs_. Suspicionem de aliquo habeo; suspicio mihi de aliquo incidit, insidet, _je soupçonne qqn_. Venire, cadere, incidere, involvi in suspicionem, _être enveloppé dans les soupçons_. Suspicionem aliquam trahere, ducere, _concevoir un soupçon_. Abhorret a suspicione tam atrocis facti ætas innocens, _on ne peut soupçonner d’un si grand crime cet âge innocent_. Cf. Suspectus. SUSPĬCĬŌSĒ, _De manière à éveiller les soupçons_. SYN. Credibiliter, criminose. SUSPĬCĬŌSUS, a, um, _Qui fait naître_, _qui éveille les soupçons_, _suspect_; _qui conçoit des soupçons_, _soupçonneux_. SYN. Suspicionem præbens et suspiciens. USUS: Durus et suspiciosus in suos. Te conscientia scelerum timidum facit ac suspiciosum. Quod adhuc est suspiciosum, res ipsa perspicuum faciet. SUSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Soupçonner_, _suspecter_. SYN. Suspicionem habeo, ex re aliqua suspicionem duco, traho; suspicione attingo, assequor. ADV. Difficillime, injuriose, levissime, nihildum obscurius, plane, sceleste, temere, valde. USUS: De ejus scelere nihil suspicari poteramus. 2. Cogito, reputo, _conjecturer_, _penser_, _pressentir_. In DEO nec figuram, nec sensum suspicari licet. Cf. Suspicio. SUSPĪRĬUM, ĭi, n. _Soupir_, _gémissement_. SYN. Gemitus, doloris indicium. USUS: Quem nemo sine suspirio aspicere possit. SUSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Soupirer_, _gémir_. ADV. Familiariter, occulte. USUS: Nemo est quicum libere jocari aut familiariter suspirare possim, _avec qui nous puissions ou plaisanter librement ou soupirer comme avec un ami_. Cf. Gemo. SUSTENTĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _retard_, _ajournement_. SYN. Dilatio. USUS: Num res moram aut sustentationem habeat vide. SUSTENTO, as, avi, atum, are, a. _Soutenir_, _supporter_, _appuyer_. SYN. Sustineo, fulcio, nitor. ADV. Maxime, privatim, vix, misere. USUS: Patrimonio se suo, amicorum liberalitate egestatem suam sustentare. Alienam tenuitatem opibus, sumptibus, officiis suis sustentare. Ea me spes et consolatio sustentat. Mœrorem meum et dolorem illud unice sustentat. Litteris sustentor et recreor. Cf. Alo. SUSTĬNĔO, es, tĭnŭi, tentum, ere, a. _Soutenir_, _empêcher de tomber_, _maintenir_; _arrêter_, _contenir_. SYN. Sustento, tueor, corruere non sino, fulcio, labentem excipio, contineo. ADV. Maxime, privatim, vix, misere, arroganter, diutius, ægre, facile, facillime, firme, plane non, præcipue. USUS: 1. Rempublicam consiliis, humeris, cervicibus suis; causam alicujus sua auctoritate sustinere. Magnam invidiæ molem, vim hostium, multum malorum sustinere. Se a lapsu, currum, equos incitatos, gradum sustinere, detinere _vel_ reprimere, 2. Occulto, tego, _supporter_, _cacher_. Fronte ac vultu simulatio facillime sustinetur. Cf. Patior, Fero. SUSTOLLO, is, sustŭli, sŭblātum, tollere, a. _Lever en haut_, _élever_. USUS: Aliquem in equum sustollere. SŬSURRĀTĬO, ōnis, f. _Chuchoteries_. SYN. Susurrus. USUS: De Cæsare crebri et non belli rumores, sed susurrationes veniunt. SŬSURRO, as, are, n. _Murmurer_, _chuchoter_. SYN. Furtim et submissa voce loquor. USUS: Audio jam susurrari. SŬSURRUS, i, m. _Murmure_, _gazouillement_. USUS: Susurrus aquæ. Susurro et laude infimorum hominum delectari. SŪTOR, ōris, m. _Cordonnier_. USUS: Sutor ne ultra crepidam, _que le savetier ne s’élève pas au-dessus de sa chaussure, fasse ses souliers (et rien de plus)_; _chacun son métier_. (PROV.) SŪTŌRĬUS, a, um, _De cordonnier_. USUS: Sutorium atramentum, _noir de cordonnier_. SŬUS, a, um, _Son_, _sa_; _sien_, _sienne_. USUS: Semper in disputando suus est. De suo addere, solvere, aliquid afferre. SYLLĂBA, æ, f. _Syllabe_. EPITH. Brevis, longa, brevior, longior. USUS: Leguleius auceps syllabarum, _éplucheur de mots_, _critique vétilleux_. SYLLĂBĀTIM, _Par syllabes_; _textuellement_, _mot pour moi_. USUS: Dictare alicui syllabatim. SYMPĂTHĪA, æ, f. _Sympathie_. SYN. Convenientia et conjunctio naturæ, cognitio, naturæ et quasi concentus atque consensus. Continuatio conjunctioque naturæ. USUS: Video sympathiam. SYMPHŌNĬA, æ, f. _Concert_, _musique_, _symphonie_. SYN. Concentus, cithara. USUS: In conviviis symphonia canere. SYMPHŌNĬĂCUS, a, um, _De concert_, _de musique_. SYN. Citharœdus, fidicen. SYNGRĂPHA, æ, f. _Billet_, _obligation_, _écrit_, _reconnaissance_. SYN. Chirographum, cautio. EPITH. Firmata sigillis, inanis. USUS: Habeo a te syngrapham, quam fecisti, scripsisti. Tanquam ex syngrapha agere cum populo, _actionner le peuple comme en vertu d’une obligation écrite_. Ex syngrapha credere, jus dicere. Cum inanibus syngraphis redire. T TĂBELLA, æ, f. _Tablette_; _écrit_, _lettre_; _testament_. SYN. Litteræ, codicilli. EPITH. Grata, vindex. USUS: 1. Tabella cerata. Tabella judicialis. Tabellis obsignatis agere cum aliquo. 2. Voti tabulæ, _petit tableau_, _tableau votif_. Quot in eo fano tabellæ pictæ eorum qui votis vim tempestatum effugerint. TĂBELLĀRĬUS, ĭi, m. _Messager_, _courrier_, _piéton_. SYN. Nuntius, qui litteras fert. EPITH. Fidelis, ignotus, locuples, præposterus. PHRAS. Quoties tabellarium nactus ero scribam ad te, _je vous écrirai toutes les fois que je pourrai trouver un courrier_. Quoties mihi certorum hominum copia erit litteras a me accipies; quoties erit cui litteras recte dem, non committam ut desideres meas. Nullum ad te cui fidere audeam, tabellarium proficisci patiar, quin aliquid litterarum ad te dem. Quoties mihi sese tabellarius offeret, sine litteris non abibit; nemo deinceps hinc discedet quin litteras ad te perferat. USUS: Tabellarios instituere, mittere, remittere exspectare, subministrare, præbere. Tabellarios deprehendere, retinere, scrutari, excutere. Cf. Nuntius. TĂBERNA, æ, f. _Boutique de marchand_, _échoppe d’artisan_, _magasin_. SYN. Caupona. EPITH. Instructa, ornata, libraria. USUS: In eamdem tabernam divertimus, _dans la même auberge_. Tabernas, operis et quæstus quotidiani locum occlusere. Taberna libraria, _boutique de libraire_. TĂBERNĀCŬLUM, i, n. _Tente_. SYN. Castrense tectum. EPITH. Militare. USUS: Tabernacula carbaseis intenta velis collocabat. In philosophia quasi tabernaculum vitæ suæ collocare. Tabernacula statuere. Tabernacula defendere. Tabernaculum sacrum, _tabernacle_. Ædicula sacra _vel_ sanctuarium asservando Sanctissimo Christi Corpori, rectius dicetur. TĂBERNĀRĬUS, ĭi, m. _Boutiquier_. SYN. Caupo. TĀBES, is, f. _Consomption_, _langueur_; _peste_, _contagion_, _fléau_. SYN. Macies. USUS: Tabes, cruciatus, afflicto. TĀBESCO, is, bŭi, escere, n. _Se fondre_, _se consumer_, _se liquéfier_. SYN. Liquefio. USUS: 1. Durescit frigoribus humor, calore tabescit. 2. Contabesco, langueo, extabesco, _périr de consomption_, _se consumer de chagrin_, _croupir dans l’oisiveté_. Desiderio, otio, dolore tabescere. TĀBĬFĬCUS, a, um, _Qui fait fondre_, _qui consume_; _pestilentiel_, _mortel_. SYN. Quod tabem inducit. TĂBŬLA, æ, f. _Planche_, _ais_. SYN. Asser. EPITH. Ænea, nova, præclara, religiosa. USUS: 1. Tabulam de naufragio arripere. 2. Pictura, _tableau_. Tabulas bene pictas in bono lumine collocare. 3. Liber rationum, scriptura publica, monumentum litterarum, _tablette écrite_, _registre_, _affiche_, _table_, _archives de l’État_. Facere, conficere tabulas. In tabulas referre. Tabulas accepti proferre. Digerere, obsignare tabulas. 4. Geographica descriptio, _cartes géographiques_. Tabulæ Dicæarchi. TĂBŬLĀARĬUM, ĭi, n. _Les archives publiques_, _le dépôt des archives_. SYN. Locus, in quo tabulæ publicæ civitatis servantur. TĂBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Assemblage des planches_, _boiserie_, _lambris_, _étage_. SYN. Tabularum constructio. USUS: Centones injecerunt, ne tela tabulationem perfringerent. TĂBŬLĀTUM, i, n. _Plancher_, _étage_. USUS: Turrim quatuor tabulatorum constituit Cæsar. TĀBUM, i, n. * _Sang corrompu_, _venin_, _pus_, _corruption_. SYN. Sanies. TĂCĔO, es, cŭi, cĭtum, ere, n. et a. 1. n. _Se taire_, _ne point parler_. 2. a. _Taire qqche_. SYN. Sileo, reticeo, conticeo, tacitum relinquo, silentio prætereo, supprimo. ADV. Arroganter, in perpetuum, insulse, nimium diu, pie, perpetuo, plane, recte, sapienter. PHRAS. 1. Ecquid taces? _Pourquoi gardez-vous le silence?_ Quid te elinguem reddidit? Ecquid lingua obmutuit? Quid sibi vult hæc taciturnitas tua? quid hæras, quid dissimulas, quid tergiversaris? cur silentio uteris tam diuturno? Cur animi sensus nemini impertiris? Quid diutinum adeo silentium tenes? Cur consilia tua silentio premis? Quid tegis, occultas consilia tua? Cur vocem nullam mittis? Cur lingua consistit? Quæ res vocem tibi clausit, interdixit? Quid ita ad silentium obstinatus es? Quid sibi vult pertinax quod tenes silentium? 2. Tacebo de ea re, _je me tairai sur cela_. Verbum hac de re non faciam; sermonem hac de re nullum habebo; abstinebo me ab hujus rei sermone, silebo, præteribo; tacitus prætermittam; tacitus relinquam; silentio involvam, præteribo, percurram, prætermittam, prætervehar. Omittam ista; oratione mea non attingam; in oratione non ponentur. Cf. Sileo, Silentium. 3. Tacete, _silence_. Linguam comprimite, compescite; vocem nullam mittite; verbum ne facite; quiescite; loquacitatem continete; mutos vos volo et elingues; vox nulla vobis excidat. USUS: Diu de his rebus tacuerat. TĂCĬTĒ, _Tacitement_, _sans parler_; _en secret_, _sans bruit_. SYN. Silentio, in sinu, suspenso gradu. USUS: Cum libere loqui non audeant, tacite rogant. TĂCĬTURNĬTAS, ātis, f. _Silence_, _discrétion_. SYN. Silentium. EPITH. Annua, perpetua. USUS: Taciturnitas imitatur confessionem, _le silence ressemble à un aveu (qui ne dit mot, consent)_. Cf. Silentium. TĂCĬTURNUS, a, um, _Silencieux_, _taciturne_, _discret_. SYN. Tacitus. Cf. Taceo. TĂCĬTUS, a, um, p. _Ce qui est tû_, _ce qu’on tait_, _passé sous silence_; a. _Silencieux_, _discret_. SYN. Silens, obscurus, abditus, interior, prætermissus, compressus, non expressus. USUS: Nihil me mutum delectat, nihil tacitum. Tacito quodam sensu, sine arte aures judicant. Tacitum aliquid relinquere, præterire. Cf. Prætereo, Taceo. TACTĬO, ōnis, f. _Action de toucher_, _attouchement_. SYN. Tactus. USUS: Voluptas oculorum, tactionum, saporum, _le plaisir de la vue, du toucher, du goût_. TACTŬS, ūs, m. _Action de toucher_, _attouchement_. EPITH. Interior, intimus. USUS: Tactus fusus est per totum corpus, omnesque ictus nimiosque frigoris appulsus sentit, _le toucher est également répandu par tout le corps_. Ad tactum chordæ respondent, _les cordes résonnent sous la main qui les touche_. Quæ sub tactum _vel_ aspectum cadunt. TÆDA, æ, f. _Torche_. SYN. Fax. USUS: Agitari et terreri ardentibus furiarum tædis, _les torches ardentes des Furies_. TÆDET, dŭit _vel_ sum est, ere, imp. _S’ennuyer_, _être ennuyé_, _fatigué_, _dégoûté_. SYN. Fastidio, fastidio est, tædium me capit. PHRAS. Tædet me ista toties audire, _je suis fatigué d’entendre toujours cela_. Fastidii delicatioris sum quam ut ista toties audire sustineam; fastidio quodam et satietate ab his rebus audiendis alienari me sentio; rerum notissimarum mirum quam pertæsum est; odio rerum tristissimarum teneor, capior; propius fastidium, quam desiderium fabulæ sunt istæ; tædium mihi jam afferunt res toties repetitæ; tædium me capit rerum toties auditarum. USUS: Prorsus vitæ tædet, ita sunt omnia omnium miseriarum plenissima. Cf. Piget, Tædium. TÆDĬUM, ĭi, n. _Dégoût_, _ennui_, _lassitude_, _aversion_. SYN. Molestia, fastidium, satietas. PHRAS. Cavendum ne tædium capiat audientes, _il faut prendre garde d’ennuyer ses auditeurs_. Occurrendum satietati aurium; fugienda aurium satietas; audiendi tædium varietate levandum est. Cavendum ne audiendi satietate expleantur audientes; ne oscitantem jam auditorem, loquentem cum altero, nonnunquam etiam circulantem, (caput circumferentem,) fastidio et satietate prorsus abalienemus. USUS: Ejus sermo inconditus plurimum mihi tædium attulit. Magnum inde tædium cepi. Lectionis tædium varietate levare. TĀLĀRIS, e, gen. com. _Relatif à la cheville du pied_. SYN. Ad talos usque demissus. USUS: Tunica talaris, _tunique longue, flottante, qui descend jusqu’à la cheville du pied_. TĀLĀRĬUS, a, um, _Relatif aux dés_. Ludus talarius, _lieu où l’on joue aux dés_. TĂLENTUM, i, n. _Talent_, _somme d’argent_. _Le talent attique valait 6000 drachmes, environ 5600 francs_. SYN. Argenti summa quæ pretium efficit sexcentorum fere coronatorum, si de talento attico sermo sit. (Talentum _pro_ naturæ _aut_ ingenii dotibus, _talent_, _capacité_, _vulg. est_.) TĀLĬO, ōnis, f. _Talion_, _peine du talion_, _par ex.: Œil pour œil, dent pour dent_. USUS: Pœna talionis. TĀLIS, e, gen. com. _Tel_, _telle_; _de telle et telle nature_, _pareil_, _semblable_. SYN. Hujusmodi, ejusmodi, ejusdemmodi, ejusdem generis, id genus, hujus exempli. USUS: Quales sumus, tales esse videamur. TALPA, æ, f. _Taupe_, _animal_. USUS: Talpa cæcior. TALUS, i, m. _Partie inférieure du pied_, _talon_; _dé oblong, rond de deux côtés et n’ayant ainsi que quatre côtés marqués_. SYN. Postremum cruris in quo os prope calcem eminet: _inde_ os quatuor laterum, quo luditur. EPITH. Rectus. USUS: Purpura usque ad talos demissa. Talum jacere, talis ludere, _jouer aux dés_. Talus tibi recte cecidit. TAM, _Autant_, _tellement_, _aussi_, _si_. SYN. Æque, adeo. USUS: Quid opus tam valde affirmare? Ego hæc tam esse quam audio non puto, _je ne crois pas qu’elles le soient (outrageantes) autant que je l’entends dire_. Tam tibi credo, sicut alteri nemini. Res tam maxime necessaria. TAMDĬU, _Aussi longtemps_. SYN. Usque eo, tanto tempore, tantisper. USUS: Feram tamdiu quam ferre potero. Tamdiu requiesco, quam diu ad te scribo. TĂMEN, _Cependant_. SYN. Attamen, verumtamen, nihilominus, certe. USUS: Tamen nihilo minus putabam. TĂMETSI, _Quoique_, _bien que_, _encore que_. SYN. Etsi, quanquam, licet. TANDEM, _Enfin_. SYN. Demum, aliquando, ad extremum, denique, ad ultimum. USUS: Tandem legi tuas litteras. TĀNGO, is, tĕtĭgi, tactum, ere, a. _Aborder_, _atteindre_, _parvenir_, _entrer_. SYN. Contingo, attingo. ADV. Leviter, modice. USUS: 1. In via quæ villam tangit. Simul ac tetigit provinciam. Genu terram tangere. 2. Indico, leviter tracto, leviter perturbo, _toucher_, _traiter_, _s’occuper de_; _émouvoir_. Leviter unumquodque tangam. Cura me illa, religio, earum rerum memoria tetigit. Minæ tuæ me parum tangunt. 3. Lædo, violo, _toucher_, _frapper_, _pousser_. Aliquem in convivio tangere. 4. Contracto, _toucher_, _manier_. Ulcus tangere. Rem acu tangere, rem ipsam putare, _mettre le doigt sur la chose_, _c. à d._, _deviner juste_. TANQUAM, _Comme si_, _de même que_. SYN. Quasi, quodammodo ac, juxta ac, ut. USUS: Istum, tanquam si consul esset, salutavi. Tanquam domi meæ. Tanquam si res mea agatur. Cf. Sicut. TANTISPER, _Aussi longtemps_, _pendant ce temps-là_. USUS: Morare tantisper, dum defervescat hominis bilis. TANTO, _Si longtemps_. USUS: Non tanto ante fugisset. TANTŎPĔRE, _Tant_, _tellement_. USUS: Non hæc tantopere desiderarem. TANTŬLUM, _Tant soit peu_. SYN. Nec digitum, nec digitum latum _vel_ transversum; nec transversum unguem. USUS: Si quis tantulum de via deflecteret. TANTŬLUS, a, um, _Si petit_, _si faible_. SYN. Tantillus. USUS: Vix huic tantulæ epistolæ tempus habui. Ex grano tantulo tanta arbor. TANTUM, _Seulement_. SYN. Tantummodo, solum. USUS: 1. Non tantum parum commode, sed et turpiter. Tantum quod hominem non nominat. 2. Tam, ita, adeo, _tant_, _autant_. Id tantum abest ab officio, ut nihil sit officio magis contrarium. Tantum, quantum sat est. TANTUMMŎDO, _Seulement_. SYN. Modo, duntaxat. TANTUMDEM, _Autant_. USUS: Tantumdem populo dandum est, quantum. TANTUS, a, um, _Aussi grand_, _aussi considérable_. SYN. Tam multus, tam magnus. USUS: Tantum studium posui. Tanta res tamque immensa. Alterum tantum, _une autre fois autant_. TARDĒ, _Lentement_, _d’une manière tardive_. SYN. Sero. USUS: Litteræ ob longinquitatem tardissime ad nos perferuntur. TARDĬTAS, ātis, f. _Lenteur_, _marche lente_. SYN. Cunctatio, mora, stupor. )( Celeritas. EPITH. Abjecta, considerata, contraria, odiosa, mollior. USUS: Cursu corrigere tarditatem. Ista legatio moram et tarditatem bello afferet. Considerata tarditate uteris. Plerisque in rebus tarditas et procrastinatio odiosa est. Tarditas ingenii, debilitas, stupor, _esprit lent_, _facultés bornées_. TARDO, as, avi, atum, are. 1. a. _Retarder_, _causer du retard_, _arrêter_. 2. n. _Tarder_, _être en retard_. SYN. Moram interpono, moror, moram et tarditatem affero, cunctor, indormio, differo, moram traho. USUS: 1. Venti profectionem meam tardant. Ejus animum negligentia tardabat. Animos accusatorum tardare. 2. Moram traho, commoror, n. _tarder_, _être en retard_. Tardare et commorari te melius est. Cf. Moror, Mora. TARDUS, a, um, _Lent à se mouvoir et à agir_, _tardif_, _paresseux_, SYN. Serus, cunctator. )( Citus, celer, expeditus, velox, incitatus. USUS: 1. Homo tardus et parum efficax Consideratus et lentus potius quam tardus. 2. Hebes, remissus, obtusus, parum efficax, _lourd d’esprit_, _borné_, _bouché_. Quis tam indocilis, tam tardi ingenii? Cf. Segnis. TAURUS, i, m. _Taureau_, _bœuf_. EPITH. Corniger, nobilis, optimus, truculentus. USUS: Taurus Phalaridis. TECHNA, æ, f. _Ruse_, _fourberie_, _tromperie_, _artifice_. SYN. Ars, dolus, fraus artificiosa. TECTĒ, _Secrètement_, _en cachette_. SYN. Obscure. TECTŌRĬUM, ĭi, n. _Stuc_, _enduit de stuc_, _crépi_. SYN. Calx _seu_ crusta inducta parieti. EPITH. Bellum, concinnum, novum, tantum, vetus. USUS: Columna ex qua tectorium vetus deletum sit. TECTŌRĬUS, a, um, _Qui sert à revêtir les murs, le sol, etc._; _de stuc_, _de crépi_. USUS: Exornare sepulcrum opere tectorio. TECTUM, i, n. _Toit_. SYN. Pars summa domus, qua tegitur. )( Solum. EPITH. Absolutum, sartum integrumque; tecta cælata, firma, inaurata, magnifica, marmorea, ebore fulgentia, misera, silvestria. PHRAS. Domum tecto spoliare, _enlever le toit d’une maison_. Domum detegere; nudare tectum; detrahere culmen domui; tectum diruere, demoliri. USUS: Porticus ad tectum prope pervenerat Tectum multorum fastigiorum. Multis locis ne tectum quidem accipio, sed in tabernaculo manendum est, _une demeure_, _un abri_. Vos in vestra tecta discedite, _rentres dans vos foyers_. TECTUS, a, um, _Couvert_, _secret_, _caché_, _dissimulé_. SYN. Obscurus, occultus, defensus. )( Apertus. PHRAS. 1. Nullum delictum tectum esse diu potest, _aucun crime ne peut être longtemps caché_. Nullum facinus celari, velari, supprimi, silentio involvi, latere diu potest. Nullum facinus esse potest quin emanet pateat, in lucem prodeat, divulgetur aliquando. Cf. Occultus, Clam. USUS: 1. Bestiæ terra tectæ. Tectis verbis ad te scribo, _je vous écris à mots couverts_. 2. Taciturnus, _dissimulé_, _discret_. Quis illo consideratior, tectior, prudentior? 3. Defensus, _protégé_, _défendu_. Majores nostri leges et jura clarissimorum hominum auctoritate tecta esse voluerunt. TEGMEN, ĭnis, n. _Couverture_, _enveloppe_. SYN. Tegumentum. EPITH. Durum, latum. TĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Couvrir_, _recouvrir_, _envelopper_. SYN. Obduco, obnubo, obtendo, contego, velo, operio, occulto, vestio, convestio. )( Aperio. ADV. Nimium, diu, perspicue, undique. PHRAS. 1. Tegit ille scelera sua, _il cache ses crimes_. Libidines suas tenebricosa fronte et supercilio contegit, circumvestit sedulo, in operto habet; frontis integumento ad occultanda vitia sua utitur; insignem nequitiam frontis ac dissimulationis integumento velat; multis simulationum involucris, et quasi velis quibusdam sua scelera obtendit, _il déguise ses crimes de mille manières, les couvre de mille voiles_. 2. Non decet nos ista tegere, _il ne convient pas que nous dissimulions ces choses_. Non decet nos ista tenebris involvere, velle ut in tenebris jaceant, ut in tenebris condantur, ut in obscuro sint. Cf. Abscondo, Celo, Occulto. USUS: 1. Suam prudentiam stultitiæ nomine tegere; suam sententiam tegere. 2. Excuso, defendo, _protéger_, _défendre_. Meam salutem suo præsidio et benevolentia texit. TĒGŬLA, æ, f. _Tuile_; _toiture_, _toit_. USUS: Promitto tibi, si valebit, tegulam illum in Italia nullam relicturum, _pas même une tuile_. Quum tu tamen nocte socia per tegulas demitterere, _quand... tu te laissais glisser par le toit_. TĔGŬMENTUM, i, n. _Couverture_, _enveloppe_. USUS: Quærere flagitiorum tegumenta, _voile_. Corporis tegumentum. TĒLA, æ, _Tissu_, _toile_. USUS: 1. Telam texere, retexere. 2. TRANSL. Telam exordiri, rem aliquam incipere et aggredi, _commencer qqche_, _entreprendre une affaire_. TELLUS, ŭris, f. _Terre_, _globe terrestre_. EPITH. Infima, media. USUS: Tellus neque movetur, et infima est. TĒLUM, i, n. _Arme pour combattre de loin_, _projectile_, _trait_, _javelot_, _flèche_; _arme offensive_. SYN. Jaculum, hasta, gladius, hostile ferrum. USUS: Telum in aliquem intendere, emittere, immittere, conjicere. Eo graviores habent emissiones tela, quo sunt contenta atque adducta magis. Erit id telum acerrimum ad omnes fortunæ impetus, _ce sera une arme très suffisante contre tous les assauts de la fortune_. TĔMĔRĀRĬUS, a, um, _Inconsidéré_, _imprudent_, _déraisonnable_. SYN. Inconsideratus, præceps, nullius consilii. USUS: Ea sunt turbulenta, temeraria et periculosa consilia. Cæca et temeraria cupiditas. Cf. Præceps, Temere. TEMERĒ, _Sans réflexion_, _à la légère_, _avec témérité_; _de soi-même_, _spontanément_. SYN. Inconsulto, inconsiderate, imprudenter, sine judicio et modo, temeritate quadam; nulla ratione, casu; fortuito, fortuitu. PHRAS. 1. Nihil temere agit, _il ne fait rien de téméraire_. A reprehensione temeritatis longe abest; nunquam impetu aut temeritate, sed delectu et sapientia ducitur; non offert se ullis temeritatibus; minime præceps in consiliis aut devius est; nihil per incogitantiam, stulte, aut incaute, aut sine consilio suscipit; nunquam in præcipitia agitur consilia; nihil fortunæ permittit, omnia consilio. 2. Temere in res irruit, _il se mêle sans réflexion à toutes sortes d’affaires_. Sine recti pravique discrimine res quasvis aggreditur; aura, non consilio fertur; impetu magis quam consilio incurrit; cæcus et præceps fertur in res; cæca cupiditate rapitur ad aliquid; cæcus atque amens furore; cæcus amentia, crudelitate ac scelere fertur in rem; temeritatis inconsideratissimæ, dementissimæ plenus est; temeraria utitur ratione; amentissimus atque omnibus consiliis præceps ac devius est, sine judicio, ratione; nullo adhibito consilio; per summam incogitantiam, per summam temeritatem in omnem se offert discriminis casum. 3. Temere credit, _il croit facilement_. Auditionem levem pro re comperta habet; rem credit de qua nihil præter auditum habet; verba sibi dari facile patitur; credulum se præbet iis etiam quibus fidem et auctoritatem justa suspicio derogat. Cf. Credo. USUS: Audacter hoc dico, non temere affirmo. TĔMĔRITAS, ātis, f. _Irréflexion_, _étourderie_, _témérité_. SYN. Inconsiderantia. )( Sapientia, judicium. EPITH. Admirabilis, furiosa, inconsideratissima ac dementissima, insignis, materna, summa, tribunitia, turbulenta, turpis, vitiosa. USUS: Genus inconsideratissimæ temeritatis. Errant qui temeritate et casu, non consilio agi, regi, administrari credunt omnia. Temeritas est florentis ætatis, prudentia senescentis, _la témérité est le propre du jeune âge_. Cf. Imprudentia, Temere. TĒMĒTUM, i, n. _Breuvage capiteux_, _vin_. SYN. Vinum. USUS: Careant temeto mulieres. TĒMO, ōnis, m. _Timon_, _flèche d’un char_. TEMPĔRĀMENTUM, i, n. _Combinaison habile_, _juste mesure_, _juste proportion_. SYN. Temperatio, ratio. USUS: Inventum est temperamentum quo tenuiores ditioribus æquari se putarunt, _un tempérament fut trouvé par lequel les pauvres crurent devenir les égaux des plus riches_. TEMPĔRANS, antis, omn. gen. _Qui garde la mesure_, _modéré_, _retenu_, _réservé_, _tempérant_. SYN. Continens, moderatus, qui ab omni libidine se continet. )( Libidinosus. ADV. Late, juste. PHRAS. Homo est temperantissimus, _cet homme est très modéré_. Ab omni cupiditate longe remotus; ab omni cupiditate alienus; omnis cupiditatis expers; vir est in quo rationis in libidinem aliosque non rectos animi impetus firma et moderata dominatio cernitur; qui rebus in omnibus certum habet vitæ modum; qui frugi hominis et temperantis fungitur officio; qui victu cultuque corporis parabili ad implenda naturæ desideria defungitur; vir est in quo cum modestia certat frugalitas; qui salubri victu cultuque moderato temperantissime agit, qui modum omnibus in rebus servat, adhibet, tenet, retinet, moderationem adhibet. Vir frugi et in omnibus vitæ partibus moderatus, plenus pudoris, plenus officii et religionis. USUS: An temperantem eum dices, qui in aliqua libidine se continuerit, in aliqua se effuderit? _Appellerez-vous tempérant celui qui, se modérant dans une passion, s’abandonnera sans réserve à une autre?_ Cf. Modestus, Moderatus. TEMPĔRANTER, _Avec retenue, réserve_. USUS: Si temperantius egisset. TEMPĔRANTĬA, æ, f. _Mesure_, _modération_, _tempérance_. SYN. Modestia, moderatio, frugalitas, continentia. USUS: Temperantia moderatrix omnium commotionum, inimica libidinum, in prætermittendis voluptatibus cernitur. Temperantia, cupiditatum moderatio rationi obediens, animi motus regit. Temperantia est sedatio perturbationum animi, et rerum modus. Novi ego temperantiam et moderationem naturæ tuæ, _je connais la mesure et la modération de ton caractère_. Cf. Moderatio. TEMPĔRĀTĒ, _Avec modération, retenue, réserve_. USUS: Temperate agere. TEMPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Proportion régulière_, _juste mesure_, _modération_. SYN. Temperamentum, moderatio. EPITH. Modica, sapiens, superior. USUS: Cœli, civitatis, juris temperatio, _température_, _climat_, _organisation politique_. Caloris temperatione semina oriuntur et augescunt. Sol, mens mundi et temperatio, _le soleil, âme et lien de l’univers_. TEMPĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui organise, qui dispose, qui règle_. USUS: Temperator ille ac moderator hujus varietatis. TEMPĔRĀTUS, a, um, _Modéré_, _posé_, _calme_, _tempéré_. SYN. Temperans, moderatus, modicus. )( Nimis incitatus. ADV. Utcumque. USUS: Temperati mores. Temperatis escis et potationibus uti. Oratio temperata numeris. TEMPĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Diriger_, _régler_, _organiser_, _se modérer_, _se contenir_. SYN. Moderor, rego, administro; temperationem facio, misceo. PHRAS. Vix mihi tempero, _je puis à peine résister au désir de_.... Vix comprimor quin, etc.; vix me teneo; vix me contineo quin; vix possum animum vincere, vix me cohibeo. USUS: Lycurgus rempublicam optimis institutis et legibus temperavit. Amara risu, victoriam clementia temperare, _tempérer l’amertume par la gaieté, la victoire par la clémence_. Ab injuria, a maleficio temperare. Vix sibi temperat quin. Cf. Moderor, Coerceo, Cohibeo. TEMPESTAS, ātis, i. _Époque_, _temps_; _orage_, _tempête_. SYN. Tempus, status cœli, æris constitutio; turbo, procella. EPITH. Adversa, bona, calamitosa, civilis, horribilis, idonea, egregia; læta, sæva, serena, turbulenta, violenta, tetra, popularis, perfrigida. PHRAS. 1. Tempestas magna exorta est, _une violente tempête s’est élevée_. Coorta est tempestas maxima cum magno fragore tonitribusque; fœda tempestas cum grandine ac tonitribus cœlo dejecta est; tanta vis tempestatis, imbris ac turbinis ferebatur, ut nulla unquam dies turbulentior fuerit; fœda tempestas nimbo denso omnia operuit, mare exasperavit fluctibus, omnia permiscuit; ingens repente commota, concitata tempestas est; erumpebant venti, sævi exsistebant turbines, fluctus ejiciebantur maximi; multis imbribus et prope intolerabili tempestate vexabamur. Vento mixtus imber ferebatur in ora, ut jam spiritum prope intercludere, nec reciprocare animam sineret; tum vero ingenti sono cœlum strepere, et inter horrendos fragores micare ignes, donec effuso imbre creberrimaque grandine obruerentur omnia. Ab omni parte cœli emicabant fulgura, et nunc internitente luce, nunc condita, non oculos modo, sed etiam animos terrebant Erat prope continuus cœli fragor, et passim cadentium fulminum species visebatur, dum repente imber grandinem incutiens torrentis modo effunderetur. 2. In mari tempestas fœda exorta est, _une tempête épouvantable régnait sur la mer_. Spissæ se cœlo nubes intendebant, et quidquid lucis intermicabat, effusa caligine exstinctum est; tum inhorrescens mare paulatim levari, deinde acriori vento concitatum fluctus ciere, et inter se navigia collidere, ut scissis repente triremium vinculis ruere tabulata et cum ingenti fragore in profundum secum trahere quidquid erat vectorum, inciperent. Interea atro nubium globo effusa grando cum ingenti fragore cœli tonitribusque, ac fulminibus præstringentibus aciem oculorum, omne dehinc cœlum et mare in austrum cessit, qui immenso nubium tractu validus rapuit disjecitque naves. Vehemens primum ingruebat ventus, isque cum fulgetris et cœli fragore, tetraque ac minaci nubium vi, tum inhorrescens mare paulatim attolli majoresque in momenta ciere fluctus, qui violentis ab omni parte exasperati flatibus quassatæ jam navis in perniciem conspirabant. Tum vero non per gradus, ut solet, tempestas intumuit, sed direptus subito aer ita miscuit maria, ut artem mox a principio, et spem nautis eriperet. Coire paulatim nubes, sonare cœlum, micare ignes, ruere noctem videbamus; prœliabantur venti, surgebant undæ crebrisque fluctibus navem oppugnabant. Principio nigrescere ac condensari nubes, solis aspectus adimi; tenebris conduplicatis inhorrere omnia, ut cæca quadam nocte obsessi oppressique videremur; cœlum tonitribus dat mugitus ingentes, concursu conflictuque nubium fulgura et fulgetra ingeminant, atque in illa opaca caligine funestam nobis lucem præbent; glomerabant horrendam grandinem venti, imbresque densissimi, qui ad concitandum æquor sic incubuerant, ut illud ab imis sedibus eversuros putares; totum cœlum in mare descendere omniaque inter se elementa permisceri atque confundi crederes; volvebantur aquarum montes, crescebatque magis semper ac magis tempestas, et decumanis fluctibus, terribili procellæ fremitu navis latera feriebat. Immutata repente maris fides est, nam præter disturbatum procellis aerem et furentium ventorum violentiam, ex obliquo mare miscentem, etiam nubes, æstivis caloribus incensæ, inter se collidebantur, creberrimoque ruptæ tonitru, fragoribus aures, tumultu pontum ac cœlum, fulgurum jactu oculos animosque confundebant; cumque procella nimbos impelleret, nubes præcipiti ruina fractæ tam densis imbribus descendebant, ut torrentes ac nova quasi maria effundere viderentur. USUS: 1. Qua tempestate Græci florebant. 2. Turbo, procella, _orage_, _tempête_, _intempérie_. Imbres, nimbi, turbines cæteræque tempestates. Tempestate jactari, abripi, everti. 3. TRANSL. Ætumnæ, calamitas, tempus miserum, _trouble_, _désastre_, _tempête_, _calamité_, _malheur_. Tempestas in me coorta, commota, concitata est. Impendentem reipublicæ tempestatem dudum prospexi. Hac populi tempestate jactamur. Turbulentissimæ huic tempestati cedendum. Tempestate reipublicæ detineri, in portum rejici. Mutata sedataque hac reipublicæ tempestate. Tu procella patriæ, turbo ac tempestas pacis. 4. Æris ac temporis constitutio, cœli status, _temps_, _température_. Tempestatem idoneam nancisci, habere. Tempestate bona conscendere, solvere, navigare. Cf. Serenus. TEMPESTĪVĒ, _A temps_, _à propos_, _au bon moment_. SYN. Opportune, in tempore, mature, in loco, commodum, opportuno tempore, optima opportunitate. TEMPESTĪVĬTAS, ātis, f. _Temps propre_, _temps opportun ou favorable_. SYN. Opportunitas. USUS: Sua cuique parti ætatis tempestivitas est data, _chaque âge a son caractère particulier_. TEMPESTĪVUS, a, um, _Qui arrive à propos, en son temps_; _prématuré_, _précoce_. SYN. Opportunus. USUS: Mari ad navigandum nondum tempestivo solvit. Tempestivi fructus. Convivia tempestiva. Cf. Opportunus. TEMPLUM, i, n. _Temple_, _lieu consacré_, _lieu saint_. SYN. Ædes sacra, locus sacer, domicilium divinum; fanum, delubrum; sacrarium. EPITH. Amplissimum, antiquum, sanctum et religiosum, auguratum, augustissimum clarissimum, egregium, pulcherrimum et magnificentissimum. Opere nobilissimum, religione sanctissimum. PHRAS. 1. Templum ibi est valde celebre, _il y a ici un temple très célèbre_. Ædes DEO sacra ibi est, magnis populorum concursibus celebrata. Sedes ibi Deo consecrata est advenarum frequentia insignis; inclitum ibi divitiis et sanctitate templum est. Templum ibi visitur advenarum concursu imprimis nobile ac celebratum. Templum ibi est opere nobilissimum, religione sanctissimum. Antiquum augustissimumque ibi templum est; augustissima Numini dicata ibi domus est. 2. Templa visitare, _visiter les églises_. Religionis causa celeberrima urbis templa obire; loca sanctimonia inclita veteri religione visere; loca sacra et cœlestibus prodigiis illustrata, nobilitata, inclita venerari. USUS: Templa publice vota et dedicata. Sanctissimarum et antiquissimarum religionum templum. TEMPUS, ōris, n. _Temps_, _époque_. SYN. Temporis status, forma, ratio, varietas, cursus, inclinatio, perturbatio; tempestas, ævum; sæculum. PHRAS. 1. Tempore minime opportuno reverteris, _vous revenez à un moment tout à fait défavorable_. Alieno tempore reverteris; in alienum tempus cadit reditus tuus; reditum tuum ratio temporis haud sane probat; si rationem temporis spectasses, redeundi consilium non suscepisses, aut susceptum abjecisses, ineptum, aversum a ratione plane stultum judicasses; revertendi maturitas nondum erat 2. Nemini bene est tempore tam misero, _dans ces temps malheureux tout le monde a qqche à souffrir_. Nemo est cui recte sit hoc miserrimo temporum statu; in tanta temporum acerbitate, tristitia, calamitate, atrocitate, iniquitate, injuria; in tam iniqua, dura, adversa temporum ratione, in tam infelici temporum conditione; in hac temporum perturbatione, in his omni calamitate, omni scelere ac flagitio refertis temporibus; in hac omnium rerum perturbatione; in hac malorum colluvie; in hac non modo virtutum, verum etiam doctrinarum pernicie; his miserrimis temporibus; his tam miseris, infaustis, iniquis, perditis temporibus; his tam alienis ab omni virtute, a bonis artibus, ab omni vivendi ratione ac ordine temporibus. 3. Tempore felici amicis abundamus, _dans le temps de la félicité, nous avons beaucoup d’amis_. Prosperis temporibus; in prospera fortuna; in secunda, læta, felici, optima fortuna; rebus ad voluntatem fluentibus; cum rebus omnibus belle est; cum omnia facillimo cursu procedunt; optimis, lætissimis temporibus amicorum turba circumsepti sumus. 4. Tempus breve admodum indulges, _vous accordez un temps beaucoup trop court_. Tempus perexiguum præfigis; exiguam temporis usuram concedis; in horæ unius circulum me cogis; spatium agendæ rei das perexiguum; angustis terminis concludis. 5. Tempus non habeo ad scribendum, _je n’ai pas le temps d’écrire_. Tempore excludor ad scribendum; multæ quæ me circumstant occupationes spatium non dant, relinquunt scribendi; temporis angustiis, temporibus excludor ascribendo; otium, spatium non est scribendi; temporis nihil est quod a reliquis negotiis possit subtrahi ad scribendum; quod eripi tot occupationibus possit; scribere per quotidianas confertasque occupationes non licet; temporis nihil vacat, nihil reliquum est ad scribendum; quotidianæ occupationes tempus omne mihi eripiunt. 6. Tempori servire sapientis est, _le sage sait se plier aux circonstances_. Consulere temporibus, necessitati parere; rationem temporis habere; res ad tempus accommodare; servire, inservire, cedere, assentiri tempori; parere tempori; scenæ servire nec sapiens interdum refugit. 7. Tempus omne in litteris consumo, _je passe tout mon temps dans l’étude des lettres_. In bonis litteris tempus omne pono, traduco, tero, contero; tempus omne bonis litteris do, transcribo; otium quod nactus sum in bonis litteris tero; diem legendo scribendoque condo; vitam, ætatem doctrinarum studiis contero. 8. (Cum tempore, VULG.), _avec le temps_, _à temps_. Tempore suo; dato tempore, annis venientibus; procedente tempore; olim. 9. Nondum tempus est, _il n’est pas encore temps_. Immatura res agitur; nondum habet maturitatem res suam. 10. Ubi tempus erit, faciam, _je le ferai, dès qu’il sera temps_. Ubi res et ratio postulabit; ubi locus agendæ rei datus fuerit; ubi tempus agendæ rei stabit, faciam quæ cupit; quæ cupis, in loco, suo tempore perficiam. USUS: Tempus alicui ad colloquium dare, constituere, designare, _indiquer, assigner un moment_. Appropinquat, venit, accedit tempus rem exsequendi; tempus est ut rem exsequamur, _il est temps de faire cela_. In quæ reipublicæ tempora incidimus, incurrimus, _se trouver_. Adeundi aliquem tempus scite capere, arripere, observare, _saisir l’occasion, le moment_. Ad litteras scribendas vix mihi tempus sumo, habeo, nanciscor, _prendre, trouver à peine le temps_. Tempus in aliqua re pono, tero, contero, _passer le temps_. Frustra tempus perdere, _prendre son temps_. Nugis tempus eximere, _tuer le temps_. Tempus omittere, dimittere, prætermittere, _laisser échapper le moment_. Abiit, præteriit tempus illud, _le temps est passé_. Nec revocari, nec recuperari amissum tempus potest, _racheter_, _retrouver le temps perdu_. Temporis causa facere aliquid, _faire qqche à cause des circonstances_. Tempore, in tempore, ad tempus venire, _dans le temps convenable_, _en temps opportun_; _à temps_, _à propos_. Ab eo tempore, ex eo tempore declinare cœperunt omnia, _à partir de cette époque_. Coluntur duntaxat ad tempus, _seulement pour un temps_. Dux ad tempus lectus, _général choisi temporairement_. Interjecto haud longo tempore, _peu de temps s’étant écoulé_. Multum temporis intercesserat, _beaucoup de temps s’était écoulé_. TĒMŬLENTUS, a, um, _Ivre_, _en état d’ivresse_. RAD. Temetum. SYN. Ebrius, ebriosus. Cf. Ebrius, Vinolentus. TĔNĀCĬTAS, ātis, f. _Force avec laquelle on tient ou retient_. USUS: Aves quædam unguium tenacitate cibum capiunt. Cf. Avaritia. TĔNAX, ācis, omn. gen. _Économe_, _avare_; _qui retient fortement_, _tenace_, _attaché à_. SYN. Parcus, retinens. PHRAS. Propositi tenax est, _il est tenace dans ses idées_. A suscepta sententia dimoveri, averti non potest; a sententia nec transversum unguem deflectit; in suscepto consilio perstat; consilium non mutat, sua in sententia constat. USUS: Parcus et tenax. Cf. Parcus. TENDĪCŬLÆ, ārum, f. pl. _Petit filet_, _petit piége_. SYN. Laquei, retia. USUS: Aucupia verborum et litterarum tendiculæ. TENDO, is, tĕtendi, tensum, ere, a. et n. _Tendre_, _se diriger vers_, _avoir tel ou tel but_. SYN. Aliquid cogito, ad aliquid aspiro. USUS: Ad consulatum tendere. Hæc jam habebamus, ad illa nunc acri tendamus animo. 2. Extendo, porrigo, _tendre, présenter_. Græcia tendit dextram Italiæ, _la Grèce tend la main à l’Italie_. 3. Molior, _tendre, préparer_. Insidias alicui tendere. Adversus aliquem pertinaciter tendere. 4. Fundo, diffundo, _répandre_. Animum autem per totum corpus tetendit. 5. Eo, contendo, peto, _diriger ses pas, sa course vers, voyager, aller_. Romam, aliquo suum cursum tetendit. Sententiæ in diversum tendebant. 6. Tentoria figo, _dresser les tentes_, _camper_. Tendere, simpl. TĔNĔBRÆ, ārum, f. pl. _Obscurité_, _ténèbres_. SYN. Obscuritas, caligo, nox. )( Lux. EPITH. Æternæ, crassæ, diurnæ, intimæ, magnæ, opacæ, tetræ et quasi perpetuæ. PHRAS. Tenebræ media die factæ sunt, _au milieu du jour, l’obscurité enveloppa la terre_. Umbra nocti similis premebat terrain; nox cœlo obducta lucem condidit, suppressit; lux ipsa solis crassis occultata et circumfusa tenebris latebat; quidquid lucis internitebat, offusa caligine exstinctum est; spissæ repente tenebræ lucem supprimebant. USUS: Tanquam si reipublicæ offusa sempiterna nox esset, ita in tenebris jacebant miscebanturque omnia. Ex caligine et tenebris in lucem respicere cœpit respublica. Obscuram familiam e tenebris in lucem vocare. Afferre, obducere, offundere tenebras rei. In tenebras deprimi. In tenebris jacere. Philosophia ab animo caliginem et tenebras dispellit. Luce non tenebris rediit, _il revint de jour et non de nuit_. TĔNĔBRĬCŌSUS, a, um, _Obscur_, _ténébreux_, _secret_. SYN. Obscurus. USUS: Sensus tenebricosus. Libidines tenebricosæ. Tempus reipublicæ tenebricosissimum. Cf. Obscurus. TĔNĔO, es, ŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _conserver_. SYN. Retineo. ADV. Acutissime, ægre, copiosissime, diligenter, diu, facile, firmius, maxime, mordicus, necessario, omnino, bene, plane, postremo, præclare, probe, summe, jam ante, aliquando, coram, manifesto, undique. USUS: 1. Cursum suum tenere; dignitatem, morem, gravitatem, statum et instituta sua tenere. Locum urbis principem, gubernacula imperii, summam reipublicæ, provinciam tenere. Gratiam alicujus, rei alicujus memoriam tenere. 2. Adstringo, obligo, _retenir_, _enchaîner_, _obliger_. Voto, promisso, religione, lege, jurejurando teneri. 3. Obtineo, _posséder_, _occuper_. Qui mare tenet, rerum potitur. Civitatem servitute oppressam tenere. Dominatu unius omnia tenentur. Causam tenuit, obtinuit. 4. Agnosco, assequor, intelligo, _comprendre_, _posséder_, _connaître_. Probe rem teneo. Teneo voluntatem tuam. Aliquid animo tenere. 5. Habeo, _avoir_. Tenere animum attentum ad aliquid. Tenere exercitum, fiduciam. 6. Deprehendo, circumvenio, _prendre_, _surprendre_. Tenetur in manifesto crimine. Manibus rem teneo; tenemur undique, non elabemur. 7. Cohibeo, _retenir_, _comprimer_. In tanto dolore lacrimas tamen tenui. Iram non tenui quin erumperem. Vix risum tenui. 8. Moveo, afficio, impello, _être poussé, animé_. Desiderio, spe, verecundia, studio rei alicujus, morbo, otio, ludis, etc. tenetur. 9. Conservo, _retenir_, _conserver_. Domum totam amicitia devinctam teneo. 10. Moror, detineo, _retenir_. Tempestas biduum me tenuit. Sermone hominem in multam noctam tenui. 11. Contineo, _se tenir_. Domi se, suis finibus se, aliquem in custodia tenuit. Vix teneor quin. Vix me teneo quin. (Tenet mecum, _vulg. est_), _il est avec moi, de mon parti_. Latine: Mecum stat, in meis partibus stat; stat a me; mecum facit; meis partibus studet; mecum sentit. TĔNER, ĕra, ĕrum, _Tendre_, _mou_, _souple_, _délicat_. SYN. Mollis, tractabilis. )( Durus. USUS: Nihil tam tenerum, neque tam flexibile, neque quod facilius sequatur quocumque torqueas, quocumque ducas. Oratio mollis et tenera. Animo mihi videris teneriore. Cf. Mollis. TĔNĔRĬTAS, ātis, f. _Délicatesse_, _mollesse_. SYN. Mollities. TĔNĔRĬTŪDO, ĭnis, f. _Tendreté_, _qualité de ce qui est tendre_. USUS: Si siccitates sunt et terra teneritudinem habet, _si la terre est molle_. TĔNOR, ōris, m. _Cours non interrompu_, _continuité_. SYN. Æquabilis ratio, cursus. USUS: Is (stilus medius) uno tenore, ut aiunt, in dicendo fluit, _ce style tempéré coule uniformément_. (Litteras hujus tenoris scribere, _vulg. est_), _écrire une lettre à peu près en ces termes_. Latine: In hanc sententiam, rationem scribere litteras. TENTĀBUNDUS, a, um, _Qui essaye_, _qui tente_. USUS: Ventum ad angustam rupem, ut ægre expeditus miles tentabundus, manibusque virgulta retinens se demitteret. TENTĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _atteinte de maladie_. SYN. Commotiuncula. USUS: Valetudinem tuam et a vetere morbo, et a novis tentationibus confirmatam gaudeo. 2. _Essai_, _tentative_. Ægre Hortensius pati, tentationem eam credens esse perseverantiæ suæ. Cf. Consentio tentationi. TENTĀTOR, ōris, m. _Celui qui tente_. TENTO, as, avi, atum, are, a. _Attaquer_, _assaillir_; _éprouver_, _essayer_. SYN. Attento, periclitor, conor, periculum facio. PHRAS. Omnia tentabo, _je tenterai tous les moyens_. Vias omnes persequar, quibus putabo ad id quod volo, posse perveniri; nihil erit in quo acquiescam; odorabor omnia, quam potero, sagacissime; animum versabo in omnes partes, agitabo, omniumque animos tentabo; sensus omnium mentesque degustabo, explorabo; nihil ad summam diligentiam mihi faciam reliqui; ad omnia nitar; omnem lapidem movebo; ad vim etiam et armatas preces animum convertam. USUS: Tentare leviter aliquem, quo animo ferat aliquid. Prœlio belli fortunam tentare, experiri. Aliquem donis, spe, metu, armis tentare. Morbo tentari. Manu, pede aquæ frigus tentare. Cf. Experior. TENTŌRĬUM, ĭi, n. _Tente_. SYN. Tabernaculum militum. TĔNŬIS, e, gen. com. _Mince_, _fin_, _délié_, _petit_, _chétif_, _mesquin_; _peu considérable_; _misérable_. SYN. Exilis, minimi momenti, subtilis; parum locuples. )( Crassus, locuples. PHRAS. Homines tenues, _hommes du commun_, _de la basse classe_. Obscuro loco nati; animo et fortuna imbecilliores; ordinis tenuioris homines; infimo loco nati; humili fortuna orti, nullius nominis aut dignitatis; terræ filii; inferius genus hominum; qui in obscuro vitam agunt; obscuri inter populares generis. Cf. Vilis, Humilis, Abjectus. USUS: 1. Tenue cœlum, _ciel limpide_. Auctoritas tenuis. In tenuissimis ac minutissimis rebus sæpe labimur. Patrimonium tenue. Tenuis aqua vadum alibi aperiebat. 2. Pauper, vilis, obscurus, humilis, _pauvre_, _vil_, _obscur_, _misérable_. Cui tenues opes, nullæ facultates, exiguæ amicorum copiæ. Ordinis tenuioris homo. Tenuem victum anteferre copioso. 3. Gracilis, _maigre_, _grêle_, _fluet_. Corpusculo tenui. TĔNŬĬTAS, ātis, f. _Ténuité_, _finesse_, _délicatesse_, _petitesse_. SYN. Gracilitas. USUS: 1. Quosdam corporum tenuitas ipsa delectat. 2. Subtilitas, _subtilité_. Tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem, _l’âme est d’une nature tellement subtile, déliée, qu’elle échappe à la vue_. 3. Paupertas, _pauvreté_, _dénûment_. Ex meis angustiis illius sustento tenuitatem. Cf. Vilitas. TĔNŬĬTER, _Petitement_; _d’une manière fine_, _subtile_. SYN. Anguste, presse, philosophorum more. )( Copiose. USUS: Tenuius, subtilius et acutius tractare. TĔNUS, _Jusque_. USUS: Aurium tenus. Verbo tenus, _en paroles seulement, nominalement_. TĔPĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire tiédir_, _échauffer_. SYN. Calefacio. TĔPESCO, is, pŭi, escere, n. _Devenir tiède_. PHRAS. Tepescere cœpit in spiritu, _il commença à perdre de son ardeur, de sa ferveur_. Spiritus fervor in illo, quasi frigida effusa aqua restinctus est; ardor primus virtutis exstinctus est; a religione officii declinavit; ardorem refrigescere passus est. Ardor remisit, refrixit, deferbuit; oblanguit fervor ille ex diuturna meditatione conceptus et sensim evanescere cœpit. USUS: Maria agitata ventis tepescunt. TĔPĬDUS, a, um, _Tiède_. USUS: Tepidus vapor. Cf. Remissus. TĔPOR, ōris, m. _Tiédeur_. SYN. Moderatus calor. EPITH. Externus, modicus. USUS: Tepor excitatus. Modico tepore calet. TER, _Trois fois_. Ter decies, _trente fois_. TĔRĔBRA, æ, f. _Foret_, _vrille_, _tarière_. SYN. Instrumentum, quo ligna perforantur. TĒRĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Percer_, _forer_, _trouer_. TĔRES, ĕtis, com. gen. _Arrondi_, _fait au tour_, _poli_; _fin_, _délicat_. SYN. Rotundus; acer. USUS: Plena et teres oratio. Atticorum teretes aures. TERGĬVERSĀTĬO, ōnis, f. _Tergiversation_, _subterfuge_. SYN. Recusatio. USUS: Quid ergo erat moræ et tergiversationis? TERGĬVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Tergiverser_, _user de détours_, _éluder_. SYN. Refugio. USUS: Invitum, æstuantem et tergiversantem ad dicendum coegi. Quid taces? quid dissimulas? quid tergiversaris? Non est locus ad tergiversandum. Cf. Nolo, Invitus, Moror. TERGO, is, _vel_ ĕo, es, si, sum, ere, a. _Essuyer_, _frotter_, _nettoyer_. SYN. Abstergo. USUS: Qui tergunt, qui ungunt, verrunt. TERGUM, i, n. _Dos_. SYN. Aversa pars corporis tota. USUS: A tergo adoriri aliquem. Terga vertere, in fugam abire, _tourner le dos_, _prendre la fuite_. Hostem a tergo interclusum relinquere. Insequitur nos a tergo senectus, nec opinantes assequitur. Ab tergo se objicere. TERMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Délimitation_, _définition_. SYN. Finis, mensura, modus. USUS: Versus inventus est terminatione aurium, _par la délimitation qu’assigne l’oreille à la mesure du vers_. Terminatio rerum expetendarum exposita, _après avoir exposé à quoi se réduisent les vœux de la nature_. TERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Fixer_, _déterminer_; _finir_, _borner_, _délimiter_. SYN. Determino, concludo, laudo, definio; regionibus aliquibus circumscribo, definio. USUS: Imperium Rom. non terra, sed cœli regionibus terminatur. Iisdem finibus vitam et gloriam terminare. Epicurus bona voluptate terminavit. Verba melius terminantur ac cadunt in syllabas longiores. Cf. Finio. TERMĬNUS, i, m. _Borne_, _limite_, _terme_. SYN. Finis, regio. EPITH. Certi, modici. USUS: Jus suum nullis terminis ac finibus circumscribere, definire. Termini quos Socrates pandit et constituit. Certos mihi fines, cancellos, terminos ipse constituam, extra quos non egrediar. Cf. Finis. TERNI, æ, a, _Trois par trois_; _qui sont trois_, _au nombre de trois_. USUS: Terna, aut bina, aut singula etiam verba dicere. TĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _User_, _consumer_, _employer_, _perdre_. SYN. Contero, consumo, mollio. USUS: Terere tempus, ætatem nugis. Verbum vulgari sermone tritum, _langage_, _terme commun_, _trivial_. TERRA, æ, f. _La terre_, _le globe terrestre_, _le monde_, _l’univers_. SYN. Globus terræ, medius mundi locus, orbis terræ, humus, tellus, solum. EPITH. Altrix, beata, effectrix, fecunda, fœta, horrida, hostilis, immanis, immobilis, infirma, ingrata, lata, mater omnium, media, misera, parva, solida, globosa, tota, vestita floribus, universa, aliena, aspera, continens, disjuncta, mortifera. USUS: 1. Terra mater omnium, vestita floribus, herbis, arboribus. Conquirere aliquem terra marique. Romam terra petere, _aller à Rome par terre_. A terra solvere; navim ad terram deligare. Ad terram aliquid abjicere, affligere. Terram aratro proscindere, discindere, subigere. 2. Orbis, _la terre_, _le monde_, _l’univers_. Homini nihil in terris simile. 3. Regio, _terre_, _pays_, _contrée_, _région_. In terra hostili. Ex ultimis terris protectus. Nostra sunt maria et terræ. TERRÆ MŌTŬS, ūs, m. _Tremblement de terre_. EPITH. Horribilis, magnus, usitatus. PHRAS. Magnus terræ motus in Sicilia fuit, _il y eut en Sicile un violent tremblement de terre_. Sicilia magnis terræ motibus conquassata est, contremuit; in Sicilia terra per plures dies movit horrendum in modum; terra ingenti motu contremuit, ut non moveri, sed everti crederentur omnia. Sicilia magnis terræ motibus concussa est, adeo ut in agris tecta corruerent, multarum urbium magnæ partes prosternerentur, cursu rapido averterentur amnes, montes lapsu ingenti proruerentur, ventis per cava terræ citatis, rupti montes tumulique subsiderent. Terræ motus Siciliam maxime quatiebat; multa tum oppida corruere, multis locis labes facta, terræ desedere, flumina in contrarias partes fluxere; nutabat perpetuo solum, frequenter etiam subsultabat, tanto impetu ac fragore, ut urbes ac oppida suis divellendas sedibus putaremus, nec quisquam tam saxei esset pectoris, quin saxis terraque rementibus contremisceret. USUS: Animi terræ motibus ac pestilentiæ vastitate maxime terrentur. Terræ motus factus. TERRĒNUS, a, um, _Formé de terre_; _terrestre_. SYN. Terrestris. USUS: Humor maritimus et terrenus. Terrenis et concretis corporibus sunt intersepta. Corpora nostra terreno principiorum genere sunt confecta. Bestiarum terrenæ sunt aliæ, partim aquatiles, _parmi les animaux, les uns sont terrestres, vivent sur la terre, les autres sont aquatiques, vivent dans l’eau_. Cf. Mundanus. TERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Effrayer_, _épouvanter_. SYN. Terrorem affero, infero, injicio; metum affero, infero, facio. ADV. Minaciter, vehementius. PHRAS. 1. Res ea vehementer nos terruit, _cette chose nous a fortement effrayés_. Animos terruit, formidine oppressit; perculit nos ea res, id fulmen, ejus vocis terror vehementer; percussit nos vox ea, inque animis auribusque omnium adhuc versatur? magnum ea res metum incussit; multum trepidationis fecit; terrorem subita res præbuit, excivit et repentino pavore pene nos exanimavit; ea res subitum terrorem effudit; metu nos territavit; in timorem dedit; animos graviter percussit; ea res terrorem injecit; trepidationem injecit animis; terroris mutui nos implevit; metum, terrorem incussit omnibus; pavorem offudit mentibus; pavorem injecit; terrorem nobis ingentem obtulit; formidinis nos implevit; terrore animos fregit oppressitque; in metum nos adduxit; metum objecit, incussit; metu nos affecit; animos in terrorem conjecit; timore mentes omnium nostrum præpedivit; religionem et formidinem incussit; periculi species animos hominum horrore perstrinxit, perfudit, pavore implevit, exanimavit. 2. Magnopere territi sumus, _nous fûmes tout à fait épouvantés_. Novo quodam terrore ac metu permoti, concitati, obstupefacti, perterriti, perculsi fuimus. Lingua obmutuit, manus obtorpuit, mente debilitata metu concidimus, toto corpore perhorruimus. Nemo fuit tanta confidentia quin timido sanguis refugeret et metu exalbesceret. Ultimo metu perfusi sumus tot terroribus undique ostentatis. Perlatus est ad omnes terror. Circumfuso undique pavor ita obtorpuimus, ut nemo dicere quod in rem esset, nemo audire posset. Præsens timor adeo animos omnium occupaverat, ut prope alienata mente, obcæcati metu et terrore nobis ipsis excideremus. Trepidatum repente, omnium pectora occulto metu pervadente, sic ut vox omnes ac sanguis deficeret. 3. Territi hostes in fugam sedant, _les ennemis épouvantés prennent la fuite_. Hostes pavore perculsi; vano timore perfusi; metu subacti; multiplici terrore perculsi, circumventi; tantis terroribus vexati, ancipite circumstante metu in fugam se conjiciunt; terror incussus hostes per tota castra trepidos agit. Cf. Timeo. USUS: Non me terrent ista. Suæ quemque conscientiæ animi terrent. TERRESTRIS, e, gen. com. _Qui vit sur la terre_, _terrestre_. SYN. Terrenus. USUS: Terrestre præsidium. TERRĬBĬLĬS, e, gen. com., _Terrible_, _effrayant_. SYN. Horribilis, horrendus. USUS: Vultus terribiles et ardore animi micantes. Pompeii virtus terribilior Romanis quam exteris gentibus, _la valeur de Pompée était plus redoutable pour les Romains que pour les nations étrangères_. Cf. Terror, Terreo. TERRĬCŬLA, ōrum, n. pl. * _Épouvantail_, _fantôme_. SYN. Quod terrorem injicit. TERRĬFĬCUS, a, um, _Effrayant_, _terrible_. SYN. Quod terrorem incutit. Cf. Terribilis. TERRĬTŌRĬUM, ĭi, n. _Territoire_. SYN. Terra, ager. EPITH. Atriale. USUS: Florentis coloniæ territorium minuitur. TERROR, ōris, m. _Terreur_, _effroi_, _épouvante_. SYN. Minæ. EPITH. Barbarus, inanis verborum, immanis, implacabilis, militaris, nocturnus, novus, sempiternus, summus, tantus, tribunitius, mirus, mediocris. USUS: Terrores minasque jacere, spargere, jactare, _épouvanter_, _répandre l’effroi_. Is nuntius magnum nobis terrorem obtulit, attulit, intulit, incussit, injecit, magno terrori fuit, _glacer d’effroi_. Terrorem addere, admovere, _augmenter l’épouvante_. Si quid increpet terroris, _si quelque effroi se fait jour_. Anceps terror circumstabat, _une terreur secrète nous environnait_. Terrorem illatum reddere, _rendre l’effroi causé_. Firmare ex terrore hominem metuque liberare, _délivrer qqn de son épouvante, le rassurer_. Cf. Terreo. TERTĬĀNUS, a, um, _Relatif au troisième_. USUS: Febres tertianæ, _fièvre tierce, qui revient tous les trois jours_. TERTĬO, _Pour la troisième fois_. USUS: Iterum ac tertio. TERTĬUS, a, um, _Troisième_. TĔRUNCĬUS, ĭi, m. _Quart de l’as_. SYN. Nummulus. USUS: Ne teruncii quidem sumptus mea causa factus est, _dépense d’un liard, d’un denier_. TESSĔRA, æ, f. _Dé à jouer_, _marqué sur les 6 côtés_; _mot d’ordre_; _signe d’hospitalité_. SYN. Talus. USUS: Nobis senibus de lusionibus multis talos relinquant, et tesseras. Quid enim est sors? idem propemodum, quod micare, quod talos facere, quod tesseras, _jouer à la mourre_, _aux dés_, _aux tessères_. TESTA, æ, f. _Vase de terre cuite_; _coquille_. SYN. Concha, vas fictile. EPITH. Nativa. 1. TESTĀMENTĀRĬUS, ĭi, m. _Rédacteur d’un testament_. SYN. Subjector testamentorum. 2. TESTĀMENTĀRĬUS, a, um, _De testament_, _testamentaire_. USUS: Lex testamentaria. TESTĀMENTUM, i, n. _Testament_. SYN. Suprema voluntas; voluntatis nostræ justa sententia de eo quod post mortem nostram fieri voluerimus. EPITH. Falsum, firmissimum, non improbum, non inofficiosum, non inhumanum, irritum, ruptum, ratum. USUS: Testamentum facere, conscribere, componere, obsignare; testamento aliquid alicui relinquere. Testamentum falsum supponere; testamentum subjicere. Nefas est testamenta mutare, rumpere, inducere, irrita facere et voluntates mortuorum evertere. Qui factionem testamenti non habuerit. Cf. Hereditas. TESTĀTUS, a, um, _Attesté_, _certifié_, _démontré_. SYN. Exploratus, ratus, indubitatus. USUS: Nihil dixi nisi notum et testatum. Ut res multorum oculis fieret testatior, _afin que la chose fut plus notoire_. Res certissimis monumentis testata. TESTĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Déposition_, _témoignage_. SYN. Testimonium, formula testimonii. EPITH. Summa, sempiterna. USUS: 1. Manebit hujus tui facti testificatio sempiterna. Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. 2. Affirmatio privata, _déclaration_, _preuve_. Cum summa testificatione suorum erga me meritorum. Cf. Testimonium, Testes. TESTĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Déposer_, _témoigner_, _certifier_, _attester qqche comme témoin_. SYN. Testor, attestor, notum facio, testimonium dico, testibus firmo. USUS: Id feci testificandi amoris mei causa. Hæc in maxima hominum frequentia testificabatur. TESTĬMŌNĬUM, ĭi, n. _Témoignage_, _déposition_, _attestation_. SYN. Testificatio, jurejurando devincta auctoritas. EPITH. Acerrimum, debitum, divinum, exploratum, extremum, falsum, firmum, gratum, grave, improbum, inimicum, majus, mutuum, præclarum, proprium, publicum, sempiternum, totum, vehemens, divinum, tacitum. USUS: Testimonium secundum fidem et religionem gravissime dicere. Pro testimonio dicere; testimonium innocentiæ alicui tribuere, impertiri. Sunt in eam rem multa testimonia. Refellere, refutare, elevare testimonia. Eodem is convertit aculeos testimonii sui. Causa ejus gravissimorum virorum testimoniis communita fuit. TESTIS, is, m. _Témoin_. SYN. Laudator, auctor, obsignator; testimonium. PHRAS. Ejus rei multos testes habeo, _j’ai de nombreux témoins de cette chose_. Ejus rei testes citare, proferre, edere, producere possum plurimos, qui se non opinari sed scire, non audivisse, sed vidisse, non interfuisse, sed egisse dicent. Rem testibus planam facere perfacile mihi est. Testem citabo totam domum; ejus rei auctores testesque optimos dare possum; res ea multorum testimoniis communiri potest; in ea causa deesse non possunt, qui pro testimonio dicant; rem eam multis testibus firmare possum. USUS: Testes adhibere locupletes, idoneos, religiosos, integros, incorruptos, gravissimos; _aut contra_ falsos, diobolares, ab religione remotos. Testis ac spectator vivus ac præsens. Testis est Italia. Clarissimæ victoriæ testes. Deos facere testes. TESTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Être témoin_, _déclarer_, _attester comme témoin_. SYN. Doceo, significo, ostendo, demonstro, testificor; testes adhibeo, facio, voco, invoco. USUS: 1. Ejus artificium operis artificis peritiam testatur. 2. Testem invoco, imploro, obtestor, _prendre qqn ou qqche à témoin_, _attester_. Deos testor, omnesque homines. 3. Testamento decerno, _faire son testament_, _tester_. Possitne testari exul, quæritur. Cf. Testis. TESTŪDO, ĭnis, f. _Tortue, animal_. SYN. Animal crusta tectum tardumque. EPITH. Fluviatilis. USUS: 1. Testudo capite brevis, cervice anguina, aspectu truci. 2. _Tortue, machine de guerre._ 3. _Voûte d’un bâtiment._ 4. _Toit formé par les soldats romains qui réunissaient sur leurs têtes leurs boucliers._ TĒTER, tra, trum, _Qui affecte désagréablement les sens_, _affreux_, _hideux_; _abominable_. SYN. Fœdus, flagitiosus. USUS: Quo nihil tetrius, fœdius, truculentius, aspectu terribilius immanius reperiri potest. Bellua omni diritate atque immanitate teterrima. Cf. Horridus. TĒTRĒ, _D’une manière affreuse, honteusement_. SYN. Fœdissime, impure. TEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Tisser_. SYN. Contexo. USUS: 1. Quid araneæ texerent. 2. Necto, _ourdir_, _arranger_, _façonner_. Stoici ipsi sibi plagas texuere. Festive carmen aliquod texere. TEXTĬLIS, e, gen. com. _Tissé_, _tissu_. SYN. Textus. USUS: Textile stragulum. TEXTOR, ŏris, m. _Tisserand_. TEXTRĪNA, æ, f. _Atelier de tisserand, de tissage_. SYN. Textoris officina. TEXTUM, i, n. _Tissu_; _contexture_, _assemblage_. USUS: Clypei textum. THĂLĂMUS, i, m. _Chambre à coucher_, _lit nuptial_. SYN. Conjugis utriusque cubiculum. THĔĀTRĀLIS, e, gen. com. _Théâtral_, _relatif au théâtre_. USUS: Theatrales consessus. THĔĀTRUM, i, n. _Théâtre_. SYN. Cavea. EPITH. Bellum, commune, frequens, refertissimum celebritate, eruditissimum judicio, magnitudine; amplissimum, vacuum. USUS: Theatra tota reclamant. Id frequenti theatro, incredibili plausu et clamore comprobatum est. Cæsaris virtutes majoribus theatris propositæ, _sur une plus grande scène_, _sur un plus grand théâtre_. Me quasi in quodam theatro orbis terrarum versari credebam. Cf. Ludi. THĒCA, æ, f. _Enveloppe_, _étui_. USUS: Theca nummaria. Thecæ vasorum. Thĕŏlŏgĭa, æ, f. _Théologie_. SYN. Divinarum rerum scientia. USUS: Theologia mystica, _théologie mystique_. Arcana, recondita, interior, divinitus immissa mentibus hominum de DEO divinisque rebus scientia. Doctrina interior DEO magistro tradita. Divinarum rerum cognitio e cœlesti luce hausta. Theologia speculativa. Disceptatrix ac judex altissimarum de DEO divinisque rebus quæstionum disciplina. Scientia geminata fidei rationisque luce illustrata. Theologia moralis. Quæ quæstiones de christiani hominis officio complectitur; quæ arctas impeditasque conscientiæ rationes explicat _vel_ expedit; quæ interioris fori causas quæstionesque tractat. Theologia polemica. Quæ controversas fidei ac religionis nostræ quæstiones explicat, dissolvit; quæ in evertendis novarum opinionum commentis operam Christianæ rei locat; quæ religionis arcana in controversiam adducta, ratione ac auctoritate firmat ac tuetur. Theologia positiva. Sacrorum codicum interpres Theologia, quæ Patrum, sacrorumque auctoritate Conciliorum, controversas religionis nostræ quæstiones dirimit. THĔŎLŎGUS, i, m. _Théologien, qui écrit sur DIEU et les choses divines_. SYN. Rerum divinarum peritus; sacrarum litterarum intelligentia nobilis, interpres divinorum oraculorum; qui vita ac ratione religionis nostræ arcana explicat. THĔŌRĒMA, ătis, n. _Théorème_. USUS: Percepta appello, quæ Græci theoremata (θεώρηματα). THĒSAURUS, i, m. _Trésor_, _richesses_. SYN. Opes, divitiæ. USUS: Thesaurum defodere, alicubi obruere; alicui de thesauris suis aliquid suppeditare. Thesaurus rerum omnium, memoria, _la mémoire, ce trésor (ce dépôt) de toutes les connaissances_. Cf. Opes. THĔSIS, is, f. _Proposition_, _problème_. SYN. Propositum. EPITH. Perdifficilis, politica, acuta, tenuis. THŪRĬBŬLUM, i, n. _Cassolette à encens_, _encensoir_. SYN. Acerra. THUS, ūris, n. _Encens_. USUS: Thura et odores incendere. TĬĀRA, æ, f. _Tiare_, _coiffure des Orientaux_. TĪBĬA, æ, f. _L’os antérieur de la jambe_; _flûte_. SYN. Os cruris; fistula. EPITH. Inflata, modulata, nuptialis, tardior. USUS: Tibia, ad tibiam canere. Tibiæ modulate canentes. Tibiam inflare. Tibiarum cantu instincti pugnant acrius. TĪBĪCEN, ĭnis, m. _Joueur de flûte_. SYN. Qui tibiis canit. EPITH. Bellus, latinus, tardior. TIGNĀRĬUS, a, um, * _De solive_, _de charpente_. USUS: Faber tignarius, _charpentier_. TIGNUM, i, n. * _Pièce de bois de construction_, _solive_, _poutre_. SYN. Trabs. USUS: Tigna bina sesquipedalia in flumen defixerat. TĬMĔO, es, mŭi, ere, a. et n. _Craindre_, _redouter_. SYN. Metuo, horreo, extimesco, pertimesco, reformido, vereor, in metu sum, afficior timore, metus animo objicitur, mente vix consto. PHRAS. 1. Valde timet, _il craint beaucoup_. Magno in timore est; magnum in timorem pervenit; metu suspensus, fractus et debilitatus hæret; ictus metu gravioris mali et horrore perfusus, tuta omnia reformidat. Vix se præ formidine commovet. Metum cepit non mediocrem. Totus in metu est et trepidatione; magnus hominem metus agitat, commovet; magnum in metum adductus est; vacuus metu non est. Timor hominem incessit, occupavit ingens. Gravi metu sollicitatur. Pavor animum hominis intravit ingens; metum in se concepit; delirat miser timore et nescio quid pavitat. 2. Multi adeo imbecilles animo sunt, ut omnia timeant, _il y a beaucoup de gens si faibles de cœur qu’ils redoutent tout_. Multos ita pusilli infirmique animi videas, qui ad omnes casus metu contremiscant; metu exanimentur; metu exalbescant, exhorrescant; timore commoveantur; metu perturbentur. Multos ob animi infirmitatem, imbecillitatem, quilibet casus terret, perterret, perterrefacit; metu afficit; in timorem conjecit; ad timorem impellit; multis, quod animi imbecillitate laborent, _vel_ minimus casus metum, terrorem incutit. Cf. Terreo. 3. Timeo ne non optime consilia mea succedant, _je crains que mes projets ne réussissent point_. Timeo mei consilii quis sit exitus futurus. Utinam consilio meo respondeat exitus, vereor tamen ne aliorsum cadat. Quam feliciter mihi eventurum sit ex consilio meo negotium, plane non video; equidem adversos metuo exitus. Metuo ne id consilii ceperim, quod explicare non facile possim. Meum consilium quo sit evasurum, nescio ac timeo. Consilium a me captum ut eum, quem volo, habeat exitum opto magis quam spero. Exitum consilii mei extimesco. 4. Tam vicino periculo timeo sane vehementer, _c’est à bon droit que je redoute un péril si proche_. Aspectu impendentis procellæ horret animus, vox torpet spiritusque; metus percurrit meum omniumque pectora; animus timore obstupescit; subito horrore obrigui, metuque nunc adeo exsanguis sum; formido incessit animum et pavore marceo. Cf. Timor, Terreo. USUS: Quemadmodum explicari hæc possint timeo. Timeo de consulatu, ab eo judiciorum genere. TĬMĬDĒ, _Timidement_, _avec crainte_, _avec appréhension_. SYN. Ignave, timido animo, dubitanter, diffidenter. )( Fidenter, animose, fortiter. USUS: Timide ac verecunde dicere. Timide modiceque dicere. TĬMĬDĬTAS, ātis, f. _Timidité_, _crainte_, _appréhension_. SYN. Angustus et parvus animus. )( Confidentia, fortitudo. EPITH. Humilis, fracta, ingenua, turpis, utilis. USUS: Cautio mea timiditasque in causis. Pudore quodam et timiditate ingenua refugisti. Timiditati et ignaviæ militum proposita supplicia. Cf. Timeo. TĬMĬDUS, a, um, _Timide_, _craintif_. SYN. Ignavus, nullius animi, circumspectans omnia; quidquid increpuerit pertimescens; diffidens, imbellis, vecors. )( Animosus. PHRAS. 1. Pusilli animi es et timidus, _vous êtes timide et pusillanime_. Exigui, infirmi, imbecilli animi es nimiumque demissi. Infirmus ab animo es; animo jaces, langues, non viges. Jacet, languet, non viget animus tuus. Animus tibi sine animo est; abest animus ab animo tuo. Facile concidis, commoveris animo; roboris ac nervorum in animo tuo parum est. Animum in te requiro, desidero. Umbras etiam times trementibus labiis. Timorem prodis; nemo te meticulosior; animo es nimis ignavo ac demisso; magna quadam animi infractione, formidine, pavore timiditatem tuam ostendis; nescio quas formidines agitando animis, ipse tibi curas et metus auges. 2. Exercitus erat timidus, _l’armée avait peur_. Fuga trepidus, plenus vulnerum et pavoris exercitus; tota acies pavore fluctuabat, ut vix gladio esse opus, et ambonibus propelli posse videretur; ut nec vultum, nec aciem oculorum ferre posset; miles abjectus metu, terrore exanimatus, animo debilitatus et qui umbram quoque metueret suam. Occupabat militum animos pavor insolitus; terror militi inciderat; terror militi mentem eripuerat; omnium mentes animosque militum timor perturbarat. Cf. Timeo. USUS: Timidus et cautus. Quæ timido animo, humili fractoque fiunt. TĬMOR, ōris, m. _Crainte_, _effroi_, _peur_. SYN. Metus, formido. )( Spes, animus. EPITH. Cæcus, domesticus, falsus, inanis, major, verus, novus, vetus. PHRAS. 1. Hostis vicinus urbi maximum timorem incussit, _la présence de l’ennemi avait rempli la ville d’épouvante_. Maximo timore affecit; ingentem timorem injecit, incussit; pavore cuncta complevit; civium animos horrore perstrinxit; in maximum timorem cives dedit; maximo timori civibus fuit; maximum timorem hostibus objecit; maximo timore civitatem cumulavit. Cf. Terreo. 2. In maximo timore est civitas, _la ville est dans une mortelle frayeur_. Ingenti timore perculsa, occupata est civitas; animi omnium ad timorem traducti; in magnum timorem venere; in timorem versi sunt. Cf. Timeo. 3. Timorem præ se tulit, _il donna des signes de peur_. Opinionem timoris hostibus præbuit; signa timoris dedit; cum simulatione timoris egit; timoris opinionem apud hostes, quibuscumque potuit rebus, auxit; timoris suspicionem dedit hostibus; timoris sui signa multis rebus misit. 4. Tandem timorem deposuit, _enfin il cessa de craindre_. Timorem omnem abjecit, deposuit; animum sollicitudine exoneravit; metum amisit; tandem timore vacuus animum recepit; solvit animum metu; timore se expedivit; metum abstersit, exuit; posito metu animum respexit; animum recepit, recuperavit, revocavit; ad pristinam se fortitudinem revocavit; ex timore se collegit; recreavit se a timore; animum, spem redintegravit; animum renovavit. 5. Timorem tibi hunc adimam, _je vous ôterai cette appréhension_. Isto te metu liberabo, levabo, a metu te isto abducam; metum tibi eximam, ejiciam, auferam, expellam; animum tuum confirmabo, constituam; animum afflictum excitabo, et ad spem et fortitudinem revocabo. Efficiam tandem, ne quis porro animum tuum metus perturbet, afficiat, commoveat, concutiat, exagitet; ut a metu vaces; ut animus, qui jacebat, erigatur, excitetur, exsurgat, ut animus tuus sese colligat atque confirmet. Languet animus tuus: ego ut valeat et vigeat efficiam. Cf. Recreo. USUS: Timor misericordiam non recepit. Timorem in rei frumentariæ simulationem conferre. Magno timore sum, sed bene speramus, _je crains beaucoup, cependant j’espère_. Ades animo et omitte timorem, _et cesse de craindre_, _bannis toute crainte_. Homini timor injectus est, _cet homme fut effrayé, eut peur_. TĬNĔA, æ, f. _Teigne, ver qui ronge le bois, les vêtements, les livres_. SYN. Vermiculus vestes librosque erodens. TINGO, is, nxi, ctum, ere, a. n. _Teindre_, _colorer_. SYN. Coloro, imbuo, inficio. TINNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. et a. _Tinter_, _sonner_, _carillonner_. USUS: Exspecto quid ille tinniat, _j’attends ce qu’il payera, comptera en espèces sonnantes_. TINNĪTŬS, ūs, m. _Tintement_, _sonnerie_, _son_. USUS: Tinnitum ciere. TINTINNĀBŬLUM, i, n. _Sonnette_, _clochette_, _grelot_. TĪRO, ōnis, m. _Nouveau soldat_, _recrue_; _débutant_, _novice_, _apprenti_. SYN. Novus miles, rudis in re aliqua, inexpertus, inexercitatus, qui aliquam artem discit, tirocinium artis ponit. EPITH. Egentissimus. USUS: Usu et exercitatione tiro. Orator nulla in re tiro, rudis, hospes et peregrinus esse debet. TĪRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Apprentissage de la guerre_; _début_, _noviciat_. SYN. Rudimentum. PHRAS. 1. Religionis tirocinium subire, _faire son noviciat de religieux_. Sacræ militiæ tirocinium auspicari; religiosæ militiæ rudimenta ponere; religiosæ militiæ disciplinam complecti; in religiosæ virtutis scholam se abdere; religiosæ militiæ rudimentis instituendum se tradere. 2. In tirocinio etiamnum est, _il est encore au noviciat_. Tironem etiamnum agit; tiro est; rudis adhuc novusque est in religiosa virtute discipulus; in tirocinio adhuc exercetur; in palæstra religiosæ vitæ adhuc exercetur; in religiosæ disciplinæ studio novitius adhuc est et tiro; tirocinio, religiosa periclitatione defunctus nondum est; tirocinium emensus nondum est; inter ipsa religiosæ virtutis incunabula et rudimenta hæret etiamnum, sanctioris vitæ præceptionibus informandus, imbuendus, excolendus. USUS: Lapsus ætatis tirocinio, postea se correxit, _il a corrigé, étant plus âgé, les égarements de sa jeunesse_. TĪTILLĀTĬO, ōnis, f. _Chatouillement_. SYN. Suavitas motus. USUS: Non est senibus tanta titillatio voluptatum. TĪTILLO, as, avi, atum, are, a. _Chatouiller_; _flatter_, _caresser_. SYN. Moveo cum aliqua voluptate, suavitate. USUS: Voluptas cum suavitate quadam affluit et allabitur, sensusque titillat. TĬTĬO, ōnis, f. _Tison_. SYN. Lignum adustum quod ab igne extrahitur. TĬTŬBANTER, _En balançant_, _en hésitant_. SYN. Dubitanter, inconstanter. TĬTŬBĀTĬO, ōnis, f. _Embarras_, _obstacle_. SYN. Hæsitatio. USUS: Ut ne parva quidem titubatione aut offensione impediremur. TĬTŬBO, as, avi, atum, are, n. _Chanceler_, _broncher_; _hésiter_. SYN. Hæsito; nec vox, nec lingua consistit. USUS: Erubuisse, expalluisse, titubasse. Si quid in bello titubatum sit. Cf. Dubito. TĬTŬLUS, i, m. _Titre_, _titre d’honneur_. SYN. Index. EPITH. Indignissimus, insignis. USUS: Me sapientis titulus delectat. Titulum consulatus vix sustinet. Regis titulum sibi adscribere. Inscriptio libri; honoris vocabula et nomina, rectius et usitatius quam libri _vel_ honorum tituli, _titre d’un livre_, _titre de noblesse_. (Competentem titulum non dare, VULG.), _ne pas donner à qqn le titre qui lui convient_. Latine: Aures debita appellatione fraudare. TŎGA, æ, f. _Toge, robe longue et ample d’une seule étoffe à l’usage des citoyens romains en temps de paix_. )( Sagum. EPITH. Felix, parva, pulla, purpurea, texta, virilis, pura. USUS: Toga pacis est insigne et otii. Virilem togam sumere, assumere, induere. TŎGĀTUS, a, um. _Vêtu de la toge_, _citoyen romain_. USUS: Quasi unus e togatis. TŎLĔRĀBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on peut supporter_, _supportable_, _tolérable_. SYN. Vendibilis, non contemnendus; patibilis. )( Impatibilis. USUS: Vix singulis ætatibus singuli tolerabiles oratores, _passable_. Tolerabili fenore solvere. Tolerabilis conditio. TŎLĔRĀBĬLĬTER, _Patiemment_. Toleranter. USUS: Dolores tolerabiliter ferre. TŎLĔRANTER, _Patiemment_. USUS: Toleranter dolorem pati. TŎLĔRANTĬA, æ, f. _Constance_, _patience dans la douleur_. USUS: Tolerantia rerum humanarum, contemptio fortunæ. Cf. Patiens. TŎLĔRĀTĬO, ōnis, f. _Constance à supporter_. TŎLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Supporter_, _endurer_, _souffrir_, _tolérer_; _soulager_, _apaiser_. SYN. Fero, patior, perfero, sustineo; concoquo. USUS: Forti animo militiam, hiemem, fortunam adversam tolerare. Latrociniis vitam; castaneis famem tolerare. Verbera plagasque is toleret, qui verbum concoquere vix potest! Cf. Fero, Patior. TOLLO, is, sustŭli, sublātum, ere, a. _Élever_, _soulever_, _enlever_; _éloigner_, _écarter_. SYN. Aufero, removeo, eximo, detraho, deleo, exstinguo, attollo. ADV. Celeriter, funditus, obscure, omnino, perfacile, recte. USUS: 1. Memoriam alicujus rei tollere. Suspicionem mihi omnem sustulit. 2. In currum patris sublatus. Risum, cachinnum, clamorem maximum sustulit. 3. Laudo, _louer_. Tollere in cœlum laudibus; augere et altius dicendo tollere. 4. Suscipio, _recevoir_, _prendre_. Tollere aliquid oneris. Cf. Aufero, Adimo. TONDĔO, es, tŏtondi, tonsum, ere, a. _Tondre_, _raser_. USUS: Dionysius ne tonsori collum submitteret, tondere filias docuit. TŎNĬTRŬS, ūs, m. _vel_ ŭum, ĭi, n. _Tonnerre_. SYN. Æris sonitus, nubium fragor. USUS: Tonitrua, jactusque fulminum quis non extimescit? Cœlum tonitribus contremit. Cf. Tempestas. TŎNO, as, ŭi, are, n. _Tonner_. PHRAS. Tonat, _il tonne_. Ingenti sono cœlum strepere et inter horrendos fragores micare ignes cœpere. Continuus cœli fragor est et passim cadentium fulminum species visitur. Cœlum tonitribus dat mugitus ingentes, et concursu conflictuque fulgura ingeminat. Nubes æstivis incensæ caloribus inter se collisæ creberrimoque ruptæ tonitru fragoribus aures, fulgurum flammis oculos verberant. Cœlum tumultu miscetur. Ruptæ cum fragore nubes omnia terrore tumultuque complent. USUS: Si fulserit, si tonuerit, si tactum fuerit aliquid de cœlo. TONSILLÆ, ārum, f. pl. _Glandes de la gorge, amygdales_. SYN. Glandes ad radicem linguæ. TONSOR, ōris, m. _Barbier_, _perruquier_. TONSŌRĬUS, a, um, _Qui sert à tondre, à raser_. USUS: Cultri tonsorii, rasoirs. TONSTRĪNA, æ, f. _Échoppe de barbier_. SYN. Locus in quo tonderi solet. TŎPĬĀRĬA, æ, f. (_sc._ ars.) _Horticulture, art de tailler les arbres et de leur donner diverses formes_. USUS: Topiariam facere. TŎPĬĀRĬUM, ĭi, n. (_sc._ opus.) _Topiaire, art du jardinier fleuriste_. SYN. Opus ex arbore _vel_ frutice factum, varie inflexis detortisque ramis, ad speciem decoremque hortorum. TŎPĬCA, ōrum, n. pl. _Les Topiques_, _titre d’un ouvrage d’Aristote traduit par Cicéron_. USUS: Aristotelis topica. TŎREUMA, ătis, n. adhibetur plurali. _Ouvrage on demirelief_, _ouvrage ciselé_, _vase d’or ou d’argent_. SYN. Opus torno factum. EPITH. Nova, pretiosa. USUS: Pretiosa toreumata, artificis manu facta. TŎRI, ōrum, m. pl. _Muscles_. SYN. Lacerti. USUS: O pectora! o terga! o lacertorum tori! TORMENTUM, i, n. _Torture_, _question_. SYN. Cruciatus, supplicium, equuleus; machina bellica. EPITH. Acerrima, graviora, varia. USUS: 1. Tormenta ad exprimendam veritatem adhibemus. Nulla vis tormentorum acerrimorum prætermitittur. Vi tormentorum adducti servi. 2. Machina bellica, _machine de guerre à lancer des projectiles_. Tormentis muros verberare, quatere, disturbare, labefacere, labefactare, _abattre les murailles à coups de machines_. Cf. Cruciatus, Torqueo, Oppugno. TORMĬNA, um, n. pl. _Mal de ventre_, _coliques_. SYN. Intestinorum dolor. USUS: Fortem se in torminibus præbere. Cf. Pœna. TORMĬNŌSUS, a, um, _Qui a des coliques_. USUS: Torminosi, gravedinosi. TORNO, as, avi, atum, are, a. _Tourner_, _façonner au tour_, _arrondir_. SYN. Polio, quasi torno facio. USUS: DEUS mundum ita tornavit, ut nihil possit fieri rotundius. TORPĒDO, īnis, f. _Engourdissement_, _torpeur_, _paresse_. TORPĔO, es, ere, n. _Être engourdi, immobile, inactif_. SYN. Obtorpeo. USUS: Epicurei DEUM feriatum cessatione volunt torpere, _les Épicuriens veulent que DIEU croupisse dans un repos profond_. Cf. Langueo. TORPOR, ōris, m. _Torpeur_. SYN. Stupor. TORQUĀTUS, a, um, _Qui porte un collier_. USUS: Torque hosti detracto, Torquati nomen invenit Manlius, _Manlius, pour avoir dépouillé un ennemi de son collier, reçut le nom de Torquatus_. TORQUĔO, es, torsi, tortum, ero, a. _Tourner_, _courber_; _torturer_, _tourmenter_. SYN. Flecto, intorqueo; excrucio. ADV. Acriter, diu, vehementer, mirifice. PHRAS. 1. Ni fateatur, torquebitur, _s’il n’avoue pas, il sera mis à la torture_. In cruciatum maximum dabitur; tormentis acerrimis ex eo quæretur; omnibus intolerandis humanæ patientiæ cruciatibus lacerabitur; metu tormentorum admoto vera fatebitur; tormentis exprimetur veritas. Nisi de se ultro confiteatur, in cruciatum abripietur, agetur; cruciatus in illum exempla dirissima edentur; omnis tormentorum acerbitas in illum exprometur; gravissimis cruciatibus afficietur, conficietur; per tormenta veritas explorabitur; quæstionibus atrocissimis subjicietur; quæstiones adhibitis tormentis de illo agentur, habebuntur. Ni fateatur, tortores et carnifices, dum verberibus ac tormentis fatigentur, crudelitatem explebunt, satiabunt suam; tortores, dum tormenta ipsa defessa erunt, crudelitatem exercebunt suam. USUS: 1. Terra se circa axem convertit et torquet, _la terre opère un mouvement de conversion et tourne autour de son axe_. Opinionum vanitas torquet ac flectit imbecilitatem animorum quocumque libuerit, _tourne à son gré la faiblesse des esprits_. Vultus mutantur, ora torquentur. 2. Vexo, exagito, _tourmenter_, _affliger_, _chagriner_. Torquent te libidines tuæ, laudes meæ. Torqueri equuleo. 3. Jaculor, _lancer, brandir un projectile_. Torquere hastas amentatas. Cf. Flecto, Excrucio, Crudelis. TORQUES, is, m. et f. _Collier_. SYN. Monile, colli ornamentum. USUS: Aliquem phaleris et torque donare. TORRENS, entis, m. _Cours d’eau rapide, impétueux, violent_. SYN. Fluvius imbri crescens, qui e montibus lapsus rapide fertur. USUS: Cum fertur, quasi torrens, oratio. TORRĔO, es, ŭi, tostum, ere, a. _Sécher_, _dessécher_, _rôtir_, _brûler_. SYN. Exuro. USUS: Solis ardore succensis ignibus torreri. TORRĬDUS, a, um, _Sec_, _desséché_. SYN. Perustus, aridus. USUS: Homo macie torridus, _homme d’une maigreur extrême_. TORTOR, ōris, m. _Bourreau_. SYN. Carnifex. TORTŬŌSUS, a, um, _Tortueux_, _sinueux_. SYN. Flexuosus. USUS: 1. Sonus ex tortuosis locis et inclusis refertur amplius. 2. Difficilis, insuavis, arduus, _entortillé_, _embrouillé_. Multiplex et tortuosum ingenium. Multa objecit obscura et tortuosa. TORVĒ, _De travers_. TORVUS, a, um, _Dur_, _cruel_, _farouche_. SYN. Horribilis. TOT, _Autant de_, _tant de_. )( Quot. USUS: Tot homines, tanta servorum examina. TŎTĬDEM, _Autant de_, _tout autant de_. SYN. Par numerus. USUS: Hunc ego locum totidem verbis e Græco transtuli. TŎTĬES, _Aussi souvent_, _tant de fois_. )( Quoties. TŌTUS, a, um, _Tout entier_, _tout_. SYN. Omnis, cunctus, universus, omnes partes, plenus, integer, solidus. )( Pars. USUS: Tota respublica, omnis Italiæ pubes, cunctus populus, universus senatus. Totus est mihi deditus, totum se mihi tradidit. Totus ex mendaciis et fraude factus. Ex toto id non intelligo. Totus in suis nugis est. Summa victoriæ totaque belli ratio in eo constat. TRĂBĀLIS, e, gen. com. _De poutre_. SYN. Robustissimus. USUS: Beneficium trabali clavo figere decet, _il faut assujettir un bienfait avec un clou de poutre_, _c. à d._, _le fixer solidement_. (PROV.) TRĂBĔA, æ, f. _Trabée, habit officiel des augures, des rois, des chevaliers_. USUS: Auguralis, regia trabea. TRĂBĔĀTUS, a, uni, _Vêtu de la trabée_. SYN. Trabea indutus. TRABS, ăbis, f. _Solive_, _poutre_. USUS: Abiegnæ trabes. TRACTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut toucher_, _maniable_, _palpable_. SYN. Quod sub tactum cadit. USUS: 1. Corporeum et aspectabile, itemque tractabile omne necesse est, quod natum est. 2. Lenis, mollis, facilis, flexibilis, mitis ingenii, _flexible_, _souple_, _traitable_. Virtus in amicitia tenera est et tractabilis. Nihil illo tractabilius. Cf. Lenis. TRACTĀTĬO, ōnis, f. _Action de manier_, _maniement_, _mise en œuvre_, _usage_. SYN. Usurpatio, usus, tractatus, explicatio. EPITH. Digna, salutaris, varia. USUS: Qui in armorum tractatione versantur, _maniement des armes_. Tractatio litterarum mihi salutaris. In usu et tractatione dicendi, _usage et la pratique de la parole_. (Tractatio _pro_ lauto convivio, _être bien traité, faire un bon repas, vulg. est_). TRACTĀTŬS, ūs, m. _Culture_, _pratique_. SYN. Tractatio. USUS: Ipsarum artium tractatu delectari. TRACTIM, _En traînant_, _peu à peu_, _lentement_. SYN. Longo tractu. TRACTO, as, avi, atum, are, a. _Manier_, _toucher_; _traiter_, _cultiver_; _traiter de telle ou telle manière_, _accueillir_. SYN. Exerceo, differo, doceo, disputo, accipio aliquem honorifice _aut_ aspere. ADV. Accurate, acute, aspere, comice, crudeliter, cupide, diligenter, diserte, divinitus, facile, gravius, hilare, honeste, honorifice, improbe, ingeniose, insidiose, laute, leviter, leniter, liberaliter, minutim, modice, nefarie, præclare, publice, remisse, scelerate, studiose, subtiliter, temere, commode, cumulate, bene. PHRAS. 1. Commodum id argumentum tractabamus, _nous traitions facilement cette question_. In eo argumento versabamur; multis eam rem sermonibus jactabamus; commodum de ea re disputabamus; in manibus habebamus ejus argumenti tractationem, id argumentum versabamus. 2. Honestissime me tractavit, _il m’accueillit, me reçut avec beaucoup d’honneur_. Omni me officio ac comitate complexus est; leniter ac clementer me accepit; victu me cæterisque rebus liberalissime commodissimeque habuit; liberaliter indulgenterque me coluit; lepide nitideque, honeste, comiter me habuit; nemo unquam prolixius lautiusque me habuit. Ornate cumulateque me tractavit. 3. Male me tractavit, _il me traita mal, durement_. Subcontumeliose me tractavit; asperrime improbissimeque me habuit; crudeliter in me consuluit; servilem in modum laceravit me convitiis; pessime me mulctavit; malis me modis ac miseris accepit; indigna in me exempla edidit; nec humaniter, nec amice me accepit; summa simulatione amoris insidiosissime me tractavit; omnes indignitates contumeliasque ab eo pertuli; maximum apud eum infortunium inveni. USUS: 1. Tractare et agere causas amicorum. Artem geometricam, historiam tractare. Pecuniam publicam tractare. 2. Accipio, excipio, cum aliquo ago, _traiter_, _accueillir_, _manier_, _diriger_. Liberaliter, insidiose aliquem tractare. Animos tractare, et permovere voluntates eloquentia. 3. Tango, _toucher_. Manu tractare. 4. Gero, _se comporter_, _se conduire avec_. Ita me in republica tractabo. TRACTŬS, ūs, m. _Contrée_, _région_. SYN. Regio, ora, pars terrarum, cœli plaga. EPITH. Celeberrimus, varius, levis, totus. USUS: 1. Tractus ille Venafranus. 2. Cursus, _marche_, _allure_, _enchaînement du style_. Tractu orationis leni et æquabili uti, _user d’une marche douce et égale du style_. TRĀDĬTĬO, ōnis, f. _Action de donner_, _transmission_. USUS: Abalienatio est rei suæ traditio, _l’abaliénation est la tradition (remise) d’une chose qui nous appartient en propre_. (Traditiones Apostolicæ, VULG.), _les traditions apostoliques_. Doctrina a Christo et apostolis ad nos derivata; dogmata religionis a Christo tradita et ab Apostolis ad nos transmissa. Religionis capita verbo tradita Patrumque sermonibus consignata. Doctrinæ Christianæ capita Apostolorum ore excepta et ad posteros transmissa. Christianæ legis sanctiones a Christo latæ, et Ecclesiæ omnium ætatum testimonio, a religionis nostræ primordiis ad nos usque derivatæ et quodammodo per manus traditæ. TRĀDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Transmettre_, _livrer_, _donner_, _remettre_. SYN. Do, exhibeo, dico, doceo, demonstro, prodo. ADV. Atrociter, bene, egregie, etiam, festive, gratis, græce, honeste, subtilius, penitus, expeditius, furtim, vere, latine. PHRAS. 1. Urbem victori hosti tradere, _livrer la ville à l’ennemi vainqueur_. In possessionem urbis victorem admittere; victoris imperio ac potestati urbem dedere; in fidem ac potestatem victoris urbem committere, hosti in manum tradere; divina humanaque omnia, urbem ac populum in ditionem atque arbitratum victori dedere; victori hosti urbem permittere; in fidem ac potestatem ultro venire. Cf. Dedo, Deditio. USUS: 1. Se suaque omnia alicui in fidem, in potestatem, in deditionem tradere. Se in disciplinam tradere. Quieti, voluptati, libidinibus se tradere. Bellum, provinciam successori tradere. Trado tibi hunc totum de manu, ut aiunt, in manum. Per manus tradam provinciam ei cui maxime vos vultis. 2. Doceo, refero, _enseigner_, _transmettre par l’enseignement_. Artem dicendi discipulis, res gestas litteris, memoriæ posterorum, monumentis litterarum tradere. Memoriæ traditum est. TRĀDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire au-delà_, _faire passer ailleurs_. SYN. Trajicio. ADV. Paulisper, alio, tranquille, eleganter. USUS: 1. Fluvius profundior erat quam ut copiæ traduci possent. 2. Confero, flecto, converto, adduco, _faire passer qqn de l’autre côté_, _amener à_. Animum alicujus a metu ad spem, ab improbitate ad virtutem, ab iracundia ad lenitatem traducere; traducere aliquem ad se. 3. Transigo, ago, duco, _en parl. du temps_: _passer_, _mener_, _écouler_. Vitam otio, ætatem ludo traducere. Traducere aliquem per ora hominum. Cf. Irrideo. TRĀDUCTĬO, ōnis, f. _Action de faire passer, de mener_. USUS: Traductio furibundi hominis ad plebem, _admission d’un furieux dans l’ordre des plébéiens_. Traductio temporis, _marche ou cours du temps_. TRĀDUCTOR, ōris, m. _Qui fait passer d’un état dans un autre_. USUS: Traductor ad plebem. TRĀDUX, dŭcis, m. _Sorte de vigne ou de sarment que l’on fait passer d’un arbre ou d’une vigne à l’autre_. SYN. Stirps arboris _vel_ vitis alio traducta. TRĂGĬCĒ, _D’une manière tragique_. SYN. Sublate, ample. TRĂGĬCUS, a, um, _Tragique_. USUS: Poeta tragicus. TRĂGŒDĬA, æ, f. _Tragédie_, _genre tragique_. _Rad._ a τράγος, hircus, et ἄδω, cano, quia in Bacchi honorem fabula canebatur, cujus victima hircus, qui victoribus in præmium dabatur. USUS: 1. Tragœdiam facere, scribere, agere, absolvere. 2. TRANSL. _Langage élevé_, _sublime_. Quantas tragœdias effecit, excitavit? Tragœdias in nugis agere, _avoir recours dans les bagatelles aux grands moyens de la tragédie_. TRĂGŒDUS, i, m. _Acteur tragique_, _tragédien_. USUS: Vox tragœdorum. TRĀGŬLA, æ, f. _Sorte de javelot_. Teli genus. TRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Tirer_, _traîner_, _emporter_. SYN. Vi adduco, impello. ADV. Consulto, divinitus, amplius, extrinsecus, leviter. USUS: 1. Uno impulsu plures in calamitatem trahuntur. Trahere aliquem in invidiam. 2. Accipio, sortior, _tirer_, _recevoir_. Ex contumelia nomen traxit. Molestia ex re quapiam trahere. 3. Produco, extraho, _traîner en longueur_, _prolonger_. Bellum trahere; noctem vario sermone trahere. 4. Allicio, _attirer_, _séduire_. Trahimur omnes laudis studio. Cf. Moveo. TRĀJECTĬO, ōnis, f. _Action de traverser_, _passage_, _traversée_. USUS: Maris trajectio; verborum trajectio. TRĀJECTŬS, ūs, m. _Passage_, _traversée_. USUS: In trajectu Albulæ amnis submersus est. TRĀJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Traverser_, _franchir_. SYN. Transeo, traduco. ADV. Aperte, celeriter. PHRAS. 1. Fluvium trajicere, _traverser un fleuve_. Flumen navibus transire; superare fluvium; fluvium transmittere; transgredi flumen. 2. Trajicere milites in adversum littus, _transporter les soldats sur la rive opposée_. Flumen copias traducere, trajicere; in adversam fluminis oram milites transportare. 3. Trajicere aliquem sciopo, _percer qqn d’une balle_. Glande plumbea sternere, conficere, exanimare, transverberare. USUS: 1. In Græciam trajicere. 2. Traduco, _franchir_. Alpes trajecit Antonius. Exercitum Rhodanum trajeci. 3. Longius jacio, _jeter au-delà_, _lancer au-delà_. Murum jaculo trajecit. Cf. Transeo. TRĀMES, ĭtis, m. _Chemin de traverse_, _sentier_. SYN. Semita. USUS: Egressus est non viis, sed tramitibus. TRĀNO, as, avi, atum, are, a. _Traverser à la nage_. SYN. Trajicio. TRANQUILLĒ, _Tranquillement_, _paisiblement_, _sans bruit_. SYN. Placate, placide. USUS: Tranquille et placide vitam traducere. TRANQUILLĬTAS, ātis, f. _Tranquillité_, _repos_, _calme_. SYN. Quies, otium, securitas, tranquillus animus; placata, tranquilla, quieta vita. EPITH. Honesta, reliqua, summa, utilis, mirifica. PHRAS. 1. Res ea magnam tibi tranquillitatem pariet, _cette affaire vous apportera un grand repos_. Efficiet ut quiete tranquilleque agas; ut summa sit rerum tranquillitas, summa animi quies; ut vivere, agere, ducere vitam tranquillam possis; facilem ut habeas et expeditum rerum tuarum vitæque cursum; ut omni molestia vaces; ut otio fruaris jucundissimo, uberrimo, suavissimo; ut otio tibi frui liceat. Ea res præstabit tibi otium vitamque ab omni metu curaque vacuam; vitam facilem, quietam, omnium expertem perturbationum; vitam ab omni molestia remotam, sejunctam, segregatam, disjunctam. 2. DEO sit gratia, magna nunc tranquillitate fruor, _grâces à DIEU, je jouis maintenant d’une grande tranquillité_. Quæ DEI est gratia, vacuus molestiis sum, sine cura, sine sollicitudine; DEI benignitate factum est ut nunc quidem omni molestia vacem, ut nullis angar curis, ut nulla vexer sollicitudine. Divino munere procul absum a molestiis; extra molestiam tranquille ago. DEI benignitate contigit ut nulla animum paulo molestior afficiat, vexet, exagitet, commoveat, perturbet cogitatio. DEI benignitate bene, tranquille, commode est animo meo; animo sum ab omni molestia soluto, vacuo, libero, longe sejuncto. DEI me benignitas ab omni molestia exemit, eripuit, liberavit, vindicavit. USUS: Vitam otii, quietis, tranquillitatis plenissimam sectari. Cf. Quies. TRANQUILLO, as, avi, are, a. _Calmer_, _apaiser_. SYN. Placo. )( Perturbo. USUS: Tranquillare animos perturbatos. TRANQUILLUS, a, um, _Calme_, _tranquille_, _paisible_. SYN. Quietus, securus, sedatus, placatus, lenis, placidus, omnis perturbationis expers. )( Turbulentus. PHRAS. Vix credas quam tranquillo sim animo, _vous vous douteriez à peine du calme dont je jouis_. Vix cogitatione assequare securitatem, quietem, tranquillitatem, æquitatem animi mei; qua quiete fruar; quam ab omni cura vacuo sim animo; quam procul ab omni cura absit animus meus; quam tranquille agat ac se ipso fruatur; quam omni vacem perturbatione; quam parum animus cura fluctuet, agitetur; vix cogitatione possis consequi quæ sit animi mei tranquillitas. Cf. Tranquillitas. USUS: Tranquillo animo esse, consistere; tranquilla et serena frons. Cf. Quietus. TRANS, _Au-delà de_, _par-delà_. USUS: Cogito trans Tiberim hortos parare. Trans mare fugi. TRANSACTOR, ōris, m. _Celui qui prépare une transaction_, _intermédiaire_. USUS: Rerum omnium transactor et administer. TRANSALPĪNUS, a, um, _Situé au-delà des Alpes_, _transalpin_. USUS: Nationes transalpinæ. TRANSCENDO, is, di, sum, ere, a. _Franchir en montant_, _traverser_, _passer_. SYN. Transeo. USUS: Hoc malum transcendit Alpes. Cf. Scando. TRANSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Transcrire_, _copier_, _reproduire par écrit_. SYN. Exscribo, describo. USUS: Orationes totas sua manu transcripsit. TRANSCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Courir au-delà_, _courir devant_. USUS: Dum Cyri, dum Alexandri similis esse voluit, qui suum cursum transcurrerant, _en voulant ressembler aux Cyrus et aux Alexandre, qui au lieu de fournir leur carrière, l’avaient franchie d’un bond_. TRANSENNA, æ, f. _Fenêtre_. SYN. Fenestra, cancelli. USUS: Eam copiam quasi per transennam prætereuntes, strictim aspeximus, nous _n’avons pu entrevoir ces richesses qu’en passant et comme à travers une gaze_. TRANSĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Passer au-delà_, _passer à travers_, _traverser_, _franchir_. SYN. Trajicio, transmitto, transcendo, transgredior, prætervehor, permeo, trano, delabor, deflecto, abeo, defluo. ADV. Auspicato, breviter, deinceps, facile, leviter, separatim, singillatim, tuto, quam brevissime. PHRAS. Cave ne modestiæ terminos transeas, _prenez garde de dépasser les bornes de la modestie_. Ne longius progrediare quam modestiæ ratio patiatur; ne quos modestia tibi terminos præscribit transilias, transgrediare, transcendas, prætergrediare; ne modestiæ terminos _vel_ cancellos egrediare, excedas; ne a præscriptis modestiæ cancellis excedas. USUS: Flumen, mare transire. Ad alium sermonem transire; in sententiam alicujus, in alia omnia, ad partes alterius transire. Si quidem est peccare, transire lineas. Legem, modum transire. Aliquid silentio transire. TRANSFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter au-delà_, _transporter_, _transférer_. SYN. Traduco, confero. ADV. Acute, astutius, apertius, audacius verba. Contumeliose, crebrius, tragice, commode, deinceps, separatim, indidem. PHRAS. 1. Invidiam omnem in me transtulit, _il fit retomber sur moi tout l’odieux_. Ad me transfudit; invidiam omnem deoneravit et in me trajecit; totam invidiæ molem in me transmovit, derivavit, traduxit. Invidia tota, eo potissimum auctore, in me vertit. 2. (De verbo ad verbum in latinum transtulit, VULG.), _il traduisit en latin mot à mot_. Verbis totidem in latinum transtulit; verbum pro verbo reddidit; verbum de verbo expressit; ad verbum transtulit. USUS: Cum de curriculo studiorum tuorum deflexisses, animumque alio transtulisses, _et que tu te fus décidé à faire autre chose_. Amorem suum, curam, laborem, studium ad illud transtuli. Culpam transferre in alium, _rejeter la faute sur d’autres_. Verba apertius transferre. Cf. Verto. TRANSFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Transpercer_, _percer d’outre en outre_. SYN. Configo, gladium lateri, jugulo defigo. USUS: Hasta transfixus. TRANSFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer_, _transpercer_. SYN. Transfigo, transverbero, trajicio latus. USUS: Fugienti latus transfodit. TRANSFORMO, as, avi, atum, are, a. _Transformer_, _métamorphoser_. SYN. In aliam formam muto; in aliam imaginem me converto; aliam personam, speciem, imaginem induco, fero. Cf. Muto. TRANSFŬGA, æ, m. _Transfuge_, _déserteur_. SYN. Perfuga. USUS: Scipio transfugas et fugitivos bestiis objecit. TRANSFŬGĬO, is, fūgi, ere, a. _Passer à l’ennemi_, _déserter_. SYN. Perfugio, profugio. ADV. Levissime. USUS: Ab afflicta amicitia ad florentem transfugere et devolare. TRANSFŬGĬUM, ĭi, n. _Action de passer à l’ennemi_, _désertion_. SYN. Defectio, profugium. USUS: Longius ab hoste abiit, ut levibus ingeniis impeditiora essent transfugia, _il s’éloigna de l’ennemi, afin que la désertion fut plus difficile pour tous ces esprits légers_. TRANSFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Transvaser_, _verser_, _répandre_. SYN. Transfero. ADV. Libenter. USUS: Amorem omnem abjecit atque in hunc transfudit. Omnes meas laudes libenter ad te transfuderim, _je serais disposé à reporter sur toi, etc._ Cf. Transfero. TRANSGRĔDĬOR, eris, essus sum, ĕdi, d. _Passer outre_, _traverser_. SYN. Migro. ADV. Inauspicato. USUS: Alpes transgredi. Cf. Transeo. TRANSGRESSĬO, ōnis, f. _Action de franchir_, _de traverser_. SYN. Transitus. EPITH. Concinna. USUS: Vallum Alpium contra transgressionem Gallorum. Cf. Delictum. TRANSĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Terminer un différend_, _conclure_, _arranger_. SYN. Decido, pactionem facio, conficio, gero, ago, perficio. ADV. Commode. USUS: 1. Transigere et decidere cum aliquo de re aliqua. Modica pecunia transiges. 2. Rem perficio, absolvo, _mener à bonne fin_, _achever_, _accomplir_. Transigere multas res uno tempore. Susceptum negotium transigere. 3. Ago, _passer_, _consumer_, _mener_. Vitam otiosam transigere et ludo jocisque conterere. Cf Pactum, Paciscor. TRANSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. et a. _Traverser en sautant_, _sauter_; _dédaigner_. SYN. Prætereo, transeo, prætervehor. USUS: Transilire ante pedes posita, _négliger ce qu’on a devant soi_. Cf. Transeo. TRANSĬTĬO, ōnis, f. _Action de passer dans un autre parti_; _transition_. USUS: Transitio ad plebem. Nullis transitionibus ejus utitur oratio. TRANSĬTŬS, ūs, m, _Passage_, _traversée_. USUS: Fossæ transitum ponticulo junxit. TRANSLĀTĬO, ōnis, f. _Transport_, _translation_; _traduction dans une autre langue_; _métaphore_. USUS: Verecunda debet esse translatio. EPITH. Pervia, paulo durior, liberalis, multa, verecunda, continua, frequentissima, mollissima, puerilis. TRANSLĀTĪTĬUS (tralatitius), a, um, _Reçu par transmission ou par tradition_, _transmis_, _traditionnel_. USUS: Vetus hoc edictum translatitiumque est, _édit rendu par l’ancienne magistrature_, _tradition de jurisprudence_. Nosti hæc translatitia. TRANSLĀTĪVUS, a, um, _Relatif au changement_, _qui produit ou exige un changement_. USUS: Constitutio translativa, _cause de récusation_, _exception déclinatoire_. TRANSLĀTOR, ōris, m. _Celui qui emporte ailleurs, qui détourne_. USUS: Translator quæsturæ. TRANSMĂRĪNUS, a, um, _D’outre-mer_. TRANSMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer d’un lieu dans un autre_, _émigrer_. USUS: Suadebat ut Veios transmigrarent, _il leur conseillait de passer à Véies_. Cf. Migro. TRANSMISSĬO, ōnis, f. _Trajet_, _traversée_, _passage_. SYN. Trajectio. EPITH. Superior. USUS: Navigationem magnopere timebam, memor prioris tuæ transmissionis. TRANSMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer d’un lieu dans un autre_, _transporter_, _faire passer_. SYN. Transeo, trajicio. USUS: 1. Cæsar in Africam transmisit secunda navigatione. 2. Trado, _livrer_, _abandonner_. Provinciam, bellum, negotium alteri transmittere. 3. Posthabeo, _consacrer_. Omne tempus meum amicorum temporibus transmittendum putavi, _j’ai cru devoir consacrer tout mon temps aux intérêts de mes amis_. 4. Consumo, _en parl. du temps_: _passer_, _mener_, _couler_. Tempus inter libros transmittere. Cf. Mitto. TRANSMONTĀNUS, a, um, _Situé au-delà des monts_. SYN. Qui ultra montes habitat. TRANSNĂTO, as, avi, atum, are, n. _Traverser à la nage_. SYN. Trano, natando flumen transeo. Cf. Trano. TRANSPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter_, _passer ou faire passer au-delà_. SYN. Trajicio, transfero. USUS: In Macedoniam tantum exercitum transportavit. Cf. Transfero. TRANSTRUM, i, n. _Banc de rameurs_. TRANSVECTĬO, ōnis, f. _Passage traversée_. USUS: Num te terret transvectio Acherontis? TRANSVĔHO, is, vexi, ctum, ere, a. _Transporter au-delà_, _faire passer_. SYN. Trajicio, traduco. USUS: Mare transvehi, _traverser la mer_. TRANSVERBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Transpercer_, _percer en frappant_. SYN. Transfigo. USUS: Bestiam venabulo transverberare. TRANSVERSUS, a, um, _Oblique_, _transversal_. SYN. Obliquus. )( Rectus. USUS: Multæ viæ transversæ. Ab hac lege mihi non licet transversum digitum, unguem discedere, _il ne m’est pas permis de m’écarter d’une ligne de cette loi_. Ecce tibi e transverso. Transversa ecce incurrit fortuna, _vient se mettre en travers_, _vient à la traverse_. Transversis itineribus Romam properat, _par des chemins de traverse_. Cf. Obliquus. TRANSVŎLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Voler au-delà_. USUS: Oceanum transvolavit Romanæ urbis gloria, _la gloire de la ville de Rome a traversé les mers_. TRĂPĔZŎPHŎRON, i, n. _Figure servant de support à une table_, _pied de table_. SYN. Statua sustinendæ mensæ facta. TRĔCENTI, æ, a, _Trois cents_. USUS: Leonidas se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, opposuit hostibus, _Léonidas s’opposa aux ennemis dans les Thermopyles avec les trois cents soldats qu’il avait amenés de Sparte_. TRĔDĔCIM, _Treize_. USUS: Tredecim captis navibus, decem demersis. TRĔMĔBUNDUS, a, um, _Tremblant_, _qui tremble_. USUS: Vox, manus tremebunda. TRĔMĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire trembler_, _ébranler_. SYN. Concutio. Cf. Terreo. TRĔMO, is, ŭi, ere, n. _Trembler_, _être tremblant_, _craindre_, _redouter_. SYN. Contremisco. ADV. Omnino. USUS: Qui tremunt et exalbescunt objecta re terribili. Cf. Timeo. TRĔMOR, ōris, m. _Tremblement_, _agitation_. USUS: Terrorem tremor et pallor et dentium crepitus consequitur. Cf. Timor. TRĔMŬLUS, a, um, _Tremblant_, _agité_. SYN. Tremens, tremebundus. TRĔPĬDĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _préoccupation_, _désordre_, _trouble_. SYN. Metus, commotio, tumultus. Cf. Timor. TRĔPĬDĒ, _En s’agitant_, _en tremblant_, _avec crainte_. USUS: Stativa trepide deserta sunt. TRĔPĬDO, as, avi, atum, are, n. _S’agiter en désordre_, _se troubler_, _s’alarmer_. SYN. Timeo, metuo, pavore defixus sto. PHRAS. Trepidatum est, _on commença à trembler_. Lymphati trepidare cœperunt; omnium pectora occultus metus percurrit, pervasit; lymphati aguntur ferunturque; metu obtorpescunt; pavore exanimantur. Cf. Timeo. TRĔPĬDUS, a, um, _Inquiet_, _agité_, _alarmé_. SYN. Pavidus, metuens, timens. USUS: Trepida res, dubia, et ob hoc timorem inducens. TRĬANGULUS, a, um, _A trois angles_, _triangulaire_. USUS: Ea triangula, alia quadrata nominant. TRĬBŪLIS, is, m. _Qui est de la même tribu_. SYN. Curialis. EPITH. Turbulentus, vicinus. USUS: Apud tribules suos plurimum gratia potest. TRĬBŪNĂL, ālis, n. _Espace élevé et demi-circulaire ou siégent les magistrats_, _tribunal_. SYN. Sella judiciaria. EPITH. Certum, totum, continuatum, proximum. PHRAS. Pro tribunali sedere, _siéger sur son tribunal_. Judiciis præesse; jura reddere; cognitionem capitalium rerum exercere; judicium exercere; causas cognoscere. Cf. Judicium. USUS: Pro tribunali sedere, sententiam pronuntiare. TRĬBŪNĀTŬS, ūs, m. _Dignité ou fonction de tribun_, _tribunat_. SYN. Magistratus tribunorum plebis. EPITH. Ardens, militaris, pestifer et funestus, præclarus, tacitus, totus, turbulentissimus. USUS: Tribunatum petere, suscipere, seditiose gerere. TRĬBŪNĪTĬUS, a, um, _De tribun (du peuple ou des soldats)_. USUS: Furor, terrores tribunitii. Potestas tribunitia. TRĪBŪNUS, i, m. _Tribun du peuple_, _magistrat institué pour défendre les intérêts du peuple_. SYN. Populi defensor et custos. EPITH. Nimium acer, vehemens, acerbus, criminosus, amentissimus, felix, fœdissimus, furiosus, horridus, improbus, inermis atque imparatus, iners, levis, non bonus, militaris, modestus, non modo non seditiosus, sed etiam seditiosis adversarius, officiosissimus, perniciosus, similis gladiatori, sordidissimus, vesanus, vetus ac fortis, vigilans et accuratus, valens, vetus. USUS: 1. Ut Lacedæmone Ephori regibus, sic Romæ consulibus tribuni sunt oppositi. 2. Tribunus militum, qui ordines ducit, _tribuns des soldats_. TRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Distribuer_, _donner_, _accorder_. SYN. Do, præsto, impertio. ADV. Caste, exigue, infinite, libentissime, liberaliter, longe, plurimum, multum, nunquam, pure, recte. USUS: 1. Suum cuique, opem et misericordiam miseris, honorem magistratibus tribuere. 2. Honorem habeo, defero, confido, _avoir des égards_, _de la condescendance_, _accorder par déférence_. Patri tuo semper plurimum tribui. Tribue hoc valetudini tuæ. Nimium tibi ipse tribuis. 3. Divido, _distribuer_, _diviser_, _partager_. Rem universam in partes tribuere. Cf. Do, Divido, Largior. TRĬBŬS, ūs, f. _Tribu, division du peuple romain_. SYN. Curia, corpus. EPITH. Certa, rustica, urbana. USUS: Populum in tribus dividere. Tribu certa esse. Tribu moveri. Sui corporis tribusque homines sibi obnoxios habuit. TRĪBŪTĀRĬUS, a, um, _Tributaire_. SYN. Stipendiarius, vectigalis. Cf. Vectigalis. TRĬBŪTIM, _Par tribus_. SYN. Per tribus singulas. TRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Division_, _partage_, _répartition_. SYN. Distributio. USUS: Æquabilis tributio. TRĬBŪTUM, i, n. _Tribut_, _impôt_, _contribution_. SYN. Quod a subjectis principi _vel_ reipublicæ penditur. EPITH. Acerbissimum, intolerabile. PHRAS. Magna tributa dare cogimur, _nous sommes obligés de payer de grands tributs_. Magnitudine tributorum premimur; gravi tributo et collatione iniqua frumenti opprimimur; ex censu tributa conferenda sunt maxima; vectigal in annos singulos magnum pendere; tributa pendere intolerabilia; stipendia ingentia dependere cogimur. USUS: Tributum ferre, pendere, solvere, conferre, _payer_, _acquitter_. In singula capita tributum imponere, _imposer_. Tributo, stipendio liberare, a tributis vindicare; tributorum finem afferre, _délivrer_, _dispenser_. Cf. Vectigal. TRĪCÆ, ārum, f. pl. _Embarras_, _contrariétés_. SYN. Impedimenta. EPITH. Domesticæ. USUS: Biennium in his tricis moror. Cf. Nugæ. TRĪCĒNI, æ, a, _Qui sont par trente_. USUS: Tricenos milites ex singulis legionibus, _trente soldats par légions_. TRĬCEPS, cĭpĭtis, _A trois têtes_. TRĪCĒSĬMUS, a, um, _Le trentième_. USUS: Hujus a morte tertius hic et tricesimus est annus, _il y a 33 ans qu’il est mort_. TRĪCĬES, _Trente fois_. USUS: Æris tricies potest habere, _c. à d._, _trois millions de sesterces_. TRĪCLĬNĬUM, ĭi, n. _Lit de table_; _salle à manger_. SYN. Conclave, cœnaculum tribus ad discumbendum lectis instructum. USUS: Tribus tricliniis accepti sumus valde copiose. TRĪCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire des difficultés_, _chercher des détours_. SYN. Nugor, nugas ago. USUS: Publius tecum tricatus est. Cf. Nugor. TRĪDŬUM, i, n. _Espace de trois jours_. USUS: Quum tridui viam processisset, _après trois jours de marche_. TRĬENNĬUM, ĭi, n. _Espace de trois ans_, _trois ans_. USUS: Biduum aut triennium est quum virtuti nuntium remisisti. TRĬENS, entis, m. _La troisième partie d’un tout_, _le tiers_. USUS: Eum video testamento cum duobus coheredibus esse in triente, _le tiers dans une succession_. TRĬĔTĒRIS, ĭdis, f. _Fête qui se célèbre tous les trois ans_: _fête de Bacchus_. TRĪGĒSĬMUS, a, um, Cf. Tricesimus. TRĪGINTA, _Trente_. USUS: Romulus quum septem et triginta regnavisset annos. Conjectus in carcerem triginta jussu tyrannorum, _par l’ordre des trente tyrans (à Athènes)_. TRĪNI, æ, a, _Qui sont trois_, _qui vont par trois_. USUS: Ipse cum tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis hiemare constituit. Milites trinis castris potiuntur, _s’emparent des trois camps_. TRĬPARTĪTŌ, _En trois parties ou trois parts_. USUS: Qui bona dividit tripartito, _qui fait trois parts de ses biens_. TRĬPARTĪTUS, a, um, _Divisé ou divisible en trois parts_. USUS: Qui e divisione tripartita duas partes absolverit, huic necesse est restare tertium. TRĬPLEX, ĭcis, gen. com. _Triple._ USUS: Plato triplicem finxit animum, _Platon fait l’âme triple_. TRĬPLĪCĬTER, _De trois manières_, _d’une triple façon_. USUS: Commutabimus tripliciter: verbis, pronuntiando, tractando. TRĬPLUS, a, um, _Triple_. USUS: Pars tripla. TRĬPŬDĬO, as, avi, atum, are, n. _Danser dans les solennités religieuses_, _trépigner_, _bondir_. USUS: Exsultans ac tripudians. Cf. Exsulto. TRĬPŬDĬUM, ĭi, n. _Danse religieuse_; _augure favorable_. EPITH. Solistimum. USUS: Tripudium solistimum fit, cum ex offa aliquid in terram cadit, _l’augure est favorable quand il tombe qqche par terre (à cause de l’avidité des poulets sacrés)_. TRĬPUS, ŏdis, n. _Siége à trois pieds_, _trépied_. USUS: Sacri tripodes. TRĬQUĔTRUS, a, um, _Triangulaire, qui a trois angles_. SYN. Triangulus. TRISTIS, e, gen. com. _Triste_, _affligé_, _chagrin_. SYN. Mœstus, mœrens, dirus. )( Hilaris, jucundus. PHRAS. Quid ita tristis es? _Pourquoi êtes-vous si triste?_ Quid angeris? quid te excrucias? cur mœrore conficeris? quid tuæ miseriæ te ita discruciant? quid te mœror quotidianus lacerat et conficit? cur animum ita mœrori das luctu afflictus et confectus? quid ita in lacrimis et mœrore consenescis? quid diffidens ac desperans de rebus tuis in sordibus, lamentis luctuque jaces? quid tristis capite demisso terram intueris? quid ita in domo tua omnia deserta, horrida, muta, plena luctus et mœroris? quid ita frontem contrahis? quid te in hunc mœrorem rapit, conjicit? Cf. Tristitia. USUS: Tristis et conturbatus domum abiit. Tristis natura et recondita. Tristissimis reipublicæ temporibus. TRISTĬTĬA, æ, f. _Tristesse_, _affliction_. SYN. Mœror, severitas. EPITH. Simulata versutaque. PHRAS. 1. Immodica tristitia laborat, _une tristesse immense l’accable_. Æger animi est; haud levis dolor mœstum opprimit; fatigat hominem animi ægritudo ingens; vultu ipso dolorem animi præfert; doloris magnitudinem vix capit; tristitiæ immodicæ se dat, dedit; ægritudini se dedit; ægritudine ingenti opprimitur, conficitur; ægritudinem suscipit immodicam; pessime est animo; afflictus mœrore languet animus; tristissimis vexatur et conficitur curis; mœrore et lacrimis propemodum contabescit; assiduo in luctu est, versatur; modum lugendi non facit; magnam tristitiam subit; lacrimis et tristitiæ se tradit. Cf. Tristis, Ægritudo, Mœror. 2. Res ea magnam mihi tristitiam peperit, _cette affaire m’a causé une grande affliction_. Magnam mihi ægritudinem attulit; magna me ægritudine affecit; animum mœrore cumulat, cruciat, opprimit, conficit; ea res vehementer me mordet, pungit, sollicitat, angit, acerbe vexat, graviter commovet. Cf. Dolor, Mœror. 3. Deponamus tandem hanc tristitiam, _débarrassons-nous enfin de cette tristesse_. Mitigemus istam tristitiam et relaxemus; tollatur omnis illa superior tristitia; mentem tandem a tristitia hac abducamus; ægritudinem exuamus, abjiciamus; animum ægritudine levemus, deleatur ista ex animo tristitia; ægritudinem, quam ea res nobis asperserat, ex animo deleamus, exturbemus, abstergamus. USUS: Aliquem ad tristitiam contorquere. Tristitiam et severitatem mitigare. Oratione aliquem a tristitia abducere. Cf. Ægre fero. TRĪTĬCUM, i, n. _Froment_, _blé_. SYN. Frumentum. TRĪTUS, a, um, _En parl. langage_: _Connu_, _commun_, _ordinaire_, _rebattu_, _trivial_. SYN. Decantatus, contritus, pervagatus, contemptus. USUS: Tritum sermone, vetustate proverbium. Res trita, communis et pervulgata. Itinere trito incedere, _marcher dans un chemin battu_. Cf. Vulgaris. TRĪTŬS, ūs, m. (abl. sing. tantum.) _Action de frotter_, _frottement_. USUS: Conflictu trituque lapidis ignem elicere. TRĬUMPHĀLIS, e, gen. com. _De triomphe_, _triomphal_. USUS: Porta, vehiculum, ornamenta triumphalia. TRĬUMPHO, as, avi, atum, are, n. _Triompher_, _obtenir les honneurs du triomphe_. SYN. Triumphum ago; Capitolium curru invehor, in Capitolium cum insigni laurea invehor. USUS: 1. Amplissime atque honestissime triumphare. 2. TRANSL. Exsultare lætitia, gaudio triumphare. Hic exsultat oratio et triumphat. TRĬUMPHUS, i, m. _Triomphe, entrée d’un général victorieux_. SYN. Imperatoris; ducis, victoris pompa, cum laurea togaque palmata in Capitolium invecti. EPITH. Falsus, castellanus, justissimus, clarissimus, recens, amplissimus, certissimus et inanissimus, gratissimus, jucundissimus, magnus, verus, justus, navalis. USUS: Triumphum alicui decernere; triumphum habere, agere, deportare. Aliquem ad triumphum revocare laureamque illi insignem deferre. Disseres de triumpho: quid tandem habet iste currus? quid vincti ante currum duces? quid simulacra oppidorum? quid argentum? quid aurum? quid legati in equis et tribuni? quid clamor militum? quid tota illa pompa? quid vehi per urbem? TRĬUMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Dignité de triumvir_, _triumvirat_. SYN. Triumvirum magistratus. TRĬUMVĬRI, ōrum, m. pl. _Triumvirs_, _commissaires chargés de différentes fonctions_. EPITH. Capitales. USUS: Triumviri capitales, _magistrats chargés de surveiller les prisons et de veiller à l’exécution des sentences capitales_. TRĬVĬUM, ĭi, n. _Endroit où aboutissent trois chemins_, _carrefour_. SYN. Ubi tres viæ concurrunt. USUS: Maledictum de trivio arripere, _ramasser une injure qui traîne dans les rues_. TRŎCHUS, i, m. _Trochus_, _cercle avec lequel jouent les enfants_. SYN. Turbo quo ludunt pueri. TRŎPÆUM, i, n. _Monument de victoire_, _trophée_. SYN. Victoriæ monumentum. USUS: In Macedonia tropæa statuit, posuit, constituit, quæ bellicæ laudis victoriæque insignia ac monumenta sunt. Urbs tropæis ac triumphis ornata ac dicata. TRŎPUS, i, m. _Trope_, _emploi métaphorique ou figuré d’un mot_. SYN. Verborum immutatio. TRŬCĪDĀTĬO, ōnis, f. _Action d’égorger massacre_, _carnage_. Cædes, clades. USUS: De Clodianis lapidationibus, insidiis, trucidationibus. TRŬCĪDO, as, avi, atum, are, a. _Tuer_, _égorger_. SYN. Occido, interficio, multis vulneribus concido, confido. Cf. Occido, Interficio. TRŬCŬLENTER, _D’une manière farouche, dure, cruelle_. USUS: Atrociter et truculenter se gerere. TRŬCŬLENTUS, a, um, _Farouche_, _dur_; _qui a l’air cruel_, _terrible_. SYN. Terribilis aspectu, trux, atrox. Cf. Crudelis. TRŪDO, is, si, sum, dere, a. _Pousser avec force_. SYN. Impello. USUS: Ad mortem, ad supplicium se trudi videbat, _traîner_, _mener_. TRULLA, æ, f. _Vase à puiser_. USUS: Trulla excavata cum manubrio aureo. TRUNCUS, i, m. _Tronc d’arbre_, _tronc_. SYN. Stipes. EPITH. Tantus, tutior, totus. USUS: 1. In arboribus truncus, rami, folia. 2. TRANSL. Truncus corporis, _en parl. du corps humain_: _le tronc_, _le buste_. 3. Stolidus, _homme stupide_, _bûche_, _souche_. Hic truncus ac stipes consulatum sustineat. TRŬTĬNA, æ, f. _Balance_, _trébuchet_. Statera. USUS: Populari trutina rem examinare, _juger les choses à une sorte de balance populaire_. TRUX, trŭcis, omn. gen. _Sauvage_, _farouche_, _cruel_, _féroce_. SYN. Truculentus, atrox. Cf. Crudelis. TU, _Tu_, _toi_. USUS: Tu mihi etiam legis mentionem facies. TŬBA, æ, f. _Trompette_. SYN. Buccina. USUS: Tubæ sonitum in bello non fert. Tuba, ad tubam canere; tubam inflare. TŪBER, ĕris, n. _Tumeur_, _bosse_, _excroissance_. SYN. Terræ collum, tumor. TŬBUS, i, m. _Tube_, _canal_; _trompette_. SYN. Fistula. USUS: Ductus aquarum, quos illi tubos vocant. TŬĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. a. _Veiller sur_, _protéger_, _défendre_. SYN. Tutor, servo, conservo, custodio, foveo, præsideo. )( Derelinquo. ADV. Castissime, commodius, demisse, diligenter, facile, flagitiose, fortiter, honestissime, lautius, male, maxime, melius, mirifice, parum, perfacile, præclare, privatim, prudenter, publice, sanctissime, vigilanter, munifice, æque, admodum. PHRAS. Hunc tu, quæso, omnibus modis tuere, _je vous en supplie, protégez cet homme de toutes les façons_. Sartum, tectum, ut aiunt, ab omnique incommodo, detrimento, molestia sincerum integrumque conserves, in omnibus rebus tegas velim; eum in præsidio ac tutela auctoritatis tuæ latere patiaris; ejus salutem tua benevolentia, præsidio, custodia tuteris; ejus capitis custodiam nunquam dimittas; sine tua tuitione salvum esse non posse existimes. Cf. Defendo, Foveo, Faveo. USUS: Tueri munus suum, mediocritatem in omnibus rebus, societatem conjunctionis humanæ. Hunc Cæsar omnibus præsidiis tuetur ac defendit. Rem familiarem, gratiam et auctoritatem suam tueri et conservare, _conserver ses biens, son crédit et son autorité_. TŬGŬRĬUM, ĭi, n. _Hutte de paysan_, _cabane_. SYN. Habitatio rustici. TŬĬTĬO, ōnis, f. _Garde_, _conservation_, _défense_, _protection_. SYN. Custodia. TUM, _Alors_; _tant... tant_, _et... et_; _tantôt... tantôt_. SYN. Tunc, illa tempestate; partim. USUS: Quid tum inde? Cum alia multa, tum hoc maxime. Tum Græce, tum Latine, _tant en grec qu’en latin_, _et en grec et en latin_, _en grec comme en latin_. Modo unum, tum autem plures vidi. TŬMĔO, es, ŭi, ere, n. _S’enfler_, _se gonfler_, _s’emporter_. SYN. Turgeo, turgesco, in tumore sum. ADV. Penitus. USUS: Sapientis animus nunquam turgescit, nunquam tumet, _l’âme du sage ne s’emporte jamais, jamais elle n’est gonflée de colère_. Negotia tument, _les affaires sont dans un état alarmant, couvent quelque désastre_. TŬMĬDUS, a, um, _Enflé_, _gonflé_; _irrité_, _courroucé_. SYN. Turgidus, inflatus, velut omnes dictaturas consulatusque gereret in voce viribusque suis. USUS: Membrum vitiose tumidum, _membre tuméfié_. Serpens inflato collo, tumidis cervicibus, _au cou gonflé_. Cf. Superbus, Arrogans. TŬMOR, ōris, m. _État de ce qui est enflé_; _agitation_, _emportement_. SYN. Inflatio. EPITH. Repentinus, recens. USUS: Repentinus oculorum tumor. Erat in tumore animus, _son âme était soulevée_. Recedit jam animi tumor. Ne desererem hunc tumorem rerum, _cette fermentation_, _ces troubles sur le point d’éclater_. Cf. Superbia. TŬMULTŬĀRĬUS, a, um. _Levé à la hâte_; _fait à la hâte_, _précipité_, _désordonné_. SYN. Properatus, subitarius, repentinus. USUS: Dux, miles, exercitus tumultuarius. Sermo fortuitus et tumultuarius, _discours improvisé_. TŬMULTŬĀTĬO, ōnis, f. _Bruit_, _tumulte_. TŬMULTŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Être en désordre_; _s’agiter_, _se soulever_. SYN. Turbas facio, inquietus sum. USUS: Quid tumultuaris soror? quid insanis? _Pourquoi tout ce bruit, ma sœur? es-tu folle?_ Cf. Turba, Tumultus. TŬMULTŬŌSĒ, _D’une manière pleine de trouble, confuse, bruyante_. SYN. Magno tumultu. PHRAS. Tumultuose agere, _agir d’une manière désordonnée_, _faire une révolution_. Mare cœlo miscere; cœlum ac terras miscere; tragœdias, tumultum excitare; turbas facere, concire; tragœdias efficere. Cf. Turba, Tumultus. TŬMULTŬŌSUS, a, um, _Désordonné_, _confus_, _bruyant_. SYN. Turbulentus. USUS: Tumultuosa et seditiosa vita, oratio. TŬMULTŬS, ūs, m. _Désordre_, _tumulte_; _trouble de l’esprit_, _crainte_. SYN. Motus, turba, seditio; trepidatio. EPITH. Civilis, domesticus, finitimus, magnus, proximus, tantus, terribilis. PHRAS. 1. Periculum est aperti tumultus, _on redoute des troubles publics_. Res pro seditione est; res ad seditionem spectat; res a consilio ad vim abit; in metu sumus, ne qua repentina vis in civitate exsistat; ne quid turbulenti conflent; ne qua in civitate tempestas excitetur, cooriatur. Tempestas a seditiosis civibus urbi impendet certissima. 2. Ea res ingentem tumultum fecit, _cette affaire excita un grand désordre_. Ingentem in urbe tumultum excitavit, fecit, præbuit, commovit, conflavit, concivit; turbas ingentes fecit, concivit; ea re effectum est, ut omnia terrore et tumultu streperent; ut tumultu cuncta turbarentur. Cf. Turba, Turbo, Seditio. USUS: Quid hos tumultus ciemus? Conticescente tumultu. Tumultum, rixas, jurgia comprimere, sedare, componere, _apaiser le bruit, le désordre_. TŬMŬLUS, i, m. _Élévation de terrain_, _éminence_, _tertre_. SYN. Locus ex terra leviter eminens. EPITH. Excellens. USUS: 1. Tumuli silvestres. 2. Sepulcrum, _tombeau_. Alexander cum ad Achillis tumulum in Sigeo adstitisset Cf. Collis, Sepulcrum. TUNC, _Alors_. SYN. Tum, illo tempore, illa tempestate, per id tempus, per id temporis. )( Nunc. USUS: Sed erat tunc excusatio, nunc nulla est. TUNDO, is, tŭtūdi, tunsum, ere, a. _Battre à coups redoublés, frapper_. SYN. Cædo, pulso, verbero. ADV. Nihilominus, vehementissime. USUS: Bacillo oculos alicui tundere, _pocher les yeux de qqn à coups de bâton_. Cf. Pulso, Verbero. TŬNĬCA, æ, f. _Vêtement de dessous des Romains_, _tunique_. SYN. Vestis brevior virorum. EPITH. Pulla, solivaga, talaris, manicata, trita. USUS: Cum tunica et pallio. Tunicam ponere. TŬNĬCĀTUS, a, um. _Vêtu d’une tunique_, _en tunique_. USUS: Metus tunicatorum, _frayeur du menu peuple, des gens de basse condition, vêtus seulement d’une tunique_. TURBA, æ, f. _Foule en désordre_, _multitude_, _cohue_; _trouble_, _désordre_, _confusion_. SYN. Multitudo, conventus hominum, concio, multitudo in unum conglobata ac semetipsam turba impediens; juvenum manus, juvenum globus, circumfusa in concionis modum turba confertissima; vulgus; seditio, vis, tumultus. EPITH. Magna, media, nocturna, nova, prætoria, similis, vana. USUS: 1. Ex hac turba et colluvie discedam. 2. Tumultus, seditio, _scène de désordre_, _tumulte_. Ingentes turbas concitare, moliri, facere, concire. 3. Perturbatio, _confusion_. Ecce nova turba et rixa. Quanta in turba et confusione rerum vivimus! _dans quel désordre et dans quelle confusion de toutes choses nous vivons!_ E turbis se evolvere, exsolvere. Cf. Multi. TURBĀTĒ, _En désordre_. USUS: Omnia raptim et turbate aguntur. TURBĀTOR, ōris, m. _Celui qui trouble_, _perturbateur_. USUS: Pacis turbator. TURBĬDĒ, _Avec trouble_, _avec confusion_. SYN. Turbulenter, inconstanter. TURBĬDUS, a, um, _Troublé_, _agité_, _confus_. SYN. Perturbatus, confusus. PHRAS. 1. Nunquam illum æque turbidum vidi, _je ne l’ai jamais vu aussi troublé_. Tanto animi motu perturbatum, ita perculsum percussumque, nihil ut consilio, ratione, ordine ageret, nec lingua, nec ore consisteret, numquam vidi. Commotum sæpe perculsumque vidi antea, sed nunc adeo color ipse immutatus est, vultus, oratio, mens denique ipsa excidit et conscientia peccati mutum, exanimatum ac vix vivum reliquit. Confusus animo, nec auribus quidem et oculis satis constat; neque animo, neque lingua satis compos, vix apud se est, ita perturbato atque incerto præ ægritudine animo est. Hominem tam commotum nunquam vidi alias, sic ut nec animus illi suppetere nec constare mens sana videretur. Eo nuntio ita percussus est, ut animo adesse eum nemo existimaret. USUS: 1. Mens omni turbido motu semper vacans. 2. Impurus, sordidus, _trouble_, _fangeux_. Aqua turbida et cadaveribus inquinata, _eau trouble et souillée par le séjour des cadavres_. 3. Miser, calamitosus, _funeste_, _malheureux_. Turbidis rebus, temporibus adversis. TURBO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en désordre, troubler, agiter, inquiéter_. SYN. Obturbo, perturbo, misceo, permisceo. PHRAS. Omnia in republica turbantur, _la république est pleine de troubles_. Nullum tam turbulentum reipublicæ tempus fuit; annus est domi forisque infestus; plurimum turbarum infinita hominum licentia concitum est; nusquam res quietæ; omnia divina humanaque jura miscentur; civilibus fluctibus tument omnia, maximæ ubique turbæ et tragœdiæ excitantur, efficiuntur. Tumultus non jam foro se continet, sed totam passim urbem pervadit. Ex agris in urbem tumultus penetrat, spemque omnem concordiæ exturbat. Tumultus repens ex agris in urbem illatus rempublicam in summum discrimen adducit. Perlatus ad cives tumultus omnem reipublicæ statum convellit, conturbat, inflammat. Urbes et oppida implentur. 2. Is casus vehementer me turbavit, _cet événement m’a fortement troublé_. Mirifice me perculit; omnem animi statum inflammavit, incitavit, conturbavit; mentem propemodum e sua sede et statu dimovit; mentem prope exturbavit meam, consilium eripuit. USUS: In Hispania turbatum est aliquid. Omnia turbavit et miscuit. Vide ne quid turbet. Turbare aliquid ac pacem sollicitare. TURBO, ĭnis, m. _Tourbillon_. SYN. Ventus omnia turbans ac involvens. EPITH. Maximus, sævus. USUS: 1. Tanquam turbine aliquo et tempestate everti. Tu procella patriæ, turbo et tempestas pacis. 2. Coni figura inversa, _toupie_, _sabot_. Turbinem versare. TURBŬLENTĒ, _D’une manière orageuse_, _avec trouble_, _confusion_, _désordre_. SYN. Turbide, temere. TURBULENTUS, a, um, _Plein de confusion, de désordre_. Turbidus, nata in vanos tumultus ingenia. )( Tranquillus. ADV. Necessario. USUS: Turbulenta, temeraria, cæca consilia. Tempora, tempestas reipublicæ turbulenta. Cf. Turbidus. TURGĔO, es, et TURGESCO, is, ere, n. _S’enfler_, _se gonfler_; _être_ _enflé_, _gonflé_. SYN. Tumeo, inflatus sum. ADV. Penitus. TURGĬDUS, a, um, _Enflé_, _gonflé_. SYN. Tumidus, inflatus. TURMA, æ, f. _Escadron_, _troupe de cavalerie_. SYN. Equitum ordo, globus, manus. TURMĀLIS, e, gen. com. _Relatif à un escadron_, _d’escadron_. USUS: Scipio ille major Corinthiis statuam pollicentibus eo loco, ubi essent aliorum imperatorum, turmales dixit displicere, _les Corinthiens promettaient à Scipion de lui ériger une statue à côté de celles de leurs généraux_: _Je n’aime pas les escadrons, dit-il_, _c. à d._, _la foule (à être confondu dans la foule)_. TURMĀTIM, _Par compagnies_, _par escadrons_. SYN. Per turmas, agmine. TURPĬCULUS, a, um, _Un peu laid_, _assez laid_. USUS: Jocus in turpiculis rebus ponitur, _la plaisanterie s’applique aux choses basses et laides_. TURPĬFĬCĀTUS, a, um, _Souillé_, _dégradé_, _défiguré_. USUS: Depravatio ac fœditas turpificati animi. TURPIS, e, gen. com. _Laid_, _difforme_; _honteux_. SYN. Inhonestus, deformis, fœdus, inquinatus, infamis, flagitiosus, nequam. ADV. Æque, omnino non. PHRAS. 1. Cave ne quid turpe admittas, _prenez garde de faire qqche de honteux_. Ne quid dissolute ac turpiter agas; ne quid dedecoris admittas, aut quod fœdum sit et flagitiosum, quod crimini esse possit; vide ne quid indecore effeminateque facias; ne in turpem verborum obscœnitatem delabare; ne quid in tua vita moribusque maculæ hæreat, resideat; ne probrum, labem ac infamiam moribus aspergas tuis, aut majorum claritudini inferas; ne priores tuas laudes vitæ turpitudine deformes. Cave ne quod dedecus suscipias, concipias, in te admittas; ne in flagitiis, in dedecore voluteris; ne in flagitia te ingurgites. 2. Hoc apud illos turpe non est, _chez eux, cela n’a rien d’infamant_. Nullam ea res apud illos infamiam habet; in vitiis illud non ponitur; illud in rebus turpibus non habetur; illud turpe nemo putat, existimat; eorum moribus illud ab honestate remotum non est. Id nemini est turpitudini; illud eorum moribus nefas non habetur; illud eorum moribus flagitium non est. USUS: Luxuria tum omni ætati turpis, tum senectuti est fœdissima, _la débauche, honteuse à tout âge, est surtout dégradante pour la vieillesse_. Id non modo turpe est, sed sceleratum et nefarium. Turpis homo, vita infamis. TURPĬTER, _D’une manière honteuse_, _infâme_. SYN. Turpe, obscœne, nequiter, nefarie. USUS: Timeo ne quid turpiter faciam. TURPĬTŪDO, ĭnis, f. _Laideur morale_, _honte_, _turpitude_, _infamie_. SYN. Deformitas, obscœnitas, infamia, macula, flagitium, dedecus, labes, deformatio, depravatio, fœditas. EPITH. Accusabilis, domestica, flagitiosa, insignis, major, maxima, nefaria, sempiterna, singularis, summa, tota, vera ficta, plurima. USUS: Nulla pars vitæ ejus summæ turpitudinis fuit expers. Omni turpitudine se fœdavit, quam ille nunquam eluet aut delebit Nihil non turpitudinis subiit; omni turpitudine notatus est. Ea causa turpitudinem habet. Omnia fugiendæ turpitudinis adipiscendæque honestatis causa facio, _je fais tout pour éviter le déshonneur et mériter la considération publique_. Cf. Dedecus, Turpis. TURPO, as, avi, atum, are, a. _Rendre laid_, _défigurer_, _souiller_. SYN. Fœdo. USUS: Jovis aram sanguine turpat. Poet. TURRIS, is, f. _Tour_. Celsa moles. EPITH. Alta, altissima. USUS: Ex alta turri situ et opere multum edita dejectus. TURTUR, ŭris, m. _Tourterelle_. TUSSĬO, is, ire, n. _Tousser_. SYN. Tussi laboro, tussi urgeor. TUSSIS, is, f. _Toux_. SYN. Screatus. USUS: Tussim pectore expellere. 1. TŪTĔ, _Toi-même_. SYN. Tu ipse. USUS: Ut tute mihi præcepisti. 2. TŪTĒ, _Sûrement_, _en sûreté_. SYN. Tuto, impune. TŪTĒLA, æ, f. _Soins vigilants_, _garde_, _conservation_, _défense_; _tutelle_. SYN. Fides, defensio, patrocinium, clientela. EPITH. Legitima, præclara; turpis. USUS: Filios suos alicujus tutelæ commendare; in tutelam alicui tradere; tutelæ subjicere. Pupillus cum primum in tutelam venerit; in tutela fuerit. Tutela se abdicare. Omnia hæc nostra latent in tutela et præsidio armorum. Cf. Præsidium. 1. TŪTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Veiller à ou sur_, _garder_, _protéger_, _défendre_. SYN. Tueor, salvum, invictum præsto. ADV. Accuratissime, copiosius, facile. USUS: Provinciam, fines armis tutari. Cf. Tueor. 2. TŪTOR, ōris, m. _Protecteur_, _défenseur_; _tuteur_ (_t. de droit_). SYN. Defensor, patronus. EPITH. Castus, fidelis, legitimus, verus, annuus. USUS: Tutorem alicui instituere. In tutorum potestate est pupillus. Respublica orba consulis fidem, tanquam legitimi tutoris implorat. Tutor religionis. TŪTUS, a, um, _Qui est en sûreté_, _qui ne court aucun danger_, _qui n’a rien à craindre_. SYN. Metu _vel_ periculo vacuus, tectus; septus, munitus, securus, in tuto locatus; nihil insidiarum habens; sanctus, sacrosanctus. ADV. Maxime, plane, prorsus. PHRAS. Tutus jam est, _maintenant il est en sûreté_. In tuto est; in portu navigat; in portu est; in vado est; cautum illi est. Cf. Securus. USUS: Tutam et tranquillam vitam degere. Tutus ab inimicis. In tuto collocare; in tuto esse; mare tutum præstare. TŬUS, a, um, _Ton_, _ta_; _le tien_, _la tienne_. USUS: Panætius ille tuus. Tuorum curam gere. TY̆PUS, i, m. _Figure_, _image_. SYN. Signum, forma. PHRAS. Librum typis edere, _imprimer un livre_. Typis mandare, commendare, committere; typis exprimere, edere, in lucem emittere; typis excudere, evulgare. USUS: Typos tibi mando. TY̆RANNĬCĒ, _Tyranniquement_. SYN. Superbe, crudeliter. TY̆RANNĬCUS, a, um, _Tyrannique_, _de tyran_, _cruel_. SYN. Leges, facta tyrannica. TY̆RANNOCTŎNUS, i, m. _Meurtrier d’un tyran_, _tyrannicide_. SYN. Tyranni interfector (VULG. tyrannicida). TYRANNIS, idis, f. _Autorité d’un tyran_, _tyrannie_. PHRAS. Tyrannidem occupare, _s’emparer de la tyrannie_. Imperium sibi arripere; regnum invadere; capiti fortunæ regiæ insignia per vim adjicere; regium fastigium affectare et occupare. USUS: Tyrannidem occupare. Tyrannidem evertere, delere. TY̆RANNUS, i, m. _Tyran_; _monarque absolu_, _autocrate_. SYN. Ereptor libertatis, oppressor civitatis. EPITH. Crudelissimus, firmus opibus et voluntate, insanus, crudelis, inanis, gloriosus fama, gratus beneficio, importunus, amens, intolerandus, libidinosus, teter. USUS: Tyrannus quam qui unquam fuit sævissimus ac violentissimus in suos. Nulla est nobis societas cum tyrannis, sed potius summa distractio. U 1. ŪBER, ĕris, n. _Sein_, _mamelle_. SYN. Mamma. 2. ŪBER, ĕris, omn. gen. _Riche_, _abondant_, _plein_; _fécond_, _fertile_. SYN. Fecundus, ferax, fertilis, abundans, copiosus. USUS: Agro bene culto nihil est nec usu uberius, nec specie ornatius, _rien ne saurait être ni plus utile ni plus beau qu’un champ bien cultivé_. Plenior et uberior ad dicendum, _orateur plus plein, plus abondant_. Cf. Copiosus. ŬBERTAS, ātis, f. _Richesse_, _abondance_; _fertilité_. SYN. Abundantia, copia, magnitudo. EPITH. Maxima, vetus, summa agrorum. USUS: Omnis ubertas et quasi silva dicendi. Summa ubertas et copia frugum. Cf. Copia. ŬBĬ, _Où_. SYN. Quo loco. USUS: 1. Nemo est quin ubivis quam ibi ubi est esse malit. 2. Postquam, cumprimum, simul ut, _dès que_. Ubi galli cantum audit, mensam tolli jubet. 3. In quo, _où_ (_sur quoi_, _avec quoi_, _dans lequel_). Porticus ubi ambulabam. In ea urbe ubi natus es. Ubi gentium est is homo? ŬBĬCUMQUE, _En quelque lieu que, partout où_. SYN. Quocumque in loco, ubi ubi. USUS: Ubicumque gentium et terrarum fueris. ŬBĬNAM? _Où?_ ŬBĪQUE, _En quelque lieu que ce soit_, _partout_. USUS: Mortales qui ubique sunt. ŬBĬVIS, _En quelque lieu que ce soit, partout_. USUS: Ubivis esse malim, quam ibi. ŪDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_, _arrosé_. SYN. Udis oculis respicies, _vous regarderez avec des yeux baignés de larmes_. ULCĔRĀTUS, a, um, _Ulcéré_. SYN. Exulceratus. ULCĔRŌSUS, a, um, _Couvert d’ulcères_. SYN. Plenus ulceribus. ULCISCOR, eris, ultus sum, cisci, d. _Punir qqn d’une injustice commise, se venger de lui, ou venger l’injure elle-même_. SYN. Vindico, punio, persequor, pœnam repeto, injurias persequor, male meritis refero quod debeo, pœnas sumo, expeto. PHRAS. 1. Nihil laudabilius esse statuo quam injurias non ulcisci, _je ne connais rien de plus digne de louange que le pardon des injures_. Nihil ad laudem illustrius esse statuo, quam injurias contemnere, oblivisci; injurias ex animo delere; minime persequi; ultione non persequi; de injuria persequenda, referenda nihil omnino cogitare; referendæ injuriæ curam non suscipere; ultionem injuriarum non spectare, non curare; de referenda injuria minimum laborare. In contemnendis, obliviscendis, ex animo evellendis, ex memoria delendis injuriis, oblivione voluntaria conterendis, eximiam sitam esse laudem mihi persuadeo. 2. Ulciscar istam calumniam, _je poursuivrai la vengeance de cette calomnie_. Calumniam hanc non inultam patiar; pro istis injuriis graviter ulciscar; injuriam hanc certo persequar; gravem me ad calumnias istas vindicem servabo; ultor ero calumniæ; punitor doloris mei; vindicabo quam acerrime maledicta illa; dolorem ex calumnia meum justa ultione explebo; pœnas pro calumnia graves capiam; justus dolor ad repetendas calumniæ hujus pœnas me excitat, nec inultum id, quidquid est, a me auferes. USUS: Meas injurias nondum sum ultus. Ultus est Sylla hujus victoriæ crudelitatem. Ulcisci inimicum, _se venger de son ennemi_. TRANSL. _Venger qqn_. Fratres occisos, patrem justa per arma ulcisci. Quid tam necessarium tenere arma quibus possis te ulcisci lacessitus, _ces armes dont on peut se servir, pour se défendre, quand on est attaqué_. Cf. Vindico. ULCUS, ĕris, n. _Ulcère_, _plaie_. SYN. Plaga inveterata et sordida. USUS: Et tu tanquam unguis in hoc ulcere. ULLUS, a, um, gen. ius, dat. i, _Un_, _quelqu’un_, _une personne_. SYN. Aliquis, unus. USUS: Ullum nummum nemini debeo. Si ulla erit libertas. Sine ullo _vel_ uno metu. ULTĬMUS, a, um. _Le plus éloigné_, _le plus reculé_, _extrême_, _le dernier_. SYN. Postremus, extremus, novissimus, summus. USUS: Ex ultimis terris arcessitus. Ab ultimo principio hujus urbis ad hoc tempus. ULTĬO, ōnis, f. _Vengeance_. SYN. Vindicta. )( Gratia. USUS: Ultionem parare. Cf. Ulciscor, Vindico. ULTOR, ōris, m. _Vengeur_. SYN. Vindex, punitor. USUS: Injuriarum nostrarum ultor. ULTRA, _Au-delà_, _plus loin_. SYN. Supra. )( Citra. PHRAS. Ultra quam constitueram, progressus sum dicendo, _j’ai été plus long dans mon discours que je ne m’étais proposé_. Longius vagata est oratio; cursus dictionis longius me extulit provexit; fines dicendi longius ac volueram protuli; orationem produxi longius; quantumcumque me retinui, longius tamen oratione lapsus sum; oratio inter præscriptos dicendi fines non consedit. USUS: Ultra quam satis sit angeris, _au-delà de la nécessité_. Oratio elegans, ut nihil possit ultra, _discours on ne peut plus élégant._ ULTRIX, īcis, f. _Celle qui venge_, _vengeresse_ (_poét._). SYN. Vindex. ULTRŌ, _De ce côté-là_; _spontanément_, _librement_. SYN. Sponte, non quæsitus. USUS: 1. Omnia ei ultro pollicitus sum, _je lui ai tout promis de moi-même_. 2. Ultro citroque, _çà et là_, _de côté et d’autre_. SYN. Huc illuc, vicissim. USUS: Ultro citroque cursare, navigare, commeare. Beneficia ultro citroque data. ŬLŬLĀTŬS, ūs, m. _Hurlements_; _cris de douleur_. USUS: Victoriam conclamant et ululatum tollunt. ŬLŬLO, as, avi, atum, are, n. _Hurler_, _pousser des hurlements_, _crier_; canere, _chanter avec force inflexions et sons aigus_ (propr. canum et luporum). USUS: Inclinata et ululanti voce. Cf. Plango. UMBĬLĪCUS, i, m. _Le milieu, le point central_; _nombril_. EPITH. Certus. USUS: Is locus qui in medio Siciliæ est, et umbilicus ejus insulæ nominatur, _s’appelle le centre de cette île_. UMBO, ōnis, m. _Partie centrale et relevée en bosse d’un bouclier_; _le bouclier lui-même_. USUS: Umbonibus incussaque ala sternuntur hostes, _les ennemis sont défaits à coup de boucliers et par la seule force des bras_. UMBRA, æ, f. _Ombre_. EPITH. Fatalis, infera, tenuis. USUS: Umbram equitis Romani videtis, simulacrum pristinæ dignitatis. Umbras falsæ gloriæ consectari. Omnes umbras timet. Umbræ et eminentiæ in pictura, _l’ombre et la lumière en peinture_. UMBRĀCŬLUM, i, n. _Tout objet qui donne de l’ombre_, _ombrage_. SYN. Locus frondibus tectus. TRANSL. École. USUS: Ex umbraculis eruditorum otioque scholæ in solem et pulverem prodire, procedere, _quitter les leçons des savants et la tranquillité de l’école pour braver les ardeurs du soleil et la poussière des combats_. UMBRĀTĬLIS, e, gen. com. _Qui reste à l’ombre_, _paresseux_, _désœuvré_; _formé dans une école_. SYN. Quod in umbra et otio versatur. USUS: E domestica et umbratili exercitatione medium in agmen, in pulverem, in clamorem, in castra, in aciem forensem prodire, et ex litteris aliquid in lucem aspectumque proferre, _sortir du silence de la retraite et s’élancer dans l’arène, au milieu des cris et du tumulte du forum_. Oratio mollis et umbratilis. Cf. Fucatus. UMBRŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup d’ombre_, _ombreux_, _ombragé_. SYN. Opacus, umbrifer. PHRAS. Locus umbrosus, _lieu rempli d’ombre_. Locus ambientibus ramis, vix in densam umbram cadente sole, contectus; multa arborum frondiumque amœnitate opacatus. Cf. Opacus. ŪNĀ, _Ensemble_. SYN. Simul, pariter, communiter. USUS: Si in Italia fueris, erimus una. Cf. Simul. ŪNĂNĬMIS, e, gen. com. _Qui est de même avis, qui est d’accord, unanime_. USUS: Unanimes fratres, sodales. Cf. Concors. ŪNĂNĬMĬTAS, ātis, f. _Bon accord_, _bonne harmonie_, _bonne intelligence_. USUS: Nulla re magis, quam unanimitate regna continentur. UNCĬA, æ, f. _Once_. SYN. Assis pars duodecima. UNCĬNĀTUS, a, um, _Crochu_. SYN. Aduncus, hamatus. UNCTĬO, ōnis, f. _Action d’oindre_. SYN. Unctura. UNCTOR, ōris, m. _Celui qui frotte qqn d’essence ou d’huile_. SYN. Aliptes. EPITH. Bonus. UNCTŪRA, æ, f. _Action d’oindre_. SYN. Unctio. EPITH. Servilis. UNCUS, i, m. _Croc_, _crochet_. USUS: Uncus fugitivo impactus est. UNDA, æ, f. _Onde_, _flot_, _vague_. SYN. Fluctus. USUS: Undæ comitiorum. Cf. Mare. UNDE, _D’où_. SYN. Ex quo, a quo. Ratione causæ, originis a re, loco. USUS: Eloquentia, unde longe absum. Materia, unde orta sunt omnia. Quærimus unde sit beata vita. Unde omnia manant. UNDĔCĬES, _Onze fois_. UNDĔLĬBET, _De quelque part que ce soit_. UNDĒQUINQUĀGĒSĬMUS, a, um. _Le quarante-neuvième_. UNDĒVĪCĒSĬMUS _vel_ vigesimus, a, um, _Le dix-neuvième_. UNDĒVĪGINTI, _Dix-neuf_. UNDĬQUE, _De tous côtés_, _de toutes parts_. SYN. Ex omni parte, ex omni genere. USUS: Undique ex omni regione terrarum concurritur. Aut undique religionem tolle, aut usquequaque conserva, _il faut ou faire disparaître la religion de partout ou la conserver partout_. Honestas undique perfecta, _honnêteté parfaite de tout point_. A tergo, a fronte, a lateribus, ex omnibus partibus undique tenetur. UNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Oindre_, _frotter d’un corps gras_ (_parfum_, _onguent_, _huile_). SYN. Perungo, unguentis oblino. USUS: Cæsar unctus occubuit. Cum is caput et os unguento perfricaret et ungeret. UNGUENTĀRĬUS, ĭi, m. _Parfumeur marchand de parfums_. SYN. Qui unguenta conficit _vel_ vendit. UNGUENTUM, i, n. _Onguent_, _parfum_, _essence_. SYN. Odorum variorum permistio. EPITH. Conditum suavitate, moderatum. USUS: Unguentis oblitus. Unguentis effluens calamistrata coma. UNGUĬCŬLUS, i, m. _Ongle du doigt_. USUS: A teneris unguiculis, _dès la plus tendre enfance_. UNGUIS, is, m. _Ongle_. EPITH. Transversus, adversus, ferus. USUS: Ab imis unguibus ad summum verticem, _depuis le bout des ongles jusqu’au sommet de la tête_, _des pieds à la tête_. Unguibus eum discerpsere. Ungues dempserat illi tonsor, collegit. Unguis in ulcere exstitit. Unguibus in faciem violare. Transversum unguem non oportet discedere, _s’écarter d’une ligne_. UNGŬLA, æ, f. _Sabot_, _corne_, _griffe_, _serre_. EPITH. Vehemens. USUS: Ungula equi, jumentorum. ŪNĬCĒ, _Uniquement_, _particulièrement_, _singulièrement_. SYN. Singulariter. USUS: Patriam unice diligit. Hunc tibi unice commendo. ŪNĬCUS, a, um, _Unique_, _seul_. SYN. Unus, unigena, singularis. USUS: Erat hoc unicum solatium in malis. ŪNĪUSMŎDI, _De même espèce_. SYN. Non varius. )( Multiformis. USUS: Materia semper est uniusmodi, sui similis. ŪNĬVERSĀLIS, e, gen. com. _Universel_, _général_. SYN. Universus, absolutus. USUS: Causa universalis. ŪNĬVERSĒ, _En général_. SYN. Generatim, generaliter. ŪNĬVERSĬTAS, ātis, f. _Universalité_, _totalité_. SYN. Universum, mundus. USUS: Universitas rerum qua omnia continentur. (Universitas, VULG.), _université_. Latine: Doctrinarum omnium sedes; artium ac disciplinarum omnium palæstra _vel_ emporium. Cf. Academia. ŪNĬVERSUS, a, um, _Tout entier_, _tout_. SYN. Totus, omnis, infinitus, confusus. USUS: Quid potest esse extra universa? _Que peut-il y avoir en dehors du tout?_ Rem universam in partes distribuere. DEUS separatim ab universis singulos diligit, _DIEU aime chaque homme en particulier, séparé de la totalité_. UNQUAM, _Une fois par hasard_, _une fois quelconque_, _un jour_, _jamais_. SYN. Ab omni memoria, post homines natos, post hominum memoriam, ex omni memoria, post nostram patrumque memoriam. )( Nunquam. USUS: Omnes qui unquam fuere superat. Nihil unquam post homines natos. ŪNUS, a, um, gen. īus, dat. i, _Un_, _une_, _un seul_, _une seule_. SYN. Solus, singularis. USUS: Ut esset unus e nobis. Unum sustinere pauci possunt, utrumque nemo. In unius anima positas omnes spes habemus. Ad unum omnes assentiunt. (Unus post alterum, VULG.), _l’un après l’autre_. Latine: Super alium alius; alia super alia; aliud ex alio. (Unus est melior quam alter, VULG.), _l’un est meilleur que l’autre_. Latine: Alius alio melior. Ad neminem unum imperii summa rediit, sed separarim suam quisque classem administrabat, _le pouvoir suprême ne fut rendu à personne individuellement, mais chacun gouvernait séparément sa flotte_. In unum locum conducere, cogere, _dans le même lieu, dans le même endroit_. In unum corpus coalescere; in unum confundi; in unum congruunt res omnes. ŪNUSQUISQUE, _Chacun_. SYN. Singuli, quisque. )( Nemo, nullus. URBĀNĒ, _Gracieusement_, _poliment_. USUS: Urbane faceteque aliquem irridere, _railler_, _finement_, _avec esprit_. URBĀNĬTAS, ātis, f. _Urbanité_, _politesse_; _élégance_, _pureté du langage_; _raillerie de bon ton_, _de bon goût_. SYN. Sal, comitas, civilis vita. EPITH. Facetosa, pristina, summa. USUS: Vir nostrorum hominum urbanitate limatus. Urbanitatis externæ color nostris oratoribus deficit. Libandus est etiam ex omni genere urbanitatis facetiarum quidam lepos. Omnis illa vetus urbanitas exaruit. Homo importunus urbanitatem omnem deposuit. Desideria urbis et urbanitatis depone, _le séjour de Rome_, _la vie de Rome_. Cf. Humanitas. URBĀNUS, a, un, _Poli_, _de bon ton_; _spirituel_, _fin_. SYN. Non inurbanus, facetus. USUS: Urbani sales. Homo cautus et urbanus. 2. Qui in urbe habitat _vel_ quod urbis est, _relatif à la ville, de ville_, _urbain_. )( Rusticus. Manabat latius malum illud urbanum. Urbanarum rerum perturbatio. Urbanus Prætor. Cf. Humanus. URBS, urbis, f. _Ville_. SYN. Civitas. EPITH. Amantissima, amplissima, antiqua, clarissima, nobis amicissima, copiosissima, firma, permagna, fortunatissima, hostilis et bellica, munitissima; non solum incolumis sed etiam ornata. Urbes inimicissimæ, locupletes, infestissimæ alicui imperio, maritimæ, militares, maximæ, turpissimæ. PHRAS. 1. Urbs nobilis et præclara, _ville noble et illustre_. Urbs et natura, et situ, descriptione ædificiorum et pulchritudine inprimis nobilis ac opulenta. Urbs vetus et copiosa, eruditissimis hominibus studiisque liberalissimis affluens. Urbs situ et opere munita, fossis ac mœnibus septa ac valida. Urbs amplissima et ornatissima, atque omnibus rebus aucta. Urbs florentissima potentissimaque, referta copiis, descriptione ædificiorum, una omnium pulcherrima. Urbs ad res gerendas opportuna, situ et natura munitissima, opulenta eadem et copiosa. 2. Urbs capta est, _la ville a été prise_. Hostibus præda facta est; in hostium manus venit; in hostium potestatem pervenit; in deditionem accepta est; urbe hostes potiti sunt; urbem ditionis suæ fecere hostes. USUS: Urbem constituere, ædificare. Urbem capere, exscindere, evertere. Urbem relinquere, deserere. Urbe excedere. * URCĔUS, i, m. _Vase en terre_, _cruche_. USUS: Urcei fictiles, aquarii. ŪRĒDO, ĭnis, f. _Nielle ou charbon_, _maladie des plantes_. SYN. Morbus stirpes adurens. USUS: Si uredo aut grando segeti nocuit. URGĔO, es, ursi, ere, a. _Pousser_, _presser_, _faire avancer_. SYN. Impello, incito, premo, insto. ADV. Angustius, diutius, graviter, rustice, sane, acriter, valde. PHRAS. Urgere te non desistam, _je ne cesserai de vous presser vivement_. Usque te premam, instabo, insectabor, poscam ut enitaris, elabores, rem perficias. Anniti, minari, etiam clamoribus et convitio impellere te non desistam, ut vel coactu meo rem suscipias; insistam, flagitabo, sollicitabo nec remittam; non desistam nec cessabo obtundere, dum perfecta videam quæ inchoasti. USUS: Urge summo studio, insta, eblandire. Interrogando urgere. Urgere hostem ac premere. Urgere atque ab omni parte instare. Cf. Impello. ŪRĪNA, æ, f. _Urine_. USUS: Urinam reddere, _uriner_; _alias_ aquam petere, vesicam levare, exonerare. (VULG. Urinam mittere.) ŪRĪNOR, aris, atus sum, ari, d. _Plonger sous l’eau_. SYN. Sub aqua nato et mergo. URNA, æ, f. _Vase à puiser de l’eau_, _urne_; _urne du scrutin_. SYN. Hydria. USUS: Urnas delere et evertere subsellia. Senatorum urna nos absolvit. Eduxit ex urna tres qui sorte judicarent. ŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_, _faire brûler_. SYN. Aduro; igne perdo, corrumpo, comburo. USUS: Corpus uri et secari patimur. Venatores uri se frigore patiuntur, _les chasseurs se laissent transir par le froid_. Cf. Comburo. ŪSĬTĀTĒ, _Conformément à l’usage_. SYN. Vulgariter, populariter. ŪSĬTĀTUS, a, um, _Usité_, _admis par l’usage_; _accoutumé_. SYN. Pervulgatus, usu receptus, solemnis. )( Inusitatus. USUS: Usitato more, _selon l’usage ordinaire_. Id non solum usitatum, sed etiam quotidianum est. Honor pervulgatus et usitatus. Cf. Communis, Vulgaris. USPĬAM, _En quelque lieu_, _en quelque endroit_, _quelque part_. SYN. Alicubi. )( Nusquam. USUS: Si Brutum uspiam videris. USQUAM, _Quelque part_, _en quelque lieu_. SYN. Ullo loco; uspiam, alicubi. USUS: Nullus usquam consistendi locus. USQUĒ, _Toujours_. SYN. Semper. USUS: 1. Mihi quidem usque curæ erit. 2. Usque ad, in, _jusqu’à_. Usque ad eum finem, dum judices rejecti fuerint. Usque a Janiculo ad ædem Vestæ, _depuis le Janicule_. Usque a toga pura, _dès l’enfance_. 3. Usque adeo, _à ce point, à tel point_. SYN. Adeo. USUS: Usque adeo sæviit. 4. Usque dum, _jusqu’à ce que_. SYN. Donec. 5. Usque eo, _à tel point_. SYN. Adeo, tamdiu. USUS: 1. Usque eo morosi sumus, ut, etc. 2. Tamdiu, ad eum usque finem, _jusqu’à ce que._ Usque eo se tenuit quoad Pompeius adesset. USQUĔQUĀQUE, _Partout_, _toujours_. SYN. Ubique, omnino. USUS: Usquequaque sapere oportet, _il faut être sage jusqu’au bout, toujours, en toute occasion_. 1. ŪSŪCĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. _Acquérir par prescription (t. de droit)_. SYN. Usu meum facto. Lex bustum usucapi vetat. 2. ŪSŪCĂPĬO, ōnis, f. _Propriété acquise par droit de prescription_; _prescription (t. de droit)_. SYN. Jus possidendi quæsitum continuatione temporis lege definiti. USUS: Usucapionum et tutelarum jura. ŪSŪRA, æ, f. _Usage_, _jouissance_; _intérêt_; _bénéfice_. SYN. Usus; fenus, fenerationis fructus. EPITH. Parva, diuturna, plena lacrimarum, menstrua. PHRAS. 1. Senatus populum usuris liberavit, _le sénat fit remise au peuple des intérêts_. Ingravescente fenore liberavit; fenebrem rem levare aggressi sunt senatores; multis fenebribus legibus constrinxerunt avaritiam; ne fenore trucidaretur populus senatus lege cavit. USUS: 1. Parvam exigui temporis usuram a te postulo. Usuram lucis alicui eripere. 2. Fenus, _intérêt_, _usure_. Usuris suis cavere. Usuram cum fide pendere. Usura aliquem liberare. De capite deducere, quod usuris pernumeratum est, _défalquer du capital ce qui a été payé en intérêt_, _les sommes payées pour l’intérêt_. Cf. Fenus, Feneror. ŪSURPĀTĬO, ōnis, f. _Usage_, _emploi_, _jouissance_. SYN. Usus frequens, tractatio, mentio. USUS: Usurpatione et renovatione doctrinæ me consolor, _action de revenir sur ses études passées, de s’y livrer de nouveau_. ŪSURPO, as, avi, atum, are, a. _Faire usage de qqche_, _user de_, _jouir de_, _employer_. SYN. Utor, in usum adhibeo. USUS: 1. Crebris sermonibus usurpo vetus illud. Aliquid ex alienis bonis usurpare. Oculis aliquid usurpo, _voir qqche_. In ea, quam usurpas, tranquillitate. Nomen tantum, virtutis usurpas: quid ipsa valeat, ignoras, _tu ne sais que prononcer le nom de la vertu: tu n’as aucune idée de la chose_. 2. Dico, appello, voco, _appeler_. Lælius is qui sapiens usurpatur, _Lélius, celui qui est surnommé le sage_. Cf. Occupo. ŪSŬS, usūs, m. _Action de se servir, emploi, usage_. SYN. Consuetudo. EPITH. Arrogans, intolerabilis, annuus, assiduus, uni rei deditus, communis, vulgaris, diuturnus, domesticus, forensis, publicus, frequens, magnus, familiaris, militaris, necessarius, oratorius, popularis, civilis, provincialis, quotidianus, rhetoricus. USUS: 1. Ita usus obtinuit. Dicendi ratio in communi quodam usu versatur. 2. Experientia, _usage_, _pratique_, _expérience_. Vir magnæ prudentiæ, usu et exercitatione doctus. Usum in re bellica magnum habet, _il a une grande expérience de l’art militaire_. Docuit nos longa vita ususque rerum multarum. Cum ad summam prudentiam tantus usus accesserit. Omnia collocata sunt in usu quotidiano. Res longo usu comprobata. 3. Exercitatio, _exercice_. Usus frequens omnium magistrorum præcepta superat. Tractatio et usus vocis. Si rerum usum percallueris. 4. Utilitas, _avantage_, _utilité_, _profit_. Conciliare sibi homines et ad usus suos adjungere. Ea res magnos tibi usus afferet, dabit; magno usui erit, _cette chose vous sera très utile_. Res nulli usui. Ingentes inde usus percipies, habebis, magnis usibus frueris. Rei alicujus usum adimere sibi, alicui auferre. Si usus fuerit. 5. Amicitia, familiaritas, consuetudo, _commerce d’amitié_, _liaison_, _intimité_. Vetus mihi cum illo usus intercedit. Summus mihi cum parente ejus usus erat. Magno usu familiaritatis cum eo conjunctus sum. 6. Opus est, _l’occasion se présente_. De cæteris studiis alio loco dicemus, si usus fuerit. Mihi sic usus est, _c’est ce qu’il me faut_, _c’est ce dont j’ai besoin_. ŪSUSFRUCTŬS, ūs, m. _Usufruit de la propriété d’autrui_. SYN. Jus utendi alienis rebus. USUS: Bonorum suorum usumfructum alicui legare, _léguer à qqn l’usufruit de tous ses biens_. * ŪSŪVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Être nécessaire_, _falloir_; _venir en aide_, _arriver_. SYN. Usu venit, usu evenit, usu accidit. USUS: Nunc illud mihi usuvenit quod nuper tibi. Ille mihi usuvenit in optima causa. Ut, si usus veniat, suum quisque locum teneat, _si le besoin s’en présente_, _au besoin_. Cf. Evenio. UT, _Afin que_. SYN. Quo. USUS: 1. Hæc, dicis, ut me teneas. 2. Ut est, ut nunc est, _comme_, _de la manière que_. Si improbus fueris, ut es. Cælius, ut illis temporibus, ut inter barbaros, satis doctus. Ille, ut erat inter suos primus. Mihi factum et, ut in tali re, etiam fortuna probatur. 3. Postquam, ubi, _dès que_, _aussitôt que_. Ut ab urbe discessi, nullam intermisi diem. Simul ut me viderunt, alloquuntur. Primum ut me salutavit, abiit. 4. Quamvis, etsi, _quoique_. Ut summa habeam cætera, temporis satis non habui. Ut nihil aliud, hoc tamen perfecit. 5. Quam, quantum! (admirantis) _combien_, _que_, _comme!_ Ut humilis, ut abjectus sermo est! 6. Ut quisque (cum superl.), ita (cum superl.): _plus... plus..._ Ut quisque optimus, ita modestissimus. Ut quisque senior, ita prudentior. 7. Ut si, tanquam si, quasi, _comme si_, _tout comme si_. Tuam rem sic ago, ut si mea esset. 8. Quemadmodum, quomodo, _comme_. Ut olim fiebat; ut est consuetudo. UTCUMQUE, _De quelque manière que_. SYN. Quomodocumque. USUS: Utcumque res ceciderit; utcumque erit, _quoiqu’il arrive_. (VULG. Taliter, qualiter.) ŪTENSĬLĬA, ĭum, n. pl. _Objets d’utilité_, _ustensiles_, _meubles_. USUS: Reliqua utensilia. 1. ŬTER, ra, um, gen. utrĭus, dat. utri, _Lequel des deux_. USUS: Utro bono frui velis, tua optio sit. Uter popularis est, tu an ego? 2. ŪTER, ris, m. _Outre, peau préparée pour contenir les liquides ou traverser les fleuves_. ŬTERLĬBET, alibet, umlibet, _N’importe lequel des deux_, _celui des deux qu’on voudra_. USUS: Utrumlibet elige. ŬTERQUE, aque, umque, _Chacun des deux_, _l’un et l’autre_, _tous les deux_. SYN. Utervis, ambo, quisque. )( Neuter, alteruter. USUS: Utraque sententia doctos habet auctores. ŬTĔRUS, i, m. _Sein ou ventre de la mère_. USUS: Quæ te belluam ex utero, non hominem fudit? ŬTERVIS, utravis, utrumvis, _Celui des deux que l’on voudra_, _n’importe lequel des deux_. USUS: At minus habeo virium quam vestrum utervis, _j’ai moins de forces qu’aucun de vous deux_. ŬTI, _Afin que_. SYN. Ut. USUS: Petiit uti te placarem. ŪTĬLIS, e, gen. com. _Qui sert_, _utile_, _bon_, _profitable_, _avantageux_. SYN. Fructuosus, commodus; frugifer, salutaris, opportunus, quod multas habet opportunitates, quod ex usu est, quod usui est, quod utilitatem habet. ADV. Paulo, vehementer, maxime, proxime, sane, valde. PHRAS. 1. Utile hoc consilium erit, _ce conseil sera utile_. Maximum ex hoc consilio fructum capies; magnum id tibi fructum feret; rationibus tuis mire conducet; erit tibi admodum salutare; nihil hoc consilio commodis tuis aptius; valebit in omnes partes plurimum id consilium; nihil majori fructui gloriæque tibi esse possit eo consilio; magnus ad te fructus inde redundabit; multum ad beate vivendum conferet; multum inde boni in te derivabis; erit id consilium cum summa rerum tuarum utilitate conjunctum; serviet utilitati tuæ; mirabiles utilitates tibi præbebit; erit id ex usu tuo, e re tua; in rem tuam perquam opportunum. 2. Naves bellicæ valde utiles erant ad urbis obsidionem, _les navires de guerre étaient très utiles pour le siége de la place_. Magnam ad eam rem dabant facultatem; summa erat earum navium in obsidenda urbe facultas; in bello opera earum magni fuit; magno nobis erant usui; magnum ad eam rem usum habebant, afferebant; magnam utilitatem habuere, peperere, attulere; magnam ex iis navibus utilitatem capiebamus, percipiebamus; magna ex iis navibus commoda exsistebant, proficiscebantur. 3. Perge ut cœpisti, si tibi id utile est, _continuez comme vous avez commencé, si cela doit vous être utile_. Qua ire cœpisti via perge, si e re tua est; si e commodo, ex usu tuo est; si utilitas tua ita feret; si suadet utilitas; si ratio rerum tuarum postulat; si tibi conducit, expedit; si bono, utilitati, commodo, usui, emolumento tibi est; si est ut utilitatem capias; si est ut fructum inde feras, colligas, consequare. Tene quem cœpisti cursum, si in rem tuam est. 4. Ciceroni eloquentia sua valde utilis fuit, _l’éloquence fut très utile à Cicéron_. Ciceroni summo emolumento fuit; emolumentum peperit; fructum tulit, attulit maximum; Ciceroni eloquentia multa commoda dedit; magnum ex eloquentia fructum cepit, consecutus est Cicero. Cf. Utilitas. USUS: Homo ad nullam partem, ad nullam rem utilis. Inutilis sibi, aliis utilissimus. ŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Utilité_, _avantage_, _profit_, _intérêt_. SYN. Emolumentum, fructus, commodum, opportunitas, usus, res, ratio, commoditas, lucrum, quæstus. EPITH. Communis, forensis, domestica, gravissima, magna, mediocris, minor, mirabilis, necessaria, pergrata, præclara, solida, summa, tanta, aliena. PHRAS. 1. Utilitatem meam hucusque non quæsivi, _jusqu’ici je ne me suis pas inquiété de mes propres intérêts_. Utilitatis meæ rationem nondum duxi, habui ullam; rationibus meis operam nullam dedi; de utilitate mea minimum laboravi; utilitatem meam spectavi minime; quid esset e re mea, in rem meam, quid in meam rem faceret, quid rebus meis expediret, prodesset, conduceret; quid mihi emolumento esset haud curavi. Utilitati meæ minime servivi; commodorum meorum causa nihil adhuc a me susceptum est. 2. Res est utilitate præcipua, _cette chose est très utile_. Nihil est uberius, conducibilius, ad utilitatem præstantius, unde plus manet utilitatis, plus emergat commodi, plus emolumenti exsistat. Res ea tantum continet utilitatis, quantum fortasse nulla res præterea; quantum haud scio an ulla res est ejusmodi, ex qua utilitas maxima consequetur; in quo tibi maxime consuletur; ex qua emolumenti, utilitatis, commodi plurimum capietur. 3. Utilitatem suam spectat unice, _il ne songe qu’à son utilité personnelle_. Ad suam utilitatem refert omnia; utilitatem tantum sequitur, spectat suam; utilitatem suam rebus omnibus antefert; utilitatis suæ prima illi et antiquissima cura est; utilitati servit suæ, reliquorum nullam ducit rationem. Cf. Utilis. USUS: Utilitate nihil debet esse homini antiquius. Ex litteris plurimum utilitatis capies. Litteræ multas afferunt, pariunt utilitates. Multum habet ea res utilitatis. Ad utilitatem omnia referunt. Utilitates ex amicitia maximæ capientur, _les plus grands avantages seront recueillis de l’amitié_. Utilitatibus tuis possum carere, _je puis me passer de tes services, des avantages que tu me procures_. Cf. Commodum, Quæstus. ŪTĬLĬTER, _Utilement_, _avantageusement_. SYN. Commode, cum utilitate. )( Inutiliter. USUS: Iracundia utiliter a natura data est. ŬTĬNAM! _Plaise ou plût aux dieux que!_ _Fasse le ciel que!_ SYN. Velim ita sit; velim ita fortuna tulisset. ŬTĬQUE, _Tout à fait_, _entièrement_. SYN. Omnino. USUS: Quid faciendum censeas, utique scribito. Litteræ utique ad te perferentur. ŪTOR, ĕris, usus sum, uti, d. _Faire usage de_, _user de_, _se servir de_, _employer_; _posséder_, _avoir_. SYN. Usurpo, frequenter adhibeo. ADV. Assidue, bene, benigne liberalitate alicujus, cominus gladiis, commodius, communiter munere, contentius ornamentis, cursim, difficilius litteris, diligenter, diutius cibo dulci, familiariter, horridius ornamentis, intemperantius, liberius paulo, male, multum, moderate, necessario, non ita multum, optime, plurimum, quam sæpissime, salutariter, sane, studiose, temere, vehementius. PHRAS. Fratre tuo ad omnia utar, _j’emploierai votre frère dans toutes mes affaires_. Fratri tuo committam, tradam, quidquid agendum erit; utar opera fratris tui omni in re; in fratrem tuum rejiciam, ad fratrem tuum conferam, fratris tui operam poscam, si quid agendum erit. In obeundis, gerendis, conficiendis, transigendis negotiis meis primas ut partes frater agat, sustineat, habeat, curæ mihi erit. In agendis et ad exitum perducendis rebus partes fratri imponam tuo. USUS: Facultatibus amplissimis, honoribus, valetudine commoda, prospero fortunæ flatu, ventis secundis uti. Cibo, litteris, integumento frontis uti. Patientia utitur incredibili. Aliquo multum et familiariter uti. Aliquo vehementer infenso uti. Utitur patre facili, amicis optimis. Si posset loqui provincia, hac voce uteretur, _si la province pouvait parler, elle s’exprimerait ainsi_. UTPŎTE, _Comme_, _vu que_, _en tant que_. SYN. Quippe. USUS: Frater ejus, utpote peregre veniens, bene accipitur. ŬTRINQUĔ, _Des deux côtés_, _de part et d’autre_. SYN. Ab utraque parte, in utramque partem, utraque in parte. USUS: Magnæ utrinque copiæ. Acriter utrinque usque ad vesperum pugnatum est, _des deux côtés, on combattit avec acharnement jusqu’au soir_. ŬTRŎBĪQUE, _Des deux côtés_, _des deux parts_. SYN. Utraque in parte, utroque in loco. USUS: Eadem veritas utrobique est, _des deux côtés (parmi les dieux et chez les hommes) règne la même vérité_. Utrobique Eumenes plus valebat, _par les troupes de terre et de mer_. ŬTRŌQUE, _Vers les deux côtés_, _vers l’un et l’autre lieu_. SYN. Utrumque in locum. ŬTRUM, _Si_. SYN. An, num, numquid, utrumne. USUS: Quæro ex te utrum tibi videatur. ŪVA, æ, f. _Raisin_ EPITH. Maxima, peracerba gustatu. USUS: Uvæ a sole mitescunt. Uvæ gustatu peracerbæ. ŪVĪDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Humidus. UXOR, ōris, f. _Épouse_, _femme mariée_, _femme_. SYN. Conjux, quam in matrimonium quis habet. EPITH. Non modo avarissima, sed etiam crudelissima; fidelissima atque optima, lectissima, mima, summo loco nata, sanctissima, probatissima, superior. PHRAS. 1. Uxor ei peperit multos filios, _son épouse lui a donné beaucoup d’enfants_. Ita fecunda uxore usus est, ut filiis auctus sit pluribus; ut abundaverit multitudine filiorum. Complures ei nati sunt ex uxore filii; multos ex ea filios genuit, suscepit, sustulit. 2. Uxorem duxit, _il s’est marié_ (_en parl. de l’homme_). Animum ad uxorem appulit; in matrimonium duxit virginem; matrimonio secum junxit, conjunxit; nuptiis sibi adjunxit. Cf. Matrimonium. USUS: Quintius a ducenda uxore ita abhorret, ut quidquam libero lectulo neget esse jucundius. Multos ex ea uxore liberos habet. UXŌRĬUS, a, um, _D’épouse_, _de femme mariée_. SYN. Quod ad uxorem pertinet. [Illustration] V VĂCĀTĬO, ōnis, f. _Exemption_, _dispense_, _état d’une personne dispensée des charges publiques_. SYN. Feriæ, cessatio, immunitas. EPITH. Commoda. PHRAS. Proxime erunt vacationes, _bientôt arriveront les vacances_. Litterariæ feriæ; justitium litterarium; stata a litterariis muniis vacatio; autumni solemnes feriæ in proximo sunt; litterario ludo suum erit justitium; scholis sua erunt alcedonia; a litterarum studiis vacabitur; respirandi a studiorum labore facultas dabitur; a studiorum labore quies erit; liberalius a studiis litterarum otium indulgebitur. USUS: Vitam beatam in omnium rerum vacatione ponimus, _dans l’exemption de toute charge_. Militiæ vacatio senibus est, datur. Vacatione publicorum munerum donare aliquem. Nulla Ciceroni a causis vacatio dabatur unquam. Sublatis omnibus vacationibus delectum habere militum, _lever des troupes après avoir supprimé toutes les dispenses_. Cf. Immunitas. VACCA, æ, f. _Vache_. SYN. Bos femina. VĂCILLO, as, avi, atum, are, n. _Vaciller_, _branler_, _chanceler_. SYN. Nuto, labo, fluctuo, titubo, hæsito. USUS: Corpore in utramque partem vacillare. Ex vino vacillare. Res tota vacillat et claudicat. Memoria vacillare. Cf. Hæsito. VĂCO, as, avi, atum, are, n. _Être libre_, _inoccupé_, _oisif_. SYN. Nihil ago, cesso, otium habeo, otium est, otiosus sum. )( Sum occupatus. USUS: 1. Dii administratione rerum humanarum non vacant. A curis, negotiis, molestiis vacare. 2. Liberum est, vacuum est, _être libre_, _exempt_. Nullum mihi tempus a negotiis vacat. Culpa vacat is jocus. 3. Otium est, _avoir le temps_, _le loisir_. Si vacarit, adero. Nec consulibus vacabat id negotium agere, nec senatui rem urgere. Hannibali operæ non erat legationes audire, nec vacabat dissidentes componere. 4. Operam do, navo, _s’occuper d’une chose, y vaquer_. Philosophiæ vacare. VĂCŬĬTAS, ātis, f. _Exemption_, _absence_, _défaut de_. SYN. Cessatio, quies. USUS: Vacuitas a doloribus, angoribus, molestiis. Vacuitas doloris, ægritudinis. Scis quam perturbationem obitus consulis, quam cupiditatem vacuitas (quod vulgus sede vacante dicit) injiciat. VĂCŬUS, a, ŭum, cum abl. _vel_ ab et abl. _vel_ gen. _Vide_, _libre_. SYN. Inanis, exhaustus, nudus, jejunus. )( Plenus, occupatus. USUS: 1. Vacuum bonis forum. Nullum tempus vacuum habes. Domus vacua. Solum ab humano cultu purum ac vacuum. 2. Minime occupatus, _libre de travail_, _sans occupation_. Aures vacuas præbere alicui. Animum vacuum ad litteras afferre. Cum vacuus fuero, scribam ad te. 3. Liber, expers, _libre_. Animus curis vacuus. Locus a turba, a periculo vacuus. Scelere vacuus et integer. Animus per somnum sensibus vacuus. VĂDĬMŌNĬUM, ĭi, n. _En t. de droit: promesse, engagement pris, moyennant caution de paraître en justice à certain jour_. SYN. Sponsio sistendi se in judicio ad certum diem. USUS: Vadimonium Siculi Syracusas promittunt, faciunt, constituunt. Nemo erat qui vadimonium concipere posset. Vadimonium mihi cum illo nullum est. Venit Romam, vadimonium sistit, obit. Vadimonium differre, _ajourner le terme_, _remettre la cause_, _deserere_, _ne pas comparaître_, _faire défaut_, missum facere, _se désister_. VĀDO, is, ere, n. _Aller_. SYN. Eo, iter facio, ingredior. USUS: Vadebam ad eum postridie, _le lendemain je me rendais chez lui_. Cf. Eo. VĂDOR, aria, atus sum, ari, d. _T. de jurisprud., obliger qqn à comparaître en justice, en lui faisant donner caution_. SYN. In jus voco. USUS: Si me vadari vis, promitto; in jus vocas, sequor; judicium postulas, non recuso. Hic hominem non vadatur, ita sine vadimonio disceditur, _celui-ci ne forme point alors de demande d’assignation, ainsi l’on se sépare sans ajournement de part ni d’autre_. VĂDŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup de gués_, _guéable_. SYN. Vadum habens, qua transiri pedibus potest. VĂDUM, i, n. _Gué_, _bas-fond_. USUS: 1. Vadum tentare equites jussit. 2. TRANSL. _En sûreté_, _hors de danger_. Res in vado est, in tuto. Emersit e vadis oratio scopulosque est prætervecta. VÆ! exclamatio doloris, _Malheur!_ _hélas!_ USUS: Væ misero mihi cum herus domum redierit! VĂFER, fra, frum, _Fin_, _rusé_, _adroit_, _intelligent_. SYN. Callidus, astutus, veterator. Cf. Astutus. VĂFRĒ, _Adroitement_, _finement_. SYN. Callide, malitiose. VĂGĒ, _Au loin_, _de côté et d’autre_. SYN. Disperse. USUS: Res vage disjectæ et sparsæ. VĀGĪNA, æ, f. _Gaîne_, _fourreau d’une épée_. SYN. Gladii theca. USUS: Gladium e vagina educere, _tirer le glaive du fourreau_. In vaginam recondere, _remettre l’épée au fourreau_. VĀGĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, n. _Vagir_ _crier_. SYN. Ejulo, infantum more ploro. USUS: Ut ex hac ætate repuerascam et in cunis vagiam, _de me reporter de la vieillesse aux jours de mon enfance et de crier dans un berceau_. VĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller ça et là_, _errer_, _mener une vie errante_. SYN. Evagor, passim volito, erro. ADV. Late, libere; longe, passim. PHRAS. Hinc et illinc vagatur, _il erre ça et là_. Urbe tota volitat; huc illuc oberrat; huc illuc multiplici et erratico passu circumfertur; perpetuis erroribus circumagitur; huc illuc incerto pede fertur; vitam vagam prosequitur. USUS: Homines fusi per agros ac dispersi bestiarum more vagabantur, _les hommes erraient dans les champs à la manière des bêtes_. Ne vagari et errare cogatur oratio in tam immenso campo. Animus errore vagatur. Ejus crudelitas per omnes ætates et ordines; ejus nomen latissime vagatur. Cf. Erro. VĂGUS, a, um, _Errant_, _vagabond_; _flottant_, _agité_, _etc._ SYN. Errans, inconstans, incertus; dispersus. )( Stabilis. USUS: Errans et vaga sententia. Vitam inopem vagamque prosequitur. Vagus et exul erat. Vaga ac volubilis fortuna, _la fortune inconstante et volage_. VALDE, _Fortement_, _fort_, _beaucoup_, _grandement_, _excessivement_. SYN. Vehementer, admodum, majorem _vel_ mirum in modum, egregie, non mediocriter, perquam, sane quam, impense, magnifice, graviter, inprimis, etiam atque etiam, mirifice, mirum quantum, supra vulgarem modum; sic ut nihil supra; sic ut nihil magis. PHRAS. 1. Valde doctus est, _il est très savant_. Sane quam eruditus; insigniter doctus est; incredibile quam doctus sit; doctus ita ut qui maxime; quantum nemo unquam; ut nemo magis; satis superque, bene, multum eruditus; admirandum in modum, oppido, magnopere, impendio litteratus. 2. Valde te rogo, _je vous en supplie_. Summa contentione, sic ut majori cura petere non possim; summe, majorem in modum, vehementissime, quam possum maxime te oro atque ob testor. USUS: Aliquid valde affirmare. Valde vehementerque gaudeo. Suos valde amat, quam paucos habet. Cf. Enixe. VĂLE, _Adieu_, _porte-toi bien_. SYN. Fac, operam da, cura ut valeas. VĂLENS, entis, gen. omn. _Fort_, _vigoureux_, _robuste_. SYN. Robustus, fortis, firmus, validus, potens; sanus. )( Imbecillus. USUS: 1. Robustus, valens, audax satelles. Olim ita firma et valens hæc civitas. Valens dialecticus. 2. Sanus, _bien portant_. Malo te sero valentem, quam semper imbecillum videre. Cf. Robustus, Potens. VĂLĔO, es, ui, ĭtum, ere, n. _Pouvoir_, _valoir_, _avoir de l’influence_; _être fort_, _vigoureux_. SYN. Possum, polleo, potens sum, momentum affero; vim, vires, auctoritatem, pondus, momentum habeo; aliquo loco _vel_ numero sum apud aliquem; sanus sum, belle habeo. ADV. Augustius, belle, minus, bene, etiam atque etiam in posterum, parum, maxime, melius, multum, non minimum, omnino, optime, deterius, plane, plurimum, perinde, proprie, recte. PHRAS. 1. Multum valet apud omnes, _il a une grande influence sur tout le monde_. Largiter apud omnes potest; nomen ejus apud omnes est amplissimum plurimumque potest; plurimum momenti habet ejus auctoritas; magna est ejus vis, gravissima auctoritas apud populum; magno apud omnes loco est; locum tenet, obtinet non vulgarem; quo loco, quo numero illum habeant omnes, haud facile dixero. Cf. Gratia, Locus. 2. Parum vales in curia, _votre autorité a peu de poids dans le sénat_. Obsolevit tua auctoritas; vacillat, jacet, friget, cecidit tua auctoritas; auctoritatem tuam æmuli infregerunt, exterminarunt; nullius est momenti, nullius ponderis, quod tibi videtur; nulla aut tenui est auctoritate, nullus es; vanum est auxilium tuum; nullo apud senatum loco es; nullo in numero haberis. USUS: 1. Opibus, armis, potentia, pecunia, gratia, auctoritate, ingenio permultum valet. Hoc ad beate vivendum permultum valet. Metus ad omnes valuit. Ignarus quid virtus valeret. Sulpicius plus quam ego apud te valere videtur. 2. Recte habeo, belle habeo, meliuscule mihi est, recte mihi est, rectissime sunt apud me omnia, secunda valetudine utor, _être bien portant_, _être en santé_, _en bonne santé_. Si vales, bene est: ego quidem valeo. 3. Salutantis supremum, _adieu, porte-toi bien_. Valete desideria mea, valete. Vale, mi Tiro, vale, vale et salve. 4. Respuentis aliquid, _loin de moi!_ _nargue de!_ _foin de!_ Tribuni isti, si nulla patriæ caritate tenentur, valeant cum suis illis legibus. Si talis est DEUS ut nulla hominum caritate teneatur, valeat, _si DIEU est tel qu’il n’ait aucune affection pour les hommes, je n’en veux point, je le renie_. Cf. Possum. VĂLĒTŪDO, ĭnis, f. _État de santé_, _santé bonne ou mauvaise_. SYN. Sanitas. PHRAS. 1. Studeamus sane virtuti, sed valetudinem ne negligamus, _sans doute, appliquons-nous à la vertu, mais ne négligeons pas notre santé_. Sequamur virtutem, sed valetudinem quoque non in postremis habeamus, ponamus; valetudinis cum virtute ducenda est ratio. Plurimum virtuti, aliquid tamen valetudini tribuatur; spectanda virtus est, cum ea tamen valetudo ne abjiciatur. Excubare virtutis in studio præclarum est, indormire tamen valetudini minime debemus. Excolatur animus virtutibus, non nihil tamen corpori serviatur. Virtuti quidem inprimis, deinde etiam valetudini dare operam debemus. Virtuti primum, tum valetudini nostrum quilibet serviat, consulat pareat, aliquid indulgeat oportet. Virtutis primam, alteram valetudinis curandæ habeamus rationem oportet. 2. Valetudine sum bona, _j’ai une bonne santé_. Valeo recte, commode, belle valeo; valetudine utor bona. Bene, satis belle, satis commode, recte me habeo, recte mihi est; mihi est, ut volo; viribus utor bonis; roboris, virium, valetudinis habeo satis. Cf. Sanus, Incolumis. 3. Valetudine sum infirma, _j’ai une mauvaise santé_. Valetudine utor parum, minime, haud satis, nequaquam firma, paulo infirmiore, imbecilla, non optima, satis affecta, incommoda, vitiosa. Minus belle valeo; viribus parum firmis sum; vires mihi sunt parum validæ; valetudinis, firmitudinis, virium, roboris minus est; virium imbecillitate laboro. Cf. Morbus. 4. Assidua litterarum tractatio valetudinem lædit, _une étude trop assidue nuit à la santé_. Assiduo studiorum labore valetudo atteritur, infirmatur; incommodo afficitur; damnum facit. Studiorum laborem continuare diutius sine valetudinis damno non licet. Valetudinis cum detrimento fit, quoties litterarum studium pertinacius urgetur. Tenuitas virium continentem studiorum laborem non fert, sustinere non potest. Succumbat necesse est valetudo assiduæ litterarum exercitationi. Ferenda non est continenti studiorum labori virium hæc imbecillitas. 5. Valetudinem paulatim recipio, _je recouvre peu à peu mes forces_. Amissam valetudinem paulatim recupero, confirmo; ex afflicta valetudine paulatim emergo; languore et valetudine sensim levor; melius mihi est; meliuscule mihi est; melius mihi fit in dies; corpus vigorem recuperat; vires corporis recipio; vis morbi laxatur; salubritatem toto corpore percipio. Cf. Convalesco. USUS: Uti valetudine bona, commoda, tenui, infirma, imbecilla; gravi, ægra, perdita. Multum me impedit valetudinis perturbatio, gravitas, infirmitas, imbecillitas. Valetudine a negotiis impedior. Valetudinem amittere, sustentare, confirmare. Cf. Vires. VĂLĬDĒ, _Fortement_, _puissamment_. SYN. Enixe, summopere. USUS: Validissime ei faveo. VĂLĬDUS, a, um, _Fort_, _robuste_, _vigoureux_; _puissant_, _énergique_. SYN. Valens. USUS: Cupio te quamprimum validum videre. VALLĀRIS, e, gen. com. _De rempart_, _de retranchement_. USUS: Muralibus vallaribusque insignes coronis, _couronne décernée à celui qui est entré le premier dans les retranchements ennemis_. VALLIS, is, f. _Vallée_. USUS: Perpetua vallis jacet. Perpetua valle submittitur regio. VALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer de retranchements_, _de remparts_, _fortifier_; _préserver_, _garantir_, _protéger_. SYN. Stipo, munio. USUS: Portus et suis operibus, et natura regionis vallatus. Hæc omnia quasi sepimento quodam amicitiæ vallanda sunt. Legationis jus, hominum præsidio et divino jure vallatum. VALLUM, i, n. _Retranchement_, _rempart_. SYN. Propugnaculum, munitio castrorum. USUS: Hostibus vallum obducere, objicere. Castra vallo ac fossa munire, cingere, circumdare. Fossa et vallo septum tenere aliquem. Cf. Munio. VALLUS, i, m. _Pieu_, _palissade_. SYN. Firmior palus. VALVÆ, ārum, f. pl. _Battants d’une porte_, _porte double_, _à double battant_. SYN. Januæ templorum. EPITH. Magnificentiores ex auro, ex ebore, multæ et graves, perfectiores. USUS: In templo Herculis valvæ clausæ repagulis, subito se ipsæ aperuerunt. Patent valvæ. Cf. Janua. VĀNESCO, is, ere, n. _Disparaître_, _s’évanouir_. SYN. Evanesco. Cf. Evanesco. VĀNĬTAS, ātis, f. _Futilité_, _légèreté_, _mensonge_, _fausseté_. SYN. Inanitas, mendacium. EPITH. Blanda, incredibilis. USUS: Ut vanitati veritas cedat. Levitate, vanitate, malitia exclusa. Opinionum vanitas, _la vanité_, _la mobilité des opinions_. VĀNUS, a, um, _Vide_, _vain_, _futile_, _frivole_; _faux_, _menteur_, _fourbe_; _vain_, _vaniteux_. SYN. Futilis, inanis, levis, mendax, falsus. PHRAS. Vanus homo est, _cet homme est frivole et vaniteux_. Homo est longe ventosissimus; insigni futilitate et vecordia, in quo nihil grave, nihil cordatum, qui specie quavis capitur; pueriliter miratur omnia; inania puerorum delectamenta captat; cui studia ut plena vecordiæ, ita inania pleraque et fluxa sunt; qui pompis inanibus gaudet, animoque puerili spectat omnia et metitur. USUS: Vana ratio. Aruspices, vanum et futile genus hominum. Vana spe sibi illudere, _se bercer de vaines espérances_. Cf. Inanis, Mundanus, Levis. VĂPOR, ōris, m. _Vapeur_, _exhalaison_. SYN. Humor terrenus _aut_ marinus extenuatus; exspiratio, anhelitus terræ. USUS: Vapores ex aquis tepefactis et agris excitantur, _les vapeurs s’exhalent de la terre et des eaux_. Terra semen tepefactum vapore et compressu suo diffindit, _la terre entr’ouvre la semence échauffée par la pression et la douce moiteur du sol_. VĂPŌRĀRĬUM, ĭi, n. _Tuyau qui, dans les bains des Romains, conduisait la chaleur (vapeur chaude) dans l’étuve_. VĀPŬLO, as, are, n. _Être battu_, _frappé_. SYN. Cædor, verberor. USUS: Omnium sermonibus vapulat, _il est décrié partout_. Cf. Verbero. VĂRĬĀTĬO, ōnis, f. _Variation_, _changement_. USUS: Plebs consules eosdem sine ulla variatione dixit, _à l’unanimité des voix_. VĂRĬĒ, _Différemment_, _diversement_. SYN. Dissimiliter, diverse. USUS: Ea vis varie movetur a sideribus. Varie disputare. Varie sum affectus tuis litteris, _ta lettre m’a diversement affecté_. VĂRĬĔTAS, ātis, f., _Variété_, _diversité_. SYN. Dissimilitudo, dispar ratio, mutatio, mobilitas. EPITH. Admirabilis, inæqualis, incredibilis, jucunda, magna sententiarum, multa, perfecta, perspicua, propria, simplex, suavis, subtilis, summa; annuæ, innumerabiles, non optabiles, multæ. USUS: Ut in corporibus magna dissimilitudo, sic animorum maximæ varietates, _de même on remarque dans les esprits des différences, des diversités plus grandes encore_. Varietas est propria fortunæ. Hoc sidus multas generat, præbet, facit, suppeditat varietates. Auctores in magna varietate ac dissensione sunt constituti. Quid varietate, vicissitudine, commutatione aptius? Cf. Mutatio, Inconstans. VĂRĬO, as, avi, atum, are, a. _Nuancer_, _diversifier_, _varier_. SYN. Distinguo, varietate distinguo, varietatem facio; muto, commuto, verto. USUS: Orationem variare et distinguere verborum et sententiarum insignibus, _varier et nuancer son style_. Ut variari voluptas possit. Cf. Muto. VĂRĬUS, a, um, _Varié_, _nuancé_; _différent_, _mobile_. SYN. Dissimilis, dispar, diversus, multiplex, cujusque modi _vel_ generis, varietate distinctus, multiformis, commutabilis. PHRAS. Homo est varius, commutabilis, multiplex, _cet homme est changeant et inconstant_. Moribus est variis; nunquam sibi constat; a se ipso dissidet; alios in horas vultus moresque induit, gerit; centies commutat quæ statuit seque ipse retexit; novum quotidie ingenium induit; animum in diversum facile mutat. Cf. Muto. USUS: Multiplices variique sermones; variæ et discrepantes voluntates. Varii mores, varia oratio, varium poema. Cf. Mutabilis, Inconstans. VĀRIX, īcis, f. _Varice_. 1. VAS, vădis, m. _Caution en justice_, _répondant_. SYN. Qui pro aliquo spondet _vel_ obligatur, præsertim in causa capitali; qui alicujus causam omnem suscipit et se pro illa supponit reum; qui præstat alterius culpam; qui se suamque fidem in rem interponit. USUS: Vadem te tyranno dabis pro amico? Me pro amico vadem accipies. Alter vas factus est ejus sistendi. 2. VĀS, vāsis, pl. vasa, ōrum, n. _Vase_, _vaisselle_, _ustensiles_. EPITH. Argenteum, aureum, grande, vinarium. Fictilia, magnifica, pretiose cælata, plurima et pulcherrima, vitiosa. USUS: Exposuit vasa Samia, Corinthia, Delia, magnifica et pretiose cælata. Corpus quasi vas est animi et receptaculum. VĀSĀRĬUM, ĭi, n. _Somme d’argent allouée aux magistrats nommés en province, pour frais d’établissement_. SYN. Supellex vasorum; _vel_ pecunia magistratui in provinciam abeunti viatici nomine attributa. VASCULĀRĬUS, ĭi, m. _Fabricant de vases en métal_, _orfèvre_. SYN. Vasorum conficiendorum artifex. USUS: Cælatores vascularios convocat. VASTĀTIO, ōnis, f. _Dévastation_, _ravage_. SYN. Vastitas, depopulatio. USUS: Italiam a vastatione defendit. VASTĒ, _Grossièrement_, _sans art_, _sans grâce_. USUS: Aspere, vaste, rustice, hiulce, loqui. VASTĬTAS, ātis, f. _Vaste désert_, _solitude_. SYN. Vastatio, solitudo, ruina. EPITH. Deserta et inculta, miserrima. USUS: Quæ vastitas in agris, quæ solitudo! Quam deserta, inculta, relicta omnia! Vastitatem a templis, delubris, urbe depellebat. Bella effecere hanc vastitatem. Cf. Ruina. VASTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre désert_, _dépeupler_; _dévaster_, _ravager_. SYN. Vastitatem infero, depopulor. PHRAS. 1. Vastatur regio omnis, _toute la région est dévastée_. Hostes adeo effuse populationem faciunt, nihil ut bello intactum relinquatur. Uruntur nostra et ferro flammaque omnia pervastantur. Per omnem late agrum populabundus hostis incedit, grassatur. Nocturnis incursionibus summam vastitatem efficit. Vastas ex pulcherrima regione solitudines facit hostis; agri nudantur, exscinduntur urbes, cædibus et incendiis horrent omnia. Fumant incensa passim tecta, cuncta bello sunt evastata. Vexantur urbes, ardent oppida, agri exinaniuntur. 2. Hoste in fugam acto, vastare agrum hostilem visum est, _dès que l’ennemi eut été mis en fuite, on résolut de ravager le pays ennemi_. Vastatione affligere opes hostium; depopulationem, vastationem inferre; vocare ad exitium et vastitatem; depopulari fines; prædari, vexare, omnia longe lateque affligere; possessiones rapinis, ferro flammaque consumere libuit. Prædatum abire in hostes visum est, et immissa armata juventute, cum magna trepidatione agrestium villas diripere ac incendere, agros urere, vicos exscindere, impetu ipso proculcare omnia ac hosti solitudinem facere. 3. Vastata sunt omnia, _tout est dévasté, en ruines_. Bellum in tecta urbis gestum est, muri cuniculo subruti aut ariete strati, effractæ portæ, urbs ipsa excidio ac ruinis data. Exusta passim oppida, crematæ villæ, omnia flammis ac ruinis sunt æquata. Abactæ prædæ hominum pecorumque, incendia passim facta, omnia bello exhausta sunt. Non incolæ suas urbes, non cultores habent terræ, omnia ferrum flammaque miscuit, cædeque ac incendio cuncta sunt completa; hostibus nisi nudum sterileque solum, relictum est nihil. Urbes ad solum dirutæ, atque in ipsa tecta sævitum. Omnia strata et pedibus subjecta; quidquid usui esse posset, corruptum; adeo non avaritia, sed crudelitas capta in regione grassabatur. Regio tota omni clade vastata, nihil neque intactum, neque integrum relictum, ruinis demum et ignibus deleta omnia. Cf. Populor, Depopulor. USUS: Bello vastabitur Italia, tecta ardebunt, agri exinanientur. Cf. Destruo, Exhaurio. VASTUS, a, um, _Dépeuplé_, _désert_. SYN. Desertus. USUS: 1. Ager propter sterilitatem incultus, propter pestilentiam vastus et desertus. 2. Immani magnitudine _prodigieusement grand ou gros_, _vaste_, _énorme_. Bellua vasta et immanis; vastum mare transire. 3. Incompositus, insuavis, difficilis, durus, asper, _inculte_, _grossier_, _désagréable_. Quidam corporis motus vasti et agrestes. Vocalium concursiones vastam et hiantem efficiunt orationem, _les concours de voyelles remplissent le style d’interminables hiatus_. VĀTES, is, m. et f. _Devin_, _prophète_; _devineresse_, _prophétesse_. SYN. Fatidicus, divinus, divino spiritu instinctus, spiritu divino tactus vir. EPITH. Verus, optimus. USUS: Utinam falsus sim vates! Vates, haruspices, fulguratores, interpretes ostentorum, augures, sortilegi, chaldæi, hariolatores, conjectores. VĀTĬCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Prédiction_, _prophétie_, _oracle_. SYN. Oraculum, prædictio. EPITH. Falsa, vera. USUS: Sortes quæ vaticinatione funduntur. Auspicia, oracula, somnia, vaticinationes. Cf. Divinatio. VĀTĬCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Prédire l’avenir_, _prophétiser_. SYN. Divino, futura præsentio. ADV. Impudenter. USUS: Vaticinantis in modum cecinit, excidium patriæ fatale prodens. Hæc ego conjectura prospiciens, vere vaticinari possum: magna nobis impendet malorum Ilias. Cf. Præsagio. VĔ, _Ou_. USUS: Bis, terve litteras miserat. VĒCORDĬA, æ, f. _Folie_, _démence_; _méchanceté_; _sottise_. USUS: Color exsanguis, fœdi oculi, prorsus in facie vultuque vecordia inerat, _sur tous ses traits on lisait une expression de fureur_. VĒCORS, ordis, omn. gen. _Insensé_; _furieux_; _sot_. USUS: Vecors repente sine suo vultu, sine dolore, sine voce constitit. Istius vecordissimi mentem cura metusque terrebant. Cf. Excors, Piger. VECTĪGAL, ālis, n. _Impôt que l’on paie à l’État_, _contribution_, _tribut_. SYN. Portorium. EPITH. Certissimum, domesticum, grande, iniquum, grave, magnum, præclarum, prætorium, stipendiarium. Integra, magnifica populi, media, minora, publica, ridicula, salva, transmarina, urbana. PHRAS. Vectigalibus præest, _il est chargé de la perception des impôts_. Illi maxime commissa, commendata, demandata est vectigalium cura. Vectigalia præcipuo, summo quodam jure tractat, exercet. Unus præcipue vectigalium curam gerit, sustinet; scripturæ præest; princeps publicanorum est. USUS: Vectigal grave provinciis imponere, irrogare, _imposer, mettre un impôt._ Vectigalia acerbe exigere, exercere, _exiger les impôts_. Vectigal pendere, pensitare, _payer un impôt_. Vectigalibus gravissimis liberare, levare populos, _décharger ou exempter d’un impôt_. Vectigal conducere, redimere. Bello affliguntur, pervertuntur, conquiescunt nostra vectigalia. Cf. Tributum. VECTĪGĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux impôts_. SYN. Stipendiarius, tributarius, qui tributum pendere, solvere, conferre debent, qui publice aliquid pendunt. USUS: Is provinciam vectigalem nobis et stipendiariam fecit. Græcos nobis vectigales habemus. Non sunt immunes hi agri sed vectigales, _soumis aux impôts_. Cf. Obnoxius. VECTĬO, ōnis, f. _Action de traîner, de transporter_. VECTIS, is, m. _Levier_. USUS: Demolir signum vectibus, _renverser une statue avec des leviers_. VECTOR, ōris, m. _Celui qui porte_, _qui transporte ou est transporté_. SYN. Navigans, qui vehit et vehitur. EPITH. Ingratus, timidus, perterritus. USUS: Vectores timidi adversa tempestate, _passagers timides dans la tempête_. VECTŪRA, æ, f. _Transport par terre ou par eau, à cheval, etc._ SYN. Vectio. EPITH. Longa, difficillis. USUS: Pro vectura solvere. Est summa vecturæ difficultas. VĔGĔTUS, a, um, _Vigoureux_, _fort_, _ardent_. SYN. Sanus, firmus, valens. USUS: Vegetum ingenium in vivido pectore vigebat. Siste te nobis vegetum in Græcia, _arrive-nous en Grèce frais et dispos_. Vegeta mens, sensusque integri, _esprit vif_, _sens intacts_. VĔHĔMENS, entis, omn. gen. _Vif_, _impétueux_, _violent_, _ardent_. SYN. Acer, fortis, ferox, incensus, immoderatus, effrenatus, nimius, ardens. PHRAS. Vehemens natura est, _il est naturellement plein d’ardeur_. Ingenio est vehementiore; effervescens facile, incitatus et violentus; fervidiore vir animo; ingenii vitio impotentior et asperior; ingenio percito et feroci; impotens, immodicus, nimius animi; ferox natura; acri et vehementi quadam inflammatione incitatus; vehementis vir ingenii. USUS: Nimium est vehemens feroxque natura. Cf. Fervidus, Præceps. VĔHĔMENTER, _Violemment_, _avec force_, _puissance_; _beaucoup_. SYN. Acriter, acerbe, aspere, impense, nimiopere, etiam atque etiam, incredibiliter, mirum quantum, summa contentione, summa ope, omnibus nervis, omnibus machinis, vehementissima contentione animi, ingenii, virium, animo acri, majoribus præsidiis ac copiis, omni arte, industria, solertia, omni ope ac opera, majorem in modum. )( Remisse. PHRAS. Vehementer dixit, _il parla avec chaleur_. Omnes dicendi faces adhibuit; summa contentione animi, ingenii, virium dixit; vehementissime declamavit; acris in oratione spiritus erat; acriter et vehementer prœliatus est, perpetuaque ac plenissima gravitatis oratione adversarium fregit. USUS: Illud mihi vehementer displicet. Cf. Enixe. VĔHĬCŬLUM, i, n. _Char_, _chariot_, _voiture_. SYN. Rheda, essedum, carpentum. EPITH. Divinum et novum, triumphale. USUS: Ego vehiculo me ex horum latrocinio eripiam, si navis deerit. VĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Porter_, _conduire_. n. _Être porté sur un char_. SYN. Porto, inveho, conveho, deveho, subveho, deporto. ADV. Male. USUS: Curru, equo, navi, in navi; rheda perurbem vehi. Fruges ex agris vehere, jumentis deportare. Cf. Currus. VEL, _Ou_. SYN. Ve, seu, sive, aut. USUS: 1. Multorum _vel_ periculo _vel_ honori servire. 2. Præcipue, etiam, cumprimis, _et même_, _même_, _et encore_. Vel mori satius est quam servire, _je préfère la mort à la servitude_. Vel acerrimus oratorum. VĒLĀMENTUM, i, n. _Enveloppe_, _couverture_. USUS: Ramos oleæ ac velamenta alia supplicum porrigentes, _rameaux d’oliviers, ou rameaux quelconques, entourés de bandelettes de laine et portés par des suppliants_. VĒLES, ĭtis, m. _Soldat armé à la légère_, _vélite_, _voltigeur_. SYN. Levis armaturæ miles. VĒLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de déployer les voiles_. USUS: Mutata velificatione id facilius assequaris, _vous obtiendrez plus facilement cela en changeant de direction_. VĒLĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Déployer les voiles_; _travailler ardemment à_, _favoriser_. SYN. Vela facio. TRANSL. Faveo, gratificor, auram popularem capto. USUS: Honori suo aut cupiditati velificari, _rechercher les honneurs, les satisfactions_. Cf. Assentor. VĒLĬTĀRIS, e, gen. com. _De vélite_. USUS: Pugna, hasta, arma velitaria. VĒLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Escarmouche_. SYN. Pugna, digladiantium dimicatio. USUS: Velitationes facere, et in multa prœlia parvaque capere summam totius belli. VĒLĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre à la manière des vélites_, _escarmoucher_. SYN. Pugno, contendo, certo. USUS: Diu mecum velitatus est, _il se disputa longtemps avec moi_. VELLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Arracher; gacer_, _persiffler_. SYN. Pervello. USUS: In conviviis rodunt, in circulis vellicant, ubique carpunt. VELLO, is, velli _vel_ vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher_, _détacher_, _enlever_. SYN. Evello, pervello. USUS: Illa quæ vellerat ex patellis, in aureis poculis illigabat. Spinas vellere. VELLUS, ĕris, n. _Laine arrachée_, _toison_. SYN. Lana ex ovibus detonsa. VĒLO, as, avi, atum, are, a. _Couvrir d’un voile_, _envelopper_; _cacher_, _dissimuler_. SYN. Tego, obduco. USUS: Pietatis nomine velare suam cupiditatem. Cf. Tego. VĒLŌCĬTAS, ātis, f. _Célérité_, _rapidité_. SYN. Pernicitas. )( Tarditas. USUS: Non enim viribus, non velocitatibus aut celeritate corporum res magnæ geruntur. Alii velocitate ad cursum valent. VĒLŌCĬTER, _Rapidement_. SYN. Ocius. )( Tarde. VĒLOX, ōcis, omn. gen. _Rapide_, _agile_, léger. SYN. Celer. Cf. Celer. VĒLUM, i, n. _Voile_. SYN. Integumentum, involucrum. EPITH. Carbaseum, plenum. USUS: Multis simulationum velis natura cujusque obtenditur. Res illa velis remisque fugienda. Ad id unde aliquis flatus ostenditur, vela dare, facere. Plenis velis navigare. Vela pandere, contrahere, dimittere, subducere. Remis velisque, _à rames et à de voiles_, _c. à d._, _de toutes ses forces_. (PROV.) VĔLUT, _Comme_, _ainsi que_. SYN. Veluti, sicut. USUS: Velut in hac quæstione. Cf. Sicut. VĒNA, æ, f. _Veine_. SYN. Arteria. EPITH. Cava; abditæ, ad usum aptæ, crebræ, multæ, reconditæ auri. PHRAS. Venam secare, _ouvrir la veine, saigner_. Venas incidere; e venis sanguinem mittere; detrahere aliquid sanguinis; e venis sanguinem elicere; venam ferire; incisa vena sanguinem minuere; venas sanguine exonerare, levare. USUS: 1. Sanguis per venas in corpus omne funditur. Venæ et arteriæ micare non desinunt. Si cui venæ sic moventur, is habet febrim. Venam pertentare. 2. TRANSL. Pars interior, _l’intérieur, le fond, le sein, le cœur d’une chose_. Periculum in visceribus venisque reipublicæ inclusum, _péril renfermé dans les veines et les entrailles de la république_, _c. à d._, _le cœur même de la république_. Reconditæ auri argentique venæ. Venas cujusque generis, ætatis, ordinis teneat orator oportet. VĒNĀBŬLUM, i, n. _Épieu de chasseur_. SYN. Hasta, telum, spiculum venaticum. USUS: Venabulo transverberare bestiam. VĒNĀLIS, e, gen. com. _Qui est à vendre_, _exposé en vente_, _vénal_. SYN. Ad vendendum expositus, pretio addictus, merce adstrictus. USUS: Proponere, habere fidem venalem, quæstui habere rempublicam. Domi tuæ turpissimo quæstu omnia erant venalia, virtus, pudor, jusjurandum, _vous trafiquiez de tout, vertu pudeur, serment_. VĒNĀLĬTĬUS, ĭi, m. _Marchand d’esclaves_. SYN. Venditor mancipiorum. USUS: Divitiis Africanos omnes multi venalitii mercatoresque superarunt. VĒNĀTĬCUS, a, um, _Relatif à la chasse_, _de chasse_. USUS: Canes venatici. VĒNĀTĬO, ōnis, f. _Chasse_; _espèce de spectacle donné au peuple_, _combat avec des animaux_. SYN. Venatus. USUS: Condiunt curas aucupium et venatio. Prodigi venationum apparatus. Cf. Venor. VĒNĀTOR, ōris, m. _Chasseur_. USUS: Pernoctant venatores in nive, in montibus uri se patiuntur. Physicus, speculator venatorque naturæ, _physicien_, _c. à d._, _observateur et investigateur de la nature_. VĒNĀTŬS, ūs, m. _Chasse_. SYN. Venatio. USUS: Labor in venatu, cursus sudor. VENDĬBĬLIS, e, gen. com. _Facile à vendre_, _recherché_, _agréable_. SYN. Tolerabilis. USUS: Orator, oratio vendibilis, _orateur_, _discours recommandable_. VENDĬCO, melius VINDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réclamer_, _revendiquer_. ADV. Quodammodo. USUS: Quisque prædæ partem sibi vindicat. Homerum Chii suum vindicant. Cf. Attribuo. VENDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Étalage_, _ostentation_. SYN. Ostentatio. USUS: Laudatiora, quæ sine venditatione et sine populo teste fiunt, _sans ostentation et sans avoir le peuple pour témoin_. Cf. Ostento. VENDĬTĬO, ōnis, f. _Vente_. SYN. Abalienatio. EPITH. Fraudulentæ, firmæ, raræ. USUS: Venditio bonorum. VENDĬTO, as, avi, atum, are, a. _Offrir_, _exposer en vente_; _vanter_, _étaler_. SYN. Ostento. ADV. Fallacissime se, flagitiose eloquentiam, perditissime decreta _seu_ imperia, palam commentaria. USUS: Venditare se alicui et operam polliceri, _vendre à qqn ses services_. Memoriam ostentare, venditare ingenium. Cf. Gloriori Ostento. VENDĬTOR, ōris, m. _Vendeur_. SYN. Venalitius. EPITH. Firmior, liberalis. USUS: Mercatores provinciarum, venditores libertatis. VENDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Vendre_. RAD. Venumdo. SYN. Alieno, abalieno, venditionem facio, pretio addico, venale habeo. )( Emo. ADV. Gravate, male, nominatim vectigalia, non ita commode, præclare, quam optime, recte, palam. USUS: Vendere aliquid alteri grandi pecunia. Parvo pretio, quam optime, sub corona, sub hasta vendere. Quam optime vendere, _vendre à très bon prix, faire le meilleur marché du monde_. Præsenti ære, numerata pecunia vendere, _vendre argent comptant_. Bona sub hasta vendere, præconis voci subjicere, auctionem facere, _vendre par autorité de justice, à la criée_. VĔNĒFĪCĬUM, ĭi, n. _Préparation de breuvages empoisonnés_, _crime d’empoisonnement_. SYN. Veneficii artificium, crimen, cantio. USUS: Id veneficiis et cantionibus factum dicebat. Veneficiis remedia invenire. VĔNĒFĬCUS, a, um, _Qui empoisonne_, _empoisonneur_, _magicien_, _magicienne_. SYN. Qui venena spargit, qui cantionibus et malis artibus utitur, ad suam libidinem explendam. USUS: Venefici nomen delatum est. VĔNĒNĀTUS, a, um, _Empoisonné_, _infecté de poison_. _Vénimeux, en parl. des animaux_; _vénéneux, en parl. des plantes_. SYN. Venenum habens, veneno imbutus et infectus. USUS: Vipera venenata. Telo venenato ictus concidit. VĔNĒNUM, i, n. _Venin_, _poison_. SYN. Virus. EPITH. Improbabile, inusitatum, novum, malum, recens, suspiciosum, apertum, omnibus manifestum. PHRAS. 1. Venenum alicui porrigere, _empoisonnner qqn_. Venenum alicui parare, præbere, infundere, dare; aliquem veneno interficere, tollere, necare, occidere; veneno grassari. 2. Venenum sumere, _prendre du poison_. Venenum haurire, sumere, bibere; veneno sibi mortem consciscere; poculum mortis exhaurire; veneno se exanimare; veneno mortem præcipere. USUS: Venenum spargere. Veneno uti. Venenum diluit ferrumque promit. VĒNĔO, is, ĭi _vel_ ivi, ire, n. _Être exposé en vente_, _être vendu_. SYN. Vendor, sub præcone subjicior, pretio addicor. USUS: Cur bona non veniere? Si venibunt horti, venibunt quam plurimo. Cf. Vendo. VĔNĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Vénérable_, _respectable_. SYN. Cultu et veneratione dignus. VĔNĔRĀBUNDUS, a, um, _Respectueux_, _plein de respect_. USUS: Perfusus honore ac venerabundus astitit. VĔNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Vénération_, _respect_, _estime_. SYN. Honor, reverentia. EPITH. Justa. USUS: Quidquid excellit, justam venerationem habet. Cf. Reverentia. VĔNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Vénérer_, _honorer_, _adorer_. SYN. Colo. ADV. Sancte, auguste. PHRAS. Loca sacra venerari, _révérer les lieux sacrés_. Eximia religione colere; pie sancteque colere; sacris locis religiosum cultum adhibere; veneratione prosequi. USUS: Dii quos colere, precari, venerarique solemus. Aliquem ut deum _vel_ pro deo venerari. Cf. Colo, Revereor, Observo. VĔNĬA, æ, f. _Pardon_, _grâce_; _faveur_, _bienveillance_. SYN. Condonatio erroris, impunitas, potestas, copia, facultas. EPITH. Accommodata, bona, molesta, tenuis. PHRAS. 1. Delicti, veniam petit, _il demande le pardon de sa faute_. Ad clementiam vestram confugit, ut ignoscatis rogat; suis peccatis concedi ignoscique orat; veniam et immunitatem rogat; delicti gratia ut fiat; venia ut detur; noxa ut una hæc mittatur; præterita ut condonentur aut parentum promeritis remittantur, supplicat. USUS: 1. Iis qui errorem suum deposuerunt, et peccasse se fatentur, veniam petentibus, venia danda, concedenda, tribuenda est. Dabunt mihi veniam cives mei, vel potius gratiam habebunt. A diis immortalibus veniam et pacem exposcere. 2. Potestas, facultas, _permission_. Date mihi veniam exponendi. Quod pace vestra, quod bona vestra venia dictum sit, _soit dit avec votre permission_, _sauf le respect que je vous dois_. Vĕnĭalĭa peccata, _Péchés véniels_. Noxæ minores, errata leviora, peccata leviora et quotidiana, quæ crebra magis et pauciores quasi officii numeros prætereunt; divinæ legis offensiones crebræ quidem sed leviores; culpæ minores, quæ piorum etiam animis frequenter obrepunt. Cf. Peccatum. VĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Venir_, _arriver_. SYN. Advenio. ADV. Ad vesperum, æqualiter, aliquando, audacter, belle, bene, brevi, celerius, clam, confestim, continuo, coram, crebro, diligentius, divinitus, falso, honeste, incommode, libere, longe, maturius, modeste, necessarie, nunc primum, obviam, occulte, opportune, optato, palam, paratius, perraro, postremo, precario, privatim, proxime, publice, quamprimum, serius, stulte, tardissime, tuto, vesperi, ultro. PHRAS. 1. Veni quamprimum, _venez le plus tôt possible_. Contende ad nos, advola quamprimum, præsto sis; ad nos excurre; conveni nos quamprimum; opportune te nobis ostende. 2. Cumprimum venit ad nos, _dès qu’il fut arrivé près de nous_. Simul ut ædes nostras tetigit; simul ut ad nos delatus est; simul ut pedem in ædibus nostris posuit; simul ut nos adivit, præsto fuit; simul ut domum nostram accessit; simul ut nos convenit; simul ut se nobis ostendit; simul ut ædes nostras attigit. 3. Libenter jam veniret, _il viendrait volontiers_. Jam aspirat in urbem nostram; appropinquare adventum suum cupit; diem cupide exspectat, quo se urbs nostra accipiet; quo se ardore ad urbem raperet, si modo liceret. 4. Quomodo in eam mentem venisti? _Comment avez-vous eu cette idée?_ Quomodo huc descendisti? ad istas ineptias abiisti? huc perductus, delapsus es? quomodo ad hæc inania defluxisti, te demisisti? 5. Eo ventum tandem est, _les choses en vinrent à ce point_. Eo res rediit; in eum locum adducta est; in eum locum rediit, deducta est; in eum locum res venit; eo res perducta est, prorupit; eo delapsa res est. 6. Inde veniunt hæc mala, _c’est de là que vient tout le mal_. Inde hæc manant, fluunt, affluunt, nascuntur incommoda. Ex hoc fonte defluunt, profluunt omnes istæ miseriæ. Hic fons est, hæc origo omnium malorum. Cf. Causa, Origo. USUS: 1. In amicitiam alicujus, familiaritatem, complexum, conspectum, consuetudinem venire. Nescio, quomodo in certamen cum illo, ad inimicitias, in contentionem honoris venerim. In calamitatem ingentem venit. Res ad arma, ad pugnam, ad manus veniet. Ea res in oblivionem, in consuetudinem, in sermonem et vituperationem, in odium publicum, in summam gloriam venit. Res quæ in controversiam, in disceptationem veniunt. In suspicionem, in spem, in possessionem, in numerum oratorum venire. In discrimen, in periculum venire. Venit mihi in mentem. Si usus venerit. 2. Obtingit, obvenit, _arriver_. Magna ei hereditas venit, multæ divitiæ, fama, honor ei venere. 3. Adversor, _aller contre_, _attaquer_. Venire contra rem, existimationem, gratiam alicujus. Venire alicui adversum. VĒNOR, aris, atus sum, ari, d. _Chasser_, _faire la chasse_. SYN. Venatu me exerceo, venationi operam do, venatione me oblecto, feras consector, insector, aucupor. USUS: 1. Canum mira alacritas in venando. 2. TRANSL. _Poursuivre_, _rechercher_. Modestiæ laudem in re aliqua venari, _chercher à se donner en qqche le mérite de la modestie_. Cf. Capto. VENTER, tris, m. _Ventre_. USUS: Vitium ventris et gutturis. (VULG. Gulositas.) VENTĬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui vanne le blé_, _vanneur_. SYN. Qui frumentum ventilat. VENTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Remuer dans l’air_, _secouer_; _mettre en mouvement_, _animer_. USUS: Cujus lingua, quasi seditionis flabello, illa est concio ventilata, _dont la langue, comme un soufflet de sédition, allumait la fureur de l’assemblée_. Cf. Exsecutio. VENTĬTO, as, are, n. _Venir fréquemment_. SYN. Crebro venio. VENTŌSUS, a, um, _Plein de vent_; _léger_, _mobile_, _inconstant_. SYN. Levis, inanis, vanus. USUS: Homo ventosissimus, _homme d’une légèreté extrême_. VENTRICŬLUS, i, m. _Ventricule du cœur_. USUS: Ventriculus cordis, cui similis est alter ventriculus in quem sanguis ex jecore influit. VENTUS, i, m. _Vent_. SYN. Aura, flamen. EPITH. Non adversus, gravis, molestus, popularis, servus, subtilis, vehemens, salutaris alicui, secundus, tempestivus. PHRAS. 1. Ventus vehementior fit, _le vent devient plus violent_. Increbescit ventus; ingravescit, violentior incumbit ventus; vehementius spirare incipit; majori se impetu effundit; furere, sævire, tumultuari majorem in modum incipit. Cf. Tempestas. 2. Ventus lenior spirat, _le vent souffle avec douceur_. Aura leniter, molliter, placide spirat; levis Favonius insusurrat. 3. Ventus se ponit, _le vent s’apaise_, _se calme_. Ventus cadit, concidit, remittit; ventus ponit; venti vis omnis cadit; frangit se ventus, languescit; ventus jam est remissior. 4. Ventum habemus prosperum, _nous avons un vent favorable_. Secundo utimur vento; idoneum ventum nacti sumus; ventus flat bellissime; venti nobis obsecundant; secunda vehimur, provehimur aura; flantibus ad puppim ventis propellimur, Ventis ferimur secundis. 5. Ventos habemus contrarios, _nous avons des vents contraires_. Reflant venti; venti adversi sunt; adversis ventis utimur; ventis reflantibus rejicimur. 6. TRANSL. _Le vent comme symbole de la fortune (favorable ou contraire), de la renommée, de la faveur, etc._ Ex ancipiti mutatione temporum pendere; se ad motum fortunæ movere; suspensas habere ex temporum inclinatione consiliorum rationes. USUS: 1. Mare ventorum vi turbatum et agitatum. Cape flabellum et ventum mihi facito. Meliores ventos exspecto. Vento se et mari dare. Si mites lenesque fuerint venti, solvemus. 2. TRANSL. Rumorum ventos colligere. Popularem ventum quærere, aucupari. Dux nobis et auctor opus, et horum quos proposui ventorum moderator quidam et gubernator, _il nous faut, au milieu de tous ces vents gui nous poussent, un pilote assez habile pour les gouverner_. Cæsaris nunc venti valde secundi sunt, _le souffle de la fortune seconde en ce moment César_. VĒNUM, i, n. _Vente_, _trafic_. USUS: Ignorabant se venum datos, _avoir été mis en vente_. Ut ejus familia ad ædem Cereris venum iret, _que ses esclaves fussent vendus_. VĒNUNDO et VENUMDO, as, dĕdi, dătum, are, a. _Mettre en vente_, _vendre_ (_en parl. des prisonniers_). USUS: Numidæ puberes interfecti, alii omnes venundati, _tous les autres furent vendus_. * SYN. Vendo. VĔNUSTAS, ātis, f. _Charmes extérieurs_, _attraits_, _grâce_, _beauté_. SYN. Pulchritudo proprie muliebris, lepos, gratia, suavitas. EPITH. Eximia, muliebris, prisca, prope scenica, summa. USUS: Agere cum dignitate et suavitate. Homo affluens omni lepore et venustate, _homme qui réunit tous les agréments_. Cf. Pulcher. VĔNUSTĒ, _Agréablement_, _avec grâce_, _élégance_. SYN. Pulchre, belle, apte, eleganter, commode. USUS: Illud pervenuste cecidit. VĔNUSTUS, a, um, _Charmant_, _gracieux_, _élégant_. SYN. Lepidus, festivus. USUS: Gestus et motus corporis venustus, _gestes et mouvements gracieux_. Cf. Pulcher, Elegans. VĔPRES, is, sæp. Vepres, ĭum, m. pl. _Buisson épineux_, _épines_, _buissons_. SYN. Spinæ. VER, ēris, n. _Le printemps_. Pars anni ab æquinoctio ad solstitium in Cancro. SYN. Vernum tempus, tempus hiemi senescenti adjunctum, tempestas verna, dies verni, pars anni floridior. USUS: Vere jam appetente. Veris initium a Favonio notatur. Ver tanquam adolescentiam significat, _le printemps est l’emblème de la jeunesse_. VĒRAX, ācis, omn. gen. _Qui dit la vérité_, _véridique_, _sincère_. SYN. Veridicus, minime fallax, veritatis cultor et amicus. VERBER, ĕris, n. _Fouet_; _coups_, _bastonnade_. SYN. Virga, flagellum. PHRAS. Ventum est ad verbera, _on en vint aux coups_. Nec manibus temperatum; procacitas manibus coercenda videbatur; ubi verba minus processissent, de tergo hominis infelicis satisfactum; verbera adhibebantur; verberibus male mulctatus, acceptus est. USUS: Aliquem vinculis, verberibus, omni supplicio excruciatum necare. Verberibus aliquem cædere, exanimare. VERBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de battre_, _châtiment_, _correction_. SYN. Pulsatio. USUS: Mirificam mihi verberationem cessationis epistola dedisti, _me voila fustigé de main de maître pour mon silence_. VERBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Battre_, _frapper_, _fouetter_. SYN. Cædo, pulso, manus affero, vim et manus affero, infero. ADV. Vehementissime. PHRAS. Graviter eum verberavit, _il le battit très-fort_. Latera illi tutudit; fustibus membra debilitavit, loris concidit, cecidit; verberum dolore laniavit; graviter hominem pulsavit; de ejus tergo sibi satisfecit; verberibus eum fœdum in modum accepit, affecit, laceravit; multis plagis mulctavit; ejus tergo dire consuluit; homo miser tergo pœnas dependit; dirum in modum ab eo vapulavit. Cf. Cædo, Fustis, Ictus. USUS: Verberare matrem. Aliquem tacito cogitationis convicio verberare, _maudire intérieurement qqn, lui dire tout bas mille injures_. VERBŌSĒ, _Verbeusement_, _longuement_. SYN. Loquaciter, copiose, multis verbis. VERBŌSUS, a, um, _Verbeux_, _diffus_, _prolixe_. SYN. Multus in verbis, loquax. USUS: Habes epistolam justo verbosiorem, _vous avez une lettre peut-être un peu plus longue qu’il ne faudrait_. Cf. Inanis. VERBUM, i, n. _Mot_, _terme_, _parole_, _expression_; _au pluriel_: _Discours_, _langage_, _opinion_, _etc._ SYN. Nomen, vox, vocabulum. EPITH. Ardens, consideratissimum, durum, insolens et humile, elegans, grave, immutatum, inflexum, inusitatum, novatum, translatum, nefarium, odiosum, plenum humanitatis, priscum, solemne, suspiciosum, usitatum ac tritum. Verba grandia, amplissima, gravia, sonantia, spendida, dura, aspera, insolentia, prisca, inquinata, abjecta, odiosa, intolerabilia, inepta, rigida, obsoleta, non aperta, longe petita, scabra. PHRAS. 1. Multi verba studiose curant, rem et sententiam non ita, _bien des gens choisissent avec un soin scrupuleux les mots qu’ils emploient, sans s’inquiéter autant_. Multi toti sunt in aucupio verborum, et litterarum tendiculis, rem et sententiam negligunt. Aliqui sunt magni verborum architecti, rebus interea inopes et jejuni. Multi vocabulorum opifices agunt egregios rerum inquisitores non item. Multi verborum magnificentia delectantur in magna sententiarum jejunitate. 2. Verborum pompa sine rerum pondere inanis et ridicula est, _une expression pompeuse, mais vide de sens, est vaine et ridicule_. Verborum volubilitas sine rerum pondere inanis est et irridenda. Oratio, nisi subest res, inanem habet quamdam elocutionem et pene puerilem. Oratio, si res non subest, aut nulla sit necesse est, aut omnium irrisione ludatur. Composite et apte sine sententiis dicere, insania est. 3. Rerum copia verborum copiam gignit, _l’abondance des choses produit l’abondance des paroles_. Ipsæ res verba rapiunt; verba provisam rem non invita sequuntur; ex rerum magnitudine splendor quidam et copia in verbis exsistet. 4. (De verbo ad verbum transferre, VULG.), _traduire mot à mot_. Verbum e verbo exprimere; ad verbum de Græcis exprimere; verbum, de verbo exprimere; totidem verbis transferre; verbum pro verbo reddere; verbum verbo reddere; ad verbum transferre. (Ad meum verbum, VULG.), _sur ma parole, ma foi_. Fide mea; me auctore; interposita fide mea. 6. Uno verbo, _en un mot, bref_. Verbo, in summa, ad summam summa illa sit. USUS: Verbum ex eo elicere, exsculpere non potui, _je n’ai pu lui arracher une parole_. Non multa verba faciam. Excidit mihi verbum priscum et obsoletum. Verba perpetuare difficile. Verbo aliquem lacessere, violare, _dire des injures à qqn_. Ad verborum contumelias descendere, _en venir aux injures_. Verba mihi dari non patior, _je ne souffre pas qu’on m’en impose_. In verba alicujus jurare. Ad verbum ediscere, _apprendre mot à mot, par cœur_. Verbi causa, verbi gratia. Verbo promittere, re negare. Uno verbo dicam. Verbo rem transigam. Verba facere in senatu, apud senatum. Idem sonat, valet hoc verbum. Subjecta verbi notio, _signification_, _sens d’un mot_. Verbum insolens, inusitatum, novatum, _mots nouveaux_, _néologismes_. Verba vulgata, trita, usitata, _mots en usage_. Verba prisca, desita, obsoleta, _mots anciens dont on ne se sert plus_, _archaïsmes_. VĒRĒ, _Vraiment_, _justement_. SYN. Revera. )( Falso, inaniter, ficte. USUS: Majores nostri ficte et fallaciter, sed vere et sapienter populares fuere. Vere tecum agam et libere. VĔRĒCUNDĒ, _Avec retenue_, _réserve_, _pudeur_. SYN. Pudenter, timide, dubitanter. )( Impudenter. VĔRĒCUNDĬA, æ, f. _Retenue_, _réserve_, _modestie_. SYN. Pudor, rubor, modestia, ingenuitas. )( Impudentia. EPITH. Invisa, stulta, virginalis. USUS: Maximum ornamentum amicitiæ tollit, qui ex ea tollit verecundiam. Verecundia custos virtutum et quidam quasi ornatus vitæ. Solus homo pudoris ac verecundiæ particeps. Virginali verecundia, timidus, _homme timide_, _d’une pudeur virginale_. Cf. Pudor. VĔRĒCUNDOR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir de la retenue_, _craindre_, _ne pas oser_. SYN. Pudore deterreor, absterreor, impedior, ingenuo rubore suffundor, erubesco. USUS: Cunctantem et quasi verecundantem incitare, _aiguillonner une réserve trop timide_. VĔRĒCUNDUS, a, um, _Retenu_, _réservé_, _modeste_. SYN. Prudens. PHRAS. Juvenis est admodum verecundus, _ce jeune homme est très modeste_. Verborum et rerum obscœnitate vitanda ruborem suum et ingenuitatem præstat; pudorem animi et pudicitiam corporis colit. Pudore septus, in loquendo mire verecundus; adolescentis modestissimi pudor ad omni obscœnitate longe abhorret; incorruptis castissimisque moribus juvenis et virginali verecundia præditus. Cf. Pudicus. USUS: Verecundus est quem pudet impudica loqui. Oratio verecunda, _langage modeste_. VĔRĔOR, ēris, ītus sum, eri, d. a. et n. _Avoir une crainte respectueuse_; _craindre_, _redouter_. SYN. Extimesco, nonnihil commoveor. USUS: 1. Istam culpam quam vereris ego præstabo. Ab aliquo supplicium vereri. Vereor, ut tibi satisfaciam, _je crains de ne pouvoir vous satisfaire_. Veritus es ne operam perderes, _vous avez craint de perdre votre peine_. 2. Observo, _révérer_, _respecter_. Is patrem veretur ut Deum. Amici non solum se diligent, sed etiam verebuntur Cf. Timeo. VERGO, is, ere, a. et n. 1. a. _Tourner_, _incliner_, _pencher vers_; 2. n. _Incliner_, _être situé ou exposé_. SYN. Inclinor, in exitu sum. USUS: Bruti auxilium ad Italiam vergere quam Asiam maluissem. Ad meridiem vergit Sicilia. Vergebat jam annus et in exitu erat. VĒRĬDĬCUS, a, um, _Qui dit la vérité_, _véridique_. SYN. Verax, apertus. VĒRĬLŎQUĬUM, ĭi, n. _Étymologie_. VĒRĬSĬMĬLIS, e, gen. com. _Vraisemblable_, _probable_. SYN. Credibilis, probabilis, rationi consentaneus; vero propius, ad veritatem propensius, quod maxime specie veritatis movet; quod propius fidem est; a vero non alienum, non abhorrens; vero simillimum, simile veri; quod ad veritatem maxime accedit, quod proxime accedit ad verum, quod a ratione non procul abest, non discrepat, non dissentit; quod veri similitudinem, speciem, formam, imaginem præ se fert, ostendit. USUS: In omni disputatione quid esset verisimillimum quærimus. Cf. Probabilis. VĒRĬSĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Vraisemblance_. SYN. Probabilitas, similitudo veri. VĒRĬTAS, ātis, f. _La vérité_, _le vrai_, _la réalité_. SYN. Verum, vera ratio, res. EPITH. Acerba, æterna, debilitata, in profundo demersa, jucunda, grata, molesta, perspicua, simplex, sempiterna. PHRAS. 1. Veritati plus quam amicitiæ tribuo, _je tiens compte de la vérité plus que de l’amitié_. Majorem habeo veritatis quam amicitiæ rationem. Locum apud me honestiorem veritas obtinet quam amicitia; cedat veritati amicitia necesse est; nihil amicitiæ elargior, nihil veritati nego. 2. Ut veritatem dicam, _pour dire vrai_. Ut dicam quod res est, ut vere dicam; ut ingenue fatear; ut verum loquamur; ne mentiar; si verum quærimus, si verum fateri volumus; ut ex animo ac vero dicam. USUS: Magna vis veritatis, quæ contra hominum ingenia, calliditatem et solertiam facile se per se ipsam defendit. Sunt alii simplices, aperti, veritatis cultores, fraudis inimici. Græci contentionis cupidiores quam veritatis. Veritatis ignoratione vulgi opiniones in maxima inconstantia versantur. Veritatis luce nihil hominis menti dulcius. Animum a pictura ad veritatem traducere. Studia sua ad veritatem dirigere. Veritate adductus hæc testor. Ad veritatem loqui, dicere. Veritas nempe in profundo demersa in disputatione limatur, eruitur. Obtinere, retinere veritatem. Veritate patefacta atque omni errore sublato. Veritas ad liquidum explorata me convincit. A veritate desciscere, deflectere; resistere et repugnare contra veritatem non audet. Ad veritatem nihil loqui, _ne dire rien de vrai_. Ad veritatem quam maxime accedere, _s’approcher de plus en plus de la vérité_. VERMĬCŬLĀTUS, a, um, _Varié_, _marqueté_. USUS: Emblema vermiculatum, _mosaïque_. VERNA, æ, m. _Esclave né dans la maison du maître_, _esclave de naissance_. SYN. Servus ex ancilla domi nostræ natus. VERNĀCŬLUS, a, um, _Du pays_, _national_. SYN. Domesticus. USUS: Quotidianæ ac vernaculæ res. Imago antiquæ et vernaculæ festivitatis, _image de l’antique gaieté nationale_. VERNUS, a, um, _Relatif au printemps_, _printanier_. USUS: Verni temporis suavitas. VĒRO, _Mais_. SYN. Autem. USUS: 1. Numeris adstrictior poeta, verborum vero licentia liberior. 2. Certe quidem, _oui, assurément_. Esto vero ita. Est vero maximus ille Scipio. Fuisti sæpe, credo, in scholis philosophorum?—Vero, ac libenter quidem. _Tu as fréquenté assidûment, je crois, les écoles des philosophes?—Oui, et avec plaisir._ VERRO, is, verri, versum, ere, a. _Balayer_. SYN. Scopis pulverem _vel_ sordes aufero, ejicio. VERRŪCA, æ, f. _Verrue_, _petite excroissance sur le corps humain_. VERRŪCŌSUS, a, um, _Couvert de verrues_. SYN. Verrucis plenus. VERSĀTĬLIS, e, gen. com. _Mobile_; _changeant_, _léger_, _inconstant_. USUS: Acies versatilis. Ingenium illi versatile fuit sic pariter ad omnia, ut natum ad id unum diceres quodcumque ageret. Cf. Varius. VERSĬCŎLOR, ōris, omn. gen. _Qui change de couleur_; _chatoyant_, _bigarré_. SYN. Dubio varioque colore. VERSĀTUS, a, um, _Occupé de_, _appliqué à_. SYN. Exercitatus, subactus. USUS: Homo tum in aliis causis exercitatus, tum in hac sæpe versatus. VERSĬPELLIS, e, gen. com. _Qui prend toutes les formes_; _rusé_, _adroit_, _souple_. SYN. Callidus, astutus, simulator. Cf. Astutus. VERSO, as, avi, atum, are, a. _Tourner souvent_, _retourner_, _remuer_; _rouler ou agiter dans son esprit_. SYN. Volvo, tracto, converto, flecto. USUS: Æstuat dubitatione, versat se in utramque partem, huc, illuc. Versare suam naturam et flectere ad tempus. Animum ad dolos et fallacias versare cœpit. VERSOR, aris, atus sum, ari, d. _S’arrêter_, _vivre_, _se mouvoir_; _s’occuper de_, _s’appliquer à_. SYN. Sum, incumbo, laboro, do operam, insudo; consuesco. ADV. Abstinenter, acriter, acutissime, assidue, conjunctissime, callide, copiosius, diutius, honestius, impudentius, moderate, nimium, perite, perjucunde, populariter; subtilius, temere, caste, non obscure. PHRAS. 1. Libenter cum illo versor, _volontiers je demeure avec lui_ (VULG. conversor). Jucundissime conjunctissimeque cum illo vivo; assiduitate ejus delector; consuetudinem et amicitiam cum eo junctam amo; libenter cum illo ætatem ago; hæreo ad ejus latus non sine multa animi voluptate. 2. Diu jam versor in hoc labore, _depuis longtemps déjà, je suis occupé de ce travail_. Diu jam hoc saxum volvo; ætatem in hoc studio contrivi; diu jam hunc laborem tero; temporis partem non modicam in hoc studio posui. USUS: Diu in Sicilia versabatur. Nobiscum versari diutius non potes. In re oratoria versari. Res in ore vulgi, ante oculos versatur. In quo motu temporum versemur, vides. Juventus ejus tota in laudis cupiditate versabatur. Respublica in discrimine versatur. In negotiis versor maximis; nominis tui terror in auribus animisque hostium versatur. VERSŪRA, æ, f. _Argent emprunté pour éteindre une dette_. SYN. Mutatio creditoris. USUS: Iniquissimo fenore versuram facere. 1. VERSUS, _Dans la direction de_, _du côté de_, _vers_. PHRAS. Locus jacet versus orientem, _ce lieu est situé à l’orient_. Orientem versus, ad orientem; ad orientem conversus; ad ortum vergit; ad orientem pertinet, spectat; orienti oppositus; orienti objectus est. USUS: Aretium versus castra movit. 2. VERSŬS, ūs, m. _Vers_. SYN. Carmen. EPITH. Malus, pervagatissimus, seminator malorum. Alterni, delicatissimi, elaborati, heroici, hexametri, obscœnissimi, ornatissimi, optimi, veteres, usitati. USUS: 1. Historiam versibus scripsit. Multi in eum versus facti, confecti. Magna felicitate versus fundit, texit, componit. Hominum flagitia delicatissimis versibus expressit. 2. (Linea, VULG.), _ligne_ (_d’écriture_). Multos versus uno spiritu pronuntiare. Venio nunc ad transversum extremæ epistolæ tuæ versum, versiculum. VERSŪTĒ, _Adroitement_, _habilement_; _avec supercherie_. SYN. Callide, vafre, malitiose, subdole, subtiliter. Cf. Astute. VERSŪTUS, a, um, _Qui sait se retourner_; _habile_, _adroit_; _rusé_, _fourbe_. SYN. Callidus, malitiosus, multiplex. USUS: Versutum appello, cujus mens celeriter versatur. Versutum et solers ingenium. Malitia est versuta et fallax nocendi ratio. Cf. Simulator, Astutus, Callidus. VERTENS, tis, omn. gen. cum anno, mense, _L’année_, _le mois qui court_, _le courant de l’année_, _du mois_. SYN. Circumactus, completus. USUS: Anno vertente; intra finem anni vertentis, _avant la fin de l’année courante_. VERTEX, ĭcis, m. _Le pôle céleste_. SYN. Polus. EPITH. Celsus, extremus, summus. USUS: 1. Duo quasi cinguli terræ, cœli verticibus subnixi. 2. Summa pars, _sommet_, _faîte_, _cime_. Vertex montis. Ab imis unguibus ad summum verticem, _des pieds à la tête_. VERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner_, _faire tourner_, _détourner_. SYN. Converto, vario, muto. USUS: 1. Vertere stilum in tabulis suis. Vertit se fortuna. Vertit hic rationem, fingit, quod probare non potest. 2. Converto, dirigo iter, _tourner_, _se tourner_. Terga vertere hostibus. Romam se vertit. 3. Transfero, _traduire_. Vertere Platonem Latine. 4. Commuto, _changer de patrie_, _s’exiler_. Solum vertere exilii causa. 5. Tribuo, do, _reprocher_, _faire un crime à qqn de_. Vitio, crimini aliquid alicui vertere. 6. Recipio me, confugio, _se tourner_, _se réfugier_. Quo se verteret, non habebat. 7. Sum, _être (dans tel ou tel état)_, _rouler_, _reposer_. In hoc res tota vertitur. In tua voluntate negotii summa vertitur. 8. Succedo, cedo, _avoir telle ou telle issue_. Id consilium ut tibi bene vertat, opto. Id in bonum uni, alteri in perniciem vertit. Res in contrarium vertit, _l’affaire a mal réussi_. 9. Perdo, pessum do, everto, _tourner_, _changer (en mal)_. Cum multa fecisset egregie, ad extremum omnia vertit. 10. Traho, rapio, _détourner (à son profit)_. Ex illa pecunia maximam partem ad se vertit. 11. Vertor, _devenir_. Libertatem aliorum in suam vertisse servitutem conquerebantur, _il se plaignaient que la liberté d’autrui fut devenue pour eux une cause de servitude_. VĔRUM, _Mais_. SYN. Sed. VĒRUMTĂMEN, _Cependant_. SYN. Sed tamen. USUS: Optabam, verumtamen non audebam. VĒRUS, a, um, _Vrai_, _véritable_, _réel_. SYN. Sincerus, certus, non fucatus, germanus; solidus, justus, expressus. )( Falsus, fucatus, adumbratus, simulatus. USUS: Respicere quidquid in quaque re verum sit. Licet enim verum dicere, loqui. Si verum scire vis. Inter hunc et illum, Numidicum verum ac germanum Metellum multum interest, _le vrai Métellus_, _Métellus en personne_. Justa, solida veraque gloria. Sed nos veri juris solidam expressamque imaginem nullam tenemus. Verissima illa et velut ex oraculo Delphico edita existima. Cf. Veritas. VERVEX, ēcis, m. _Mouton_. VĒSĀNĬA, æ, f. _Folie_, _extravagance_. USUS: Quæ vos agitat vesania? Cf. Amentia. VĒSĀNUS, a, um, _Qui est en délire_, _insensé_, _fou_. SYN. Vecors, insanus, furiosus. Cf. Amens, Furiosus. VESCOR, ĕris, vesci, d. n. _Se nourrir de_, _manger_, _goûter_. SYN. Edo, pascor, utor. USUS: Lacte, caseo, carne vescor. Dii nec escis, nec potionibus vescuntur. Cf. Comedo, Edo. VĒSĪCA, æ, f. _Vessie_. SYN. Folliculus urinæ. VESPA, æ, f. _Guêpe_. USUS: Vespas aculeis uti videmus. VESPER, ĕris et ĕri, m. _Le soir_, _le temps du soir_. SYN. Vespera, serum diei, vespertinum tempus. PHRAS. Vesperi _vel_ vespere, _vers le soir_. Occidente sole, præcipitante jam sole; vesperascente cœlo; cum advesperasceret; die præcipiti; sub occasum solis; cum jam serum esset diei; cum haud multum jam diei superesset; primis se intendentibus tenebris; solis occasu; prima vespera; cum non multum ad solis occasum temporis superesset; inclinato in vesperam die; cum exiguum superesset diei; inclinante in vesperam die; cum esset extremum diei; præcipiti in occasum die; præcipiti in noctem diei tempore; inclinante se sole; procedente nocte; ad solis occasum; accensis jam luminibus; sub primas faces; primo vespere; sero, obscura jam luce; nocte appetente. Cf. Nox, Sero. VESPĔRA, æ, f. _Le soir_. SYN. Extremum diei tempus. EPITH. Obscura. USUS: Ad vesperam. Prima vespera. Die inclinato in vesperam. (Vesperæ, VULG.), _les vêpres_. Latine: Vespertinæ in templo preces cantari solitæ. VESPĔRASCIT, imp. _Il se fait nuit_. SYN. Ad solis occasum est. USUS: Vesperascente cœlo. VESPERTĪNUS, a, um, _Qui se fait ou qui a lieu le soir_. USUS: Vespertino tempore. VESTER, tra, trum, _Votre_, _le vôtre_. VESTĬBŬLUM, i, n. _Entrée_, _vestibule_, _seuil de qqche_. EPITH. Privatum, vacuum, honestum. USUS: Primo aditu vestibuloque prohibere aliquem. * VESTĪGĀTOR, ōris, m. _Chasseur_; _investigateur_, _espion_. SYN. Venator. VESTĪGĬUM, ĭi, n. _Trace du pied_, _pas_, _trace_, _empreinte_, _vestige_, _piste_. SYN. Reliquiæ, signum, nota, monumentum. EPITH. Adversa, manifesta, nefaria, parva, pressa, recentia. USUS: Cum pedem intulero et in possessionem vestigium fecero. Tu extra ædes tuas, ubi vestigium imprimas, figas, ponas, non habes. Persequi vestigia alicujus; consequi aliquem vestigiis; in vestigiis sequi, _courir sur les traces de qqn, le suivre pas à pas_. Stellæ cursus sui vestigium nunquam inflectunt. Num in ejus scriptis eloquentiæ ullum vestigium apparet? Reliqua sunt, exstant multa antiquitatis vestigia. Indicia et vestigia veneni. In temporis, loci vestigio, _dans le même lieu et au même instant_. Vestigia in multas partes ferentia. VESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Suivre à la trace_, _à la piste_, _chercher_. SYN. Indago, vestigiis odoror. USUS: Causas rerum vestigare. Cf. Indago, Quæro. VESTĪMENTUM, i, n. _Vêtement_, _habit_. SYN. Vestis, vestitus. USUS: Calceos et vestimenta mutavit. VESTĬO, is, ĭi et īvi, ītum, ire, a. _Couvrir d’un vêtement_, _habiller_, _vêtir_. SYN. Tego, obduco. ADV. Bene, extrinsecus, male, obsoletius. USUS: DEUS animum corpore vestivit extrinsecus, _DIEU à revêtu l’âme d’une enveloppe extérieure, qui est le corps_. Natura oculos membranis tenuissimis vestivit et sepsit, _la nature a recouvert et entouré les yeux de tuniques très légères_. Reconditas sententias eleganti oratione vestire ac ornare, _revêtir de formes élégantes des pensées profondes_. Cf. Vestis. VESTIS, is, f. _Vêtement_. SYN. Vestitus, vestimentum. EPITH. Familiaris, muliebris, pretiosa, purpurea, stragula. PHRAS. 1. Veste indutus splendida, _revêtu d’un costume magnifique_. Veste auro illusa, gemmisque adornata, omnique peregrinæ opulentiæ cultu conspicuus; veste usus auro distincta gemmisque; veste auro intexta splendidus. 2. Vulgaris vestis, _vêtement ordinaire_. Vulgaris habitus; cultus habitusque a privato vix abhorrens; levis et parabilis cultus corporis; vestitus humilis ac obsoletus. USUS: Vestem conficere, resarcire. Vestem induere, mutare, _changer de vêtement_, _c. à d._, _prendre des habits de deuil_; vestem alicui detrahere; vestem discindere. VESTĪTŬS, ūs, m. _Vêtement_, _habillement_, _parure_. SYN. Vestimentum, ornatus, cultus corporis. EPITH. Necessarius, obsoletior, pristinus, virginalis. USUS: Vestitus asper. Vestitus orationis, montium, riparum. VESTRAS, ātis, omn. gen. _De votre famille_, _de votre pays_. VĔTĔRĀNUS, a, um, _Vieux_, _ancien_; _soldats qui out fait leur temps_, _expérimentés_. SYN. Qui viginti annos militaverat. )( Tiro. USUS: Cæsar firmissimum exercitum invictissimo genere veteranorum militum comparavit. VĔTĔRASCO, is, ere, n. _Devenir vieux_, _vieillir_. USUS: Veterascentem eorum gloriam quis non videt? VĔTĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui a vieilli dans qqche_, _qui est habile ou versé dans_; _fin matois_. EPITH. Magnus et perfamiliaris alicui. USUS: Homo callidus et veterator. Cf. Simulator, Astutus. VĔTĔRĀTŌRĬUS, a, um, _Fin_, _rusé_, _retors_. SYN. Fallax, dolosus, malitiosus. USUS: Nihil ab eo nisi tectum et veteratorium exspectes, _n’attendez de lui qu’artifices et charlatanisme_. Cf. Astutus. VĔTERNŌSUS, a, um, _Somnolent_, _léthargique_; _endormi_, _apathique_; _faible_, _débile_. USUS: Veternosus senex. Cf. Piger. VĔTERNUS, i, m. _Assoupissement_, _apathie_, _langueur_. SYN. Lethargus. USUS: Veternus civitatem occupavit. Cf. Somnus. VĔTO, as, tŭi, tĭtum, are, a. _Défendre_, _interdire_, _prohiber_. SYN. Prohibeo, absterreo. )( Jubeo, cogo. ADV. Assentatorie, dilucide, fraterne, planissime. USUS: Hoc omnes leges vetant. Vetuit eum desperare. Cf. Prohibeo. VĔTŬLUS, a, um, _Assez vieux_, _vieille_. SYN. Senex, antiquus. )( Novellus. USUS: Mulier vetula et multarum nuptiarum. Equus vetulus. VĔTUS, ĕris, omn. gen. _Ancien_, _antique_. SYN. Antiquus, priscus, quod vetustatem fert. )( Novus, recens. PHRAS. 1. Vetus hic mos est, _cette coutume est ancienne_. Vetustus, antiquus, longævus, priscus, jam diu institutus, remotissimus a nostra memoria mos est. 2. Vetus hæc opinio est, _c’est une vieille opinion_. Dudum animis hæc opinio insederat; inveteravit in hominum mentibus ea opinio; multi temporis, pervetus, diuturna, minime recens est opinio. USUS: Credendum est veteribus et priscis, ut aiunt, viris, _il faut s’en rapporter aux anciens, aux hommes d’autrefois, comme on dit_. Mos, amicitia vetus. Vina veterrima, _vins très vieux_. Cf. Antiquus. VĔTUSTAS, ātis, f. _Antiquité_; _longue durée_, _vetusté_. EPITH. Excellens, infinita, plena exemplorum, prisca, scenica, tolerabilis. USUS: Vetustatis exempla oratori nota esse debent. Res aliæ vetustatem ferunt; aliæ vetustate senescunt, evanescunt. Vetustatem omnem superat viri excellentis virtus. VĔTUSTUS, a, um, _Vieux_, _antique_. SYN. Vetus, antiquus. Cf. Antiquus. VEXĀTĬO, ōnis, f. _Agitation violente_; _tourment_, _fatigue_, _souffrance_, _mauvais traitements_. SYN. Magna et infesta quædam jactatio et agitatio. EPITH. Acerbissima, impunita. USUS: Afflictio est ægritudo cum vexatione corporis, _accompagnée de douleurs physiques_. Vexatio et direptio sociorum, _outrages faits aux alliés et pillages de leurs biens_. VEXĀTOR, ōris, m. _Celui qui tourmente_, _qui maltraite_, _persécuteur_, _bourreau_. SYN. Exagitator. EPITH. Crudelis alicujus reipublicæ et sceleratus. VEXILLĀRĬUS, ĭi, m. _Porte-etendard_. Signifer. USUS: Ordo sexagenos milites, vexillarium unum habebat. VEXILLUM, i, n. _Étendard_, _enseigne_. SYN. Signum. USUS: Vexillo opus est, convolabunt. Nunquam perditis civibus vexillum deerit. VEXO, as, avi, atum, are, a. _Secouer, ballotter_; _faire souffrir_, _tourmenter_, _maltraiter_. SYN. Agito, exagito, vexator sum; diripio, populor; infestum reddo, male habeo. ADV. Contumaciter, contumeliosissime, urbane, crudelissime, fœdissime, vehementer, vigilantissime. PHRAS. Gravissime vexor, _je suis très tourmenté_. Multis sane molestiis conflictor; dies noctesque torqueor; circumventus ab inimicis quotidianis turbis agitor, exagitor; negotium exhibetur immerenti; tot injuriis quotidie premor atque opprimor, vix ut libere respirare mihi liceat; tanta est æmulorum improbitas, ut æternum mihi cum iis bellum susceptum videatur; tot injuriis jactatur et exagitatur æquitas, ut animus dolore exedi, dolore ac ægritudine confici videatur. Fodicant me quotidianæ inimicorum injuriæ; pungunt, vellunt, lacerant, respirare non sinunt. Contumaciter, inurbane, quotidiane vexor ac premor; omni vexationis genere exagitor, convitiis jactor, diuturnis molestiis conflictor, omni crudelitate laceror; ægre mihi faciendi nec finis, nec modus est. USUS: Omnia divina humanaque jura vexarunt, violarunt, perturbarunt, everterunt. Uxor mea, quam vexastis, raptastis, omni crudelitate lacerastis. Verbis me, probris omnibus et maledictis vexavit, _il m’a accablé de reproches et de malédictions_. Bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, ardebunt oppida. Sollicitudo vexat impios, _les impies sont tourmentés par l’inquiétude_. Ita conscientia mentem excitam vexabat, _tant les remords tourmentaient son âme agitée!_ Cf. Affligo, Infestus, Crucio. VĬA, æ, f. _Voie_, _chemin_, _route_, _rue_. SYN. Iter; semita, callis. EPITH. Æstuosa, pulverulenta, aperta, simplex, directa, brevior, certa neque longa, expeditior, illustris, lata, immunita, inculta, silvestris, militaris, occulta, popularis, præceps et lubrica, proxima ad gloriam, quasi compendiaria, recta vivendi, sacra, vendibilis, vitiosa. Ancipites viæ, optabiles in experiendo, jucundæ in legendo, optimæ, tritæ. PHRAS. 1. Viæ erant difficiles, _les chemins étaient très mauvais_. Viæ erant æstuosæ, pulverulentæ, angustissimæ, lubricæ, immunitæ; itineribus deviis proficiscendum erat; summa difficultas aditus; asperis, confragosis, arctis circum locis intrandæ erant angustiæ; pleræque cavæ, simulque occultæ viæ nec unquam ante humano tritæ vestigio aperiendæ; asperitates viarum et angustiæ inextricabiles erant et crebris saltibus inclusæ; obsepta, interclusa, impedita erant itinera, aut imbribus abrupta; magnæ erant ac difficiles locorum angustiæ, et quæ vix singulis hominibus paterent; viarum difficultates erant pene inexplicabiles. Luctandum erat cum tenacissimo sabulo, quod præaltum et vestigio cedens, ægre moliebantur pedes. Calles erant vix singulis pervii; itinera erant qualia ingredi expeditis quoque vix tolerabile. Subacta diuturnis imbribus humus tenaci luto morabatur pedes. 2. Viam sibi fecerunt, _ils s’ouvrirent un chemin_. Viam sibi aperuere; corporibus armisque rupere viam; per mediam turbam sibi fecere viam; viam sibi stravere, munivere. USUS: Viam facere, concinnare, obstruere, sternere, _faire une route_. Vias reficere, repurgare. Alicui per suum agrum viam dare. Patet tibi via per meos fundos. In longam et multorum dierum viam se dare, committere. In via esse, progredi, procedere. Multorum dierum viam conficere. De via deflectere, divertere, declinare; e via excedere, deduci. In viam redire. Præcedentium vestigia me ad viam deducunt, ferunt. Cf. Iter, Proficiscor. VĬĀRĬUS, a, um, _Relatif aux routes_. USUS: Lex viaria, _loi concernant la réparation des routes_. VĬĀTĬCUM, i, n. _Argent pour le voyage_, _provisions de voyage_, _frais de route_. SYN. Viæ impensa, itineris subsidium. EPITH. Largum et liberale, publicum. USUS: Quærendum et congerendum viaticum. Viatico aliquem instruere, prosequi; viaticum suppeditare, suggerere. Viaticum præripere, eripere. VĬĀTOR, ōris, m. _Voyageur_. SYN. Qui iter facit. EPITH. Præteriens, bene vestitus. USUS: Sæpe et latronem occidit viator. VĬBRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Imprimer un mouvement_, _secouer fortement_, _brandir_; 2. n. _Trembler_, _s’agiter_, _briller_, _étinceler_. SYN. Agito. USUS: 1. Hastas, sicas vibrare. 2. Mico. Demosthenis non tam vibrarent fulmina, nisi numeris contorta ferrentur, _Démosthène, dont les foudres n’auraient pas cette impulsion puissante, si, etc._. Mare, qua a sole collucet, albescit et vibrat, _la mer, à l’endroit où le soleil vient se réfléchir dans les flots, blanchit et étincelle_. VĬCĀRĬUS, ĭi, m. _Qui tient la place de_; _remplaçant_, _suppléant_, _lieutenant (vicaire)_. SYN. Qui vicem alterius obtinet; _item_: qui in locum alterius succedit. PHRAS. Est vicarius Episcopi, _il est le vicaire de l’évéque_. Antistitis sacri partes, munus agit, sustinet; vicariam operam Antistiti præbet; absentis Antistitis personam gerit, sustinet; sacri Antistitis vicem fungitur. USUS: Vicarius alienæ dominationis, alieni juris. Succedam ego vicarius tuo muneri. Cf. Loco. VĪCĀTIM, _De quartier en quartier_, _de bourg en bourg_, _de village en village_. SYN. Per singulos vicos. USUS: Vicatim servi omnes conscribebantur. VĬCE, abl., vicis gen., vicem acc.; in plur. vices (nom. et acc.) et vicibus (dat. et abl.), _Alternative_, _succession_, _tour_, _vicissitude_, _réciprocité_, _changement_. SYN. Fortuna, sors, status, locus. USUS: In vicem, _alternativement_, _tour à tour_. Alicujus vice, _pour_, _au lieu de_, _à la place de qqn_. In ejus vicem, _à sa place_. Vicem tuam doleo, _je plains votre sort_. Mitiores vices exspectare, _attendre des jours meilleurs_. Redde vicem meritis, _reconnais les services_. Tribuni vice me substituit. Poetæ vice nomina fingere, _comme, à la manière du poète_. Tuam vicem pertimesco, doleo, timeo, ulciscor, fungor. VĪCĒNI, æ, a, _Au nombre de vingt_. VĪCĒSĬMUS, a, um, _Vingtième_. VĪCĬES, _Vingt fois_. VĪCĪNĬA, æ, f. _Voisinage_, _proximité_. SYN. Vicinitas. Cf. Vicinitas. VĪCĪNĬTAS, ātis, f. _Voisinage_, _proximité_. SYN. Vicinia, propinquitas. EPITH. Finitima, artium studiorumque, infelix, meretricia. USUS: In istam te vicinitatem constituisti. Mihi cum eo vicinitas et magnus usus est. Propter vicinitatem totos dies simul sumus, _à cause du voisinage, nous sommes ensemble des journées entières_. Tota vicinitas clamoribus personat. VĪCĪNUS, a, um, _Voisin_, _proche_, _prochain_. SYN. Propinquus, finitimus, proxime accedens. PHRAS. 1. Est ille vicinus meus, _il est mon voisin_. Ejus ædibus meæ continentes sunt; meas ædes ejus domus attingit, tangit; ejus domus in meas ædes incurrit. Ejus ædes meis adjacent; domus ejus ædium mearum parietem tangit; prope a domo mea; in proxima vicinia habitat; huc viciniæ dudum commigravit. 2. Bellum vicinum est, _la guerre se fait près de nous_. In ipsis prope portis bellum habemus. Ante portas est bellum. Velut in cervicibus habemus hostem. Non longius hostis abest quam quo telum adjici possit. USUS: Dialectica vicina rhetoricæ. Mulier gravida atque ad pariendum vicina. Cf. Propinquus. VĬCISSIM, _Alternativement_, _tour à tour_ SYN. Mutuo, pariter, invicem. USUS: Æstate calescere, hieme vicissim algere. Mutuari ab aliquo aliquid, et ei vicissim reddere. Quod honestum, justum est, et vicissim. VĬCISSĬTŪDO, ōnis, f. _Vicissitude_, _changement_. SYN. Vices, commutatio, varietas quædam. EPITH. Jucunda studiorum officiorumque; nocturna, diurna, optabilis. USUS: Temporum varietates, fortunæ vicissitudines. Laborum et quietis vicissitudine utendum. Nihil remuneratione benevolentiæ, nihil vicissitudine studiorum officiorumque jucundius, _rien de plus agréable qu’une bienveillance réciproque, qu’un échange de zèle et de bons offices_. Cf. Varietas. VICTĬMA, æ, f. _Victime_. SYN. Hostia. EPITH. Gratior. USUS: Se pro republica victimam præbere. VICTOR, ōris, m. _Vainqueur_. SYN. In contentione superior, palmam ferens. EPITH. Beatus, invidus, ingratus, lætus; summus. USUS: Galli victores alacritate et quasi lætitia ad canendum excitantur. VICTŌRĬA, æ, f. _Victoire_. SYN. Palma, triumphus, tropæum, res bene gesta. )( Offensio. EPITH. Acerbissima, bellica, civilis, crudelis, funesta, domestica, externa, gloriosa, gravis, turbulenta, horribilis, innocentissima, naturæ insolens, superba, molesta, navalis, præclara, recens. PHRAS. 1. Victoria penes nos est, _la victoire est à nous_. Victoria nobis cessit; de victoria ab hoste nobis concessum est; prœlii exitus victoriam nobis dedit, detulit, tribuit; palmam dedit, detulit. 2. Nos victoriam obtinuimus, _nous avons remporté la victoire_. Gloriosam victoriam adepti sumus, habemus, reportavimus, consecuti sumus; palmam de hoste tulimus; victoria ad nos venit. 3. Victoria prope certa est, _la victoire est presque certaine_. Victoria pene explorata est, in manibus est victoria; victoriam in manibus habemus. 4. Repentinus casus victoriam nobis eripuit, _un hasard imprévu nous enleva la victoire_. Fortuitus casus palmam propemodum e manibus extorsit, eripuit; victoriam ad hostes transtulit, distulit certe et moratus est tantisper; palmam in manibus infregit; victoria prope e manibus excidit. Cf. Vinco. USUS: Multa victoriam portendebant. Ea res victoriam nobis peperit. Inde victoriæ initium factum, ortum, enatum fuit. Victoria bene uti novit Cæsar. Victoriam minime crudeliter exercuit. Victoria natura insolens ac superba. VICTŬS, ūs, m. _Ce dont on vit_, _vivres_, _nourriture_, _aliments_. PHRAS. Victu tenui uti, _avoir une vie frugale_. Tenui victu vitam sustentare, propagare; famem, vitam tolerare; famem propulsare; lacte ac leguminibus vivere. USUS: Victus et amictus, _la nourriture et l’habillement_. Alicui victum liberaliter dare, præbere. Necessaria ad victum suppeditare. Victum labore ac industria quærere, comparare. Tenui victu cultuque delectari. Cf. Alo. VĪCUS, i, m. _Quartier d’une ville_, _rue ou village_, _bourg_. SYN. Pars urbis pluribus domibus constans. USUS: Omnibus vicis statuæ collocatæ sunt. VĬDĒLĬCET, _Il est évident_, _il est clair que_, _bien entendu_, _naturellement_. SYN. Scilicet, nimirum, nam, enim. USUS: Tibi videlicet molestus esse nolui. VĬDĔO, es, vīdi, vīsum, ere, a. _Voir_, _apercevoir_. SYN. Cerno, conspicio, perspicio, provideo, aspectu sentio, percipio, ante oculos mihi versatur _vel_ obversatur; oculis oberrat imago rei; videndi sensum _vel_ oculorum sensum habeo. ADV. Acrius, acute, assidue, coram, diligenter, mature, palam, perspicue, recte, clam, physice, prudenter, strictim, paulo, plane, etiam atque etiam. PHRAS. 1. Videndum se præbuit, _il se montra_. In conspectum se dedit; in conspectum venit, prodiit; copiam sui fecit. 2. Ubi rem totam vidi, _dès que j’eus examiné toute l’affair_. Ubi rem penitus cognovi; oculis usurpavi; visu percepi; ubi rem oculis compertam habui; ubi res tota sub oculis erat; ubi rem totam oculis perlustravi; ubi rem oculis inspexi, percepi; ubi res tota oculis subjecta erat. 3. Res tantilla vix videri potest, _une chose si petite peut à peine se voir_. Vix sub aspectum cadit, venit; fugit aciem res tam exigua; vix in conspectum cadit; vix in cernendi sensum cadit; vix aspectabilis est; obtutum fugit res tantilla; sensum oculorum effugit; vix aspectu sentitur. 4. (Videre hominem non possum, VULG.), _je ne puis voir cet homme_, _c. à d._, _le supporter_. Oculi mihi dolent cum hominem aspicio; oculi ferre non possunt hominis importuni os impudens; videre sine dolore hominis frontem non possum. 5. Quodcumque vides meum est, _tout ce que vous voyez m’appartient_. Quidquid occurrit oculis; quidquid oculis subjicitur; quidquid in oculis est; contra quod longissime conspectum ferunt oculi; quidquid oculis terminatur, finitur, id in ditione mea est. 6. Videri deinceps in tanta distantia non potuit, _on ne put le voir plus longtemps à cause de la distance_. Subtractus est oculis hominum; locorum ingens intervallum oculorum usum abstulit; conspectum hominis ademit loci intervallum; in tanto locorum intervallo oculorum usus cessabat. 7. Omnes ad eum videndum procurrebant, _tous accouraient pour le voir_. Omnis se multitudo ad cognoscendum hominem effudit; certatim requirebant, et vultum cognoscere cupiebant. Omnium in se oculos avertebat; spectaculo erat omnibus. USUS: 1. Octavii statuam videmus in foro. Hæc mala et vos videre ac perspicere potestis, et mihi ante oculos versantur. 2. Agnosco, intelligo, _observer qqche avec soin_, _examiner_, _peser_. Hæc ego tam prospicio animo, quam ea quæ oculis cernimus. Multum ille videt. Diligentius nobis est videndum. Quid agas, quid moliaris, quo progrediare tu videris, _songe bien à ce que tu fais, vois jusqu’où tu t’avances_. Sed hæc videre posterius. Cf. Intueor, Cerno. VĬDĔOR, ēris, sus sum, deri, p. _Paraître_, _sembler_, _être regardé comme_, _passer pour_, _être tenu pour_. SYN. Speciem affero, præbeo; speciem habeo, præ me fero, appareo. ADV. Facillime, longe, secus, magnopere, valde, vere. PHRAS. Videbatur magis minari quam supplicare, _il paraissait plutôt menacer que supplier_. Minanti propior erat quam roganti; rogantis habitus speciem potius minarum quam precum fecerat, habuerat, præbuerat; apparebat facile a precibus ad minas descensurum; apparebat facile armatas esse preces. USUS: Quid tibi ea de re visum est? Hac nocte visus sum videre in somnis Æsculapium. Consideratissimo verbo usi sunt judices, ut ea non esse facta, sed videri pronuntiarent, _les juges se sont servis d’un mot très sage, en rendant leur arrêt en ces termes: telle chose paraît avoir été faite, et non telle chose a été faite_. Cf. Puto, Opinio, Existimo. VĬDŬA, æ, f. _Veuve_. USUS: Orbarum et viduarum tributa. VĬDŬĬTAS, ātis, f. _Privation_, _défaut_; _veuvage_. USUS: Ebutius jamdiu Cæseniæ viduitate ac solitudine alitur. VĬDŬUS, a, um, _Vide de_, _privé de_, _qui manque de_. USUS: Ipse viduus, pestem hanc excipio. VĬĒTUS, a, um, _Flétri_, _desséché_, _fané_. SYN. Imbecillus, languidus. USUS: Cor bovis exiguum, vietum et tanquam morbo contractum. Fructus vieti et caduci. VĬGĔO, es, ŭi, ere, n. _Être vigoureux_; _être en crédit_, _en vogue_, _en estime_. SYN. Vireo, viriditatem habeo, floreo, polleo, in gratia sum. )( Jaceo. ADV. Vehementius, diu. USUS: In omni natura id vivit vigetque quod calet. Viget animus in somnis. Diu Cæsar viguit Multis sæculis viguit ea disciplina. Interdum etiam objurgationes in amicis vigent. Cf. Floreo. VĬGĒSĬMUS, a, um, _Vingtième_. SYN. Vicesimus. VĬGIL, ĭlis, m. _Garde_, _gardien_, _sentinelle_. USUS: Clamor a vigilibus tollitur. VĬGĬLANS, antis, omn. gen. _Vigilant_, _attentif_, _soigneux_. SYN. Attentus, acer, sollicitus. USUS: Homo vigilans et acutus. Nemo post hominum memoriam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venit. VĬGĬLANTER, _Avec vigilance_, _avec soin_. USUS: Vigilanter et nervose agere. VĬGĬLANTĬA, æ, f. _Soin vigilant_, _attention_, _vigilance_. SYN. Diligentia, cura, studium, providentia. EPITH. Horribilis, mirifica, singularis. USUS: Mea perfeci diligentia ut tuti essetis. Diligentia, celeritate, labore, vigilantia opus est. VĬGĬLĬA, æ, f. _Action de veiller_, _veille_; _insomnie_, _privation de sommeil_. SYN. Lucubratio, abstinentia a somno. EPITH. Consularis ac senatoria, flebilis, nocturna. USUS: 1. Cui non auditæ Demosthenis vigiliæ? 2. Cura, diligentia, _vigilance_, _attention_. Idcirco in hac custodia, tanquam in specula collocati sumus, ut populum Romanum vacuum nostris vigiliis redderemus. Illam coloniam meis præsidiis, vigiliis, custodiis, munivi, servavi. 3. Excubiæ, _veille, une des quatre divisions de la nuit chez les Romains_; _gardes ou sentinelles de nuit_, _postes_, _garde_. De tertia vigilia ad me venit, _à la troisième veille (à minuit)_, Pro castris vigilias suscipere, collocare. In vigilias ire; vigilias agere, exigere, conficere. Alteri suam vigiliam tradere, nec tamen sibi deesse. Munus vigiliarum per se obire. Vigilias per tres noctes tolerare. VĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Veiller_, _ne point dormir_, _être éveillé_. SYN. Excubo, vigilias ago, in vigilia maneo. )( Dormio. ADV. Acrius, multum. PHRAS. 1. Ego diligenter vigilo, _je veille avec le plus grand soin_. Ego excubo animo, nec partem ullam quietis capio; totas noctes pervigilo; perpetuas vigilias suscipio; in ea re curæ, consilia, cogitationes meæ omnes evigilant. Diuturnas vigilias tolero, nec invictum animum ita curæ obruent quin in hac custodia, tanquam in specula collocatum me meminerim. 2. Totas noctes studiorum causa vigilat, _il veille toutes les nuits pour étudier_. Nocturnas vigilias ad diurnum litterarum studium adjungit; diurno cum studio nocturnas vigilias conjungit. Ad litterarum studia noctium bonam partem assumit. Continenti litterarum studio dies noctesque jungit. USUS: Vigilare ad multam noctem, _veiller jusqu’à une heure très avancée de la nuit_. De multa nocte vigilat. VĪGINTI, _Vingt_. Vigintiviratus, Vigintiviri, _les vigintivirs, commission de vingt membres qui assistaient le préteur, présidaient aux vues, à la monnaie et aux exécutions capitales_. VĬGOR, ōris, m. _Vigueur_, _énergie_, _force_. SYN. Firmitas, robur, integritas. USUS: Membrorum, juventæ vigor. VĪLIS, e, gen. com. _Qui est à vil prix_, _à bon marché_; _qui a peu de valeur_, _vil_, _bas_, _méprisé_. SYN. Vulgaris, contemptus, abjectus, humilis; plebeius, levis, communis, nullo pretio, nullo numero, sordidus. )( Pretiosus. PHRAS. 1. Vile illud caput hoc audet? _Cet être méprisable ose faire cela?_ Illa labes et eluvies civitatis; illa e vepreto extracta nitedula; illæ plebis quisquiliæ; homo ex ergastulo emptus, emersus e cœno, omnium facile omnibus rebus infimus; homullus ille de lapide emptus, ex argilla et luto factus, de plebe humillimus; sordidus et despicatissimus, semilixa, postremus servorum; Mysorum ultimus; Cappadox modo abreptus de grege venalium; caput hoc vilissimum; vile hoc ac infame corpus; infame hoc cadaver et ejectum; ultimæ sortis homuncio id ausit? 2. Miror te homine tam vili et abjecto delectari, _je m’étonné que vous ayez fait votre ami de cet homme vil et méprisable_. Miror quod hominis sordidissimi ac despectissimi consuetudine utaris; quod ejus te hominis usus ac consuetudo delectet, cujus infima conditio; qui sit infimæ conditionis; qui sit despectus, abjectus, contemptus; nullius loci, nullius pretii, ordinis, dignitatis; qui sit unus de multis; qui sit terræ filius; inops ab omni existimatione, neque a se ipso, neque a majoribus commendatus; qui nulla majorum laude, nulla sua virtute honestatus, ornatus, nobilitatus; cujus omnis vita contempta et sordida, qui sine gratia, sine auctoritate unus de populo, imi vir subsellii, vita ingloria et inhonorata; qui sit infra omnes infimos homines; qui sit infimi generis conditione; qui ex cœno plebeio extractus, humilitatem adhuc sordidamque inopiam pudendæ artis quæstu profitetur. Cf. Abjectus, Humilis. USUS: Nihil tam vile, tam vulgare est, cujus, etc., _il n’est rien de si vil, de si commun, dont, etc._ VĪLĬTAS, ātis, f. _Bon marché_, _vil prix_, _mépris_, _dédain_. )( Caritas. EPITH. Magna, communis, nec opinata. USUS: Summa annonæ vilitas. In nullo (animali) deprehendes vilitatem sui, ne negligentiam quidem. Cf. Humilitas. VĪLLA, æ, f. _Maison de campagne_, _ferme_; _métairie_. SYN. Prædium, domus extra urbem rureque ædificata. EPITH. Aperta, ne rudis quidem, locuples, parva, maxima, publica, vetus, non magna. USUS: Antiquo more parva erat villa. Villa abundat porco, hædo, agno, gallina, caseo, lacte, melle. Abi ad villam. Cur villulas meas non vides? VILLĬCUS, i, m. _Régisseur_, _intendant_, _fermier_. SYN. Custos villæ. EPITH. Bonus. USUS: Mercari villicum tanquam fabrum. VILLŌSUS, a, um, _Couvert de poil_, _velu_. USUS: Veste villosa corpus contegere. VILLUS, i, m. _Poil_. SYN. Pilus. USUS: Ovium villis vestimur. VĪMEN, ĭnis, n. _Tout bois flexible dont on peut faire des liens_, _baguette_, _branche_ (_de peuplier_, _osier_, _saule_). USUS: Simulacra viminibus contexta. VĪMĬNĔUS, a, um, _Fait de bois flexible_. USUS: Crates, fasces viminei. VĪNĀCĔUS, i, m. _Pépin du raisin_. USUS: Acini vinaceus. VĪNĀRĬUS, a, um, _Relatif au vin_, _de vin_. Vas, cella vinaria, _vase à mettre le vin_, _cellier_. VINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Attacher_, _garrotter_, _enchaîner_. SYN. Colligo, constringo. )( Dissolvo. USUS: 1. Facinus est vincire civem Romanum. Tu liberos populos tyranno vinctos constrictosque tradidisti. 2. Connecto, _lier_, _unir_, _joindre_. Sententias quidem habet graves, sed eas nec vincire, nec explere novit. Loca occupare, vincire præsidiis, _s’emparer des positions, les entourer d’un cercle ou cordon de troupes_. Cf. Vinculum. VINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre_, _remporter la victoire_, _triompher de_, _surpasser_. SYN. Devinco, expugno, victoriam reporto, frango, subigo, domo, feliciter decerto, prœliis frango, secundum prœlium facio, copias hostium fundo, rem bene gero, superior sum, superior discedo, in ditionem meam redigo; litem, causam obtineo; supero, præcurro, præsto, præpondero. ADV. Facile, funditus, magnifice, vicissim, nimirum, etiam; turpissime. PHRAS. 1. Cæsar Pompeium vicit, _César vainquit Pompée_. Cæsar Pompeium, cum exercitum ipse haberet multis partibus inferiorem, prœlio tamen superavit, pugna fregit, acie fudit fugavitque; in pugna Pharsalica superior res Cæsareana erat; victoria penes Cæsarem erat; Cæsar Pompeianos obtrivit, concidit, confecit; in fugam conjecit, convertit; superior prœlio discessit; victoriam victoriæque insignia de Pompeio reportavit, tulit, consecutus est; victoriam obtinuit, adeptus est. Cf. Victoria. 2. Turcæ a Cæsare victi sunt, _les Turcs furent vaincus par l’Empereur_. Turcæ victi cessere, discessere; in prœlio Turcæ succubuere; inclinata Turcarum acies fusaque est; impulsa Turcarum acies percussaque palmam victori Cæsari dedit, detulit; Turcæ fusi fugatique, ac omni clade perdomiti sunt; Turcæ acie victi ac protriti Cæsari de victoria concessere. 3. Alexander, ubi orientis populos vicisset, morte exstinctus est, _Alexandre mourut, après avoir vaincu les peuples de l’Orient_. Alexander, ubi bello subegit omnes orientis populos; ubi victoria omnis orientis provincias emensus est; ubi in ditionem et potestatem redegit orientem; ubi debellato oriente, pedibus substravisset et subjecisset omnia; ubi subactis bello populis, jugum orienti imposuisset; ubi subacta in deditionem Ægypto, occupata Perside, triumphum post hominum memoriam clarissimum deportasset; postquam devictus oriens jugum a victore totis cervicibus accepisset, naturæ concessit. 4. Eloquentia facile cæteros vicit omnes, _il a facilement surpassé par son éloquence tous les autres orateurs_. Longe cæteris antecelluit, præstitit; facundia ante cæteros æquales fuit; vix ullam cæteris oratoribus laudem reliquit; eloquentia cæteris superior fuit; famam cæterorum eloquentiæ suæ laudibus facile obruit; in eloquentiæ certamine facile huic manus dedere cæteri et victi cessere. 5. Pauci seipsos vincere norunt, _peu d’hommes ont appris à se vaincre, savent maîtriser leurs passions_. Pauci sunt qui suas cupiditates, qui seipsos frangant; qui suos ipsi animos contundant, ircundiam cohibeant; impetum temperent, iram comprimant, contra libidinem animi sui recte atque ordine omnia faciant. Cf. Domo, Edomo, Subjicio. USUS: Vincam opinionem tuam, exspectationem omnium, _je surpasserai l’opinion que vous avez conçue de moi, l’attente générale_. Causam, sponsionem vincere, _gagner sa cause, son pari_. Sponsionem vincere et superiorem discedere. Sapientis animus nunquam vincitur voluptate, cupiditate non frangitur, metu non expugnatur. VINCŬLUM, i, n. _Lieu_, _chaîne_, _fers_. SYN. Nodus; compedes, catenæ. EPITH. Aptissimum, pulcherrimum, grave, non mediocre, publicum, arctissimum, domesticum, sempiternum. PHRAS. Vinculis constringere, _enchaîner qqn, le charger de chaînes_. Vincula alicui injicere; vinculis adstringere, colligare; in vincula abripere, conjicere; vinculis mandare; compedes alicui indere, impingere, inducere; vinculis devincire; catenas injicere; in catenas conjicere. USUS: Vincula injicere; in vinculis retinere; vinculis levare innocentem; e vinculis emittere; vincula rumpere, revellere; e vinculis corporis evolare, _se détacher des liens du corps_. Omnibus conjunctionis, amoris, amicitiæ, necessitudinis vinculis cum illo conjunctus sum. VINDĒMĬA, æ, f. _Vendange_, _récolte du raisin_. SYN. Vindemiola. USUS: Vindemiam ita fieri oportet. Omnes vindemiolas eo reservo, ut illud subsidium senectuti parem, _je réserve toutes mes petites récoltes_, _c. à d._, _mes économies, pour m’en faire une ressource pour la vieillesse_. VINDEX, ĭcis, m. _Vengeur_. SYN. Ultor. EPITH. Assiduus, gravior, optimus. USUS: 1. Vindex scelerum et temeritatis carcer. Furiæ speculatrices ac vindices facinorum et scelerum, _les Furies sont des déesses qui observent et punissent le crime_. 2. Custos, _protecteur_, _libérateur_, _sauveur_. Brutus vindex libertatis. Vindex æris alieni, _défenseur du droit des créanciers_. VINDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de protéger, de défendre, protection, vengeance_. USUS: Vindicatio est, per quam contumeliam defendendo aut ulciscendo propulsamus a nobis. VINDĬCĬÆ, ārum, f. pl. _Réclamation judiciaire d’un objet_, _revendication en justice_. EPITH. Injustæ. USUS: Injustis vindiciis ac sacramentis alienos fundos petere, _chercher à s’emparer du bien d’autrui par des réclamations et des actions injustes devant les tribunaux_. VINDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réclamer_, _revendiquer_; _venger_, _punir_. SYN. Vindictam sumo; tueor, affero, vindico. ADV. Acerrime, celeriter, graviter, vehementer, severe. PHRAS. 1. Injurias nostras in se ipso vindicavit, _il vengea sur lui-même nos propres injures_. Eumdem et iniquum adversus nos, et iniquitatis atque injuriarum vindicem habuimus. Supplicium nobis de se ipse dedit. Quem hostem, eumdem suimet ultorem habuimus. Nostram vicem ultus est in se ipse. USUS: Gracchi perditos conatus vindicavit. 2. Punio, _punir_, _châtier_. Facinus, maleficium, seditionem graviter vindicare. 3. Tueor, assero, libero, _affranchir_, _délivrer_, _sauver_. Rempublicam in libertatem vindicavit. Innocentia se a severitate judicum vindicavit. Laudem nostræ gentis prope senescentem factis illustribus vindicavit. Cf. Ulciscor, Tueor. VINDICTA, æ, f. _Baguette dont on touchait l’esclave qu’on voulait affranchir_, _baguette d’affranchissement_; _vengeance_. USUS: Neque censu, neque vindicta, neque testamento liber factus est. Vindicta virgula erat, qua tactos Romani servos libertate donabant. Vindictæ cupidine exarsi, _je brûlai du désir de la vengeance_. VĪNĔA, æ, f. _Vigne_, _vignoble_. SYN. Vinetum. USUS: 1. Vineam instituere. Vineas ordinare, conserere, disponere, fodere; putare, tondere, incidere, palare. 2. Machina bellica, _toît de défense_, _mantelet_, _machine de guerre_. Aggere, vineis, turribus oppugnare oppidum. VĪNĒTUM, i, n. _Lieu planté de vignes_. SYN. Locus vitibus consitus, vinea. USUS: Vineta et oliveta. VĪNĬTOR, ōris, m. _Vigneron_. SYN. Vitis cultor, vinearum cultor. VĪNŎLENTĬA, æ, f. _Ivresse_, _ivrognerie_. SYN. Ebrietas. EPITH. Furiosa, utilis. USUS: In vinolentiam incidere. VĪNŎLENTUS, a, um, _Gorgé de vin_, _ivre_. SYN. Ebrius, temulentus, vino plenus. )( Sobrius, siccus. PHRAS. 1. Homo est admodum vinolentus, _cet homme aime beaucoup le vin_. In dies se vino onerat; alienatis fere vino animis perpotat; vino incalescit in dies; invitationibus benignis et hilaritate juvenili facile in vinum trahitur; vinolentiam insitam ingenio intemperantia vini accendit; maxime in vinum et quæ ebrietatem sequuntur, effusus; haud tolerabilis in eo est vini cupiditas; epulantium comitate facile ad largius vinum provehitur. Cf. Ebrius, Potator. USUS: 1. Ne vinolenti quidem hæc faciunt. 2. Vino confectus. Vinolenta medicamina, _médicaments où il entre beaucoup de vin_, _fortement mélangés de vin_. VĪNUM, i, n. _Vin_. USUS: Vinum dulce, lene, molle, _vin doux_. Vinum leve, tenue, _vin léger, faible_. Vinum forte, vehemens, _vin fort, qui enivre facilement_. Vinum austerum, asperum, acidum, _vin dur, aigre_. Vinum fugiens, vetustate evanescens, vetustate coacescens, _vin affaibli far la vieillesse_. Vinum magnæ vetustatis, vetustatem patiens, _vin vieux, qui se bonifie far les ans_. Vinum meracius sumere, alicui fundere, _boire, verser le vin pur_. Vino obrui, se ingurgitare. Hesternum vinum exhalare, edormire, _cuver son vin_. VĬŌLA, æ, f. _Violette_. Floris genus. VĬŎLĀTĬO, ōnis, f. _Violation_, _profanation_. USUS: Ob violationem templi furore corripiuntur. VĬŎLĀTOR, ōris, m. _Violateur_, _profanateur_. USUS: Ruptor fœderis, violatorque juris gentium, _violateur d’un traité, du droit des gens_. VĬŎLENTER, _Violemment_, _avec impétuosité_. SYN. Per vim, injuriose. VĬŎLENTĬA, æ, f. _Emportement_, _violence_, _fougue_. SYN. Vis, impetus, injuria. EPITH. Effrenata. USUS: Si violentiæ impetu, si ejus furore opprimimur. Cf. Vis. VĬŎLENTUS, a, um, _Violent_, _emporté_; _farouche_, _fier_. SYN. Oui vim affert. USUS: Alicujus furentes et violenti impetus. Homo vehemens et violentus. Cf. Vis. VĬŎLO, as, avi, atum, are, a. _Faire violence à_, _maltraiter_; _souiller_, _déshonorer_. SYN. Lædo, offendo; polluo, macula afficio, religionem imminuo; vim affero, manus affero, infero, injicio; infringo. ADV. Impurissime, indignius, teterrime. USUS: Loca religiosa, amicitiam, parentes, leges violare, auctoritatem, decreta infringere et violare; fidem violare ac solvere. Corpus tantum est violatum, animus insons. Cf. Lædo, Offendo. VĪPĔRA, æ, f. _Vipère_. SYN. Anguis. EPITH. Venenata, pestifera. VĪPĔRĪNUS, a, um, _De vipère_, _de serpent_. USUS: Morsu viperino periit. VIR, vĭri, m. _Homme_. PHRAS. 1. Vir omni ex parte præclarus, _homme de tout point remarquable_. Vir omni laude insignis, excellens, præstans; omnibus, ut aiunt, numeris absolutus; in quo nihil ad summam virtutem, prudentiam, auctoritatem desideres; vir optimus, idem, et omni laudum genere insignis. 2. Vir in republica spectatissimus, _homme très considéré dans l’État_. Vir in republica maximis gravissimisque causis cognitus ac probatus; cujus est gravissima in republica auctoritas; in publica re versatissimus; multæ apud omnes existimationis; consilio rebusque gestis spectatissimus; qui omnes reipubl. partes probe tenet; tractandæ, administrandæ reipublicæ, si quisquam alius, peritus; cui plurimum tribuitur; cujus sententia pondus habet gravissimum. 3. Vir bonus ac dives, _homme bon et riche_. Vir cum virtutibus, tum fortuna satis ampla ornatus; vir integerrimus et ab opibus non imparatus; vir plenus officii, et opibus commode instructus; qui animi bonis abundat, nec fortunæ tamen bona desiderat; qui animi bona multa, nec pauca fortunæ possidet. USUS: Is vere vir putandus est, cujus animum nec prospera fortuna flatu suo efferet, nec adversa infringet, _il mérite vraiment le nom d’homme celui que la prospérité ne peut enfler, ni l’infortune abattre_. Vir optimus et homo doctissimus. Si pro patria mea ista virtus staret, virorum bonorum paucitatem non incusarem. VĬRĔO, es, ere, n. _Être vert ou verdoyant_. USUS: Alia semper virent, alia hieme nudata, verno tempore frondescunt, _d’autres sont toujours verts_. VĪRES, ĭum, f. pl. _Forces du corps ou de l’âme_. SYN. Vis, nervi, lacerti, robur. PHRAS. 1. Nondum satis virium habet, _il n’a pas encore assez de forces_. Nondum id est roboris ac nervorum; nondum ita firmus est corpus viribus; nondum id vigoris in corpore animoque est; nondum ita validus est; nondum ita convaluit, ita se confirmavit, ut par sit his conatibus. Adhuc sine nervis est; viribus adhuc necessariis caret; nondum ea facta est accessio virium quam res tanta postulat. 2. Omnes vires impendere, _employer toutes ses forces_. Nervos omnes contendere, intendere, adhibere; summa ope niti; nulli operæ parcere; toto pectore ad rem incumbere; operam omnem aliquo conferre. USUS: Nolim respublica tibi tantas vires dedisset. Experire eius vires. Pro viribus agere, _selon ses forces_, _dans la mesure de ses forces_. Omnibus opibus viribusque repugnare. Nimia contentione frangentur, deficient te vires tuæ, quas si amiseris, non facile revocabis. Cf. Valetudo, Robur. VĬRESCO, is, ere, n. _Devenir vert_. VIRGA, æ, f. _Verge_, _baguette pour battre_. SYN. Flagellum. USUS: Virgis ad necem cædere; acerrime concidere aliquem. Tergum virgis laceratum. Violata virgis corpora tribunorum. VIRGĒTUM, i, n. _Lieu planté d’osier_. SYN. Locus virgis consitus. VIRGĬNĔUS, a, um, _De jeune fille_, _virginal_. USUS: Pudor virgineus. VIRGĬNĀLIS, e, gen. com. _De jeune fille_, _virginal_. USUS: Virginalis modestia, verecundia, _modestie de jeune fille_. VIRGĬNĬTAS, ātis, f. _Virginité_. SYN. Castitas, castimonia virginalis. USUS: Virginitatem suam violare parantem occidit. Cf. Virgo. VIRGO, ĭnis, f. _Jeune fille_, _vierge_. EPITH. Casta ac verecunda, generosa, nobilis, incorrupta. Vestalis, digna propter quam aliquid fieret, nata summo loco. PHRAS. 1. Perpetua virgo mansit, _elle demeura toujours vierge_. Illibatum virginitatis florem ad extremum usque spiritum conservare; virginalem pudicitiæ florem illibatum custodire; virginitatis decus illibatum retinere; virginalis integritatis laudem illibatam conservare, servare; inviolato pudore vitæ hujus illecebras transire voluit. 2. Virgo castimoniam DEO vovit, _cette jeune fille a voué, consacré à DIEU sa virginité_. Virginitatem, florem virginitatis voluntaria sponsione DEO dicavit, addixit, consecravit; virginalem pudorem integrum ac intactum DEO solemni sponsione obtulit; cœlesti se sponso perpetuæ virginitatis voto consecravit; perpetua voti sponsione DEO se virginitatemque suam obstrinxit, obligavit; virginitatis votum perpetuæ nuncupavit; perpetua voti religione virginitatem suam DEO dicavit. USUS: Virginem per vim violare, comprimere, vitiare. VIRGULTUM, i, n. _Rejetons_, _jeunes pousses_, _broussailles_. SYN. Virgæ et aliæ stirpes passim enascentes. USUS: Via deserta et inculta, et interclusa frondibus et virgultis. VĬRĬDIS, e, gen. com. _Vert_, _verdoyant_. SYN. Habens viriditatem. VĬRĬDĬTAS, ātis, f. _Vert_, _couleur verte_, _verdure_. EPITH. Herbescens. USUS: Pratorum viriditas. Laurea ista viriditatem suam nunquam amittet. Senectus aufert eam viriditatem in qua etiam nunc erat Scipio, _la vieillesse enlève cette verdeur qu’avait encore Scipion_. VĬRĪLIS, e, gen. com. _D’homme viril_. SYN. Viri proprius. PHRAS. Ubi virilem ætatem attigeris, _dès que vous aurez atteint l’âge viril_. Ubi maturior ætas te confirmant; crescentibus, progredientibus annis; ubi ætas maturuerit; ubi maturior ætas virum te reddiderit; ubi virilem, puram togam indueris; ubi pubertatis anno egressus virilem togam sumpseris. Cf. Ætas. USUS: Fortis et virilis oratio, _style mâle_. Pro virili parte me obligo, _dans la mesure du devoir, selon mes moyens_. Nonnullos interdum jacit igniculos viriles. VĬRĪLĬTER, _Virilement_, _en homme_, _courageusement_. SYN. Fortiter, animo magno. USUS: Quod viriliter animoque magno fit, id dignum et decorum videatur. VĬRĪTIM, _Par homme_, _par tête_. SYN. In singula capita. USUS: Agrum viritim dividere. VIRTUS, ūtis, f. _Vertu_, _efficacité_; _force_, _vigueur_, _courage_. SYN. Bonitas, probitas, integritas, perfecta mens; fortitudo, vis, robur, vires; ars, facultas, perfecta et absolutissima ratio. EPITH. Admirabilis, incredibilis, afflicta, prostrata, maxime luctuosa, amabilis, bellica, clara, insignis, digna gloria, dura et quasi ferrea, excellens, exigua, formosa, pulchra, amabilis, generosa, gratuita, immortalis, non inhumana, neque immunis, neque superba. Laudabilis ipsa, memorabilis ac divina, mirifica, perennis, perfecta natura et ad summum perducta, præstabilis insignisque, præstantissima, socia vitæ, solitaria, tenera, tractabilis. Æquales et pares, dominæ omnium rerum, imperatoriæ et ministræ, sapientiæ comites, populares, regiæ, non voluntariæ; positæ in voluntate. PHRAS. 1. Homo eximiæ virtutis est, _homme d’une vertu remarquable_. Homo præstanti virtute atque integritate; egregia virtute præditus, ornatus; vir in quo præstabilis insignisque virtus, atque adeo ad summum perducta; omni virtutum genere illustris; eximio splendore virtutum clarus; omni virtutum laude cumulatissimus; virtute luculenter instructus, multis magnisque virtutum ornamentis instructissimus; spectatæ virtutis vir, exemplar antiquæ probitatis; viva virtutis imago. 2. Si tuorum majorum laudibus respondere vis, tui muneris est virtutem colere, _si vous voulez ne pas dégénérer de la gloire de vos ancêtres, vous devez pratiquer la vertu_. Si majores tuos referre, si te dignum iis præbere studes, tuarum partium est, tui officii est, non potes non virtuti operam dare; ut ad virtutem toto pectore incumbas; tuam operam studiumque conferas; ut omni studio ac cogitatione virtutem complectaris, necesse est. 3. Ista virtus magno tibi constitit, _l’acquisition de cette vertu vous a demandé beaucoup de travail_. Quod ista virtute sis, quod virtute floreas, polleas, valeas, excellas, emineas, non tu id otio, sed magis laboribus ac vigiliis consecutus es; labores et vigiliæ eam tibi virtutem pepererunt; virtutem laboribus tuis ac vigiliis referre debes acceptam; non hoc virtutis in te esset, nisi labores gravissimos suscepisses et pertulisses; a laboribus istam virtutem habes; virtus ista non otio ac desidia, sed magnis laboribus est comparata. 4. Vitam ex virtutis præscripto vivere (_vulgo_ virtuose vivere), _vivre en homme vertueux_. Vitam ad omnem virtutis legem, normam, disciplinam exigere; recte ac cum virtute vitam degere, traducere; ex virtutis lege ac præscripto vitam agere, gubernare. 5. Perspecta virtus, _courage reconnu, éprouvé_. Perspicuis testata signis; præclaris factis declarata; multis et non dubiis egregiæ virtutis indiciis, notis, significationibus testati mores; versata in omnium ore ac sermone virtus. USUS: Virtus est recta animi affectio, per se ipsa laudabilis, cujus laus in actione consistit. Virtus una altissimis defixa radicibus labefactari non potest. Magno virtutis amore teneor. Virtutem consequi, habere; virtutis compotem esse. Virtutem projicere. Virtutum laude crescere. Utinam pro patria mea staret ista virtus. Cf. Probitas, Probus, Mores, Honestus. VĪRUS, i, n. _Bave_, _venin_, _poison_. USUS: Omne acerbitatis virus apud aliquem evomere, _le venin de sa médisance, la bave de son envie_. Cf. Venenum. VIS, vis, vim, vi, f. _Force du corps ou de l’âme_. SYN. Vires, virtus, robur, impetus, nervi, efficacia, violentia, injuria, copia, numerus. EPITH. Æterna animi, aptior numeris et carminibus, calamitosa, conciliatrix humanæ societatis, confusa toto mundo, contraria, egregia, quasi dux vitæ et magistra officiorum, domina rerum præclara et divina, fatalis, fracta, debilitata, hiemalis, imbecillis metus, incredibilis quædam et prope singularis, divina ingenii, infinita lacrimarum, quædam innata, magna animi, magna eboris, magna naturæ, maxima auri et argenti, maxima ad rationem aliquam naturæ, princeps rationis atque ordinis, non modo senior sed æqualis, interdum levior, summa ac diligenti comtemplatione dignissima, tribunitia, vetus judiciorum, universa, propria orationis _vel_ oratoris. PHRAS. 1. Ea res vim magnam habet ad beate vivendum, _cette chose a une grande efficacité pour vivre en homme heureux_. In ea re momenta sunt maxima; id permagni momenti est et ponderis; res ea plurimum habet efficacitatis ad beate vivendum; res ea confert plurimum ad beate vivendum; multum interest, multum ad beate vivendum refert, ista si ratione utare. 2. Omnia per vim gesta sunt, _tout s’est fait de vive force_. Contra leges moresque majorum, temere, turbulente, per vim ac furorem acta sunt; vis et ferrum in foro versabatur; vim adhibere et manum placuit; omnia per vim metumque expressa, extorta sunt; ibi legum reverentia ac magistratuum cessit; sua cuique in acinace lex erat. 3. Vis jam parabatur, _déjà on se préparait à employer la violence_. Res jam ad vim spectare visa est; jam ad vim manusque ventum est; jam gladiis rem transigere, ferro decernere parabant; in eo jam res erat, ut vi, manu, ferro, facibus, lapidibus nos adorirentur; concursu et lapidatione agi cœptum est; jam ad crudelem superbamque violentiam animos converterant; jam vi lacessere, et pro se quisque manus afferre cœperat; erant qui plebem ad vim vocabant; qui ad vim descenderent; qui vim intentare, denuntiare; qui afferre, inferre, facere, adhibere, vim contra nos suscipere; manum afferre, inferre, injicere auderent. USUS: 1. Incredibilis quædam, singularis et prope divina vis ingenii. Doloris magnitudo vim nobis dedit, attulit singularem. Tanta vis est eloquentiæ. Vis illa divina et virtus oratoris, _le talent sublime et le divin ascendant de l’éloquence_. Tantam vim habet veritas. Omnem vim ingenii contulit. Quæ sit vis horum verborum, nemo non intelligit. Ex vi nominis argumentum elicere. Omni vi te retinebo. Est hæc vis et natura amicitiæ, _voilà la puissance et la nature de l’amitié_. 2. Violentia, injuria, _force ennemie_, _violence_, _emploi de la force_. Vi capere urbem. Vim afferre, inferre. Ad vim descendere. 3. Copia, ubertas, multitudo, pondus, numerus, _foule_, _multitude_, _grand nombre_, _grande quantité_. Magna vis eboris, frumenti, auri. Magna vis lacrimarum Magna vis servorum, vasorum. VISCĔRA, un, n. pl. _Viscères_, _intestins_, entrailles. SYN. Intestina, partes interiores et nobiliores corporis. USUS: Permanat in venas, hæret et insidet in visceribus malum. Alicujus crudelitatem a jugulo et visceribus civium averto. Visceribus ærarii villas struere, _construire des villas avec les dépouilles du trésor public_. VISCĔRĀTĬO, ōnis, f. _Distribution de viande faite au peuple_. SYN. Crudæ carnis distributio, solemni ritu fieri solita. VISCŌSUS, a, um, _Gluant_, _visqueux_. VISCUM, i, n. _Glu, pour prendre les oiseaux_. USUS: In visco inhærescunt aves. VĪSENDUS, a, um, _Qui mérite d’étre vu_, _remarquable_. SYN. Spectandus, magnificus. USUS: Epulum visendo apparatu. Visendi operis signum. Visenda pietate spectaculo exemploque esse civibus. VĪSĬO, ōnis, f. _Idée_, _vision_, _apparition_. SYN. Visum, spectrum, species. EPITH. Communis veri et falsi, externa, adventitia, falsa, probabilis, fluens, inanis. PHRAS. Visionem habuit cœlestem, _il a eu une vision, une apparition céleste_. Oblata homini est cœlestium quædam species. In quiete visa illi species viri, quam pro humano habitu augustioris. Obversata ejus animo per quietem cœlestis quædam species. Cœlestium præclara illi species oblata est; divina quædam species de cœlo effulsit. Nocturna quies cœlestem quamdam illi speciem objecit, ostentavit. USUS: 1. Animi externa et adventitia quadam visione turbati. Falsa ejus specie et visione vehementius commoventur homines. 2. Videndi actus, _action de voir_, _vision_, _vue_. Visio sine ære fieri non potest. VĪSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Aller voir_, _visiter qqn_. SYN. Viso, inviso. USUS: Podagræ doloribus ardentem visitavit. (Visito diœcesin, provincias, _vulg. est_), _visiter un diocèse, des provinces_. Latine: Inspicio, lustro, obeo, recognosco provinciam, etc. Cf. Viso. VĪSO, is, si, sum, ere, a. _Voir attentivement_, _examiner_, _contempler_; _visiter_, _rendre visite_. SYN. Inviso, visito, officii causa adeo, convenio, accedo, salutatum venio. USUS: Constitui ad te venire, et visere, et cœnare tecum. Visere aliquem longo intervallo. Cum laxati curis sumus, spectare aliquid volumus et visere. Nunc ad eum visam, _maintenant, j’irai le visiter_. VĪSUM, i, n. _Objet vu_, _vision nocturne_, _songe_, _rêve_. SYN. Visio, somnium. EPITH. Falsum, probabile, verissimum. USUS: 1. Visa somniantium. Visis nescio quibus terreri. Visa dormientium pro nihilo habenda sunt. Multa visa somniorum proficiscuntur a Numine. 2. Probabile, apparens, objecta menti species, _image_, _représentation_. Cum visa in animos imprimantur, etc. Visis non omnibus adjungebat fidem. VĪSUS, ūs, m. _Regard_, _faculté de voir_, _vue_, _yeux_. SYN. Videndi sensus, videndi vis, acies oculorum. EPITH. Humanus, insignis, illustris. PHRAS. Oculorum acies hebes et obtusa, _vue faible_. Caligantes oculi, oculi turbidi, videndi facultas turbida et confusa. Lumina oculorum amittere; videndi facultate destitui, _perdre la vue_, _être aveuglé_. USUS: Nocent visu feminæ, quæ duplices pupillas habent. Cf. Oculus. VĪTA, æ, f. _La vie_, _l’existence_. SYN. Spiritus, usura hujus lucis, vitæ curriculum, cursus hujus vitæ, curriculum vivendi, communis spiritus, spiritus cœli, anima, caput, victus. EPITH. Honesta, probata, suavis, jucunda, quieta, tranquilla, splendida, delicata, umbratilis, constans, aspera, insuavis, amara, horrida, fera, sordida, vitiosa, flagitiosa. USUS: 1. Vitam duram agit, _il mêne une vie dure_. Vitam aridam, insuavem, vitam victu cultuque inprimis horridam et asperam agit; vitam vivit duram et insuavem; durius consulit vitæ suæ; gravius de vita sua statuit. 2. Vitam agit commodam, _il mêne une vie commode, facile_. Ætatem suavem, tranquillam, quietam, sine ullo labore et contentione traducit, agit, degit, exigit; tranquille placideque vitam traducit; vitæ cursum, vitæ curriculum sine ulla fortunæ offensione conficit. Secundus illi vitæ sine ulla offensione cursus contigit. 3. In castris e vita decessit, _il est mort dans le camp_. E vita discessit, excessit, cessit, recessit, exivit, descivit, migravit, emigravit, demigravit; vitam hanc mortalem deseruit; vitam in castris posuit, profudit, naturæ reddidit; vitæ supremum spiritum edidit; vitæ supremum diem egit; extremum vitæ diem morte confecit; vitam amisit, dimisit; in castris vita eum defecit, ad vitæ exitum a DEO vocatus est. 4. Si mihi vita suppetet, _si je vis jusque-là_, _si DIEU me prête vie_. Si vita suppeditabit; si vita producta, perducta, propagata ad id tempus fuerit; si superstes ero; si vita fruar; si in vita ero, mansero, commoratus fuero tamdiu; nisi exiguum hoc vitæ curriculum, quod natura nobis circumscripsit, vivendo prius confecero; nisi vita me defecerit prius; nisi quis casus mihi vitam prius adimat, auferat, eripiat; nisi quis casus lucis usuram hanc prius eripiat. 5. Ergone omnem vitam in foro transigam? _Je passerai donc toute ma vie dans le forum?_ Ergone ætatem omnem in foro teram, conteram consumam? ergo ætatem omnem in causis forensibus ducam, traducam, exigam? ergone totum mihi vitæ curriculum in foro et curia conficietur? ergone omne curriculum industriæ meæ in judiciis, forique contentionibus elaborabitur? 6. Vitæ jam pene me tædet, _j’ai presque la vie en dégoût_. Vitam mihi acerbam puto; vita qua nihil prius, potius, carius, antiquius alioquin mortalibus, gravis mihi est et molesta; piget spiritum, quo mortalibus nihil dulcius, longius ducere; lucis usuram, qua fruor, graviter jam molesteque fero. Animam quam traho, spiritum quem duco acerbum mihi esse sentio. USUS: Vita nobis a DEO data, concessa, tradita est. Vitam a DEO habemus. In vitam edimus, introimus, venimus flentes, _venir à la vie_, _naître_. Vitam producere, perducere, propagare ad ultimam senectutem, _prolonger sa vie_. Vitam jucundam cum virtute degere, agere, vivere, traducere, transigere; vitam cum virtute colere, _vivre vertueux_. Tribus rebus vita hominum continetur, retinetur, sustentatur: cibo, potione, spiritu, _trois choses entretiennent la vie animale: le manger, le boire, la respiration_. Vitam ad omnem virtutem dirigere, instituere, _bien ordonner sa vie_. Vitam, rationem vitæ, certum vitæ genus, institutum sequi; certo genere cursuque vitæ implicari, _avoir tel ou tel genre de vie_. Vitam alicujus enarrare, narrare; imaginem vitæ alicujus exprimere; vitam alicujus, vitæ consuetudinem explicare, _raconter la vie de qqn_. Vitam alicujus appetere, vitam persequi, _attenter à la vie d’un autre_. Vitæ alicujus parcere; in vita servare et sustinere aliquem, _épargner la vie du prochain_. Vitam alicui auferre, eripere, exhaurire; vita aliquem expellere, orbare, privare, _ôter la vie à qqn_. E vita migrare, _mourir_. Vitam abjicere, _renoncer à la vie_. Vitam profundere, edere, _rendre le dernier soupir_. Vita cum sanguine effluxit, _mourir de mort violente_. Mortuos ad vitam revocare; mortuis vitam restituere, _ressusciter les morts_. Cf. Vivo. )( Mors, Morior. VĪTĀLIS, e, gen. com, _Relatif à la vie_, _de vie_, _vital_, _qui fait vivre_. SYN. Quod vitam præstat, salutaris. USUS: Vis vitalis per omnem mundum pertinens. Vitalis calor, spiritus. VĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _fuite_, SYN. Fuga. USUS: Vitatio periculi, lucis, urbis. VĬTELLUS, i, m. _Jaune d’œuf_. SYN. Ovi pars interior. VĬTĬO, as, avi, atum, are, a. _Corrompre_, _gâter_, _altérer_; _déshonorer_; _entacher de vice_, _frapper de nullité_. SYN. Vitium affero virgini, violo, comprimo, vim affero, stuprum infero. USUS: Vitiare alienam uxorem. Senatus-consulta arbitrio consulum supprimebantur vitiabanturque, _les consuls supprimaient et altéraient à leur gré les sénatus-consultes_. Cf. Stuprum. VĬTĬŌSĒ, _D’une manière défectueuse_, _mal_. SYN. Vitio. USUS: Vitiose loqui, concludere. Lex vitiose lata. VĬTĬŌSĬTAS, ātis, f. _Disposition vicieuse_, _vice_, _défaut_. USUS: Malitia certi cujusdam vitii, vitiositas omnium. VĬTĬŌSUS, a, um, _Plein de défauts_, _vicieux_, _mauvais_; _pervers_, _corrompu_. SYN. Multis vitiis flagitiisque coopertus, convictus, depravatus, corruptus, quod vitiose se habet, quod in vitio est, in vitio ponitur. )( Purus, incorruptus. PHRAS. 1. Vitiosi multis partibus plures sunt quam probi et integri, _les hommes pervers sont plus nombreux que les honnêtes gens_. Improborum, consceleratorum, pravorum, flagitiosorum, male moratorum, malis artibus præditorum, malitia, scelere, vitiis, flagitiis insignium, qui suum animum ad malas artes adjunxerunt; eorum qui vitam omni vitiorum labe coinquinatam, a virtute abhorrentem, vitiis turpissime obrutam et coopertam traducunt, numerus semper major est quam bonorum. Cf. Improbus, Sceleratus. 2. Vitiosus es admodum, _vous êtes tout à fait corrompu_. In vitium pronus es; nunquam a vitiis animum, mentem, cogitationem abducis; nunquam mens tua a malitia discedit, abducitur, avellitur; hærent in animo tuo studia vitiorum. Cf. Malus, Nequam. USUS: Consuetudo naturæ vitiosa et corrupta. Animi hoc est integri non vitiosi. Vitiosam naturam doctrina edomitam et compressam habuit Socrates, _Socrate dompta et réduisit par la sagesse sa nature naturellement portée au mal_. Orator vitiosissimus, _détestable orateur_. Cf. Vitium. VĪTIS, is, f. _Vigne_. USUS: Ars colonorum est quædam, quæ vites circumcidat, amputet, erigat, extollat, adminiculetur, ut quo natura fert, eo possint ire, ut ipsæ vites, si loqui possent, ita se tractandas, tuendasque esse fateantur. Vitem serere, et quæ sata est, diligenter colere. In vitibus putantur, resecantur ea quæ se nimium profuderant. VĬTĬUM, ĭi, n. _Défaut_, _défectuosité_, _vice_; _imperfection_; _défaut physique_. SYN. Vitiositas, animi deformitas, morbus animi, turpis actio. )( Virtus, Sanitas. EPITH. Commune, pervagatum, finitimum, insigne, intolerabile, mediocre, maximum, perspicuum, grande, proprium senectutis, singulare. Vitia domestica, fraterna, occulta, paterna, perditissima, hominis stulta, iniqua, contraria. PHRAS. Multis animi corporisque vitiis laborat, _il est plein de défauts physiques et d’imperfections morales_. Nullum est in moribus naturaque vulnus; nulla pravitas, dedecus, turpitudo qua non laboret. Eximia est ingenii tarditate, stupore, debilitate linguæ, oculis perversissimis; vultu omnique motu corporis vastus et agrestis. Quæ præterea libido oculis, quod facinus a manibus, quod flagitium a toto abest corpore? USUS: 1. Homo vorago et gurges vitiorum; omnibus vitiis inquinatus, cumulatus, contaminatus, coopertus. In vitium delabi. Affine illud vitio est. Facile se vitiis et erroribus admiscent hominum animi. Vitia declinare, vitare, effugere, ponere; a vitiis abstinere, abesse; vitio carere. 2. Culpa, _faute_, _crime_. Qui valetudinis vitio, qui fortunæ vitio, non suo decoxere. 3. Dedecus, _honte_, _déshonneur_. Summam laudem alicui vitio dare, in vitio ponere. 4. In auguriis, _vice dans les augures_, _augure contraire_, _mauvais présage_. Augures vitio creatum consulem, vitio magistratum capessivisse aiunt; vitium obnuntiant. 5. Labes, rima, _défaut_. Si ædes exesæ corruerint _vel_ vitium fecerint, _si le bâtiment s’est lézardé, menace ruine_. Cf. Scelus, Crimen, Flagitium, Sceleratus. VĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _fuir_, _se soustraire_. SYN. Devito, fugio, effugio, declino. )( Incido. ADV. Caute, facile, honeste, magnopere, summopere, turpiter. PHRAS. Adulatores vita, _fuyez les flatteurs_. Refuge ab infida adulatorum consuetudine; cave, effuge assentatorum istam perniciem; aufer te ab isto perniciosorum hominum grege; utere cautione certa, cautionem diligentem adhibe ne te fallat perniciosa adulatorum consuetudo. USUS: Periculum, vituperationem, culpam vitare. VĬTRĬCUS, i, m. _Beau-père_. VĬTRUM, i, n. _Verre_. USUS: Merces fallaces chartis, et linteis, et vitris delatæ. VĬTŬLĪNUS, a, um, _De veau_. SYN. Ex vitulo. VĬTŬLUS, i, m. _Veau_. VĬTŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Blâmable_, _répréhensible_. SYN. Vituperandus. VĬTŬPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Blâme_, _reproche_, _réprimande_. SYN. Reprehensio, ignominia. EPITH. Major, summa, tanta, vehemens, justa, maxima. PHRAS. Vituperationem effugere quis potest? _Qui peut échapper au blâme?_ Quis est qui non labatur in tam difficili, tamque lubrica rerum humanarum via? quis est qui non offendat? quis est qui effugere ac vitare omnem offensionem possit? quis ab offensione præstare se immunem potest? USUS: Alicujus factum, aliquem in vituperationem adducere. In vituperationem cadere, venire, _être l’objet des reproches_, _devenir un objet de blâme_. Subeunda erit ea causa magna vituperatio. Mihi ita persuadeo, eam rem laudi tibi potius quam vituperationi fore, _que cela t’attirera des éloges plutôt que le blâme, sera plutôt pour toi une occasion, un sujet d’éloges que de reproches_. VĬTŬPĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui blâme_, _censeur_, _critique_. SYN. Reprehensor. EPITH. Invidus. USUS: Si in vituperatores incideris. VĬTŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _censurer_, _critiquer_, _réprimander_. SYN. Reprehendo; crimini, culpæ, vitio do, tribuo, culpo, deformo; de dignitate, de auctoritate alicujus detraho, in maledicti _vel_ criminis loco pono _vel_ objicio; maledictis alicujus gloriam dignitatemve violo, verbis castigo. ADV. Acerrime, asperius, gravius, admodum, valde. PHRAS. 1. Res palam vituperatur, _on blâme ouvertement la chose_. Res palam improbatur, damnatur, accusatur, acerbe notatur; sermones ea de re minus commodi dissipantur. 2. Auctor operis vituperatur, _on fait le procès à l’auteur de cet ouvrage_. Auctor convitio exagitatur, jactatur, vexatur, male accipitur; convitiis urgetur; infamia notatur; in reprehensionem incurrit. Cf. Reprehendo, Criminor. USUS: Ego tuum consilium vituperare non audeo, _pour moi, je n’ose désapprouver votre projet_. VĪVAX, ācis, omn. gen. _Qui vit longtemps_. USUS: Cervus vivax. VĪVĬDUS, a, un, _Plein de vie_; _fort_, _énergique_. SYN. Plenus vigoris. USUS: Impetus, ingenium vividum, _caractère énergique_, _âme fortement trempée_. Cf. Alacer. VĪVO, is, ixi, victum, ere, n. _Vivre_, _être en vie_, _exister_. SYN. Spiro, sum in vita, sum, in vita commoror, inter vivos numeror, vitam ago, transigo, dego, ætatem ago, vitam vivo, vita fruor, vitam et spiritum duco, vita et communi spiritu fruor, vitam colo, vita manet, vita suppetit, suppeditat, lucem intueor, anima mea exsupero. ADV. Amantissime cum aliquo, amicissime, animose, audacter, calamitose, comiter, concordissime cum aliquo, congruenter, naturæ convenienter, familiariter, fideliter, honestissime, immoderate, improbe, impure, intemperanter, jucunde, laudabiliter, libere, licentius cum sua domina, luxuriose cum libidinosis, magnifice, molliter, necessario, otiose, petulanter, prodigo. Quam diutissime, quiete, sanctissime, sapienter, satis superque, valde, familiariter. PHRAS. 1. Dum vivam, litteris studebo, _tant que je serai vivant, j’étudierai les lettres_. In litterarum studio vitam conterere, degere omnem ætatem est animus; dum animus in hac custodia corporis retinebitur; quantumcumque ætas mihi contigerit longinqua; dum curriculum vivendi a natura datum confecero; dum salvus ero; dum spiritum duxero; dum vita et hoc communi spiritu fruitus fuero; dum spiravero; dum lucem intuitus fuero, litteris studebo. Quibus regionibus vitæ meæ spatium circumscriptum fuerit, iisdem litterarum uno studio quasi tabernaculum vitæ meæ collocabo. 2. Misere vivit, _il vit misérablement_. Animam trahit, spiritum ducit inter multos animi corporisque cruciatus; paucos in vita dies videt, numerat non insigni aliqua calamitate notabiles; in luctu et sordibus jacet, obsolescit, consenescit; vitam exigit, vitam degit in multis miseriis; ætatem omnem iis in calamitatibus exigit, ut nec vitæ hujus lux illi, nec cœli hujus spiritus jucundus esse possit, quæ illi lucis usura datur, quæ illi exigui usura temporis ad vivendum conceditur, ea non tam beneficium est, quam nova series dolorum. 3. Vivit ad genium suum suaviter et molliter, _il vit sans souci, dans les plaisirs, il jouit de la vie_. Vivit arbitratu suo; vivit ingenio suo; sibi, genio indulget liberaliter; animo obsequitur; curat se molliter; cuticulam curat molliter ac delicate. 4. Vivere sine fratre non potest, _il ne peut vivre sans son frère_. Desiderium absentis fratris ferre non potest; spiritus ejus ex fratre pendet; spiritus quem ducit ex fratris ore trahitur; vita ac salus ejus in unius fratris anima consistit; partem viscerum avelli fratris discessu autumat. USUS: Secum esse, secum vivere ac habitare, _ne songer qu’à soi_, _ne vivre que pour soi_. Conjunctissime cum aliquo vivere, _vivre dans l’intimité de quelqu’un_. De lucro vivo, _je vis de ce que je gagne_. Vivere de suo, _vivre du sien, de sa fortune_. In horam, in diem, barbarorum more vivere, _vivre au jour le jour, sans souci du lendemain_. In otio vivere, _vivre dans l’oisiveté_. Vivere ad alterius arbitratum, non ad suum, _vivre selon la volonté d’autrui, non selon ses désirs_. Naturæ satis vixi, _j’ai assez vécu_. Præcario vivere, _vivre d’une manière précaire_. Rapto vivere, _vivre de rapine_. Ita vivam, _sur ma vie_, _aussi vrai que je vis_. Quis hoc putaret præter me? Nam ita vivam, putavi, _car, aussi vrai que je vis, je l’ai pensé_. Ne vivam, _que je meure, si_. Quid poteris, inquies, pro iis dicere? Ne vivam, si scio, _que je meure, si je le sais_. Vive valeque, _vis et porte-toi bien_. Vivite silvæ, _adieu, forêts_. VĪVUS, a, um. _Vivant_, _qui est en vie_, _animé_. SYN. Spirans. USUS: Me vivo non triumphabit. E vivorum numero exturbare aliquem. Vivus et videns pereo. Ad vivum reseco. De vivo aliquid detraho _vel_ reseco. VIX, _A peine_. SYN. Vix dum, vix jam ægre. PHRAS. Vix non totum periit, _il s’en est peu fallu que tout ne périt_. Non multum abfuit quin; paulum abfuit quin totum periret; vix tenues supersunt reliquiæ. USUS: Vix ac ne vix quidem evades. Vix est rectum te huc venire. Quid est, sine his cur vivere velimus? mihi vero cum his ipsis vix; his autem detractis ne vix quidem, _sans l’étude quel attrait peut avoir pour moi la vie? avec elle, je la supporte à peine, sans elle, je ne la supporterais plus_. Ego vix teneor quin accurram, _j’ai bien de la peine à ne point accourir_. VŎCĀBŬLUM, i, n. _Dénomination_, _mot_, _terme_. SYN. Vox, nomen, verbum. EPITH. Certum, proprium, declarans, incognitum alicui, additum ad nomen, novum, priscum, ab oratore modificatum, inflexum quodammodo. USUS: Vocabulo ipso declaratur. Nomen est quo quæque res proprio et certo vocabulo appellatur, _le nom est le mot propre et distinctif assigné à chaque chose_. Vocabulorum inanes opifices. Vocabulum ab oratore modificatum, et inflexum quodammodo. VŌCĀLIS, e, gen. com. _Qui a une voix_, _sonore_, _retentissant_; subst. f. _Voyelle_. USUS: Concursus vocalium certarum. VŎCĀTUS, ūs, m. _Convocation_, _appel_. SYN. Arcessitus. USUS: Drusi vocatu venimus. VŌCĬFĔRĀTĬO, ōnis, f. _Grands cris_, _clameur_, _vocifération_. SYN. Clamor, vox elata. USUS: Muliebris vociferatio me commovebat. Cf. Clamor. VŌCĬFĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Pousser de grands cris_, _vociférer_. SYN. Clamo, clamorem edo, clamorem tollo, exclamo, vocem contendo. USUS: Palam minitari et vociferari. Cf. Clamo. VŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _convoquer_, _mander_. SYN. Advoco, inclamo, arcesso, accieo, adesse jubeo, evoco, nomino. ADV. Exigue, fortuito, jam dudum, nominatim, parcius, paulo, recte, temere, ultro, falso, vulgo. PHRAS. Locus is Troja vocatur, _ce lieu s’appelle Troie_. Troja appellatur; loco Troja nomen est; loco dixere nomen Trojam. Trojæ loco nomen est. Cf. Nomen. USUS: 1. Aliquem in jus, ad cœnam vocare. Senatum vocari jussit. 2. Invito, traho, impello, _inviter_, _provoquer_, _engager_. Qua spe me ad laudem, ad studium virtutis vocas? Consules ad arma vocant plebem. In eumdem me luctum, in longum sermonem me vocavit. Quod me a mœstitia vocas nihil proficies, _vous ne parviendrez pas à me tirer de mon chagrin_. 3. Adduco, _amener à tel ou tel état_, _mettre dans telle ou telle situation_. Aliquem in invidiam, in odium, in culpam, in suspicionem, in judicium; aliquid in dubium vocare. 4. Nomino, _appeler d’un nom_, _nommer_, _désigner_. Quamque rem suo nomine vocare, _appeler chaque chose par son nom_. Cf. Accerso. VŎLĀTĬCUS, a, um, _Qui voie_, _ailé_; _éphémère_, _passager_. SYN. Inconstans. USUS: Furentes et volatici impetus. Cf. Vanus, Inconstans, Levis. VŎLĀTĬLIS, e, gen. com. _Qui vole_, _qui a des ailes_, _ailé_. SYN. Volucer. USUS: Bestiæ aquatiles, volatiles. VŎLĀTŬS, ūs, m. _Action de voler_, _vol_. SYN. Lapsus volucrum. EPITH. Aerii. USUS: Aer volatus avium sustinet. VŎLĬTO, as, avi, atum, are, n. _Voler çà et là_, _voltiger_; _aller et venir_, _s’empresser_. SYN. Vagor, discurro. USUS: Volito in foro; volitare per gentes et regna. 1. VŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_. SYN. Volito, pennis me tollo. ADV. Late, insolentius, palam, vehementer. USUS: Volasse eum, non iter fecisse diceres. Volat ætas, _le temps vole, arrive rapidement_. Litteræ ad Pompeium volabant. 2. VŎLO, vis, vŏlŭi, velle, a. _Vouloir_, _souhaiter_, _désirer_. SYN. Voluntas est, voluntatem habeo, voluntas mea fert, sententia est, studeo. )( Nolo. ADV. Imprudenter, magnopere, maxime, nequicquam, perverse, plane, recte, non sane, valde, vehementer, etiam atque etiam. PHRAS. Hoc unum volebat, _il ne voulait que cela_. Hoc ferebat ejus voluntas; hoc significasse et annuisse videtur; hoc tota animi inductione deposcebat; hoc totis animis volvebat; hoc toto animi ardore cupiebat; hoc optabat; votum hoc erat unicum; hoc spectabat unum; hoc unum cordi erat; huc mentem, huc cogitationes omnes conferebat; hanc unam rationem rerum suarum ingressus erat, inierat; hoc unum in animo erat, in animo habebat. 2. Si ita vis, fiat, per me licet, _si vous le voulez, soit, je le permets_. Si id æquum censes; si animum induxisti; si tibi certum est, hoc agere; si ea stas sententia; si iis rebus agendis animum injecisti; si huc animum convertis; si tuæ id voluntatis est; si ita libet; si id consilium agitas, fiat quod lubet, nihil repugno. 3. Vult mercaturam facere, _il veut devenir marchand_. Ad mercaturam se applicat; ad mercaturam se confert; mentem ad mercaturam faciendam appulit; mercaturam facere in animum induxit; novam nunc vitæ ac studiorum rationem suscipit et ingreditur, totusque ad voluntatem mercaturæ faciendæ incumbit, qui mercatum nunquam attigit. Cf. Cupio, Desidero, Statuo. USUS: 1. Volo omnes bene de me sperare. Quid sibi ista volunt? _Que signifie cela?_ 2. Cupio bene, _souhaiter à qqn toute sorte de bonheur_. Omnium causa quos commendo velle debeo, _je veux du bien à tous ceux que je recommande_. Valde ejus causa volo. Cf. Decerno, Statuo, Constituo. VŎLŌNES, um, m. pl. _Esclaves qui, après la bataille de Cannes, s’enrôlèrent d’eux-mêmes; volontaires_. SYN. Milites voluntate sequentes. VŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Qui tourne_, _qui roule_. SYN. In orbem incitatus. USUS: 1. Cœlum volubile, _le ciel qui tourne sur nos têtes ou sur lui-même_. 2. Concitus, _rapide_, _entraînant_; _inconstant changeant_, _variable_. Volubili et præcipiti quadam dicendi celeritate. Vaga et volubilis et inconstans fortuna. Cf. Vagus, Varius. VŎLŪBĬLĬTAS, ātis, f. _Mouvement rapide_, _circulaire_, _rotation_, _tour_; _en parlant du langage: Rapidité, volubilité_. SYN. Volubilis motus, celeritas, incitatio. EPITH. Inanis, irridenda, magna. PHRAS. Magna in eo est linguæ volubilitas, _il parle avec une grande volubilité, rapidité, facilité_. Expedita et profluens est in dicendo celeritas; lingua incitatius fertur; oratione utitur volubili, celeri, concitata; oratio hominis rapida est et celeritate pene cæcata; fundit orationem mira linguæ verborumque volubilitate et concitatione. USUS: 1. DEUS cœlum ad volubilitatem rotundavit. Verborum, linguæ volubilitas. 2. Celeritas, concitatio, inconstantia, _en parl. du sort_: _Inconstance_, _légèreté_. Fortunæ volubilitas. Cf. Inconstantia. VŎLŪBĬLĬTER, _Rapidement_, _avec abondance_. USUS: Sæpe in amplificanda re, concessu omnium funditur numerose et volubiliter oratio, _souvent dans l’amplification, un accord unanime autorise le discours à se déployer rapidement dans la rondeur des périodes_. SYN. Celeriter, incitate. VŎLŬCER, cris, cre; gen. pl. ĭum, _Ailé_; _prompt_, _léger_, _rapide_; _passager_, _éphémère_. SYN. Volatilis, præceps, incitatus. USUS: O nuntium volucrem! Nihil tam volucre, quam maledictum, _rien ne fait plus rapidement son chemin qu’une médisance_. Genus dicendi volucre. O spem volucrem! VŎLŬCRIS, is, f. _Oiseau_. SYN. Ales, avis, volatilis. USUS: Volucres nidos fingunt ac construunt. VŎLŪMEN, ĭnis, n. _Rouleau de feuilles_, _manuscrit_, _livre_, _ouvrage_. SYN. Liber. EPITH. Cœleste, maximum, plenum, novum. USUS: Evolvi volumen epistolarum tuarum. Epistolas in volumen referre, redigere. Aliquot jam volumina confecit, effecit Omnia hæc paucis voluminibus continentur. Cf. Liber. VŎLUNTĀRĬUS, a, um, _Volontaire_. SYN. Sponte, ultro, judicio susceptus, ad arbitrium, ad libidinem. )( Invitus. USUS: Voluntaria oblivio. Sunt quidam animi motus voluntarii. Voluntarium facinus. Hominem habuit voluntarium laudatorem. Cf. Libenter. VŎLUNTAS, ātis, f. _Faculté de vouloir_, _volonté_. SYN. Mens, animus, sensus, arbitrium, consilium, propositum, sententia, institutum, EPITH. Abdita, retusa, aliena, offensa populi, alienior ab aliquo, conjuncta inter aliquos, constantissima, depravata, eximia quædam et singularis, fraterna, plena humanitatis et pietatis, grata alicui, minime nova, incredibilis, popularis, jucunda in malis, grata in dolore, liberalis, obstinatior et in iracundia obfirmatior, occulta, perpetua, præclara, omni laude digna. Consceleratæ, nefariæ, diversæ civium, justæ, inanes, ambitiosæ, multæ et perpetuæ, summæ omnium. PHRAS. 1. Voluntati tuæ parebo, _je ferai votre volonté_. Obsequar tuis voluntatibus; nihil nisi ex voluntate tua faciam; ero in potestate tua; decretis tuis parebo, morem geram; totum me tibi trado gubernandum; obtemperabo imperiis tuis; nihil nisi de sententia tua acturus sum; tuas ad leges volens veniam, descendam. 2. Idem mihi sensus est, eadem voluntas, _j’ai les mêmes sentiments, les mêmes désirs que vous_. In eadem tecum voluntate sum; voluntatem eamdem suscepi, habeo; tuis voluntatibus plane assentior; in sententiam tuam pedibus eo. Cf. Consentio. USUS: 1. Nec mutabo unquam, nec abjiciam quam cepi voluntatem. Ad voluntatem loqui. Ex voluntate aliquid facere. Aliquo ex voluntate uti. 2. Studium, benevolentia, _bonnes dispositions_, _bienveillance_, _intérêt_, _faveur_. Civium voluntates propensas sibi bonis artibus conciliare, _se concilier les bonnes grâces des citoyens_. Voluntates civium conglutinare, copulare, _procurer l’union des volontés_. Voluntatem suam civitas universa ad Pompeii partes conferebat, aggregabat; voluntatem suam Pompeio profitebatur, declarabat, re præstabat; omnium voluntates ad Pompeium accessere, _toute la cité inclinait vers le parti de Pompée_. Conserva, retine hanc tuam erga me voluntatem, _conservez cette bonne volonté à mon égard_. Quam facile mutantur, alienantur, offenduntur hominum voluntates ac studia, _bonnes dispositions_. De pristina voluntate levi momento remittere, _cesser pour un instant de montrer à qqn autant d’amitié_. Alienatæ populi voluntates lente recuperantur, reconciliantur, _difficilement on recouvre les bonnes grâces du peuple quand on les a perdues_. Cf. Accommodo, Adjungo. VŎLŬPE, adj. et subst. n. _Agréable_, _chose agréable_, _qui fait plaisir_. SYN. Delectabile. PHRAS. Volupe est, _cela est agréable_. Voluptati est; voluptatem efficit, conciliat; voluptate afficit, perfundit. Cf. Voluptas. USUS: Salvum te venire, mihi volupe est. VŎLUPTĀRĬUS, a, um, _De plaisir de joie_, _voluptueux_. SYN. Effeminatus, voluptati deditus, voluptati studens. PHRAS. Voluptarius homo est, _c’est un homme de plaisir_. Omnia ad voluptatem refert; voluptatem spectat unam; omnia voluptate metitur; mollitia et luxu fluit; luxu et inertia diffluit; voluptatibus totum se dedit, tradit, dat; alienato ad libidinem animo est; effusus in venerem, et amoribus impeditus est; homo est natus abdomini; abdomini tantum operam dat, inservit; genio et abdomini indulget; suis se cupiditatibus mancipat; homo est præterquam sibi, nemini commendatus; animo suo morem gerit; animo obsequitur quoquo fert libido. Cf. Mollis. USUS: Epicurus homo voluptarius, cujus te mores delectant, _Épicure, homme adonné aux plaisirs sensuels, dont les mœurs vous plaisent_. Cf. Voluptas, Libido. VŎLUPTAS, ātis, f. _Plaisir_, _joie_, _satisfaction_, _jouissance_ (_sensuelle ou intellectuelle_), _volupté_. SYN. Jucunditas, fructus jucunditatis, lætitia, jucundus voluptatis sensus. EPITH. Amatoria, contraria honestati, non digna præstantia hominis, esca malorum, exquisita, illecebra turpitudinis, imitatrix boni, incredibilis lætitiæ, pene divina, inimica virtutis, insatiabilis, magna et perpetua, mater malorum omnium, obscœna, simplex, summa, sempiterna, turpis. Æternæ, confœderatæ, necessariæ, delicatæ, flexibiles, indignæ homine docto, majores, non necessariæ, plurimæ, maximæ. PHRAS. 1. Res ea mihi magnam voluptatem præbuit, _cette chose m’a causé une grande joie_. Voluptati mihi fuit ingenti; maxima voluptate me perfudit; ea ex re summam voluptatem cepi, percepi; summa voluptate compleor. 2. Voluptatibus se totum permittit, _il s’abandonne tout entier au plaisir_. Veneri et Baccho tempus omne suum deberi arbitratur; totum se vitiorum illecebris, et cupiditatum lenociniis tradit; libidinibus se suis constringendum præbet; voluptatibus ducitur seque vitiorum illecebris totum dedit; obstrictus voluptatibus suis tenetur. Quis in voluptatibus illo inquinatior? Vino languidus, confertus cibo, sertis redimitus paratissimis vescitur voluptatibus; voluptati frena, habenas laxat; voluptatis illecebris delinitus, unguentis oblitus id tantum agere videtur, ne quis sensus sit qui commotionem suavem jucunditatis in corpore non persentisceret; cui voluptas suaviter non blandiretur; qui titillante quadam corporis dulcedine quasi perfusus non moveretur; ad quem voluptas cum suavitate non afflueret et illaberetur; qui voluptatibus non afflueret; qui affluenti copia voluptatum et illecebris omnis amœnitatis non colliquesceret. 3. Voluptas multos perdidit, _la volupté a perdu bien des gens_. Voluptas malorum esca, blandissima domina, inimica virtutis, illecebra turpitudinis, mater malorum omnium, multis exitio fuit. Voluptate, tanquam dulci veneno, pars magna hominum periit; multi illecti voluptate, dulcedine, voluptatibus, blandimentis voluptatum capti, irretiti, sopiti, in miserias incurrunt, infortunia subeunt, calamitates adeunt, graviter offendunt; multi ducem sequentes voluptatem in exitium præcipitarunt. USUS: Verbo voluptatis omnes qui Latine sciunt duas res subjiciunt: lætitiam in animo, et commotionem suavem jucunditatis in corpore, _tous ceux qui savent le latin joignent deux idées à mot de plaisir, une joie pour l’âme et une douce et agréable sensation pour le corps_. Voluptate dominante virtus jaceat necesse est. Voluptas rationi inimica impedit consilium, mentis perstringit oculos, nec habet ullum cum virtute commercium. Voluptas suaviter sensibus blanditur, sensus titillat et hilarat. Jucundam ac dulcem voluptatum consuetudinem tristis admodum et amarus consequitur eventus. Voluptatis exitus initium est doloris. VŎLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Action de se rouler, de se vautrer dans_. USUS: Scelera tua non vestigiis odorantes ingressus tuos, sed totis volutationibus corporis et cubilibus persecuti sumus. VŎLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Rouler_, _faire rouler_. SYN. Revolvo, tracto. ADV. Libere, studiose. USUS: 1. Volutare libros. In luto, in omni scelerum genere et libidinum, in omni dedecore volutari, _se vautrer dans la boue, dans le crime_. 2. Procido, accido ad pedes, _se rouler aux pieds de qqn_. Volutari ad pedes alicujus. VOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. SYN. Verto, verso, in orbem torqueo. USUS: Facile soluteque volvere sententias, _développer sa pensée avec une élocution facile_. Illi qui volvuntur stellarum cursus sempiterni, _cette éternelle révolution des astres_. Cœlum admirabili celeritate volvi videmus. VŌMER, ĕris, m. _Soc de la charrue_. SYN. Ferrum in extremo aratro. USUS: Vomere terram perstringere, scindere. VŎMĬCA, æ, f. _Abcès_, _apostème_. SYN. Ulcus. USUS: Vomicam aperire. VŎMĬTĬO, ōnis, f. _Vomissement_. VŎMĬTŬS, ūs, m. _Action de vomir_, _vomissement_. USUS: Supprimere, inhibere, sistere vomitum. Vomitum invitare, facere, extrahere, repetere. VŎMO, is, mŭi, mĭtum, ere, n. et a. _Vomir_, _rendre_, _rejeter_. (_Chez les Romains on se faisait souvent vomir pour se donner de l’appétit et pouvoir se remettre à table._) SYN. Ejicio, vomitione me purgo, vomitu egero. USUS: Convivium in quo nemo potest dicere utrum iste plus biberit, an vomuerit, an effuderit. VŎRĀGO, ĭnis, f. _Gouffre_, _abîme_. SYN. Gurges, charybdis. EPITH. Ima, immensa; geminæ. USUS: Vos geminæ voragines scopulique reipublicæ, _vous êtes les gouffres et les deux écueils_, _c. à d._, _les deux fléaux de l’État_. Immensa vorago et gurges vitiorum. Habet secum fratrem, quem gurgitem, quam voraginem? quid eum non sorbere, quid non haurire cogitatione censetis? Cf. Helluo. VŎRAX, ācis, omn. gen. _Qui dévore_, _dévorant_, _vorace_, _glouton_. SYN. Gurges, helluo, ganeo, qui crudus postridie se ingurgitat; edax et inexplebilis, natus abdomini suo, qui de convivio auferri debet, qui cibo et potione se distendit. USUS: Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam cito absorbere potuisset? _Y a-t-il charybde si dévorante?_ Cf. Helluor, Commessor. VŎRO, as, avi, atum, are, a. _Dévorer_, _manger avidement_, _engloutir_. USUS: Alia animalia vorant, alia mandunt. Nos hic cum Varrone voramus litteras, _nous nous livrons avec passion à l’étude_. VŌTĪVUS, a, um, _Voué_, _promis_, _consacré_, _dédié_. SYN. Quod voto fit _aut_ suscipitur. USUS: Ludi votivi. Legatio votiva, _mission votive, mission dont on se chargeait pour aller, aux frais de l’État, accomplir un vœu en province_. VŌTUM, i, n. _Vœu_, _promesse_. SYN. Voti sponsio qua obligamur DEO. EPITH. Nefarium. PHRAS. 1. Voto se obligavit, _il s’obligea par vœu_. Votum fecit, suscepit, nuncupavit; voti se religione obstrinxit, devinxit; voti sponsione se obligavit; votum vovit. USUS: 1. Votum DEO debemus. Voto tenemur. Voti rei sumus. Vota reddenda sunt Superis, solvenda, persolvenda. Corpus suum perpetua voti religione DEO consecrare; suam DEO castitatem voto dedicare. 2. Optatum, _vœu_, _souhait_, _désir_. Voti compotem facere. Voti damnamur, _nous sommes liés par vœu_. (Votum _pro_ suffragio, _vote, vulgare est_.) VŎVĔO, es, vōvi, vōtum, ere, a. _Promettre qqche_, _faire un vœu_, _s’engager par un vœu_. SYN. Vota suscipio, facio, nuncupo. PHRAS. Vovere paupertatem, castitatem, obedientiam, _faire vœu de pauvreté, de chasteté et d’obéissance_. Bona corporis ac fortunæ per voluntariam inopiam DEO immolare; paupertatis votum nuncupare; arctissimo religionis sacramento ad abdicanda fortunæ bona se obstringere. Irrevocabili castitatis voto sese DEO obstringere, dicare; corporis ac animi pudorem, castimoniam, integritatem voto consecrare ac immolare. DEO, DEI que vicariis perpetuo obedientiæ nexu se obstringere, mancipare. Libertatem, et quæ pars animi est nobilissima, voluntatis arbitrium DEO immolare, sacrificare. USUS: Consul ludos Neptuno vovit. Nostri Imperatores pro salute patriæ capita voverunt se Dianæ vitulum immolaturos. VOX, vōcis, f. _Voix_, _son_, _cri_, _appel_. SYN. Sonus, verbum. EPITH. Acerba, inimica bonis, acuta, gravis, cita, tarda, magna, parva, mediocris, levis, aspera, contracta, diffusa, intermissa, fracta, scissa, attenuata, inflata. Vox mollis, muliebris, effeminata, absona, absurda, agrestis, rauca, inclinata, ululans, dura, fusa, dulcis, suavis, clara, grandior, plenior, canora, lenis. PHRAS. 1. (Vocem non amplius habui, VULG.), _je n’eus plus de voix_. Dolor vocem suppressit, inclusit; vocem mittere, emittere nullam jam potui; voce defeci; vocem egerere, proferre nullam potui; suppressa mihi vox est. 2. Voce submissa locutus est, _il parla à voix basse_. Voce demissa, infracta, suppressa locutus est; quassa jam voce fractaque id unum dixit; sedata et depressa voce pauca locutus est. 3. Clarissima voce dixit, _il parla à haute voix_. Magna voce, maxima, clarissima voce; voce magna et peracuta; maxima vocis contentione, ut omnes exaudirent, dixit; ille majus exclamans ut vox in coronam turbamque effunderetur, dixit; intonuit vox ejus, recreata jam ac corroborata, sic ut ad omnes perferretur. USUS: Vox una eloquentiam maxime sustinet et commendat. Cursus vocis per omnes sonos. Vocem ex eo elicere nemo potuit. Intendere, contendere vocem. In profundenda voce omne corpus intenditur. Vocem ad sonum miserabilem flectere, submittere, _faire des inflexions de voix lamentables_. Theatrum totum vocibus percrepat gratulantium. Missa cœlesti voce recreatus. Una consentiensque omnium vox erat. Una vox pari consensu emissa. Una omnium voce laudatur. Hæc te vox non percutit? VULGĀRIS, e, gen. com. _Qui concerne la foule_, _général_, _vulgaire_, _ordinaire_, _commun_. SYN. Quotidianus, contritus, communis, popularis, unus de populo, unus de multis. )( Excellens. USUS: In communi vita et vulgari consuetudine maxime rudis. Res vulgaris et pervagata est ac pene obsoleta. Vulgaris opinio, _l’opinion commune, générale_. Cf. Communis. VULGĀRĬTER, _Communément_, _d’une manière commune_, _vulgaire_, _banale_. SYN. Populariter, usitate. PHRAS. Vulgariter loqui, _parler d’une manière commune, sans distinction_. Plebeio sermone, verbis quotidianis, minime ambitiose, cum vulgo loqui. USUS: Non vulgariter, ut pro homine pernecessario scribere. 1. VULGŌ, _Généralement_, _en général_. SYN. Passim, populariter, plerumque, magna ex parte; magnam, majorem, maximam partem. USUS: 1. Non sunt ista vulgo disputanda. 2. Aperte, palam, _ouvertement_, _publiquement_, _partout_, _en tout lieu_. Vulgo hæc fiunt, Vulgo hæc loquebantur. Cf. Communiter. 2. VULGO, as, avi, atum, are, a. _Répandre dans le public_, _communiquer_, _publier_. SYN. Pervulgo, divulgo. ADV. Valde, passim. PHRAS. Nescio quomodo liber is vulgatus sit, _je ne sais comment ce livre a été publié_. Quomodo exciderit nescio, qua via in lucem prodierit, emanarit, tam studiose compressus; quomodo exierit atque in vulgus emanarit nescio. 2. Vulgata res est, _la chose est connue_. Ad ultimas terras pervagata, jactata sermonibus, sermonibus dissipata, trita atque celebrata res est. USUS: Vulgare morbos, _communiquer, progager les maladies_. Nonne voce vestra vulgatum est? Vulgati contactu in homines morbi. Cf. Effero, Edo, Divulgo. VULGUS, i, n. _Le commun des hommes_, _la masse, la foule_, _le public_, _le vulgaire_. SYN. Turba, multitudo. EPITH. Incertum. USUS: In vulgus dividere tribuere pecuniam. In vulgus gratum aut ignotum esse. In vulgus id exire et emanare non volo. Valet ea res plurimum in vulgus, _cette chose a beaucoup de pouvoir sur le peuple, la populace_. In vulgus commendari. Populus ac vulgus imperitorum. Expertus quam vanum et levi aura mobile vulgus sit. Istius nequitia in ore vulgi est versata. Sapientis judicium a judicio vulgi discrepat, _le jugement du sage diffère de celui de la multitude_. Cf. Plebs. VULNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Blessure_. SYN. Sauciatio. VULNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Blesser_, _faire mal à_. SYN. Saucio; plagam, vulnus impono, plagam facio, plagam injicio, vulnus infligo, vulneribus conficio. PHRAS. 1. Graviter hominem vulneravit, _il blessa grièvement cet homme_. Plagam mortiferam homini imposuit; vulnus intulit, impegit luculentum; graviter vulnere affecit hominem. Plagis sauciavit; corpus hominis plaga imposita cruentavit; graviter caput gladio percussit; injecta _vel_ inflicta securi hominem protrivit 2. Graviter vulneratus est, _il fut grièvement blessé_. Sica, pugione percussus; telo ictus; multis vulneribus concisus; in adversum os telo sauciatus; æger vulneribus; vexatus vulneribus; trajectus telo, lancea transfixus; perfossus vulneribus; vulnere tardatus, retardatus; onustus vulneribus; vulnere afflictus; vulneribus exsanguis ægrum vix corpus trahit. USUS: Servi multi vulnerantur. Cf. Saucius, Vulnus. VULNUS, ĕris, n. _Blessure_, _plaie_, _coup_. SYN. Plaga. EPITH. Consulare, gravissimum, vehemens et mortiferum, voluntarium, domesticum, periculosum, recens. PHRAS. 1. Non magnum vulnus fuit, _la blessure ne fut pas grave_. Ferrum haud alte in corpus descendit; summa duntaxat cutis perstricta est. Fessum vulnere ferrum haud alte penetravit; non intactum quidem ferro corpus, attamen leviter tantum saucium erat. 2. Ex vulneribus obiit, _il mourut de ses blessurès_. Mortifero vulnere ictus cecidit; multis vulneribus acceptis, ac debilitato corpore et contrucidato se abjecit exanimatus; vulneribus confectus est; multis vulneribus confossus concidit; corpus multis vulneribus confectus procubuit; telo secundum tempora graviter ictus in vulnus abiit. 3. Vix sanabitur hoc vulnus, _cette plaie aura du mal à se guérir_. Vix recreabitur inflicta plaga; vulnus eum in omnem vitam inutilem faciet; alligari quidem et curari herbis vulnus poterit, vix tamen percurabitur. USUS: 1. Vulnus alicui inferre, impingere. Grave vulnus accipere. Vulnera adverso corpore excepta. Vulneribus confici. Vulnera divellere et retractare. Vulneribus defessus, confectus, _criblé de blessures_. 2. TRANSL. _Blessure_, _atteinte_; _douleur_, _affliction_. Alterius famæ grave vulnus imponere, inurere, infligere. Fortunæ gravissimo vulnere percuti, _être frappé par la fortune d’un coup très rude_. Antiqua reipublicæ vulnera sanare. VULPĒCŬLA, æ, f. _Petit renard_. SYN. Vulpes parva. USUS: Fraus quasi vulpeculæ, vis leonis videtur. VULPES, is, f. _Renard_. USUS: Jungere vulpes, _atteler des renards_, _c. à d._, _tenter qqche d’impossible_. Vulpes pilum mutat, non mores, _renard change de poil, mais non de caractère_. Tam facile, quam vulpes pirum comest, _c. à d._, _impossible_. (PROV.) VULTŬRĬUS, ĭi, m. _Vautour, oiseau de proie_. USUS: Vulturius ejus provinciæ quæstor, _questeur vautour, spoliateur de sa province_. VULTŬŌSUS, a, um, _Qui fait des grimaces_, _sombre_, _sévère_. SYN. Tristis, severus. USUS: Cave ne quid ineptum sit aut vultuosum (in oratione), _que rien ne jure ou ne grimace dans le style_. VULTŬS, ūs, m. _Visage_, _physionomie_. SYN. Os, facies. EPITH. Bellissimus, hilaris, gravis, modestus, nefarius, consceleratus, perturbatus, plenus furoris, sapiens, severior, tristior, superbissimus; ficti, simulati. PHRAS. 1. Vultu tristiore est et severo, _il a un visage un peu triste et sévère_. Obscurior, suspensus et incertus ejus vultus est; vultus ejus indignitate rerum acrior est; desperatio in ejus vultu aut ira atrox eminet; ore confuso certas perturbationis notas aut ingens malum præfert; in facie vultuque nescio quid triste inest et asperum; frontem contrahit; frontem adducit; vultum demittit; oris habitus is est, ut perturbati animi imaginem vultus et indices oculi referre videantur. 2. Vultus ab animo dissentit, _il a un visage menteur, qui ne rend pas les sentiments de son âme_. Vultus fallit, mentitur, decipit; in fraudem impellit, inducit; falsa vultus imagine, ficta specie dissimulatur animus; falsa ista vultus species intuentibus imponit, illudit; animi sensum vultus tegit. Sensus animi cum vultu minime congruit. 3. Ex vultu agnosco quam alieno a me sit animo, _je reconnais à son air combien il me déteste_. Ex oculis ac fronte conjicio, conjecturam facio; vultus qui index est et imago animi, qui sermo quidam tacitus mentis est, de illo prædicat quo erga me sit animo. Vultus, oculi loquuntur ac clamant simulationem de ejus in me animo, vultus ipse significationem dat. Animi infensi notas in fronte lego; vultus ipse sensum animi indicat. USUS: Imago animi vultus est, indices oculi. Vultus est tacitus quidam mentis sermo, animi janua. Num ejus vultum subire audes? Num ejus vultum ferre potes? Fingere quidem et simulare vultum possumus. In tuis oculis, tuo ore, tuo vultu acquiesco, _vos yeux, votre figure, tout votre air me plaît_. Cf. Forma. X XYSTUS, i, m. _Xyste_, _colonnade découverte_, _galerie servant de promenade_, _de lieu au conversation_, _etc._ SYN. Porticus. USUS: Cum inambularem in xysto. Z ZĒLŎTY̆PĬA, æ, f. _Jalousie_, _envie_. SYN. Obtrectatio. USUS: Offensio nostra, quæ magis ex zelotypia quam ab injuria nata est. Obtrectatio, quam intelligi zelotypiam volo, est ægritudo ex eo quod alter potiatur eo quod ille ipse concupierit. Cf. Æmulatio. ZŌDĬĂCUS, i, m. _Le zodiaque_. SYN. Signifer orbis, orbis signorum. USUS: Vis quædam est signifero in orbe, qui Græce ζωδιακός dicitur. ZŌNA, æ, f. _Ceinture_; _une des zones terrestres qui entourent le zodiaque_. [Illustration] INDEX VOCUM BARBARARUM. _VOX BARBARA_ _VOX LATINA_ _Ab antiquo._ Antiquitus. _Ab initio mundi._ Post homines natos, post hominum memoriam. _Ab initio rem repetere._ A capite, ab ultima ætate, memoria; altius rem arcessere; ab origine primisque causis rem repetere. _Ab invicem._ Inter se timere, distare. _Abominabilis._ Abominandus, detestabilis, exsecrabilis. _Abortire._ Partum abigere, abortum facere. _Abscindere reditum, annonam._ Receptu commeatuque aliquem intercludere. _Absentare se._ Subducere sese. _Absolvere ab hæresi._ Expiare ab hæresi, Ecclesiæ reconciliare. _Absolute._ Præcise, simpliciter negare. _Absone._ Absurde. _Absurditas._ Res absurda. _Acceptare officium._ Suscipere munus. _Acclinis_ (poet.) Inclinatus, reclinatus. _Acedia._ Pigritia, negligentia. _Acervare._ Cumulare. _Acquisitio._ Comparatio. _Activitas._ Solertia, industria, velocitas. _Ad diem præfixam._ Ad diem, ad diem dictum, ad statum diem. _Adhuc semel._ Iterum. _Ad instar._ Instar. _Adinventio._ Inventio. _Adversitas._ Res afflictæ, res adversæ, casus adversi, res turbidæ, asperæ. _Ad vivum exprimere._ Scite, miro artificio exprimere. _Adunare._ Conjungere, congregare. _Ædificare alios._ Bono esse exemplo. _Affabiliter._ Blande, comiter. _Affirmative._ Affirmate. _Albedo._ Candor, albus color. _Aliqualiter._ Aliquomodo, quodammodo. _A longe._ Procul, eminus. _A longo tempore._ Jam dudum, pridem. _Alta voce._ Clara voce. _Alternatim._ Alternis vicibus. _Amantissimus frater meus._ Carissimus; dicitur tamen active: mei amantissimus. _Amittere prœlium._ Prœlio inferiorem discedere, adversum prœlium facere; vinci. _Amodo._ Deinceps, posthac. _Amphibologia._ Amphibolia. _Angariare._ Cogere, adigere, compellere. _Animalculum._ Bestiola. _Antecessores._ Majores. _Ante judicem vocare aliquem._ In judicium vocare aliquem. _Ante omnia._ Imprimis, præ cæteris. _Apostatare._ Nuntium remittere Religioni, ejurare Sacra, deficere a fide Christo data. _Apparuit in somno._ Vidi secundum quietem, spectaculum habui in somno, per quietem spectandum se mihi obtulit. _Appellit navis._ Appellitur navis, nauta appellit. _Approximatio._ Appropinquatio, accessus. _Aptitudo._ Habilitas. _Aquaticus_ (poet.). Aquatilis, aquarum incola. _Armistitium._ Induciæ. _Attemperare._ Moderari, adaptare. _Austeritas vitæ._ Victus cultusque asperior. _Auxiliator._ Adjutor. _Axioma._ Pronuntiatum, effatum. _Baccalaureus._ Prima laurea donatus. _Benedicere populo._ Bene precari populo, fausta cum prece dimittere, pacem et veniam a Superis precari. _Benefactor._ Beneficus, munificus, patronus. _Beneplacitum._ Arbitratus, voluntas, nutus, libido. _Bene sit._ Benigne sit. _Bene vivere._ Pure casteque vitam colere; _vel_ laute indulgenterque vivere. _Bestialis._ Brutus, inhumanus, bruto conveniens. _Biformis_ (poet.). Biformatus. _Blanditor._ Adulator, assentator. _Blasphemare._ Impias in DEUM voces mittere, scelesta lingua DEUM lacessere. _Bona opera facere._ Virtutum officiis fungi. _Bonæ conscientiæ est._ Animi integerrimi; mente nullius culpæ sibi conscia. _Brutum._ Bestia, animal, pecus. _Calendarium._ Fasti. _Calumniose._ Per calumniam, injuriam. _Campana._ Æs campanum. _Carnalis homo._ Libidini, voluptatibus deditus. _Cautela._ Cautio. _Christianitas._ Res christiana, Respublica christiana, Orbis christianus. _Christianus._ Christi Sectator, Christi disciplinam professus _vel_ nomen christianum. _Circumlocutio._ Circuitio verborum, circumscriptio. _Circumstantia._ Res attributæ, adjuncta loci temporisque ratio. _Circumvallatio._ Locus aggere ambitus, limes extimus, circuitus, munimenta castrorum. _Claudere epistolam._ Obsignare. _Coacte._ Per vim, vi adactus, adductus. _Coœtaneus._ Æqualis ejusdem temporis. _Cœlicus._ Cœlestis. _Cœlitus._ De cœlo, divinitus. _Commendare DEO negotium in Consulere per preces DEUM. oratione._ _Communicare._ Ad Sacram Synaxim, mensam, panem cœlestem accedere, divino Epulo pasci. _Communiter_ pro. Plerumque, vulgo. _Comparative._ Comparate. _Comparere ante aliquem._ Sistere se alicui. _Compassio._ Commiseratio, misericordia. _Compati._ Commoveri, capi, affici misericordia; dolere casum, vices alterius. _Complexio_ † pro. Corporis constitutio, humorum temperamentum, corporis habitudo. _Conceptus mentis._ Sensa mentis, congitata mentis. _Concivis._ Civis, municeps. _Concupiscentia._ Cupiditas, libido. _Confabulatio._ Collocutio, sermones. _Confidentia_ † pro. Fiducia. _Confortare._ Corroborare, confirmare. _Confusus._ Pudefactus. _Congrue._ Congruenter. _Congruus._ Congruens. _Conregnare._ Simul regnare. _Consequenter._ Porro, quod ex eo consequitur. _Contemporaneus._ Ejusdem temporis, ætatis. _Contentus est._ Sorte, rebus suis contentus est. _Contiguus_ (poet.). Continens, contingens, _vel_ proximus, vicinus. _Continue._ Continenter. _Contradicere sibi._ Pugnantia loqui, secum ipso pugnare. _Controverti._ In controversia esse; in controversiam venire, deduci, vocari. _Conventio._ Conventus, _vel_ conventum. _Convitiari._ Proscindere convitio. _Coopertorium._ Tegumentum, operculum. _Coordinare._ Suo quodvis ordine collocare. _Cor_ †. Animus, ratio, mens. _Corporis necessitates._ Necessaria vitæ præsidia; res ad vitam _vel_ usus necessarios requisitæ. _Correcte._ Emendate. _Creatura._ Res creata, res condita ab opifice et ædificatore mundi DEO. _Crescit malum._ Malum in dies ingravescit. _Crucem facere._ Signum crucis digito in fronte effingere, salutari se signo munire. _Cum tempore._ Progressu temporis, procedente tempore, tempore. _Cumulatim._ Cumulate. _Damnare ad mortem._ Damnare capitis _vel_ capite. _Dare licentiam._ Potestatem facere. _Debiti solutionem petere._ Admonere debitores, appellare de pecunia, nomina exigere. _Deceptor._ Veterator, circumscriptor. _Decimus nonus._ Undevicesimus. _Dedecens._ Turpis, indecorus. _De die in diem._ Indies; dicitur tamen diem ex die ducere, proferre, procrastinare. _Defectus._ Vitium ædium, etc. _Deitas._ Divinitas. _Delator._ Index, accusator. _Delectabilis._ Quod habet delectationem. _Dependere ab aliquo._ Pendere ex aliquo. _Deponere officium._ Deponere munus; abire, decedere magistratu. _Deprædari._ Prædari, spoliare, diripere. _Desertum._ Locus desertus, solitudo; locus humano cultu vacuus, solitudine et inopia vastus. _Desuescere._ Consuetudinem deponere, desuefacere. _Detractor._ Obtrectator. _Detractoria verba._ Famæ adversantia, inimica nomini, honorem lædentia, violantia. _Detrahere aliquid de pretio._ Deducere de summa. _De verbo ad verbum._ Ad verbum, verbum de verbo, totidem verbis. _Dictio_ † pro. Vocabulum. _Discooperire._ Non tegere, retegere. _Discretio._ Prudentia in discrimine faciendo, delectus ac judicium. _Disparere._ Evanescere, sublimem abire, oculis subito subduci. _Disparitas._ Ratio dispar, diversa. _Dispositio animi._ Animi comparatio, affectio. _Disquirere._ Exquirere. _Dissitus_ † pro. Disjunctus, longinquus, remotus; dicitur recte pro dispersus. _Ditescere._ Divitem fieri. _Diversimode._ Varie, alio atque alio modo, non uno modo. _Diversitas._ Varietas, dissimilitudo. _Divisim._ Seorsim, separatim. _Diutius sex mensibus._ Amplius sex menses. _Dono mittere rem._ Donare, munera mittere. _Dubietas._ Dubium. _Dubito, an non._ Dubito an facturus sim, haud scio an dicturus. _Echo_ (poet.). Saxa et solitudines voci respondentia, vox aut sonus repercussus, valles clamoribus repercussæ. _E contra._ Contra, e contrario, contra ea, ex contraria parte. _Efformare._ Effingere, exprimere, formare. _Elapso anno._ Anno superiore. _Elucescit._ Lucet, lucescit. _Enervis._ Enervatus. _Eremus_ †. Inculta solitudo, locus desertus. _Essentia rei._ Natura, vis, potestas rei. _Evaginare gladium._ Gladium stringere, e vagina educere. _Exaltare aliquem._ Efferre, provehere ad honores. _Examen conscientiæ facere._ Sua dicta factaque recognoscere, excutere conscientiam, in se inquirere, explorare animi latebras. _Exaudire_ pro. Votis precibusque annuere, preces ratas habere. _Exercere virtutem._ Declarare, ostendere. _Ex nunc._ Ex hoc. _Exoptabilis._ Optabilis. _Exponere se periculo._ Offerre se periculis, committere. _Ex professo._ Consulto, de _vel_ ex industria, dedita opera. _Extollere se._ Efferre se. _Extollere vocem._ Intendere vocem. _Extrinsece._ Extrinsecus. _Extrinsecus, a, um._ Externus, exterior, _vel_ alienus. _Ex tunc._ Inde, jam dum. _Faciliter._ Facile, nullo negotio, sine negotio. _Factor._ Effector, perfector. _Femininus._ Femineus; dicitur tamen femininus in sensu grammatico. _Fictitius._ Fictus, commentitius. _Fiducialiter._ Cum fiducia, fidenti animo. _Figmentum._ Commentum, res ficta, commentitia. _Finire librum_ †. Libri finem facere, conficere librum; absolvere. _Finire vitam, bellum._ Cursum vitæ conficere, conficere bellum. _Formidabilis._ Formidolosus, terribilis. _Fortis locus._ Locus munitus. _Fraternitas._ Fratrum conjunctio, sodalitas, germanitas. _Fraudulenter_ †. Insidiose, ex insidiis, dolo. _Fructifer._ Frugifer. _Frustraneus._ Irritus, supervacaneus. _Fulgidus._ Fulgens. _Fungi vita._ Extremam diem morte conficere, concedere naturæ, vita decedere, migrare. _Garrulitas._ Inanis verborum profluentia. _Generatio_ pro. Ætas, sæculum. _Glorificare._ Laudare, prædicare, laudibus extollere. _Grandiloquentia._ Magniloquentia. _Gratitudo._ Beneficii memoria, grata voluntas, gratus animus. _Hactenus_ c. pro tempore Adhuc. ponitur. _Honorificare._ Honorare. _Humanitas_ pro. Natura humana. _Humiditas._ Humor. _Humiliare se._ Submittere se, submisse se gerere. _Humilis._ Modestus, animi submissi homo. _Humilitas._ Modestia, submissio animi. _Humiliter._ Demisse. _Ictu oculi._ Momento _vel_ puncto temporis. _Ignaviter._ Ignave. _Ignobiliter._ Sordide, plebeio modo. _Ignominiose._ Per ignominiam, cum ignominia. _Illegitimus._ Non legitimus, spurius. _Illicite_ †. Per nefas summum, non sine culpa. _Immediate._ Proxime, nullo interveniente. _Immisericordia._ Inhumanitas. _Impassibilis._ Pati nescius, malo nulli obnoxius. _Imperfecte._ Imperfecta re, opere. _Implere legem._ Parere legibus; observare, sequi legem. _Impossibile._ Αδύνατον, quod fieri non potest. _Imputare._ Adscribere, culpam conferre in aliquem. _Inadvertentia._ Inconsiderantia, incuria. _Incertitudo._ Incerta belli, fortunæ, casuum. _Incomprehensibilis._ Incomprehensus. _Incorporeus._ Corporis expers. _Incredulitas._ Obstinatus animus ad fidem habendam. _Incredulus._ Obstinatus. _Incurabilis._ Insanabilis, desperatus. _Indebite._ Immerito, injuste. _In diebus nostris._ Nostra memoria. _Indigus._ Indigens. _Indubitanter._ Non dubitanter, sine dubio, haud dubie. _Indubitate._ Procul dubio. _Indubius._ Haud dubius, indubitatus. _Inexcusabilis, e_ (poet.). Excusationem non habens. _Inexstinguibile odium._ Implacabile, _vel_ immortale. _Infernus._ Inferi, orcus. _Infinitudo._ Infinitas. _Infirmari_ † pro. Ægrotare, in morbum implicari. _Infirmiter._ Infirme. _In genere._ Generatim, universe. _In gratiam alterius._ Alterius causa. _Ingratitudo._ Ingratus, immemor beneficii animus. _In illo tempore._ Illo tempore. _Inopinus._ Inopinatus. _Inordinate._ Sine lege ac modo. _In quantum._ Quatenus, qua ex parte. _In quantum possum._ Quantum in me est, quantum consequi potero. _In somnio._ Per quietem. _In specie._ Speciatim, nominatim, sigillatim. _Inspiratio._ Instinctus, afflatus divinus. _Instabilitas._ Varia commutabilisque vitæ ratio, _aut_ vaga volubilisque fortuna, vicissitudo. _Intellectus._ Intelligentia, ratio. _Intercedere pro aliquo_ pro. Deprecari pro aliquo, supplicare. _Intercessio_ pro. Deprecatio. _Intercessor_ pro. Deprecator. _Intrinsece._ Intrinsecus. _Intrinsecus, a, um._ Interior. _Inverecunde._ Impudenter. _Invisibilis._ Qui oculorum obtutum _vel_ aciem effugit. _Involuntarius._ Non voluntarius, invitus. _Irate._ Iracunde, cum ira. _Irrationabiliter._ Sine ratione, more rationis expertium. _Irrationalis._ Rationis expers. _Irreligiosus._ Ab omni religione alienus, remotus. _Irrequietus._ Sollicitus, laboriosus. _Jus habeo._ Jure meo possum. _Justificare._ Justum declarare, a culpa absolvere. _Juxta Ciceronem_ † pro. Secundum Ciceronem, ex Ciceronis sententia, _vel_ ut est apud Ciceronem. _Lenimentum._ Levamentum. _Letaliter._ Letifera plaga, morbo. _Liberum arbitrium._ Voluntas libera. _Licite._ Juste, honeste, justis de causis. _Linea_ pro. Versus. _Lingua materna._ Sermo patrius. _Longanimis._ Mitis, ad iram tardus, remissior in ulciscendo. _Longo tempore post._ Longo intervallo. _Loqui pro et contra._ In utramque partem disceptare. _Lucta._ Luctatio, certamen. _Ludere fidibus._ Canere fidibus. _Magnanimiter._ Magno animo. _Male contentus est._ Animo est alienato et offenso. _Maledictus._ Exsecrabilis, detestabilis, orci victima. _Male dispositus._ Male animatus ad rem. _Malefactor._ Malitiosus, facinorosus. _Malus aer._ Cœli gravitas. _Mediate, immediate._ Interveniente aliquo _vel_ nullo, remote, proxime, per _vel_ non per alium. _Medicari._ Mederi, sanare. _Medium, media_ pro. Sumptus, facultates, subsidia, _vel_ modus, via, ratio, _vel_ remedium. _Methodus certa_ †. Ratio ac via. _Mille alii._ Sexcenti. _Mineralia._ Fossilia. _Modernus._ Hodiernus, recentior, qui nunc est; auctor nostri temporis, novus. _Multoties._ Sæpenumero, sæpe, identidem. _Multum ante._ Multo ante. _Mundanæ res._ Caducæ, perituræ, profanæ, infimæ, fugaces, inanes, mortales, fluxæ, fragiles, humanæ res. _Nec autem_, vel _minus autem_. Nec vero, minus vero. _Nigredo._ Nigror. _Nocuus_ † (poet.). Noxius, infestus. _Non diu post._ Non ita multo post. _Non vero._ Non autem. _Noscere jam hominem disco._ Perspicio jam hominis animum. _Novendecim._ Undeviginti. _Nullatenus._ Nequaquam, neutiquam, nullo pacto, mode, nulla ratione, minime. _Nullibi._ Nusquam. _Nullo labore._ Nullo negotio. _Nuntium._ Nuntius. _Nuspiam._ Nusquam. _Oblivioni tradere_ †. Oblivioni dare. _Obnixe rogare._ Enixe rogare, obsecrare, omnibus precibus orare, petere. _Obsidium._ Obsidio. _Occidere se._ Afferre sibi manus, mortem consciscere. _Octodecim, octavus decimus._ Duodeviginti, duodevicesimus. _Omnes usque ad unum._ Ad unum omnes. _Omni ex parte._ Usquequaque. _Omnimode._ Omni modo, ratione, omnibus modis. _Ordinarie._ Plerumque. _Pacate, pacifice._ Tranquille. _Pallesco._ Palleo, exalbesco. _Particularis._ Singularis, peculiaris. _Parum ante._ Paulo ante. _Parvo labore._ Nullo negotio. _Parvum esse._ Statura esse humili. _Parvus est in oculis suis._ Modestissime de se existimat. _Passiones._ Animi motiones, perturbationes. _Pavefacere._ Pavorem incutere, metum injicere. _Per accidens._ Casu, temere, fortuito. _Persecutor Christianorum._ Nominis Christiani hostis. _Persona_ † pro. Homines, capita: _pro_ larva, _aut_ muneris gerendi habilitate, _probum est_. _Pertinet ad me liber._ Meus est liber. _Pertransire._ Permeare. _Pœnitentiam agere._ Resipiscere, ad frugem redire, dolere de admissis criminibus, vitia virtutibus emendare. _Possibilis, e._ Quod fieri potest, si res facultatem habet, quantum consilio effici potest. _Possibilitas._ Facultas, vires. _Prædecessor._ Antecessor †. _Præ oculis habere._ Versatur mihi ante oculos. _Præsagium._ Præsagitio, præsensio, prædictio rerum futurarum. _Præsumere_ † pro. Multa sibi sumere, audere, arrogare sibi: _nam pro_ prius sumere, _probum est_. _Prætextu aliquo._ Per speciem, simulatione, sub specie, obtentu, per causam, nomine amoris, honoris, etc. _Prætextus_ †. Simulatio, species, nomen, obtentus. _Prævalere._ Viribus superiorem esse, superare, vincere. _Primatus._ Principatus. _Primates._ Principes civitatis, optimates, primarii viri. _Primogenitus._ Natu maximus. _Private._ Privatim. _Procul distare._ Longe abesse. _Producere fructus._ Ferre fructus. _Professor._ Magister, doctor. _Proponere conditiones._ Ferre conditiones. _Proponere aliquid in senatu._ Referre ad senatum, ad populum. _Proponere sibi aliquid Inducere animum, constituere, decernere. faciendum._ _Proprio Marte, propria manu._ Suo Marte, manu sua. _Protectio._ Defensio, tutela, clientela, præsidium, patrocinium. _Protector._ Defensor, patronus. _Proximior._ Propior. _Purificatio._ Expiatio. _Pusillanimis._ Timidus, animo fracto, humili, abjecto. _Pusillanimitas._ Animus abjectus, angustiæ pectoris, parvus animus. _Quadragesies._ Quadragies. _Quæstionem proponere._ Quæstionem ponere. _Qualitates egregiæ._ Dotes animi egregiæ. _Quamprimum potest fieri._ Primo quoque tempore. _Quantitas vini, frumenti._ Numerus, vis, modus ingens frumenti. _Quidquid sit._ Utcumque res se habeat, _vel_ quoquo modo. _Quoad corpus._ Secundum corpus. _Rationalis._ Ratione utens, particeps rationis. _Rebellare_ †. Deficere a Republica, novis rebus studere. _Rebellis_ †. Seditiosus, factiosus. _Recenter._ Recens. _Reciproce._ Mutuo, vicissim. _Rectitudo._ Recta _vel_ incorrupta rei ratio. _Reduplicare._ Conduplicare. _Reflexio._ Accurata consideratio, deliberatio. _Refrigerium._ Refrigeratio. _Relative._ Comparate ad alios. _Remorsus conscientiæ._ Pungentes animi stimuli, morsus. _Reparare damnum._ Sarcire damnum. _Repulsio._ Repulsa. _Res est in eo statu._ Res in eum adducta est locum. _Res est sic._ Res sic se habet. _Respective._ Comparate. _Revelare aliquid._ Patefacere, rei indicium facere. _Reversus sum._ Reverti. _Robuste._ Nervose. _Rubedo._ Rubor. _Salutifer._ Salutaris. _Sanctificare._ Consecrare, sanctum esse jubere. _Sanguinem effundere_ † pro. Occidere, hostilem sanguinem fundere. _Scienter._ Sciens prudensque id fecisti. _Scopus_ † pro. Finis, propositum. _Sculptor._ Fictor. _Secum ipso loqui._ In animo secum versare. _Secundo._ Iterum. _Secundum Lucam._ Scriptore Luca. _Secure._ Tuto, sine cura, periculo. _Seducere._ Corrumpere mores, corruptelam illecebris irretire. _Semel aut bis._ Semel iterumque. _Semote._ Remotis arbitris. _Sensibilis, e._ Quod sub sensum cadit, sensu percipitur. _Seorsim._ Seorsum. _Separatio._ Divortium, dissidium. _Sermonem facere._ Sermonem habere, verba facere. _Servitudo._ Servitus. _Solamen_ † (poet.). Solatium. _Solvere vestem, panem._ Solvere pro veste, _vel_ panis pretium. _Somnolentus._ Somniculosus. _Sparsim._ Pluribus in locis, non uno in loco. _Spem dare alteri._ Spem facere, in spem adducere. _Stare a longe._ Stare eminus. _Statuarius_ †. Qui signa fabricatur. _Strategema._ Consilium _vel_ inventum callidum Imperatoris, _vel_ dolus, artificium militare. _Subditi._ Cives subjecti et subditi regibus. _Sub eo prætextu._ Ea simulatione, specie, nomine. _Subintelligere, subaudire._ Intelligere vocem non expressam. _Subitaneus_ †. Repentinus. _Subjugare_ †. Subigere, sub jugum mittere. _Sublimitas._ Excelsitas. _Sublimiter._ Sublimi loco, gradu. _Submittere se legibus._ Obtemperare legibus. _Substantia_ pro. Natura, _aut_ fortuna. _Successores._ Posteri, qui succedunt. _Sufficienter._ Satis. _Summitas._ Fastigium. _Superbire._ Efferre se, inflari. _Superficies._ Extremitas. _Superfluus._ Supervacaneus. _Supernaturalis._ Superans naturæ vires. _Superscriptio._ Inscriptio litterarum. _Supplere aliquem._ Partes alicujus sustinere. _Supplicatio._ Libelli supplices. _Supponere._ Ponere. _Supposito hoc._ Posito hoc. _Supradictus._ De quo supra dixi. _Surrexit Propheta._ Vates sacer ortus est. _Symmetria._ Congruentia æqualitasque partium. _Sympathia._ Cognatio naturæ et quasi concentus et consensus. _Cic._ _Tabefacere._ Conficere, consumere. _Tam bene, quam poteram._ Pro virili parte, pro rei copia. _Tangibilis._ Sub tactum cadens. _Tardatio._ Tarditas, mora. _Technice._ Artificiose. _Tegmentum._ Tegmen, tegumentum. _Temperies._ Temperatio. _Temporalia bona._ Caduca, fluxa; res externæ. _Tempora gravia_, vel _mala_. Temporum iniquitas, acerbitas. _Tenetur hoc facere._ Oportet, munus _aut_ partes sunt ejus. _Tentamentum_ (poet.). Tentatio. _Tepiditas._ Tepor. _Terminus_ † pro. Certa, constituta dies. _Terra firma._ Terra continens. _Terrefacere._ Terrorem inferre, terrere. _Terreus._ Terrenus. _Textus auctoris._ Verba auctoris _aut_ sententia. _Theatrum belli._ Sedes belli. _Theoria._ Contemplatio et mentis agitatio. _Tituli honorum._ Vocabula honorum, nomina. _Titulum libro facere._ Librum inscribere. _Titulus libri._ Libri inscriptio. _Tonus_ †. Sonus. _Traducere in latinum._ Latine vertere. _Transibit hoc non ita._ Hoc sic non abibit. _Transmutatio._ Immutatio. _Tribulatio._ Afflictio, calamitas. _Trigesies._ Tricies. _Triginta octo, novem._ Duodequadraginta, undequadraginta. _Triumphator._ Triumphans. _Turpare._ Deformare. _Ubertim._ Abunde, affatim. _Ultionem sumere._ Ulcisci. _Unanimiter._ Uno ore, uno animo, concordissime. _Unice_ † pro. Tantum, solum; _nam positum pro_ singulariter, _bonum est_. _Unigenitus._ Filius unicus. _Unio._ Concordia, animorum et sententiarum summa consensio. _Unire se._ Conjungere. _Universaliter._ Universe, generatim. _Ut plurimum._ Plerumque. _Ut quid._ Cur, quare. _Valde sero._ Multa nocte. _Valedicere_ †. Valere jubeo. _Valor_ †. Pretium. _Vane._ Inaniter. _Vanitas mundi._ Res inanes, fluxæ. _Vappa._ Vinum fugiens. _Variabilis._ Mutabilis, parum sibi constans. _Vaticinium._ Vaticinatio. _Vehementia_ †. Acrimonia, impetus. _Ventus bonus._ Ventus secundus. _Verbum suum dare._ Fidem dare, interponere. _Veritatem dicere._ Verum dicere. _Vice una et altera._ Semel atque iterum. _Vicibus tribus, multis._ Ter, sæpe. _Vicissim amare._ Inter se amare. _Vigesies._ Vicies. _Viror._ Viriditas. _Visibilis._ Res, quæ sub aspectum venit, cadit. _Visus bonus._ Oculorum acies acris et acuta. _Vitæ austeritas_ †. Victus cultusque asperior. _Vituperium._ Vituperatio. _Vivere in pace._ Quietam ætatem traducere. _Vomitus_ †. Vomitio. _Voracitas_ †. Edacitas. _Vulnus pectore exceptum._ Vulnus adversum. _Vulnus a tergo acceptum._ Vulnus aversum. _Zona_ (poet.). Cingulum. [Illustration] Index vocum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent. A Abbé (_d’un couvent_).—_Gardien Præfectus monachorum, monasterii (chez les Capucins)._ rector, princeps monachorum; abbas. Abbesse (_d’un couvent_); Rectrix virginum DEO sacrarum, quæ _supérieure_ (_d’une simple collegio sacrarum virginum _vel_ congrégation_.) virginibus DEO sacratis præest, antistes sacrarum virginum; abbatissa. Absolution _du prêtre_. Oratio, solemnis precatio, qua sacerdos Numinis vice reo peccatorum veniam impertit; absolutio. Absoudre _qqn_; _remettre les Vinculis criminum absolvere aliquem, péchés à qqn_. culpæ expertem pronuntiare aliquem. Accise _ou_ Douane, _impôt sur les Portorium, vectigal eorum quæ denrées, sur la consommation_. consumuntur, tributum rerum ad victum et amictum pertinentium. Accise, _impôt sur les cheminées_. Exactio focorum. _Caisse de l’_accise, _des Fiscus vectigalium. contributions indirectes_. _Mettre l’_accise _sur chaque In singulas vini urnas nomine statam mesure de vin_. pecuniam exigere. Receveur _de l’_accise, _des Curator census e victu persolvi contributions indirectes_. soliti. Accrédité (_ambassadeur ou Legatus mandatis et plena agendi envoyé_); _un ambassadeur muni potestate instructus. de lettres de créance, de pleins pouvoirs_. Accuser _qqn d’un crime capital_. Judicio capitis arcessere aliquem, arguere aliquem rei capitalis, in judicium capitis vocare. Actions (_finances_); _mises_ Litteræ quibus cavetur de pecunia (_fin._). societati credita. Accuser _qqn de sédition_,.... _de Actionem perduellionis intendere, révolte_. majestatis postulare. _Voir, à l’aide de l’_addition Addendo deducendoque experiri quid _et de la soustraction, ce qui reliqui sit. reste_. Adjudant, _aide-de-camp_; Adjutor castrensis, vigilum præfecti _officier d’ordonnance_. adjutor. Administrateur _de la caisse_, Ærarii civici tribunus. _des fonds d’une ville_; _trésorier_; _payeur_. _N’avoir aucun rapport d’intérêts, Nullo commercii jure misceri. d’_affaires _avec_..., _ne pas faire d’_affaires, _le commerce_; _ne pas entretenir, n’avoir pas de relations commerciales avec_......; _ne pas traiter d’affaires avec_.... _Avoir des rapports d’intérêts ou Res rationesque contrahere cum aliquo. d’affaires avec qqn_; _faire des_ affaires, _le commerce avec qqn_. Agent, _chargé d’affaires_. Curator negotiorum publicus, actor publicus. _Général-adjudant_; aide-de-camp. Adjutor ducis. L’aile _droite_, _l’aile gauche_ Ala, cornu, dextra, sinistra. (_d’une armée_). _Droit d’_aînesse. Jus natu majoris, vel maximi. Ajournement _d’une cause_. Ampliatio judicii. _Sonner l’_alarme. Ad arma conclamare. _Franc_-alleu, _c. à d._, _un bien Vectigalium onere immune. libre, franc de tous droits_. _Bien_ allodial. Prædium _vel_ fundus a clientelari nexu liber. _Bien_ allodial, _terre allodiale_. Prædium a clientelarum nexu liberum. Almanach, _calendrier_. Fasti. _Faiseur d’_almanachs. Fastorum auctor. Alternativement. Alternis vicibus. Ambassadeur, _envoyé_, _député_. Legatus, orator, nuntius solemnis. Ambassadeur _de premier ordre_. Legatus primi ordinis. _Résident_, ambassadeur, _chargé Qui regis _aut_ reipublicæ negotia d’affaires (d’un État) auprès agit. d’une puissance étrangère_. Amiral. Præfectus classis, prætor navalis, qui classi præest. Summus classium præfectus. Dux militiæ navalis, rei maritimæ præfectus. _Vaisseau_ amiral. Navis prætoria. Amirauté. Summus rei navalis senatus. Amnistie. Lex oblivionis, dictorum factorumque omnium abolitio; plebiscitum, ne qua præteritarum rerum mentio fiat. _Être à l’_ancre. In anchoris navem tenere, in anchoris exspectare. _Lever l’_ancre. Anchoras tollere. Angles _d’un fort, d’un bastion_. Rostrum propugnaculi. Annales. Fasti. _J’ai de l’_antipathie, _j’éprouve Animo dissideo ab hoc. de l’aversion pour un tel_. Apanage, _revenus annuels destinés Redituum portio, principibus natu à l’entretien d’un noble_. minoribus assignata. _Seigneurs apanagés_; _princes Privati principes. apanagés ou_ apanagistes; _grands (du royaume), hauts fonctionnaires apanagés_. Appariteur, _huissier_, _garçon de Apparitor, minister magistratus. bureau_. _S’_approcher _de l’ennemi_; Castra castris conferre. _s’avancer vers l’ennemi_. _Contre_-approches. Excursus, procursus obsessorum. Archives _privées_. Tabularia sanctiora. _Les_ archives, _actes publics_. Chartophylacium, scrinium cum _(Se dit des archives litteris, memoria principum elles-mêmes et aussi du local publica, tabularium rerum gestarum, où elles sont conservées.) tabulæ publicæ, locus in quo tabulæ Chartrier (d’un monastère)._ et litteræ publicæ servantur. _Consigner dans les_ archives, Ad tabulas referre. _inscrire sur les registres publics_. _Tirer de la poudre des annales ou Ex annalium vetustate eruere alicujus des_ archives _le souvenir de rei memoriam. qqche_. Archiviste; _chartrier_ (_d’un Custos tabularum publicarum, monastère_). tabularii præfectus. Argent _monnayé_. Argentum signatum. Argent _en lingot_, _argent non Rude, infectum. travaillé_. Argent _comptant_. Pecunia præsens, numerata. _Mettre de l’_argent _en Pecuniam habere implicitam, quæ in circulation_. foro versatur, quæ cohæret cum aliorum pecuniis. _Donner quittance_ (_pour de Pecunias alicui expensas ferre. l’_argent _reçu_), _acquitter une note, un paiement_. _Manque d’_argent _à la chambre du Incredibiles angustiæ pecuniæ publicæ. trésor_. _Prendre de l’_argent _à intérêt_, Fenori sumere, fenore accipere. _emprunter de l’argent à intérêt_. Argument, _preuve solide_. Argumentum gravissimum et firmissimum. _Les principaux_ arguments. Puncta argumentorum. _Réfuter, renverser les_ arguments. Argumentis aliquid refellere. _Patron de vaisseau_; armateur. Navis dominus. _Mettre bas les_ armes, _rendre Armis positis, submissis, abjectis les armes_;—_demander quartier_. vitæ gratiam deposcere. _Prononcer un_ arrêt, _rendre un Sententiam dicere. jugement_. _Quoiqu’il_ arrive. Utcumque cesserit, utut evenerit. Article de foi, _symbole_. Caput fidei Christianæ. _Préparer des couronnes Malleolos facesque ad incendendam foudroyantes ou d’_artifice. urbem comparare. _Jeter, lancer des couronnes Piceis sulphureisque sertis subeuntes foudroyantes ou d’_artifice _sur induere _seu_ in subeuntes jacere. les assaillants_. Artificier (_t. milit._); Librator tormentorum, mortariorum, _l’artilleur qui met la mèche ollarum ignitarum. au canon pour faire partir le coup_; _brigadier d’artillerie_; _bombardier_ (_t. milit._). Artillerie, _pièces d’artillerie Res tormentaria. ou simplement pièces_; (_ainsi on dit: des pièces de campagne, de siége, des pièces de 6, de 12_ ...); _batterie_. _Garde-magasin d’_artillerie. Armamentario præfectus. _Colonel_; _capitaine général_, Præfectus, tribunus cohortis _officier d’_artillerie, tormentariæ, præfectus fabrum. _capitaine_, _officier du genie_. _Mener les soldats à l’_assaut, Ad assultum educere militem. _les faire monter à l’assaut_. _Donner l’assaut._ Assiéger, _mettre le siége Circumvallare, includere. devant_.... _Réduire les_ assiégés _par la Macerare fame circumvallatos. famine_; _affamer les assiégés_. _Répandre la terreur et semer la Magna vi pilarum fragoreque destruction parmi les_ assiégés, tormentorum obsessis terrorem _en tirant du canon et en detrimentumque inferre, injicere. lançant des bombes_. _Comparaître au jour assigné_; Venire ad constitutum diem, _comparaître en justice_, vadimonium obire. _répondre à une_ assignation. _Fixer le jour de la comparution Vadimonium concipere. en justice_; _lancer contre qqn un mandat de comparution_; _donner une_ assignation, _une citation_. Attaque, _charge_; _assaut_; Incursio, incursus. _choc_. Attaque _nocturne_. Nocturna grassatio. _Prendre_, attaquer _l’ennemi en Adversos proterere. queue_. Attaquer _l’ennemi de front_. In adversos hostes impetum facere, impressionem dare in adversos hostes. _En_ attester _DIEU et les hommes_. Testari DEUM hominesque. _Droit de retraite_, _droit Census emigrationis causa persolvi d’_aubaine (_dr._); _droit_, solitus. _taxe de détraction_. (_dr._) _Donner_ audience _à qqn_; Admittere aliquem, audire benigne _admettre qqn à l’audience_. attenteque. _Ne pas recevoir d’_audience, Alloquio excludi, ad colloquium non _n’être pas admis à l’audience_; admitti. _se voir refuser une audience_. _Rendre la justice_, _juger_; Jus dicere, exercere. _être jour d’_audience (_en parlant d’un tribunal_). _Être admis à l’_audience _de Ultimum convenire principem, eum congé_. supremum discessus causa alloqui. Auditeur _général_, _premier juge Prætor, judex castrensis supremus, militaire_; _grand prévôt_. quæsitor causarum capitalium, militarium supremus. Aumônier _militaire_, _aumônier de Sacerdos castrensis, qui læsum l’armée_ (_cath._);—_ministre du supremis Mysteriis procurat militem. camp_ (_protest._). Avant-garde. Antecessores, signa prima, acies prima. _Commander, conduire Primo pilo præesse; primum pilum l’_avant-garde. _Avoir le ducere. commandement de l’avant-garde._ _Sans vous incommoder_; _c’est à Quod commodo tuo fiat. votre_ avantage. _Temps de l’_Avent. Hebdomades quæ anniversariam nascentis Christi memoriam præcurrunt. B Bagages. Impedimenta militaria. _Piller_, _enlever les_ bagages. Impedimenta diripere. _Piller les_ bagages _des Lixarum mercatorumque sarcinas vivandiers, des cantiniers_; intercipere. _enlever les fourgons des vivandiers, des cantinières_. _Ciel de lit_; baldaquin Tegmen pensile, aulæa suspensa. _quelconque_ (_au dessus d’un trône, d’une table, d’un autel, etc._). Balle, _grenade_. Glans, ignis missilis, malleoli, pilæ ignivomæ ignita jacula. Balle _de fusil_. Glans plombea. Banque. Mensa publica argentaria. Ærarium mercatorum. Banque; _comptoir d’escompte_. Taberna argentaria. Banquier, _changeur_. Numularius, mensarius, argentarius. Banquier, changeur. Numularius, mensarius, argentarius fenerator. _Uni avec qqn par le lien du_ Baptismatis fœdere conjunctus. baptême. Baraques; _baraquements_. Tuguriola militum; raptim excitatæ militum domus. Tabernacula militum e trabulis. Barrière; _barres_. Cancelli lignei. Bataillon; _cohorte_; _compagnie_. Cohors. _Former le_ bataillon _carré, ou Agmen quadratum e milite constituere. former le carré_. Batterie. Agger, tormentorum suggestus. _Dresser des_ batteries. Suggestus tormentarios constituere, ibique tormenta collocare. _Dresser des_ batteries. Aggeres jacere, struere. Bastion. Propugnaculum, munimentum mœnium latea sustentans. Bastion; _fort_. Propugnaculi agger, munimentum majus; propugnaculum. Bedeau, _appariteur_. Minister Academiæ publicus. _Dire le_ benedicite. Mensam sacrare, mensam cibosque appositos precibus consecrare. Bibliothèque, _tablettes_; Foruli, plutei, armarium. _rayons_, _cases_ (_d’une bibliothèque_). Biens-fonds _affectés à l’aîné Bona, patrimonia, quæ caput stirpis d’une famille_ (_en France, dans sequuntur, quæ natu maximo l’Amérique espagnole, etc._). obtingunt. _Fonds de terre_, _bien_, Fundus. biens-fonds, _terre_, _propriété_, _domaine_. Biens meubles; _mobilier_. Ea quæ moveri possunt, suppellex. _Faire le_ bilan; _balancer un Accepti expensique rationes subducere. compte_; _faire le compte des dépenses et des recettes_; _faire le compte du bilan_. Bill; _projet de loi du parlement_ Scriptum a supremo Angliæ Senatu (_en Angleterre_). Regi propositum, ut ei calculum addat vimque legis conferat; typus condendæ legis in Anglorum Comitiis, constitutio publica senatus Anglici. Billet. Codicilli, epistola minuscula, ceræ pusillæ. Billet _de logement_ (_milit._). Tessera hospitii militaris. Biscuit. Panis nauticus, bis coctus. Biscuit _de mer_. Panis nauticus. Blanc-seing. Charta vacua manu alicujus signata. Bloquer, _assiéger une ville_; Assidere urbi, corona circumdare, _faire le blocus, le siége d’une mœnia exercitu circumvenire. ville_. Bombarder _une ville, une place_. Verberare urbem tormentis, injicere in urbem pilas ferreas nitrato pulvere sartas. Totius belli apparatu ad urbem agere. Bombes. Malleoli, olla ignaria ferramentis varii generis _vel_ grandine ferrata conferta. Bombes; _obus,—boulets de canon_. Bolides igneæ, pilæ igniariæ, pilæ ferreæ nitrato pulvere sartæ. Candentes globi in sublime protrusi. Missilis ignis globi. Tædæ, malleoli illiti pice: qui modus adhibebatur in oppugnationibus veterum. Bombe _remplie de matières Malleoli. inflammables_ (_t. de guerre_). _Agrandir l’empire, le Proferre fines, imperium. royaume,—reculer les_ bornes _de l’empire. Étendre son règne, sa domination_. Bourse, _édifice public où Basilica mercatorum, locus mercatorum s’assemblent les négociants, conventui destinatus, ædificium les agents de change... pour mercatorum conventui agendisque travailler d’affaires_. deliberationibus exstructum. Boussole. Pyxis nautica, arcula magneticam acum complexa. Brèche; _dans les murs, dans les Valli hiatus, disjecta mœnia, ruinæ remparts_; _crevasse_;—_remparts monumentorum. en ruine_. _Battre en_ brèche (_les Crebris tormentorum ictibus mœnia fortifications_).—_Faire, ouvrir convellere, labefactare; ruinam une brèche._ mœnium edere, impressionem facere in muros. _Réparer les_ brèches. Muros quassatos raptim objectis saxis, vimineis fascibus reficere. _Battre en_ brèche _les remparts_. Tormentis muros quatere. Bref _pontifical_. Litteræ a Pontifice Romano publice scriptæ _vel_ scribi solitæ. Bréviaire. Liber precationum et hymnorum sacerdotum _vel_ cleri usibus destinatus. Codex precum in horas obiri solitarum. Brigade.—_Escouade._ Caterva, manus delectorum militum. Brigadier; _chef d’escouade_. Præfectus alæ, ductor catervæ. Brûlot (_t. de marine_). Navis incendiaria, navis inferendis incendiis parata. Bulletin _de victoire_. Laureatæ litteræ. C _Couper le_ câble (_de l’ancre_). Rudentes succidere. Cadet (_d’une famille noble_). Secundo tertiove loco a nobili familia ortus. Cadet (_milit._), _jeune Miles e nobilium cohorte. gentilhomme qui servait de soldat pour apprendre le métier_; _soldat du corps des cadets_. Caisse _militaire_. Ærarium militare. Calendrier, _almanach_. Fasti. Camp _retranché_. Castra opere munitissima. _Lever le_ camp; _décamper_; _se Castra movere ex aliquo loco. mettre en marche_. _Gens de la campagne_, Gentiles, populares. campagnards, _villageois, paysans_. _Entrer en_ campagne. Copias in campum deducere, copias extrahere ex hibernis, exercitum in expeditionem deducere. _Entrer, se mettre en_ campagne; Excire ex hibernis copias. _quitter, sortir de ses quartiers d’hiver_. Campement _fixe, campement, camp, Castra stativa. cantonnement_. Camp-_volant_. Manus expedita, agmen expeditum. Camp-_volant_; _un petit corps_ Expedita delectorum manus. Equitum (_de cavalerie_). globus, manus, parva equitum turma. _Former un_ camp-volant, _la Phalangem constituere, deligere phalange_ (_grecque_); _former, pugnacissimos viros. organiser un corps d’élite_; _faire un choix des plus braves soldats_. _Pièce_, canon (_t. d’artillerie_). Tormentum bellicum, igniarium, machina muralis. _Gros_ canon, _canon de gros Tormentum æneum majus. Tormentum calibre, pièce de siége_. majoris moduli. Tormentum diverberandis muris aptum. Canon _démonté, cloué_. Tormenta exarmata, clavis confixa. _A la portée d’un coup de_ canon. Ad ictum tormenti, quantum tormentum jacere potest. _Tirer du_ canon, _faire partir Tormenta excutere, ignem tormentis des coups de canon_. admovere. Canonicat, _prébende_. Canonia; canonica. Canoniser, _mettre au nombre des Sanctorum ordinibus inferre, in saints, élever sur les autels_. numerum sanctorum referre. Cantinier. Mercatores annonarii, mercatores castrenses. Capitaine. Centurio. Capitaine _général_ (_en Espagne_). Supremus belli dux. Capitaine _commandant la garde_. Præfectus pretoriano militi. Capital. Caput, sors. Capital _improductif_. Nummi vacui, pecunia nil lucri reddens. _Augmentation du_ capital. Pecuniæ accessio. _Décréter l’impôt personnel, la_ Imperare tributum in capita. capitation. _Capitaux, fonds_, capital. Pecuniæ in fœnore positæ. Capitulation _de l’empereur Lex regia. Pacta in quæ princeps romain_. regimen iniens fidem obstringit. Capituler, _se rendre, traiter de Cum hoste convenire, conventa la capitulation, de la reddition tractare. d’une place, en arrêter les conditions_. Caporal. Decurio. Carabinier. Sclopus equestris. Cardinal. Purpuratus Pater; purpuratus Romanus, is quem rubens galerus ornat. _Collége des_ Cardinaux, _le sacré Senatus sacer Pontificis Romani. Collége_. _Mardi-gras_; carnaval. Dionysia, Bacchanalia, Liberalia, dies Baccho sacri, publica comessatione exigi soliti. _Connaître son_ caractère, _son Suum nosse ingenium, genium. humeur, son tempérament_. _Ceux qui ont le même_ caractère, Qui natura consentiunt, eodem _le même tempérament, le même ducuntur genio. naturel, les mêmes penchants_. _Ce qui nous répugne_; _ce qui Quæ non faciunt ad nostrum genium. répugne à notre_ caractère, _à notre tempérament_; _ce qui est contraire à nos penchants, à nos inclinations_. Carroussel; _course aux chevaux_; Pugna equestris ludicra, de annulo _course aux chars_; _tournoi_. ad metam proposito. Exercitatio equestris animi causa instituta, dimicatio ludicra, equestris. Cartel. Litteræ provocatoriæ ad pugnam singularem. Casemates. Cæsæ criptæ. Imæ criptæ ad latera propugnaculorum. Domunculæ militares occultæ. Casuel; _émoluments_. Reditus fortuiti, sportulæ. Catafalque. Castrum doloris. Cathédrale. Ædes sacra primaria, ædes princeps. Catéchiser; _enseigner à qqn Prima rudimenta sanctioris doctrinæ les éléments de la doctrine aliquem docere, imbuere aliquem chrétienne_. fidei mysteriis. Cause _criminelle_; _chambre Judicium capitis, causa capitis, criminelle_. quæstio. _Être_ caution _de qqche, se In rem aliquam fidem suam rendre caution de qqche, interponere, sponsorem, se alicujus répondre de qqche, garantir rei præstare. qqche_. _Garantie_, caution, Formula præstandæ securitatis. _cautionnement, droit, fidéjussion, acte, écrit, par lequel on répond de qqn ou de qqche_. Cavalerie _légère_; (_par ex. Levis armaturæ equites. hussards_). _Fête_ centenaire _de la Fondation Secularis Academiæ natalis. de l’Université, de l’Académie_. _Faire une charge de_ cavalerie. Equestrem procellam excitare. Cérémonial. Rituum aulæ et solemnium consignatio. _Maître des_ cérémonies. Magister rituum et morum aulicorum, _vel_ rituum sacrorum supremus moderator. _Battre la_ chamade, _c. à Proclamare ad deditionem, colloquium d._, _donner le signal de la hostium poscere. reddition_; _proposer de se rendre_; _faire des propositions de reddition_. _Battre la chamade; battre le Signum dare deditionis, deditionem tambour de la caisse pour donner offerre. le signal de la reddition._ Chambellan. Regi _vel_ Principi ab interioribus cubiculi præfectus. _Grand_ chambellan. Cubiculi regii _vel_ Principis præfectus. Chambre _des députés_ (_anct. Comitium. la place où se tenaient les assemblées générales du peuple romain_). _Membres de la_ chambre _haute et Patres superioris et inferioris curiæ. membres de la_ chambre _basse_ (_Angl._); _membre du sénat et membre de la chambre des députés_ (_France_); _membre de la chambre des seigneurs et membres de la chambre des députés_ (_Prusse_). Chancelier. Præses fori regii, scriba regis supremus et sanctior. Chapelet, _rosaire_. Corolla Mariana; corona calculorum precatoriorum. Chapelle. Ædicula sacra, sacellum, sacrarium. _Maître de_ chapelle. Præfectus chori musicorum _vel_ canentium. _Le_ chapitre _d’une cathédrale, Senatus sacerdotum. le corps des chanoines_. _Faire une_ charge _de cavalerie_ Equestrem procellam excitare. (_t. de guerre_). Chemin _couvert_. Via operta. Chevalier _de Malte_. Eques sacram in Turcas militiam professus, eques Rhodius _seu_ Melitensis. Chevaux _de bât, de somme, de Jumenta sarcinaria, clitellaria. trait_. Chevaux _de frise_ (_t. de Ericii militares, cervi, trabes guer._), _pièces de bois aculeis confixæ, asperatæ, ante garnies de pieux ferrés, pour portam, castrorum valla, aciei défendre une brèche, arrêter la principia defixæ. cavalerie, etc._ Chevaux _de frise_ (_t. de Sudes ligneæ ferreis cuspidibus fortif._). horrentes, armatæ. Cheveux _postiches, faux cheveux, Fictitiæ comæ, supposititiæ suggestus perruque, coiffure_. comæ, galericulus, caliendrum. Chiffre. Numeri Arabici. _Écrire en_ chiffres; _chiffres_. Notis arithmeticis et occultis uti. _Le_ chœur. Statio musicorum. _Ligne de_ circonvallation. Limes extimus, circuitus castrorum. _Ouvrages_, retranchements, Pro portis castrorum. _lignes de défense en avant du camp_. _Lettre_ circulaire. Libelli circum ordines missi. _Lancer_ } _une lettre_ Provincias publicis litteris de re _Donner_ } circulaire. aliqua edocere. _Publier_ } _Modeler qqn en_ cire. In cereis figuris fingere aliquem, cera exprimere aliquem. _Traduire_, citer _qqn en justice_. Deferre alicujus nomen ad senatum, in jus vocare, postulare legibus, reum peragere. _Prêter le serment de fidélité In fidem et clientelam alicujus se à qqn_; _se mettre sous le recipere, sacramentum apud aliquem patronage de qqn_; _se faire le_ dicere, clientelam profiteri. client _de qqn_. Coadjuteur _d’un Évêque_. Adjutor Episcopi, in partem sacrarum curarum assumptus. Collation (_en parlant des Legitima collocatio sacri fundi. charges, des dignités_). Collation (_léger repas au lieu du Modica et vespertina cænula, souper_). pomeridiana libatio. _Droit de_ collation. Jus vocandi sacerdotem. Colonel; _tribun_ (_militaire_). Tribunus militum. Moderator legionis. Colonel, _commandant des cadets, Præfectus principibus nobilissimæ du corps des cadets_. juventutis. Colonel, _capitaine général, Præfectus, tribunus cohortis officier d’_artillerie; tormentariæ, præfectus fabrum. _capitaine, officier du génie_. _Lieutenant_-colonel. Legionis legatus, tribuni militum vicarius, tribuni legatus. Commandant _des postes, des Præfectus vigiliarum classis. sentinelles de nuit_. _Major de place_; commandant _de Præfectus vigiliarum præsidiarius. place_. _Maintenir une discipline sévère Acerbiore uti imperio, disciplinæ parmi les troupes, avoir le_ militaris rigidum exactorem se commandement _rude_. præbere. Terrore magis minisque quam benevolentia continere militem. _Conférer à un général un pouvoir Summam imperii, imperium liberum dictatorial, un_ commandement militare, nullis legibus aut _absolu, la dictature_. conditionibus adstrictum, alicui committere. Commanderies (_en parlant de Ordinis sacri præfecturæ quæ _vel_ ad l’ordre teutonique et des Teutonicos _aut_ Melitenses equites chevaliers de Malte_). spectant. _Tour de_ comédie, _représenter Peragere fabulam. une comédie_. Comédiens, _histrions, Actores fabularum, artifices scenici, saltimbanques_. histriones. Commissaire. Recuperator principis, Regis a negotiis commissus, cognitor causarum, rei inquisitor, quæsitor. Commission, _exécution_ (_d’un Procuratio rei mandatæ. mandat_). Compagnie (_des soldats_). Centuria. _Être de faible_ complexion, Tenui aut nulla potius valetudine _avoir une santé délicate_. esse. Corpus morbis obnoxium. Complices. Sceleris socii, facinoris administri. Compliment, _révérence_. Honor verborum, honorifica compellatio; verba officiis plena. Sans compliment, _sans Sine fuco et fallaciis, citra honorem déguisement, loyalement_. verborum. Compte _borgne, inexact_. Impeditæ. Compte _juste, exact_. Expeditæ. Compte _des recettes et des Ratio accepti et expensi, ratio défenses_. acceptorum et datorum. _Régler un_ compte; _liquider_, Rationes subducere, rationes (_terme de finances_). dispungere, edere. _Articles de_ compte. Æra. _Mettre qqchose sur le_ compte _de Expensum alicui ferre. qqn_; _faire passer qqche en compte à qqn_. _Résumé d’un_ compte; _compte par Breviarium rationum. bref état_. Comtes _qui sont princes du Comites Principum dignitate Saint-Empire_. præfulgentes. Condamné. Datus ad supplicium. Se confesser, _aller à confesse_. Animum noxis expiare, obire confessionis sacrum mysterium. Confesseur, _directeur de Qui alicui a confessionibus est, qui conscience_; _directeur alicujus animum moderatur. spirituel_. _Saisir qqche_; _faire la saisie Manu prætoria alicujus bona detinere. de qqche_; _mettre arrêt sur qqche_; _séquestrer_; _mettre sous séquestre_; confisquer. Confisquer _les biens_. Facultes alicujus in publicum conferre, bona alicujus publicare, in publicum addicere, proscribere. _Obtenir son_ congé (_du service Vacatione militiæ, missione donari. militaire_). Connétable (_chef des armées_). Comes stabuli, summus rei bellicæ in Gallia præfectus, tribunus celerum. _Mauvaise_ conscience; _conscience Conscientia sceleris, facinoris, mens perverse_. _Une conscience male sibi conscia, quæ agitatur bourrelée de remords._ et perterretur tædis furiarum ardentibus. _Chercher, trouver, mettre sa Conscientia bene factorum se solari. consolation dans une bonne_ conscience. _Être empêché de faire_ } Religione impediri. _ne pouvoir pas faire_ } _une chose de_ conscience. (_Quand la conscience ne permet pas de faire une chose._) _Résoudre des cas de_ conscience; Quæstiones de virtutibus, moribus _traiter des devoirs du explicare, Officia Christiani chrétien_. hominis tradere, quæ sunt de finibus bonorum et malorum in re Christiana explicare. _N’avoir point de_ conscience, Religione nihil sibi ducere. Homo _être un homme sans conscience, sine ulla religione et fide. sans foi ni loi_. _Je puis faire cela en sûreté Salvo officio, salva fide id mihi de conscience, ou en bonne_ integrum est. conscience, _ou en toute conscience_. _Membre du conseil ecclésiastique, Assessor sacri senatus. membre du_ conseil de fabrique. _Conseil ecclésiastique_, conseil Senatus sacer consessus, _vel_ de fabrique (_cathol._), consilium sancti ordinis. _consistoire_ (_protest._). Conseiller _d’État; membre du Qui principi a consiliis est in rebus conseil d’État_; _membre du quas publicas appellamus. Vir e conseil privé_. sacerrimo principis consilio. Conseiller _intime_. Consiliorum regiorum particeps, qui est in sanctiore principis consilio. _Membre du_ consistoire. Assessor sacri senatus. _Décret, décision du_ consistoire. Decretum senatus sacri. Constitution (_ensemble des lois Leges imperii quibus salus reipublicæ fondamentales d’un état_). continetur, nititur. Constitution _robuste_; _forte Corpus natura solidum in multos constitution_; _santé solide_. labores duratum. Corporis firmitas. _État du ciel_; _aspect Astrorum cœli affectio, siderum des étoiles_ (_en termes positus. d’astrologie_), constellation. Constitution _militaire_. Belli apparatus. _Écrire l’histoire_ contemporaine. Scriptis res suorum temporum mandare, celebrare, illustrare. Contexte. Nexus orationis et forma, verborum ambitus, connexa et cohærens inter se orationis series. Contrebande, _marchandise Merces prohibitæ, interdictæ. prohibée_. Contre-batterie. Suggesta tormentorum hostibus opposita. _Inspecteur_; contre-maître, Redemptor operis, manceps operarum. _surveillant, intendant_. Contributions, _impôts_; _charge_. Census bonorum, tributum. Contrôleur. Rationum custos et vindex, redituum consignator. Controverses, _points Fidei capita, quæ in disceptationem controverses_. vocantur. Convalescence. Pristina valetudo, confirmata a morbo valetudo. Convention, _traité pour_ Pactio de transfugis et captivis l’échange _des transfuges et des permutandis. prisonniers_. Convoquer _la diète, la chambre_. Comitia edere, indicere. Copie _de lettre_. Descriptio, exemplum litterarum. _Un exemplaire, une copie Exemplum recognitum. figurée_; _une_ copie _conforme_. Copiste. Homo, puer a manu, librarius. _Ceux qui sont du même corps de Curiales. métier, de la même_ Corporation. Corps, _armée de réserve_. Manus militum ad subitos belli casus seposita. Corsaire (_t. de mar._). Navis prædatoria. Corvette; _yacht_. Navis liburnica. Cotisation _volontaire_; _secours Collatio gratuita. volontaire en argent_; _subside, subvention volontaire_. Couleuvrine. Tormentum colubrinum, colubrina. Couleuvrine (_artill._). Tormenta longiora a colubris nominata. _On fait jouer les_ couleuvrines; Colubrinis verberatæ sunt ædes, _on a tiré des couleuvrines_. hostis colubrinas exercuit, misit in tecta. Couper _la retraite à qqn_; Reditu aliquem excludere. Commeatu couper _les vivres à une ville, privare, intercludere, prohibere. etc._...; _empêcher le transport des vivres,—des provisions_ (_pour une forteresse, une armée_). _Par_ coups, _de taille_. Cæsim. Cour; _suite d’un prince, d’un Comitatus aulicus. roi_; _courtisans_. _Juge de la_ cour. Judex curiæ provincialis. Cour _d’Appel_. Summus senatus provocationum. _Employé à la chambre, à la_ Curiæ fisci adscriptus. cour des comptes; _directeur, président de la chambre, de la cour des comptes_; _trésorier, administrateur de la caisse du roi, d’un prince_. _Secrétaire de la chambre des Census curator. domaines, de la_ cour des comptes. _Rendre ses comptes à la_ cour. Ad ærarium rationes referre. _Marcher_, courir _en grande Cursum incitare, iter accelerare, hâte, précipitamment, à toutes celeri itinere aliquo contendere, jambes_; _hâter son pas_. non observata, stata quiete festinare iter. Couronne _foudroyante ou Malleoli et ignes, tædæ pice et d’artifice_ (_guer._). sulphure mistæ, picea sulphureaque serta. Courtine (_mur entre deux bastions Injecti muri loricæ, longitudo _seu_ et qui en joint les flancs_). ductus murorum lorica mœnium. _Vils_ courtisans. Tineæ soricesque palatii. Couvrir d’une flotte, _de Ora maritima classem disponere. vaisseaux, les côtes maritimes_. _Tout_ crédit _lui est enlevé_. Omnium rerum fides ei abrogatur. _On lui enlève_ } _tout_ crédit. _Il perd_ } _Avoir perdu son_ (_tout_) crédit. Fidem amittere. _Être en_ crédit _auprès de qqn_; Bene audire. _avoir bonne réputation_. _Il n’y a plus de_ crédit; _il n’y Concidit fides, fides cessit e foro. a pas de confiance_. Croiser (_sur la mer_), _établir Maritimos prædones consectando mare des croisières_ (_t. de tutum reddere. marine_), _courir_ (_les côtes_). _Courir la mer_, croiser _sur la Classem dimittere quoquoversus. mer en tout sens_; _couvrir la Maria, sinus omnes scrutari navibus. mer de ses croisières_. _Protéger une province, un pays Defendere provinciam a depopulatione. contre les ravages de la guerre_; couvrir une province. Couvrir _les derrières de l’armée Cingere ultimum agmen valida manu. par une forte arrière-garde_. _La Sainte_ Croix. Lignum salutare, in quo omnium noxas sua unius morte expiavit Christus. _Faire le signe de la_ Croix, _se Salutari se signo munire, signum signer_. crucis digito in fronte effingere, ducere. Cuirassier; _en général tous les Milites cataphracti, equites loricati soldats qui portent la cuirasse, quibus tegumenta ferreis laminis tels que les carabiniers_. serie inter se connexis. D Date _d’une lettre_. Dies epistolæ adscripta. _Lettre_ datée _du même jour_; Litteræ eodem datæ tempore. _lettre de même date_. Davier, _tenailles, pince_ Forcipes. (_instr. de chirurgie_). Débarquer _les soldats_. Milites in terram exponere. _Dissiper ses biens en_ débauches. Luxu opes perdere, prodige profundere. Décret, _ordre du Sacré-Collége_. Decretum sacri senatus. Défalquer;—_soustraire_. Detrahere de summa. _Craindre les_ défilés. Angustias itineris vereri. _Occuper les_ défilés. Viarum, montium fauces milite insidere, præsidia in angustiis collocare, arctas vias milite et operibus munire. _Enfermer l’armée ennemie dans Adversarios locorum angustiis un_ défilé, _dans une gorge de constringere. montagne_; _acculer l’armée ennemie contre une montagne, un défilé_. Définir _un mot_; _en fixer le Notionem verbi certis limitibus sens, l’acception_. circumscribere, definire, arctare. Dégrader; _casser_. Exauctorare, sacro gradu dejicere. Dégréer _un vaisseau_ (_terme de Exarmare navem. marine_). Démocratie. Imperium populi, _seu_ populare. Départ (_des troupes_); Discessus militum; profectio; _décampement_. militare iter. _Annoncer le_ départ. Iter pronuntiare. _Donner les ordres du_ départ. Vasa militari more conclamare; signum dare colligendi vasa. Dépendances. Jura accessionum. Députés _d’un pays_. Status provincialis, collationum provincialium præfecti. Desserrer _les rangs_. Manipulos laxare, diducere. Dessert; _friandises, confitures, Mensa secunda, bellaria. pâtisseries, tout ce qu’on sert à table au dessert_. Détachement _de soldats_. Manus militum, globus armatorum, delecti milites. Diamètre; _ligne diamétrale_. Linea dimetiens, recta, ducta ab extremitate una circuli ad alteram per centrum. _Action ou_ } _en_ diffamation. Actio injuriarum. _Procès_ } _Avoir un procès en_ diffamation. De fama dimicare. _Il est d’humeur_ difficile, _d’un Inest dissimilitudo morum. caractère difficile, d’une grande inégalité d’humeur_. Digue; _jetée_; _chaussée_. Moles fluctibus opposita. _Arrêter le débordement d’un Fluvium extra ripas effusum coercere. fleuve, d’un torrent, par une_ digue; endiguer _un fleuve, un torrent_. _Articles de_ discipline Leges militariæ, castrenses. _militaire_. _Il parle tantôt d’une chose, Sermo sibi non constat. tantôt d’une autre, sans suite_; _ses_ discours _n’ont ni queue ni tête_; _il fait des coq-à-l’âne_; _il dit des extravagances_. _Se rendre à_ discrétion (_se Armis depositis ad victoris dit d’une armée ou d’une ville clementiam confugere, se suaque prise_). omnia alterius potestati permittere, nullis conditionibus admissis urbem _vel_ provinciam sub suam potestatem redigere. Dispenser, _exempter, accorder la Legibus solvere, legis gratiam facere. dispense, l’exemption d’une loi_. _Nous sommes à une lieue, à la_ Uno lapide distamus. distance _d’une lieue l’un de l’autre_. _Être en délire_, divaguer, Aliena loqui. _battre la campagne_. Douane _ou Accise, impôt sur les Portorium, vectigal eorum quæ denrées, sur la consommation_. consumuntur, tributum rerum ad victum et amictum pertinentium. _Dragons._ Dimachi. Desultorii milites. Drapeaux, _étendards, enseignes, Signa militaria. bannières_. Déserter, _abandonner le_ drapeau, A signis discedere, signa relinquere. _ou simplement déserter_. _Disposer les_ drapeaux. Signa statuere. _Prêter serment sous le_ drapeau. Sacramento se illis obstringere. De signis tutandis sequendisque perpetuo sacramentum sacerrimum dicere. Droit _de nommer au bénéfice_. Jus conferendi sacram dignitatem. _Se battre en_ duel. Ferro cum aliquo decernere. E _Souscrire à l’_échange _des Captivorum commutationem recipere. prisonniers_; _traiter de l’échange des prisonniers_. Écho. Vox repercussa, sonus repercussus. Imago verbi. _Faire_ écho. Vocem multiplicato sono reddere. _Les montagnes font_ écho. Saxa et solitudines voci respondent. _Coureur_ (_guer._); _batteur Excursor, procursator. d’estrade_ (_guer._); _guérilla_, éclaireur (_guer._). _Ouvrir une_ école; _ouvrir un Ludum litterarium aperire. cours_ (_de littérature_). _L’_écriture _sainte_; _les Sacræ litteræ; sacer codex. saintes écritures_. _Registre_ d’écrou. Commentarii custodiarum. _Princes_ électeurs; _princes de Principes Imperii qui suffragio suo l’empire de l’Allemagne qui imperatores creant. avaient droit de vote dans l’élection de l’empereur_. _Jour des_ élections; _jour de Dies comitialis. l’élection_. _Prince_ électoral. Heres Electoratus, in spem Imperii genitus, princeps juventutis. Élite _de l’armée_; _troupes_ Delecta manus, delecti milites. levées _pour défendre une province_. Emprunter _de l’argent pour payer Versuram facere. ses dettes_. _Mettre, vendre qqche à l’enchère, Auctionem constituere. aux enchères_;—_vendre à_ l’encan. _Vendre à l’_encan; _mettre à Bona voci præconis subjicere, hastæ l’enchère_. subjicere. Encre. Atramentum scriptorium, librarium. Encre _d’imprimerie_. Atramentum fuligineum. _Arrêter le débordement d’un Fluvium extra ripas effusum coercere. fleuve, d’un torrent, par une_ digue; endiguer _un fleuve, un torrent_. Enfoncer _le flanc de l’armée In latus hostium invehi. ennemie_; _prendre l’ennemi en flanc_. Enfoncer _les escadrons, les rangs Se inter equitum turmas inferre. de la cavalerie_. Enfoncer _le front de l’armée Principia aciei disjicere. ennemie_. _Tenir parole, remplir sa Liberare fidem. promesse, remplir un_ engagement, _dégager sa parole_. _Celui qui a pris des_ Qui fiduciam accepit, debet præstare engagements, _doit y être et fidem. fidèle, doit les remplir_; _celui qui a reçu un fidei-commis, doit y être fidèle, doit en être l’exécuteur fidèle_. _Serment militaire_; _enrôlement_, Sacramentum militare. engagement. _S’_engager _par écrit_. Scripto fidem obstringere. _Faire diversion, porter la Distinere hostem, alio hostis curas guerre, le combat sur un point avocare, consiliis hostis occurrere. éloigné_; _attaquer l’_ennemi _sur un point afin de le surprendre sur un autre_; _diviser ses forces par une attaque imprévue, simulée_. _Charger l’_ennemi, _fondre sur Confertis turmis in hostem impetum l’ennemi, les escadrons serrés_. facere. _Couper la retraite et les vivres Receptu commeatuque hostem excludere. à l’_ennemi. _S’élancer, fondre, se précipiter In hostem se concitare. avec impétuosité sur l’_ennemi. _Offrir le bataille à l’_ennemi; Hosti pugnæ copiam offerre; ad _marcher sur l’ennemi_. certamen hostem extrahere. _Entourer, enfermer l’_ennemi Vallo, continuo castrorum aggere, _d’une ligne de circonvallation_. sepimento crebrisque castellis hostem cingere. _Être de connivence avec l’_ennemi. Litteris cum hoste collatisve consiliis ei belli opportunitates prodere. Clandestina cum hostibus consilia conferre. _Se frayer un passage à travers Per medios hostes perrumpere, les rangs_ ennemis, _l’armée corporibus viam aperire. ennemie_. _Inscrire_,—enregistrer; Referre in tabulas, in commentarium, _porter sur le livre, sur les in codicem. registres_; _insérer dans un acte_. Enrôler, _recruter des soldats_. Copias comparare, scribere. Entonner. Voce præire. Entonner; _entonner le chant, la Voce præire, preces præire, sacros prière_. modulos. Épitaphe; _inscription tumulaire_. Postumæ laudes marmori _vel_ æri insculptæ. _Maintenir l’_équilibre _entre les Æqualitatem potentiæ principes inter différents États_. tueri, potentiam ita moderari ut ne quis principum reliquos viribus opprimat. Ermitage. Secessus amœnus, ad vitandam populi frequentiam delectus _vel_ positus. _Fondre sur l’ennemi en rangs Consertis turmis in hostem impetum serrés, en_ escadrons _serrés_. dare. _Escarmoucher_; _faire une_ Prœlium minutum, velitarem pugnam escarmouche, _engager une conserere. échauffourée, un combat de tirailleurs_. Escarpe. Murus fossæ interior. _Contre_-escarpe. Lorica, acclive opus, fossa, viæ coopertæ, fossæ pars mœnibus adversæ. Escorte; _garde_; _convoi_. Manus præsidiaria. Escouade. Manipulus, decuria, contubernium. Espion; _émissaire, mouchard, Speculator, explorator, emissarius. mouche_. _Vers l’_est, _vers le levant, à Ad orientem solem. l’est, au levant_. _Être en grande_ estime _auprès de Esse apud aliquem bono loco. qqn, être bien vu de qqn, être estimé de quelqu’un_. Établir _de nouvelles lois Novas leges de vestitus ratione somptuaires_. temperanda condere. _Faire double_ étape, _brûler Iter duplicare. l’étape_. _Faire une_ étape _ordinaire_. Iter justum conficere. État-major, _corps de généraux_. Principes militum, delecti ordinum militarium, spectatissimi tribuni. _Chef de l’_état-major. Summus castrorum metator. États _de l’empire, les états_. Imperii ordines. _Commentaire, exposition, Explanatio evangelica, commentarius interprétation, explication de evangelicus, vitæ actorumque l’_Évangile. Christi diffusior explanatio. _Relever qqn de_ Pacem superum alicui reddere, l’excommunication; _lever communioni cœtus sacri restituere l’interdit prononcé contre qqn_. aliquem. Excommunier _qqn_; _anathématiser Devovere aliquem, exsecrari diro qqn_ (_Égl. cath._). _Lancer, carmine, interdicere communione fulminer l’excommunication, cœtus sacri, interdicere sacris, l’anathème._ ejicere e cœtu sacro, usu sacrorum prohibere, exsecratione devovere; dirarum formulam promulgare, ferre in aliquem. Exécuter _un criminel_. De criminis reo supplicium sumere. Exécuter _la peine encourue_. Pœnam commissam persequi. Exercer _les matelots_. Nautas exercere. Exercice; _exercer les soldats_; Meditatio campestris. Decursio _faire l’exercice aux soldats_. militaris. Componere solvereque ordines edocetur miles. Decursiones militares, voluptaria prœliorum simulacra. _Je le sais, je l’ai appris Usu, experiendo didici. par_ expérience; _j’en ai été instruit par expérience_. _S’_expliquer; _s’exprimer_; Exprimere sensa dicendo. Sensa mentis _rendre, exprimer sa pensée_. explicare, sensus suos alicui aperire. Promere, quæ in animo latent. Expressions, _termes_; Exquisita verba et sonantia. _expressions choisies_; _termes sonores_. _Basse_ extraction; _un homme Dedecus natalium. Homo cum probro de vile origine, de honteuse natus. extraction_. Extrait, _abrégé, précis, Breviarium, compendium, commentarius sommaire_ (_d’un livre_). brevis. _Tout hasarder, aller jusqu’au Extrema omnia experiri, pati rem bout, pousser les choses jusqu’à ad supremum discrimen adduci: la dernière_ extrémité. novissimum casum exspectare. F Façon, _main d’œuvre_. Manus pretium. { _un legs pieux_; Dicare aliquid sacris usibus. Faire { _une_ fondation _pieuse_; { _un legs_, _des legs pour des œuvres pies_. _Faire_ faillite, _banqueroute_. Cedere foro, cedere bonis. _Homme_ fantasque, _agité de Homo fanaticus, homo manibus suis vaines terreurs_. malisque umbris actus, _vel_ tuta vereri solitus, terroribus exagitatus. Fascines; _fascinage_. Fasces viminei, fasces fruticum, crates militares, sarmentorum fasciculi. _Faire des_ fascines; _faire du Sarmenta virgultaque colligere. fascinage_. _Ouvrier en_ fascines, _fagoteur_; Lignator. _gabionneur_. _Préparer des_ fascines _pour Materiam cædere crateis et pluteis garnir les approches (les faciendis, struendis, plectendis. tranchées) et les gabions_. _Un copiste infidèle_; faussaire, Librarius mendosus. _c. à d._, _qui altère un acte authentique, qui fait un faux, ou une fausse signature_. Fausse _monnaie_. Adulterini nummi. _Sans perfidie, sans duplicité, Sine fuco. sans fraude, sans_ fausseté. Faux. Fallax, insidiosus, veteratorius. Faux _cachet_. Signum adulterinum. _Cacher une haine profonde sous Odium pectore abditum multis verborum des paroles mielleuses; être un lenociniis obtegere. homme_ faux, _un traître_. Fécial, _héraut d’armes qui Fecialis. déclarait la guerre_. _Droit_ fécial. Jus feciale. Félonie; _action de félon_; Crimen in beneficii auctorem _perfidie d’un vassal_. commissum. Fête; _solennité_. Solemnis, festus dies. Fief. Prædium beneficiarium. _Demander_ (_une terre_) _en_ fief. Inaugurationem beneficiorum ab aliquo petere. _Recevoir_ (_une terre_) _en_ fief. Ritu beneficiario inaugurari. Figures _de Rhétorique, style Lumina orationis, ornamenta verborum figuré_. et sententiarum. Fixer, _faire la fixation des Litem æstimare. dépens, fixer l’amende qui doit être payée par le condamné dans une affaire d’exaction ou de péculat_; _estimer le prix d’une chose disputée, ou régler les frais à payer par celui qui perdra sa cause_. Flancs _d’une armée rangée en Latera legionis, agminis; alæ. bataille, ailes_. (_On dit l’aile droite, l’aile gauche, en parlant d’une armée rangée en bataille._) Flanc _d’un bastion, d’un fort_. Latus propugnaculi. Flancs _dans les ouvrages de Propugnacula in ambitu, recentiore fortifications_. structura. _Attaquer les_ flancs _dégarnis de Latere aperto hostem aggredi. l’armée ennemie_. _Garnir de cavalerie les_ flancs Latera equite munire. _de l’armée_; _protéger, couvrir les flancs_. _Pour que l’ennemi ne puisse pas Ne hostes a lateribus suos pugnantes prendre, attaquer ses troupes circumvenire possent. en_ flanc. _Serrer l’ennemi par les deux_ Ab utroque instare, utrumque urgere. flancs. _Descendre le_ fleuve; _se laisser Vehi secundo flumine. aller au courant de l’eau, aller en aval, à vau-l’eau_. _Remonter le_ fleuve; _naviguer Adversum flumen navis subit. contre le courant, aller d’amont_. Flux _et reflux,—flot et jusant_. Maritimi æstus maximi. Maritimorum æstuum accessus et recessus. Fonder _une ville_;—_établir une Coloniam deducere, coloniam colonie_; _coloniser_. constituere in aliquo loco. Force _d’un terme, d’un mot_. Vis verbi. _De ses propres_ forces. Suo, proprio Marte. Formalités; _étiquette_ (_en usage Formulæ loquendi in aulis principum à la cour_). usurpari solitæ. Formulaire; _formule, forme, Formula. formalités_; _définition_—(_t. de droit_)—_règle, principe, loi, formule_ (_au figuré_). _Jurer, prêter serment d’après la_ Jurare in certa verba. formule _prescrite_. Fortifier _une montagne_. Montem opere circumvenire. Fortifier _une ville_.—_Bloquer, Oppidum vallo castellisque cerner une ville, entourer circummunire _seu_ claudere, d’ouvrages_ (_une ville qu’on oppidum circumvallare, vallo urbem assiége_). circummunire, vallum in oppidi circuitu ducere. Oppidum operibus claudere. Fossé, _fosse, excavation, creux_. Fossa. _Bord du_ fossé, _de la fosse_. Labrum, margo fossæ. _Chariot de bagages_; fourgon. Currus sarcinis onustus. _Fourrage._ Pabulum, frumentatio. _Être de piquet au_ fourrage. Pabulatores tueri. _Envoyer la cavalerie_ fourrager, Equites dimittere pabulandi causa, _au_ fourrage. milites frumentatum, pabulatum mittere. Fourrier. Scriba cohortis, legionis. Fourrier. Curatores sclopetarii tribuni _seu_ centurionis. Fourrier _de la cour_. Curator hospitiorum aulicorum. Fourrier, _sous-officier qui Hospitiorum designator. marque les logements, fait la répartition des vivres_. _Sergent_-fourrier Designator, curator hospitiorum (_pour l’infanterie_); militarium. _maréchal-des-logis_ (_pour la cavalerie_). Frais de transport; _voiture_; Portorium. _naulage_; _bachotage_. _Faire_ fusiller _qqn_. Commilitonum glandibus sternendum aliquem objicere. Fusée. Ignis artificiosus, contestandæ publicæ lætitiæ accensus, recta linea in altum assurgens. _Décharger_ (_un_ fusil). Exonerare. _Coup de_ fusil. Ictus sclopi. _Recevoir un coup de_ fusil; _être Glande plumbea prosterni, tué d’un coup de fusil_. transverberari. Fusils; _carabines_; _mousquets_. Sclopi igniarii majores, ferreæ fistulæ, bombardæ ductiles. Sclopus igniarius. _Charger_ (_un_ fusil). Fistulam ferream pulvere nitrato et glande onerare. _Balle de_ fusil. Glans plumbea. _Il est éloigné de la portée d’un_ Tanto spatio distat, quantum globus e fusil. ferrea fistula emissus conficit. _Fantassin_; fusilier; _simple Levis armaturæ pedes, miles soldat, mousquetaire_. manipularis. G Gabions. Corbes terra farti, vimineæ cistæ. _Soustraire les_ gages _à qqn, Stipendium alicujus avertere, priver qqn de ses gages_; stipendio aliquem fraudare. _rabattre sur les gages de qqn_. _Salarier, payer qqn; donner, Stipendium, attributam pensionem, payer à qqn ses_ gages, _son officii pretium alicui constituere, salaire, ses appointements, son numerare, ferre. traitement_. Gala (_fêtes, festin à la cour_). Pompa solemnis aulæ, celebritas aulæ procerum. Galant, _homme poli, de bonnes Vir omnibus rebus ornatus, ad omnem manières, d’une éducation humanitatem excultus. distinguée_. Galanterie; _politesse, douceur, Comitas, lepor, urbanæ munditiæ. affabilité dans nos relations avec autrui_. Galerie _dans laquelle les Tecta ambulatiuncula. Athlètes s’exerçaient pendant le mauvais temps_. Galeries, _portique_ (_galerie Intercolumnia ambulationis, xystus, dont le comble est soutenu par porticus. des colonnes, des arcades_), _xyste_. Garantie _du gouvernement_; Fides publica. _protection de l’État_ (_t. de droit_). Garde _noble_. Equestris ordinis juvenes, excubias circa cubiculum principis vice militum agentes. Garde _du roi_. Apparitor regius. Garde _urbaine, garde municipale_; Urbanæ cohortes. _milice de la ville_. Garde, _cohorte prétorienne_; Milites prætoriani, stipatores. _garde particulière du général, du conseil, de l’empereur_. _Avant_-garde. Antecursores ex militia levi. _Préfet du prétoire_; _commandant Præfectus prætorio _vel_ prætoriano de la_ garde. militi. _Cohorte prétorienne_, garde _du Cohors prætoria, custodiæ corporis corps, garde royale, impériale_. regii assueti milites. _Caporaux_ (_ceux qui sont exempts Exempti a statione, immunes de monter la_ garde). _Editores stationum. Editores tesseræ. tesseræ_ (_ceux qui donnent le mot d’ordre_ (_milit._)). _Mettre_ garnison _dans une place; Præsidiis locum tenere. occuper une place, une ville_. _Mettre l’armée en_ garnison, _en Exercitum per oppida dispertire. quartier_. _Renforcer la_ garnison. Præsidium majoribus copiis firmare. Général _de brigade_. Summus vigiliarum præfectus. Général _de cavalerie_. Summus equitum præfectus. _Lieutenant_-général, _général de Legatus, summi ducis vicarius, qui division_. legati locum obtinet, qui secundum locum imperii tenet. Général _en chef, généralissime, Supremus castrorum præfectus. maréchal_; _feld-maréchal_ (_allem. et autr._). Général _en chef de Rei tormentariæ ad exercitum l’artillerie, grand-maître de pertinentis præfectus summus. l’artillerie—lieutenant-général d’artillerie_ (_jadis_). Général _d’infanterie_. Peditum summus præfectus. _Vaguemestre_ général. Supremus rei vehicularis in exercitu præfectus. _Commissaire_ général _des Supremus excercitus curator. armées_; _intendant militaire en chef_. _Aide-de-camp_ (_d’un_ général). Adjutor ducis _seu_ præfecti, qui mandata ductoris perfert. Généalogie. Origo familiarum, ex qua clarorum virorum propagines possint cognosci. Familiam alicujus inde a primordiis ad nostram ætatem recensere. Généralissime. Imperator summus, ad quem unum summa imperii redit. _Ingénieur militaire_; _officier Castrorum metator, architectus du_ génie. militaris, artis muniendi magister, machinator operum bellicorum, machinali scientia clarus. _Un_ gentilhomme _d’ancienne Avitæ nobilitatis, multarum imaginum. extraction, de vieille souche_. _Un_ gentilhomme _de fraîche date_. Homo novus. Géographie. Sedes locorum, regionum descriptio. Géôlier. Triumvir carceris. Géométrie. Studium dimetiendæ terræ. Giberne. Theca sclopetaria pulveris pyrii, theca qua sclopi fartura custoditur. _Batterie de_ gobelets. Caliculi quibus agyrtæ circumstantium oculos perstringunt. Golfe. Sinus. Gondole; _barque_ (_vénitienne_). Navicula Venetorum, navis velox, biremis Veneta, Venetorum phalesus. _Soldats du train_, goujats. Calones. Gouverneur; _président_ (_d’une Præfectus præsidii, provinciæ rector. province en Allemagne_). _Vice_-gouverneur; Provinciæ legatus, præsidio præfecti _vice-président_ (_Allemagne_). vicarius. Grands (_d’Espagne_). Optimates Hispanorum primi ordinis, primæ admissionis. Gradué. Honoribus Academicis ornatus. Gratification. Congiarium. Grenadier; _fusilier_. Miles qui glandes pulvere nitrato fartas manu ejaculatur. Grotte. Crypta hortorum artificiosa, apta vitandis æstivis caloribus. Guerre _sans caractère public_; Bella privata, privata auctoritate _guerre qui a pour motif le indicta. droit du plus fort_, _c. à d._, _une guerre illégitime, illégale, injuste_. _Faire une_ guerre _défensive_. Bellum illatum repellere, defendere, propulsare. _Bagages_; _matériel de_ guerre, Instrumentum militare, instrumentum _munitions_. militiæ. _Motifs de la_ guerre; _son Ratio belli, rei militaris. utilité_. _Théâtre de la_ guerre. Belli sedes, bellum hic vel ibi constitit, collatum est. H Hallebarde. Hastata securis. Securis hastæ præfixa. _Nombre_, harmonie _d’un discours_. Oratio ad numerum cadens. _Orateur qui a la phrase_ Cujus aures perfecto et completo harmonieuse (_pour le style et verborum numero gaudent. pour le débit_). Haste (_lance, javelot sans fer_). Hasta pura. Heiduques. Pedites Hungari. Milites provinciales. Hungariæ pedites. _Publier de tous côtés par la voix Præconibus circummissis edicere. des_ hérauts. _Royaume_ héréditaire; _états Regnum patrium, regnum quod nascendi héréditaires_. jure, hereditate obvenit. Héritier _naturel, légitime, ab Ab intestato, cui nascendi jura intestat_. hereditatem addicunt. Hommage _lige_; _devoir de vassal_. Jus beneficiarium, nexus beneficiarius. Homme d’affaires _de qqn, son Curator rei privatæ, qui procurat gérant, régisseur, procureur, alterius rationes et negotia. agent_. _Des_ hommes, _des gens de Viri amplissimi. qualité, de haut parage_. _Mon_ honneur _est en jeu, y est Agitur de honore meo. engagé_; _il s’agit de mon honneur_. _Point d’_honneur. Summa honoris. Hôpital; _hôtel-Dieu_; lazaret. Valetudinarium publicum. _Tireur d’_horoscope. Qui notato ortu, futura hominibus edicit, fatorum est astris vanus interpres. _Dresser ou faire tirer, faire, Divinatio natalitia; prædicere, dresser_ l’horoscope _de qqn_. divinare quo quis fato natus sit. Huguenot. Religioni reformatæ initiatus. Huissier. Accensus. I Ici, _là il y a des mines fort Metalla exercentur hic vel ibi magno riches_. proventu. _Faire des courses_, incursions Excursiones in hostilem agrum facere. _sur le territoire ennemi. Faire Excursiones. Excursionibus se la petite guerre, la guerre de locupletare. guérilla, la guerre en partisan._ _Compagnie des_ Indes _orientales_. Societas Indiæ orientalis, collegium mercatorum, qui orientalis Indiæ merces permutant. _Je reste indifférent, cela me Non est quod gaudeam metuamve. laisse_ indifférent, _dans une indifférence complète_; _ce n’est pour moi, ni un sujet de joie, ni un sujet de crainte_. _Choses_ indifférentes. Res neutræ. Indulgence _papale_. Noxarum condonationes a supremo Sacrorum Antistite concessæ. _Sous_-inféoder. Prædium beneficiarium transferre in alium eodem jure. Influence _des astres, de la lune_. Vis stellarum. Lunæ tractus. _Astrologie, science prétendue Astrologia divinatrix. de l’influence des astres; divination._ Ingénieur _militaire_; _officier Castrorum metator, architectus du génie_. militaris, artis muniendi magister, machinator operum bellicorum, machinali scientia clarus. Ingénieur _civil_. Machinali scientia clarus; machinator. Ingénieur _des ponts et chaussées_. Architectus pontibus viisque curandis præpositus; viarum pontiumque curatores. Inquisition, _tribunal de Fidei quæsitorum tribunal. l’inquisition_. _Prendre une_ inscription _à Initiatio academica. Albo studiosorum l’université_. inserere. Studiis initiare aliquem, ritibus academicis. _Intendant_, inspecteur _des Annonæ, redituum regiorum curator. contributions_ (_indirectes_). Inspiration _divine_; _souffle Afflatus divinus, Numinis impulsus. d’en haut_. Installation (_en parlant des Legitima collocatio sacri census. personnes_). _Installer qqn._ Inaugurare aliquem. _Instituer qqn son_ légataire, Ex asse heredem scribere. _héritier universel_. Intendant _militaire en chef_. Primarius negotiorum bellicorum curator. Intendant _des ouvriers_. Præfectus fabrum. Intérêt _exorbitant, usuraire_. Iniquissimum fenus. _S’intéresser, prendre_ intérêt Consulere communi saluti, dignitati. _au bien public_. In commune consulere. Intérêts. Fenus, usura, pecuniæ reditus. _Faire de son mieux pour tous les Utriusque facere causa. deux_; _servir les_ intérêts _de l’un et de l’autre_. _Chercher le bien de qqn; aider Consulere alicui; consilio, opera, qqn de ses conseils_; _prendre à studio adesse alicui. cœur les_ intérêts _de qqn_. _Gros_ intérêts. Gravissimæ usuræ. Interrègne. Interregnum. Inventorier; _dresser un Commentarium bonorum conscribere. inventaire_. Invention, _découverte_. Inventum callidum, cogitatum acutum. Investiture (_moyen-âge_). Solemnia inaugurationis in munus sacrum. Imposer _des marchandises Peregrinarum mercium portoria étrangères_; _mettre_ l’accise constituere. _sur les importations_. Impôt _sur les consommations_. Vectigal eorum quæ consumuntur, census rerum venalium. Impôt _pour la guerre contre la Pecunia in bellum Turcicum collata. Turquie_. Impôt _ou droit sur le vin_. Exactio vinaria. Impôt _personnel, capitation_. Exactio in capita. _Accise_, impôt _sur le vin_. Exactio vinaria. _Être exempt_ d’impôts. Omnium onerum nancisci immunitatem. Improvisateur.—_Improviser, Extemporalis, vir subita expedire parler, décider sur-le-champ, paratus. Subita proferre, dicere, sans préparation._ disceptare. Irrégulier. Declinans a regula, præter regulam. J Janissaires. Turcarum pedites statarii, pedites prætoriani Turcarum Imperatoris. Journal, _gazette_. Ephemerides rerum novarum, commentarii rerum publicarum. Journal; _livre-journal_. Libellus in quem quotidiana acta referuntur. _Livre-journal_; journal. Commentarius, annales. Juge _militaire_; auditeur, _grand Judex militaris, castrensis, quæsitor prévôt. Juges du camp, ceux qui causarum militarium. dans les combats judiciaires, les joûtes... étaient chargés de veiller à ce que tout se passât selon l’usage_. Jugement _dernier_. Decretorius ille dies generis humani, dies novissimus, quo Christus ad judicia exercenda descendet. _De ce pas, je vous ferai citer Faciam ut a prætore tibi statim dies en_ justice. dicatur. L Lance _armée d’un fer_. Præpilata. Langue _maternelle_. Sermo patrius. L’égalité. Observatio legum, juris. _Hôpital, hôtel-Dieu_; Lazaret. Valetudinarium publicum. Légitime (_subst. fém._): _portion Pars bonorum quæ hereditate inter que la loi assure aux enfants filios dividitur. sur les biens du père et de la mère_ (_t. de droit_). Lettre _de change_. Litteræ argentariæ. Lettre _de créance_. Litteræ fidei publicæ, auctoritas Legati, litteræ quæ fidem legationis adstruunt. Lettre _d’investiture_. Litteræ beneficiariæ. Lettres _de représentation_. Litteræ commendatitiæ recens electi. Lettre _perfide, contenant la Litteræ Bellerophonteæ. perte de celui qui en est le porteur_. _Adresser une_ lettre _à qqn_. Inscribere alicui perferendas litteras. _Élite de l’armée_; _troupes_ Delecta manus, delecti milites. levées _pour défendre une province_. Lexique; _dictionnaire_; Liber vocum notiones complexus, libri _vocabulaire_. qui dictionum sensa collegerunt. Licencié. Primos a doctore honores consecutus. Licencier, _renvoyer du service, Exauctorare. congédier_. (_milit._) Lieutenant. Centurionis vicarius, procenturio. Lignes _de communication_ (_t. de Brachium fossarum, linea communis, fortif._). quæ vulgo communionis. _Entourer avec une armée_ toute la Totum opus militum corona cingere. ligne _des fortifications_. _Garnir de troupes toute la_ Totum opus militum corona cingere. ligne _des fortifications, des retranchements_. _Ouvrir, établir des_ lignes _de Castellum brachiis cum opere communication entre le château castrorum conjungere. et le camp_. Livre _des recettes et des Codex accepti et expensi. dépenses_. Recueil _de notes, mémoire, Electorum commentarius. mémorial_; livre _de raison ou grand livre_, _c. à d._, _un registre où les négociants portent tout leur compte par doit et avoir_. Loterie. Ludus, qui sorte facta constat, urna sortis fortuitæ. Demi-lune (_fortific._), lunettes Lunatum munimentum, propugnaculum. (_fortif._). M _De ma_ (_ta, sa_) _propre_ main. Manu mea, tua, sua. _Mettre une_ maison _en vente_. Ædes venales inscribere. Majeur. Aliena tutela emancipatus, liberam rerum suarum administrationem adeptus. _Fidéicommis._ Majorat, _celui Heres fiduciarius. qui possède un_ majorat. _Fideicommissaire._ Mandat _d’arrét_. Litteræ facinorosi comprehendendi causa missæ. _Champ de Mars; place d’armes; Campus martius, diribitorium. champ de_ manœuvre. _Rendez-vous des troupes._ Manufacture; _fabrique_. Officina operum manu factorum. Marche. Iter. Marche _forcée_. Magnum iter, magnum itineris spatium. _Battre, sonner la_ marche; Receptui canere, signum dare, signum _sonner la retraite_. buccina dare, tuba revocare milites. _Se mettre en_ marche, _en route; Iter inire, aggredi. partir_. _Observer la_ marche _de l’armée Itinera hostium observare, explorare. ennemie_. _Contre_-marche. Itinera transversa. _Feld_-maréchal (_en Allemagne Summus castrorum præfectus. et en Autriche_), _maréchal_ (_en France_), _généralissime_; _général en chef. Commandant en chef._ Maréchalat; _Feld-maréchalat_ Supremi castrorum præfecti vicarius. (_Allem. et Aut._). _Donner la bénédiction nuptiale Ritibus sacris jungere connubii à_; marier. fœdera, solemni præcatione nuptias lustrare. Matricule. Album, formula censendi. Maxime, _règle, principe_. Regula. Mausolée; _un monument élevé Mausolæum; monumentum exsequiarum pour témoigner de la douleur causa, contestando publico dolori publique_. positum. Mèche. Funis e fomite. Incendiarii funes. Mécontent, _malcontent, de Animus alienus et offensus. mauvaise humeur_. _Médaille commémorative_; médaille. Nummus in memoriam rei singularis, facti, relatæ victoriæ cusus, nummus vetustatis gratia asservatus. Médaillon. Nummus modi majoris, maximi moduli. _Exercer la médecine_; _être_ Medicinam exercere. médecin. _Nourriture obtenue à force de Victus precarius. prières, en demandant l’aumône_; mendicité. _Dire la_ messe, _célébrer le Rem divinam facere, sacris operari. saint Sacrifice_. _Dire la_ messe _pour les Sacrum piaculare facere, expiare défunts, la messe des morts_; manes defunctorum. _chanter une messe de requiem, un requiem_; _célébrer un office pour les morts, faire le service_ (_funèbre_) _pour_ (_tel défunt_). _Ouïr, entendre la_ messe, Rebus divinis interesse. _assister à la Messe, au saint Sacrifice_. Mesure (_musiq._); _cadence_. Modus vocum, numerus in cantu. Meurtrières (_ouvertures dans les Gula propugnaculi. remparts pour tirer à couvert_). Milices. Milites provinciales, armati populares, raptim ad arma convocati. Mine. Cuniculus. Furnulus. Sinuosi mæandri, pulvere pyrio farti. _Une_ mine _qu’on a fait jouer, Cuniculi accensi. sauter_. Miner _un ouvrage_ (_de Cuniculis aggerem subtrahere. fortification_), _le faire sauter_. Minéral; _fossile_. Fossilia. Mines _de fer_. Secturæ ferrariæ, fodinæ. _Les_ mines _firent une large Cuniculo suffossa mœnia ingens brèche aux remparts_. nudarunt spatium. _Faire des_ mines. Cuniculos rectos agere. _Faire des brèches aux remparts à Cuniculis muros subruere. l’aide des_ mines. Ici, _là, il y a des_ mines _fort Metalla exercentur hic vel ibi magno riches_. proventu. _Revenu des_ mines. Pecunia quæ ex metallis redit. _Contre_-mines. Cuniculi adversi, oppositi. Transversus meatus. Mineur. Nondum rerum suarum liberum usum adeptus. Missel. Liber sacer ritualis, liber liturgiæ. _Coiffé d’une_ mitre. Infulatus, mitratus, sacris infulis conspicuus. Modèle, _exemple_. Exemplar; modus formaque. _Être fidèle à son_ modèle. Ab exemplari pendere. _Avoir de bonnes_ mœurs, _avoir Moribus se probare. une conduite irréprochable_. Mœurs _légères, conduite légère, Mores facillimi. facile_. Monarchie. Dominatus unius; potentia singularis. _Directeur de la_ monnaie. Monetæ censor. Montre. Horologium portatile, rotatum minus. _Lois morales, de la_ morale. Res morum, morum præcepta. _Celui qui est_ mort _civilement, Ærarius, capite census. qui a perdu ses droits de citoyen_; _qui est frappé de mort civile_. Mortier (_artillerie_), _pièce Mortarium ignitum, bellicum, d’artillerie pour lancer des tormentum excitando incendio, bombes_. succutiendis ædibus. N _De_ naissance _honnête, de Honesto loco natus. famille noble_. _D’illustre_ naissance. Natus haud obscuro loco, summo loco. Naturaliser. Civitate donare peregrinum. Négociateur _de la paix_; Conciliator pacis, disceptator de médiateur _de la paix_. pace. Neutralité. Animus a studio partium alienus, neutri parti addictus animus. Neutre. Medius, neutrius partis, medium partibus se præstare. _Vers le_ nord, _du côté du nord_. In septentriones spectare. Notaire. Qui præscriptoris Cæsarei jura adeptus est, obsignator testamentorum publica auctoritate præditus. O Observer _la marche des ennemis_. Itinera hostium observare, explorare. Officiers _supérieurs_. Præfecti belli superiori honore, primorum ordinum ductores. _Sous_-officiers. Præfecti militum inferiori dignitate. Opéras. Ludi scenici qui canendo peraguntur. Opuscule, _brochure, petit traité_. Libellus exiguus. _Le Pater, l’_oraison dominicale. Formula precandi a Christo instituta. Oratoire; _chapelle_. Ædicula, sacellum, sacrarium, locus privatæ pietati sepositus, dicatus. _Décret impérial; ordonnance Sanctio imperatoria, lex regia, lex du roi_; ordonnance _royale. in quam fidem suam obstringunt Capitulaires de Charlemagne._ Cæsares. Ordre, _commandement_. Imperium, imperata, præscriptum. _Agir d’après les_ ordres, _le Agere ad imperium. commandement_. _Donner des_ ordres _secrets, Tabellas signatas præfectis dare. des instructions secrètes aux officiers supérieurs_. _Mot d’_ordre; _mot de ralliement_. Tessera militaris. _Chercher le mot d’_ordre. Tesseram vigiliarum petere. _Donner le mot d’_ordre. Signum edere. Tesseram vigiliarum promulgare. _Obéir aux_ ordres, _au Imperio parere. commandement_. _Sans l’_ordre, _contre les ordres Injussu ducis. du général_. Orgue _portatif_. Organum pneumaticum duobus follibus instructum, quod in locum quemcumque transferri potest. Ouvrages _à corne_ (_fortific._). Cornuta opera. Ouvrages _extérieurs_ (_m._), Munimenta exteriora, quæ manu _dehors_ (_m. plur._), adjuncta sunt, opera munitioni _pièces détachées pour les præstructa, moles insularum specie fortifications_; _forts avancés_. a vallo divulsæ et aqua circumfusæ. P Pacha (_gouverneur d’une province Purpuratus v. g. Bosnensis. turque_). Administrator provinciæ apud Turcas. Pain _de munition_. Panis castrensis, secundarius. Pairs. Proceres regni, qui jure suffragandi in regno gaudent. Palissades. Valli, sudes munimenti præpilatæ, cervi. Sudium sepimentum. Palorum vallum. Palissades _de pieux pointus_ (_t. Furcati stipites ad hostis ascensum de fortif._). prohibendum, conferti sudium pectines. _Couper, préparer des pieux pour Comparare. faire une_ palissade. _Faire une_ palissade; _planter Sudes, stipites præacutos defigere. des pieux pour faire une palissade_. Pape; _souverain-pontife_; Summus pontifex; papa. Romanæ _saint-père_. Ecclesiæ supremus pastor. _Recevoir la bénédiction du_ Pape. A pontifice solemni precatione lustrari. _Recevoir un Bref du_ pape, _du Litteræ a Pontifice Romano publice souverain-pontife_. scriptæ. Papiers _sans valeur_. Scriptum nullius pretii. _Un_ paragraphe, _un article, un Nimium quam longa verborum chapitre démesurément long_. continuatio. Parapet. Lorica, lorica post circitorum viam. Parapet. Collis jaculatorius, mœnibus superstructus, colles interpositi in extrema mœnium planitie, valla prominentia. Tumuli propugnaculo impositi. _Élever des_ parapets _sur les Pluteos vallo addere. remparts_; _garnir les remparts de parapets_. Parer, _détourner un_ coup; Declinatione quadam alicujus _éviter un coup en se petitionem effugere. détournant_. _Actes du_ parlement _en Tabulæ publicæ supremæ curiæ in Angleterre_. Anglia. _Héraut_; _envoyé_ parlementaire Caduceator. (_qui porte un caducée_). _Messager de paix._—_Héraut_ Caduceator, pacis internuntius. parlementaire (_qui porte un caducée_). Parquet; _plancher parqueté_. Pavimentum tesselatum. Parrain. Baptismatis testis, pater lustricus, sponsor fidei, sacræ initiationis arbiter. _Choisir un_ parrain. Adhibere aliquem sponsorem fidei. _Servir de_ parrain _à un enfant_; Ad sacrum fontem sponsor fui. _tenir un enfant sur les fonts de baptême_. Pasquinade; _libelle_. Libellus famosus; criminationibus confertus liber. _Défendre le_ passage _de.... à Itinere prohibere aliquem. qqn_. _Délivrer un_ passeport _à Commeatu, publicis litteris instruere quelqu’un_. aliquem. _Refuser un_ passeport _à Prohibere commeatu, aliquem quelqu’un_. intercludere. Passion, _affection, inclination_. Prava animi affectio. _La_ passion _de N.-S.-J.-C._ Historia Christi patientis. _Réciter le_ pater _pour qu’un Præire verba orationis Dominicæ autre le répète mot pour mot_. alicui. Patrouille; _guet_. Excubitores, circitores. _Piquet_; _garde du camp_, Milites, equites pro castris patrouille _à cheval_. excubantes. Patrouiller, _faire la patrouille_. Vigilias intentiori cura lustrare. Pause. Respiratio in arte musica. _Presser le_ payement. Consectari debitum. Pélerinage. Peregrinatio religionis causa. _Le jour de_ pénitence _et de_ Solemnes, publicæ supplicationes ad prières publiques _est prescrit_. deposcendam superum pacem indictæ sunt. Pensionnaire. A pensionibus reipublicæ. _Grand_-pensionnaire, _c. à d._, Procurator reipublicæ in Hollandia. _principal chargé d’affaires en Hollande_. Percepteur, _receveur_. Coactor, exactor. Période (_litt._). Ambitus verborum, circuitus orationis, continuatio verborum. _Appliquer des_ pétards _contre Pylocastrum admovere, applicare, une porte_; _visser des pétards injicere portæ. à une porte_ (_guer._). _Enfoncer, entamer une_ phalange; Perfringere, disjicere phalangem. _rompre les lignes ennemies_. _Arrière-bouche_; pharynx, Gula. _gosier_; _gorge, cou_; _gueule_. Phénomène, _apparition céleste_. Apparitio sideris. Pièces de campagne. Tormentum castrense, tormenta legionum. Piété (_filiale_); _affection pour Pietas. ses proches_; _respect_ (_pour ses maîtres_); _amour_ (_de la patrie_). _Respect_; piété. Religio. _Livrer une ville au_ pillage; Vitam fortunasque civium direptioni _mettre une ville à sac_. militum objicere. _Demi_-pique; _pique de vélite_ Velitaris. (_infanterie légère chez les Romains_). _Être de_ piquet _au Populares tueri. fourrage_;—_mettre de piquet au fourrage_. Pistolet,—_revolver_. Bombarda minor, equestris; manualis fistula. Place _frontière_. Urbs quæ fines tuetur, propugnaculum imperii defendendis limitibus appositum. Plaider; _plaider une cause_. In foro versari, causam agere, causæ alicujus patronum exsistere. _Profession d’avocat_; _assistance Opera forensis, commentationes d’un défenseur_; plaidoirie. causarum. Plénipotentiaire (_d’un prince, Rerum agendarum summa potestate d’une nation_). instructus. _Celui qui fait jouer les machines Is qui tormenta intendit, machinarum de guerre_, (_de nos jours on bellicarum librator. dirait_ pointeur _d’artillerie_) _ou d’une manière plus générale: officier du génie et d’artillerie_. _Un tonneau, un baril de_ poix. Cupa tæda et pice conferta. _Règlement de_ police; _loi Lex sumptuaria, ordo disciplinæ somptuaire_ (_chez les Romains_). civilis. Politique. Prudentia civilis. _Excellent_ politique. Pacis artium gnarus. Pompe _à feu, à incendie_. Machina delendis ædium incendiis deserviens, deputata. Ponton. Rates junctæ trajectui aptæ, ad transeundum instructæ. Porcelaine. Vasa fictilia Sinensium. Portier, _concierge_. Atriensis. Portraits _des aïeux_; _portraits Patrum et avorum picta effigies. de famille_. _Reconnaître la_ position, _la Situm urbis perspicere. situation d’une ville_. _Ne pas maintenir une_ position; Locum non tenere. _lâcher pied_. _Prendre_ position _sur une Capere collem. hauteur, une colline_. Possesseurs _d’un bien Possessores prædii hereditarii. héréditaire_. _Obtenir qqche à titre de_ Aliquid titulo supremi dominii, possession _absolue_. neminique obnoxio jure consequi. _Chevaux de_ poste. Equi publici, meritorii, cursorii, veredarii. _Grand-maître des_ postes. Cursuum publicorum supremus moderator. _Environner l’ennemi d’une ligne Cingere hostem stationibus in modum de_ postes, _et l’assiéger en obsidii. qqe sorte_. Post-scriptum. Transversus versiculus extremæ epistolæ. Poudre. Pulvis pyrius, nitratus, tormentarius. Praticable, _faisable, possible_. Quod fieri potest, in usum deduci potest. Prébende; _bénéfice_. Reditus et census ex bonis sacris. _Gouverneur_, précepteur _de Moderator juventutis nobilis, qui jeunes gens de qualité, de bonne liberalibus juventutis studiis dux famille_. et moderator præest. Prêcher; _faire un sermon_; De rebus divinis ad populum concionem _annoncer la parole de Dieu_. dicere, publice interpretari res divinas. Prédicateur. Præco verbi divini. Préliminaires _de paix, bases d’un Prima lineamenta pacis. Rudis pacis traité de paix_. typus. _Se mettre en devoir de faire le Quæ ad oppugnationem oppidi pertinent siége_ (_d’une ville_), _faire comportare. les_ préparatifs _du siége_. Prescription; _surannation_ Acquisitio seu adjectio dominii (_de_), _usucapion_ (_t. de dr. per continuationem temporis lege rom._). definiti. Usucapio. _Dispute sur la_ préséance. Certamen honoris. _Être en dispute, disputer sur la_ In honoris contentionem incidere. préséance. Président _du conseil privé_. Senatus sanctioris princeps. _Être_ président, _avoir la Tota comitia suis humeris, curis présidence de la chambre des sustinere. députés_. Prétendant. Æmulus regni. _Élever des_ prétentions _sur Jura antiqua revocare. d’anciens droits_. Prêter _de l’argent à intérêts_; Fenori pecuniam dare. _placer de l’argent_. Prêter, _avancer de l’argent à Pecunias expensas alicui ferre. qqn_. _Grand_-prévôt _de l’armée_. Penes quem est summa imperii custodia. Primipile _ou primipilaire_, _c. à Primi pili centurio. d._, _1ᵉʳ centurion_; _celui qui commande la 1ᵉʳᵉ compagnie des triaires. Premier capitaine_. Prince _royal, impérial_. Heres regni, in spem regni genitus. _Droits de justice_; _frais de_ Lis æstimata, expensæ litis. procédure; _dépens_. Procession. Solemnis sacrorum pompa, supplicantium agmina. _Aller en_ procession. Deducere pie supplices. Proclamer _par des hérauts envoyés Præconibus circummissis pronuntiare. dans différentes directions_. _Faire_ profession; _faire, Vota solemnia sacri ordinis émettre ses vœux_; _se consacrer nuncupare, DEO se solemni votorum à DIEU par les vœux_. sponsione devovere. _Au_ prorata (_dr._), _à Pro rata parte, pro cujusque proportion, proportionnellement_. facultatibus. _Supprimer, enlever, refuser le Intercessionem tollere. droit de_ protestation. Protester. Intercedere, vetare, obnuntiare, contra obtestari. Protonotaire. Primarius scriba, primus eorum qui reipublicæ sunt ab epistolis. Protonotariat. Primarii scribæ munus. Puits _artésien_; _jet d’eau_. Aquæ artificiose prosilientes. Q Quaker. Secta tremulantium. Qualités. Bona quæ a natura data sunt, ingenii bona, dotes animi. Quarantaine. Mora quadragesimum in diem producta, tempus valetudini experiundæ præfixum. _Loger l’armée, mettre l’armée en_ Exercitum in agris collocare. quartier _dans les villages_. _Quartiers_; quartiers _d’hiver_; Stationes militum; hiberna, stativa. _campement_; _cantonnements_. _Assigner les_ quartiers _d’hiver_. Hiberna constituere. _Quitter ses_ quartiers _d’hiver_; Copias ex hibernis excire. _entrer en campagne_. Quartier _général du roi_. Tabernaculum regis. Quartier _général_ (_prétoire Prætorium. anciennement_). Quête, (_collecte ecclésiast._). Pecunia viritim collecta. Stipis voluntaria collatio. _Argent quêté, produit d’une_ Pecunia viritim, in capita collata. quête. Quittance, _acquit_; _reçu_. Syngrapha, chirographum, acceptilatio. Quittance _générale, finale_. Agnitio satisfactionis plenissima. R Rançon. Pretium captivorum. Rangs. Ordines. _Garder les_ rangs. Servare ordines. _Rompre les_ rangs. Ordines laxare. Rangs _serrés_; _être en rangs Conserta agmina, densati ordines serrés_. consistunt, inter aciem consistens miles. _Lettre de_ rappel; _édit, décret Edictum, decretum quo cives, milites en vertu duquel ceux qui sub extero Rege stipendia merentes occupent des postes militaires domum revocantur. ou civils dans un pays étranger sont rappelés, pour motif de guerre_. _Référendaire_; rapporteur. Cujus est in consilio publico causarum momenta exponere. Ratifier. Ratum habere, auctoritate publica aliquid affirmare. Ration. Demensum annonæ militaris. Ravelin; _demi-lune_. Portæ propugnaculum, munimentum extra mœnia. Récapituler; _résumer_. Summa rerum capita repetere. _Assurer_ réception, _donner Pecuniam datam referre. Pecunias quittance de l’argent prêté à expensas alicui referre acceptas. qqn_. Recette _assurée_. Reditus status. Recette _fortuite_. Reditus fortuitus. _Le produit de la_ recette _couvre Ratio par est acceptorum et facti les dépenses_; _les dépenses et impendii. les recettes se balancent_. _Porter en compte les_ recettes. Ratio accepti scribitur. _Le produit de la_ recette _et les Ratio par est acceptorum et datorum, dépenses se balancent_. ratio accepti et expensi congruit. Receveur _des contributions, Ærarii tribunus, curator census percepteur_. bonorum. Receveur _de l’accise, des Curator census e victu persolvi contributions indirectes_. soliti. _Donner à quelqu’un une_ Præmia rei pecuniariæ alicui tribuere. récompense _en argent_. Recruter, _faire des levées_; Exercitui, regionibus supplementum _enrôler_. scribere. Recueil _de notes, mémoire, Electorum commentarius. mémorial_; _livre de raison ou grand livre_, _c. à d._, _un registre où les négociants portent tout leur compte par doit et avoir_. _Revenir aux premières conditions Ad easdem deditionis conditiones de_ reddition. recurrere. _Élever, construire des_ redoutes. Ad extremas fossas castella constituere. _Se charger d’un rapport_; Aliquid ad principis arbitrium _rapporter_, référer (_t. de referre. palais_). Réfléchir. Rei alicujus rationem ducere. Réfuter, _repousser, une Refellere crimen et rejicere in accusation calomnieuse, en suum auctorem, refutare injuriam, triompher_; _convaincre de crime retundere conatus calumniæ. l’accusateur par ses propres arguments_. Régale; _droit régalien_. Jus regi sacrum. Régent; _lieutenant-général de Interrex. l’empire, du royaume_; _vicaire de l’empire_; _interroi_. Registres _publics, documents_ Auctoritates publicæ. (_actes, titres, pièces justificatives_). Règle. Regula. Religieuse. Virgo DEO sacrata, quæ integrum virginitatis florem DEO solemni votorum sponsione dicavit. _Jour de_ repos. Dies ad quietem datus. Représailles. Jus talionis, pignorationes. _Faire des_ réquisitions _de Frumenti vecturas finitimis vivres, de munitions de bouche_. civitatibus describere. Résidence _royale_. Regia. Respect; _vénération, déférence_; Reverentia, veneratio. _témoignage de respect_; _hommage_. Résumé _d’un compte; compte par Breviarium rationum. bref état_. _Ligne de circonvallation, Limes externus, circuitus castrorum. ouvrages_, retranchements, Pro portis castrorum. _lignes de défense en avant du camp_. Retranchement, _tranchées, Aggeres castrenses. ouvrages en terre, palissades pour protéger un camp, une armée_. _Couvrir, protéger par des_ A fronte contra hostem fossam ducere. retranchements _le front de son armée_. _Collationner_, revoir _un écrit, Recognoscere exemplum, libellos. un ouvrage, un opuscule_. Revue, _inspection, révision_. Delectus militum, lustratio exercitus. _Faire passer la_ revue _à Numerum copiarum inire, censum agere l’armée_; _passer la revue des militum, lustrare, recensere troupes_. exercitum. _Inspecteurs_; _intendants qui Censores militum. passent la_ revue _des troupes_; _officiers de révision_. _Rôle_; _état des hommes présents Album militare. à la_ revue. _Ordo_; rituel. Liber in quo continetur ratio Divini officii, liber in quo ratio in dispensandis salutis mysteriis tenenda proscribitur. _Ordo, directoire_, rituel. Liber in quo continetur ratio divini officii et salutis mysteriorum dispensandorum. Rote; _sacrée congrégation_, Judices sacrarum cognitionum. Sacri (_tribunal de la Rote_). cognitores Romæ. _Voie_, route _militaire_. Via militaris. _Abandonner la voie, la_ route Via militari decedere. _militaire_. S _Recevoir, fréquenter les_ Sacra mysteria, salutis mysteria Sacrements. obire. _Sacristie._ Aditum, locus in quo apparatus sacer sumitur, in quo occulta et recondita templi servantur. _Saisir qqche_; _faire la_ saisie Manu prætoria alicujus bona detinere. _de qqche_; _mettre arrêt sur qqche_; _séquestrer_; _mettre à la séquestration, confisquer_. Salaire; _gages_; _appointements, Annua merces, stipendium. traitement_; _solde_ (_milit._). Sauf-conduit. Litteræ tutum iter præstantes, litteræ auctoritatis publicæ. Sauf-conduit. Fides publica. _Donner un_ sauf-conduit _à qqn_. Præstare fidem publicam. Scander _un vers_. Versum, carmen metiri. Sceau _de la ville_. Signum publicum. Séjour (_t. milit._). Locus ad militum requiem. Selle. Sella equestris. Sénat (_France_); _chambre haute, Ordo senatorius, senatus amplissimus, chambre des Lords_ (_Anglet._); patrum sanctum concilium. _chambre des seigneurs_ (_Allemagne_). Sénat, _ordre du sénat, conseil, Ordo senatorius. les membres du conseil_. Sentinelle _perdue_. Conclamatæ salutis extimæ vigiliæ. Procubitores, qui infestas maxime et hosti oppositas stationes occupant. _Relever qqn de_ Vices stationum mutare. sentinelle;—_relever de poste un factionnaire_. _Saisir qqche_; _faire la saisie Manu prætoria alicujus bona detinere. de qqche_; _mettre arrêt sur qqche_; séquestrer; _mettre à la séquestration, confisquer_. Sergent-major. Ordinum diribitor, instructor centuriæ. Serment _de bannissement, de ne Cautio de inimicitiis ponendis, de pas revenir et de ne pas se non revertendo. venger_ (_féod._). _Se purger d’une imputation, d’une Jurejurando se purgare. accusation par_ serment. _Vaisselle de table_, service _en Vasa convivalia ex auro et argento. or et en argent_. _Constituer, imposer une_ Imponere servitutem fundo. servitude _sur un bien_; _grever de charges, d’impôts un bien_. _Il est d’un caractère si bien Est ita temperatis moderatisque tempéré, qu’il sait unir la_ moribus, ut summa severitas cum sévérité _à l’affabilité_. summa humanitate conjungatur. Simonie. Rerum sacrarum nefaria nundinatio. _Être_ situé. Situm esse. Sommairement, _en résumé, Ex singulis capitibus, per capita, par manière d’extrait, summatim, per compendia. compendieusement, en abrégé, en raccourci_. _Voir à l’aide de l’addition et de Addendo deducendoque experiri, quid la_ soustraction, _ce qui reste_. reliqui sit. Spahis. Turcicus equitatus. Substitut. Qui alicui ad munus obeundum adjunctus est. _Cicéron ne dut ses_ succès _qu’à Cicero omnia incrementa sibi debuit. lui-même_. _Pacte de confraternité_; _de_ Pacta gentilitia. succession _réciproque_. Succursale, (_église_) _annexe_. Templum proprio Curione sacro destitutum, templum ejusdem Parochiæ. _Vers le_ sud, _au sud, au midi_. Ad meridiem. Suffragant. Vicarius Episcopi. _Lieu de_ supplice; _gibet_. Locus publicus facinorosorum supplicio deputatus; locus quo hi qui ad supplicium sunt dati, securi percutiuntur. Supérieure (_d’une simple Rectrix Virginum DEO sacrarum, quæ congrégation_). collegio sacrarum Virginum _vel_ Virginibus DEO sacratis præest, antistes sacrarum Virginum. Surplis; _aube_. Vestis, tunica lintea. _Donner un_ sursis _à qqn, Statuere alicui diem laxiorem. accorder un délai à qqn_. _Obtenir un_ sursis, _un délai Potestatem ampliandi nancisci. d’ajournement_. T _Musique en tête_, tambour Tympana resonantia, tympanorum sonus. _battant_. Taxe; _taux, prix_; _estimation_. Rei æstimatæ pretium. _Chanter le_ Te Deum. Hymnum Ambrosianum cantare. Teneur _de livres_. Actor summarum, rationum magister. _Second_, témoin (_d’un duel_). Arbiter singularis certaminis. _Prendre son_ temps (_familier_). Tempus aucupari. _Dans les_ termes _mêmes prescrits In ea ipsa verba quæ Nævius præibat. par Nevius_. Testament. Testamentum; supremæ morientis litteræ. Texte (_d’un auteur, d’une loi_). Verba auctoris _seu_ legis. Tirer _du fusil, du pistolet, du Glandes fundere. revolver_. Tomber. Labi. Tracer _de nouvelles Muris locum destinare. Designare fortifications_. mœnia, fossas. Traînards. Milites itinere confecti, moratores, invalidi milites, qui agmen sequi non possunt. _Payer par_ traite; _faire tirer Pecuniam permutatione trajicere. une traite sur son compte_. _Remplir les_ {_clauses_ } _d’un_ In pactione manere. {_articles_} traité. Traiteur; _restaurateur_. Structor conviviorum publicus. Tranchées. Agger militaris, fossa e terræ aggestu in alterum labrum altior ac munitior. Tranchée; _approches_. Accessus operum, viæ obsidionales, accessus militum, ductus obliqui, appropinquationes operum militarium. _Ouvrir, conduire des_ tranchées Transversam obducere. _transversales, élever des traverses_. _Retranchement_, tranchée. Lorica valli inferioris, ambulacrum valli, succinctum valli. _Ouvrir, conduire des_ tranchées Fossam diversis lateribus ducere. _en ligne droite_. _Les soldats sont dans l’eau, dans Milites in appropinquantibus les_ tranchées. paludibus et restagnantibus aquis pene innatant. _Détruire les_ tranchées _et Apparatum et munitiones disjicere. les gabions_; _détruire les retranchements_. _Ouvrir les_ tranchées; Vineas agere, adductibus ad urbem, _s’approcher des remparts en propius muros accedere. ouvrant des tranchées_. Trésor _du roi_; _cour des Ærarium regium, tribunal redituum comptes_. principis. Trésor _public_. Ærarium commune. Trésor _privé_ (_d’un roi, d’un Ærarium sanctius. prince_), _cassette_ (_d’un roi_), _etc._ _Épuiser le_ trésor. Ærarium exhaurire. _Verser de l’argent au_ trésor; In ærarium referre pecuniam. _faire un versement de fonds au trésor_. _Épuisement incroyable du_ trésor Incredibiles angustiæ pecuniæ publicæ. _public_. Trésorier _militaire_. Quæstor, minister impensæ bellicæ, tribunus ærarius. _Officier_ trésorier; _tribun du Minister impensæ bellicæ, quæstor trésor_; _payeur de l’armée_. ærarii bellici tribunus ærarius. _Fermer les_ tribunaux. Justitium indicere. _Rouvrir les_ tribunaux. Justitium remittere, laxare, solvere. Tripliques (_t. de palais_); Secunda actoris defensio. _réponses à des dupliques, lesquelles sont dirigées elles-mêmes contre les répliques_. Troupes _auxiliaires_. Auxilia, auxiliares milites, copiæ subsidiariæ, catervæ conductitiæ. Troupes _d’élite_. Lectus exercitus. _Bohémien_; _Égyptien_; tsigane. Ægyptii errones. U _Équipement_; uniforme _d’un Vestitus militaris. soldat_. Usurper _sur...., empiéter sur les Jus alicujus convellere. In jure suo droits de qqn_. aliquem interpellare. V _Annoncer, notifier les_ vacations Justitium indicere. (_t. de palais_). Vaisseau _de guerre_. Navis bellica, navis præsidiaria, longa. _Lancer un_ vaisseau. Ex navalibus navem deducere. _Bateau à_ vapeur. Pyroscapha. Vassal. Cliens beneficiarius, fiduciarius. _Être le_ vassal _de qqn_. Jure beneficiario alicui esse obnoxium. _Poser des_ ventouses. Cucurbitulis vitreis sanguinem extrahere. Verbaliser, _enregistrer_. In adversaria, acta, commentarios publicos referre. _Mettre une maison en_ vente. Ædes proscribere. Vicaire. Qui sacri Curionis explet vicem, pastoris vicarius. Ville _marchande ou commerçante_. Forum rerum venalium quod in hac illave urbe præstatur. Visiter _les provinces_. Proficisci in provincias visendi causa. Vivres, _comestibles, provisions_. Frumentum, res frumentaria, commeatus; alimenta. _Faire des réquisitions de_ Vecturas frumenti finitimis urbibus vivres, _en nature_. describere. _Fournir les_ vivres, _les Commeatum supportare, sustinere. munitions de bouche, les provisions_; _entretenir l’abondance des vivres_. _Mettre à la_ voile. Classe proficisci. Voix; _ton, son_ (_de la voix_). Vox, vocis sonus. Volontaires (_guer._). Milites voluntarii, honorarii. Voter. Suffragium ferre, inire; in suffragium ire; sententiam dicere, expromere. _Faire_ voter. In suffragium mittere; ad suffragium vocare. Y Yacht; _aviso_; _une barque Navis tabellaria, navis velox. d’avis_ (_marine_). Yacht, _bâtiment léger, petit Navis actuaria, liburnica. navire à un pont_. Z _Fourrure de_ zibeline. Pellis mustelarum scythicarum. [Illustration] [Illustration] INDEX GALLICO-LATINUS. A ABAISSEMENT, Humilitas, abjectio, ignobilitas, vilitas. =Abaisser=, Deprimo, demitto, submitto, inclino. ABANDON, Derelictio, contemptio, desertio, destitutio, relictio. =Abandonner=, Derelinquo, desero, destituo, cesso, relinquo, linquo, reliquum facio, demitto, desisto. =Abandonné=, Desertus, relictus, deditus. ABATTEMENT, Abjectio, languor, imbecillitas, infractio. =Abattre=, Profligo, prosterno, depello, decutio, dejicio, affligo. =Abattu=, Fractus, infractus, afflictus, debilitatus, profligatus, demissus. ABBÉ, Abbas. ABCÈS, Vomica, ulcus. ABDICATION, Abdicatio. =Abdiquer=, Abdico. _Abdiquer un emploi honorable_, Dignitatem depono. ABEILLE, Apis. ABÎME, Vorago, gurges, charybdis. ABJECTION, Abjectio. =Abject=, Abjectus, desertus, contemptus, spretus, vilis, humilis. ABOIEMENT, Latratus. =Aboyer=, Latro, allatro. ABOMINABLE, Abominandus, detestabilis, horrendus. ABONDANCE, Frequentia, crebritas, multitudo, coacervatio, copia, abundantia, ubertas, vis, facultas, affluentia, profluentia, acervus, fertilitas, exuberantia. =Abonder=, Abundo, sum dives, affluo, redundo, magnam copiam habeo, circumfluo, exubero. =Abondant=, Copiosus, abundans, uber, dives. — (En parlant d’un discours): Fusus, dispersus. =Abondamment=, Copiose, uberrime, large, largiter, prolixe, abundanter, cumulate. ABORD, Accessus, aditus. D’ABORD, TOUT D’ABORD, Primo, primum, imprimis, cumprimis. =Aborder=, Appello, applico, admoveo, accedo. ABRÉGÉ, Compendium. =Abréviation=, Arctatio. =Abréger=, Contraho, coarcto. ABRI, Profugium, perfugium, portus, tectum. ABROGATION, Abrogatio. =Abroger=, Rescindo, infringo, revello, infirmo, labefacto, dissolvo, aboleo, abdico, refigo. ABRUPT, Præruptus. ABSENCE, Absentia, privatio. =Absent= (être), Desum, absum, deficio, non adsum. =Absent=, Absens, remotus, non præsens. ABSOLUTION, Culpæ liberatio. =Absoudre=, A scelere libero, fatentibus peccata remitto. ABSORBER, Sorbeo. ABSTINENCE, Abstinentia, modestia, parcus victus, sobrietas, moderatus cibus. =Abstenir= (s’), Abstineo, prohibeo, tempero, contineo. ABSURDITÉ, Insulsitas, ineptiæ. =Absurde=, Absurdus, ineptus. ABUS, Abusus. =Abuser=, Abutor, perverte utor. — (Tromper), Decipio, circumvenio, circumscribo, in fraudem impello, in errorem induco. ACADÉMIE, Palæstra, gymnasium, Academia. ACCABLEMENT, Oppressio, afflictio, perturbatio. =Accabler=, Opprimo, obruo, affligo, vexo, perturbo, deprimo, prosterno. =Accablé= (être), Laboro. ACCÉLÉRATION, Acceleratio, celeritas. =Accélérer=, Accelero, celeritate utor, appropero, propero. ACCÈS, Accessus, aditus. =Accéder=, Accedo. =Accessible=, Pervius, apertus. ACCIDENT, Casus. =Accidentel=, Fortuitus. ACCLAMATION, Acclamatio, plausus, clamor, admurmuratio. =Acclamer=, Acclamo, succlamo. ACCOMMODEMENT, Pactio, transactio. _En venir à un accommodement_, Pactionem conflo cum aliquo. ACCOMPAGNER, Comitor, assector, sector, deduco. ACCOMPLISSEMENT, Perfunctio. =Accomplir=, Perfungor, conficio, perago, absolvo, facio, compleo, exsequor, exigo, transigo. =Accompli=, Perfectus, absolutus, perpolitus. _Homme accompli_, Vir egregia virtute. ACCOURIR, Accurro, advolo. ACCOUTUMER, Assuefacio, usu doceo. =Accoutumer= (s’), Assuesco, consuetudinem capio, cousuesco, soleo. ACCROISSEMENT, Accretio, progressio, progressus, accessio, additamentum, incrementum. =Accroître=, Augeo, amplifico. =Accroître= (s’), Concresco, incresco, accresco. ACCUEILLIR, Accipio, aliquem ad me suscipio. _Mal accueillir_, Explodo. ACCUMULATION, Coacervatio, copia, cumulus, acervus. =Accumuler=, Accumulo, addo, coacervo, congero, exaggero, colligo, infarcio, aggrego, augeo. ACCUSATION, Criminatio, accusatio, insimulatio, nominis delatio, crimen. =Accuser=, Criminor, criminationem affero, criminatione utor, in crimen voco, detego, accuso, defero, arguo, insimulo. _Vos sourcils semblent accuser l’astuce_, Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur. =Accusateur=, Accusator. ACHARNEMENT, Furor. =Acharner= (s’), Mordicus inhæreo. _Avec acharnement_, Acerrime. ACHAT, Emptio, coemptio. =Acheter=, Emo, coemptionem facio, coemo. =Acheteur=, Emptor. ACHÈVEMENT, Peractio, finis, extremum, perfectio. =Achever=, Perago, perficio, absolvo, exædifico. =Achevé=, Absolutus, perfectus, completus, expolitus, maturus. ACIER, Adamas. ACQUISITION, Adeptio, quæstus. =Acquérir=, Acquiro, obtineo, consequor, adipiscor, comparo, adjungo, nanciscor, assequor. ACQUITTEMENT, Absolutio, liberatio. =Acquitter=, Libero, eximo. =Acquitter de= (s’), Fungor, facio, efficio, perfungor, satisfacio. ACTE, Actus, actio, factum. _Actes officiels_, Acta. =Action=, Factum, facinus. _Faire une action d’éclat_, Facinus præclarissimum suscipio, efficio. _Mauvaise action_, Malefactum, maleficium, damnum. =Agir=, Ago. ACTIVITÉ, Diligentia, solertia, labor, sedulitas, industria. =Actif=, Diligens, attentus, sedulus, agens, efficax, assiduus, studiosus, impiger, actuosus. =Activement=, Impigre, diligenter. =Actuel=, Instans. ADAPTER, Apto, accommodo, compono. =Adapter= _sous_, Subtexo. ADHÉSION, Adhæsio, assensio, assensus, aprobatio, plausus, applausus. =Adhérer=, Hæreo, adhæreo, adjaceo, applicor, adjungor. ADIEU, Vale. ADJOINDRE, Adjungo, adjutorem do. =Adjoindre= (s’), Subscribo, adjutore utor. ADJUDICATION, Addictio. =Adjuger=, Addico, dedo, adjudico, mancipo. =Adjudicataire=, Manceps. ADMINISTRATION, Procuratio, curatio, gubernatio, administratio, dispensatio. _Confier l’administration_, Procurationem alicui committo. =Administrer=, Dispenso, dispono, procuro. =Administrateur=, Administrator, præfectus, curator, minister, gubernator, moderator. ADMIRATION, Admiratio, miratio. =Admirer=, Admiror, admiratione afficior, miror, obstupesco. =Admirer= (s’), Me circumspicio. =Admirable=, Mirabilis, mirus, mirificus, mirandus. =Admirablement=, Mirabiliter, mirandum, mire, insigniter, mirifice, mirum in modum. ADMISSION, Cooptatio. =Admettre=, Admitto, adscribo, coopto. ADOLESCENCE, Adolescentia. =Adolescent=, Adolescens, juvenis, ephebus, pubes. ADONNER à (s’), Impendo, insumo. ADOPTION, Adoptio. =Adopter=, Adopto, deligo, instituo, filium adscisco. =Adopté= (être), In familiam venire. ADORER, Adoro, DEUM veneror, DEO supplico. ADOUCISSEMENT, Mitigatio, delinitio, excusatio, levamen. =Adoucir=, Mitigo, mitiorem facio, lenio, placo, sedo, flecto, allicio, demulceo. _Adoucir un barbare_, Cicurem reddo barbarum. =Adoucir= (s’), Dulcesco. ADRESSE, Solertia, sagacitas, dexteritas. =Adroit=, Versutus, callidus, solers. =Adroitement=, Solerter, sagaciter, callide, dextere, apte, astute, perite, scienter. ADULTE, Pubes, adolescens. ADVERSAIRE, Adversarius, adversus, oppositus, inimicus, hostis. AFFABILITÉ, Affabilitas, facilitas in audiendo. =Affable=, Affabilis, comis, placidus. AFFAIBLISSEMENT, Debilitatio. =Affaiblir=, Debilem facio, debilito, infirmo, frango, minuo, enervo, affligo, diminuo, dissipo, attenuo, extenuo. =Affaiblir= (s’), Oblanguesco, relanguesco. =Affaibli=, Attenuatus, exilis, humilis, abjectus, demissus. AFFAIRE, Negotium, res, munus, cura, labor, molestia. _Avoir beaucoup d’affaires_, Negotiorum mole obruor, multis urgeor negotiis. _Entreprendre une affaire_, Negotium attingo. _S’occuper d’une affaire_, Negotium tracto. _L’affaire se prolonge_, Res trahitur. _Il faut terminer promptement l’affaire_, Cunctandum non est in eo negotio. _L’affaire a bien tourné_, Res fauste cecidit. _Charger qqn d’une affaire_, Negotio aliquem præficio, præpono. _Être l’homme d’affaires de qqn_, Rationes alicujus procuro. _C’est votre affaire_, Hæc partes tuæ sunt. =Affairé=, Negotiosus. _Relatif à une affaire_, Negotialis. AFFAISSEMENT, Labes. =Affaisser= (s’), Decido. AFFECTATION, Nimiæ concinnitatis in sermone consectatio. =Affecté=, Putidus, gravis, fastidiosus. =Affectation= (_avec_), Putide, fastidiose, inepte. AFFECTION (en général), Affectio, commotio, sensus, pietas. =Affectueusement=, Intime, enixe, ex animo, benevole, amice. AFFERMER, Redimo. AFFERMIR, Consolido, corroboro, stabilio, firmo, firmum facio, obfirmo. AFFÉTERIE (_avec_), Putide, fastidiose, inepte. AFFIRMATION, Affirmatio, assertio, asseveratio. =Affirmer=, Affirmo, assevero, aio, annuo, comprobo, vindico. — (Par serment), Adjuro, juro. =Affirmativement=, Affirmate, asseveranter. AFFLICTION, Luctus, mœror, squalor, fletus, tristitia, mœstitia. =Affliger=, Afflicto, ango, vexo, conficio, ægritudinem affero. _Être accablé par l’affliction_, Ægritudine opprimor. =Affligé=, Tristis, mœrens, mœstus. AFFLUENCE, Frequentia, concursus, crebritas, multitudo. =Affluer=, Affluo, abundo, circumfluo, concurro, confluo. AFFRANCHIR, Libero, libertatem do, in libertatem restituo, emancipo. _Qui affranchit_, Liberator, vindex libertatis. =Affranchi=, Libertinus. AFFREUX, Nefandus, nefarius, detestabilis, horrificus, exsecrandus, infandus. AFFRONT, Ignominia, dedecus, labes. _Recevoir un affront_, Ignominiam accipio. _Supporter un affront_, Ignominiam fero. =Affronter=, Oppeto, subeo. AFIN QUE, Ut, uti. AGACER, Vellico. ÂGE, Ætas. =Âgé=, Senex. _Âgé de moins de soixante ans_, Minor annis sexaginta natus. AGENOUILLER (s’), Genua submitto, me prosterno. AGGRAVER, Aggravo, valde gravo, onero, premo, exaggero, recrudesco. =Aggraver= (s’), Aggravesco, gravior fio. AGILITÉ, Agilitas. =Agile=, Alacer, alacris, paratissimus, agilis. AGITATION, Æstus, fervor, trepidatio, pavor, motus, agitatio. =Agité=, Turbidus, perturbatus, confusus. =Agité= (être), Fluctuo, fluctibus jactor. AGNEAU, Agnus, agnellus. AGONIE, Agonia. AGRAFE, Fibula. AGRANDIR, Laxo, dilato. AGRÉMENT, Jucunditas, festivitas, lepor, hilaritas, amœnitas, suavitas. =Agréable=, Gratus, jucundus, amans, suavis. =Agréable à= (être), Gratificor, gratiam facio. =Agréablement=, Jucunde, suaviter, dulciter. AGRÉGATION, Concretio, compositio. AGRICULTURE, Agricultura, cultio agri, cultura agri. =Agraire=, Agrarius. AGUETS (_être aux_), In speculis sum. AH! Proh, pro, at at. AIDE, Adjumentum, subsidium, præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ. =Aide= (_sans_), Suo marte. =Aider=, Adjuvo, juvo, opitulor, auxilior, sublevo, præsidio sum; præsidium, opem, subsidium affero. AÏEUL, Avus. =Aïeul= (de l’), Avitus. =Aïeux=, Majores, patres, avi. AIGLE, Aquila. AIGRETTE, Crista. _Qui a une aigrette_, Cristatus. AIGRIR, Exacerbo, irrito, ad iracundiam provoco, acidus fio, acesco. AIGUILLE, Acus. =Aiguillon=, Incitamentum, invitamentum, illecebra, stimulus, aculeus, sagitta. =Aiguillonner=, Stimulo, excito, pungo. =Aiguiser=, Acuo, exacuo, excito. AIL, Allium. AILE, Ala, pennæ. =Ailé=, Pennatus, volucer, volatilis. AILLEURS, Alibi, in alio loco. — (Avec mouvement), Alio, in alium locum, ad aliam rem. =Ailleurs= (d’), Cæteroquin, alioquin. AIMANT, Magnes. AÎNÉ, Maximus stirpis, maximus natu filius. AINSI, Sic, ita, item, similiter. =Ainsi que=, Velut, veluti, sicut. A L’INSTANT, Mox, repente. AIR, Aer, cœlum, æther. _En plein air_, In propatulo. _A son air_, Ex vultu. =Aéré=, Perflabilis. =Aérien=, Flabilis, spirabilis, aerius. AIRAIN, Æs. =Airain= (d’), Æneus, æreus, quod ex ære est. AIRE, Area. AISE, (_à son_), Otiose, per otium. =Aisément=, Facile, libenter, nullo negotio, cito, expedite. AISSELLE, Axilla. AJOURNEMENT, Prorogatio, prolatio, procrastinatio, dilatio, comperendinatus. =Ajourner=, Prorogo, produco, differo, procrastino, tardo, amplio, moram interpono, moror, comperendino. AJOUTER, Addo, adjungo, adjicio, appono, adscribo, adjungo. =Ajouté=, Assumptivus. AJUSTER, Attexo, addo, adjungo. ALARMER (s’), Trepido, timeo, metuo. =Alarmé=, Trepidus, pavidus, metuens, timens. AVENTURE (à l’), Ut fors tulerit. ALIÉNATION, Abalienatio. =Aliéner=, Alieno, vendo. ALIMENT, Alimentum, nutrimentum, cibaria, pabulum, pastio. =Alimentaire=, Alimentarius, ad alimenta pertinens, cibarius. ALLÉGER, Levo, allevo, sublevo, minuo, lenio. ALLÉGORIE, Allegoria. ALLÉGUER, Prætexo, prætendo, causam affero. ALLÉES _et venues_, Obambulatio, crebræ itiones. =Aller=, Vado, eo, ingredior, pergo. _Aller souvent_, Ito. _Allez!_ Illicet, ilicet. _N’allez pas croire_, Noli putare. _Aller au-devant_, Anteoccupo, præoccupo, oppeto. _Aller devant_, Anteverto, præverto, antecedo. _Aller_ (_s’en_), Abeo, discedo, migro, egredior, proficiscor. ALLIANCE, Affinitas, necessitudo, fœdus. _Conclure une alliance_, Percutio fœdus cum aliquo. =Allier à= (s’), Societatem cum aliquo coeo. =Allié=, Fœderatus, socius, affinis, conjunctus affinitate. ALLOCUTION, Allocutio. ALLONGEMENT, Productio, porrectio. =Allonger=, Protendo, prorogo, porrigo. _En allongeant_, Producte. =Allongé=, Oblongus. ALLUMER, Accendo, uro, inflammo, illumino, illustro. ALLUVION, Alluvio, eluvies. ALORS, Tum, tunc. =Alors que=, Cumprimum, ut primum, ubi primum, simul atque. ALOURDIR, Prægravo. ALPES, Alpes. ALTÉRATION, Depravatio, corruptio, distortio. =Altérer=, Depravo, corrumpo. =Être altéré= (Avoir soif), Sitio, siti laboro. ALTERNATIVE, Vices. =Alternatif=, Alternus. =Alternativement=, Vicissim, invicem. AMAS, Cumulus, acervus, accessio, summa. =Amasser=, Comporto, agglomero. AMBAGES, Spinæ. AMBASSADE, Legatio. _Envoyer en ambassade_, Lego, legatum mitto. =Ambassadeur=, Legatus. _Remplir les fonctions d’ambassadeur_, Legationem perficio. AMBIGU, Flexiloquus. AMBITION, Ambitus, ambitio. =Ambitionner=, Vehementer rem concupisco. =Ambitieux=, Ambitiosus, ambitione plenus, honorum cupidus. AMAIGRIR, Emacio, macie conficio. ÂME, Anima, animus, mens. AMENDE, Mulcta. _Infliger une amende_, Mulctam alicui irrogo. _Punir par une amende_, Mulcta afficio. AMENER, Adduco, contendo, contraho. AMERTUME, Acerbitas, ærumna, miseria, molestia, calamitas, tristitia. =Amer=, Acerbus, acer, asper, mordax. =Amèrement=, Acerbe. AMEUBLEMENT, Instrumentum, supellex. AMIABLE (_s’arranger à l’_), Causam cum altero compono. AMITIÉ, Amicitia, benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo. _Rechercher l’amitié_, In familiaritatem alicujus venio. _Lier amitié_, Cum aliquo necessitatem conjungo. _Demeurer en relations d’amitié_, In consuetudine permaneo. _Perdre l’amitié_, Collectam effundo gratiam. _Renouer amitié_, Fœdus renovo. AMOUR, Amor, benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas. =Aimer=, Amo, diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia complector. _On aime à_, Juvat. =Aimable=, Amabilis, lepidus, venustus, festivus, elegans. =Ami=, Amicus, necessarius, familiaris, sodalis. _Se faire beaucoup d’amis_, Concilio mihi conjunctionem multorum. _Je suis son vieil ami_, Vetus mihi cum illo amicitia et consuetudo intercedit. _Perdre ses amis_, Omnium consuetudine privari. =Amicalement=, Amice, benevole, familiariter, animo amico. A MOINS QUE, Nisi, ni, si non, nisi si, quod nisi. AMOLLIR, Emollio, effemino, macero. AMONCELER, Congero, congrego, accumulo, comporto. AMORCER, Inesco, illecebris animos invito. AMPHIBOLOGIE, Amphibolia. AMPHORE, Amphora. AMPLE, Amplus, laxus. =Amplement=, Ample, magnifice, honorifice, honeste, affatim, abunde. AMPOULE, Ampulla. AMPUTATION, Amputatio. =Amputer=, Amputo, reseco, circumcido, rejicio. AMUSEMENT, Oblectamentum, oblectatio, delectatio. =Amuser=, Delecto, oblecto. =Amuser= (s’), Delector, oblector, ducor, capior. AMYGDALES, Tonsillæ. ANALOGIE, Analogia, proportio. ANCÊTRES, Majores, patres, avi. ANCIEN, Vetus, priscus, antiquus. ANCRE, Anchora. _Mettre à l’ancre_, Naves anchoris infreno. _Être à l’ancre_, In anchoris exspecto. _Lever l’ancre_, Navem ex portu educo. ÂNE, Asinus. ANÉANTIR, Infringo, frango, debilito, concido, interimo, perdo, everto, disperdo, profligo, labefacto, infirmo. =Anéanti=, Profligatus. ANGE, Angelus. ANGINE, Angina. ANGLE, Angulus. =Anguleux=, Angulatus. ANGOISSE, Angor, ægritudo. ANIMATION, Animatio. ANIMAL, Animal, animans. =Animer=, Animo, vitam do, animatum facio, anima dono. — (Exciter), Excito, stimulo, impello. ANNEAU, Annellus, annulus. _Qui porte un anneau_, Annulatus. _Qui fabrique des anneaux_, Annularius. ANNÉE, Annus, spatium annuum. _Année bissextile_, Annus intercalaris. =Année= (de l’), Hornotinus, hornus, hujus anni. =Annales=, Annales. =Anniversaire=, Anniversarius. =Annuel=, Quotannis, singulis annis, annuus. ANNONCE, Renuntiatio, nuntiatio, præconium. =Annoncer=, Renuntio, nuntio, expono, præcino, prædico. ANNOTER, Annoto, observo. ANNULATION, Abrogatio. =Annuler=, Irritum facio. ANSE, Ansa, manubrium. _Qui a une anse_, Ansatus. ANTENNE, Antenna. ANTÉOCCUPATION, Anteoccupatio, impulsio. ANTÉRIEUR, Prior. ANTICIPATION, Anticipatio. =Anticiper=, Anticipo. ANTIPODES, Antipodes, gentes adversi orbis incolæ. ANTIQUITÉ, Vetustas, antiquitas. =Antique=, Antiquus, vetus, priscus. _A l’antique_, Prisce, antique, prisco more. ANTRE, Antrum, caverna, specus. ANXIÉTÉ, Anxietas, sollicitudo, dolor. _Avec anxiété_, Anxie, sollicite, religiose, cum anxietate. APAISEMENT, Placatio, pax, tranquillitas, sedatio. =Apaiser=, Placo, lenio, mitigo, placatum efficio, reconcilio, mulceo, calmo. =Apaiser= (s’), Defervesco, refrigeror. =Apaisé=, Placatus, pacatus, tranquillus, quietus. _Qu’on apaise facilement_, Placabilis, exorabilis. APATHIE, Segnitia, segnities, inertia. APERCEVOIR, Perspicio. APOCRYPHE, Subdititius, fictus. APOLOGIE, Prædicatio, laudatio, celebratio. APOLOGUE, Apologus, fabula. APOSTASIER, Ejuro avitam religionem, deficio a fide, a Christo descisco. =Apostat=, Apostata, desertor sacri instituti. APOSTROPHE, Compellatio, appellatio. =Apostropher=, Compellor, appello. APÔTRE, Apostolus. APPARAT, Apparatus, apparatio. APPAREIL, Instructus, apparatus. APPARENCE, Species, forma, figura, facies. =Apparent=, Simulatus, fucatus, fallax. =En apparence=, Simulate. APPARITION, Visio, visum, spectrum. =Apparaître=, Appareo, adsum, præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do, exsto, sum. APPARITEUR, Apparitor, stipator. _Fonction d’appariteur_, Apparitio, apparitionis officium. APPARTENIR, Pertineo, permano. _Cela m’appartient_, Hoc ad me pertinet. APPEL, Convocatio, congregatio, conventus, vocatus, arcessitus. _Faire l’appel_, Facio nominationem. =Appel= (en justice), Appellatio. =Appelant= (qui interjette appel), Appellator. =Appeler=, Voco, advoco, nomino, evoco, convoco, arcesso, accio, venire jubeo. _Appeler chaque chose par son nom_, Quamque rem suo nomine voco. =Appeler= (en justice), Appello, in jus voco, provoco ad tribunos. APPENDICE, Additamentum, accessio, corollarium, appendix. APPESANTIR, Degravo, gravem et ponderosum reddo, prægravo. APPÉTIT, Fames, appetitus cibi, esuries. _Exciter l’appétit_, Obsono famem. APPLAUDISSEMENT, Plausus, applausus. _Rechercher les applaudissements_, Plausum capto. =Applaudir=, Plaudo, approbo, assentior, plausum do, admurmurationem facio. =Applaudir= (s’), Boni consulo. APPLICATION, Applicatio, adjunctio, cura, studium, opera, labor. =Appliquer=, Applico, adjungo, figo. =Appliquer= _sur_, Induco. =Appliquer à= (s’), Incumbo, perago, ago, tracto, innitor, operam do, versor, laboro, do operam. =Appliqué à=, Studiosus, observans. APPORTER, Apporto, adveho. APPRÉCIATION, Æstimatio, pretii judicium, existimatio. =Apprécier=, Penso, examino, perpendo, excutio, existimo, sentio, æstimo. =Appréciateur=, Æstimator, existimator, judex. =Appréciable=, Æstimabilis. APPRÉHENSION, Timiditas, reformidatio. _Ôter l’appréhension_, Metu libero. _Avec appréhension_, Timide, diffidenter. APPRENDRE, Disco, percipio, disciplinam accipio, cognosco, perdisco. =Apprendre= _par cœur_, Edisco, memoriter complector. _Il apprend facilement_, Docilis est, ingenium nactus est facile. =Apprendre= _à fond_, Condisco, disco, perdisco. =Apprentissage=, Rudimentum. APPRÊTS, Apparatus, præparatio, cautio, comparatio. APPRIVOISÉ, Cicur, mansuetus, mansuefactus, domitus. APPROBATION, Admurmuratio, plausus, acclamatio, applausus murmure factus, comprobatio. =Approuver=, Comprobo, approbo, laudo, collaudo, affirmo, subscribo, consentio, assentior. =Approbateur=, Comprobator, approbator, assensor. APPROCHE, Appropinquatio. =Approcher=, Accedo, adeo, venio, appropinquo, appello, contingo, transeo ad, advenio, advento, propinquo, porrigo. _Le jour approche_, Dies instat, adest, prope est. =Approchant= (analogue), Natura proximus. APPROFONDIR, Pernosco. APPROPRIER (s’), Pigneror. APPROVISIONNEMENT, Res frumentaria. APPUI, Præsidium, auxilium. _Se prêter un mutuel appui_, Alter alteri operam commodat. =Appuyer à= (s’), Nitor, enitor, connitor, adnitor. =Appuyer= (s’), Innitor, inclinor, reclinor. =Appuyé sur=, Subnixus. ÂPRE, Confragosus. APRÈS, Subinde, deinde, postea, post, deinceps. =Après que=, Posteaquam, postea vero quam, postquam. _Qui vient après_, Posterior, posterus. _Faire passer après_, Posthabeo, postpono. =Après-demain=, Perendie, perendino die. =Après-midi= (_dans l’_), Pomeridianus, postmeridianus. APTITUDE, Captus, ingenium, intelligentia, discendi facilitas. =Apte= (à), Accommodatus, paratus, aptus, commodus, idoneus, habilis, opportunus, consentaneus. AQUEDUC, Aquæductus, ductus aquarum. =Aquatique=, Aquatilis. =Aqueux=, Aquosus. AQUILON, Aquilo, ventus e septentrione spirans. ARBITRAGE, Arbitratus, judicium, opinio. =Arbitre=, Judex, arbiter, cognitor, existimator, disceptator litis. _Choisir pour arbitre_, Judicem lego. _A votre libre arbitre_, Tuo arbitrio, ad te, ad arbitrium tuum. ARBRE, Arbor. ARC, Arcus. _Arc-en-ciel_, Arcus e nubibus coloratus. =Archer=, Sagittarius. ARCHÉTYPE, Archetypus, exemplar. ARCHITECTURE, Architectura. =Architecte=, Architectus, machinator, ædificator, fabricator. ARCHIVES _publiques_, Tabularium. ARDEUR, Alacritas, cupiditas, aviditas, ardor, amor, animi impetus, libido, studium, desiderium, desideratio, æstus, flagrantia, incendium. _Enflammer qqn d’ardeur_, Cupiditatem alicui injicio, in cupiditatem rei impello. _Étouffer son ardeur_, Restinguo cupiditates. _Satisfaire son ardeur_, Cupiditatibus meis servio. _Perdre de son ardeur_, Ardorem refrigesco. =Ardent=, Fervidus, ardens, gnavus, celer. =Ardemment=, Cupide, studiose, avide, callide, diligenter, gnaviter, vehementer. ARGENT, Pecunia, nummi, argentum. =Argent= _comptant_, Pecunia præsens, numerata; numeratum. _Il gagne beaucoup d’argent_, Multum pecuniæ ex commercio facit. _Prêter de l’argent à intérêts_, Pecuniam fenori do. _Emprunter de l’argent_, Pecuniam fenori sumo. _Faire argent de qqche_, Pecuniam ex re aliqua redigo. _Il ne fait rien sans argent_, Mercede agit, quidquid agit. _Riche en argent_, Pecuniosus, bene nummatus, pecuniatus, qui in numerato multum habet. =Argent= (d’), Pecuniarius. ARGILE, Argilla, terra tenax. =Argile= (d’), Fictilis. ARGUMENT, Argumentum. ARGUMENTATION, Argumentatio, argumentum. =Argumenter=, Argumentor, probo. ARIDE, Aridus, exsiccatus. ARISTOCRATIE, Optimates. ARITHMÉTIQUE, Arithmetica, ars numerorum. ARME, Arma, ferrum, telum. _Appeler aux armes_, Ad arma voco. _En venir aux armes_, Ad arma descendo. _Préparer ses armes_, Arma paro. _Déposer les armes_, Ab armis discedo. =Armer=, Armo, arma do, armis instruo. =Armé=, Paratus, instructus, armatus. _Armé de toutes pièces_, Probe paratus. =Armateur=, Navicularius, naviculator. =Armée=, Exercitus, copiæ, manus. _Mettre sur pied une armée_, Exercitum paro. _Lever une armée_, Conduco exercitum, conscribo milites, conquisitionem habeo militum. =Armistice=, Induciæ. =Armure=, Armatura. ARMOIRE, Armarium, arca, capsa. ARPENT, Jugerum, jugera. =Arpenteur=, Finitor, metator. ARRACHER (action d’), Evulsio. =Arracher de=, Evello, abstraho, aufero, abjungo, distraho, detraho, exstirpo, extraho, eradico. ARRANGEMENT, Collocatio, dispositio. =Arranger=, Colloco, loco, dispono, statuo, accommodo, conformo, compono, fingo, figuro, formo, informo. ARRESTATION, Comprehensio. ARRÊT, Interdictum. _Rendre un arrêt_, Judicatum facio. =Arrêter=, Statuo, decerno, sancio, inhibeo, cohibeo, coerceo, distineo, impedio, impeditum teneo. _Il a été arrêté entre nous_, Mihi tecum convenit. =Arrêter= (s’), Consisto, moror, commoror, insisto, consisto, resto, maneo, remaneo, resideo, itinere desisto. ARRHES, Arrha, arrhabo. ARRIÈRE! Apage, apagite. ARRIVÉE, Adventus, accessus. _Arrivée imprévue_, Interventus. =Arriver=, Advenio, accedo, appropinquo, pervenio, adeo, appello, contingo. =Il arrive= (en mauvaise part), Accidit, evenit, usu venit, cadit. =Arriver= (par hasard), Incido, accido, contingo, evenio, incurro. ARROGANCE, Insolentia, arrogantia, superbia, intolerantia. =Arrogant=, Superbus, arrogans, elatus, inflatus. _Rendre arrogant_, Ferocem reddo, animos tollo. =Arrogamment=, Superbe, insolenter, arroganter, immoderate. ARROGER (s’), Arrogo, temere mihi tribuo, adscisco. ARRONDIR, Rotundo, rotundum facio. =Arrondi=, Rotundus, globosus. _D’une façon arrondie_, Rotunde. ARROSER, Irrigo, rigo, aspergo, respergo. =Arrosé=, Irriguus. ARSENAL, Armamentarium. ART, Ars, artificium, ratio faciendi, scientia, disciplina. _Sans art_, Vaste, inscite, aspere. =Artisan=, Artifex, opifex, faber. =Artistique=, Artificiosus. =Artistement=, Fabre, affabre, artificiose, scite, summo artificio, venuste, pulchre. ARTIFICE, Simulatio. =Artificieusement=, Dolose, ex insidiis, ex occulto. ARTÈRE, Arteria. ARTICULATION, Articulus, nodus. =Articulation= (des os), Commissura ossium. ARUSPICE, Aruspex. _Science des aruspices_, Aruspicina, ars aruspicum. _Relatif aux aruspices_, Aruspicinus. AS, Assis. ASCENSION, Ascensio, ascensus. ASILE, Profugium, perfugium, portus, asylum. ASPECT, Figura, species, forma. ASPÉRITÉ, Asperitas, salebra. ASPERSION, Aspersio, respersio. ASPHYXIER, Suffoco. ASPIC, Aspis. ASPIRER (action d’), Haustus. ASSAISONNEMENT, Condimentum, conditio. =Assaisonner=, Respergo, condio. ASSASSINAT, Occisio, cædes, occidio. =Assassin=, Sicarius, gladiator, percussor. ASSAUT, Oppugnatio, impetus, impugnatio. _Soutenir un assaut_, Oppugnationem sustineo. _Livrer un assaut_, Oppugnationem infero. _Qui donne l’assaut_, Oppugnator. ASSEMBLAGE, Coagmentatio, nexus, compositio, conjunctio, commissura, junctura, compactio, compages. ASSEMBLÉE, Concilium, cœtus, congregatio, conventus, numerus, concio corona, multitudo, chorus. =Assemblé=, Compactus, coagmentatus, compositus, vinctus. _Se rendre à l’assemblée_, In concilium prodeo, procedo. _Convoquer l’assemblée_, Concionem convoco. _Dissoudre l’assemblée_, Concionem submoveo, semoveo, dimitto, solvo. _Relatif à l’assemblée_, Concionalis, concionarius. =Assembler=, Coagmento, compono, conjungo, construo, compingo. ASSENTIMENT, Probatio, approbatio. ASSESSEUR, Consessor, assessor, qui alteri assidet. ASSEOIR (s’), Sedeo, assideo, resido, consido. =Assis= (être), Assideo, prope sedeo, desideo, subsideo. _Être assis sur_, Supersedeo. ASSEZ, Satis. ASSIDUITÉ, Assiduitas, perseverantia, opera quotidiana. =Assidu=, Assiduus, continuus, frequens, diligens. _Peu assidu_, Infrequens. =Assidûment=, Assidue, continenter, quotidie. ASSIÉGER, Obsideo, circumsideo, obsessum teneo, oppugno. ASSIETTE, Patella. ASSIGNATION, Assignatio, attributio. =Assigner=, Assigno, attribuo, adscribo. =Assigner= (en justice), Cito, in jus voco, diem alicui dico. _Assigner des témoins_, Cito testes. ASSISTANCE, Suppetiæ, assessio. =Assister=, Assisto, adsto, assideo. ASSOCIATION, Conciliatio, communio, communitas, consociatio, societas. =Associer=, Consocio, jungo, conjungo, copulo, socio. =Associer= (s’), Convenio, coeo societatem cum aliquo. ASSOUPISSEMENT, Veternum. =Assoupir=, Consopio, somno obruo, opprimo, sopio. ASSOUPLIR, Mollio, mitigo, mulceo. ASSOUVIR, Exsatio, satio, exsaturo. ASSUJETTIR, Illigo, irretio, implico, obfirmo, subjungo, subjicio, adjungo. _Il s’assura le pouvoir_, Imperium sibi confirmavit. ASSURÉMENT, Nimirum, nempe, scilicet, videlicet, næ, profecto, sine dubio. ASTRE, Sidus, stella, astrum. =Astronomie=, Astrologia, astrorum scientia, studium siderum. =Astronome=, Astrologus, interpres astrorum. ASTUCE, Astutia. ATELIER, Officina, fabrica. ATHÉE, Athæus, homo sine ulla religione et fide. ATHLÈTE, Athleta. ATOME, Atomus, individuum corpusculum. ATRIUM, Atrium. _Gardien de l’atrium_, Atriensis. ATROCITÉ, Atrocitas, diritas, immanitas, crudelitas. =Atroce=, Atrox, crudelis, dirus. ATTACHE, Colligatio, vinculum, connexio. ATTACHEMENT (_témoigner de l’_), Navo alteri studium ac voluntatem. =Attacher=, Adjungo, adjicio, addo, affigo, insero, adnecto, attexo, applico, aggrego, colligo, vincio, agglutino, ligo, adhibeo, adscribo. _Attacher_ (_s’_) _quelqu’un_, Aliquem mihi concilio. _Je me le suis attaché par des bienfaits_, Beneficio illum mihi devinxi; beneficio gratiam ejus emi, liberalitate et officio devinctum teneo. =Attaché à=, Affixus, adhærens, studiosus, assiduus, connexus, adjunctus. _Rester attaché à_, Inhæreo, hæreo, insideo. ATTAQUE, Oppugnatio, impressio, vis, violentia, impetus, incursio, impugnatio, offensio. =Attaquer=, Adorior, aggredior, oppugno, irrumpo, impetum facio, invado, irruo, involo, impugno, confligo, dimico, prœlior, prœlio decerto, certamen misceo. _Qui attaque_, Oppugnator. ATTARDÉ, Serus. ATTEINTE, Accessus, appulsus. =Atteindre=, Assequor, nanciscor, consequor, obtineo, acquiro, pervenio, accedo, attingo. ATTENTAT, Scelus, facinus. ATTENTE, Exspectatio, spes. _Vous avez répondu à l’attente_, Conceptæ opinioni respondisti. =Attendre=, Exspecto, præstolor, spero. _Attendre beaucoup de qqn_, In summa exspectatione sum. _Attendu que_, Quia, quoniam. ATTENTION, Attentio, cura, animi cogitatio, vigilantia. _Donner son attention_, Prospicio. _Faire attention à_, Ad rem investigandam oculos habeo advocatos. _Ne pas faire attention_, Negligo, non curo, leviter fero, contemno. =Attentif=, Attentus, intentus. =Attentif= (être), Attendo, animadverto, mentem erigo, silentium tribuo, animum teneo, aures admoveo. =Attentivement=, Attente, diligenter. ATTÉNUER, Retundo, obtundo. ATTERRISSEMENT, Circumluvio. ATTESTER, Obtestor, testor, appello, imploro, testificor, testem facio. =Attesté=, Testatus. ATTRAIT, Illecebra, incitamentum, blandimentum, dulcedo, dulcitudo. =Attirer=, Attraho, allicio, invito, allecto, adduco, traho, prolecto, blande invito, excito, titillo. ATTRIBUER, Attribuo, adscribo, assigno, confero, adscisco, affingo. ATTRISTER, Contristo, mœrore afficio, ægritudinem affero, ægritudine afficio. AUBERGE, Popina, diversorium, hospitium, caupona. =Aubergiste=, Caupo, tabernarius. AUCUN, Nullus, nemo. AUDACE, Audacia, confidentia, impudentia, securitas. =Audacieux=, Audax, confidens, temerarius, impudens, petulans, fidens, audens. =Audacieusement=, Audacter, fidenter. AU DELA DE, Trans, supra, longius. _Passer au delà_, Transeo, trajicio, transgredior, prætervehor. AU-DEVANT DE, Obviam. _Aller au-devant_, Obviam fio. AUDIENCE (accorder), Mei potestatem facio. =Auditoire=, Acroasis, auditio, auscultatio, auditorium, conventus. =Auditeur=, Auscultator. AUGMENTATION, Amplificatio, cessio, incrementum, cumulus, exaggeratio, additamentum, appendicula. =Augmenter=, Augeo, amplifico, addo, cumulo, ingravesco, exaggero, cumulo, multiplico. _La colère et la douleur ont augmenté_, Exarsit ira, vehementius efferbuit; ira dolorque crevit. =Augmenter= (s’), Increbresco, percrebresco. AUGURE, Augur, interpres auguriorum, auspex. =Augures= (action de prendre les), Auguratio, auspicium, divinatio. _Science des augures_, Augurium, auspicium, auctoritas rei bene gerendæ. =Augurer=, Auguror, augurium ago, auspicium ago, auspicor, præsagio, præsentio. =Augural=, Auguralis, augurius. AUGUSTE, Augustus, sanctus, plenus majestate, almus. =Aujourd’hui=, Hodie, hoc die, hodierno die, nunc, hoc tempore. =Aujourd’hui= (d’), Hodiernus. =Aumône=, Eleemosyna, stips. _Faire l’aumône_, Panem præbeo mendiculis. _Demander l’aumône_, Panem ostiatim quæro. AUPARAVANT, Antea, antehac, ante hoc tempus. AUPRÈS DE, Juxta, prope, non secus, apud, non procul. AURORE, Aurora, diluculum. AUSPICE, Auspicium. _Prendre les auspices_, Auspicor. AUSSI, Etiam, et, item, vel, tum. _Aussi souvent .... que_, Toties .... quoties. _Pas aussi souvent... que_, Non toties... quoties. AUSSITÔT, Statim, continuo, illico, extemplo, protinus, confestim, actutum. =Aussitôt que=, Simul ac. _Tout aussitôt_, Subinde, statim post. AUSTRAL, Australis. AUTANT, Tantum, tantumdem, tam, æque, adeo, tam .... quam, tam.... sicut, tantum .... quantum. =Autant que=, Quoad, donec, usque dum, ut, quamvis, quantum, quotcumque. _Une fois autant_, Alterum tantum. _D’autant plus que_, Eo magis, quod. _Tout autant_, Totidem. AUTEL, Ara. AUTEUR, Auctor, suasor, impulsor, hortator, opifex, inventor, scriptor. AUTOMNE, Autumnus. _D’automne_, Autumnalis. AUTORITÉ, Auctoritas, existimatio, fides, vis, opinio, imperium, dignitas, magistratus, dominatio. _Conserver son autorité_, Auctoritatem tueor. _User de son autorité_, Dignitate usus est, potestate. _Confier l’autorité_, Imperium alicui defero. =Autoriser=, Permitto, concedo. AUTOUR (de), Circa, circum. _Tout autour_, Circumcirca, ab omni parte, undique. AUTRE, Alius, non idem, reliquus, alter, diversus. =Autrement=, Aliter, secus, alio modo, non eodem modo, non perinde, alia ratione, multo secus. AUTREFOIS, Quondam, olim, alias, aliquando. AUXILIAIRE, Auxiliarius. AVALER, Absorbeo, haurio. AVANCER, Progredior, progressum facio, procedo, proveho, promoveo, incedo, perficio. _Faire avancer_, Promoveo, proveho, perduco. _S’avancer_, Procedo, progredior, exeo, gradum infero. _Avancé en âge_, Provectus, natu grandior. AVANT, Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. _Avant_ (_fort_), Ad multum. =Avant que=, Priusquam, antequam. AVANTAGE, Emolumentum, utilitas, commodum, questum. — _Il ne cherche que son propre avantage_, Suum tantum commodum quærit, omnia ad suam tantum utilitatem refert. =Avantageux=, Conducibilis, utilis, commodus. =Avantageux= (il est), Expedit, utile est, conducit. =Avantageusement=, Utiliter, commode. AVANT-COUREUR, Prænuntius. AVANT-HIER, Nudius tertius. AVARICE, Avaritia, sordes, aviditas, cupiditas. =Avare=, Avarus, parcus, avidus, illiberatus, sordidus. =Avec=, Cum. AVENIR, Futurum. _Prévoir l’avenir_, Provideo quod futurum sit. AVENT, Adventus Domini. AVENTURIERS, Convenæ. AVERTISSEMENT, Monitio, monitum, monitus, præceptum, denuntiatio, indicium, significatio. =Avertir=, Moneo, admoneo, præmoneo, commonefacio, denuntio, indico. =Qui avertit=, Monitor, admonitor. AVEU, Confessio. _Se perdre par ses aveux_, Mea me confessione jugulo. =Avouer=, Confiteor, fateor, præ me fero, agnosco. AVEUGLE, Cæcus, captus oculis. =Aveugler=, Cæco, cæcum facio, oculis privo, excæco, occæco. =Aveuglé= (être), Caligo, cæcutio. AVIDITÉ, Aviditas, cupiditas, desiderium. =Avide=, Avidus, valde appetens, cupidus. =Avidement=, Avare, parce, avide, restricte, cupide, sitienter. AVIS, Sententia, consilium, mens, voluntas, judicium, opinio. _A mon avis_, Judicio meo. _Être du même avis_, Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis commiscui. _Être d’un avis contraire_, In aliam opinionem discedo. _S’en tenir à l’avis de qqn_, Consentio, sto. AVOCAT, Patronus, defensor, tutor, advocatus, causidicus. =Avocat-général=, Prætor. AVOIR, Pecunia, opes, divitiæ, fortuna, res, copiæ. =Avoir=, Habeo, possideo, utor. AVOUÉ, Cognitor. AXE, Axis. AXIOME, Axioma. B BABILLER, Garrio, blatero, argutor. =Babillard=, Garrulus, loquax. BACCHANALES, Bacchanalia. _Célébration des bacchanales_, Bacchatio, bacchantium furor. _Célébrer les bacchanales_, Bacchor. BADINER, Alludo, jocor. BAGAGES, Impedimenta, sarcina. BAGATELLES, Nugæ, ineptiæ. BAGUETTE, Rudis, virga, flagellum. BAIL (_donner à_), Affermo, loco. BAILLER, Oscitor, dormito. BAINS (publics), Balneæ. _Salle de bains_, Balnearia, balneum, balineum. =Baignoire=, Alveus. =Baigneur=, Balneator. =Baigner=, Lavo, abluo, circumluo, respergo. BAISER, Suavium, osculum, basium. =Baiser=, Suavior, osculor, suavium do. BALAI, Scopæ. =Balayer=, Verro, scopis aufero. BALANCE, Statera, trutina, libra. =Balancer=, Libro, pondero, statera examino. BALBUTIER, Lingua titubo. BALLE (à jouer), Pila. BALLOTTER, Vexo, exagito, agito. =Ballotté= (_être_), Huc illuc impellor, jactor. BANAL, Pervulgatus, vulgaris. BANC, Scamnum. BANDES (en), Catervatim, turmatim, per catervas. =Bandit=, Latro, prædo, sicarius. BANDER, Intendo. BANLIEUE, Suburbanitas. BANNISSEMENT, Ejectio. =Bannir=, Exturbo, expello, dejicio, evertor. =Banni=, Extorris, exul. BANQUE, Argentaria. _Faire la banque_, Argentariam facere. =Banquier=, Argentarius, trapezita, collybista, qui argentariam facit. BANQUEROUTE (faire), Decoquo, male rem gero, conturbo. =Banqueroutier=, Decoctor, inficiator, fraudator. BANQUET, Epulæ, epulatio, epulum, dapes. _De banquet_, Epularis. _Assister à un banquet_, Epulor, convivor. =Banquette=, Subsellium, sedes judicum. BAPTÊME, Baptismus. =Baptiser=, Baptismum confero. BARBARIE, Feritas, immanitas. =Barbare=, Immanis, barbarus, ferus, crudelis, agrestus, atrox. =En barbare=, More barbarorum. =Barbarisme=, Barbarismus. BARBE, Barba. _Qui porte une barbe naissante_, Barbatulus, fere imberbis, cum rara barba. =Barbu=, Barbatus. =Barbier=, Tonsor. _Échoppe de barbier_, Tonstrina. BARQUE, Linter, navicula, cymba, scapha, phaseolus. BASILIQUE, Basilica. BASSESSE, Demissio, animi infractio, debilitatio. =Bas=, Depressus, demissus, abjectus, humilis, vilis. =En bas=, Deorsum. =Bas= (_le plus_), Imus, infimus. =Bassement=, Humiliter, submisse, demisse. BAT, Clitellæ. BATAILLE, Certamen, dimicatio, discrimen. _Prolonger la bataille_, Certamen extraho. _Terminer la bataille_, Certamen sedo. _Refuser la bataille_, Certamen abnuo, defugio. _Livrer une bataille décisive_, Ad universæ rei dimicationes venio. _En bataille rangée_, Acie constituta. =Bataillon=, Caterva, turbæ, turma, acies. BÂTON, Scipio, fustis, bacillum, baculus, virga. =Bastonnade=, Fustuarium. BÂTIR, Ædifico, exstruo, exædifico, construo, condo, constituo, pono, architector, muros tollo, parietes duco, facio, ædificium struo, molior. BATTRE, Cædo, verbero. _Les veines battent_, Venæ micant. =Battu= (être), Vapulo, cædor, verberor. _Être battu par les orages de l’envie_, A ventis invidiæ circumflor. BAUDRIER, Balteus. BAUMIER, Balsamum. BAVARDAGE, Loquacitas. =Bavarder=, Deblatero, stulte loquor, garrio; garrulus, loquax sum. =Bavard=, Loquax, garrulus. BÉATIFIER, Beatifico, beatorum in cœlo numero addo. BEAUCOUP, Multo, haud paulo, multum, valde, sane, non parum, valde, mirum in modum, egregie, non mediocriter, mirifice. =Beaucoup plus=, Impendio magis, multo magis. BEAUTÉ, Formositas, pulchritudo, forma, venustas. =Beau=, Formosus, pulcher, decorus. BEC, Rostrum. BÊCHER, Humum molior. BÈGUE, Balbus, lingua hæsitans. =Bégayer=, Balbutio, lingua hæsito. BÊLER, Balo. BELETTE, Mustela. BÉLIER, Aries. _Choquer avec le bélier_, Arieto. _De bélier_, Arietinus. BELLIQUEUX, Bellicosus, pugnax, pugnator, armis et belli virtute valens. BÉNÉFICE, Lucrum, feneratio. =Bénéficiaire=, Beneficiarius, cliens. BERCEAU, Cunabula, cunæ, incunabula. BERGERIE, Caulæ, stabulum. BESACE, Mantica. BESOINS, Egestas, indigentia, inopia. _Il est besoin_, Opus est, necesse est, convenit. =Besoin de= (avoir), Egeo, opus est, indigeo. =Qui a besoin=, Indigus. BÊTE, Bellua, bestia. _Bête de somme_, Jumentum. _Bête féroce_, Fera, bestia. _De bête féroce_, Ferinus. =Bétail=, Pecus, armentum. =Bestiaux=, Pecuaria. _Éleveur de bestiaux_, Pecuarius. BIBLE, Biblia, sacræ litteræ. =Bibliothèque=, Bibliotheca, librorum locus. BIEN (_dire du_), Benedico, laudo. _Faire du bien_, Benefacio, beneficio afficio. =Bien-être=, Salus, sanitas, bonum. =Biens=, Bona, fortuna, res, possessiones, divitiæ, fundi, prædia, facultates. BIEN, Apte, apposite, accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter, pulchre, belle, recte, bene, jure, rite, præclare. =Bien= (beaucoup), Multo, longe. =Bien que=, Quantumvis, licet, quamvis, tametsi, quanquam. BIENFAIT, Meritum, beneficium, gratia, munus, officium, studium. =Bienfaisance=, Beneficentia, liberalitas, benignitas. =Bienfaisant=, Beneficus, benigne facilis, benignus. BIENHEUREUX, Beatus, felix, cui bene est. BIENSÉANCE, Decentia. BIENTÔT, Brevi, propediem, in brevi, paucis diebus, actutum, mox, statim. BIENVEILLANCE, Humanitas, urbanitas, suavitas morum, benevolentia, gratia, studium. _Rechercher la bienveillance_, Benevolentiam capto. _Montrer de la bienveillance_, Benevolentiam exhibeo. =Bienveillant=, Benevolens, benevolus, amicus. BIFFER, Deleo, induco. BIGARRÉ, Versicolor. BILE, Bilis. _Exhaler sa bile contre qqn_, Stomachum in aliquem erumpo. BLÂME, Castigatio, objurgatio, reprehensio, vituperatio, ignominium. _Échapper au blâme_, Omnem offensionem effugio. =Blâmer=, Castigo, objurgo, mulcto, reprehendo, increpo, exprobro, culpæ do. =Blâmable=, Accusabilis. BLANCHIR, Candesco, candidus fio, dealbo. =Blanc=, Albus, candidus, purus. =Devenir blanc=, Exalbesco, expallesco, extimesco. =Blanc= (être), Candeo, candore fulgeo. _Vêtu de blanc_, Candidatus, candida veste indutus. BLASPHÈME, Blasphemia. BLÉ, Frumentum, triticum. _Qui conserve le blé_, Frumentarius. _Marchand de blé_, Frumentarius. BLÊME, Luridus. BLESSURE, Sauciatio, vulneratio, vulnus, plaga. _Sans blessure_, Invulneratus, integer, inviolatus. =Blesser=, Saucio, vulnero, vulneribus afficio, lædo, offendo, offensionem do, injuriam facio. =Blessé=, Saucius, vulneratus, mortifero vulnere ictus. BLEU, Cæruleus. BLOCUS, Obsidio, obsessio. BŒUF, Bos. =Bouvier=, Bubulcus. BOIS, Lignum. — (Forêt), Silva, nemus. =Bois sacré=, Lucus, nemus sacrum. _Aller couper du bois_, Materior, lignor. =Boisé=, Silvestris, nemorosus. BOISSON, Potus, potio. _Le boire et le manger_, Potus pastusque. =Boire=, Bibo, poto, poculum exhaurio, potionem exhaurio, sorbeo. _Boire avec excès_, Perpoto. _Offrir à boire_, Propino. =Buveur=, Potor, bibulus. BOISSEAU, Modius. BOITE, Pyxis, arca, capsa. BOITER, Claudico. =Boiteux=, Claudus, altero pede læsus. _Marche de boiteux_, Claudicatio. LE BON, Rectum. _Il y a cela de bon_, Illud inest commodi. BONACE, Malacia, maris tranquillitas. BONTÉ, Benignitas, clementia, comitas, humanitas, pietas, liberalitas, bonitas, integritas. =Bon=, Bonus, probus, integer, justus, præstabilis, salutor. _Bon à tout_, Panchrestus. =Bonnement=, Simpliciter, candide, sincere, benigne, comiter, liberaliter. BONHEUR, Felicitas, prosperitas, res secundæ. _Jouir d’un bonheur sans mélange_, Fortuna utor perpetuo bona, perpetuam felicitatem habeo. _Avoir plus de bonheur que personne_, Felicitate omnibus sum superior. _Avec bonheur_, Feliciter, prospere, fortunate, fauste. BONDIR, Exsilio, prosilio, evado, me projicio, me proripio. BONNET, Pileus. BORD, Extrema ora. BORGNE, Luscus, cocles. BORNE, Limes, finis, terminus, meta. _Borne milliaire_, Milliarium. _Reculer les bornes_, Fines profero. _Dépasser les bornes_, Terminos transeo, longius progredior, excedo. =Borner=, Dimeto, distinguo, describo. BOUC, Hircus, caper. BOUCHE, Os, bucca. _Vous avez cela sans cesse à la bouche_, Id tibi frequens in ore est. =Bouchée=, Frustum. BOUCHER, Obstruo, obsero. BOUCHERIE, Carnarium. BOUCHER, Lanius. BOUCLE (de cheveux), Cincinnus, capillus ad ornatum intortus. _Qui a les cheveux bouclés_, Cincinnatus. BOUCLIER, Scutum, clypeus. BOUE, Lutum. _Couvert de boue_, Lutulentus. BOUFFON, Scurra, sannio. _Qui sent le bouffon_, Scurrilis. BOUGIE, Cereus. BOUILLIR, Ferveo, ebullio, caleo, effervesco, erumpo. =Bouilli=, Elixus. =Bouillonner=, Ebullio. BOULANGER, Pistor. BOULEVERSER, Perturbo, perturbationem affero, confundo, permisceo. BOUQUET, Fasciculus florum. BOURBEUX, Limosus, limo plenus, cœnosus. BOURDONNER, Strepo. BOURGADE, Pagus. BOURGEON, Gemma. =Bourgeonner=, Gemmo. BOURRASQUE, Procella, tempestas. BOURREAU, Carnifex, tortor, lictor. _Faire le métier de bourreau_, Carnificinam facio. BOURSE, Crumena. BOUTEILLE, Lagena. BOUTIQUE, Taberna, officina. =Boutiquier=, Tabernarius, caupo. BRACELETS, Armillæ. BRAIES, Bracæ. _Qui porte des braies_, Bracatus. BRAIRE, Rudo. BRANCHE, Ramus. _Qui a des branches_, Ramosus. BRANDIR, Jaculor, torqueo, conjicio, jacio. BRANLER, Vacillo, titubo, hæsito. BRAS, Brachium. BRAVE, Strenuus. =Bravement=, Strenue, fortiter, naviter. BRAVO! Macte. BREBIS, Ovis. BRÈCHE (_réparer une_), Mœnium ruinam instauro. BREUVAGE, Potio, potus. BRIDE, Habena. _À bride abattue_, Citato equo. =Brider=, Infreno. BRIÈVETÉ, Brevitas. =Bref=, Brevis, parvus, pusillus, exiguus. =Bref=, Summatim, uno verbo, ne plura. =Brièvement=, Breviter, strictim, brevi, cum brevitate, paucis verbis. BRIGANDAGE, Latrocinium, excursio. =Brigand=, Grassator, latro. _Vivre en brigand_, Latronem agere. BRIGUE, Petitio, rogatio, rogatus, preces, ambitio, ambitus, prensatio. _Par brigue_, Ambitiose, cum ambitione. =Briguer=, Ambio, circumeo, prenso, prehenso. BRILLANT, Splendor, claritas, nitor. =Briller=, Niteo, splendeo, nitesco, floreo, præfulgeo, luceo, mico, corusco. =Briller= (faire), Illumino, colorum varietatem distinguo. =Brillant=, Splendidus, coruscus. _D’une façon brillante_, Nitide, splendide, eleganter. BRISER, Infringo, frango, concido debilito, disrumpo. BROUILLARD, Nebula. _Plein de brouillards_, Nebulosus, caliginosus. BROUILLON, Adversaria. BROUTER, Depasco, depascor. BROYER, Contero, tero. BRU, Nurus. BRUIT, Strepitus, sonitus, stridor, fragor, sonus. _Faire du bruit_, Instrepo, obstrepo. _Répandre des bruits_, Rumores spargo. _Le bruit s’est répandu_, Fama de re vulgata est. _Ce bruit ne durera pas longtemps_, Hæc fama diuturna non erit. _Le bruit court_, Manat in vulgus rumor. _Faire grand bruit de_, Magnus ubique erat rumor ea de re. _Sans bruit_, Tacite, silentio. BRÛLER, Incendo, cremo, uro, aduro, comburo, igne perdo, flagro, conflagro. =Brûler= (FIG.), Æstuo, ardeo, ferveo, angor, irascor. =Brûlant=, Æstuosus. =Brûlé= (être), Deflagro, comburor, ardeo. BRUN, Aquilus, fuscus, subniger, aureus. =Brun= (rendre), Infusco. BRUT, Rudis. BÛCHER, Bustum. =Bûcher funèbre=, Rogum. BUFFET, Abacus, i. BUISSON, Dumus, spina, vepres. _Couvert de buissons_, Dumosus, spinosus, vepribus plenus. BULLE, Bulla. BUT, Finis, causa, cujus gratia, scopus. BUTIN, Manubiæ, præda, spolia ex hostibus capta, exuviæ. BUTTE (en) à, Expositus, obnoxius, objectus. C CABANE, Tugurium. CACHET, Sigillum. _Rompre le cachet_, Resigno, aperio, solvo. CACHETTE, Latebra, recessus. =En cachette=, Occulte, lecte, ex occulto, per ambages, furtim, clanculum. =Cacher=, Abdo, occulo, occulto, condo, abstrudo, tego, velo, operio, celo, abscondo, recondo. _Cacher sa pensée sous ses discours_, Dictis circumvestio consilia mea. =Cacher= (se), Delitesco, lateo, abscondor. =Qui cache=, Occultator, receptor. =Caché=, Latebrosus, latens, obscurus, involutus, reconditus, occultus, abditus, abstrusus. =Caché= (=être=), Latito. CADAVRE, Cadaver, corpus exanime. =Cadavéreux=, Cadaverosus. CADENCE, Rhythmus. _D’une façon cadancée_, Modulate, numerose, composite. CADRAN (solaire), Solarium. CADRES (_compléter les_), Exercitum reficere. CADUC, Caducus, mortalis, incertus. CADUCÉE, Caduceum. ÇÀ ET LÀ, Disperse, diffuse, passim, ultro citroque, huc et illuc, horsum. _Aller çà et là_, Pervagor. CAGE, Cavea. CAGNEUX, Loripes. CAHIER, Dictata. CAILLOU, Calculus, lapillus, ratio, silex. CAL, Callum, cutis usu densior. CALAMITÉ, Calamitas, miseria, ærumna, adversa. CALCULER, Dinumero, numero, computo, calculos revoco, rationes confero. =Calculé=, Ratus, fixus. CALENDES, Calendæ. =Calendrier=, Calendarium. CALME, Sedatio, tranquillitas, pacatio, securitas. _Jouir du calme_, Tranquillo sum animo. =Calmer=, Sedo, placo, mitigo, lenio, mollio. =Calmer= (=se=), Iracundiam sedare. =Calmé=, Pacatus, quietus, remissus. =Avec calme=, Sedate, tranquille, leviter, placate, placide, remisse. CALOMNIE, Calumnia, obtrectatio, maledictum, vexatio, criminatio. =Calomnier=, Calumnior, calumniam adhibeo, vexo. =Calomniateur=, Calumniator, qui falsum crimen objicit. CALVITIE, Calvitium. =Chauve=, Calvus, raro capillo, calvitio deformis. CAMARADE, Contubernalis, domesticus, familiaris, socius. CAMP, Castra, tentorium. _Camp fortifié_, Castra propugnaculis munita. =Camper=, Castra metor, pono, loco, constituo, facio; tentoria erigo. _Étendre le camp_, Castra extendo, profero. _Resserrer le camp_, Castra arctius colloco. _Choisir un lieu pour le camp_, Castra designo. _Rapprocher le camp_, Castra proprius admoveo. _Changer le camp_, Castra muto. _Assiéger le camp_, Aggredior castra, tento. _S’emparer d’un camp_, Castra capio. _Relatif au camp_, Castrensis, militaris. =Campagne= (_faire_), Stipendia in bello mereo. _Entrer en campagne_, Bellum suscipio. CAMPAGNE, Rus, villa. =Séjour à la campagne=, Rusticatio. =Habiter la campagne=, Ruri habito, rusticor. =Campagnard=, Rusticanus, rusticus. CANAL, Canalis. CANARD, Anas. CANDÉLABRE, Candelabrum. CANDIDATURE, Petitio, rogatio, rogatus. =Candidat=, Petitor, candidatus. =De candidature=, Candidatorius. CANDIDE, Simplex, sincerus, credulus. CANICULE, Canicula. CANON, Tormentum. _Abattre à coups de canon_, Crebris tormentorum ictibus mœnia verbero. CANON (de la messe), Canon missæ. _Sacrés canons_, Canones sacri, scita Pontificum. =Canonicat=, Canonicatus. =Canoniser=, Canonizo, in sanctorum numerum refero. CANTONNEMENT, Stativa, statio. CAPACITÉ, Capacitas, amplitudo, spatium capiendi. CAPITAINE (_il fut grand_), Dux fuit præstantissimus. CAPITAL (_ne pas toucher à son_), Nihil detraho de vivo. CAPITAL, Capitalis. =Capitale= (ville), Urbs regni caput. CAPITULATION, Deditio. =Capituler=, Deditionem subeo, in deditionem venio. _Prendre par capitulation_, In deditionem accipio, recipio, capio. _Refuser de capituler_, Deditionem desero. _Se proposer de capituler_, Deditionem specto. _Qui a capitulé_, Dedititius. CAPRICE, Levitas, futilitas, vanitas. _Selon son caprice_, Libidinose. _Suivre son caprice_, Ad arbitrium ago. =Capricieux=, Inconstans, mutabilis. CAPTATION, Captatio. =Captieux=, Captiosus. =D’une façon captieuse=, Captiose. CAPTIVITÉ, Captivitas, servitus. =Captif=, Captivus, captus et vinctus. CAR, Nam, enim, namque, etenim, siquidem, quippe, nimirum, videlicet, sane, nempe. CARACTÈRE, Indoles, mores, character, nota, figura, forma. _Caractère doux_, Lenitas. CARDINAL, Cardinalis, purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps. _Créer un cardinal_, Cardinalem creo. CARÊME, Feriæ esuriales. CARESSES, Blandimenta, blanditia, palpum. =Caresser=, Blandior, amplexor, palpo. =Caressant=, Blandus, benignus, comis, lenis, suavis. CARILLONNER, Tinnio. CARNAGE, Strages, clades, cædes, occisio, internecio. CARQUOIS, Pharetra. CARREFOUR, Compita, trivium. CARRIÈRE, Curriculum, cursus, stadium. _Carrière à pierres_, Lapicidinæ. CARROSSE, Carpentum. CARTE (géographique), Geographica descriptio. CAS (_qui fait grand_), Observans, studiosus, cupidus. _Faire grand cas de_, Magnifacio, magni æstimo. _Ne faire aucun cas_, Flocci facio, nihili facio, parvi facio. CASQUE, Galea. =Coiffé d’un casque=, Galeatus. CANETTE, Capsa. CASTAGNETTES, Crotalum. CATADUPES, Catadupes. CATAPULTE, Catapulta. CATÉCHISME, Catechismus. _Enseigner le catéchisme_, Catechismum trado. =Catéchumène=, Catechumenus, sacri lavacri candidatus, primæ christianæ disciplinæ auditor, alumnus, discipulus. CATHOLIQUE, Catholicus. _Devenir catholique_, Catholicus fieri, amplecti catholica dogmata. CAUSE, Causa, caput, origo, fons, radix, principium, occasio, ratio. _Confier sa cause à qqn_, Apud aliquem causam meam depono. _Plaider sa cause_, Litem meam facio. _Gagner sa cause_, Causam vinco. =A cause de=, Pro, propter, præ. _Il se fâche pour un rien_, Irascitur de nihilo. =A cause de cela=, Propterea, ideo, idcirco, ex eo, ea re. =Causer=, Ago, efficio, infligo, infero. CAUSERIE, Sermo, locutio. =Causer=, Sermocinor, loquor. CAUSTICITÉ, Dicacitas. =Caustique=, Dicax. CAUTION, Pignus. _Se faire caution_, Appromitto, promitto. _Donner une caution_, Satis do. =Cautionner=, Intercedo pro aliquo pecuniam. CAVALIER, Eques. =De cavalier=, Equestris. _Cavalerie_ (_charge de_), Equestris procella. Cf. Cheval. CAVE, Apotheca. =Caverne=, Specus, spelunca, antrum, caverna. CE, Hic, ille. CÉCITÉ, Cæcitas. CÈDRE, Cedrus. CEINTURE, Zona, cingulus. =Ceindre=, Cingo, circumdo, munio. CELA, Id, hoc, istud. =Pour cela=, Propterea, ideo, idcirco. CÉLÉBRER, Celebro, orno, honesto, laudo, comitor. =Célébrité=, Celebritas, fama, laus, splendor, dignitas, claritudo, nobilitas. _Soupirer après célébrité_, Auram popularem capto. =Célèbre=, Celeber, præclarus, laudatus, clarus, nobilis, insignis. _Rendre célèbre_, Nobilito, illustro, orno. CÉLÉRITÉ, Velocitas. CÉLIBATAIRE, Cælebs. =Cellérier=, Promus, cellarius. CELLIER, Celle. CELUI-CI, Iste. CENDRE, Cinis. CENS, Census, bonorum æstimatio. CENSURER, Vitupero, culpæ do. _Censurer la conduite des autres_, Aliorum mores carpo; alienos mores malignis sermonibus lacero. =Censeur=, Censor, emendator, accusator, vituperator, reprehensor, castigator. =De censeur=, Censorius, quod censoris est. =Dignité de censeur=, Censura, censoris dignitas. CENT, Centum. =Cent fois=, Centies. CENTRE, Umbilicus, centrum. CENTURIE, Centuria, centum homines. _Distribuer en centuries_, Centurio, in centurias distribuo, describo, centurias conficio. _Par centuries_, Centuriatim. _Réparti en centuries_, Centuriatus. =Centurion=, Centurio. CEPENDANT, Tamen nihilominus, attamen interea, verumtamen, verum. CERCLE, Circulus, ambitus, rotundus, gyrus, orbis. _Faire un cercle_, Orbem circumscribere. _Se réunir en cercle_, Circulor, in circulum cogere homines. _Former le cercle_, In orbem se recipere. CÉRÉMONIE, Cærimonia, ritus sacer, cultus religiosus, religio sacrorum. CERF, Cervus. CERNER, Circumeo, circueo, eo circum. CERTAIN, Certus, non dubius, non incertus, compertus, manifestus. _Il est certain_, Certum est mihi, pro vero constat. =Certainement=, Certe, scilicet, certo, profecto, sine dubio, equidem, sane, videlicet. =Certes=, Equidem. =Certifier=, Testificor, testor, notum facio. CÉRUSE, Cerussa. _Blanchir avec la céruse_, Cerussatus, cerussa illitus, fucatus. CESSER, Desino, desisto, cesso, finem facio, cesso. CESSION, Cessio. =Céder=, Cedo, locum do, me retraho. CESTE, Cœstus. C’EST POURQUOI, Ea re, propterea, ideo, ob eam rem. CET, Is. CÉTACÉ, Cete. CERVEAU, Cerebrum. CHACUN, Singuli, quisque, unusquisque. CHAGRIN, Mœror, tristitia, mœstitia, molestia, cura, ægritudo, angor, dolor, mœror, cura, sollicitudo, afflictio. _Le chagrin est un supplice_, Ægritudo summa est carnificina. _Être accablé de chagrin_, Magnam molestiam suscipio, mœrorem haurio. _Adoucir le chagrin_, Dolorem lenio. _Chasser le chagrin_, Dolorem depono. =Chagriner=, Fodico. =Chagrin=, Morosus, difficilis. CHAÎNE, Vinculum, compedes, catenæ, copula, nexus. CHAISE, Sella, sedes. CHALEUR, Calor, ardor, æstus. _La chaleur augmente_, Calor crescit. _La chaleur diminue_, Calor remittit. =Chauffer=, Calefacio. =Chauffer (se) au soleil=, Apricor. =Chaud=, Calidus. =Chaud= (être), Caleo, calidus sum. =Chaleur= (avec), Ferventer. _Parler avec chaleur de_, Ferventer loquor de aliquo, fervide. CHAMBRE (à coucher), Cubiculum, conclave. CHAMEAU, Camelus. CHAMP, Ager, arvum, campus, solum, territorium, seges. _Exercices du champ de Mars_, Campestris exercitatio. =Champêtre=, Rusticus, rusticanus. =Sur-le-champ=, Extemplo, illico, statim, haud, ilicet. CHANCE, Fortuna. _La chance tourne_, Fortuna retro volvitur. CHANCELER, Titubo, hæsito, vacillo, fluctuo. CHANCELLERIE, Cancellaria. =Chancelier=, Cancellarius, tabularii sanctioris præses, custos. CHANDELLE (de cire), Cereus. CHANGE (de monnaie), Collybus. CHANGEMENT, Permutatio, mutatio, variatio, motus, conversio, vicissitudo. =Changer=, Permuto, muto, inverto, verto, commutationem affero, vario. =Changeant=, Mobilis, instabilis, inconstans. CHANSON, Cantilena, cantio, cantiuncula. =Chant=, Canticum, cantus, symphonia. _Chant funèbre_, Nenia. =Chanter=, Canto, cantus fundo, cantito, cano, cantus do, pervulgo. =Chanteur=, Cantor. CHAPEAU, Petasus. =Coiffé d’un chapeau=, Petasatus. CHAPELET, Preces coronariæ, corolla precum. CHAPELLE, Sacellum, ædicula, cella, templum. CHAPITRE, Capitulum. =Salle du chapitre=, Capitulum ordinis, locus reprehendendis erratis destinatus, capitulum ordinis facio. CHAQUE, CHACUN, Quisque, unusquisque, quivis, quilibet, singuli. CHAR, Vehiculum, carpentum, currus, essedum. _Être traîné sur un char_, Veho, subveho, inveho. =Chariot=, Plaustrum. CHARBON, Carbo. =Charbonnier=, Carbonarius. CHARGE, Onus. _Charger d’un fardeau_, Onero. =Chargé=, Onustus. CHARGE, Munus, officium, provincia, mandatum. _Imposer une charge_, Muneri aliquem præpono. _Remplir une charge_, Munus obeo, cum imperio sum. _Être privé de charge_, Munere exuor. _Satisfaire aux devoirs de sa charge_, Munus pro mea dignitate gero. _Sortir de charge_, De potestate exeo. =Se charger de=, Suscipio. =Qui est à charge=, Molestus, gravis. _Être plus à charge_, Plus negotii facesco. CHARGES, Honores. _Être dans les charges publiques_, Dignitate præditus sum. CHARGE (_sonner la_), Bellicum cano. _Faire une charge de cavalerie_, Equestrem procellam excito. CHARLATAN, Circulator, circumforaneus, vagus, nugator. CHARME, Invitamentum, incitamentum. _Charme de la parole_, Suaviloquentia. CHARMES, Venustas, lepor, gratia, suavitas. =Charmer=, Delecto, delectationem affero, delector, oblector, delectationem capio, allicio, allecto, demulceo. =Charmant=, Festivus, lepidus, facetus, egregius, eximius, elegans. CHARPENTE (qui a une), Materiatus. =Charpentier=, Materiarius, faber, tignarius. CHARRUE, Aratrum. CHARYBDE, Charybdis. CHASSE, Venatio, venatus. =Chasser=, Venor, venatu me exerceo, feras consector. =Chasseur=, Venator. CHASSER, Depello, pello, propulso, expello, arceo, ejicio, dejicio, detrudo, amoveo, excludo, prohibeo. CHASSIE, Lippitudo. =Chassieux= (être), Lippo. CHASTE, Incorruptus, integer, purus, inviolatus, sanus, castus, pudicus. CHAT, Feles. CHÂTEAU-_fort_, Castellum. _Habitant d’un château-fort_, Castellanus, qui castellum habitat. CHÂTIMENT, Pœna, supplicium, mulcta, verberatio, coercitio. =Châtier=, Coerceo, reprimo. =Châtié=, Limatus, politus. CHATOUILLEMENT, Titillatio. =Chatouiller=, Titillo. CHATOYANT, Versicolor, dubio varioque colore. CHAUME, Stipula, calmus. =Chaumière=, Casa, tugurium. CHAUSSURE, Calceamentum, calceus, pedum vestitus, soccus. =Chausser=, Calceo. =Chausser= (se), Calceos pedibus induo. CHEF, Princeps, dux, caput, præfectus, imperator, rex, tyrannus. _Chef-d’œuvre_, Palmarius. CHEMIN, Via, iter. _Les chemins sont très mauvais_, Viæ æstuosæ, lubricæ. _S’ouvrir un chemin_, Viam mihi aperio. _Frayer le chemin_, Munio viam. _Qui se trouve sur le chemin_, Obvius, occurrens. CHEMISE, Subucula. CHÊNE, Quercus. CHERCHER (avec soin), Exquiro, quæro, inquiro, investigo, perscrutor. CHÈRE, Genium. _Faire bonne chère_, Curo genium. _Faire maigre chère_, Defraudo. CHER, Carus. =Chéri=, Carus, acceptus, jucundus, antiquus. =Cher= (adv.), Care. CHERTÉ, Caritas, inopia rei. =Cher=, Magno, magno pretio. _Le blé est cher_, Caritas annonæ est. CHÉTIF, Tenuis, exilis. CHEVAL, Equus, caballus. _Monter à cheval_, Equum conscendo. _Partir à cheval_, Advehor equo, equo feror. _Descendre de cheval_, Descendo ex equo. _Tomber de cheval_, Ex equo decido. _Être jeté à bas de cheval_, Ex equo præcipitor. _Atteler les chevaux au char_, Equos jungo currum tracturos. _Dételer_, Equos abjungo. _Aller à cheval_, Equito, equo vehor, equo iter facio. =Chevalet=, Equuleus. _Éprouver les tourments du chevalet_, Equuleo torqueor. =Cavalerie=, Equitatus, equitum turma. =Chevalier=, Eques. =Chevaucher=, Coequito. CHEVELURE, Coma, capillus, cæsaries. CHEVEU, Capillus, capitis pilus. =Cheveux blancs=, Cani, albi senum capilli. =Cheveux blonds=, Flavi capilli. =Cheveux en désordre=, Capilli impexi. =Cheveux longs=, Coma intonsa. _Les cheveux tombent_, Capilli fluunt. _Cheveux rares_, Capilli rari et cedentes. _Laisser croître les cheveux_, Capillum promitto, submitto. _Disposer les cheveux_, Como, orno. =Chevelu=, Capillatus, comatus, crinitus. CHÈVRE, Capra, capella. =De chèvre=, Caprinus. =Chevreau=, Hædus. =De chevreau=, Hædinus. CHEZ, Apud. CHICANE, Captiuncula. =Chicaneur=, Rabula. CHICHE, Malignus, avarus, parcus. _Chichement_ (_vivre_), Defraudo genium. CHIEN, Canis. =De chien=, Caninus. CHIRURGIE, Chirurgia. CHLAMYDE, Chlamys. =Vêtu de la chlamyde=, Chlamydatus. CHOC, Pulsus, motus, impulsus, agitatio, impressio, impetus, effectio, violentia. _Soutenir le choc des ennemis_, Impetum sustineo, prœlium sustineo. =Choquer=, Offendo, offensionem affero, injuriam facio. CHŒUR, Chorus. CHOIX, Cooptatio, constitutio, delectus, electio, selectio, lectio. =Choisir=, Deligo, lego, eligo; delectum habeo, adhibeo; opto, coopto, adscribo, recipio. =Qui choisit=, Elector. =Choisi=, Exquisitus, accuratus, lectus, excellens. =Choix= (avec), Electe, distincte, discrete. CHOSE, Res. CHOU, Brassica, caulis. CHOUETTE, Noctua. CHRÉTIEN, Christianus, qui Christi nomen profitetur, Christi fidei initiatus, Christi sectator. CHUCHOTERIE, Susurratio. =Chuchoter=, Susurro. CHUTE, Labes, ruina, prolapsio. CICATRICE, Cicatrix, signum relictum ex vulnere. CIEL, Cœlum, regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium. _Habitants du ciel_, Cœlites, cœlicolæ. _Remuer ciel et terre_, Mare cœlo miscere. =Céleste=, Cœlestis, divinus, immortalis. CIERGE, Cereus, fax cerea. CIGALE, Cicada. CIMENTER (_la paix_), Pacem coagmento. CINTRÉ, Fornicatus. CIRCONLOCUTION, Circuitio, periphrasis. CIRCONSCRIRE, Definio, terminis circumscribo. CIRCONSPECT, Cautus, providus, prudens. CIRCONSTANCES (_savoir se plier aux_), Consulo temporibus. _S’accommoder aux circonstances_, Tempori me accommodo, scenæ servio, servio tempori. CIRCONVENIR, Circumvenio, decipio. CIRCUIT, Circuitus. CIRCULER, Commeo, venio, redeo, coeo. _Circuler_ (_faire_), Circumfero. CIRE, Cera. =Marchand de cire=, Cerarius, qui ceram tractat. =Enduit de cire=, Ceratus, cera inductus, illitus. =Cire= (de) Cereus, e cera factus. CIRQUE, Circus. _Jeux du cirque_, Circenses ludi. CITADELLE, Arx, castellum. CISELER, Cælo. =Ciseleur=, Cælator. CITÉ, Civitas. _Donner le droit de cité_, Civem facio aliquem; civitatem alicui do, largior, impertior; adscribo civitati. _Perdre son droit de cité_, Civitatem amitto, segregor a numero civium. =Citoyen=, Civis, municeps, popularis. _Être fait citoyen_, Civitate donatus sum. CITATION, Appositio. =Citer=, Cito, nomino. =Civique=, Civicus. =Civil=, Civilis. =Civilement=, Civiliter. CITHARE, Cithara. =Joueur de cithare=, Citharista. =Chanteur s’accompagnant de la cithare=, Citharœdus. CITRONNIER (de), Citreus. CLAIE, Crates. CLAMEUR, Vociferatio, clamor, vox elata. CLANDESTIN, Clandestinus, occultus, furtivus. CLAIR, Clarus, planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. =Clair= (être), Diluceo. _Rendre clair_, Dilucido, declaro, enucleo, explico, aperio. =Clairement=, Clare, manifeste, perspicue, plane, articulate, liquide, certo, enucleate, explanate, explicate, enodate, expresse, aperte, diserte, dilucide. =Exprimé clairement=, Expressus, firmus, confirmatus, apertus. =Clairvoyant=, Oculatus. =Clarifier=, Defæco, a fæcibus purgo. CLASSEMENT, Digestio, distributio. =Classification=, Partitio, divisio. =Classer=, Diribeo, distribuo, separo. =Clause=, Cf. Condition. CLEF, Clavis. CLÉMENCE, Clementia, lenitas, benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo. =Clément=, Clemens, lenis, mitis, mansuetus, liberalis, humanus. =Avec clémence=, Clementer, mansuete. CLEPSYDRE, Clepsydra. CLIENTÈLE, Clientela; clientum defensio tutela, procuratio. =Client=, Cliens, salutator. _Être le client de qqn_, In clientela alicujus sum. CLIN D’ŒIL (_en un_), Momento, e vestigio temporis. CLOCHETTE, Tintinnabulum. CLÔTURE, Sepes, septum, paries, murus. =Clore=, Obsepio, sepio, intercludo. CLOU, Clavus. =Clouer=, Suffigo, affigo. COCHER, Auriga; curruum rector, agitator. CŒUR, Pectus, animus, cor. _Le cœur bondit_, Pectus emicat. _De grand cœur_, Propense, ex animo, libenter, sponte. _Si ma vie vous tient à cœur_, Si tibi salus mea cordi est; si qua salutis meæ cura tangit. _Homme sans cœur_, Homo durus. COHÉRITIER, Cohæres. COHÉSION, Cohærentia, compositio, conjunctio. COHORTE, Cohors, militum manus. COIFFER (se), Capillum como, compono, orno. COIN, Cuneus. _En forme de coin_, Cuneatim. COLÈRE, Ira, iracundia, indignatio, stomachus, furor, rabies. =Contenir= (_se_), Iracundiam contineo. _Dans un transport de colère_, Animo irato ac percito. _Mettre en colère_, Bilem moveo ac iracundiam adduco. _Se mettre en colère_, Exardeo iracundia, irascor, stomachor. _Être tout en colère_, In fermento jaceo, iracundia efferror. _Céder à la colère_, Iracundiæ servio. _Décharger sa colère_, Iram effundo in aliquem. _Sa colère se calme_, Defervescit ira. _Il n’est plus en colère_, Iracundiam demisit. _Apaiser sa colère_, Iras lenio, furorem sedo. _La colère divine s’apaise_, Expio DEUM. =Coléreux=, Stomachosus, iracundus. =Colère= (avec), Stomachose, iracunde, per iram, cum iracundia. COLIQUES, Tormina. =Qui a des coliques=, Torminosus. COLLER, Agglutino, adnecto. =Colleur=, Glutinator. COLLÉGE, Collegium, conventus, cœtus. COLLÈGUE, Collega. COLLIER, Torques, monile, colli ornamentum. =Qui porte un collier=, Torquatus. COLLINE, Collis, clivus. COLLISION, Afflictus, afflictatio. COLLYRE, Collyrium. COLOMBE, Columba. _De colombe_, Columbinus. COLONIE, Colonia. =Colon=, Colonus, agricultor, agricola. COLONNE, Columna. _Impôt sur les colonnes_, Columnarium. COLPORTER, Circumgesto, circumfero. COMBAT, Prœlium, pugna, concertatio, dimicatio, certamen, conflictio, conflictus, contentio, discrimen. COMBAT (_signal du_), Bellicum, cantus ad arma vocans. _Engager le combat_, Arma confero. _Revenir au combat_, Ex fuga ad conflictum redeo. =Combattre=, Prœlior, prœlio dimico, prœlium decerto, depugno, dimico, concerto; conflictor, confligo, certo, depugno. =Combattant=, Pugnator. COMBIEN, Quantopere, quantum, quam, quatenus. =Combien?= Quot? COMBLE DU BONHEUR (être au), Nimia voluptate gestio. COMBUSTION, Deflagratio, exustio, incendium. =Consumer=, Exuro. COMÉDIE, Comœdia, fabula, comicorum ars. =Comédien=, Comicus, actor scenicus, comœdus. =De comédien=, Mimicus. =Comiquement=, Comice, more comico. COMESTIBLES, Penus. COMÈTE, Cometes, stella crinita. COMICES, Comitia. _Relatif aux comices_, Comitialis, ad comitia pertinens. COMMANDEMENT, Imperium, potestas, ditio. _Donner le commandement_, Præpono, præficio. _Prendre le commandement_, Imperium obtineo, præsum, præpositus sum. =Commander=, Jubeo, impero, mando, præcipio, edico, leges impono, præscribo. COMME, Velut, sicut, veluti, sicuti, ut, æque ut, ita ut, vice, quemadmodum, quomodo, instar, quasi. _Comme pas un_, Si quisquam alius. _Comme si_, Perinde ac si, quasi, perinde quasi, tanquam. COMMENCEMENT, Primordia, principium, exordium, exorsus, initium, inceptio. _Du commencement à la fin_, A capite ad calcem. =Au commencement=, Primo, primum, initio, principio. _Nous ne sommes encore qu’au commencement_, Adhuc in primordio stamus. =Commencer=, Exordior, exordium capio, inchoo, suscipio, principium capio, aggredior, incipio, telam exordior. COMMENSAL, Convictor familiaris, quotidianus. COMMENT, Quemadmodum, ut, ita ut. =Comment?= Qui, quomodo? COMMENTER, Commentor, explico. COMMERCE, Mercatus, commercium, familiaritas, consuetudo, convictus, sodalitas. =Faire le commerce=, Mercaturam facio, mercor, nundinor. COMMETTRE (une faute), Committo, perpetro, pecco. COMMIS (de recette), Coactor, qui pecuniam cogit et recipit officii nomine. COMMISÉRATION, Miseratio, clementia, misericordia. COMMISSION, Mandatum. _Charger d’une commission_, Mandata do. _Recevoir une commission_, Mandata recipio. COMMODITÉ, Opportunitas. =Commode=, Opportunus, commodus. =Commodément=, Commode, opportune. COMMOTION, Commotio, motus, perturbatio. COMMUNAUTÉ, Communitas, communio, societas, consociatio. _En communauté_, Communiter, promiscue. COMMUN, Contritus, pervulgatus, vulgaris, communis, pervagatus, popularis. _Homme du commun_, Homo tenuis, gregarius. =Communément=, Fere, plerumque, vulgariter, usitate. COMMUNE, Commune, respublica, universitas, collegium. COMMUNION, Communio sacra. _Communion générale_, Cœtus populi ad cœleste epulum celebrandum. _Donner la communion_, Sacram communionem do. _Recevoir la communion_, Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo vescor, pascor. COMMUNICATION, Communicatio. =Communiquer=, Communico, confero, credo, refero, participo, do, tribuo. COMPACTE, Condensus, spissus, densus. COMPAGNIE, Societas, commercium, manipulus. _Par compagnie_, Manipulatim, per manipulos. =Compagnon=, Comes, sectator, assectator, assecla, socius, deductor, consors, particeps. _Compagnon_ (_d’armes_), Commilito, in bello socius. COMPARAISON, Comparatio, collatio, contentio, similitudo, compensatio. =En comparaison de=, Pro. =Comparer=, Confero, comparo, collationem facio. =Comparable=, Comparabilis. =Comparatif=, Comparativus. =Comparativement=, Comparate. _Faire comparaître_, Aliquem in judicio sisto. _Ne pas comparaître_, Vadimonium desero. COMPASSION, Commiseratio, miseratio, misericordia. _Avoir compassion_, Misereor, miseror. _Compatir aux douleurs_, Doleo vicem tuam, commoveor miseriis tuis. =Compatissant=, Misericors, clemens. COMPATRIOTE, Nostras, noster, nostræ gentis. COMPENSATION, Compensatio, comparatio, præmium, merces, remuneratio. =Compenser=, Compenso, comparo, remunero, reparo, repono, exæquo, assequor. COMPILATION, Compilatio. COMPLAISANCE, Obsequium, officium, indulgentia. =Complaisant=, Obsequiosus, officiosus. COMPLEXION (faible), Corpore fracto, debilitato sum. COMPLICE, Culpæ socius, satelles. COMPLÉMENT, Complementum. =Compléter=, Compleo, perficio, integro, consummo. =Complètement=, Penitus, prorsus, omnino, plane, perfecte, funditus, integre. COMPLIMENT, Gratulatio. COMPLOT, Conspiratio, conjuratio, consensio. _Faire un complot_, Conjurare. COMPORTER (se), Se gerere. _Se comporter comme un citoyen_, Gero me pro cive. COMPOSER, Excudo, compono, elucubro, condo. =Composé= (être), Consto, componor, fio, constituor. COMPRENDRE, Comprehendo, intelligo, cognosco, sentio, capio, percipio, assequor, rem capio. COMPROMIS, Compromissum, pactio. _Faire un compromis_, Compromitto, compromissum facio. COMPTE, Ratio. _En ligne de compte_, In rationem. _Porter en compte_, Scribo me alicui pecuniam dedisse. _Rendre ses comptes_, Rationes alicui reddo. _Tenir plus compte de ... que_, Tribuo plus alicui quam. =Compter=, Numero, adnumero, recenseo, percenseo. _Compter sur_, Confido, audeo, non timeo. _Vous pouvez y compter_, Pro certo hoc tibi polliceor. _Compté_, Ratus. CONCAVE, Concavus, cavus. CONCEPTION, Comprehensio, agnitio, phantasia. _Immaculée Conception_, Conceptio immaculata B. M. V. =Concevoir=, Concipio, comprehendo, colligo, accipio, imbibo, haurio. CONCERNER, Pertinet, attinet, spectat, attingit. CONCESSION, Concessio. CONCILE, Concilium. _Concile œcuménique_, Concilium sacrum œcumenicum. _Concile national_, Concilium nationale. _Concile provincial_, Concilium provinciale. =Conciliabule=, Arcana pactio et factiosa, coitio. CONCISION, Compressio, concisio. _D’une façon concise_, Compresse. CONCLAVE, Conclave pontificium. CONCLUSION, Conclusio, clausula, peroratio, epilogus. =Conclure=, Concludo. CONCERT, Symphonia, concentus. =Concerter= (se), Consilia tua mecum communica. =Concert= (de), Compacto, consulto, ex composito. CONCORDE, Concordia, consensus, pax, compositio. =Concorder=, Concordo, congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo sentio, concino. CONCOURS, Frequentia, multitudo. — (Aide), Auxilium. =Concurrent=, Competitor. CONCUSSION, Peculatus. =Concussionnaire=, Peculator, ærarii violator, fur pecuniæ publicæ. CONDAMNATION, Damnatio, condemnatio. _Il a subi plusieurs condamnations_, Sæpius condemnatus est, multis judiciis confossus. =Condamner=, Damno, condemno, improbo, supplicio addico, reprobo, rejicio, improbo. _Condamner sans entendre_, Indicta causa aliquem condemno. CONDENSER (se), Concresco. CONDESCENDRE à, Obtempero. CONDISCIPLE, Condiscipulus. CONDITION, Conditio, status, fortuna, ratio, lex, pactum, pactio, conventio. CONDUITE, Mos, usus, modus, ductus. CONDUIRE, Duco, perduco. _Se bien conduire_, Bene me gero. _Se mal conduire_, Turpissime me gero. _Se conduire en roi_, Partes mihi regis sumo. =Conducteur=, Ductor, dux, qui ordinem ducit, perductor. CONCLURE (un traité), Contraho, paciscor. CÔNE, Conus. CONFECTIONNER, Conficio, efficio, facio. CONFESSION, Confessio sacra. _Confession générale_, Totius vitæ maculas confessione eluo. =Confesser=, Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures do. =Se confesser=, Eluo animum peccatorum sordibus, sacra confessione perpurgo animum. =Confesseur=, Confessarius, a confessionibus sacris; conscientiæ judex, arbiter. CONFIANCE, Fiducia, spes certa. =Confiance= (avoir), Fido, credo, confido, fiduciam in aliquem repono. _Gagner la confiance_, Mihi fidem præstruo. =Confier=, Commendo, committo, credo, trado, demando, confido. =Confiant=, Fidens, audens, fretus. CONFINS, Confinium, finis, limes, provinciæ extremum. CONFIRMATION (donner la), Chrismatis sacramento confirmo. CONFIRMER (assurer), Confirmo, stabilio, corroboro. CONFISCATION, Publicatio. =Confisquer=, Publico, proscribo, præconi subjicio. CONFISERIE, Cupedia, suaviores epulæ, gulæ irritamenta. =Confiseur=, Cupedinarius. CONFORMATION, Conformatio, forma, compositio, exornatio. =Conformité=, Convenientia, conjunctio. =Conformer= (se) à, Se conformare. =Conforme à=, Conveniens, consonus, consentaneus, congruens, concors, aptus, par, decorus, decens, dignus. =Conformément=, Convenienter, congruenter, secundum, pro, congruenter. CONFUSION, Perturbatio, confusio, admistio. =Confondre=, Permisceo, confundo aliud alio; in unum confundo, misceo, confundo. _Confondre qqn_, Aliquem in ruborem do, ruborem incutio, verecundiam affero. =Confondu=, Promiscuus, mistus, confusus, incertus. =Confus=, Inordinatus, perturbatus, confusus, inconcinnus, insulsus, non compositus. =Confusément=, Perturbate, confuse, incondite, insulse. CONGÉ, Dimissio. _Prendre un congé_, Commeatum sumere. _Expiration du congé_, Ad diem commeatus non venit. =Congédier=, Dimitto, amitto, missum facio, remitto. CONGRÉGATION, Congregatio B. M. V., Mariana sodalitas, sodalitium, conventus MARIÆ honoribus institutus. CONJECTURE, Conjectio, conjectura, conjectus, opinio, suspicio, auguratio. _Fondé sur des conjectures_, Conjecturalis, opinabilis. =Conjecturer=, Conjecto, conjicio, conjecturum facio, suspicor. CONJOINTEMENT, Conjuncte, simul, conjunctim. CONJURATION, Conjuratio, consensio. =Conjurer=, Conspiro, conjuro. CONNAISSANCE, Cognitio, agnitio, intelligentia, notio, scientia, perspicientia. — (Notion), Notitia, notio. =Connaître=, Nosco, cognosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo. _Faire connaître d’avance_, Præsignifico, prænuntio, præmonstro. _Se faire connaître_, Se prodere. =Connu=, Notus, cognitus, spectatus, perceptus, compertus, exploratus, pervulgatus. CONNIVENCE, Collusio. _Être de connivence avec_, Prævaricor. CONSANGUIN, Consanguineus, sanguine conjunctus, conjunctione proximus. CONSCIENCE, Conscientia. _Bonne conscience_, Conscientia bene actæ vitæ, conscientia recte factorum. _Mauvaise conscience_, Conscientia sceleris, facinorum. _Remords de conscience_, Stimuli quibus mens compungitur. _Homme d’une conscience pure_, Vir integerrimæ mentis. =Consciencieux=, Scrupulosus, religiosus. CONSÉCRATION, Dedicatio, consecratio. =Consacrer=, Consecro, dico, dedico, voveo, sacro, religiosum facio, devoveo, inauguro. CONSEIL, Consilium, deliberatio, cogitatio, animadversio, ratio, cogitatum, consultum, sententia, monitum, monitio, impulsus. _Conseil privé_, Consilium sanctius. _Demander un conseil_, Exigo consilium, sententiam consulo. _Prendre un conseil_, Consilium ineo, consiliis utor. _Suivre le conseil_, Monitis me præbeo, monitis pareo. =Conseiller= (verb.), Consilior, consilium do, consulo, suadeo, moneo, hortor, suggero. =Conseiller= (subst.), Consiliarius, suasor, qui consilium dat, hortator. CONSENTIR, Consentio, idem sentio, cum aliquo facio, annuo. CONSÉQUENCE, Consecutio, consequentia, connexum. =Conséquent=, Consequens. _Par conséquent_, Proin, proinde, itaque. CONSERVATION, Conservatio, custodia, tuitio, salus, incolumitas. =Conserver=, Conservo, custodio, tueor, servo, retineo, teneo. =Conservateur=, Conservator, servator, custos. CONSIDÉRATION, Dignitas, honor, auctoritas, observantia, veneratio, cultus, reverentia, decus, laus. _Recouvrer son ancienne considération_, Ad pristinæ dignitatis gradum revocor. _Votre considération s’augmentera_, Crescet dignitas tua. _En considération de_, Causa. =Considéré=, Honestus, decorus, honoratus, spectatus, cognitus, probatus. CONSIGNER _dans les annales_, Rem annalibus mando. CONSISTANCE, Soliditas, firmitas. =Consistant=, Stabilis, firmus, fixus, solidus. CONSOLATION, Consolatio, solatium, levamen, levatio, medicina, confirmatio. =Consoler=, Consolor, levo, dolorem levo, mœrorem minuo, consolationem adhibeo, luctum, fletum abstergo. =Consolateur=, Consolator. _Propre à consoler_, Consolatorius. _Qui peut être consolé_, Consolabilis. CONSOLIDER, Corroboro, firmo, confirmo, roboro, sancio, solido. CONSOMMER, Consumo, exhaurio, conficio, dissipo, comedo. CONSOMPTION, Tabes, macies. =Consumer le temps=, Dego, transigo, vivo. =Se consumer=, Intabesco, extabesco, langueo. CONSPIRER, Conjuro, conspiro, consentio. CONSPUER, Conspuo, consputo, sputo aliquem fœdo. CONSTANCE, Constantia, firmitas, stabilitas, gravitas, æqualitas, perseverantia. _Constance à supporter_, Tolerantia, toleratio. _Souffrir avec constance_, Perpetior, suffero, patior, fero, tolero. =Constant=, Constans, perpetuus. =Constamment=, Constanter, fortiter, æqualiter, perpetuo. CONSTATÉ, Compertus, exploratus, certus. CONSTERNATION, Consternatio. CONSTITUTION, Constitutio, institutio. CONSTRUCTION, Ædificatio, constructio ædium, exstructio. =Construire=, Exstruo, ædifico, molior, struo, machinor, construo, conficio, fabricor, coacervo. =Constructeur=, Fabricator, architectus, artifex, ædificator, molitor, machinator, fabricator, architectus. CONSULAT, Consulatus. _Penser au consulat_, Consulatum spero. _Briguer le consulat_, Peto consulatum. _Confier le consulat_, Demando consulatum. _Enlever le consulat_, Consulatu aliquem dejicio. =Consul=, Consul, reipublicæ princeps. =Consulaire=, Consularis. CONSULTER, Delibero, consilium peto, consulo. CONTACT, Attactus. CONTAGION, Contagio, fœditas, virus, venenum, pestis, lues. CONTEMPLATION, Contemplatio, consideratio, cogitatio, mentis agitatio. =Contempler=, Contemplor, meditor, considero, perspicio, intueor, animo intueor, viso, inviso. =Contemplateur=, Contemplator. CONTEMPORAIN, Coævus. CONTE, Fabula, fabella. CONTENTER de (se), Contentus sum, satis habeo. _Il ne se contenta pas de_, Parum habuit. CONTESTATION, Litigium, lis. CONTESTE, Controversia. =Contester=, Pungor, rixor, contendo. CONTENIR, Coerceo, contineo, refreno, comprimo, domo, reprimo, cohibeo, sedo, freno. =Se contenir=, Tempero, moderor. CONTINUATION, Continuatio, perpetuitas. =Continuer=, Persevero, exsequor, pergo, continuo. CONTINUITÉ, Cursus, perpetuitas, perennitas, continuatio, diuturnitas, tenor. =Continu=, Continuus, perpetuus, perennis, constans. =Rendre continu=, Perpetuo, continuo. =Continuel=, Perennis, jugis continuatus, perpetuus. =Continuellement=, Jugiter, perpetuo, semper, constanter. CONTORSION, Distortio. CONTOUR, Lineamentum, ductus linearum. CONTRACTION, Contractio, brevitas. CONTREDIRE, Contradico, reclamo, refragor, adversor. =Se contredire=, Sibimet contradicere. CONTRARIÉTÉS, Tricæ. CONTRASTE, Oppositio. CONTRAT, Pactum, pactio, conventum, conventio. CONTRE, Contra, adversum, adversus. CONTRAIRE, Adversus, contrarius, incommodus, sinister, alienus, molestus, iniquus. _Le Sénat décida le contraire_, Senatus contrarium sensit. _Au contraire_, E contrario. _Bien au contraire_, Longe secus. _Contrairement à_, Contra, aliter, secus. A CONTRE CŒUR, Repugnanter, invite. CONTRÉE, Regio, tractus, ora. CONTREFAIRE, Fingo, simulo, imitor. =Contrefait=, Distortus, contortus. A CONTRE TEMPS, Intempestive. CONTRIBUTIONS (_lever des_), A civitatibus pecuniam impero. =Contribuable=, Ærarius. CONTRITION, Dolor animi ex criminum recordatione susceptus. CONTROVERSE, Controversia. =Controversé=, Controversus, litigiosus, dubius. CONVENANCE, Decentia, convenientia, venustas, decorum, ordo, concinnitas. =Convenir=, Congruo, convenio. _Convient_ (_il_), Decet, convenit, decorum est, æquum est, par est, dignum est. =Convenable=, Conveniens, appositus, aptus, accommodatus, bellus, rectus, tempestivus. =Convenablement=, Convenienter, apposite, commode, bene, recte, commodum, idonee, apte, decenter. CONVENTION, Pactio, pactum, conditio, fœdus, conventum, constitutum. =Convenir de=, Paciscor, depaciscor, pactionem facio. CONVERSATION, Dictio. =Converser=, Sermocinor, sermonem habeo, colloquor, confabulor. CONVERSION, Emendatio morum, vitæ correctioris studium. =Convertir=, E gurgite peccatorum extraho aliquem. =Convertir= (se), Redeo in viam, abstineo a sceleribus, ad frugem redeo. CONVEXE, Convexus. CONVICTION, Persuasio. =Convaincre=, Persuadeo, fidem facio, ad credendum duco, cogo, revinco. CONVIVE, Conviva, socius ad epulas, convictor, pransor. CONVOCATION, Convocatio, conventus, congregatio, vocatus, arcessitus. =Convoquer=, Convoco, voco, concieo, advoco, congrego, arcesso, adesse jubeo, concito. CONVOITER, Ligurio. COPEAUX, Ramenta. COPIE (_envoyer une_), Epistolæ exemplum mitto. =Copier=, Transcribo, exscribo, describo. =Copiste=, Librarius. COQ, Gallus. COQUILLE, Concha, testa. COQUIN, Furcifer, scelestus. CORBEAU, Corvus. CORBEILLE, Corbis, canistrum, cista, fiscina, sporta. CORDAGE, Restis. CORDE, Funis, funiculus. _La corde au cou_, Obtorta gula. =Cordonnier=, Sutor. CORNE, Cornu. =Corné=, Corneolus, corneus. CORNEILLE, Cornix. CORPS, Corpus. =Qui a un corps=, Corporeus, corporatus. _Corps_ (_garde du_), Stipator. CORRECTION, Emendatio. — (Châtiment), Verberatio, pulsatio. =Corriger=, Corrigo, emendo, correctionem adhibeo, aliquem ab errore averto. — (Châtier), Verbero, punio. _Corriger un discours_, Orationem limo, perpolio, expolio. =Correct=, Limatus. =Correctement=, Emendate, castigate. CORROBORER, Roboro, corroboro. CORRUPTION, Corruptio. =Corrompre=, Corrumpo, depravo, vitio, in vitium impello, destruo, infusco. =Corrupteur=, Corruptor, largitor. =Corrompu=, Vitiosus, convictus, depravatus, corruptus, profligatus. =Avec corruption=, Corrupte, male, prave nequiter. CORSAIRE, Pirata. =De corsaire=, Piraticus. CORTÉGE, Comitatus, assectatio, comitum multitudo, chorus, caterva, stipatio. _Il a un long cortége_, Comitatum habet amplum. =Qui fait cortége=, Assectator, assecla. CORYPHÉE, Coryphæus, dux, princeps. COSTUME, Vestimentum, vestis, vestitus. CÔTE, Costa. — (Littoral), Littus, ora. CÔTOYER, Littus rado, circumveho. _De ce côté-là_, Ab ultro, huc illuc. _De l’autre côté_, Altrinsecus, e regione, ex altera parte. _De quelque côté_, Aliqua, per aliquam partem. _De tous côtés_, Quaquaversus. _D’un côté, de l’autre_, Cum, tum. _Laisser de côté_, Contemno. _Mettre de côté_, Sepono, segrego, separo. COTHURNE, Cothurnus. COU, Collum, cervici subjecta pars. _Se jeter au cou_, In collum alicui invado. _Couper le cou_, Collum alicujus seco. COUCHER (_des astres_), Obitus, occasus. =Se coucher=, Lecto me commendo, decumbo. _Il va se coucher_, Dormitum se confert. =Couché= (être), Cubo, recumbo, accumbo, quiesco, jaceo. COUDE, Cubitus. COUDRE, Suo, consuo. _Coudre à_, Assuo, suendo annecto. _Coudre dans_, Insuo, includo. COULER, Fluo, exeo, effluo, fundor, emano. _Couler à travers_, Perfluo. _Couler dans_, Influo, illator. _Couler de tous côtés_, Diffluo, liquesco, fluo. _Coulé à fond_, Demersus. COULEUR, Color, figmentum. _Ses couleurs disparaissent_, Color defluit. =Colorer=, Coloro, tingo, colorem induco, colore imbuo. COUP, Pulsatio, verberatio, percussio, ictus. _Appliquer un coup de poing_, Pugno ico. _Frapper à coups de pied_, Calibus impeto. _Porter un coup mortel_, Graviter lædo. _Percé de coups_, Multis plagis confectus. _A coups d’épingle_, Minutissimis ictibus. =Tout à coup=, Repente, subito, repentino. =Coupable=, Sons, nocens, reus, criminosus, suspiciosus. _Se rendre coupable_, Pecco, delinquo. COUPE, Crater, poculum, cratera, scyphus, calix. COUPE (action de couper), Sectio, consectio. =Couper=, Incido, cædo, reseco, præcido, amputo, securim injicio, detrunco, seco. _Couper autour_, Circumseco, circumcido. _Couper court à_, Præcidere semel. _Couper en morceaux_, Concedo, cædo, trucido, seco. _Couper par le milieu_, Intercido, interscindo. COUR, Aula, atrium, regia. =Cour= (_basse_), Cors, area villæ, spatium intra maceriem. COURAGE, Fortitudo, magnitudo animi, virtus, vis, robur. _Perdre courage_, Animo deficio, animo concido. _Rendre courage_, Erigo animum depressum, recreo afflictum. _Reprendre courage_, Animum reficio, me colligo, animum resumo, revoco. =Courage!= Macte, age, agedum, euge. =Courageux=, Animosus, plenus animi, plenus roboris, intrepidus, fortis, strenuus. =Courageusement=, Fortiter, viriliter, constanter, acriter, strenue, animose. _Supporter courageusement_, Fortiter fero. COURANT (_n’être pas au... des affaires_), In rebus tiro ac rudis sum. COURANT (_le... est rapide_), Citatum fertur men. _En descendant le courant_, Flumine secundo. _En remontant le courant_, Flumine adverso. COURBURE, Aduncitas, inflexio. =Courber=, Flecto, inflecto, torqueo, intorqueo, curvo, arcuo. =Courber= (se), Incurvesco, incurvo. =Courbé=, Incurvus, curvatus, curvus. COURONNE, Corona, diadema, sertum, insigne regni, insigne regium. _Couronne de laurier_, Laurea, corona laurea. =Couronnement= (_mettre le... à un ouvrage_), Imponere fastigium operi. =Couronner=, Corono, coronam impono, corona dono. =Couronné de=, Laureatus. _Qui se rapporte aux couronnes_, Coronarius. COURROIE (_de soulier_), Corrigia, lorum. COURROUCÉ CONTRE (être), Succenseo, irascor. COURSE, Cursus, iter, navigatio. =Courir=, Curro, cursum teneo, cursum curro. _Courir à travers_, Percurro. _Courir çà et là_, Evagor, vagor, circumcurso, decedo via, concursor, discurro. _Courir ensemble_, Concurro, convenio, convolo, fugio, concurso, confluo, concursus facio. _Courir hors_, Excurro. _Courir vers_, Accurro, aliquo contendo, advolo, me confero, concurro. _En courant_, Cursim. =Coureur=, Cursor. =Courrier=, Tabellarius, qui litteras fert, nuntius, cursor. COURTOIS, Urbanus, comis, elegans moribus. COUSIN, Patruelis, consobrinus. =Couteau=, Culter. COÛTER, Consto, valeo. _Coûte que coûte_, Quanti quanti. COUTUME, Mos, consuetudo, ritus, institutum, usus. =Coutume= (avoir), Assoleo, soleo. _Changer une coutume_, A vetere consuetudine recedo. _S’éloigner de la coutume_, A consuetudine longissime discedo. _Garder une coutume_, Hac consuetudine utor, veterum consuetudinem servo. _Revenir aux vieilles coutumes_, Ad consuetudinem redeo. _Contre la coutume_, Præter morem, non ex more. COUVER, Ova incubare. COUVERCLE, Operculum. COUVERTURE, Operimentum, tegmen, tegumentum. =Couvrir=, Cooperio, tego, obnubo, velo, operio, vestio, occulo, occulto, abscondo. _Se couvrir de crimes_, Scelus scelere cumulo. CRABE, Cancer. CRACHAT, Sputum. =Cracher=, Exscreo, spuo. CRAIE, Creta. _Blanchi avec de la craie_, Cretatus, creta infectus. CRAINTE, Metus, timor, formido, pavor. =Crainte= (sans), Impavide, audacter, impavidus, audax, intrepidus. _Causer des craintes_, Metum injicio. _Dissiper des craintes_, Metu libero. =Craindre=, Horreo, timeo, metuo, formido, paveo, vereor, metum habeo, extimesco, reformido, afficior timore. _Craindre de_, Vereor. _Je crains de ne pouvoir vous satisfaire_, Vereor ut tibi faciam satis. _Cesser de craindre_, Timorem depono. CRAQUEMENT, Crepitus. =Craquer=, Crepo. CRATÈRE, Crater. CRÉANCIER, Creditor. CRÉATION, Creatio. =Créature=, Creatura. =Créer=, Creo, gigno, facio. _DIEU a créé l’univers_, Ex nihilo procreavit omnia DEUS. _Créer roi_, Regem appello, jubeo; regnum alicui defero. =Créateur=, Creator, effector. CRÉDIT, Gratia. _Qui a du crédit_, Gratiosus. _Être en grand crédit_, Summum apud aliquem locum teneo. _Conserver son crédit_, Tueor gratiam. _Diminuer le crédit de qqn_, Fidem infirmo. _Ruiner le crédit_, Opes everto. CRÉDULITÉ, Credulitas, credendi facilitas. =Crédule=, Credulus, simplex. CRÉPIR, Sublino. CRÉPU, Crispus. CRÉPUSCULE, Crepusculum. CRÈTE, Crista. _Qui a une crète_, Cristatus. CRÈTE _d’une montagne_, Montis vertex. CREVASSE, Rima. CRÈVE-CŒUR, Cordolium, dolor cordis. CREUX, Lacuna, hiatus. =Creuser=, Fodio, effodio, perfodio, cavo, excavo. =Creux=, Cavus, concavus. CRI (_de guerre_), Clamor, vociferatio. _Transmettre le cri_, Clamorem proximis trado, clamorem arcto. _Exciter les cris_, Clamorem moveo, excito. _Pousser des eris_, Clamorem edo, tollo, profundo, vociferor. _Répondre aux cris_, Clamorem reddo. _Crier aux armes_, Conclamo ad arma. =Crier=, Clamo, vocifero, clamorem do, persono, inclamo, ejulo, voco. =Criard=, Clamosus, raucus. CRIBLE, Cribrum. _Criblé de blessures_, Vulneribus confectus. CRIME, Scelus, flagitium, nefas, delictum, crimen, peccatum, facinus, maleficium, noxia, noxa, culpa. _Crime capital_, Crimen capitale, capite aliquem accuso. _Pousser au crime_, Ad facinus adduco, impello. _Il a commis un grand crime_, Commisit magnum flagitium, magnum admisit in se facinus. =Criminel=, Sceleratus, scelestus, nefarius, facinorosus, flagitiosus, maleficus. =Criminellement=, Scelerate. CRIN, Seta. CRINIÈRE, Juba. _Qui porte crinière_, Jubatus. CRITIQUE, Reprehensio. =Critiquer=, Lacero, dilacero, dilanio, improbo, rejicio, vitupero. =Critique=, Vituperator, reprehensor. CROC, crochet, Uncus. =Crochu=, Hamatus, aduncus, uncinatus. CROCODILE, Crocodilus. CROÎTRE, Cresco, augesco, adolesco, ingravesco, serpo, surgo, ascendo. CROIX, Crux, patibulum. =Crucifier=, Cruci affigere. CRUCIFIX, Imago Christi cruci affixi. _Faire le signe de la croix_, Cruce me signo. =Croiser= _en sautoir_, Decusso. CROIRE, Credo, fidem habeo, auctoritatem tribuo, puto, existimo, censeo, judico. _Ne croyez pas le premier venu_, Ne cujusvis testimoniis fidem adjungas. _Il ne faut pas croire tout le monde_, Quibusdam fidem et auctoritatem justa suspicio derogavit. =Croyable=, Credibilis, probabilis, verisimilis. CRUAUTÉ, Sævitia, crudelitas, feritas, immanitas, acerbitas, inhumanitas, violentia. =Cruel=, Crudelis, durus, inhumanus, natura asper, barbarus atque immanis, infestus, ferus, sævus. _Qui a l’air cruel_, Truculentus. =Cruellement=, Crudeliter, dure, acerbe, cum cruciatu, truculenter, atrociter. CRUCHE, Urceus. CUISSE, Femur. CUEILLIR, Decerpo, carpo, aufero, lego, colligo. _En cueillant çà et là_, Carptim, hinc atque illinc sine ordine decerpendo. _Cueillir avant le temps_, Præcerpo. CUILLER, Cochlear, cochleare. =Cuillerée=, Cochlearis mensura. CUIR, Corium, pellis. CUIRASSE, Lorica. _Revêtu d’une cuirasse_, Loricatus. CUISINE, Culina. =Cuisinier=, Coquus, qui cibos parat et condit. =Cuire= (faire), Coquo, incoquo. CULBUTER, Proruo. CULTE, Religio, res divinæ, cærimoniæ sacræ. CULTURE, Cultio, cultura, cultus. =Cultiver=, Colo, excolo. =Cultivateur=, Agricola, agricultor, colonus. =Cultivé=, Excultus, ornatus, decoratus, institutus, præditus, politus. CURIOSITÉ, Curiositas, nimia diligentia. CURULE, Curulis. CYGNE, Cycnus, olor. _De cygne_, Cycneus. CYLINDRE, Cylindrus. CYMBALE, Cymbalum. D DACTYLE, Dactylus. _De dactyle_, Dactylicus. DAMIER, Alveolus. DANGER, Periculum, discrimen, experimentum. _Jeter dans le plus grand danger_, In capitis periculum adduco. _Les dangers nous menaçent_, Periculis undique cingimur. _S’exposer au danger_, Me in discrimen objicio, tendo in casum. _Courir un danger_, Discrimen adeo. _Être hors de_, Periculo defunctus sum. =Dangereux=, Perniciosus, noxius. =Dangereusement=, Periculose, cum periculo. DANS, Intra, inter, in. DANSE, Saltatio. =Danser=, Salto. =Danseur=, Saltator. DAVANTAGE, Amplius, plusquam, plus, magis, ultra, præter. DE, A, ab, abs, de, ex. DÉ, Tessera, talus. _Lieu ou l’on joue aux dés_, Talarius. _Jouer aux dés_, Talis ludo. DÉBARQUER, Exscendo, exscentionem facio. DÉBARRASSER, Extrico, explico, expedio. =Débarrasser= _de_, Libero. =Débarrasser de= (se), Me exuo aliquo. DÉBAT, Disputatio, disceptatio. _Débat judiciaire_, Controversia, lis. _Ouvrir un débat_, Contestor, obtestor, judicium constituo. =Débattre=, Discepto, contendo, decerto, disputo, dijudico, cognosco. DÉBAUCHE, Comessatio, luxuria, luxuries, libido. _Se laisser entraîner à la débauche_, Luxuria diffluo, luxuriæ me dedo. DÉBILE, Debilis, infirmus, imbecillus, fractus. DÉBITEUR, Debitor. DÉBORDEMENT, Proluvies, eluvies, eluvio. =Déborder=, Superfluo, redundo, affluo. DEBOUT (être), Sto, consisto, gradum sisto. DÉBRIS, Fragmentum, reliquiæ, residua. DÉBUT, Ingressus, initium. _Le début fut assez heureux_, Lætissima erant principia. DEÇA (en), Cis, circa. DÉCACHETER, Relino. DÉCADE, Decas. DÉCAMPER, Castra movere. DÉCAPITER, Obtrunco. DÉCÉDÉ, Mortuus. DÉCEMBRE, December. DÉCEMMENT, Decore, decenter. DÉCEPTION, Frustratio, labor inanis error. DÉCHIRER, Lacero, conscindo, dilanio. DÉCIDÉ, Paratus, promptus. _Décidé à tout_, Ad omne facinus paratissimus. =Décemvirat=, Decemviratus. DÉCEMVIRS, Decemviri. _De décemvir_, Decemviralis. DÉCHAÎNER CONTRE (se), Debacchor. DÉCHARGER, Exonero, allevo, onus detraho, deonero. DÉCHARNÉ, Strigosus, tenuis, exhaustus. DÉCHET, Decessio, detrimentum, diminutio. DÉCHIRER, Dilacero, lacero, dilanio, lanio, scindo, conscindo, discindo, discerpo. DÉCIDER, Decido, factionem facio, decerno. _Il n’a rien décidé_, Rem in medio reliquit, sententiam dicere non est ausus. =Décidé=, Deliberatus. DÉCISIF, Definitivus. DÉCLAMATION, Declamatio. =Déclamer=, Declamo, pronuntio, edico. =Déclamateur=, Declamator, præco. =Déclamatoire=, Declamatorius. DÉCLARATION, Declaratio. =Déclarer=, Declaro, significo, planum facio, demonstro, ostendo, indico, pronuntio. _Déclarer publiquement_, Profiteor, præbeo, significo, denuntio. DÉCLIN, Occasus. _Déclin de l’âge_, Flexus ætatis. _Sur le déclin_, Occidens, occasus. DÉCOLORATION, Decoloratio, livor, pallor. =Décolorer=, Decoloro. =Décoloré=, Decolor, sine colore, quod colorem amisit. DÉCOMBRES, Parietinæ, parietum ruinæ. DÉCORS, Choragium, scenicus apparatus et pompa. =Décorer=, Decoro, celebro, orno, honesto. =Décorum=, Decorum, decus. DÉCOUDRE, Dissuo. DÉCOULER, Profluo, mano, emano. DÉCOUVERTE, Inventum, inventio, deprehensio. =Découvrir= (_trouver_), Adinvenio, comminiscor. =Découvrir= (_faire connaître_), Trado, prodo, manifestum facio, indico. =Découvert= (_mettre à_), Exero, exsero, extraho. DÉCRÉPIT, Decrepitus, senectute confectus, invalidus. DÉCRET, Decretum, consultum, scitum, interdictum, lex, jussum. =Décréter=, Decerno, censeo, legem fero, constituo, irrogo. DÉCRIER, De aliquo detraho, infamiam alicui infero. DÉCRIRE, Describo. DÉCROÎTRE, Decresco, decedo. DÉCUPLE, Decuplus. DÉCURIE, Decuria. DÉDAIN, Despicatio, contemptus, despicatus, despicentia, contemptio, vilitas. =Dédaigner=, Dedignor, indignum habeo, contemno, despicio, sperno, respuo, pro nihilo puto, prætereo, transeo. AU DEDANS, Introrsum, introrsus, intus. DÉDICACE, Dedicatio, consecratio. =Dédier=, Dedico, sacro, consecro. DÉDOMMAGER, Compenso. DÉESSE, Dea. DÉFAILLANCE, Deliquium, defectus, diminutio. _Il eut une défiance_, Animus eum destituit. DÉFAITE, Clades, calamitas, damnum, cædes, strages. _Essuyer une défaite_, Cladem accipio. _Faire essuyer une défaite_, Cladem facio, affero, infero. DÉFAUT, Vitium, vitiositas, pravitas. _Plein de défauts_, Multis vitiis laboro. _Défaut_ (_faire_), Deficio, desum, vadimonium desero. DÉFAVEUR, Offensa. _Être en défaveur_, Offensam subeo apud aliquem. DÉFECTION, Defectio. _Préparer les défections_, Defectionem molior. DÉFECTUOSITÉ, Vitium, vitiositas. =Défectueux=, Pravus, distortus. =Défectueusement=, Prave. DÉFENSE, Defensio, propugnatio, patrocinium, tutela. — (Interdiction), Prohibitio, interdictum. _Défense d’un lieu_, Propugnatio, defensio. _Ouvrages de défense_, Munitio. _Il y a une défense_, Lege cautum est. _Sans défense_, Indefensus. =Défendre=, Prohibeo, impedio, veto, non permitto. — (Protéger), Protego, tueor, defendo, tutor, munio, propugno, defendo, pugno, patrocinor. =Défenseur=, Deprecator, defensor, propugnator, custos. — (Avocat), Patronus, defensor. =Défendu=, Nefas, non licitum. DÉFÉRENCE (avoir de la), Obsequor, morem gero. DÉFIANCE, Diffidentia. =Se défier de=, Diffido, quasi despero. _Avec défiance_, Diffidenter. DÉFIGURER, Turpo. =Défiguré=, Turpificatus. DÉFILÉ, Fauces, angustiæ. DÉFINITION, Definitio, descriptio. =Définir=, Circumscribo, determino, constituo, definio, concludo. =Défini=, Certus, decretus, definitus. =Définitif=, Definitivus. DÉFUNT, Mortuus. DÉGAGER, Exsolvo, solvo, dissolvo, libero, absolvo, expedio, libero, explico, extrico. =Dégagé=, Solutus, liber. DÉGÉNÉRER, Degenero, deflecto, descisco. =Dégénérer= _de_, Deflecto. =Dégénéré=, Degener. DÉGOÛT, Fastidium, tædium, satietas. _Avoir du dégoût_, Fastidio. _Causer du dégoût_, Satietatem, tædium affero. _Ressentir du dégoût_, Molestia afficior. =Dégoûté=, Fastidiosus. =Dégoûté= (être), Pertædet. _Avec dégoût_, Fastidiose. DÉGRADÉ, Turpificatus. DEGRÉ, Gradus, progressus, ordo, dignitas. DÉGUISER, Fingo, dissimulo, imitor. DEHORS, (Mouv.) Foras, extra. — (Sans m.) Foris, extra, extrinsecus. DÉJA, Jam. DÉJEUNER, Jentaculum, prandium. _S’inviter à déjeuner chez qqn_, Alicui ad prandium condico. =Déjeuner=, Prandeo. AU-DELA, Ultra, supra, præter, extra. DÉLABREMENT, Ruina. DÉLAI, Dilatio, mora, prolatio, retardatio, sustentatio, dilatio, cunctatio, tarditas. _Demander un délai_, Moram postulo. DÉLAISSEMENT, Relictio, derelictio, desperatio. =Délaissé= (être), Negligor, jaceo. DÉLÉGATION, Delegatio, mandatum, provincia. =Déléguer=, Delego, mando, mitto. DÉLIBÉRATION, Deliberatio, consultatio, consilium. _La chose demande une mûre délibération_, Consilii magni res est. =Délibérer=, Delibero, consulto, consulo, considero, video, inquiro. _Qui délibère_, Deliberator. =Délibératif=, Deliberativus. DÉLICATESSE, Tenuitas, gracilitas, subtilitas. =Délicat=, Scitus, lepidus, elegans, acutus. =Délicatement=, Subtiliter, acute, tenuiter. DÉLICES, Deliciæ, delectamentum, suavitas, voluptas, irritamenta, deliciolæ. DÉLIÉ, Solutus, liber, dissolutus. DÉLIMITATION, Terminatio, mensura. =Délimiter=, Dimeto, metor. =Délimité=, Definitus, certus, constitutus. DÉLIRE, Deliramentum, deliratio. =Délirer=, Deliro. _Qui délire_, Delirus, demens, mente captus, furens, insanus. DÉLIT, Delictum, peccatum, error. DÉLIVRANCE, Liberatio, absolutio. =Délivrer=, Eripio, aufero, adimo, expedio, libero, absolvo, eximo. =Délivré=, Liber. DÉLOGER, Demigro, ad alias ædes discedo. =Déloyal=, Perfidiosus, perfidus, insidiosus, fallax, improbus. _D’une façon déloyale_, Infideliter. DÉMAGOGUE, Plebicola. DEMAIN, Cras, crastina die. _De demain_, Crastinus. DEMANDE, Postulatio, postulatum, rogatio, petitio, rogatus, preces. =Demander=, Postulo, peto, posco, requiro, desidero, imploro. _Demander instamment_, Deposco, appeto, flagito, expeto. DÉMARCHE, Incessus, ingressus, gressus. DÉMÊLER, Extrico. DÉMEMBRER, Deartuo. DÉMENCE, Vecordia. DÉMESURÉ, Nimius, immoderatus. DÉMETTRE (se) _d’une charge_, Abdico. DEMEURE, Mansio. =Demeurer=, Resideo, maneo, commoror, resto, sto. _Demeurer près de_, Præsto tibi sum. DEMI-CERCLE, Semicirculus. DÉMOCRATE, Populi studiosus. DÉMOLITION, Disturbatio, demolitio, eversio. =Démolir=, Diruo, excido, exscindo, everto, demolior, destruo. DÉMONSTRATION, Demonstratio. =Démontrer=, Demonstro, significo, declaro. _Qui démontre_, Demonstrator. =Démonstratif=, Demonstrativus. DÉNÉGATION, Inficiatio, negatio, depulsio. DENIER, Denarius. DÉNIGREMENT, Obtrectatio, vituperatio. =Dénigrer=, Famam detrimento afficio; de fama detraho; obtrecto, maledico, vitupero. DÉNOMBREMENT, Recensio, census. DÉNOMINATION, Appellatio, compellatio, nominatio. DÉNONCIATION, Delatio, accusatio, proditio. =Dénoncer=, Corripere, incusare. DÉNOUER, Enodo, explico. DENT, Dens. _Arracher une dent_, Dentem evellere. DÉPART, Decessio, abitus, discessus, profectio, egressus. DÉPASSER, Excedo, emineo, præsto, abeo. SE DÉPÊCHER, Celeritate utor, propero, festino. DÉPEINDRE _l’état de la république_, Statum reipublicæ describo. DÉPENS (_il s’amuse à mes_), Delicias me facit, ludibrio me habet. DÉPENSE, Sumptus, impendium, impensa. _Diminuer ses dépenses_, Sumptus circumcido. _Faire des dépenses_, Sumptus insumo. =Dépenser=, Consumo, dissipo, comedo. DÉPENDANCE (_être sous ma_), Est mihi ejus rei amplissima potestas. =Dépendre=, Pendeo. _Tout dépend de là_, Cardo rei in hoc volvitur. DÉPÉRIR, Contabesco, consumor, labefio, extabesco. DÉPIT (_crever de_), Æstuare invidia. DÉPLACER, Muto, mutationem facio, commuto, vario, dimoveo, removeo. =Déplacé=, Indecorus, turpis, inhonestus, pravus. DÉPLAIRE, Displiceo, odiosus sum, injucundus sum. DÉPLORER, Mœreo, doleo, lugeo, deploro. =Déplorable=, Flebilis. DÉPLOYER, Pando. DÉPOSITION, Testificatio, testimonium. DÉPÔT, Depositum. =Déposer=, Depono, colloco, abjicio, exuo, pono. _Déposer le commandement_, Imperium depono. _Être déposé de ses fonctions_, Abactus magistratu est. DÉPOUILLE, Spolium, exuviæ, præda. =Dépouiller=, Orbo, diripio, spolio, privo, exuo, nudo, exhaurio, compilo. _Dépouiller tout sentiment d’humanité_, Hominem exuo. _Dépouiller le scrutin_, Tabellas diribeo. =Dépouillé=, Nudus, nudatus, spoliatus. _Être dépouillé de ses dignités_, Honore dejicior. DÉPOURVU de, Inops, pauper, nudus, impotens. _Pris au dépourvu_, Inopinans. DÉPRAVATION, Depravatio, corruptio, distortio. =Dépraver=, Depravo, corrumpo, pravis moribus imbuo. =Dépravé=, Perditus, profligatus. DÉPRÉCIER, Carpo. DÉPEUPLÉ, Vastus, desertus. DEPUIS, Abusque, jam. _Depuis longtemps_, Jamdiu, jampridem, jam dudum, jamdiu. DÉPUTATION, Allegatio, privata legatio. =Députer=, Oblego, mitto privati negotii causa. DÉRACINER, Exstirpo, stirpem evello, funditus deleo, evello. DÉRAISONNABLE, Insipiens, stultus. _D’une façon déraisonnable_, Insipienter. DÉRÈGLEMENT, Immoderatio, intemperantia, perversitas, pravitas, improbitas. =Déréglé=, Immodestus, immoderatus. DÉRIDER, Frontem exporrigo. DERNIER, Postremus, ultimus, extremus. _Dernier_ (_le_), Novissimus. _Avant-dernier_, Proximus a postremo. =Dernièrement=, Proxime, nuperrime, postremo, paulo ante. DÉROBÉE (_à la_), Furtive, furtim. =Dérober=, Subtraho, subduco. =Qui dérobe=, Interceptor. =Se dérober=, Subtexor. DÉROULER, Evolvo, explico. DÉROUTE (_arrêter la_), A fuga revoco. DERRIÈRE, Post, postea, posthac, sub. _Par derrière_, Retro, a tergo, post tergum, post. DÉSACCORD, Discrepantia, discordia, dissidium, dissensio. =Être en désaccord=, Discordo, dissideo, disconvenio. =Qui est en désaccord=, Discors, dissentiens, discordans. DÉSAGRÉMENT, Incommoditas, incommodum, molestia, cura. _Causer du désagrément_, Incommodo, incommodum offero. DÉSAGRÉABLE, Injucundus, insuavis, acerbus, odiosus. DÉSAGRÉABLEMENT, Injucunde. DÉSAPPOINTEMENT, Frustratio, vanus conatus. DÉSAPPRENDRE, Dedisco, obliviscor. DÉSAPPROBATION, Improbatio. =Désapprouver=, Improbo, vitupero, damno, rejicio. DÉSARMER, Dearmo, armis exuo. — (Calmer), Inflecto. =Désarmé=, Inermis. DÉSASTRE, Clades, calamitas. =Désastreux=, Calamitosus. _D’une façon désastreuse_, Pestifere. DÉSAVOUER, Recanto. DESCENDANTS, Posteri, posteritas, progenies, proles. =Descendre=, Descendo, delabor, me demitto. =Descendre= (_en courant_), Decurro. DÉSERT, Vastitas, solitudo. =Désert=, Desertus, incultus, nudus, vastus, avius. =Rendre désert=, Vasto, depopulor. DÉSERTION, Transfugium. =Déserter=, Transfugio, perfugio, profugio, defectionem facio, ad hostes deficio. =Déserteur=, Desertor, transfuga, perfuga. DÉSESPOIR, Desperatio. _S’abandonner au désespoir_, Plango, defleo, ploro. =Désespérer=, Despero, spem perdo, a spe absum. =Désespéré= (_être dans un état_), In discrimine sum. DÉSHABITUER, Desuefacio, consuetudinem tollo. DÉSHABILLER (se), Vestem exuo, me veste exuo. DÉSHÉRITER, Exheredo, hereditate privo, abdico. =Déshérité=, Exheres, hereditate exclusus. DÉSHONNEUR, Dedecus, turpitudo, infamia, probrum, ignominia, opprobrium. =Déshonorer=, Dedecoro, turpifico, corrumpo. =Déshonoré= (être), Flagro infamia, infamiam subeo. DÉSIGNER, Denoto, designo, significo, noto. DÉSINTÉRESSÉ, Minime mercenarius, gratuitus. DÉSIR, Desideratio, desiderium, cupiditas, ardor, amor, sitis, appetitio, appetitus. =Désirer=, Desidero, desiderio rei flagro, in desiderio rei sum, cupio, aveo, exopto, opto, expeto, adscisco, concupisco, cupiditas me tenet, studeo. =Désirer= _vivement_, Prægestio, valde cupio, gestio, percupio. =Désirer= (_pour quelqu’un_), Opto tibi. =Qui désire=, Cupidus, avidus, studiosus, appetens. =Qui ne désire rien=, Remotus ab omni cupiditate. =Désirer= (faire) qqn, Desiderium commoveo. =Désirable=, Desiderabilis, expetendus, optandus. _D’une façon désirable_, Optabiliter, optato. DÉSISTER (se), Desisto, demitto, discedo. DÉSOLER (se), Plango, ploro, defleo, lamentor. DÉSŒUVRÉ, Otiosus, cessans, nihil agens, vacuus. DÉSORDRE, Turba, seditio, tumultus. =Désordonné=, Incompositus. _D’une façon désordonnée_, Incomposite. =Désordre= (en), Inordinatus, perturbatus, confusus, tumultuarius. _Plein de désordre_, Turbulentus, turbidus. _Qui fait du désordre_, Turbator. DÈS QUE, Ut, postquam, simul ac, cum, ubi. DESSÉCHER, Aresco, viriditatem amitto. =Desséché=, Torridus. DESSEIN, Propositum, mens, consilium, institutum, intentio, consilium, scopus, animus. _Dessein_ (_à_), Consulto, cogitato, constituto. DESSERRER, Abstringo. DESSINER, Deformo, depingo, primas lineas duco. AU-DESSOUS, Infra, sub. =Au-dessus= (=qui est=), Superus. DESTIN, Fortuna, sors, casus, eventus. =Destiner=, Perscribo. DESTRUCTION, Eversio, ruina, casus, pernicies, excisio, excidium, consumptio, occasus, obitus. =Destructeur=, Eversor, afflictor, consumptor. =Détruire=, Destruo, tollo, deleo, diruo, everto, diripio, vasto, disturbo, obruo, perdo, demolior, labefacto, interimo, consumo. DÉSUNIR, Dissolvo, solvo, disjungo, sejungo. DÉTACHER (_violemment_), Abrumpo, avello, abscindo, resolvo. DÉTAIL (en), Particulatim, minutatim. DÉTENDRE, Detendo. DÉTERMINER, Termino, determino, definio. DÉTESTER, Abominor, exsecror, detestor, horreo, fugio. =Détestable=, Exsecrandus, odiosus, odio dignus, detestabilis. =Détesté=, Perosus. DÉTOUR, Circuitio, anfractus. =Détours=, Ambages, diverticula, inflexus Meandri. =Sans détour=, Simpliciter. =Détourner=, Derivo, duco, deduco, traho, arcesso, prohibeo, propello, deterreo, revoco, avoco, removeo, averto. =Détourner= (_une calamité_), Averrunco, prohibeo, averto. =Se détourner=, Aversor, refugio, abhorreo, recuso, me alio averto. =Qui détourne=, Aversor. =Détourné=, Devius, a via remotus, alienus, aversus. DÉTRACTION, Calumnia. =Détracteur=, Obtrectator, calumniator, maledicus. DÉTRESSE, Miseria, calamitas, ærumna. DÉTROIT, Fretum. DETTE, Debitum, debitio, æs alienum, pecunia debita, nomen. _Écrasé de dettes_, Ære alieno obrutus. _Payer une dette_, Dissolvo pecuniam, expungo nomen debitoris, nomina mea exsolvo. _Réclamer ses dettes_, Nomina exigo, appello de pecunia. DEUIL, Luctus, mœstitia, mœror, squalor, fletus. _Être en deuil_, Mœreo, in squalore sum, in luctu jaceo, squaleo. =Deuil= (relatif au), Lugubris, funebris. DEUX, Duo. _Partager en deux_, Bipartior, in duas partes seco. _Deux à deux_, Bini. _Deux fois_, Bis. DÉVALISER, Exentero. DEVANCER, Antecedo, anteeo, præcurro, prægredior, anteverto, antegredior, antevenio, præeo, supero, excello. DÉVASTATION, Depopulatio, vastatio, direptio, eversio, vastitas. =Dévaster=, Depopulor, vasto, diripio, spolio, depopulor. =Dévastateur=, Depopulator, prædator, direptor, populabundus. DÉVELOPPEMENT, Progressio, progressus, processus. =Développer= (se), Glisco, cresco. =Développement= (avec), Diffuse. DEVENIR, Fio. DEVIN, Ominator, conjector, vates, fatidicus, divinus, sortilegus. =Deviner=, Præsentio, præsagio, vaticinor, auguror. _Deviner juste_, Tango. DÉVOILER, Detego, aperio, evolvo, denudo, patefacio, divulgo. DEVOIR, Officium. _Derniers devoirs_, Justa, inferiæ, exsequiæ. _S’acquitter de son devoir_, Officio fungor. =Devoir=, Debeo, oportet, convenit, opus est, faciendum est. =Dû=, Debitus, meritus, justus. DÉVORER, Devoro, ligurio, obligurio, voro. DÉVOTION, Religio, pietas in DEUM et superos. =Dévot=, Religiosus, pius. DÉVOUEMENT, Devotio, dedicatio, addictio. =Dévoué=, Deditus. DIABLE, Nequissimus inimicus ac vexator hominum, diabolus, dæmon. DIADÈME, Diadema, corona, regni insigne. DIALECTIQUE, Dialectica. _Qui concerne la dialectique_, Dialecticus. _Selon la dialectique_, Dialectice. DIALOGUE, Dialogus, disputatio. DIAMANT, Adamas. DIAPHANE, Perlucidus, pellucidus. =Diaphane= (être), Perluceo. DIARRHÉE, Diarrhæa. DICTATURE, Dictatura, dictatoris munus. =Dictateur=, Dictator, magister populi. =De dictateur=, Dictatorius. DICTION, Elocutio. =Dire=, Dico, loquor, aio, narro, verba facio. _Soit dit_ (_sans blesser le maître_), Pace magistri dictum sit. _C’est-à-dire_, Nempe, scilicet, videlicet, nimium. DICTER, Dicto. DICTON, Proverbium, adagium. DIEU, DEUS, Numen præpotens, Procreator mundi. DIFFAMER, Conflo infamiam alicui, infamo, ignominia noto. DIFFÉRENCE, Differentia, dissimilitudo, discrimen, varietas, distinctio. _Il y a cette différence_, Hoc interlucet, hoc discrimen est. =Différend=, Lis, disceptatio. _Renouveler des différends_, Moveo rixas. _Terminer un différend_, Litem transigo. =Différer=, Discrepo, abhorreo, discrepans sum. _Combien le savant diffère de l’ignorant_, Quantum differt doctus ab indocto! — (Retarder), Differo, moram interpono, tardo, prolato, procrastino. =Différent=, Discolor, diversus, dispar, dissimilis, varius, impar. =Différemment=, Varie, diverse, dissimiliter. DIFFICULTÉ, Difficultas, labor, asperitas. _Vous éprouverez de grandes difficultés_, Multum laboris habebis. _Quelles difficultés présente cette affaire!_ Quid difficultatis res ista habeat! _Faire des difficultés_, Tricor. =Difficile=, Difficilis, laboriosus, operosus, arduus, habens difficultatem, spinosus, asper. _Entreprendre une chose difficile_, Rem difficilem tento; multis difficultatibus impeditam rem aggredior. _Cela n’est pas difficile_, Id non magni negotii est. =Difficilement=, Difficulter, difficile, ægre, graviter, vix, tristius, durius, operose, laboriose. _Vous obtiendrez difficilement_, Difficulter impetrabis. DIFFORME, Deformatus, deformis, pravus, turpis. DIFFUS, Verbosus. DIGESTION, Digestio, concoctio. =Digérer=, Concoquo, digero. DIGNITÉ, Dignitas, honor, gradus, splendor, auctoritas. _Accorder des dignités_, In dignitate loco, honores defero. _Perdre ses dignités_, Gradu et statu dejicior. =Digne=, Dignus, honestus, meritus, dignitate præditus, egregius. _Juger digne_, Dignor, dignum habeo. =Dignement=, Digne, pro dignitate. DIGRESSION, Digressio. DILATÉ, Fusus. DILIGENCE, Curantia, cura, properantia, properatio, festinatio. _Faire diligence_, Propero, accelero, festino. DÎME, Decuma, decima pars. DIMENSION, Dimensio. DIMINUTION, Attenuatio, extenuatio, imminutio, diminutio. =Diminuer=, Diminuo, minuo, attenuo, detraho, decerpo, ad pauciora redigo, diminutionem facio. DÎNER, Cœna, cœnula. _S’inviter à dîner_, Condico (ad convivium). =Dîner=, Cœno. DIOCÈSE, Diœcesis. DIRECTION, Rectio, gubernatio, administratio. =Diriger=, Dirigo. =Diriger= _vers_, Intendo, intento, obverto. =Directeur=, Rector, gubernator, præses, moderator. =Directement=, Directo, recta via, di recte. DISCERNEMENT, Prudentia, delectus, judicium, discrimen, ratio. =Discerner=, Dignosco, discerno. DISCIPLINE, Disciplina, institutum, ratio, institutio, ars, mos, consuetudo. _Maintenir la discipline_, Servo disciplinam. _La discipline a disparu_, Disciplina periit. _Faire revivre la discipline_, Disciplinam instauro. =Disciple=, Auditor, discipulus. DISCORDE, Discordia, dissidium, dissensio, seditio. _Fomenter la discorde_, Discordias concito. _La discorde règne parmi les citoyens_, Discordant inter se cives. _Apaiser la discorde_, Discordiam tollo. =Discordant=, Absonus, repugnans, discors, discrepans, male conveniens, minime consentaneus. DISCOURS, Oratio, sermo, concio. _Discours excellent_, Oratio scripta elegantissime sententiis et verbis. _Discours ennuyeux_, Oratio nec caput, nec pedes habens. =Discourir=, Dissero, disputo, dico. DISCRÉTION, Moderatio. _Se rendre à discrétion_, Me victoris potestati relinquo. DISCRET, Taciturnus, tacitus. DISCULPER, Purgo, excuso, defendo, culpa libero. _Se disculper_, Culpam a me amoveo. DISCUSSION, Concertatio, controversia. =Discuter=, Disputo. _Relatif à la discussion_, Concertatorius, contentiosus, vehemens. DISPARAÎTRE, Defluo, evanesco. =Faire disparaître=, Occulto, tego, obtego, contego, celo, recondo. DISPENSE, Vacatio, immunitas. =Dispenser=, Legibus aliquem solvo. _Dispenser du serment_, Sacramenti religione solvo. DISPOSITION, Compositio, structura, dispositio, ordo, confectio. =Disposer=, Dispono, colloco, ordino, paro, apparo, instruo. =Dispos=, Alacer, expeditus, hilaris, ardens. =Disposé=, Promptus, paratus, in promptu. DISPERSION, Dispersio, dissipatio. =Disperser=, Disjicio, dispergo. =Se disperser=, Palor, vagor, dispergor. DISPUTE, Altercatio, jurgium, lis, contentio, concertatio, forensis dimicatio, rixa. _Dispute_ (_sur la religion_), Fidei capita controversa; controversæ de Fide quæstiones. _Provoquer une dispute_, Rixam concito. =Disputer=, Litigo, discepto, contendo, altercor. =Disputer= (=se=), Contendo, nitor, curo, conor, laboro, rixor. DISETTE, Penuria, caritas annonæ, inopia, egestas, indigentia. DISJOINDRE, Sejungo. DISQUE, Discus. DISSEMBLANCE, Dissimilitudo, varietas, discrepantia, differentia. =Dissemblable=, Dispar, disparilis, dissimilis, diversus, varius, impar. DISSÉMINER, Dissemino, dispergo, spargo, dissipo. DISSENSION, Dissensio, dissidium, contentio. DISSIMULATION, Dissimulatio, dissimulantia. =Dissimuler=, Obtego, contego, celo, tenebris involvo, occulto, conniveo, dissimulo. =Qui dissimule=, Dissimulator. =Dissimulant= (en), Dissimulanter, obscure. DISSIPATION, Dissipatio, dissolutio. =Dissiper=, Dissipo, distraho, discutio, dispello, removeo, tollo, perturbo, disjicio. — (Dépenser), Obligurio, ligurio, devoro, decoquo, dilapido. _Dissiper son bien_, Rem meam familiarem omnem comedo, devoro. _Dissiper_ (_se_), Animum relaxo. — (Disparaître), Diffugio, diffluo, evanesco, ad nihilum recido. DISSOLUTION, Solutio. =Dissolu=, Libidinosus. DISSUASION, Dissuasio. =Dissuader=, Dehortor, dissuadeo, deterreo, avoco, revoco, abstraho, abduco. DISTANCE _grande_, Longinquitas. =Distant=, Longinquus. _A une grande distance_, Longe, procul. DISTILLER, Distillo. DISTINCTION, Distinctio. =Distinguer=, Dispicio, video, nosco, intelligo, dignosco, discerno, dijudico, distinguo, dispicio, perspicio, animadverto, secerno. =Distinguer= (se), Eniteo, clareo, emineo, eluceo, emico. =Distingué=, Distinctus, elegans, luculentus, concinnus, politus, præclarus, eximius, egregius, insignis, præcipuus. _D’une façon distinguée_, Præclare, recte, probe, optime, honorifice, honorate. DISTRAIRE, Avoco, abstraho, removeo. =Se distraire=, Animum a curis abduco. _Se distraire un peu_, A miseria tantisper aberro. =Distrait=, Distentus, occupatus, impeditus. =Distrait=, Distractus. _Être distrait_, Animo vagus sum, parum attentus sum. DISTRIBUTION, Erogatio, distributio, partitio, divisio. =Distribuer=, Dispertio, dispartio, divido, distribuo, partior, erogo, distribuo. =Distributeur=, Distributor, partitor. DIVERSITÉ, Varietas, dispar ratio, dissimilitudo. =Diversifier=, Vario, varietatem facio, distinguo. =Diversement=, Varie, diverse. DIVERTISSEMENT, Oblectamentum, oblectatio, delectatio. =Divertir=, Oblecto, delecto. =Divertir= (se), Oblector, delector. DIVINATION, Divinatio, vaticinatio, augurium, prædicto. DIVINITÉ, Divinitas, numen. =Divin=, Divinus, cœlestis, divus. =Divinement=, Divine, divinitus. DIVISION, Partitio, divisio. =Diviser=, Partior, divido, partionem facio. — (Désunir), Dissocio, disjungo. =Divisible=, Dissolubilis, dissipabilis. _En divisant méthodiquement_, Partito, distribute, distincte, ordinate. DIVULGUER, Divulgo, foras effero, vulgo, in medium fero, edo, patefacio. =Divulguer= (se), Percrebresco, increbresco, divulgor. DIX, Decem. =Dix fois=, Decies. =Dixième=, Decimus. =Dix par dix=, Deni. DOCILE, Docilis, aptus ad disciplinas. =Docilement=, Obedienter. DOCTRINE, Præceptio. _Docteur_, Doctor, interpres, magister. _Docteur de l’Église_, Religionis interpres. _Créer docteur_, Doctoris nomine ac insignibus orno. _Devenir docteur_, Doctrinæ lauream _vel_ insignia capio, accipio. DOIGT, Digitus. _Faire claquer ses doigts_, Manus impingo. _Mettre le doigt sur_, Tango. DOMAINE, Prædium. DOMESTIQUE, Intestinus, domesticus, interior. DOMICILE, Domicilium, domus, habitatio, sedes, tectum. DOMINATION, Dominatio, dominatus, ditio, imperium, potestas, tyrannis, regnum. =Dominer=, Dominor, in ditione habeo. =Dominateur=, Dominator. DOMMAGE, Incommodum, detrimentum, damnum, noxia. _Causer un dommage_, Detrimentum infero. _Essuyer du dommage_, Detrimentum accipio. _Refuser un dommage_, Detrimentum reconcinno, resarcio. DOMPTER, Mansuefacio, mansuetum reddo, edomo, domo. =Dompteur=, Domitor. =Domptable=, Domabilis. DON, Donum, munus. DONATION, Condonatio. =Donner=, Do, impertio, largior, defero, præbeo, trado, tribuo, dono, condono. DONC, Ergo, igitur, causa, proin, itaque, porro. DORER, Inauro, auro tego. =Doré=, Auratus, inauratus. DORMIR, Dormio, somnum capio, sopitus sum, cubo. =Dormir= _sur_, Indormio. DOS, Dorsum, tergum. _Tourner le dos_, Terga verto, in fugam abeo. _Couché sur le dos_, Supinus. DOT, Dos. =Doter=, Doto, dotem do. DOUBLE, Duplex, geminus. =Doublement=, Geminato. =Doubler=, Gemino, conduplico. =Doublement=, Dupliciter. DOUCEUR, Dulcedo, dulcitudo. — (De caractère), Comitas, facilitas, benignitas, lenitas, suavitas morum. =Doux=, Dulcis, suavis, jucundus. _Il m’est doux d’entendre_, Dulce mihi est audire. — (De caractère), Lenis, facilis, mitis, clemens, placidus, mansuetus, humanus, comis, suavis, commodus, benignus, præcellens. — (Tranquille), Placidus, pacatus, tranquillus. =Adoucir=, Placo, lenio, placatum efficio, mitigo. =Rendre doux=, adoucir, Mitigo. =Avec douceur=, Comiter, humaniter, humane, benigne, mansuete, placide, pacate, leniter. =Doucement=, Leniter, molliter, suaviter, molli manu. DOUÉ, Præditus, ornatus, decoratus, instructus. _Il est naturellement bien doué_, Dona naturæ nactus est egregia. DOULEUR, Dolor, mœror, animi cruciatus. _Ressentir de la douleur_, Indoleo, doleo. =Douloureux=, Luctuosus, funestus, luctu plenus. =Douloureusement=, Dolenter. DOUTE, Dubitatio, hæsitatio, scrupulus, dubium. _Faire naître le doute_, Dubitationem injicio, scrupulum, rem in dubium voco. _Lever le doute_, Dubitationem adimo. _Sans doute_, Sine dubio, sane. =Douter=, Dubito, hæreo, ambigo, ambiguum habeo, in dubium venio. =Douteux=, Anceps, dubius, incertus, ambiguus, controversus. _La chose est douteuse_, Dubium de re esse potest. =En doutant=, Dubitanter, timide, difficulter. =D’une façon douteuse=, Dubie. DOUZE, Duodecim. _Douze fois_, Duodecies. _Par douze_, Duodeni. DRACHME, Drachma. DRAGON, Draco. DROIT, Jus, æquitas, justitia, fas. _Réclamer ses droits_, Jus meum persequor. _Contester un droit_, Controversiam alicui intendo, in controversiam voco. _A bon droit_, Jure, recte, merito. =Droiture=, Probitas, integritas, virtus, bonitas. DROITE (en ligne), Directa via. =Droit=, Rectus, directus. =Droit=, Dexter. =A droite= (mouvement), Dextrorsum, ad dextram. =Dresser=, Erigo, extollo, excito. =Dresser= (se), Surgo. =Dressé=, Erectus, celsus. — (Assoupli), Assuefactus. _Qui n’est pas dressé_, Insuetus, insolens. DURÉE (longue), Diuturnitas, perennitas. _Votre gloire ne sera pas de longue durée_, Tua hæc gloria non diu durabit, perpetua non erit. =Durer=, Duro, maneo, diuturnus sum. =Faire durer=, Protraho. =Durable=, Perennis, perpetuus, continuus, jugis, continuatus, diuturnus, diutinus, longus, stabilis. DURETÉ, Duritas. — (De caractère), Immanitas, crudelitas, inhumanitas, severitas, acerbitas. =Durcir=, Duresco, durus fio. =Se durcir=, Obrigesco. =Dur=, Durus, crudelis, asper, inhumanus, ferreus, vehemens, immitis. _Dur à la détente_, Tenax. _Dur d’oreille_, Surdaster. =Durement=, Aspere, dure, severe, rigide, acerbe, inhumane, horride. DUUMVIRAT, Duumviratus. =Duumvirs=, Duumviri. E EAU, Aqua, unda. _Filet d’eau_, Aquula, aqua exigua. _Approvisionnement d’eau_, Aquatio. ÉBLOUIR, Obcæco, perstringo. ÉBRANLEMENT, Conquassatio, agitatio, commotio, pulsus. =Ébranler=, Conquasso, commoveo, concutio, labefacio, labefacto, dissolvo, conquasso, concutio, debilito, percello, pulso, percutio, concutio. =Ébranlé= (être), Collabefio, labor. ÉCAILLE, Squama. =Écailleux=, Squamosus. =Écarter=, Removeo, amoveo, avoco, repello, depello, dejicio, submoveo, rejicio, arceo, prohibeo. =Écarter= (s’), Declino, deflecto, decedo, vito, de via deducor. =Écarté=, Diversus, distans, disjunctus, remotus. ÉCARTELER, Divarico. ÉCHALAS, Adminiculum. ÉCHANGER, Permuto. ÉCHAPPER, Fugio, vito, effugio, evito. _Cela m’échappe_, Hoc me fugit, me præterit. =Échapper= (s’), Evado, effugio, elabor, emergo, subterfugio, devito, declino. ÉCHAUFFER, Concalefacio, tepefacio. =Échauffer= (s’), Incalesco, refervesco calidus fio. ÉCHEC, Offensio, incommodum. ÉCHELLE, Scalæ. ÉCHO, Echo. ÉCHOIR, Obvenio, obtingo. ÉCHOPPE, Taberna, caupona. ÉCLAIR, Fulgur, fulgor. _Lancer des éclairs_, Fulguro, corusco. _Il éclaire_, Fulgurat. =Éclairer=, Fulgeo, splendeo, fulguro, collustro, illumino, luceo. =Peu éclairé= (ignorant), Ineruditus, indoctus, rudis. ÉCLAIREUR, Antecursor, explorator, prodromus, emissarius. ÉCLAT, Candor, splendor, fulgor, lux, illustratio, splendor, nitor. =Éclatant=, Splendidus. =Être éclatant=, Rutilo, splendeo. _D’une façon éclatante_, Splendide, illuminate. ÉCLATER, Erumpo, eruptionem facio, displodo. ÉCLIPSE, Eclipsis, defectio solis et lunæ. ÉCOLE, Schola. _Fréquenter l’école_, In ludum eo, scholas obeo, gymnasium tero. _Il ne va plus à l’école_, Ludo salutem dixit. ÉCONOMIE, Parcimonia, frugalitas, moderatio. =Économe=, Parcus, frugalis. ÉCONOME (procureur), Cellarius, dispensator. ÉCORCE, Cortex. ÉCORCHER, Admutilo. ÉCOT, Collecta. ÉCOULEMENT, Fluxio. =Écouler= (s’), Fluo, diffluo. =Écoulé=, Præteritus, anteactus. ÉCOURTÉ, Curtus, decurtatus, mutilus. ÉCOUTER, Ausculto, aures admoveo, aures arrigo, audio, aures do, auribus accipio. ÉCRASER, Comminuo, frango, attero, contundo. ÉCRIER (s’), Exclamo. ÉCRITURE, Scriptura, scriptum. =Écrit=, Scriptio, scriptura. _Composer un écrit_, Scriptito. =Écrire=, Inscribo, mando litteris, in codicem refero. =Écrire= _entre deux lignes_, Interscribo. =Écrivain=, Scriptor. _Écrivain public_, Scriba. ÉCROUELLES, Struma. ÉCROULEMENT, Ruina, casus. =Écrouler= (s’), Concido, cado, ruo, corruo, procido, labor, collabor. ÉCUEILS, Scopulus, saxum. _Se heurter contre des écueils_, Ad scopulos appello, in periculis offendo. _Lieu plein d’écueils_, Scopulosus. ÉCUME, Spuma. =Écumer=, Spumo. =Écumeux=, Spumosus. ÉCURIE, Præsepe. ÉCUYER, Armiger. ÉDIFICE, Ædificium, structura, ædes, domus. ÉDILITÉ, Ædilitas, ædilitium munus. =Édile=, Ædilis, curator urbis. ÉDIT, Edictum, decretum, interdictum. =Édicter=, Constituo, statuo. ÉDUCATION, Educatio, institutio, disciplina, institutum. _Qui a reçu une excellente éducation_, Institutus liberaliter educatione. EFFACER, Eluo, deleo, abstergo, diluo, expungo, oblitero, adimo, obruo. EFFÉMINÉ, Effeminatus, mollis. _D’une façon efféminée_, Effeminate. EFFET, Effectus. =En effet=, Reapse, reipsa, enimvero, at enim, profecto et vero, quippe, etenim, namque, siquidem. =Effectivement=, Enimvero. EFFICACITÉ, Efficacitas, virtus, efficientia, vis efficiendi. EFFLEURER _du bord des lèvres_, Labris primoribus gusto, degusto. EFFORT, Conatus, impetus, vis, studium, labor, opera, nisus, contentio. =Efforcer= (s’), Adnitor, molior, conor, adlaboro, applico, contendo, enitor. =Effort= (avec), Contente, vehementer, acriter, magna contentione. EFFRÉNÉ, Effrenatus, indomitus, furiosus. _D’une façon effrénée_, Effrenate, temere. EFFROI, Pavor, terror, exanimatio. _Glacer d’effroi_, Magnum terrorem affero. _Répandre l’effroi_, Terrores spargo. =Effrayer=, Terreo, metum affero, terrorem infero, exanimo, perturbo. =Effrayant=, Terribilis, horribilis, horrendus, formidolosus, horrifer. =Effrayé=, Exanimatus, consternatus, pavidus. _Avec effroi_, Pavide. EFFRONTERIE, Protervitas, impudentia, petulantia, procacitas. =Effronté=, Protervus, impudens, inverecundus, procax, temerarius. =Effrontément=, Proterve, superbe, fidenter, impudenter, audacter. ÉGALITÉ, Æquatio, adæquatio, æqualitas, similitudo. =Égaler=, Adæquo, æquo, æqualem facio, æquiparo. =Égal=, Par, æqualis, similis, compar, æquabilis. _Scélérat sans égal_, Singulari scelere homo. =Égaliser=, Complano. =Également=, Perinde, similiter, eo loco, æquabiliter, juxta, pariter, vicissim, æque, simul. ÉGARDS, Honor, observantia, reverentia, veneratio. _Avoir des égards_, Defero, honorem habeo, colo, veneror, observo. _Qui manque d’égards_, Inofficiosus. _A tous égards_, Omnibus partibus. _Eu égard à_, Præ. ÉGARER (s’), Aberro, deflecto, devio, recedo, vagor. =Égaré=, Alienatus, abhorrens, alienus, abalienatus. ÉGAYER, Hilaro, exhilaro. ÉGLISE, Ecclesia. ÉGOISME, Illiberalitas, sordes, avaritia. =Égoiste=, Illiberalis, sordidus, avarus. ÉGORGER, Jugulo. ÉGOUT, Cloaca. EH BIEN! Quid! ÉLANCER (s’), Prosilio, exsilio, prorumpo. =Élancer= _sur_ (s’), Impetum do in hostem, erumpo. ÉLARGIR, Dilato, late explico, propago. ÉLECTION, Cooptatio. =Élire=, Deligo, lego, eligo, delectum habeo, adopto, opto. ÉLÉGANCE, Elegantia, munditia, lautitia, lepor, festivitas, concinnitas. =Élégance= (sans), Impolite, inculte, inornate, inconcinne. =Élégant=, Concinnus, ornatus, numerosus, lautus, mundus, elegans, politus, facetus, aptus. _Peu élégant_, Indisertus, inornatus. =Elégamment=, Lepide, festive, eleganter, scite, ornate, polite, concinne, pulchre, facete. _Parler élégamment_, Eleganter dico. ÉLÉMENT, Elementum, initium, rudimentum. ÉLÉPHANT, Elephas, elephantus. ÉLÉVATION, Celsitas, altitudo, excelsitas. — (D’âme), Exaggeratio, elatio. =Élever=, Attollo, erigo, sustollo, struo, molior, construo. _S’élever en volant_, Subvolo, evolo. _S’élever contre_, Contra aliquem consisto, in aliquem consurgo. _S’élever plus haut_, Insurgo altius. =Élevé=, Celsus, sublimis, altus, elatus, profundus, exaggeratus, erectus, cumulatus, amplus. _D’une façon élevée_, Sublate. ÉLÈVE, Alumnus, discipulus. =Élever=, Educo, alo, nutrio, instituo. =Qui élève=, Educator, altor, nutritius. ÉLOGE, Præconium, prædicatio, celebratio, laudatio, laus, commendatio, gloria. _Combler d’éloges_, Faveo alicujus laudibus. _Digne d’éloges_, Prædicabilis, prædicandus. ÉLOIGNEMENT, Amotio, distantia, digressio a recta via, longinquitas. — (Aversion), Alienatio, defectio, animorum diversio. =Éloigner=, Removeo, arceo, prohibeo, pello. =Éloigner d’un endroit=, Abscedo, migro, digredior, abeo, cedo, discedo, cesso, desino, secedo, proficiscor, desisto. =Éloigner= (de qqn), Abalieno, alieno, distraho, averto, divello, disjungo. =Éloigné=, Longinquus, longe remotus. _Être fort éloigné_, Longe remotus sum. =Éloigné= (être), Disto, absum, differo, diversus sum. ÉLOQUENCE, Facundia, eloquentia. _Défaut d’éloquence_, Infantia. =Éloquent=, Facundus, disertus, eloquens, in dicendo ornatus. _Peu éloquent_, Infacundus. _Devenir éloquent_, Eloquentia valere. =Éloquemment=, Facunde, diserte, eloquenter, eleganter, docte, perite. ÉLUDER, Tergiversor, refugio. ÉMANCIPER, Emancipo. EMBALLER, Convaso, vasa colligo. EMBARRAS, Impedimentum, impeditio, nodus, vinculum, tricæ, hæsitantia, hæsitatio, titubatio. _Être dans l’embarras_, Hæreo, egeo consilio, impedior. =Embarrasser=, Intrico, irretio, implico, illaqueo, impedio laqueis, obsto, impedio. =Embarrasser= (s’), Me implico. _D’une façon embarrassée_, Perplexe. EMBONPOINT (qui a de l’), Corpulentus, obesi corporis homo. EMBOUCHURE _d’un fleuve_, Fluminis ostium. EMBRASEMENT, Flagrantia, ardor, incensio, incendium. =Embraser=, Flagro, conflagro, ardeo. =Embraser= (s’), Ignesco, ardeo, candeo, conflagro. =Embrasé=, Igneus. EMBRASSEMENT, Complexus, amplexus. =Embrasser=, Amplector, amplexor; amplexu stringo, comprehendo; complexu teneo. EMBROUILLER, Intrico. =Embrouillé=, Perplexus, tortuosus, intricatus, implicatus, contortus. _D’une façon embrouillée_, Implicite. EMBÛCHE, Insidiæ. _Dresser des embûches_, Insidias machino, tendo; insidior, periculum intendo. _Se dérober aux embûches_, Ex insidiis elabor. =Embuscade=, Insidiæ. _Tomber dans une embuscade_, In insidias venio. _Se mettre en embuscade_, In insidiis consido. _Placer en embuscade_, In insidiis loco. _S’élancer de l’embuscade_, Ex insidiis consurgo. _Éviter une embuscade_, Insidias detego. ÉMEUTE, Seditio, discordia, motus populi, tumultus. =Émeutier=, Concitator. ÉMIGRER, Migro, domicilium muto, solum muto, emigro. ÉMINENCE, Eminentia. =Éminent=, Eminens, præclarus, præstans, præcellens, excellens. ÉMISSAIRE, Excursor, emissarius. EMMENER, Abduco, aufero, tollo, abstraho, aveho, rapto. ÉMOTION, Permotio, motus, perturbatio. =Émouvoir=, Permoveo, commoveo, perturbo, perpello, excito, concito, exsuscito. =Émouvant=, Patheticus. ÉMOUSSER, Hebeto, obtundo, retundo, perstringo, obduco. =Émousser= (s’), Hebesco. =Émoussé=, Hebes, tardus, pinguis, obtusus. EMPARER de (s’), Occupo, usurpo, teneo, invado, mihi aliquid subjicio, in potestatem redigo. EMPÊCHEMENT, Obstaculum, impedimentum, impeditio, mora, cohibitio, interdictum. =Empêcher=, Obsto, obsisto, officio, impedio, irretio, præpedio, prævenio. EMPESTÉ, Pestilens, pestifer. EMPHASE (_s’exprimer avec_), Ampullor, turgeo, inflor. EMPIRER, Crescere, augere. EMPLIR, Impleo, expleo, compleo. EMPLOI, Usus, tractatio, provincia, munus, officium. _Nommer à un emploi_, Prodo (consulem). _S’acquitter parfaitement de son emploi_, Munus præclare gero. =Employer=, Usurpo, utor. =Employer à=, Insumo, impendo. EMPOISONNEMENT, Veneficium. =Empoisonner=, Venenum alicui infundo. =Empoisonné=, Venenatus, venenum habens. =Empoisonneur=, Veneficus. EMPORTEMENT, Violentia, vis, impetus, injuria, excandescentia. =Emporter=, Deporto, exporto, porto, reporto, aufero, subtraho, subduco. =Emporter= (=s’=), Excandesco, exardesco, debacchor, tumeo, turgesco. =Emporté=, Violentus, qui vim affert, cerebrosus, commotus, perturbatus. EMPRESSEMENT, Studium, navitas. =Empressé=, Navus, impiger, industrius. =Empressement= (=avec=), Prompte, alacri animo, sine cunctatione. EMPRISONNEMENT, Inclusio. EMPRUNT, Mutuatio, mutuum. =Emprunter=, Mutuor, mutuam sumo pecuniam, fenori accipo. =Emprunté=, Mutuus. ÉMULATION, Æmulatio, virtutis imitatio. =Émule=, Æmulator, imitator, æmulus. ENCAN, Auctio, publica venditio. ENCEINTE, Sepes, septum, vallum, sepimentum, circumjectus. ENCENS, Thus. =Encensoir=, Thuribulum. ENCHAÎNEMENT, Implicatio. =Enchaîner=, Revincio, vincio, constringo. =Enchaîné=, Catenatus, catenis vinctus. =Avec enchaînement=, Contexte, conjuncte. ENCHANTER, Incanto. ENCHÈRES (_vente aux_), Licitatio. =Enchérir=, =Liceor=, licitationem facio, pretium defero. =Enchérisseur=, Manceps, licitator. ENCHEVÊTREMENT, Implicatio. ENCLIN à, Proclivis, propensus, facilis. ENCLORE, Munio, sepio, vallo, septis contineo, intersepio, claudo, consepio. ENCLUME, Incus. ENCOMBRE (_revenir sans_), Pedem inoffensum refero. ENCONTRE (_aller à l’_), Inficias eo. ENCORE QUE, Tametsi, quanquam. =Et pas encore=, Necdum, nondum. ENCOURAGEMENT, Stimulus. ENCRE, Atramentum. ENDETTÉ, Obæratus. ENDORMIR (s’), Obdormio, obdormisco, somno consopior, sopore opprimor. ENDROITS (_en beaucoup d’_), Multifariam, multis locis. ENDUIT (_couvrir d’un_), Incrusto, crustam duco, applico crustam. =Enduire=, Perungo, ungo, allino, aspergo, oblino. ENDURCIR, Obduro. =Endurcir= (=s’=), Concallesco, concalleo. ENDURER, Tolero, patior, sustineo, concoquo, perfero, suffero. ÉNERGIE, Virtus, efficacitas, vigor, robur, vis, potestas. _Être sans énergie_, Langueo, languesco. _Perdre son énergie_, Languidus fio, flaccesco. =Énergique=, Vividus, plenus vigoris, efficax, fortis, nervosus. =Énergiquement=, Nervose, fortiter, valide, firmiter. ÉNERVER, Enervo, debilito, effemino. ÉNERVER (s’), Marcesco. ENFANCE, Infantia. _Dès la plus tendre enfance_, A teneris unguiculis. =Enfant=, Infans, puer. =Enfants=, Liberi, filii, proles, soboles, nati. =Enfantin=, Puerilis. _D’une façon enfantine_, Pueriliter. ENFERS, Inferi, inferorum carcer, orcus. _Être précipité dans les enfers_, Ad inferos descendo. ENFERMER, Concludo, claudo, includo, comprehendo. =Enfermé=, Conclusus, clausus, cinctus. ENFIN, Demum, tandem, denique, postremo, ad ultimum. ENFLAMMER, Inflammo, incendo. — (FIG.) Excito, adhortor. =Enflammer= (=s’=), Exardesco, inflammor. =Enflammé=, Ignitus, incensus. _Enflammé de colère_, Ira succensus. — (Être), Irascor, succenseo. ENFLURE, Inflatio, tumor. =Enfler=, Tumeo, turgeo, turgesco, efferor. =Enfler= (s’), Intumeo, intumesco, inflor. =Enflé=, Tumidus, inflatus, turgidus. ENFONCER, Infigo, figo, defigo, affigo. _Enfoncer les portes_, Portarum claustra effringo. ENFOUIR, Defodio, infodio. ENFUIR (s’), Profugio, perfugio, transfugio, aufugio, fugam capesso. _S’enfuir de tous côtés_, Quaquaversus fugio. ENGAGEMENT, Promissum, receptum, obligatio, stipulatio, promissio. =Engager=, Moneo, hortor, suadeo, impello, excito, adhortor. — (Obliger), Obligo, devincio, adstringo, alligo. =Engager= (s’), Obligationem de me do, nomina facio. =Engager à= (s’), Polliceor me, obstringo. ENGLOUTIR, Consumo, dissipo, devoro. _Engloutir dans la mer_, In mari demergo. =Englouti= (être), Mergor, voraginibus submersus pereo. ENGOURDISSEMENT, Torpor, sopor. =Engourdir=, Sopio. =Engourdir= (s’), Obtorpesco, torpeo, obstupesco. =Engourdi= (être), Torpeo. ÉNIGME, Ænigma. =Énigmatique=, Flexiloquus. ENIVREMENT (exaltation), Sublatio, elatio. =Enivré= _par le succès_, Elatus, tumefactus. ENJOUÉ, Jocosus, facetus, urbanus. ENLACER, Illaqueo, capio, implico. ENLEVER (prendre), Affero, eripio, averto, adimo, detraho, removeo, præcido. =Enlever= (s’), Avolo, fugio, fluo, evanesco. ENNEMI, Hostis, inimicus. _Passer à l’ennemi_, Ad hostes confugio, transfugio, profugio. _Repousser l’ennemi_, Hostem submoveo. _Mettre l’ennemi en fuite_, Hostes prosterno. _Se faire des ennemis_, Inimicitias habeo. =Ennemi=, Infensus, inimicus, adversus, molestus, hosticus, hostilis, infestus. =En ennemi=, Infense, infeste, inimice, hostiliter. _Se conduire en ennemi_, Hostiliter facio. ENNUI, Molestia, tædium, satietas, fastidium, cura, angor, ægritudo. _Accabler d’ennuis_, Multa incommoda patior. _Susciter des ennuis_, Molestiam alicui facesso. =Ennuyer=, Molestus sum, satietate expleo. =Ennuyer= (s’), Tædet. =Ennuyer= _fort_ (s’), Pertædet. ÉNUMÉRATION, Enumeratio, dinumeratio. =Énumérer=, Enumero, recenseo. ENORGUEILLIR, Inflo, efferor, intumesco. =S’enorgueillir=, Superbio, efferor, superbus sum. =Enorgueilli=, Inflatus, superbus, elatus. ÉNORME, Immanis. =Énormément=, Improbe. ENQUÊTE, Disquisitio, inquisitio, investigatio. _Faire une enquête_, Quæstionem habeo. =Enquérir= (s’), Sciscitor, scitor, quæro, percontor. =Qui s’enquiert=, Perquisitor. ENRICHIR, Dito, locupleto. =Enrichir= (s’), Ditesco, dives fio. =Enrichi=, Peculiatus, nummatus, pecuniosus. — (Orné), Ornatus, distinctus, illuminatus. ENRÔLER _des soldats_, Conquisitionem militum facio, milites conscribo. =Enrôleur=, Conquisitor. ENROUEMENT, Ravis. =Enrouer= (s’), Irrauceo, raucus fio. =Enroué=, Raucus. ENSANGLANTER, Cruento, sanguine imbuo. =Ensanglanté=, Cruentus. _Non ensanglanté_, Incruentus. ENSEIGNE (drapeau), Aquila, signum, vexilla. ENSEIGNEMENT, Doctrina. =Enseigner=, Doceo, instituo, erudio, edoceo, præcepta do, vias trado, informo. =Qui enseigne=, Præceptor, magister, doctor. ENSEMBLE, Simul, una, pariter, in unum. ENSEMENCER, Consero, sero, semino. ENSEVELISSEMENT, Sepultura, humatio. =Ensevelir=, Sepelio, humo, in sepulcro condo. =Non enseveli=, Insepultus, inhumatus. =Ensevelisseur=, Pollinctor, funerum curator. ENSUITE, Dein, deinde, exinde, post, posthac, deinceps, inde, secundo, iterum. ENTAILLER, Incido, cædo, reseco. ENTASSER, Refercio, repleo. =Entassé=, Confertus, refertus, plenus. ENTENDRE, Inaudio, audio, exaudio. _Bien entendu_, Videlicet, nimirum, nam, enim. ENTERREMENT, Funus, exsequiæ. =Enterrer=, Humo, sepelio, corpus terræ reddo. _Enterrer qqn_, Exuvias defuncti terræ demando. ENTÊTEMENT, Pertinacia. ENTÊTÉ, Pervicax, durus, contumax, nulli cedens. ENTHOUSIASME, Inflammatio, ardor. =Enthousiasmer=, Inflammo, hortor, incito, impello, excito. ENTIER, Integer. =Entièrement=, Omnino, plane, prorsus, funditus, usquequaque. ENTORTILLÉ, Tortuosus. _D’une façon entortillée_, Contorte, oblique. ENTOURAGE, Stipatio, comitatus. =Entourer=, Cingo, circumdo, munio, contineo, sepio, vallo. ENTRAILLES, Intestina, ilia, viscera. ENTRAVES, Compedes. ENTRE, Inter. =Entre-colonnement=, Intercolumen. ENTRÉE, Introitus, aditus, ingressio. =Entrer=, Intro, introeo, ineo, subeo, ingredior, adeo, penetro. _Faire entrer_, Introvoco, accerso, advoco. ENTREPRISE, Susceptio, incœptio, cœptum. =Entreprendre=, Incipio, occipio, conor, incumbo, suscipio, sumo. =Entrepreneur=, Redemptor. =Entreprenant=, Experiens, expertus. ENTRETIEN, Collocutio, colloquium, sermo, dialogus, alloquium. =Entretenir= (s’), Colloquor, communico, colloquium facio, sermocinor. ENTREVUE, Congressio, congressus, colloquium. ENTR’OUVRIR (s’), Dissolvo, crepo, frangor, disrumpor, dehisco. ENVELOPPE, Velamentum, involucrum, integumentum. =Envelopper=, Involvo, obvolvo, circumplico, circumplector, excæco. ENVERS, Erga, adversum, adversus. ENVIE (_à l’_), Certatim. ENVIE, Invidia, malevolentia, offensio, obtrectatio, zelotypia. _Exciter l’envie_, In invidiam adduco. _Écarter l’envie_, Invidiam a me transfero. _Porter envie_, Invideo. =Envieux=, Invidus, obtrectator. _Qui excite l’envie_, Invidiosus, odiosus. ENVIRON, Circiter, ad, non multo secus, prope, fere. ENVIRONNER, Circumcludo, circumdo. _Environner une ville_, Circumdare urbem. ENVOLER (s’), Evolo, avolo, aufugio. ENVOI, Missio, missus. =Envoyer=, Mitto, ablego, dimitto, amoveo. =Envoyer= _partout_, Circummitto. ÉPAISSEUR, Crassitudo. =Épais=, Densas, plenior, pinguis, concretus, spissus, stipatus. — (Grossier), Crassus, rudis. ÉPARGNE, Parcimonia, moderatio. =Épargner=, Parco. =S’épargner= _un travail_, Hoc labore supersedeo. ÉPAULE, Scapulæ, humerus. ÉPÉE, Ensis, gladius. ÉPERON, Calcar. _Exciter le cheval à coup d’éperon_, Calcaribus equum urgeo. ÉPERVIER, Accipiter. ÉPHÉMÈRE, Fluxus, incertus, inconstans. ÉPI, Spica. ÉPIER, Observo, capto, pervestigo, prospeculor. ÉPIGRAMME, Epigramma. ÉPILOGUE, Epilogus, peroratio, conclusio. ÉPINE, Spina, vepres. =Épineux=, Spinosus, asper. ÉPIQUE, Epicus, heroicus. ÉPITAPHE, Epitaphium, elogium. ÉPONGE, Spongia. ÉPOQUE, Tempestas, tempus. ÉPOUSER, Nubo, locor in matrimonium. ÉPOUVANTE, Terror, consternatio, timor, formido. _Augmenter l’épouvante_, Terrorem admoveo. _Remplir d’épouvante_, Maximo timore afficio. =Épouvanter=, Terreo, terrorem injicio, perterrefacio. =Épouvanté= (être), Expavesco. =Épouvantail=, Terricula. =ÉPRENDRE= _de_ (s’), Adamo, ardenter desidero, percupio, concupisco. ÉPREUVE, Periclitatio. =Éprouver=, Periclitor, tento, exploro, attento. =Éprouvé=, Expertus. ÉPUISER, Exhaurio, aufero, minuo, exinanio. =Épuiser= (s’), Exaresco, exsiccor, exhaurior. ÉQUESTRE, Equestris. ÉQUILIBRE, Æquilibritas, æquabilitas, æqualitas. ÉQUINOXE, Æquinoctium. ÉQUIPER, Adorno, instruo, paro, comparo, apparo. ÉQUITÉ, Æquitas, æquum et bonum, justitia, jus, fas. ÉQUIVOQUE, Ambiguitas. — (Adj.), Ambiguus, anceps, dubius, incertus, perplexus. ÉREINTER, Delumbo, enervo, debilito. ERREUR, Erratum, mendum, error, lapsus, erratio, peccatum. _Induire en erreur_, In errorem induco. _Être dans l’erreur_, Errore capior. _Se reconnaître dans l’erreur_, Erratum agnosco. _Tirer quelqu’un de son erreur_, Deduco ab errore. _Revenir d’une erreur_, Veram in viam redeo. _Répandre l’erreur_, Hæreses meas spargo. _Abjurer ses erreurs_, Hæresim ejuro. =Errer=, Erro, patior, evagor. _Pécher_, Pecco. =Errant=, Errabundus, omnivagus, errans. ÉRUPTION, Eruptio. ESCABEAU, Scamnum, sedes, scabellum. ESCADRON, Turma. _Relatif à l’escadron_, Turmalis. _Par escadron_, Turmatim, per turmas. ESCALADER, Scando, ascendo, conscendo. ESCALIER, Scalæ. ESCAMOTEUR, Præstigiator. ESCARBOUCLE, Carbunculus. ESCARMOUCHE, Velitatio, procursatio. =Escarmoucher=, Velitor. ESCARPÉ, Præceps, arduus, periculosus. ESCLAVAGE, Servitus, servitium, famulatus. — (Joug), Jugum. =Esclave=, Puer, servus, mancipium. — (Être), Servio, servitutem patior, in famulatu sum. =Esclave= (d’), Famularis, servilis. =En esclave=, Serviliter, abjecte. ESCORTE, Stipatio, comitatus. =Espace=, Decursus, spatium. =Espace= (_de deux_, _de trois jours_), Biduum, triduum. — (De 2 ans), Biennium. ESPÈCE, Genus, species. _De même espèce_, Uniusmodi, non varius. ESPION, Procursor, emissarius, excursor, speculator. ESPÉRANCE, ESPOIR, Exspectatio, spes, fiducia. _Donner de grandes espérances_, Exspectationem apud omnes de me magnam commoveo. _Ne pas répondre aux espérances_, Exspectationi hominum non respondeo. _Nos espérances ont été déçues_, Spe frustrati sumus. _Perdre tout espoir_, De spe decido. _Il ne nous reste plus d’espérance_, Nullus jam spei locus est. =Espérer=, Spero, confido. _Qui n’espère pas_, Insperans. ESPRIT, Mens, ratio, intelligentia. =Esprit= _lent_, Tarditas ingenii. _Il a l’esprit remuant_, Vir moribus turbidus, sine furore consistere ejus animus non potest. _Venir à l’esprit_, In mentem venit. _Avoir perdu l’esprit_, Desipio, deliro, demens sum. =Plein d’esprit=, Ingeniosus. =Avec esprit=, Salse, facete. =Esprit= (sans), Inurbane, insulse, inconcinne. _Trait d’esprit_, Facetiæ, sales, lepor. ESQUIF, Scapha, navicula. ESQUISSE, Adumbratio, rudior imago. =Esquisser=, Adumbro. =Esquissé=, Adumbratus, non absolutus. ESQUIVER, Effugio, eludo. =Esquiver= (s’) Me subduco, conspectu discedo. ESSAI, Periclitatio, experientia, tentatio. =Essayer=, Experior, pertento, tento, exploro, attento, conor, periclitor, periclitum facio. =Qui essaye=, Tentabundus. ESSAIM, Examen. ESSIEU, Axis. ESSUYER, Abstergo, tergo, purgo, deleo, extergeo. _C’est à vous_, Vestrum est. EST-CE QUE? An, anne, numquid, utrum, num, ecquid. =Est-ce que jamais?= Ecquando. =Est-ce que ne pas?= Ecquis, ecquisnam. ESTIME, Dignatio, dignitas. =Estimer=, Parvi _vel_ magni facio, æstimo. =Estimer= _beaucoup_, Magni facio. _Nous devons nous estimer fort heureux que_, Præclare nobiscum actum iri, si. =Estimé=, Spectatus, cognitus, probatus. ESTOMAC, Stomachus. ESTROPIER, Mutilo. =Estropié=, Mutilus, mutilatus. ET, Et, ac, atque, etiam, item, que. ÉTABLE, Stabulum, præsepe. =Étable= _à bœufs_, Bubile. =Étable= _à porcs_, Hara, stabulum porcorum. ÉTABLIR, Figo, defigo. =Établir= _solidement_, Constabilio, stabilem et firmum reddo. — (Statuer), Statuo, constituo, decerno, sancio. =Établi=, Constitutus, institutus, confirmatus, compositus, decretus. _Le droit n’est pas encore bien établi_, Nondum pro firmato jus stat. ÉTAYER, Suffulcio. ÉTALAGE, Venditatio. _Faire étalage_, Ostento. =Étaler=, Vendito. ÉTANCHEMENT, Restinctio, sedatio. ÉTANG, Stagnum. ÉTAT (gouvernement), Respublica. _Gouverner l’état_, Rempublicam gero. — (Manière d’être), Status, conditio, habitus. _Voyez quel est l’état de nos affaires_, Vide quanta rerum sit varietas. _Nos affaires sont dans un état déplorable_, Deterrimo statu sumus. _Rester dans le même état_, In eodem statu consisto. _Rétablir dans son premier état_, Pristinum statum recupero. _Nos affaires sont en très bon état_, Res nostræ optimo loco stant. _En bon état_, Incolumis, integer. _Laisser une province dans le meilleur état_, Provinciam quam expeditissimam trado. _Suivant l’état_, Pro habitu. ÉTÉ, Æstas. ÉTEINDRE, Restinguo, sedo. ÉTENDARD, Vexillum, signum. =Étendard= (porte), Vexillarius, signifer. ÉTENDUE, Latitudo, laxitas. =Étendre=, Extendo, porrigo, tendo, pando. =Étendu=, Magnus, immanis, vastus, diffusus. =Étendu= (être), Objaceo. =Étendue= (avec), Fuse, diffuse, disperse. ÉTERNITÉ, Perpetuitas, perennitas, æternitas, ævum. =Éterniser=, Æterno. =Éternel=, Perpetuus, perennis, æternus, sempiternus. ÉTERNELLEMENT, Perpetuo. ÉTERNUEMENT, Sternutamentum. ÉTHER, Æther. ÉTHÉRÉ, Ætherius. ÉTINCELLE, Favilla, scintilla, igniculus. =Étinceler=, Scintillo, splendeo, emico, præfulgeo. ÉTOILE, Stella, sidus, astrum. ÉTOILÉ, Stellatus. _Parsemé d’étoiles_, Stellifer. ÉTONNEMENT, Miratio, admiratio. _Frapper d’étonnement_, Obstupefacio, stupefacio. _Être frappé d’étonnement_, Stupeo, obstupesco. =Étonner= (se), Miror, demiror, obstupesco. =Étonnant=, Mirandus, mirabilis, admirabilis, mirus, mirificus. =Étonné=, Stupefactus, attonitus. =Étonné= (être), Demiror, valde miror. ÉTOUFFER, Suffoco, strangulo, fauces premo. ÉTOUPE, Stupa. ÉTOURDIR, Stupefacio, obstupefacio. ÉTRANGER, Advena, peregrinus, hospes, alienus, exterus, extraneus, alienigena, adventitius. ÉTRANGLER, Strangulo, suffoco, ango. ÊTRE, Sum. ÉTROIT, Angustus, arctus. =Étroitement=, Arcte, stricte, anguste. ÉTUDE, Studium, litteræ. _Interrompre les études_, Animum a litteris avoco. _Reprendre l’étude des lettres_, Ad studiorum usum redeo. _S’appliquer avec zèle à l’étude_, Multum litteris operæ do. =Étudier=, Studeo. =Étudier= _à fond_, Perdisco. =Étudier= _assidûment_, Studia nunquam intermitto. _Cesser d’étudier_, Doctrinæ studia depono. =Étudiant=, Litterarum studiosus. ÉTUI, Theca. ÉTYMOLOGIE, Etymologia, notatio, etymon, veriloquium. =Eucharistie=, Sacrosanctum Christi Corpus. ÉVADER (s’), Elabor. ÉVALUÉ (être), Liceo, æstimor. ÉVANGILE, Evangelium. _Prêcher l’évangile_, Legem JESU Christi promulgo. ÉVANOUIR (s’), Vanesco, evanesco. ÉVÊCHÉ (_ériger un_), Urbem episcopi sede orno. _Recevoir un évêché_, Episcopatum occupo. =Évêque=, Épiscopus, præsul, antistes sacrorum. _Être fait évêque_, Ad episcopi gradum evehor. ÉVEILLER, Expergefacio, somno excito. =Éveiller= (s’), Expergiscor, a somno excitor, somno solvor. =Éveillé=, Percitus, concitatus, incitatus. ÉVÉNEMENT, Eventus, eventum, exitus, casus, res, fortuna. ÉVENTAIL, Flabellum. ÉVENTRER, Eviscero. ÉVIDENCE, Evidentia, perspicuitas. =Évident=, Evidens, clarus, certus, perspicatus, apertus, manifestus, planus. =Évident= (être), Diluceo. _Il est évident_, Patet, constat, liquet. =Évidemment=, Evidenter. ÉVITER, Vito, devito, fugio, effugio, declino, præcaveo, evolo, fugito. EXACTITUDE, Diligentia, sedulitas. _Mettez plus d’exactitude à m’écrire_, Velim te plus operæ, curæ in scribendo consumere. =Exactement=, Perquisite, exquisite, diligenter. EXAGÉRER, Exaggero, amplifico, augeo. EXALTER, Prædico, celebro, glorior. EXAMEN, Inspectio. =Examiner=, Exploro, indago, exquiro, omni cura investigo, inspecto, considero, circumspicio, specto, expendo, perpendo, examino. _Examiner l’affaire_, Rem totam video, rem penitus cognosco. =Examiner= _avec soin_, Sedulo expendo. =Examiné=, Exploratus, explicatus. =Examiné= _à fond_, Perspectus, cognitus, exploratus. EXASPÉRER, Exaspero, exacerbo, irrito, accendo, commoveo. EXAUCER, Exaudio. EXCAVATION, Alveus. EXCELLENCE, Præstantia, excellentia. =Excellent=, Præstans, præstabilis, excellens, eximius, egregius, optimus, lectissimus, præstantissimus. =Excellemment=, Eximie, egregie, bene, valde, præclare, belle. EXCEPTION, Exceptio. =Excepter=, Excipio, excludo, secerno. =Excepté=, Præterquam, præter, extra, extra quam. EXCÈS, Immodestia, immoderatio, intemperantia, procacitas. _Se livrer à des excès_, Luxurio, lascivio. _A l’excès_, Insane, vehementer, cum impetu. =Excéder=, Excedo. =Excessif=, Immodicus, profusus, nimius, immoderatus, immodestus, intemperans. =Excessivement=, Immodice, immoderate, immodeste, intemperanter. EXCITATION, Stimulus, incitamentum, excitatio, motus, commotio. =Exciter=, Concito, excito, incito, moveo, conflo, sollicito, inflammo, agito, stimulo, jungo, agito, impello, elicio. =Excité=, Concitus, commotus, compulsus. EXCLAMATION, Exclamatio, acclamatio, clamor. EXCOMMUNICATION (_lever l’_), Piorum communioni restituo. =Excommunier=, Convictus piorum alicui interdico, a corpore Ecclesiæ segrego. =Excommunié=, Communione piorum ejectus. EXCURSION, Excursio, decursio, incursio. EXCUSE, Excusatio. _Apporter des excuses_, Excusatione uti. _Recevoir des excuses_, Excusationem probo, admitto. =Excuser=, Excuso, excusatione utor, excusationem affero. EXÉCRATION, Detestatio. =Exécrer=, Detestor, aversor, abominor. =Exécrable=, Exsecrandus. EXÉCUTION, Effectio, effectus, efficientia. =Exécuter=, Gero, facio, administro, patro, perficio. EXEMPLE, Exemplum, exemplar, documentum, specimen. _Donner le bon exemple_, Documento sum aliis. _Prendre exemple_, Exemplum sumo, ad alicujus mores me conformo. _Être un mauvais exemple_, Pessimo exemplo alios corrumpo. _La chose servira d’exemple_, Res in exemplum ibit. EXEMPTION, Immunitas, libertas, vacatio. =Exempté=, Liber. _Il était exempté des charges publiques_, Muneribus vacabat. =Exempt=, Exsors, immunis. EXERCICE, Exercitatio, usus, tractatio. — (Militaire), Exercitum. =Exercer=, Exerceo, colo, excolo. =Exercé à=, Exercitatus, versatus. =Non exercé=, Inexercitatus, rudis, tiro. EXHALAISON, Exhalatio, exspiratio, aspiratio, anhelitus terræ, respiratio. =Exhaler=, Inhalo, exhalo, afflo, redoleo, oleo, spiro, emitto. EXHORTATION, Hortatio, cohortatio, hortatus, invitatio. =Exhorter=, Hortor, adhortor, suadeo, excito, impello, accendo, inflammo. _Qui exhorte_, Hortator, suasor, auctor. EXIGER, Exigo, postulo, flagito. EXIL, Exilium, relegatio, rejectio. _Envoyer en exil_, In exilium ejicio. _Partir pour l’exil_, Proficiscor in exilium. _Être en exil_, In exilio sum. _Être rappelé d’exil_, Exilio reducor. =Exiler=, Amando, relego, removeo, dimitto. =Exiler= (s’), Exilio me mulcto. =Exilé=, Exul, extorris, ejectus, relegatus. — (Être), Exulo, exul sum. EXORCISER, Malos dæmones ex corporibus exturbo, profligo. EXORDE, Aggressio, principium, exordium. _Exorde insinuant_, Insinuatio. EXPÉDITION (militaire), Expeditio. EXPÉRIENCE, Experientia, usus. _Il a une grande expérience_, Magno usu est atque experientia præditus. EXPIATION, Piaculum, expiatio. =Expiatoire=, Lustralis, piacularis. _Sacrifice expiatoire_, Piaculum. =Expier=, Expio, eluo. =Expiable=, Expiabilis. EXPIRER, Exspiro, spiritum emitto. EXPLICATION, Explanatio, explicatio, enodatio, interpretatio, explicatus. =Expliquer=, Definio, enodo, evolvo, aperio, extrico, interpretor, explico, explano, commentor, expono. =Expliqué=, Explicatus, apertus, definitus. _Qui explique_, Explicator. EXPLORER, Prospeculor, pervestigo. EXPORTATION, Exportatio. =Exporter=, Exporto. EXPOSÉ, Expositio, expeditio. =Exposer=, Expromo, eloquor, declaro, expono, exprimo. =Exposer à= (s’), Præbeo me. =Exposé=, Expositus, explicatus, declaratus. =Exposé à=, Obnoxius, subjectus. EXPRÈS, Consulto. EXPRESSION _très fidèle de ma pensée_ (_mes paroles sont l’_), Quod animo sentio, lingua promptus habeo. =Exprimer=, Expromo. _Je ne puis exprimer ce que je ressens_, Mentis cogitata explicare non possum. EXPROPRIATION, Dejectio, depulsio. =Exproprier=, Dejicio. EXPULSION, Ejectio, expulsio. =Expulser=, Extermino, expello, ejicio. =Qui expulse=, Exterminator, expulsor. EXTENSION, Porrectio. EXTÉNUER, Extenuo. EXTÉRIEUR, Extraneus, extrarius. EXTINCTION, Exstinctio, interitus. =Éteindre=, Exstinguo, restinguo. _Qui éteint_, Exstinctor. EXTRAIT, Epitome. =Extraire=, Excerpo, decerpo, deligo, eruo, eripio. EXTRAORDINAIRE, Insolitus, insolens, extraordinarius. EXTRAVAGANCE, Deliramentum, deliratio, vesania. =Extravaguer=, Deliro, desipio, hallucinor, aberro. =Extravagant=, Vesanus, vecors, insanus. EXTRÉMITÉ, Extremitas. _Qui est à l’extrémité_, Extimus, extremus. _Réduire à la dernière extrémité_, Ad rerum omnium egestatem adduco. _Réduit à l’extrémité_, Ad incitas redactus. =Extrême=, Extremus, postremus, ultimus, novissimus, summus, profusus, immoderatus. =Extrêmement=, Nimio, summe, maxime, summopere. EXUBÉRANCE, Luxuria, luxuries. F FABLE, Fabula, apologus. _Devenir la fable de tout le monde_, Vulgi fabula fio. =Fabuleux=, Fabulosus. FABRIQUE, Officina. =Fabriquer=, Fabricor. FACE (en), In obvio, e regione. FÂCHER (se), Irascor, incendor, iracundia effervesco, stomachor. =Fâcheux=, Incommodus, adversus, alienus, molestus, iniquus. FACILE, Facilis, proclivis, expeditus, explicatus. =Facilement=, Facile, libenter, cito. FAÇON, Modus. _A peu près de cette façon_, Ad hunc fere modum. _De beaucoup de façons_, Multis modis, multimodis. _En aucune façon_, Nequaquam, nullo pacto, minime, neutiquam. _Sans façon_, Simpliciter. =Façonner=, Informo, adumbro, formo, instituo, fingo, figuro, creo. FACTION, Factio, partes, secta. — (Garde), Excubiæ. =Factieux=, Factiosus, seditiosus, turbulentus. FACTOTUM, Omnium rerum actor et administer. FACULTÉ, Facultas, facilitas, commoditas, occasio, ansa, potestas, copia. FAIBLESSE, Imbecillitas, infirmitas, debilitas, defatigatio, fragilitas, exilitas, jejunitas. =Faible=, Debilis, infirmus, imbecillus, pallidus, fractus, debilitatus, invalidus, exsanguis. _Devenir faible_, Langueo, languesco, flaccesco, torpesco. =Faiblement=, Imbecilliter, languide, exiliter, tenuiter, jejune. FAILLIR, Labor, cado, ruo. FAIM, Esuries, fames. =Faim= (avoir), Esurio, fame fatigor, famem tolero. _Apaiser la faim_, Famem sedo. _Mourir de faim_, Fame morior. FAISCEAU, Fascis. _Il marche précédé des faisceaux_, Fasces illi præferuntur. FAIT, Factum. _Fait glorieux_, Egregia facta. _En fait_, Revera. =Faire=, Ago, tracto, curo, efficio, facio, tento, molior, gero, agito, effero, contendo, transigo, aggredior. =Ne rien faire=, Otior. _C’en est fait_, Actum est. _C’en est fait des arts_, Artes omnes concidunt. _C’en est fait de vous_, Conclamatum est de salute tua. _Il a bien fait de venir_, Humaniter fecit quod ad me venit. =Fait= (être), Fio. FAÎTE, Fastigium, culmen, conus. FALLOIR (il faut), Oportet, necesse est. _Comme il faut_, Probe, recte, præclare. FALSIFIÉ, Adulterinus, fucatus, adumbratus, non verus, non genuinus. FAMEUX, Celeber. FAMILLE, Familia, cognatio, gens, gentilitas, genus, stirps. _De la famille_, Gentilis. _Propre à la famille_, Gentilitius. _De votre famille_, Vestras. =Familiarité=, Familiaritas, consuetudo, necessitudo, conjunctio. =Familier=, Familiaris, necessarius, intimus, domesticus. FAMINE, Caritas annonæ. _Causer la famine_, Famem inveho, arctiorem annonam facio. FANATIQUE, Fanaticus, delirus, furens. FANER (se), Defloresco, flaccesco. =Fané=, Vietus. FANFARON, Gloriosus, ostentator. FANGE, Lutum. =Fangeux=, Lutulentus, impurus, luto plenus. FANTAISIE, Lubido, libido. =Fantasque=, Morosus. FANTÔME, Terricula, larva. FARCIR, Infercio, infarcio, inculco. FARD, Pigmentum, fucus, color, ornatus. — (Tromperie), Simulatio. =Farder=, Fuco. =Fardé=, Infucatus, fucatus, coloratus, fucosus. FARDEAU, Sarcina, pondus, onus. FAROUCHE, Ferus, barbarus, immansuetus, immanis, violentus, torvus, horribilis. FASCINER, Fascino. FASTES, Fasti. FATALITÉ, Fatum, infortunium. =Fatal=, Fatalis. =Fatalement=, Fataliter. FATIGUE, Defatigatio, lassitudo. =Fatiguer=, Fatigo, defatigo. =Fatiguer= (se), Fatisco, deficio. =Fatigant=, Laboriosus. =Fatigué=, Fessus, defessus, languens, de via lassus, defatigatus, debilis, confectus. =Fatigué de= (_être_), Tædet. FAUBOURG, Suburbium. FAUBOURGS (les), Suburbanitas. FAUSSETÉ, Falsitas, perfiditas. =Faux=, Falsus, perfidus, mendax. =Faussement=, Falso, fallaciter, perfide. FAUTE, Culpa, causa, meritum, crimen, reprehensio. — (Péché), Peccatum, delictum, crimen, culpa, nota, maleficium, erratum, labor. _Commettre une faute_, Pecco, delinquo. _Il n’est pas en faute_, Nihil in eo culpæ hæret. _Avouer une faute_, Culpam agnosco. _Rejeter la faute sur d’autres_, Culpam transfero in alium. =Fauteur=, Fautor, studiosus, patronus, adscriptor. FAUVE, Fulvus. FAUX, Falx. _Fabricant de faux_, Falcarius. FAVEUR, Gratificatio, gratia, beneficium. _Être en faveur_, Gratia valeo. _Regarder comme une faveur_, In summi beneficii loco pono. _En faveur de_, Pro alicujus gratia. =Faveur populaire=, Jactatio, favor, amor popularis. _Rechercher la faveur populaire_, Aucupor gratiam populi. _Faveur (perdre la) populaire_, Studium populi amitto. =Favoriser=, Secundo, faveo, studeo, amo, complector, tueor, juvo, adjuvo. =Favorable=, Secundus, propitius, prosper, prosperus. =Favorable= (être), Faveo alicui. FÉCONDITÉ, Fecunditas, ubertas, fertilitas. =Féconder=, Fecundo, fructiferum facio, fecunditatem do. =Fécond=, Uber, fertilis, fecundus. FEINTE, Assimulatio, simulatio. =Feindre=, Assimulo, simulo, fingo. =Feint=, Fallax, fictus, simulatus, fucatus. =Feinte= (avec), Ficte, simulate. FÉLICITATION, Gratulatio, congratulatio. =Féliciter=, Gratulor, congratulor, gratulatione utor. _Qui félicite_, Gratulator. FÉLICITÉ, Felicitas, beatitudo, prosperitas, res secundæ. FEMME, Femina, mulier. =De femme=, Femineus, muliebris, effeminatus. _A la façon des femmes_. Muliebriter, effeminate. FENÊTRE, Fenestra. FENTE, Hiatus. =Fendre=, Findo, diffindo, aperio, divido. =Fendre= (se), Hio, disjunctus sum, apertus sum. =Fendu=, Hiulcus, hians. FER, Ferrum. =De fer=, Ferreus. _Garni de fer_, Ferratus. _Mine de fer_, Ferraria. FERME, Villa. =Fermier=, Villicus, custos villæ, conductor, redemptor. FERMETÉ, Constantia, firmitas, gravitas, firmitas animi. =Ferme=, Constans, firmus, stabilis, gravis, constantia præditus, pervicax. _Ferme_ (_être_), Sto, consisto, permaneo, perduro, firmiter sto, persto, persisto, persevero. =Fermement=, Firmiter, firme. FERMER, Obstruo, obsero, obsepio, occludo, claudo, intercludo. =Fermé=, Interseptus, interclusus, obstructus, vallatus, munitus. FÉROCITÉ, Ferocitas. =Féroce=, Ferox. FERTILITÉ, Fecunditas, ubertas, fertilitas, abundantia. =Fertile=, Fertilis, frugifer, fructuosus, opimus, ferax, uber. FESTIN, Convivium omnibus rebus instructum et paratum, ornatum magnifice et splendide. _Préparer un festin_, Convivium paro, orno, instruo; epulum do. _Assister à un festin_, Convivium ineo, celebro. FÊTE, Festum, festus dies. _Instituer une fête_, Diem festum instituo. _Célébrer une fête_, Ferias ago. _Observer les jours de fêtes_, Dies festos celebro. _Ne pas sanctifier les fêtes_, Festæ diei sanctitatem violare. =De fête=, Festus, sacer, religiosus, dies festus, feriæ. FÊTE-DIEU, Corporis Christi festum. FÉTIDE, Fœtidus. FEU, Ignis, flamma, incendium. _Allumer le feu_, Ignem elicio. _Mettre le feu_, Ignes infero, succendo, inflammo, incendo. _Il est plein de feu_, Est animo ferventior. FEUILLE, Folium, frondes. _Se couvrir de feuilles_, Frondesco, frondes emitto. _Les feuilles tombent_, Folia defluunt. =Feuillage=, Frondes, arborum folia. _Abondant en feuillage_, Frondosus, frondibus abundans. =Feuille de= _papier_, Pagella. =Feuille= _écrite_, Pagina. =Feuillet=, Tabella, pagella. =Feuilleter=, Volvo, evolvo. FÈVE, Faba. FÉVRIER, Februarius. FIBRE, Fibra. FICHER DANS, Infigo. FICTION, Commentum, res ficta, inventio. FIDÉLITÉ, Fidelitas, fides. =Fidèle=, Fidelis, fidus, fide præditus. =Fidèlement=, Fideliter. FIEL, Fel. FIER (se), Fido, credo, confido. _Se fier à la fortune_, Spem in fortuna repono. FIERTÉ, Ferocia, ferocitas, superbia. =Fier=, Gloriosus, superbus, violentus. =Fièrement=, Proterve, superbe, fiduciter, ferociter. FIÈVRE, Febris. _Fièvre tierce_, Febres tertianæ. _Petite fièvre_, Febricula, commotiuncula. _Avoir la fièvre_, Febricito, febri laboro. _La fièvre diminue_, Febris se inclinat. _La fièvre l’a quitté_, A febre relictus est. FIGUE, Ficus. =Figuier=, Ficus, arbor fici. FIGURE, Descriptio. FIL, Filum, linum. _Fil à plomb_, Perpendiculum. =Filer=, Neo, fila duco. FILET, Plaga, rete, laquei. FILS, Filius, natus, gnatus. _Adopter un fils_, Filium adopto. _Aimer comme un fils_, Filii caritate aliquem diligo. FIN, Finis, exitus, ultimum, extremum. _La chose tire à sa fin_, Parum abest a fine. _Mener à bonne fin_, Transigo, perficio, absolvo. _Revenir de la fin au commencement_, Redeo ad fontem. _La fin ne répond pas au commencement_, Extrema primis non respondent. _Vers la fin de_, Sub alicujus finem. _A la fin_, Extremo. _Sans fin_, Interminatus, immensus, infinitus, æternus. _Du commencement à la fin_, A capite ad calcem. =Finir=, Finio, perficio, conficio, absolvo, claudo, concludo, termino, fastigium impono, ad exitum perduco. =Fini= (_c’est_), Actum est, desperatum est. =Finalement=, Postremo, ad ultimum. FINI (subst.), Perpolitio. FINESSE, Subtilitas, tenuitas, gracilitas. _Parler avec finesse_, Scite dico aliquid. =Fin= (_rusé_), Callidus, prudens, argutus, festivus, urbanus, qui argutias habet, homo nasutus. =Finement=, Subtiliter, acute, tenuiter. FISC, Fiscus. FISSURE, Fissum, fissio. FIXER, Destino, designo, decerno, constituo, attribuo, despondeo. =Fixer= (se), Sido. =Fixé=, Fixus, decretus, statutus, firmus, satus. FLAMBEAU, Lampas, lucerna, lychnum, lumen. FLAMME, Flamma. =De flamme=, Flammeus. FLAIRER, Odoror, olfacio. FLANC, Latus, ilia. =De flanc=, In latus. FLATTERIE, Adulatio, assentatio, blanditiæ. =Flatter=, Adulor, blandior, assentor, auribus do. =Flatteur=, Adulator. =Flatteur= (en), Assentatorie. FLÉAU, Pestis, pernicies, labes, lues. — (Destructeur), Perditor. _Éloigner un fléau_, Pestem averto. FLÈCHE, Sagitta, jaculum. FLÉCHIR, Inflecto, placo, mitigo, lenio. =Flexible=, Flexibilis, tener, mobilis. FLÉTRIR, Defloro, rei decus diminuo. — (Marquer), Noto. =Flétrissant=, Ignominiosus. =Flétri=, Deformatus, forma atque ornamentis spoliatus, turpificatus. FLEUR, Flos. _Cueillir des fleurs_, Flores carpere. _Les arbres sont en fleurs_, Arbores florent. =Fleurir=, Effloresco, floreo, splendesco, eluceo, eniteo, vigeo. =Fleuri=, Floridus. FLEUVE, Flumen, fluvius, amnis, profluens. _Le fleuve est profond_, Flumen est profundum. _Le fleuve prend sa source dans la montagne_, Flumen in monte oritur. =Fluviatile=, Fluviatilis. FLOT, Unda, fluctus. =Flottant= (être), Hæreo, dubito, pendeo. FLOTTE, Classis, navium multitudo. _Équiper une flotte_, Classem ædifico, orno, apparo, instruo. _Détruire une flotte_, Classem frango, deprimo. _Couler bas une flotte_, Classem demergo. FLUET, Tenuis. FLUIDITÉ, Liquor. =Fluide=, Liquidus. FLÛTE, Tibia, fistula. _Joueur de flûte_, Tibicen, fistulator. FLUX ET REFLUX, Æstus marini. FOI, Fides, constantia. _Mauvaise foi_, Fraudatio, perfidia, fraus. _Manquer à la foi jurée_, Fidem violo. _Qui manque à la foi jurée_, Perfidiosus, perfidus, insidiosus, fallax, improbus. =Sans foi=, Perfidiose. FOIE, Jecur, hepar. FOIN, Fœnum. =De foin=, Fœneus. UNE FOIS, Semel. _Une autre fois_, Alias, alio tempore, aliquando. _Combien de fois_, Quoties. _Toutes les fois que_, Quotiescumque. FOLIE, Amentia, insania, furor, dementia, stultitia, deliramentum. =Fou=, Amens, insanus, mente motus, perturbatus, stultus, demens, fanaticus. =Être fou=, Insanio, desipio, furo, mentem amitto, deliro. _Vous le rendrez fou_, A sanitate mentis hunc deturbabis. =Follement=, Dementer. FONCIÈREMENT, Introrsum. FONCTION, Munus. Cf. Charge. A FOND, Interius, penitus, omnino, perfecte, funditus. _Au fond_, Revera. _De fond en comble_, Funditus. FONDATION, Substructio. _Faire des fondations_, Substruo. FONDEMENT, Initium, principium, fundamentum, sedes. =Fonder=, Fundo, fundamentum jacio. FONDS _de terre_, Fundus, possessio. FONDRE _sur les bataillons ennemis_, Impressione aciem hostilem fundere, evertere. FORCE, Potestas, potentia, vis, nervi, vires, robur, firmitas. =Forces=, Vires, robur, lacerti. _Employer toutes ses forces_, Nervos omnes adhibeo. _De toutes ses forces_, Omnibus opibus ac viribus, summa ope. _De vive force_, Per vim. =Fort=, Fortis, magnanimus, strenuus, constans, potens, robustus, valens, animosus, vehemens. =Être fort=, Valeo, vires habeo, potens sum. =Fortifier= (se), Invalesco, corroboror, confirmor, firmior fio. =Fortement=, Firme, firmiter, valide, enixe, magnopere, vehementer, insigniter, apprime, admodum. =Forcé=, Necessarius, fatalis, opus, necesse. =Forcé=, Coactus, expressus. =Forcer=, Cogo, impello, compello. =Forer=, Terebro. FORET, Terebra. FORÊT, Silva, nemus, saltus. _Couvert de forêts_, Silvestris, saltuosus. FORFAIT, Scelus, facinus, flagitium. FORGER, Cudo, ferio, percutio. _Forger des mots_, Fabricor verba. FORMATION, Informatio, notio. =Forme=, Forma, figura, species, imago. _Qui a plusieurs formes_, Multiformis, diversus. =Former= (élever), Formo, figuro, fingo, effingo, erudio, doceo, instituo, imbuo, instruo. =Formellement=, Definite, aperte, finite. FORT, Impense, valde, vehementer. FORT, Castrum, locus muris munitus, castellum majus. =Fortification=, Munimen, munimentum, communitio. =Fortifier=, Munio, sepio, roboro, corroboro. =Qui fortifie=, Munitor. =Fortifié=, Munitus, armatus, vallatus. _Fortifié par la nature_, Locus ipse positu defensus. _Fortifié par l’art_, Munitus opere locus. =Non fortifié=, Immunitus, apertus, non septus. FORTUIT, Fortuitus. =Fortuitement=, Fortuito, fortuitu casu. FORTUNE, Fortuna, sors, fors, casus. =Bonne fortune=, Fortuna prospera. =Mauvaise fortune=, Fortuna adversa. =Céder à la fortune=, Fortunæ cedo. — (Biens), Pecunia, opes, divitiæ, fortunæ, copiæ, bona. _Dissiper sa fortune_, Fortunam dissipo, pecuniam devoro, comedo, exhaurio. _Perdre sa fortune_, Amitto. _Rechercher la fortune_, Fortunæ consilia mea applico. _Artisan de sa fortune_, Fortunæ suæ faber. =Fortuné=, Faustus, fortunatus. FOSSE, Fossa. =Fossoyeur=, Fossor. FOSSÉ, Fossa. _Entourer la ville d’un fossé_, Oppidum fossa munire. FOUDRE, Fulmen, fulgur. _Coup de foudre_, Fulminum jactus. _Lancer la foudre_, Fulguro, corusco. _La foudre est tombée_, Fulmina ceciderunt. _Périr foudroyé_, Fulmine pereo. FOUET, Verber, virga, flagellum, lorum, flagrum. =Fouetter=, Verbero, cædo, pulso. FOUGÈRE (_garni de_), Filicatus. FOUGUE, Violentia, vis, impetus, fervor. FOUILLER, Perscrutor, exquiro, inquiro, exploro. FOULE, Multitudo, vulgus, turba, cœtus, caterva. _La foule se pressait chez lui_, Concursus fiebant magni ad illum. =De la foule=, Gregarius. FOULER AUX PIEDS, Calco, conculco, protero. FOURBERIE, Fallacia, fraus, præstigiæ, dolus, simulatio, machinæ. =Fourbe=, Fraudulentus, fallax, dolosus, mendax, malitiosus. _Avec fourberie_, Fallaciter, dolose, malitiose, ficte, insidiose, simulate. FOURCHE, Furca. FOURMI, Formica. FOURNEAU, Caminus, fornax. FOURNIR, Præbeo, impertio, do, præsto, exhibeo, commodo, gratificor. =Fournisseur=, Præbitor. FOURRAGER, Frumentor, frumentum colligo. =Fourrageur=, Pabulator. FOURREAU, Vagina. FOURVOYER (se), Deerro, aberro. FOYER, Lares, penates, focus, ædes. _Rentrer dans ses foyers_, In tecta discedo. FRACAS, Sonitus, sonus, fragor. =Fracasser=, Dirumpo, dirimo, rumpo. FRAGILITÉ, Fragilitas. =Fragile=, Fragilis. FRAGMENT, Particula, fragmentum, appendicula. FRAIS, Gelidus. FRAIS, Sumptus, impensa, impendium. _Faire des frais_, Sumptus affero alicui. _Il fut enterré aux frais du trésor public_, De publico est elatus. _Estimer les frais d’un procès_, Litis æstimationem facio. FRANC, Incallidus, simplex, incautus. =Franchement=, Candide, sincere, pure, benigne, ingenue. FRANCHIR, Trajicio, transeo, traduco, supero, superscando. =Franchissable=, Superabilis. FRANGE, Fimbriæ. FRAPPER, Ico, ferio, ictum do, verbero, frango, contero, percutio, cædo. =Frapper= _contre_, Impingo, jacio, impello, obtundo. =Frapper= (se) _de ses propres armes_, Meo gladio me jugulo. FRAUDE, Fraus, dolus, malitia, fallacia, captio. =Frauder=, Fraudo, fraudem facio, fallo, ludifico. =Fraudeur=, Captator. FRAYEUR, Timor, metus, formido, pavor. _Frayeur mortelle_, Maximus terror. FREIN, Frenum. _Mettre le frein_, Infreno. Qui n’a plus de frein, Effrenus. FRÉMISSEMENT, Fremitus, strepitus. =Frémir=, Fremo, perstrepo. =Frémissant= _d’indignation_, Fremebundus. FRÉQUENCE, Crebritas, frequentia. =Fréquenter=, Frequento, sæpe adeo. =Fréquent=, Creber, frequens, densus. _Devenir très fréquent_, Percrebresco. =Fréquemment=, Crebro, frequenter. FRATERNITÉ, Germanitas, communio sanguinis. =Fraternel=, Germanus. =Fraternellement=, Germane, fraterne. =Fratricide=, Fratricida. FRÈRE, Frater, germanus. =Fréquenter=, Frequento, celebro. FRIANDISES, Bellaria. FRIMAS, Pruina. FRIPON, Fraudator, inficiator. FRISER (se) _les chevaux_, Capillum calamistris inruo. =Frisé=, Calamistratus. _Fer à friser_, Calamister. FRISSON, Horror. =Frissonner=, Exhorresco, horrore perfundor. FRIVOLE, Frivolus, nugatorius. _D’une façon frivole_, Nugatorie, inaniter, inepte. FROID, Frigus, vis frigorum. =Froid pénétrant=, Penetrabile frigus. =Froid= (avoir), Frigeo, algeo, conglacio. =Froid= (adj.), Frigidus, gelidus, algidus. _Pays froid_, Regio in qua frigus impendet intolerabile. =Froidement=, Gelide. FROMAGE, Caseus. FROMENT, Triticus. FRONDE, Funda. =Frondeur=, Funditor. FRONT, Frons. =Front sévère=, Nubecula. _Rider le front_, Frontem contraho. _Se frapper le front_, Frontem ferio. _Dérider le front_, Frontem explico. FRONTIÈRE, Limes, finis, terminus. FROTTER, Defrico, frico. FRUGALITÉ, Frugalitas. =Frugal=, Frugalis, frugi. _D’une façon frugale_, Frugaliter, moderate. FRUIT, Fructus, fruges, pomum. _Qui rapporte des fruits_, Fructuosus, frugifer. _Qui porte des fruits_, Frugifer. FRUSTRER, Interverto, frustror. FUITE, Fuga, effugium, vitatio. _Mettre en fuite_, In fugam do. _Prendre la fuite_, Terga verto, in fugam me conjicio. =Fuir=, Fugio, fugito, perfugio, transfugio, refugio, recuso, vito, devito. =Fuyard=, Fugax, ignavus, timidus. _Arrêter les fuyards_, Recessum fugientibus non do. _Poursuivre les fuyards_, In tergis fugientium hæreo. =Fugitif=, Fugitivus, profugus. FUMÉE, Fumus. =Fumer=, Fumo, fumum emitto. FUMIER, Stercus, sterquilinium. _Fumer la ferre_, Stercoro, fimum agris adhibeo, stercus agris ingero. FUNÉRAILLES, Exsequiæ, funus. _Faire les funérailles_, Funus facio, exsequias facio, funero, sepelio. _Priver des funérailles_, Exsequiis privo. _Être privé des funérailles_, Exsequiarum honore careo. =Funèbre=, Funebris, lugubris, funestus, luctuosus, nefastus, infelix. FUNESTE, Exitiabilis, exitialis, exitiosus, perniciosus, calamitosus, mortifer, noxius. FUREUR, Rabies, furor, insania. _Apaiser la fureur populaire_, Tumultus comprimo. _Furieux_, Furens, furibundus, furialis, rabidus, violentus, rabiosus, non sui compos. _Furieusement_, Furenter, furiose, rabide. _Furie_, Furia. _Furibond_, Furibundus. FURTIVEMENT, Furtim, clam, obscure. _Se glisser furtivement_, Obrepo, irrepo. FUSION, Fusio. =Fondre= (se), Liquefio, liquesco, fluo. FUTILITÉ, Inanitas, vanitas, inane, futilitas. _Poursuivre des futilités_, Inania sector. =Futile=, Vanus, inanis, futilis, levis, nugatorius, ineptus. FUTUR, Futurus, eventurus. G GAGE, Pignus, hypotheca. _Donner en gage_, Pro pignore trado, do pignori. _Recevoir en gage_, Pignus accipio. GAIETÉ, Festivitas, hilaritas, jucunditas, lepor. =Gai=, Festivus, lepidus, facetus, suavis, amœnus, hilaris, hilarus. =Gaiement=, Festive, belle, apte, hilare, hilariter. GAIN, Quæstus, lucrum, emolumentum, merces, fructus, feneratio. _Obtenir gain de cause_, Jus meum adipiscor. =Gagner=, Lucrifacio, lucror. _Gagner plus d’argent_, Plurimum lucror. _Attirer qqn par l’appât du gain_, Illicio, allecto. _Gagner par des services_, Demeror. GALERIE, Ambulacrum. GARANTIE (de signature), Chirographi cautio. =Garant=, Adstipulator, confirmator, defensor, intercessor. GARDE, Tutela, patrocinium. =Garder=, Custodio, asservo, tueor; custodia asservo, servo. =Gardien=, Custos, conservator, vindex, defensor. =Gardien= (du temple), Ædituus, sacræ ædis custos. =Garde= (d’une épée), Capulus, manubrium gladii. =Garde= (prendre), Caveo, declino, vito. =Garder= (se) de, Caveo. =Garde= (faction), Excubiæ. _Monter la garde_, Excubo, excubias ago. _Qui est de garde_, Vigil. GARNISON, Præsidium. GASPILLER, Dissipo, dispergo, diffundo, consumo. GÂTEAU, Offa. GÂTER, Corrumpo, vitio. _Gâter une affaire_, Rem deteriorem efficio. =Gâté=, Putridus, rancidus. GAUCHE, Lævus, sinister. _A gauche_, Sinistra. _Tourné vers la gauche_, Sinistrorsus. GAULOIS, Gallus. GAZON, Gramen, herba. =De gazon=, Gramineus. GAZOUILLEMENT, Susurrus. GÉANTS, Gigantes. GELÉE (_blanche_), Pruina. =Geler=, Congelo, conglacio, duresco in glaciem. _Il gèle_, Aquæ gelu durantur. =Gelé=, Rigidus. GÉMISSEMENT, Plangor, ploratus, uluatus, gemitus, suspirium. =Gémir=, Gemo, gemitum facio, ingemo, ingemisco, fleo, suspiro. =Gémissant=, Queribundus. GÉNÉALOGIE (faire une), Generis seriem describo. =Arbre généalogique=, Genealogica arbor. =Généalogiste=, Genealogus. GENDRE, Gener, maritus filiæ. GÊNE _financière_, Summa difficultas nummaria. GÊNER (_dans vos affaires_), Negotia tua disturbo, interrumpo, impedio. GÉNÉRALAT, Imperium. GÉNÉRAL, Imperator, dux, bello præfectus. — (D’ordre religieux), Summus religiosæ familiæ præfectus. =Généralissime=, Exercitus imperator summus. GÉNÉRAL, Generalis, communis, universus, confusus. _En général_, Universe. =Généralement=, Vulgo, plerumque, generaliter, communiter, una comprehensione. GÉNÉROSITÉ, Magnanimitas, magnitudo animi. =Généreux=, Generosus, magnanimis, magnificus, liberalis, largus, munificus, beneficus, prolixus. =Généreusement=, Munifice, liberaliter, large, prolixe. GÉNIE, Ingenium, vis ingenii; genium, dæmon. GENOU, Genu. _Se jeter aux genoux_, Me ad pedes projicio, ad genua jaceo. _Fléchir les genoux_, In genua procumbo. _A genoux_, Genu flexo. GÉOGRAPHIE, Geographia. GÉOMÉTRIE, Geometria. =Géométrique=, Geometricus. =Géomètre=, Geometra. GERBE, Manipulus. GESTE, Gestus, motus corporis. GESTION, Gestio, tractatio. GIBET, Patibulum. GLACE, Gelu, glacies. =Glacé=, Gelidus, frigidus. GLADIATEUR, Gladiator, lanista, bestiarius, mirmillo. =De gladiateur=, Gladiatorius. GLAIVE, Gladius, sica, pugio, ensis. _Tirer le glaive du fourreau_, Gladium evagino, gladium nudo. _Remettre le glaive dans le fourreau_, Gladium in vaginam recondo, vaginæ reddo. _Se percer de son glaive_, In gladium incumbo. _Périr par le glaive_, Gladio conficior. GLANAGE, Spicilegium. GLAND, Glans. _Qui porte des glands_, Glandifer. GLÈBE, Gleba. GLISSER (se), Correpo, irrepo. GLISSER (se) _vers_, Allabor, accedo, accido, adhæreo. GLISSER (se) _en rampant_, Subrepo. =Glissant=, Lubricus, præceps, periculosus, in proclive labens. =Globe=, Globus. GLOIRE, Gloria, claritas, splendor, amplitudo, lux, honor. _Se couvrir de gloire_, Gloriam acquiro. _Augmenter sa gloire_, Gloriam amplifico. _Détourner du désir de la_, A gloriæ studio refreno. _Rechercher la gloire_, Laudem peto. _S’attribuer la gloire_, Laudem vindico mihi. _Mépriser la gloire_, Gloriam abjicio. _N’avoir en vue que la gloire de DIEU_, Ad DEI gloriam omnia refero. =Se glorifier=, Præ me fero, profiteor, glorior. =Glorieux=, Gloriosus. =Glorieusement=, Gloriose, magnifice, elate. GLOUTONNERIE, Helluatio. =Glouton=, Helluo, commessator, ventri deditus, vorax. _Manger en glouton_, Helluor, commessor. GLU, Viscum. =Gluant=, Viscosus. GOND, Cardo. GONFLER (se), Turgeo, tumeo, inflatus sum. GONFLÉ, Turgidus, inflatus, tumidus. GORGE, Jugulum, jugulus, collum, guttur. _Prendre à la gorge_, Jugulum alicujus peto. _Pris à la gorge_, Obtortus. GOSIER, Fauces. GOUFFRE, Baratrum, locus præceps, vorago, gurges, charybdis. GOUJAT, Cacula, calo. GOURMANDISE, Helluatio, voracitas, ingluvies, gula, edacitas. _Satisfaire sa gourmandise_, Gulæ indulgeo. =Gourmand=, Vorax, helluo, lurco. GOÛT, Gustus, gustatus. =Goûter=, Degusto, delibo, agnosco. GOÛT (inclination pour), Studium, cupiditas. _Qui a du goût pour_, Studiosus, cupidus, amans, observans. =Goûter= (jouir), Perfruor, fruor, utor, potior. =Sans goût=, Ineleganter, inconcinne, impolite. GOUTTE, Stilla, gutta. _Eau de gouttière_, Stillicidium. _Tomber goutte à goutte_, Stillo. GOUTTE (maladie), Podagra. =Goutteux=, Arthriticus. GOUVERNAIL, Gubernaculum, clavis. GOUVERNEMENT, Administratio, gubernatio, curatio, regimen. _Avoir le gouvernement de la province_, Provinciam summo cum imperio obtineo. _Être chargé du gouvernement de la république_, Ad gubernacula reipublicæ admoveor. _Acceptez le gouvernement de l’État_, Complectere rempublicam tuis curis. =Gouverner=, Guberno, administro, rego, gero, moderor, clavem teneo, ad gubernacula sedeo. =Gouverneur=, Gubernator, rector. _Gouverneur de province_, Provinciæ præsum. GRABAT, Grabatus. GRÂCE, Gratia, grates, beneficium, venia, facultas. _Demander grâce_, Gratiam repeto. =Gracier= (faire grâce), Condono, in gratiam recipio. _Trouver grâce devant qqn_, Ineo gratiam ab aliquo. _De grâce!_ Sodes! amato. _A titre de grâce_, Præcario. GRÂCE, Lepor, festivitas, jucunditas, venustas, hilaritas, humanitas, urbanitas. =Action de grâces=, Grates, gratiæ. _Je vous rends grâces_, Gratias tibi ago. _Rechercher les bonnes grâces_, Gratiam alicujus aucupo. _Être dans les bonnes grâces_, Summa apud aliquem gratia valeo. _Perdre les bonnes grâces_, Collectam gratiam effundo. =Gracieux=, Venustus, festivus, lepidus. _Peu gracieux_, Illepidus, infacetus, invenustus. =Gracieusement=, Urbane, facete, eleganter, scite, ornate, polite. _Avec grâce_, Naviter. _Faire avec grâce_, Navo, præsto, exhibeo. _Sans grâce_, Illepide, infacete. GRADATION, Gradatio. =Graduellement=, Gradatim, gradibus, per gradus, sensim. GRAIN, Granum. =Graine=, Semen. GRAISSE, Adeps. =Gras=, Opimus, corporatus, pinguis, amplus, adipalis. =Grammairien=, Grammaticus. GRANDEUR, Magnitudo, amplitudo, moles, granditas. — (Éclat), Amplitudo, gloria, dignitas, splendor, auctoritas, gravitas, præstantia. =Grandeur= (d’âme), Excelsitas, celsitas, altitudo, magnanimitas. =Grandir=, Cresco, adolesco. =Grand=, Grandis, altus, immanis, magnus, ingens, excelsus. _Aussi grand_, Tantus, mediocris, aliquantus. =Grandi=, Adultus, grandior, progressa ætas, magis confirmata, major. =Grandement=, Longe, multum, magnopere, oppido. _Avec grandeur_, Magnifice. =Grands=, Optimates. _Grand-maître de l’artillerie_, Generalis armorum præfectus. GRATIFICATION, Corollarium, appendix, accersio, donum. =Gratifier= (de), Dono, largior, munere afficio, munus, donum affero. GRATTER, Scabo. GRATUIT, Gratuitus, sine præmio et mercede. =Gratuitement=, Gratis, gratuito, sine mercede, sine præmio. GRAVITÉ, Gravitas, auctoritas. _Être plein de gravité_, Maximæ gravitatis sum. =Grave=, Gravis. GRAVEUR, Cælator. =Graver=, Insculpo, imprimo, inscribo. =Graver dans=, Ingenero. GRAVIER, Gravea, arena. GRAVIR, Scando, ascendo, conscendo. GRÉ (_de son plein_), Sponte, vi sua, sua voluntate. GREC, Græcus. _Parler le grec_, Græce loquor. _A la grecque_, Græce. GREFFER (_action de_), Insitio, consitio. =Greffé=, Insitivus, non nativus. =GREFFIER=, Scriba, scriptor. GRÊLE, Grando. _Il grêle_, Grando cecidit. =GRÊLE=, Tenuis. GRENIER, Granarium, horreum. GRENOUILLE, Rana. GRIEF, Querela, querimonia, questus, conquestio. GRIFFE, Ungula. GRILLE, Clathri. =Grillage=, Cancelli forenses. GRILLER (de), Prurio. GRIMPER (à), Scando. GRINCEMENT, Stridor, strepitus. =Grincer=, Strideo, ringor. GRIS-VERT, Cæsius. =Grisonner=, Canesco, senesco, inveterasco. GROGNER, Gannio. GRONDER, Increpo, redarguo, accuso. GROSSIER, Impolitus, rudis, inelegans, inconcinnus, infacetus, horridus, incultus, asper, dirus, ferus, barbarus, immanis, immansuetus; rusticus, rusticanus, agrestis, inurbanus, illepidus. =Grossièrement=, Aspere, rustice, crasse, barbare. GROUPER, Condenso, cogo. GRUE, Grus. GUÉ, Vadum. =Guéable=, Vadosus. GUÈPE, Vespa. GUÉRISON, Sanatio, sanitas, salus. =Guérir=, Curo, curationem adhibeo, valetudini restituo, sano. _Le temps guérit tous les maux_, Tempus, omnem adversæ fortunæ recordationem ex animo expellit. =Guérissable=, Sanabilis. GUERRE, Bellum, tempus belli, mars. _Guerre civile_, Bellum intestinum. _Guerre d’extermination_, Bellum internecionum. _La guerre est imminente_, Bellum imminet. _Faire les préparatifs de la guerre_, Bellum paro. _Faire la guerre_, Bello, belligero, bellum gero. _Traîner la guerre en longueur_, Bellum protraho. _La guerre est sur le point de finir_, Bellum remittit. _Terminer une guerre_, Bellum absolvo. =Guerrier=, Bellator, pugnax. GUET (faire le), Speculor, in specula sum. GUÊTRE, Ocrea. _Qui a des guêtres_, Ocreatus. GUIDE, Rector, gubernator. _Guider_, Præmonstro, prænuntio, monstro. GUIRLANDE, Serta, corona, corolla. GUISE (_faire à sa_), Meo utor consilio, me ipsum adhibeo in consilium. GYMNASE, Gymnasium. =Gymnasiarque=, Gymnasiarchus. H HABILETÉ, Habilitas, agilitas, prudentia, sapientia, consilium, ratio. =Habile=, Solers, sagax, perspicax, peritus, gnarus, ingeniosus, habilis, aptus. =Habilement=, Callide, astute, caute, perite, provide, argute, scienter, apte. HABILLEMENT, Vestis, vestitus, vestimentum. HABITATION, Habitatio. =Habiter=, Habito, colo, incolo, domicilium habeo, sum. =Habiter= (_près de_), Accolo, juxta colo, habito. =Habitable=, Habitabilis. =Habitant=, Habitator, incola. HABITUDE, Habitus, consuetudo, assuetudo, mos, modus, institutum. _Il garde ses habitudes_, Instituto suo utitur. _Qui n’a pas l’habitude de_, Insolens, insolitus, imperitus. _Perdre l’habitude de_, Desuefacio, consuetudinem tollo. _Reprendre ses anciennes habitudes_, In eamdem vitæ consuetudinem revolvor. =Habituer à= (s’), Suesco, assuesco, consuesco. =Habitué= (être), Soleo. HACHE, Securis. HAIE, Septum. HAILLONS, Pannus. _Vêtu de haillons_, Pannosus, pannis obsitus, male vestitus, sordidatus. HAINE, Odium. _Être animi d’une grande haine_, Flagro odio. _Concevoir de la haine_, Ad inimicitias voco. _Exciter la haine contre qqn_, Odium in aliquem concito. _Apaiser la haine_, Odia mitigo. _Assouvir sa haine_, Expleo odium ac saturo. =Haïr=, Odi, odio habeo. =Qui hait=, Exosus, qui odio habet. =Haï=, Invisus, odiosus. =Par haine=, Invidiose, odiose. HALETANT, Anhelus. HAMEÇON, Hamus. HAMPE, Hastile. HARANGUE, Oratio ad populum, concio, sermo. =Haranguer=, Concionor, concionem habeo. HARASSÉ, Fatigatus, defessus, languens. HARCELER, Lacesso, irrito, insector. HARDIESSE, Confidentia, impudentia, temeritas, audacia. =Hardiment=, Libenter, audacter, fidenter, proterve, confidenter, animose. HARMONIE, Harmonia, concentus. — (Accord entre les gens), Harmonia, unanimitatis. =Harmonieusement=, Numerose. HASARD, Casus, fortuna, sors, alea. _Le hasard est puissant_, Fortuna multum potest. _Tenter le hasard_, Fortunam tento. _A tout hasard_, In omnem eventum. _Au gré du hasard_, Ut fors tulerit. _Par hasard_, Fortuito, casu. _Il arrive par hasard_, Casu evenit. HÂTE, Properantia, properatio, festinatio. _A la hâte_, Sine mora, cito. =Hâter= (se), Accelero, maturo, propero, festino, premo, urgeo. _Qui se hâte_, Festinus, properans. _Avec hâte_, Festinanter, equis velisque, propere. =Hâtif=, Præcox. HAUTEUR, Altitudo, celsitas. HAUT (_du toit_), Fastigium domus. =Haut=, Altus, sublimis, excelsus, editus, excitatus humo. _Reprendre la chose de plus haut_, Exordium longius peto. _Haut_ (_en_), Alte, sublime, sursum. =Hautain=, Imperiosus, superbus, ferox. HÉLAS! Heu, eheu, væ. HENNISSEMENT, Hinnitus. =Hennir=, Hinnio. HÉRAUT, Præco, caduceator. HERBE, Herba. _Pousser de l’herbe_, Herbesco. _De couleur d’herbe_, Herbeus. HERCULE (par)! Hercle, hercule. HÉRÉSIE, Heresis, secta, opinio a vera doctrina aberrans. _L’hérésie se propage_, Serpit hæresis. =Hérésiarque=, Hæreticus. _Devenir hérétique_, Sinceræ religioni castra desero. HÉRISSÉ, Hirsutus, asper, horridus. HÉRITAGE, Hæreditas, patrimonium. _Enlever un héritage_, Hereditatem alio averto. _Conserver son héritage_, Rem a parente traditam servo. _Faire participer à un héritage_, In partem hæreditatis aliquem voco. =Hériter=, Hæreditatem teneo. =Héritier=, Hæres. _Il a institué son héritier_, Hæredem instituit. _Héritier de plusieurs_, Multorum relictus est hæres. =Héréditaire=, Hæreditarius, gentilitius. HÉROÏQUE, Heroicus, herous. =Héros=, Heros, princeps. HÉSITATION, Hæsitatio, dubitatio, cunctatio, mora, tarditas. =Hésiter=, Hæsito, dubito, titubo, timeo, cunctor, differo. =Qui hésite=, Cunctabundus, segnis, resistens, cunctator. =Hésitation= (avec), Cunctanter, lente. HEUREUX, Faustus, fortunatus, felix, beatus. _Puissiez-vous être toujours heureux!_ Utinam omnia tibi feliciter succedant. _Rendre heureux_, Fortuno, servo, augeo. =Heureusement=, Fauste, fortunate, feliciter, beate. HEURTER _contre_, Allido, impingo, incurro, affligo, concutio, vehementer commoveo. HIATUS (avec des), Hiulce, aspere, vaste, rustice (_loqui_). HIBOU, Bubo, strix, noctua. HIDEUX, Teter, flagitiosus, deformis. HIER, Heri, hesterno die. D’hier, Hesternus. HIRONDELLE, Hirundo. HISTOIRE, Historia, annales. _Écrire l’histoire_, Res gestas ad memoriam præscribo. _On lit dans l’histoire_, Annales perhibent. =Historien=, Historicus. HISTORIETTE, Fabella, fabula. HISTRION, Histrio, actor scenicus, comœdus. HIVER, Hiems, hibernum tempus, bruma. _L’hiver passe_, Hiems senescit. _Quartiers d’hiver_, Hiberna, hibernaculum. _Passer l’hiver_, Hiemo, hiberno. _D’hiver_, Hibernus, hiemalis. HO! Hui. HOCHETS, Crepundia. HOLA! Heus! oh! eho! HOMME, Homo, mortalis, vir. _Homme de rien_, Ignotum ac vile caput. _Homme petit, faible_, Homuncio, homunculus. =Homicide=, Homicida, sicarius. — Homicidium, cædes. =Honnêteté=, Bonitas, ingenuitas, honestas, probitas, honestum, decens, decorum. =Honnête=, Ingenuus, honestus, probus, bonus. =Honnêtement=, Caste, integre, pure. HONNEUR, Dignitas, honor, splendor, auctoritas, laus, gloria, decus, amplitudo. _Conserver son honneur_, Tueor dignitatem. _Porter atteinte à l’honneur_, Dignitatem lædo, minuo. _Soutenir l’honneur_, Dignitatem sustineo. _Élever aux honneurs_, Promoveo ad honores. _Parvenir aux honneurs_, Honores consequor. _Combler d’honneurs_, Honores decerno. _Rechercher les honneurs_, Honores affecto. _Obtenir de grands honneurs_, In magno apud omnes honore sum. =Honorer=, Honoro, honorem habeo, honesto, decoro, colo, observo, veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo. =Honoré=, Honoratus, decorus, honestus. =Honoré= (être), Laudibus floreo. =Honoraire=, Honorarius. =Honorifique=, Honorificus. =Honorable=, Honorabilis, gloriosus. _Regarder comme honorable de_, In gloria id pono. =Honorablement=, Honorate, honorifice, honeste, decore, laudate, recte, laudabiliter, graviter. HONTE, Dedecus, ignominia, infamia, macula, opprobrium, flagitium, nequitia, turpitudo, fœditas. _Il regarde comme une honte pour lui_, Probro, vitio, dedecori sibi vertit, dat. =Avoir honte=, Pudet, pudore afficior, erubesco. _Être couvert de honte_, Rubore suffundor. =Honteux=, Turpis, inhonestus, fœdus, inquinatus, flagitiosus, nequam. _Faire qqche de honteux_, Turpiter ago. _D’une façon honteuse_, Turpiter, turpe, nequiter, nefarie, tetre. HORIZON, Horizon, finiens. HORLOGE, Horologium. HORREUR (avoir en), Abhorreo, aversor, abominor, aspernor, formido, timeo, horreo, metuo, cohorreo. _Frémir d’horreur_, Perhorresco. _Être saisi d’horreur_, Horreo. =Horrible=, Horrendus, horrificus, horribilis, formidolosus, metuendus, infandus, exsecrandus. HORS, E, ex, extra, extrinsecus, foris. _Être hors de soi_, Furo, insanio, bacchor, furore inflammor. HORTICULTURE, Topiaria. HOSPITALITÉ, Hospitium, familiaritas, amicitia. _Donner l’hospitalité_, Hospitem admitto. _Refuser l’hospitalité_, Alicui hospitium renuntio. HÔPITAL, Xenodochium, diversorium publicum peregrinorum. =Hospitalier=, Hospitalis, qui libenter recipit. HÔTE, Hospes. HOSTIE, Hostia, victima. HÔTEL-DIEU, Nosocomium. HOUSSE, Ephippia. HOYAU, Ligo. HUÉE, Sibilus. =Huer=, Exsibilo, explodo. HUILE, Oleum. _Relatif à l’huile_, Olearius. HUIT, Octo. HUÎTRE, Ostrea. HUMANITÉ, Humanitas, lenitas, facilitas, comitas, urbanitas, benignitas, navitas morum. =Humain=, Humanus. =Humainement=, Humane, humaniter, benigne. HUMEUR, Bilis, ira. =Avec humeur=, Morose. HUMECTER, Humecto, humidum facio, humore aspergo, madefacio. HUMIDE, Humidus, humorem habens, udus, madidus. _Rendre humide_, Madefacio. =Humide= (être), Humesco, madeo; madidus, humidus fio. HUMILITÉ, Modestia animi, submissio animi, sui despicientia. =Humilier=, Deprimo, conculco. =Humilier= (s’), Demitto me. =Humble=, Humilis, demissus, jacens, abjectus. =Humblement=, Humiliter, submisse, demisse. HURLER, Ululo. HUTTE, Casa agrestis. HYDROPISIE, Aqua Intercus. HYPERBOLE, Superlatio. HYPOCRITE, Simulator, adulator. I IAMBE, Iambus. =Iambique=, Iambicus. ICI (_sans mouv._), Hic, isthic, illic. _Ici_ (_avec mouv._), Huc. =D’ici=, Hinc, ex hoc loco, isthinc. IDÉE, Species rerum, prima et inchoata intelligentia, phantasia. — (Connaissance), Notitia, notio, cognitio. _Venir à l’idée_, In mentem venit. _Rien ne me fera changer d’idée_, Nulla re a proposito deterreor. IDES, Idus. IDIOT, Idiota. IDOLE, Idolum. IDOLÂTRIE, Cultus falsorum numinum. =Idolâtre=, Cultor falsorum numinum. IGNOMINIE, Ignominia, infamia, dedecus, contumelia, probrum. =Ignominieux=, Probrosus, ignominiosus. IGNORANCE, Ignorantia, ignoratio, inscientia. =Ignorer=, Nescio, ignoro, sum ignarus, inscius sum. =Ignorant=, Imperitus, inscius, rudis, ignarus, indoctus, nescius. =En ignorant=, Imperite, inscite, indocte, imprudenter. ÎLE, Insula. ILLETTRÉ, Illitteratus. ILLICITE, Illicitus, nefas. ILLUSTRATION, Ornamentum, decus, insigne, honor, dignitas, lumen, illustratio. =Illustre=, Præclarus, eximius, egregius, insignis, nobilis, notatus, inclitus, clarus. =Illustrer=, Illustro, illumino, collustro. IMAGE, Imago, simulacrum, species, exemplar. IMAGINATION, Excogitatio. =Imaginer=, Excogito, cogitando invenio, fingo, meditor. =Imaginer= (s’), Persuasum habeo, animo mihi repræsento. IMBÉCILE, Baro, homo stupidus. IMBERBE, Imberbis. IMBIBER, Madefacio, imbuo, tingo, inficio. IMITATION, Imitatio, æmulatio. =Imiter=, Imitor, adumbro, exprimo, imitatione exprimo. IMITATEUR, Imitator, æmulator, æmulus. IMITABLE, Imitabilis. IMMATÉRIEL, Incorporeus, quod corpore caret. IMMÉDIATEMENT, Subinde, statim post. IMMENSITÉ, Immensitas, infinitas, innumerabilitas. =Immense=, Immensus, infinitus, profundus, ingens, immanis, grandis. IMMINENT, Instans, imminens. IMMISCER (s’), Me misceo, me ingero, me insero. IMMOBILE, Immobilis, torpens, immotus. IMMODÉRÉ, Intemperans, immoderatus. =Immodérément=, Impotenter. IMMOLER, Sacrifico, immolo, macto. IMMORALE (_d’une façon_), Obscœne, turpiter. IMMORTALITÉ, Immortalitas. =Immortaliser=, Immortalitati trado, immortalitati commendo. =Immortel=, Immortalis, indissolubilis, sempiternus. =A la façon des immortels=, Immortaliter. IMMUTABILITÉ, Immutabilitas, necessitas. =Immuable=, Immutabilis, immobilis, perennis. IMPAIR, Impar. IMPARFAIT, Imperfectus, inchoatus, non absolutus, adumbratus, affectus. IMPÉNÉTRABLE, Impenetrabilis. IMPÉRIEUX, Imperiosus, superbus. IMPERTINENCE, Fatuitas. =Impertinent=, Petulans, audax. IMPÉTUOSITÉ, Impetus, vis, violentia, ferocia, conatus. IMPIE, Impius, nefarius, nefandus, detestabilis, impurus. _Tout ce qui est impie_, Nefas. _D’une façon impie_, Impie, nefarie, sceleste, turpiter. =IMPITOYABLE=, Immisericors, immansuetus, superbus, infestus. IMPLACABLE, Implacabilis, inexorabilis. IMPLORER, Imploro, invoco, flagito. IMPORTANCE, Momentum, pondus. _Il importe_, Refert, interest, ad rem pertinet. _Cela vous importe peu_, Hoc tua nullam in partem interest. _Cela vous importe beaucoup_, Hoc tua multum refert. _N’importe lequel des deux_, Utervis. =Importante= (_chose_), Magnum habens momentum, multum momenti est. _Peu important_, Parvus, modicus, angustus, tenuis, minutus, futilis, vanus, levis. IMPORTATION, Invectio. =Importer=, Inveho, importo. _On importa une grande quantité de blé_, Maxima frumenti copia advecta est. IMPORTUN, Interpellator, interventor. IMPOSER, Impono, injungo. _En imposer_, Impono alicui. =Imposer= (s’), Me intrudo. IMPÔT, Vectigal, pensio. _Exempt d’impôts_, Immunis. _Perception des impôts_, Vectigalium cura. =Imposer=, Vectigal impono. _Payer l’impôt_, Vectigal pendo. _Exempter d’impôts_, Vectigalibus libero. _Qui concerne les impôts_, Vectigalis, stipendiarius, tubulerus. IMPRÉCATION, Diræ, furiæ, minæ, exsecrationes, imprecationes. =Charger d’imprécations=, Exsecror, imprecor, abominor, detestor. IMPRÉGNER, Inficio, imbuo. IMPRESSION, Affectus, affectio. _Faire impression_, Animum pello. IMPRIMER (_dans l’esprit_), Impingo, infigo. _Imprimer un livre_, Typis edo. IMPROVISÉ, Extemporalis. IMPROVISTE (à l’), Improviso, ex improviso, ex inopinato, derepente, subito, repentino. _Venir à l’improviste_, Intervenio; de improviso venio, intersum. IMPRÉVU, Improvisus, inopinatus, repentinus, fortuitus. IMPRUDENCE, Temeritas. IMPRUDENT, Imprudens, incautus, improvidus, temerarius. =Imprudemment=, Incaute, incallide, imprudenter, temere, inconsiderate. IMPUDENCE, Impudentia, procacitas, petulantia, protervitas. =Impudent=, Impudens, inverecundus, procax, petulans, audax. =Impudemment=, Impudenter, audacter, procaciter, petulanter, licenter. IMPUDICITÉ, Impudicitia. =Impudique=, Impudicus, lascivus, libidinosus, luxuriosus. IMPUISSANCE, Impotentia. =Impuissant=, Impotens, invalidus, infirmus. IMPULSION, Impulsio, impulsus, commotio. IMPUNITÉ, Impunitas, licentia, venia. =Impuni=, Impunitus, inultus. _Rester impuni_, Pœnam effugio, impunitus maneo. =Impunément=, Impune, tranquille. IMPURETÉ, Impuritas, flagitia turpitudinis. =Impur=, Immundus, impurus, illotus, sordidus, contaminatus, sceleratus. _D’une façon impure_, Impure, spurce, fœde, obscœne, turpiter. INABORDABLE, Invius. INACCESSIBLE, Inaccessus, invius, impenetrabilis. INACCOUTUMÉ, Insolitus, insuetus, novus, inusitatus, inexpertus. INACHEVÉ, Infectus. INACTIF, Otiosus, nihil agens, négligens, oscitans, piger. _Demeurer inactif_, Oscitor, otior. INANITION, Inedia. =Inanimé=, Inanimatus, inanimis, expers vitæ, inanimus, exanimis. INATTENDU, Inexspectatus, insperatus, repentinus, subitus, nec opinatus. INATTENTION, Inconsiderantia, negligentia. =Inattentif=, Oscitans, negligens. INAUGURER, Inauguro, consecro, dedico. INCENDIE, Incendium, ardor, flamma. _Allumer un incendie_, Incendium excito. _Éteindre un incendie_, Incendium exstinguo. _Sauver de l’incendie_, Ab incendio libero. =Incendier=, Incendo, inflammo, incendium facio. INCERTITUDE, Hæsitatio. =Incertain=, Incertus, obscurus, fallax, dubius. =Incertain= (_être_), Fluctuo. INCISE, Incisum, incisio. _Par incises_, Incise, incisim, cæsim. INCIVIL, Inurbanus, insulsus, infacetus, inhumanus, ineptus. INCLINATION, Inclinatio, proclivitas. =Incliné=, Pronus, flexus, inclinatus, cernuus, deflexus. INCOMMODITÉ, Incommoditas, incommodum. =Incommoder=, Incommodo, incommodum affero, obturbo, molestus sum. =Incommode=, Molestus, intempestivus. _D’une façon incommode_, Incommode, moleste. INCONNU, Ignotus, obscurus, incognitus, ignobilis, humilis. INCONSÉQUENT, Qui sibi non constat. _D’une façon inconséquente_, Inconstanter, leviter. INCONSIDÉRÉ, Incautus, inconsideratus, inconsultus, temerarius, imprudens. =Inconsidérément=, Improvide, incaute, inconsiderate, imprudenter, temere. INCONSTANCE, Inconstantia, levitas, mutabilitas, vanitas, mobilitas. =Inconstant=, Inconstans, ingenii mobilis, levis, infidelis, infidus, mobilis. INCONVENANT, Indecorus, turpis, inhonestus, pravus, inconveniens. _D’une façon inconvenante_, Indecore. INCONVÉNIENT, Incommodum, damnum, detrimentum. INCORRECT, Mendosus, vitiosus. _D’une façon incorrecte_, Mendose, vitiose. INCORRIGIBLE (_il est presque_), Nullum pene correctioni locum relinquit. INCRÉDULE, Incredulus. INCROYABLE, Incredibilis, inauditus. _D’une façon incroyable_, Incredibiliter. INCULQUER, Ingenero, ingigno. INCULTE, Vastus, incompositus. — (Grossier), Impolitus, rudis. INCURIE, Incuria, negligentia. INCURABLE, Insanabilis, desperatus. INCURSION, Impetus, incursio, excursio. _Faire une incursion_, Agros incurso, irruo, excurro, invado. INDÉCEMMENT, Indecenter. INDÉCIS (_être_), Hæreo, dubito, pendeo. INDÉPENDANT, Liber, non impeditus, integer. INDICATION, Destinatio, descriptio, indicium, documentum, nota. =Indice=, Significatio, signum, index. =Indiquer=, Designo, describo, noto, significo, constituo, destino, definio. INDIFFÉRENCE (_je suis dans la plus complète_), Neutram in partem moveor. =Indifférent=, Indifferens. INDIGENCE, Paupertas, tenuitas, inopia, penuria, egestas, indigentia. _Être dans l’indigence_, Indigeo, egeo. INDIGÈNE, Indigena. INDIGESTION, Crapula, dissoluta victus ratio, cruditas. INDIGNITÉ, Indignitas, turpitudo, atrocitas. =Indigne=, Indignus, turpis, iniquus. =Indignement=, Fœdissime, turpissime. INDIGNATION, Indignatio, stomachus, ira. _Plein d’indignation_, Indignabundus, indignans, obiratus. =Indigner=, Indignationem concipio. INDISPENSABLE, Necessarius, fatalis, opus, necesse. INDISPOSITION, Invaletudo. INDISSOLUBLE, Indissolubilis. INDISTINCTEMENT, Promiscue, sine discrimine. INDIVISIBLE, Individuus, simplex. INDOLENCE, Ignavia, inertia, desidia, languor, socordia, tarditas. =Indolent=, Segnis, piger, languens. INDOMPTABLE, Indomabilis. =Indompté=, Indomitus, effrenatus, insociabilis. INDULGENCE, Indulgentia, obsequium, patientia, lenitas, mansuetudo, placabilitas. _Être indulgent pour qqn_, Indulgeo, obsequor, facilis sum in aliquem. _Avec indulgence_, Remisse, leniter. INDUSTRIEUX, Solers, ingeniosus. =Industrieusement=, Solerter, segniter. INÉGAL, Inæquabilis, inæqualis. =Inégalement=, Inæqualiter. INÉPUISABLE, Inexhaustus. INESPÉRÉ, Insperatus. INESTIMABLE, Inæstimabilis. INÉVITABLE, Necessarius, fatalis, opus. INEXORABLE, Inexorabilis, implacabilis, inexpugnabilis, inexplebilis. INEXPÉRIMENTÉ, Inexpertus, rudis, imperitus. INEXPIABLE, Inexpiabilis. INEXPLICABLE, Inexplicabilis, inenodabilis. INEXPUGNABLE, Inexpugnabilis, tutus, munitus, invictus. INEXTRICABLE, Inenodabilis. INFAMIE, Ignominia, turpitudo, dedecus, flagitium, nota, probrum, convitium, maledictum. _Souillé d’infamie_, Plurimis flagitiis contaminatus. _Noter d’infamie_, Ignominia afficio. =Infâme=, Probrosus. =Infamant=, Turpis, flagitiosus, infamis. _Cela n’a rien d’infamant_, Nullam ea res infamiam habet. _D’une façon infâme_, Turpiter, turpe, obscœne, nequiter, nefarie. INFANTERIE (_troupe d’_), Pedestres copiæ. _Être dans l’infanterie_, Pedibus stipendia facio. INFATUER, Infatuo, fatuum reddo. INFECT, Fœtidus. =Infecter=, Inficio, corrumpo, vitio. INFÉRIEUR, Inferior. INFERNAL, Infernus. INFIDÉLITÉ, Infidelitas, perfidia. =Infidèle=, Infidelis, infidus. _Être infidèle à_, Deficio a meipso. _Infidèle à mes principes_, Discedo a meipso. INFIME, Infimus. INFINITÉ, Innumerabilitas. =Infini=, Infinitus, immensus, indeterminatus, inexhaustus. _A l’infini_, Infinite. INFIRMITÉ, Infirmitas, debilitas. =Infirme=, Infirmus, debilis, carens viribus, fractus. =Infirmer=, Infirmo, debilito, frango. INFLAMMATION, Inflammatio, ardor. INFLEXION, Flexio, flexus, anfractus. INFLIGER, Infligo, infero. INFLUENCE, Pondus, auctoritas. _Avoir de l’influence_, Apud aliquem possum. INFORMATION, Percontatio, quæstio. =Informer=, Prænuntio, præmonstro, prædico. =Informer= (s’), Sciscitor, percontor, quæro. INFORME, Informis. INFRANCHISSABLE, Inexsuperabilis. INGÉNIEUX, Ingeniosus, solers. _Traits ingénieux_, Argutiæ. =Ingénieusement=, Ingeniose, solerter, subtiliter, acute, argute. INGÉNU, Ingenuus, honestus. =Ingénument=, Ingenue, sincere, candide. INGRAT, Ingratus, immemor beneficii. _En ingrat_, Ingrate, illiberaliter. INHABILE, Inhabilis, ineptus. INHABITABLE, Inhabitabilis, desertus, incultus, vacuus. INHOSPITALITÉ, Inhospitalitas. =Inhospitalier=, Inhospitalis, asper, desertus. INHUMANITÉ, Inhumanitas, crudelitas, immanitas. =Inhumain=, Inhumanus, ferus, crudelis, immanis. =Inhumainement=, Inhumane, inhumaniter. INHUMATION, Inhumatio, sepultura. INIMITIÉ, Inimicitia, alienatio, disjunctio. ININTELLIGIBLE, Obscurus. INITIÉ (être), Initio, devoveor. INJURE, Convitium, maledictum, probrum, contumelia, crimen, opprobrium. _En venir aux injures_, Ad verborum contumelias descendo. _Souffrir des injures_, Convitio jactor, contumeliam accipio. _Pardonner les injures_, Injurias contemno, obliviscor. _Venger une injure_, Ulciscor, pœnam repeto, punio. =Injurier=, Maledico, maledictis prosequor, probra insero. _Qui injurie_, Conviciator, maledicus. INJUSTICE, Injuria, iniquitas, injustitia. _Souffrir une grande injustice_, Injuriam accipio gravissimam. _Oublier les injustices_, Injurias oblivione contero. =Injuste=, Injustus, iniquus, injuriosus, nefas. =Injustement=, Improbe, injuste, inique, perverse, nequiter, immerito. _Être injustement condamné_, Judicio iniquo jugulor. INNÉ, Innatus, insitus, ingenitus. INNOCENCE, Innocentia. =Innocent=, Purus, mundus, castus, innocens, innoxius. _Il est innocent_, Culpa caret. =Innocemment=, Pure, sincere, caste. INNOMBRABLE, Innumerabilis, innumerus. INOCCUPÉ (être), Vaco, nihil ago, cesso. INOFFENSIF, Innocuus. INONDATION, Proluvies, eluvies, eluvio. =Inonder=, Inundo, alluo, obruo, respergo, perfundo, superfluo. INOPINÉ, Inopinatus, nec opinatus, improvisus. =Inopinément=, Inopinate. INOPPORTUN, Inopportunus. INOUÏ, Inauditus. INQUIÉTUDE, Sollicitudo, angor, cura, molestia, scrupulus. _Il m’a enlevé cette inquiétude_, Magna me cura levavit; curam meam levavit. =Inquiéter=, Sollicito, ango. =Inquiéter de= (s’), Curo. =Inquiet=, Sollicitus, anxius, perturbatus, pavidus, metuens, timens. INSAISISSABLE, Incomprehensus, non perceptus, incognitus. INSALUBRE, Pestilens, pestifer. INSATIABLE, Insatiabilis, insaturabilis, inexplebilis. INSCRIPTION, Inscriptio, titulus. _Orner d’une inscription_, Inscribo, imprimo. =Inscrit=, Adscriptitius, adscriptus. INSECTE, Bestiola. INSENSÉ, Ineptus, insanus, furens, amens, fanaticus, vecors, mente captus. INSENSIBILITÉ, Indolentia. _Rendre insensible_, Obstupefacio, stupefacio. _Devenir insensible_, Occalesco, obduresco. _Insensible à la douleur_, Ad omnem dolorem occalesco. =Insensiblement=, Paulatim, sensim, gradatim, leniter. INSERTION, Interjectio, interpositio. =Insérer=, Interpono, interjicio, in medio colloco. INSIGNE (décoration), Insigne, signum, indicium, nota, ornamentum. INSIGNIFIANT, Levis, vanus, futilis. INSINUER (s’), Insinuo, influo, irrepo. _S’insinuer fort avant dans l’amitié de qqn_, In alicujus me consuetudinem immergo. INSISTER, Insisto, urgeo. INSOCIABLE, Insociabilis. INSOLENT, Insolens, superbus, elatus. INSOMNIE, Vigilia. INSOUCIANT, Negligens, socors. INSOUTENABLE, Improbabilis, non probabilis. INSPECTEUR, Episcopus, custos, speculator. INSPIRATION de (_sous l’_), Alicujus instinctu. INSTABLE, Instabilis, mutabilis. INSTANCE, Efflagitatio, efflagitatus, preces, precatio. _Demander avec instance_, Flagito, ardenter peto, insto, urgeo. _Demander avec les plus vives instances_, A te maximopere peto. =Instamment=, Enixe. _Prier instamment_, Enixe rogare. INSTANT, Punctum, momentum. _Un instant_, Parumper, tantisper, paulisper, aliquantum. INSTAR (_à l’_), Instar, quasi. INSTIGATION, Instigatio, permotio, impulsio. =Instigateur=, Impulsor, suasor, auctor. INSTITUER, Instituo, decerno. INSTRUCTION, Doctrina, eruditio, litteræ. — (Ordre), Mandata. _Transmettre des instructions_, Mandata defero. =Instruire=, Instituo, erudio, informo. =Instruit=, Doctus, litteratus, eruditus. INSU (_à l’_), Clam. _Cela s’est fait a mon insu_, Me ignaro, me inscio, me inconsulto factum est. INSUFFLATION, Inflatus, afflatus. INSULTE, Contumelia, ludibrium. =Insulter=, Insulto. INSUPPORTABLE, Intolerabilis. _D’une façon insupportable_, Intoleranter. INSURMONTABLE, Insuperabilis. INSURRECTION, Discessio, seditio. =Insurger= (s’), Rebello. INTACT, Illibatus, intactus, purus, integer. INTÉGRITÉ, Integritas, innocentia. _Avec intégrité_, Integre, incorrupte. INTELLIGENCE, Ingenium, perspicacitas mentis, judicium, ingenii celeritas, intelligentia, mens. _Être d’une intelligence supérieure_, Ingenium in homine est eximium. _En bonne intelligence_, Concorditer. =Intelligent=, Intelligens. =Intelligible=, Comprehensibilis, planus, apertus. _D’une façon intelligible_, Intelligenter. INTEMPÉRANCE, Intemperantia, incontinentia, vinolentia. =Intempérant=, Intemperatus, intemperans, immoderatus, incontinens. _Avec intempérance_, Incontinenter, intemperanter, dissolute, immoderate. INTEMPESTIF, Intempestivus, intempestus, præposterus. INTENDANT, Procurator, alieno præpositus negotio. INTENTION, Intentio, consilium, finis. _Intention mauvaise_, Malevolentia. _Je l’ai fait dans cette intention_, Id volui, eo consilia mea spectabant. _Dans quelle intention_, Quo animo. INTERCALER, Intercalo, interpono. =Intercalé=, Intermedius, medius, interjectus. =Intercalaire=, Intercalaris, intercalarius. INTERCEPTER, Intercipio. INTERCESSION, Deprecatio. =Intercéder=, Supplico, deprecor pro. =Intercesseur=, Precator, deprecator. INTERDICTION, Interdictio, interdictum. =Interdit=, Interdictus, vetitus. =Interdire=, Prohibeo, impedio, interdico, veto. INTÉRÊT (avantage), Commodum. _Intérêt de l’argent_, Usus, usura, fenus, fenerationis fructus. _Songer à ses intérêts_, Commodis meis servio. _Prêter à intérêt_, Fenori do, loco argentum. =Intéresser= _à_ (s’), Faveo, studeo, cupio, benevolus sum. INTÉRIEUR, Interior. _A l’intérieur_, Interius, funditus, intra, inter, intro, introrsum, introrsus. INTERMÉDIAIRE, Transactor. =Intermédiaire= (_adj._), Medius, intermedius. INTERPOSITION, Interpositio, interpositus, interjectio, objectio. =Interposer=, Interjicio, interpono. =Interposer= (s’), Intercurro, intercedo, intervenio. =Interposé=, Intermedius, medius, interjectus, intermissus. INTERPRÉTATION, Interpretatio, explanatio. _L’interprétation de ce passage est difficile_, Difficilis explicationis locus est. =Interpréter=, Interpretor, interpretationem facio, rem obscuram declaro, explano. =Interprète=, Interpres, internuntius, explanator, conjector. INTERROGATION, Interrogatio, percontatio. =Interroger=, Interrogo, quæro, percunctor, rogo, requiro, sciscitor, rogito, quæso. INTERRUPTION, Interpellatio, interventus, intercapedo, intervallum. =Interrompre=, Interpello, interrumpo, impedimento sum, intercapedinem facio, desino, cesso, conquiesco, intermitto. =Interrompre= (en conversation), Interloquor. INTERVALLE, Intercapedo, intervallum, intermissio. _Après qques jours d’intervalle_, Paucis diebus intermissis. INTERVENTION, Intercursus, interventus. =Intervenir=, Intervenio. INTIMITÉ, Consuetudo. =Intime=, Familiaris. _Être l’intime de qqn_, In familiaritate alicujus versor, intime illo utor. INTOLÉRANCE, Intolerantia. =Intolérant=, Intolerans, impatiens, impotens. =Intolérable=, Intolerabilis, intolerandus, impatibilis. INTRÉPIDITÉ, Fortitudo, magnitudo animi, animi excellentia. =Intrépide=, Fortis, strenuus, animosus, maximi animi, intrepidus, impavidus. =Intrépidement=, Fortiter, animose, viriliter, audacter, nervose, acriter, strenue, intrepide. INTRODUCTION, Introductio, proœmium, exordium. =Introduire=, Introduco, induco, adduco, intromitto, ingero. =Introduire= (s’), Penetro, serpo. =Introducteur=, Perductor. INUSITÉ, Inusitatus, insolens, inauditus. INUTILITÉ, Inutilitas. =Inutile=, Inutilis, irritus. =Inutilement=, Inutiliter, frustra, nequidquam. INVENTION, Inventio. =Inventer=, Invenio, excogito, machinor. =Inventeur=, Inventor, auctor. INVESTIGATION, Investigatio, inquisitio, indagatio, conquisitio veri. _Faire des investigations_, Investigo, exquiro, indago, scrutor. =Investigateur=, Investigator. INVESTISSEMENT, Obsessio, obsidio. =Investir=, Circumsedeo, circumsideo, obsideo, circumvenio. INVINCIBLE, Invictus. INVIOLABLE, Inviolatus, integer, incorruptus. =Inviolablement=, Inviolate, integre, incorrupte. INVITATION, Invitatio, invitatus. =Inviter=, Invito. — (A dîner), Ad cœnam devoco. =Invité=, Pransor. INVOCATION, Imploratio. =Invoquer=, Imploro, invoco, exposco, flagito, ad aliquem confugio. _Invoquer DIEU_, DEUM ad auxilium devoco. IRASCIBLE, Iracundus, irritabilis. IRONIE, Ironia, illusio, inversio, dissimulatio, irrisio, dissimulantia. IRRÉFLEXION, Incogitantia, imprudentia. =Irréfléchi=, Inconsultus, inconsideratus, temerarius, incogitans. IRRÉPARABLE, Irreparabilis. IRRÉSOLUTION, Fluctuatio. =Irrésolu= (_être_), Fluito, fluctuo. IRRÉVOCABLE, Irrevocabilis. IRRIGATION, Aquarum inductio, irrigatio. IRRITER, Irrito. =Irriter= (s’), Irascor, incendor, iratus fio, stomachor, indignor. _S’irriter contre qqn_, Concitor in aliquem. =Irrité=, Iratus, incensus, stomachosus, iracundus. =Irrité= (_être_), Succenseo, irascor. =Irritable=, Irritabilis. IRRUPTION, Irruptio, incursio. _Faire irruption_, Grassor, sævio. ISOLER, Secerno, segrego, sejungo, sepono. ISSU, Natus, editus, oriundus, prognatus. ISSUE, Eventus futurus. _Attendre l’issue de l’affaire_, Exitum rei exspecto. =Ivoire=, Ebur. =D’ivoire=, Eburneus. IVRAIE, Lolium. IVRESSE, Crapula, vinolentia, ebrietas. =Ivre=, Vinolentus, ebrius, vino plenus, temulentus. _Il est ivre_, Mero incalescit, sensus mero victi sunt. IVROGNERIE, Ebriositas. =Ivrogne=, Ebriosus, potator. J JACTANCE, Jactatio, ostentatio, concitatio. JADIS, Olim, quondam. JALOUSIE, Invidia, æmulatio, malignitas, obtrectatio. _Par jalousie_, Invidiose, odiose. =Jalouser=, Invideo. =Jaloux=, Malevolus, invidus. JAMAIS, Nunquam, nullo tempore, nulla ætate. JAMBE, Crus. =Jambière=, Ocrea. JANVIER, Januarius. _Du mois de janvier_, Januarius. JARDIN, Hortus. =Jardinier=, Olitor. =De jardinier=, Olitorius. JARRET, Poples. JAUNE, Flavus, croceus. =Jaune= (_être_), Flaveo. JAVELOT, Telum, jaculum, hostile ferrum, hasta, pilum. JE, Ego. JET, Jactus, conjectus. =Jeter=, Jacio, immitto, objicio, projicio. =Jeter= (_à bas_), Dejicio, deturbo, depello, præcipito, dimoveo, dejectionem facio. =Jeter= (se), Irruo, impetum facio, irrumpo. _Se jeter_, (_dans_), Influo, me præcipito. _Qui jette_, Jaculator. JEU, Ludus, lusio, munus, spectaculum, jocus. _Jeu de dés_, Alea. _Être en jeu_, Agitur. _Commencer les jeux_, Ludos instauro. =Jouer=, Ludo, ludo utor. =Jouer= (se), Eludo, fallo, fraudem facio, derideo, deludo, illudo. =Joueur=, Aleator, aleæ lusor, aleæ cupidus, lusor. JEÛNE, Jejunium. =Jeûner=, Jejunium servo. _Qui est à jeun_, Jejunus. JEUNESSE, Juventus, ætas florens. _Jeune homme_, Juvenis, adolescens. _Plus jeune_, Junior, adolescentior, natu minor. _En jeune homme_, Juveniliter, more juvenum. JOIE, Lætitia, voluptas, hilaritas, gaudium, jucunditas. _Bondir de joie_, Exsulto, efferor gaudio. _Combler de joie_, Magnam lætitiam affero. _Concevoir une grande joie_, Lætitiam capio non mediocrem. =Joyeux=, Lætus, alacer, hilaris, jucundus. =Joyeusement=, Læte, jucunde, hilariter. JOLIMENT, Lepide, venuste, eleganter, festive. JONCHER, Consterno, sterno, tego, spargo, effundo, substerno. JOINDRE, Aggrego, adjicio, congrego, conjungo, addo, confligo. =Joindre= _à_ (se), Societatem et fœdus ineo cum aliquo, cohæreo, coalesco. JOUES, Genæ, malæ. JOUG, Jugum. JOUISSANCE, Voluptas, lætitia, jucunditas. — (Usage), Usus, usura. _Chercher partout des jouissances_, Conquiro undique suavitates. =Jouir=, Voluptatem percipio, perfruor, fruor, utor. JOUR, Dies. _Jour ordinaire, non férié_, Profestus. _Jour de fête_, Dies festus. _Il commence à faire jour_, Lucescit, lucere incipit. _Il fait jour_, Lucet. _Au jour fixé_, Ad constitutam diem. _Dès que le jour fut arrivé_, Dies ubi illuxit. _Différer le jour_, Diem profero. _Choisir son jour_, Diem, tempus deligo, statuo. _Il faisait à peine jour_, Vix lucescebat, aperiente se die, sub primam auroram, sub diluculum, albescente cœlo. _En plein jour_, Multa jam die. _Vers la fin du jour_, Inclinato in vesperam. _Pendant le jour_, Clara luce, interdiu. _Un jour_, Unquam. _Espace de deux jours_, Biduum. _Le 2ᵉ et 3ᵉ jours se passèrent_, Dies intercessit una, altera, tertia. =Journalier=, Quotidianus. =Journellement=, Quotidie, singulis diebus. JOURNAL, Ephemeris. JUGEMENT, Ratio, mens, judicium, existimatio, consilium, sententia, opinio. =Juger=, Censeo, arbitror, puto, autumo, existimo, sentio, judico, statuo, decerno, examino. _Juger des autres par soi_, Animum alterius ex meo specto. _Jugez le tout_, Tua erit de re tota existimatio. =Judicieux= (être), Sapio. JUGEMENT, Judicatio, disceptatio, quæstio. _Casser un jugement_, Judicatum infirmo. =Juger=, Judico, judicium facio, litem decerno. =Judiciaire=, Judicialis, forensis, judiciarius. =Juge=, Arbiter, judex, quæsitor, disceptator. _Juge instructeur_, Inquisitor, quæsitor. _Remplir les fonctions de juge_, Judex sedeo. _Se présenter devant les juges_, In jus adeo. _Corrompre ses juges_, Judicium contamino. JUMEAUX, Gemini fratres. JURER, Dejero, juro. _Qui n’a pas juré_, Injuratus. JURISCONSULTE, Jurisconsultus, jurisperitus, legum peritus. JUSQUE, Usque. _Jusqu’à ce jour_, Ad id tempus. _Jusqu’à ce point_, Eatenus, hactenus. _Jusqu’à ce que_, Donec, dum, quoad usque. _Jusqu’à présent_, Etiam nunc, nunc etiam, etiamnum, adhuc, etiam tum. _Jusqu’au bout_, Usquequaque, omnino. _Jusqu’à un certain point_, Quodammodo. _Jusque là_, Eatenus. _Jusques à quand_, Quousque, quamdiu. _Jusqu’ici_, Hactenus, hucusque, adhuc, etiam nunc, ad hoc tempus. _Jusqu’où_, Quatenus. JUSTICE, Æquitas, jus, fas, justum, justitia. _Citer en justice_, In judicium arcesso. _Livrer à la justice_, Noxæ dedo. _Être absous en justice_, Judicio liberor. _Rendre la justice_, Judicia exerceo, jus do. _Faire justice des fausses opinions_, Opinionum commenta deleo. =Juste=, Justus, æquus, verus, meritus, debitus, legitimus. _Il est juste_, Oportet, convenit, decet. =Justement=, Juste, jam, recte, legitime, vere. JUSTIFICATION, Purgatio, satisfactio, excusatio. =Justifier=, Excuso, excusationem affero, a culpa eximo. L LÀ (_sans mouvement_), Ibi, in illo loco, isthic. _Là_ (_avec mouvement_), Illo, isthuc. =De là=, Ex eo, inde, ideo, idcirco, quia, ea re, exin, exinde, illinc, proinde, dehinc, itaque. LABORIEUX, Operosus, laboriosus, sollicitus. LABOUR, Aratio, agricultura, agricultio. =Labourer=, Aro, solum aratro perstringo, =terram= proscindo, solum opere renovo. =Laboureur=, Arator. LAC, Lacus. LACET, Laqueus. LÂCHE (non tendu), Incontentus, remissus. LÂCHER, Omitto, missum facio. LÂCHETÉ, Ignavia, dissolutio, resolutio, confutatio, rejectio. =Lâche=, Ignavus, iners, dissolutus, negligens, effeminatus. =Lâchement=, Dissolute, remisse, indulgenter, negligenter, ignave, effeminate. LAIDEUR, Deformitas, pravitas, turpitudo. =Laid=, Deformis. _Assez laid_, Turpiculus. _Rendre laid_, Deformo, fœdo, turpo, formam exstinguo, ornamentis omnibus spolio. LAINE, Lana. =De laine=, Laneus. LAIT, Lac. =De lait=, Lacteus. LAITON, Auricalcum. LAMBRIS, Laquear, lacunar. LAMENTATION, Lamentatio, questus, plangor, gemitus, lamentum, ejulatio, ejulatus. =Lamenter= (se), Deploro, lamentor, conqueror, ejulo, ploro, defleo, ingemisco, gemo. =Lamentable=, Lacrimosus. LAMPE, Lychnus, lucerna. LANCE, Hasta, hastile. =Armé de lance=, Hastatus, hasta armatus. LANCER (_action de_), Emissio, jactus, ictus, conjectio. LANCER, Jacio, immitto, conjicio, emitto. _Lancer en avant ses troupes_, Copias produco. =Lancé=, Incitatus. LANGUE, Lingua. _Sa langue s’est déliée_, Lingua soluta est. =Langage=, Eloquium, sermo. _Langage élevé_, Magniloquentia. _Langage arrogant_, Superbiloquentia, sermo arrogans. LANGUEUR, Languor, torpor, desidia, tabes, macies. =Languir=, Marcesco, torpesco. =Languissant=, Languidus, languens, tardus, debilitatus, enervatus, solutus. _Rendre languissant_, Languefacio, languorem affero. _Devenir languissant_, Elanguesco, languore conficior, infirmor. =Languissamment=, Languide. LANTERNE, Laterna. LAPIDATION, Lapidatio, lapidum jactus. =Lapider=, Lapido, lapidibus obruo. _Qui lapide_, Lapidator, percussor. LAQUAIS, Circumpedes. LARCIN, Furtum. LARES, Lares, penates. LARGESSE, Donatio, largitas, liberalitas. _Faire des largesses_, Elargior, largior, dono. _Qui fait des largesses_, Largitor, corruptor. =Large=, Prolixus, liberalis, benignus. =Largement=, Large, largiter, liberaliter, copiose, munifice, effuse. LARGEUR, Latitudo. =Large=, Latus, amplus, laxus. LARMES, Fletus, lacrimæ, lamentatio, planctus, ploratus. _Verser des larmes_, Lacrimas fundo. _Émouvoir jusqu’aux larmes_, Fletum moveo, ad lacrimas moveo. _Répandre des larmes_, Lacrimas educo. _Retenir ses larmes_, Cohibeo lacrimas. _Baigné de larmes_, Lacrimabundus, udis oculis. LASSITUDE, Lassitudo, defatigatio. =Las=, Defessus, fatigatus, lassus, languens. LATINITÉ, Latinitas. =Latin=, Latinitas. =Latin= (_adj._), Latinus. =En latin=, Latine. LAURIER, Laurus. _Rameau de laurier_, Laureola. _Couronne de laurier_, Laurea. _Couronné de laurier_, Laureatus. LAVER, Abluo, lavo, purgo, diluo, expio, abstergo. _Se laver d’un reproche_, Crimen dissolvo. LÉCHER, Lingo, lambo, abligurio. LEÇON, Documentum, admonitio, præceptum, exemplum, monumentum. LECTURE, Lectio, evolutio. — (A haute voix), Recitatio. _Donner lecture de_, Recito, pronuntio. Lire, Lego, perlego, evolvo. — (A haute voix), Recito, pronuntio. _Lire sur les traits une expression de fureur_, In facie vultuque vecordia inerat. =Lecteur=, Lector, recitator, anagnostes. LÉGÈRETÉ, Levitas, inconstantia, mobilitas, vanitas, futilitas. =Léger=, Levis, minime gravis. — (Vain), Nugatorius, ineptus, futilis, ventosus, inanis, vacuus, levis. =Légèrement=, Leviter, leniter, molliter, tenuiter, nugatorie. LÉGION, Legio. =Légionnaire=, Legionarius. LÉGITIMEMENT, Legitime, juste, jure, more majorum. LÉGUER, Testamento aliquid relinquo. LÉGUME, Legumen, olus. LENDEMAIN (_le_), Postridie, postero die. LÉNITIF, Fomentum, delinitio. LENTEUR, Lentitudo, tarditas. =Lent=, Lentus, tardus. =Lentement=, Spisse, tarde, lente. _Aller lentement_, Pedetentim eo. LÈPRE, Scabies, lepra. LEQUEL DES DEUX? Uter? LÉSINERIE, Illiberalitas, sordes, avaritia. LEST, Saburra. LÉTHARGIE, Lethargus. =Léthargique=, Veternosus. LETTRE (Caractère d’imprimerie), Littera, nota, elementa litterarum. _Écrire en toutes lettres_, Perscribo. LETTRE (épître), Epistola, litteræ, tabella. _Écrire une lettre_, Scribo. _Attendre une lettre_, Litteras desidero. _Recevoir une lettre_, Litteras accipio. _Répondre à une lettre_, Epistolæ rescribo. BELLES-LETTRES, Humaniores litteræ, humaniores disciplinæ, bonæ artes. _Se livrer à l’étude des belles-lettres_, Litteris humanioribus me impendo. =Lettré=, Litteratus, litteris instructus. LEURRER, Conditionibus aliquem produco. LEVAIN, Fermentum. LEVANT (_le_), Oriens, ortus. LEVÉE _d’hommes_, Evocatio, supplementum. =Lever= _des troupes_, Copias contraho, legionum supplementa scribo. _Qui fait des levées_, Evocator. LEVÉE _d’impôts_, Exactio, vectigal, tributum, stipendium. _Lever les impôts_, Pecunias describo, impero. _Côte personnelle_, Exactio capitum. _Impôt de ports_, Exactio ostiorum. LEVER _des astres_, Ortus, exortus, oriens. =Lever=, Extollo, erigo. =Lever= (se), Consurgo, surgo, exsurgo. _Se lever du lit_, Surgo, de lecto exeo. _Se lever par déférence_, Assurgo, honoris causa surgo. LÈVRES, Labia, labellum, labrum. _Du bout des lèvres_, Summis, primoribus labris. _Je l’ai sur le bout des lèvres_, Versatur mihi in primoribus labris. LÉZARDE, Ruina. LIAISON, Conjunctio, necessitudo, societas, consociatio, affinitas, consensio. LIBATION, Libatio, libamentum. LIBÉRALITÉ, Liberalitas, largitas. =Libéral=, Liberalis, largus, munificus, beneficus, prolixus. =Libéralement=, Liberaliter, large, munifice. _Donner libéralement_, Largior, gratificor, largitionem facio. LIBERTÉ, Libertas, immunitas, licentia. _Recouvrer la liberté_, In libertatem me assero. _Donner la liberté_, Libertatem largior. _Être en liberté_, Libertatem habeo. _Enlever la liberté_, Libertatem adimo. =Libérateur=, Servator, conservator, assertor. =Libre=, Solutus, liber. _De condition libre_, Liberalis. =Libre= (être), Vaco, nihil ago, cesso. =Librement=, Libenter, audacter, fidenter, confidenter, solute, libere. LIBERTINAGE, Lascivia. LICENCE, Effrenatio, insolentia. — (Permission), Licentia, libertas. _S’abandonner à la licence_, Lascivio. _Réprimer la licence des mœurs_, Licentiam morum præcido. =Licencieux=, Lascivus, libidinosus, intemperans. =Licite= (_il est_), Licet, fas est. =Licenciement=, Dimissio. LICENCIER, Dimitto, exauctoro. LICTEUR, Lictor, apparitor. LIE, Fæx. LIEN, Vinculum, compedes, catenæ. =Lier=, Devincio, obstringo, obligo, demereor, concilio, constringo, alligo, comprehendo. =Lier= _ensemble_, Colligo, necto, constringo, ligo, vincio, conjungo, consocio, congrego, coagmento, concilio, connecto, devincio. _Se lier avec qqn_, Familiaritatem cum aliquo contrahere. LIERRE, Hedera. LIEU, Locus, status. — (Sacré), Locus sacer. _Tenir lieu de père_, Pro parente fuit, instar parentis fuit. _Avoir lieu_, Evenio. _Au lieu de_, Vice, loco. _Au même lieu_, Ibidem, in eodem loco. _De quelque lieu_, Alicunde. _D’un autre lieu_, Aliunde, ex alio loco, ex alia re. _Du même lieu_, Indidem, ex eodem loco. _Passer d’un lieu dans un autre_, Transmigro. LIÈVRE, Lepus. LIGNE, Linea. _J’ai pu à peine écrire une ligne_, Vix versum unum exarare potui. _Dévier de la ligne_, Aberro a proposito. LIGNÉE, Progenies. LIMAÇON, Cochlea. LIMER, Perpolio, expolio, limo. =Limé=, Limatus, perpolitus. LIMITE, Limes, finis, terminus, extremitas, circumscriptio, regiones, determinatio, conclusio. _Dans certaines limites_, Finite, definite. _Rester dans les limites_, Regionibus me contineo. =Limiter=, Determino, termino, constringo, concludo. =Limitrophe=, Gens finitima, proximus, affinis. LIN, Linteum. =De lin=, Linteus. _Vêtu de lin_, Linteatus. LINÉAMENT, Lineamentum. LION, Leo. LIQUIDE, Humor, aqua, liquor. — (Adj.) Liquidus. =Liquéfier=, Liquefacio, mollio, liquo. =Liquéfier= (se), Deliquesco, dissolvor, liquefio, diffluo, fluo. LISSE, Levis. _Rendre lisse_, Lævigo. LISTE, Album, subscriptio, adscriptio. LIT, Lectus, stratum, cubile, torus, grabatus. LITIÈRE, Lectica, octophorus, stramen. _Porteur de litière_, Lecticarius. LIVIDE, Lividus. LIVRE (poids), Pondo, libra. LIVRE (volume), Liber, opus, volumen, codex, libellus. _Écrire un livre_, Librum compono. _Feuilleter un livre_, Librum evolvo, percurro. _Publier un livre_, In lucem prodo librum. LIVRER, Dedo, addico, do, trado, mancipo, prodo. =Livré à=, Deditus. LOCATION, Conductio, redemptio. =Louer=, Conduco. =Locataire=, Inquilinus. =Loué=, Conductitius. LOGER (en voyage), Diversor. LOI, Lex, canon, regula. _Édicter une loi_, Legem perfero. _Observer la loi_, Legi pareo. _Violer la loi_, Contra legem facio. _Abroger une loi_, Legem irritam facio. _Agir conformément à la loi_, Lege ago. =Législateur=, Legislator, lator legis. =Légiste=, Jurisconsultus, interpres legum. =Légal=, Legitimus, æquus, secundum legem. _Qui n’est pas soumis à la loi_, Exlex. LOIN, Remote, procul. =Au loin=, Eminus, e longinquo. _Bien loin que_, Nedum. =Plus loin=, Ultra, supra. _Voir de loin_, Prospicio. LOISIR, Otium, vacuum tempus, vacatio a labore. _Avoir de loisir_, Otior, nihil ago, cesso, vaco, otio abutor. _A loisir_, Otiose, per otium. LONGUEUR, Longitudo, longinquitas, diuturnitas. =Long=, Longus, longinquus, diuturnus, procerus. _Pour n’être pas trop long_, Ne multus ac insolens sim. _A la longue_, Mora. LONGTEMPS, Diu, longo intervallo. _Longtemps avant_, Diu ante, multo ante. _Longtemps après_, Diu post, longo ex intervallo. _Qui dure longtemps_, Diuturnus, longinquus. _Aussi longtemps que_, Quamdiu, dum, quantum, tamdiu... quamdiu. _Il y a déjà longtemps_, Pridem, dudum. _Si longtemps_, Tanto tempore. LORSQUE, Quum, cum, postquam, ubi, simul, simul ac. LOUANGE, Prædicatio, celebratio, commemoratio, laudatio, præconium, commendatio. =Louer=, Laudo, commendo, celebro, extollo, collaudo. =Louable=, Laudabilis, laudandus, prædicandus, laude dignus, prædicabilis, tolerabilis. _D’une façon louable_, Laudabiliter, recte, laudate, honeste, cum laude. =Loué=, Laudatus, spectatus, probatus. LOUCHE, Limus, obliquus. LOUP, Lupus. =De loup=, Lupinus. LOURD, Onerosus, gravis, ponderosus. LOYER, Locatio. _Donner à loyer_, Loco. LUCRE, Lucrum, feneratio. LUGUBRE, Lugubris, funebris. LUI-MÊME, Ipse. LUIRE, Eluceo, emico, effulgeo, resplendeo, niteo, nitesco, splendeo, luceo. =Luire= _sur_, Eluceo, illuceo, exorior, appareo. =Luisant=, Nitidus, nitens. LUMIÈRE, Lux, lumen. _Priver de la lumière_, Obscuro, luminibus officio. _Qui craint la lumière_, Lucifugus. LUNE, Luna. _Relatif à la lune_, Lunaris. LUTTE, Contentio, certatio, luctatio, certamen, dimicatio, pugna, concertatio. =Lutter=, Obsisto, pugno, dimico, certo, contendo, belligero, concerto, luctor. =Lutteur=, Luctator. LUXE, Luxus, opulentia. _Son luxe est extraordinaire_, Luxus in eo est tantus, ut nihil supra possit esse. LYCÉE, Lyceum. LYRE, Fides, lyra. _Joueur de lyre_, Fidicen, qui fidibus canit. =Lyrique=, Lyricus. M =Macérer=, Macero, contero. MÂCHOIRE, Maxilla, mala. =Mâcher=, Mando. MACHINE, Machina, machinamentum. MACHINATION, Machinatio, artificium. =Machiner=, Machinor, excoquo. MAÇON, Structor. MAGASIN, Receptaculum. MAGE, Magus. =Magicien=, Magus. =Magique=, Magicus. MAGISTRATURE, Magistratus, dignitas, honor, potestas. MAGNANIMITÉ, Magnanimitas, magnitudo animi. =Magnanime=, Magnificus, generosus, clarus. MAGNIFICENCE, Apparatio, magnificentia, lautitia. =Magnifique=, Speciosus, illustris. =Magnifiquement=, Magnifice, opipare, laute, apparate, splendide, speciose, artificiose, eleganter, pretiose. MAI, Maius. MAIGREUR, Macies, gracilitas, tenuitas. _D’une maigreur extrême_, Torridus macie. =Maigre=, Macer, macie extenuatus, tenuis, gracilis. MAIN, Manus. =Main droite=, Dextera, dextra. =Main gauche=, Sinistra. _En venir aux mains_, Conflictum ineo, adversis signis maximo clamore concurro, cum hoste congredior. _Donne la main_, Cedo manum. _Sous la main_, =Être sous la main=, Suppeto, suppedito. _La dernière main_, Perpolitio, expolitio. _Mettre la dernière main_, Perficio, perpolio, elimo. _De main en main_, Per manus. _Sous la main_, Sub manu, præsto, in promptu, in manu, in manibus, ad manum. MAINTENANT, Nunc, hoc tempore, hodie, modo. MAINTENIR, Sustineo, tueor, labentem excipio. MAIS, Ast, at, sed, atqui, certe, verum, sed, enim, autem, vero. MAISON, Domus, ædes, domicilium, tectum, penates, lares. =Maison de campagne=, Villa, prædium. _Demeurer chez soi_, Domo se tenere, domi manere. =De la maison=, Domesticus, familiaris, privatus, intimus. MAÎTRE (de maison), Dominus, herus, paterfamilias. — (Précepteur), Doctor, magister, præceptor, interpres, pædagogus. _Qui n’est pas maître de soi_, Impos. =Maîtriser=, Contineo, reprimo, cohibeo, coerceo. _Se rendre maître_, Præoccupo, anteoccupo. _Être maître de sa colère_, Iram in potestate habeo. MAJESTÉ, Majestas, summa gravitas. MAL, Malum. _Faire du mal à_, Malefacio. =Mal=, Male, prave, nequiter, perperam perverse, corrupte, vitiose. _Vos affaires vont mal_, Claudicant res vestræ. _Parler mal de_, Maledico. MAL, Morbus. _Le mal empire_, Crescit morbus. _Le mal diminue_, Decrescit. MALADIE, Morbus, invaletudo, ægrotatio. _Maladie invétérée_, Inveteratio. _Arrêté, empêché par la maladie_, Morbo præpeditus. =Malade=, Æger, ægrotus, morbidus, invalidus, infirmus. =Malade= (être), Ægroto, morbo sum implicatus, ægro corpore, sum. MALADROIT, Inconcinnus, ineptus. =Maladroitement=, Inepte, insulse. MÂLE, Mas, masculus, virilis, fortis. MALÉDICTION, Exsecratio, diræ, imprecatio. =Maudire=, Exsecror, imprecor, abominor, detestor, diras alicui imprecor. MALFAISANT, Maleficus, reus, damnificus. MALFAMÉ, Infamis, turpis; sceleribus, ignominia notatus. MALGRÉ, Ingratis, invito. =Malgré soi=, Invite, repugnanter, invito. _Qui agit malgré soi_, Invitus, rogatus, repugnans, coactus. MALHEUR! Væ. MALHEUR, Malum, damnum, incommodum, pestis, detrimentum, miseria, calamitas, pernicies, infortunium, ærumna. _Être sous le coup d’un malheur_, Sum in maximis malis. _Éloigner un malheur_, Pestem averto. _Un malheur menace_, Malum imminet. _Tomber dans le malheur_, In miseriam incido. _Être dans le malheur_, Miseriis premor. _Arracher au malheur_, A miseria vindico. _Être délivré d’un malheur_, E malis emergo. =Malheureux=, Infelix, miser, calamitosus, infortunatus, ærumnosus, nefastus, impius, prostratus, jacens. _Devenir malheureux_, Malum contraho, in calamitatem incido. MALHONNÊTE, Inhonestus, turpis, nequam, improbus. =Malhonnêtement=, Inhoneste, spurce. MALICE, Malitia, fraus, calliditas, nequitia. =Malicieusement=, Malitiose, callide, versute, vafre, dolose, nequiter. MALPROPRETÉ, Squalor, sordes, lutum. =Malpropre=, Squalidus, sordidus. =Être malpropre=, Squaleo, sordeo. MALSÉANT, Inconveniens. _Il est malséant_, Dedecet, indecorum est. MALTRAITER, Aspere aliquem accipio, vexo, male tracto. _Qui maltraite_, Vexator. MALVEILLANCE, Malevolentia. =Malveillant=, Malevolus. MAMELLE, Mamma, uber. _Qui est à la mamelle_, Lactens. MANCHE, Manica. _Pourvu de manches_, Manicatus. MÂNES, Manes. MANGER, Comedo, edo, cibum capio, cibum sumo, cœno. — (Consumer), Exedo, consumo, obligurio. =Manger= _avidement_, Helluor, comessor. _Je n’ai pas mangé depuis deux jours_, Biduo nihil cibi cepi. MANIEMENT, Tractatio. =Maniable=, Tractabilis. MANIÈRE, Modus. _A la manière de_, Ritu. _A la manière des vieilles_, Aniliter. _D’une autre manière_, Aliusmodi, rationis disparis, alterius, dissimilis. _Par manière d’acquit_, Oscitanter, negligenter, indiligenter, in speciem, per simulationem. MANIFESTE, Manifestus, clarus, perspicuus, non obscurus, perspectus, apertus, evidens. =Manifester=, Patefacio, in lucem profero, divulgo, præfero, significo. =Manifestement=, Manifesto, palam, aperte, clare, perspicue. MANŒUVRE (milit.), Exercitium. MANŒUVRE, Operarius. MANQUE _de_, Jejunitas, inopia, indigentia, penuria, egestas. =Manquer=, Deficio, desum. _Il manque_, Deficit, deest. =Manquer à=, Delinquo, pecco, errorem committo. =Manquer de=, Careo, vaco, deficior, vacuus sum, egeo, indigeo. MANTEAU, Læna, amiculum, pallium. =Manteau militaire=, Paludamentum. _Mettre son manteau_, Onero humerum pallio, pallium humeris injicio. _Retrousser le manteau_, Colligo pallium. MANUSCRIT, Chirographum, volumen. MARAIS, Palus. =Marécageux=, Palustris. MARÂTRE, Noverca. MARAUDEUR, Prædator. MARBRE, Marmor. =De marbre=, Marmoreus. MARCHANDISE, Mercimonium, merx. _Commerce de marchandise_, Mercatura, negotiatio, nundinatio. =Marchand=, Mercator, negotiator, qui mercaturam facit, propola. MARCHÉ, Macellum, emporium, mercatus. =Jour de marché=, Nundinæ, mercatus. _Tenue d’un marché_, Nundinatus. MARCHE, Ingressio, incessus, itio, ingressus, gressus. =Marcher=, Incedo, ingredior, ambulo, eo. _Ils marchent rapidement_, Celeres sunt. MARÉCHAL-DE-CAMP, Supremus castrorum præfectus. MARÉE, Æstus marini. MARI, Maritus, vir. MARIAGE, Matrimonium, conjugium, connubium, nuptiæ. _Contracter mariage_, (en parl. d’une femme), Ineo matrimonium. _Faire un mariage_, Matrimonio habeo conjugem. =Se marier=, Nuptias concilio, uxorem duco. _Femme mariée_, Matrona, mulier, uxor. _Non marié_, Innuptus, non nuptus. MARMITE, Olla. MARQUE, Nota, signum. _Apposer une marque_, Notam appono. _Faire une marque_, Noto, signo. =Marquer=, Consigno, obsigno, firmo. =Marqueté=, Vermiculatus. MARTEAU, Malleus. MARTYR, Laureatus Fidei pugil. MASQUE, Persona, larva, facies ficta. _Lever le masque_, Integumenta evolvo, larvam depono. =Masqué=, Larvatus, personatus. =Masquer= _la vue_, Luminibus obstruo. MASSACRE, Trucidatio, cædes, clades, jugulatio. =Massacrer=, Interficio, neco, occido, cædo, jugulo, morte mulcto, interimo, contrucido. MASSE, Moles. _En masse_, Conglobatim. MASSUE, Clava. MÂT, Malus. =Matelot=, Nauta, navita. MATHÉMATIQUE, Mathematicus. MATIÈRE, Materia. =Matériaux=, Materia, apparatus. MATIN (_le_), Mane, diluculo, prima luce, matutino tempore. =Matin= (du), Matutinus. MATURITÉ, Maturitas, tempestivitas, tempus maturum. =Mûr=, Maturus, coctus, tempestivus, mitis. =Mûrir=, Maturesco, maturo, mitesco, mitior fio, excoquo. _Les moissons mûrissent_, Fruges prope maturitatem sunt. MAUVAIS, Malus, inprobus, perditus, facinorosus, nequam, homo nihili. MAUX, Miseria, calamitas. _Soulager les maux_, Miseriam lenio. MAXIME, Dogma, decretum, citum, præceptum. MÉCANICIEN, Machinator, fabricator. MÉCHANCETÉ, Improbitas, perversitas vecordia, malignitas. =Méchant=, Improbus, sceleratus, nequam. =Méchamment=, Improbe, maligne, malitiose, nefarie, perverse, nequiter. MÉCONTENTEMENT, Bilis, ira. MÉDIATEUR, Conciliator, pactor. MÉDICAMENT, Medicamen, medicamentum, medicina, remedium. MÉDECINE, Medicina, medicamentum, remedium, ars medendi. =Médecin=, Medicus, medicinæ peritus. MÉDIOCRITÉ, Mediocritas. =Médiocre=, Modicus, mediocris, paucus, nonnullus. =Médiocrement=, Modice, moderate, modeste, mediocriter. =Médisance=, Maledictio, maledictum. =Médire=, Maledico. =Médisant=, Maledicus, obtrectator, mordax. _En médisant_, Maledice. MÉDITATION, Meditatio, commentatio. =Méditer=, Meditor, attente cogito, commentor, contemplor, considero. _Méditer une ruse_, Machinor. _Il médite je ne sais quoi au fond de son cœur_, Clam nescio quid agitat. MÉFAIT, Noxa, noxia, culpa, crimen. MEILLEUR, Melior, potior, præstabilior, commodior, prior. MÉLANCOLIE, Melancholia, atra bilis. =Mélancolique=, Melancholicus. MÉLANGE, Permistio, admistio, confusio. _Sans mélange_, Meracus, merus. =Mêler=, Promiscua habeo, commisceo, insero, confundo. =Mêler à= (se), Me interpono, in res me immitto. =Mêlé=, Promiscuus, mixtus, confusus. MEMBRE, Artus, membrum. _Privé d’un membre_, Mancus. MÊME, Etiam, et, item, vel, quidem, profecto. =De même=, Item, similiter, quoque. =De même que=, Sicut, sicuti, perinde ut, similiter atque, velut, tanquam, quodammodo ac. =De la même manière=, Itidem, similiter, pariter, item. =Et même=, Quin etiam, idem. =Pas même=, Ne quidem. LE MÊME, Idem. =Mémoire=, Memoria. _Avoir bonne mémoire_, Memoria valeo. _Avoir une mémoire ingrate_, Memoria vacillat. _Exercer la mémoire_, Mémoriæ studeo. =Mémorable=, Memorabilis, memorandus, memoria dignus. =De mémoire=, Memoriter, e memoria, sine scripto. _Réciter de mémoire_, Ex memoria pronuntio. _De mémoire d’homme_, Post hominum memoriam. MÉMOIRES, Commentarium, commentarii. MENACE, Minæ, minatio, terror. _Proférer des menaces_, Terrores jacto. =Menacer=, Minor, minitor, terreo. — (Être imminent), Impendeo, immineo, insto. =Menaçant=, Minax, horrificus, minitabundus, minitans. =Menaçant= (en), Minaciter, aspere. MÉNAGER _la chèvre et le chou_, Utrosque parietes linio. (PROV.) MENDICITÉ, Mendicitas. =Mendier=, Mendico, ostiatim quæro. =Mendiant=, Mendicus. MENER, Propello, impello, propulso. MENSONGE, Mendacium, falsitas. =Mentir=, Mentior, ementior, mendacium dico. =Menteur=, Mendax, fraudulentus. =Mensonger=, Mendax, fraudulentus. MENSUEL, Menstruus. =Mention=, Commemoratio, mentio, recordatio. _Faire mention_, Mentionem de re facio. =Mentionner=, Commemoro, memoro, dico, memini, narro. MENTON, Mentum. MÉPRIS, Contemptio, contemptus, despicientia, despectio, vilitas, aspernatio, despectus. =Mépriser=, Flocci facio, contemno, despicio, sperno, pro nihilo puto, rejicio aspernor, abhorreo, respuo, repudio. =Méprisable=, Luteus, nullius pretii, ineptus. MER, Pelagus, mare, pontus, æquor, salum. _La pleine mer_, Altum. _En pleine mer_, In salum. _Mal de mer_, Nausea. _Se mettre en mer_, Navigo, mare ingredior. =Marin=, Marinus, maritimus. — (Soldat), Classiarius. MERCENAIRE, Mercenarius, operarius. MÈRE, Mater, parens, genitrix. MÈRE DE FAMILLE, Materfamilias. =Maternel=, Maternus. MÉRITE, Promeritum, meritum, beneficium. _Favoriser le mérite_, Dignitati faveo. =Mériter=, Mereo, mereor, commereo, promereor. _Je ne mérite pas autant_, Non id est meritum meum, ut..... =Mériter= (de), Benemereor, beneficio afficio, beneficium colloco. =Mérité=, Meritus, justus, debitus. MERLE, Merula. MERVEILLE, Miraculum, prodigium, portentum. _A merveille_, Mirum in modum. =Merveilleux=, Portentosus, monstrosus, prodigiosus, mirandus, mirabilis. =Merveilleusement=, Mirifice, mire, admirabiliter. =Mésintelligence=, Dissidium, dissensio, divortium. MESSAGE, Nuntium. =Messager=, Nuntius, tabellarius, cursor. MESSE, Res sacra, missa, res divina. _Dire la messe_, Sacrum facio. _Servir la messe_, Sacerdoti sacra operanti ministro. _Entendre la messe_, Intersum divinis. MESURE, Mensura. — (Manière), Modus. _Garder la mesure convenable_, Modum in rebus servo. _Avec mesure_, Numerose. _Sans mesure_, Immoderate, immodeste, extra modum. =Mesurer=, Commetior, metior. _Qui mesure_, Metator. MÉTAL, Metallum. MÉTAMORPHOSER, Transformo. MÉTHODE, Methodus, via, ars. =Méthodiquement=, Distincte, disposite, distribute. METS, Esculenta, escæ, cibi, pulmentum. METTRE, Pono, colloco. _Il se mit à_, Cœpit. MEUNIER, Pistor. MEURTRE, Homicidium, cædes. MEURTRIER, Homicida, sicarius, interfector. =Meurtrier= (_adj._), Internecinus, crudelis. MIDI, Meridies. =De midi=, Meridianus. _Avant midi_, Ante meridiem. _Après midi_, Post meridiem. MIEL, Mel. _Rayon de miel_, Favus. =Mielleux=, Mellarius, mellitus, suavis, jucundus. MIEN, Meus. MIEUX, Melius, commodius, potius, præstabilius. _Un peu mieux_, Meliuscule, aliquanto melius. _Aimer mieux_, Malo, magis volo, præopto. MIGRATION, Migratio, loci mutatio, discessus. MILAN, Milvus. =De milan=, Milvinus. MILIEU (_le_), Medietas, medium, media pars. _Juste milieu_, Mediocritas; nec parum, nec nimium. =Qui est au milieu=, Medius, intermedius. _Arriver au milieu de la nuit_, Nocte intempesta adsum. MILITAIRE, Militaris. MILLE, Mille. — (Longueur), Millium, milliare. =Mille fois=, Millies. _De mille façons_, Multis modis. =Millésime=, Millesimus. MIME, Mima, mimus. =Miner=, Peredo. MINUTIEUX, Scrupulosus. MIROIR, Speculum. MISÈRE, Miseria, calamitas, ærumna. _Soulager la misère_, Medeor inopiæ. =Misérable=, Miserandus, miserabilis. =Misérablement=, Miserabiliter, misere. MISÉRICORDIEUX, Misericors, clemens. MISSION, Expeditio sacra. MOBILE, Mobilis, volubilis, instabilis, inconstans. MOBILIER, Supellex. _A l’ancienne mode_, Obsolete. MODÈLE, Specimen, exemplum, exemplar. MODÉRATION, Moderatio, modestia, modus, temperantia, gravitas. =Modérer=, Moderor, modum adhibeo, freno, tempero, moderationem adhibeo, placo, domo, reprimo, impero animo, cohibeo iram. =Modéré=, Moderatus, temperatus, restrictus. =Modérément=, Sobrie, parum, modeste, moderate, modice, temperate, parce, restricte. MODESTIE, Demissio, animi abjectio, verecundia. =Modeste=, Demissus, humilis, modestus, pudens, verecundus. _Il est très modeste_, Modestia animi est insigni. =Modestement=, Pudenter, verecunde. MODIFIER, Interpolo, renovo, muto. =Modifié=, Modificatus. MODIQUE, Modicus, mediocris, paucus. =Modiquement=, Modice. MOELLE, Medulla. MOELLON, Cœmentum. _Bâti en moellon_, Cœmentitius. MŒURS, Mores. _Bonnes mœurs_, Optimi mores. _Mœurs dépravées_, Pravi mores. _Mœurs sévères_, Castigati mores. MOI, Ego. MOINE, Monachus. MOINEAU, Passer. MOINS, Minus, secius. _Du moins_, _au moins_, Saltem, modo. _Le moins possible_, Minime, nequaquam. _Le moins du monde_, Minimum. MOIS, Mensis. MOISSON, Messis, proventus. =Moissonner=, Meto, messem facio. =Moissonneur=, Messor. MOITIÉ, Dimidia pars. _Moitié_ (par), Bipartito, bifariam. _Partagé par moitié_, Dimidiatus. MÔLE, Crepido. MOLESTER, Pervello, vello, vellico. MOLLESSE, Mollitia, mollities, teneritas. =Mou=, Mollis, tener, tractabilis, flexibilis. =Mollement=, Molliter, segniter, delicate. MOMENT, Punctum, momentum. _Moments perdus_, Horæ subsecivæ. _Moment défavorable_, Alieno tempore. _En ce moment_, Ibi. _Assigner un moment_, Tempus alicui constituo. _Saisir le moment_, Tempus scite capio. _Savoir choisir le bon moment_, Commoditatis omnes articulos scio. MON, Meus. MONCEAU, Acervus, cumulus. _En monceau_, Acervatim, summatim. MONDE, Mundus, rerum universitas. =Mondain=, Mundanus. MONNAIE, Nummus, moneta. =Monnaie= _fausse_, Nummi adulterini. _Battre monnaie_, Nummos cudo. =Monétaire=, Monetalis. MONSTRE, Monstrum, portentum, prodigium. =Monstrueux=, Monstrosus, portentosus. =Monstrueusement=, Monstrose. MONTAGNE, Mons. _Pied d’une montagne_, Infimæ radices montis. MONTÉE, Acclivitas, clivus, collis. =Monter=, Ascendo, scando. =Montagneux=, Montosus, montuosus. =Montueux=, Clivosus. MONTRER, Ostendo, exhibeo, expromo, expono, demonstro, indico, declaro, propono, in conspectu pono, monstro. =Montrer= (se), Compareo, videor, adsum, palam sum, oborior, nascor. _Il se montre autre qu’il n’est_, Alium se quam sit ementitur. MONUMENT, Monumentum, opus publicum. MOQUERIE, Irrisio, ludibrium, risus, cachinnus. =Moquer de= (se), Insulto, illudo, ludo, ludificor, derideo, eludo, irrideo, naso suspendeo aliquem. =Moqueur=, Nasutulus, nasutus, irrisor. =Moral=, Moralis. MORCEAUX (en), Particulatim, membratim, singillatim. MOROSE, Illepidus, infacetus. _D’une façon morose_, Morose, fastidiose, importune. MORSURE, Morsus. =Mordre=, Admordeo, abrodo. =Mordant=, Dentatus, mordax, dicax. =En mordant=, Mordicus. MORT, Mors, interitus, letum, discessus, exitus, obitus, decessio. =Mort= _violente_, Nex. _Se donner la mort_, Necem mihi conscisco. _Menacer de mort_, Mortem alicui minitor. _Donner la mort_, Morte afficio. _Envoyer à la mort_, Ad mortem do. =Mortalité=, Mortalitas. =Moribond=, Moribundus, moriens. =Mourir=, Morior, decedo, e vita discedo, succumbo, vitam amitto, animam edo, intereo, ad DEUM excedo. _Que je meure, si_, Ne vivam, si... _Mourir avant le temps_, Præmorior, ante tempus morior. _Mourir de mort violente_, Vita cum sanguine effluo. _Mourir de la peste_, Peste conficior. =Mort=, Mortuus. =Mortel=, Mortifer, pestifer, letalis, mortalis. MOSAÏQUE, Emblema vermiculatum. MOT, Verbum, vox, vocabulum, dictum. _Bon mot_, Sales, joci, facetiæ, urbanitas. _Mot d’ordre_, Tessera. _A mots couverts_. Tectis verbis. =Mot à mot=, Verbis totidem, verbum pro verbo, ad verbum. MOTIF, Causa. MOTTE _de terre_, Gleba. MOUCHE, Musca. MOUCHER (se), Emungo. MOUILLER, Humecto, humidum facio, madefacio. =Mouillé=, Humidus, madidus, udus. MOULIN, Pistrinum. MOUSSE, Muscus. =Moussu=, Muscosus. MOUTON, Fistuca. MOUVEMENT, Motus, motio, agitatio, impulsus. _Mouvement circulaire_, Conversio, circumvectio. _Mettre en mouvement_, Incito, impello, excito. _Faire signe par un mouvement de tête_, Nuto. _De son propre mouvement_, Sua sponte. =Mouvoir=, Moveo, cieo, agito, impello, muto, commuto. MOYEN, Ratio, via, modus. _Il connaît tous les moyens_, Vias omnes aliquid faciendi tenet, omnes artes novit. _Chacun selon ses moyens_, Pro se quisque. _Par tous les moyens possibles_, Quoquomodo, pro virili parte. MUET, Elinguis, mutus, indisertus, tacitus. =Rendre muet=, Obmutesco. MUGISSEMENT, Mugitus. =Mugir=, Mugio, boo. MULET, Mulus. =Muletier=, Mulio. =De muletier=, Mulionius. MULTIPLIER, Multiplico. =Multiplier= (se), Percrebresco. MULTITUDE, Multitudo, frequentia, celebritas, turba, cœtus, vulgus. MUNICIPALE (ville), Municipium. =Municipal=, Municipalis. MUR (de clôture), Maceria, paries, murus. — (Fortifications), Mœnia, muri urbis. =Mural=, Muralis. MURMURE, Murmur, fremitus, mugitus, strepitus, susurrus. =Murmurer=, Murmuro, commurmuror. _Murmurer à l’oreille_, Insusurro. MUSE, Musa. MUSES, Musæ. =Musique=, Musica, cantus, symphonia. _Aimer la musique_, Musicæ studio teneor. _Faire de la musique_, Modulate describo. =Musicien=, Musicus, symphoniacus. MUTILER, Mutilo, diminuo. =Mutilé=, Mutilus, mutilatus. MUTUEL, Mutuus, respondens. =Mutuellement=, Mutue, mutuo. =Mystère=, Mysterium, sacra res occulta. N NACELLE, Navicula. NAGE (traverser à la), Trano, trajicio, transnato. =Nager=, Nato, no. =Nager= _dans_, Innato, inno. NAGUÈRE, Dudum, jam pridem, nuper, recens, novissime. NAISSANCE, Ortus, exortus. _Naissance illustre_, Genus illustre. _De parents obscurs_, Genus obscurum. _Par la naissance_, Natu, ætate. =De naissance=, Natalis. _Jour de naissance_, Dies natalis, natalis. _Fête pour célébrer le jour de la naissance_, Natalitia. _Relatif au jour de naissance_, Natalitius. =Naître=, Nascor, orior, in vitam venio, in lucem edor, exsisto. =Natal=, Genitalis. _Sol natal_, Genitale solum. _Faire naître_, Incutio, injicio. NAÏF, Simplex, credulus, sincerus. =Naïvement=, Pueriliter, stulte. NARINES, Nares. NARRATION, Narratio, rerum gestarum expositio. =Narrer=, Narro. =Narrateur=, Pronuntiator, narrator. NATION, Natio, gens. =National=, Vernaculus. NATURE, Natura. NATUREL, Natura, indoles, ingenium, mores. =Naturel= (_adj._), Naturalis, nativus, innatus, insitus, genuinus, proprius. =Naturellement=, Naturaliter, a natura, secundum naturam. NAUFRAGE, Naufragium. _Faire naufrage_, Naufragium facio, naufragio intereo. =Naufragé=, Naufragus, naufragio ejectus, qui naufragium facit. NAUSÉE, Nausea, stomachi fastidium. _Avoir des nausées_, Nauseo, stomachi fastidio laboro. NAUTIQUE, Nauticus. NAVAL, Nauticus. NAVIGATION, Navigatio. =Naviguer=, Navigo, in navi vehor. =Navigable=, Navigabilis. =Navigable= (pas), Innavigabilis. =Navigateur=, Nauta, navita, naviculator, navicularius, remex. NAVIRE, Navigium, navis. NE PAS, Non, neque. NÉCESSITÉ, Necessitas, necessitudo, fatum. _Faire de nécessité vertu_, Necessitati pareo. =Nécessaire=, Necessarius, fatalis, opus, necesse, necessum. _Il est nécessaire_, Oportet, necesse est. =Nécessairement=, Necessario, necessarie, ex necessitate. =Nécessiteux=, Pauperculus. NECTAR, Nectar. NÉGATION, Negantia, negatio. =Nier=, Nego, abnuo, diffiteor, pernego, prorsus nego, recuso. NÉGLIGENCE, Socordia, incuria, negligentia, neglectio. =Négliger=, Negligo, non curo, rem segniter tracto. _Il néglige son devoir_, Claudicat in officio. _Négliger tout pour obéir_, Omnia postpono dum obedirem. _Négliger ses affaires_, Rebus meis plane indormio. =Négligent=, Oscitans, socors, deses, negligens. =Négligé=, Inconcinnus, inurbanus. =Être négligé=, Negligor, jaceo. =Négligemment=, Oscitanter, negligenter, indiligenter, somniculose, socorditer. NÉGOCE, Negotiatio, mercatura. _Faire le négoce_, Negotior, mercaturam facio. =Négociant=, Negotiator, mercator. NÉGOCIATEUR, Pactor. NEIGE, Nix. =Neigeux=, Nivalis. _Plein de neige_, Nivosus. =Il neige=, Ningit. NERF, Nervus, vis, robur. =Nerveux=, Nervosus, fortis, robustus. N’EST-CE PAS? Nonne, annon. NETTEMENT, Plane, clare, aperte, perspicue. NETTOYER, Depurgo, purgo. NETTOYER _à fond_, Perpurgo. NEUF _en tout_ (_Homme_), Homo usu rerum tiro, nulla cognitione ornatus. NEUF, Novem. _De neuf jours_, Novendialis. =Neuvième=, Nonus. NEUTRE (_demeurer_), Medius sum. NEVEU, Nepos. NEZ, Nasus. _Qui a un grand nez_, Nasutus. NI D’UN COTÉ, NI DE L’AUTRE, Neutro, in neutram partem. =Ni l’un ni l’autre=, Neuter. NID, Nidus. NIVEAU, Norma, perpendiculum. NOBLESSE, Nobilitas, claritas, dignitas generis, vetustas familiæ, præstantia. _Faire partie de la noblesse_, In nobilium ordinem adscribor. =Noble=, Nobilis, clarus, insignis, genere nobili natus, magnanimus. _Noble de fraîche date_, Homo novus. =Noblement=, Insigniter, elate. NOCE, Nuptiæ, matrimonium, nuptiarum dies. _Faire les apprêts des noces_, Nuptias conficio. =Nuptial=, Nuptialis. NŒUD, Nodus. =Nouer=, Religo, vincio, colligo, necto, connecto. =Noueux=, Nodosus. NOIR (subst.), Nigror. =Noir=, Niger, ater, atratus, fuscus. _Vêtu de noir_, Atratus, funebri vestimento indutus. =Noirâtre=, Pullus, atratus, niger. NOIX, Juglans, nux. NOM, Nomen, vocabulum. _En mon nom_, Meo nomine, ex me, meis verbis. _Donner un nom_, Nomen alicui cudo. _Ils ont le nom sans la chose_, Honorum vocabula habent, non dignitatis insignia. _Se faire un nom_, Gloria floreo. =Nommer=, Denomino, nomino, appello, voco, nomen pono, nuncupo. =Nommément=, Nominatim. NOMBRE, Numerus, multitudo, copia. _En grand nombre_, Multus, permultus. =Nombreux=, Multus, non pauci, numerosus, copiosus, frequens. _Peu nombreux_, Infrequens. NON, Non, haud, neutiquam, haudquaquam. =Et non=, Nec, non, neque. NONCHALANCE, Segnitia, inertia. =Nonchalant=, Segnis, piger, languens, somniculosus. =Nonchalamment=, Somniculose. NOTE, Nota. =Noter=, Noto, observo, signo. =Notable=, Notabilis, conspicuus. NOTION, Notio, cognitio, intelligentia, informatio. NOTORIÉTÉ, Lux, perspicuitas. =Notoire=, Testatus, exploratus, ratus, indubitatus. NOTRE, Noster. =Le nôtre=, Noster. NOURRITURE, Nutrimentum, pabulum, pastio, esca, cibus, pastus, epulæ. =Nourrir=, Alo, educo, nutrio, pasco. =Nourrir de= (_se_), Vescor, edo, pascor, utor. =Nourricier=, Nutricius. =Nourrissant=, Esculentus. NOUVEAUTÉ, Novitas. _Aimer la nouveauté_, Novitatem amo. =Nouveau=, Novus, recens, inauditus, inusitatus, per se cognitus, inopinatus, novitius. =De nouveau=, De integro, iterum, rursum, rursus, denuo. _Rendre nouveau_, Novo. =Nouvellement=, Nove. NOUVELLE, Nuntius, rumor. _Bonne nouvelle_, Exoptatus nuntius. _Mauvaise nouvelle_, Tristis nuntius. _Apporter des nouvelles_, Nuntium affero. _Recueillir les nouvelles_, Rumores excipio. _La nouvelle se confirme_, Rumor crescit. NOVICE, Inexercitatus, tiro. NU, Nudus, nudatus, spoliatus, vacuus. _Mettre à nu_, Nudo, spolio. NUAGE, Nimbus, nubes. =Nuageux=, Nimbosus. NUANCER, Vario. =Nuancé=, Varius. NUIRE, Lædo, obsto, noceo, officio, detrimentum affero. =Nuisible=, Nocens, noxius, perniciosus. NUIT, Nox, tenebræ. _Passer la nuit blanche_, Pervigilo. _Passer la nuit_, Pernocto, noctem ago. _Être surpris par la nuit_, Nox me oppressit. _Il fait nuit_, Advesperascit. =Nocturne=, Nocturnus. _Qui se fait la nuit_, Noctuabundus. _Qui dure toute la nuit_, Pernox. =Nuitamment=, Noctu, nocte, nocturno tempore, in tenebris. NUL, Nullus, nemo. =Nullement=, Nequaquam, minime, haudquaquam, neutiquam. O OBÉISSANCE, Obedientia, obtemperatio. =Obéir=, Obedio, pareo, monita sequor, imperata facio, obtempero. =Obéissance= (_avec_), Obedienter. OBÉRÉ, Obæratus. OBJECTION, Objectum. =Objecter=, Objecto, objicio. OBJET, Res. OBLIGATION, Obligatio. — (Argent), Nomen. _Avoir en obligation_, In nominibus habeo. _Faire une obligation de conscience_, Religionem objicio. =Obliger=, Obligo, obstringo, devincio, alligo. =Obligé=, Obligatus, obstrictus, devinctus. _Je vous suis bien obligé_, Maximis me beneficiorum vinculis obstrinxisti. OBSCÉNITÉ, Obscœnitas, turpitudo. =Obscène=, Obscœnus, turpis. _D’une façon obscène_, Obscœne. OBSCURITÉ, Tenebræ, caligo, nox, obscuratio, obscuritas. =Obscurcir=, Obscuro, lucem eripio, tenebras obduco. =Obscur=, Obscurus, tenebricosus, spissus, latens, opertus. — (Embrouillé), Perplexus, intricatus, implicatus, tortuosus. — (Ignoré), Ignobilis, humilis. _Naissance obscure_, Ignobilitas, humilitas generis. _D’une façon obscure_, Obscure, per nebulam, per caliginen, perplexe. OBSÉDÉ (être), _par mille pensées_, Hinc inde cogito. OBSÉQUIEUX, Obsequiosus. OBSERVATION, Observatio, animadversio. =Observer=, Circumspicio, adverto, considero, perpendo, observo, animadverto, noto, speculor, attendo. OBSÈQUES, Funus, exsequiæ. OBSERVATION, Consideratio, contemplatio. — (Remarque), Animadversio, notatio. =Observer=, Attendo, contemplor, observo. — (Remarquer), Animadverto. _S’observer_, Me ciscumspicio. =Observateur=, Speculator, animadversor. =Observatoire=, Specula. OBSTACLE, Obstaculum, impedimentum, mora, impeditio, obex, nodus, vinculum. _Faire obstacle_, Officio, noceo, obsum, obsto, obsisto. OBSTINATION, Contumacia, pertinacia, pervicacia, obstinatio. =Obstiner= (s’), Persto. =Obstiné=, Pertinax, obstinatus, pervicax. =Obstinément=, Pugnaciter, pertinaciter, præfracte. OBSTRUER, Præstruo, oppilo. OBTENTION, Impetratio. =Obtenir=, Impetro, nanciscor, consequor, teneo, adipiscor, assequor. _Qui peut être obtenu_, Impetrabilis. OCCASION, Occasio, locus, tempus, opportunitas, ansa, causa, facultas. _A l’occasion_, Pro re nata, e re nata. _Saisir l’occasion_, Oblata opportunitate utor, tempus scite arripio. _Laisser passer l’occasion_, Prætermitto facultatem. _Ne laisser passer aucune occasion_, Nullum locum prætermitto. _Si l’occasion se présente_, Si occasio tulerit. OCCUPATION, Occupatio. =Occuper=, Occupo, possideo. =Occuper de= (s’), Sollicitus sum, pertracto, tracto. _S’occuper des affaires de quelqu’un_, Tracto, curo res alicujus, procurator rerum alicujus sum. =Occupé=, Laboriosus, operosus, occupatus. _Qui n’est pas occupé_, Minime occupatus. =Occupé= _à_, Versatus in aliquo, exercitatus, subactus. ODEUR, Odor. _Exhaler une odeur_, Fragro, odorem reddo, redoleo, odorem afflo, odorem spiro. =Odorant=, Odoratus. =Odorant= (être), Redoleo, oleo. =Odorat=, Odoratus. ODIEUX (_faire retomber sur qqn tout l’_), Invidiam omnem in aliquem trajicio. =Odieux=, Perosus, odiosus. =Rendre odieux=, In invidiam voco. ŒIL, Oculus, lumen, acies. =Œil= _de la vigne_, Gemma in vitibus. _Je n’ai point fermé l’œil de la nuit_, Hac nocte nihil dormivi. _Jeter les yeux sur qqn_, Oculos in aliquem conjico. _Sous les yeux_, Ante oculos. _Placer sous les yeux_, Ante oculos pono, rem in medio pono. ŒUF, Ovum. ŒUVRE, Opus, opera, artificium. _Mise en œuvre_, Fabricatio, fabrica. _Bonnes œuvres_, Actiones sanctæ. OFFENSE, Offensa, injuria. =Offenser=, Offendo, pecco, lædo. OFFICE (_bon_), Officium, munus, muneris officium. _Répondre aux bons offices_, Officiis mutue respondeo. _Rendre office pour office_, Vinco studiis meis amici officia. =Officieusement=, Officiose, amice. OFFRE, Sollicitatio. =Offrir=, Offero, defero, trado, refero. _S’offrir à la vue_, Do me in conspectum. OH! Hem! o! OIE, Anser. OISEAU, Volucris, ales, avis, volatilis. =Oiseleur=, Auceps. OISIVETÉ, Inertia, otium, ignavia, desidia, negligentia, fuga laboris. =Oisif=, Iners, ignavus, piger, languidus, vecors, deses, otiosus, nil agens. =Oisif= (être), Cesso, nihil ago, vaco, conquiesco, langueo. OLIVE, Oliva, olea. =Olivier=, Olea. _Lieu planté d’oliviers_, Olivetum. OMBRAGE, Ombraculum. OMBRE, Umbra. _Qui reste à l’ombre_, Umbratilis. =Ombrager=, Opaco, obscuro. =Ombreux=, _Ombragé_, Umbrosus, opacus, umbrifer, obscurus. OMISSION, Prætermissio. =Omettre=, Prætereo, omitto, missum facio, prætermitto, reticeo, relinquo. ONAGRE, Onager, asinus silvester. ONCE, Uncia. ONCLE, Avunculus, matris frater. ONCTION, Unctio, unctura. ONGUENT, Onguentum. =Oindre=, Illino, inungo, ungo, perungo; unguentis oblino, lino. =Qui oint=, Unctor. ONDE, Unda, fluctus. ON DIT, ON RACONTE, Fama est, in vulgus exit; emanat rumor. ONGLE, Unguis. ONZE, Undecim. OPÉRATION, Actio. =Opérer=, Facio, ago. _La médecine opère_, In venas se diffundit medicamentum. OPINION, Existimatio, fama, opinio, sententia, consilium, voluntas, opinatio, sensus. _Donner de soi une bonne opinion_, Bellam exspectationem mei concito. _Se faire une mauvaise opinion_, Malam animo opinionem imbibo de aliquo. _Persister dans son opinion_, Persevero in sententia, sto in eadem sententia. _Changer d’opinion_, Sententiam repudio. OPINIÂTRETÉ, Pertinacia, pervicacia, obstinatio. =Opiniâtre=, Obstinatus, pertinax, pugnax. =Opiniâtrément=, Præfracte, pertinaciter, pugnacissime, obstinate. OPPOSITION, Oppositio. _Faire opposition_, Refragor, adversor. =Opposer=, Objecto, objicio, oppono. =Opposer= (s’), Adversor, repugno, obsisto, obsto, contra pugno, resisto, obtrecto, contravenio, adversum me præbeo, oppono, objicio, renitor. =Opposé=, Oppositus, dissentaneus, disparatus. _Être opposé à_, Dissentio, dissideo, discrepo, in alia opinione sum. OPPORTUNITÉ, Opportunitas, tempestivitas. =Opportun=, Tempestivus, opportunus. =Opportunément=, Tempestive, opportune. OPPRESSION, Oppressio, obsessio, oppugnatio. =Oppressé= (être), _jour et nuit_, Dies noctesque pungor ac stimulor. =Opprimer=, Opprimo, obruo, pondere affligo, servitute oppressum teneo. =Oppresseur=, Oppressor. OPPROBRE, Nota, infamia, dedecus, ignominia, macula, labes. OPTION, Optio, potestas eligendi. =Opter=, Opto, exopto, expeto, eligo. OPULENCE, Opulentia, opes. =Opulent=, Opulentus, abundans, affluens, copiosus, dives, uber, plenus, refertus. OR, Aurum. _Qui produit de l’or_, Aurifer. _Qui a couleur d’or_, Aureolus. =Orfèvre=, Aurifer, vascularius. ORACLE, Fatum, vaticiniam, oraculum, prædictio, ariolatio. _Débiter des oracles_, Ariolor, divino, prædico. ORAGE, Tempestas, turba, procella. =Orageux=, Procellosus, nimbosus. ORATEUR, Orator, concionator. _Orateur très abondant_, Orator admodum copiosus. =Oratoire=, Oratorius. _D’une façon oratoire_, Oratorie, ornate, copiose, splendide. ORBICULAIRE, Orbiculatus. ORCHESTRE, Orchestra. ORDRE, Ordo, dispositio, collocatio, œconomia. =Ordonner= (mettre en ordre), Dirigo, constituo, ordino, dispono. _En ordre_, Ordinate, ordinatim, ordino, composite, disposite. _Sans ordre_, Passim, incomposite, perturbate, confuse. _Mal ordonné_, Confusus, inordinatus. ORDRE (commandement), Mandatum, imperium, jussum. _Ordre des dieux_, Numen, divina potestas, providentia. _Exécuter un ordre_, Mandata exsequor. _Être aux ordres_ (de), In potestate alicujus sum. =Ordonner=, Præcipio, mando, injungo, impero, impono, jubeo, præscribo. _Sans l’ordre de_, Injussu. OREILLE, Auricula, auris. _Qui a de longues oreilles_, Flaccus. _Satisfaire l’oreille_, Aures impello. =Oreiller=, Culcita, pulvinus, lectulus, stragulum. ORGANISER, Constituo, decerno, statuo, præscribo, designo. ORGE, Hordeum. ORGIE, Perpotatio. ORGUEIL, Superbia, contumacia, ostentatio, jactatio, vanitas, ferocitas. =Orgueilleux=, Contumax, superbus, obstinatus. =Orgueilleusement=, Elate, contumaciter, superbe, ferociter. ORIENT, Oriens. ORIGINE, Origo, principium, ortus, stirps, fons, caput, primordia. =Originaire=, Oriundus, ortus, originem trahens. =Original=, Examplar, exemplum, imago. ORNEMENT, Exornatio, ornamentum, ornatus, species. — (Du discours), Expolitio, exornatio, explicatio. =Orner=, Exorno, expolio, illustro, decoro, illumino, cohonesto. =Orné=, Ornatus, decoratus. _Peu orné_, Inornatus, incomptus, sine nitore et palæstra. _D’une façon ornée_, Ornate, splendide, composite. _Sans ornement_, Inornate, inculte, ineleganter. ORNIÈRE, Orbita. ORPHELIN, Pupillus. OS, Os. =Ossements=, Ossa. OSER, Audeo, non dubito, non vereor. OSIER, Vimen. =Fait d’osier=, Vimineus. =Lieu planté d’osier=, Virgetum. OSTENTATION, Jactatio, ostentatio, venditatio, obstinatio, vanitas. ÔTAGE, Obses. ÔTER, Adimo, aufero, eripio, detraho, tollo, extorqueo. OU, Ve, vel, seu, sive, aut. =Ou non=, Necne. OÙ? Ubi, quo loco, ubinam, quorsum, quo, quem in locum. _Où en sont vos affaires?_ Quo loco res tuæ sunt? =D’où=, Unde, ex quo, a quo. =Par où=, Quo. OUBLI, Oblivio, memoriæ lapsus. _Sauver de l’oubli_, Facti memoriam a silentio vindico. =Oublier=, Obliviscor, oblivio me capit. =Oublieux=, Obliviosus, immemor. OUI, Vere, certe quidem. OUIE, Auditus, sensus audiendi, auditio. OURAGAN, _dévastateur_, Tempestas calamitosa. OURDIR, Machinor, ordior, texo, contexo, struo. OUTRAGE, Contumelia, convitium, maledictum, ignominia, injuria, ludibrium. _Recevoir des outrages_, Contumeliam accipio, sustineo. =Outrager=, Maledico, contumelian alicui facio. =Outrageux=, Coutumeliosus, injuriosus, maledicus, mordax. =Outrageusement=, Contumeliose, per contumeliam, injuriose. OUTRE, Præter, supra, extra. =En outre=, Præterea, insuper, ad hæc. _Passer outre_, Transgredior. OUVRAGE, Opus, opera, artificium. =Ouvrages= _de fortification_, Opus, munitio. _Petit ouvrage_ (opuscule), Opusculum. =Ouvrier=, Opifex, artifex, effector, faber. =D’ouvrier=, Fabrilis. OUVERTURE, Apertura, hiatus, labes. =Ouvrir=, Aperio, patefacio, recludo, resero. _Ouvrir la bouche_, Hisco. =Ouvrir= (s’), Patesco, pateo. =Ouvert=, Pervius, apertus, patens, planus, manifestus. — (Sincère), Simplex, sincerus. =Ouvert= (être), Hio, disjunctus sum, pateo. =Ouvertement=, Aperte, publice, plane, palam, non obscure, non dissimulanter, patenter, propalam. — (Franchement), Candide, ingenue, sincere, simpliciter. P PACIFICATION, Pacificatio. =Pacifié=, Paco, sedo, in tranquillum redigo, pacatum reddo. =Pacifier=, Pacatus, quietus, tranquillus. =Pacificateur=, Pacificator. _Qui doit rétablir la paix_, Pacificatorius. =Pacifique=, Pacificus, quietus. PACTE, Pactum, pactio, conventio, conventum, constitutum, fœdus, decisio, conditio, fides. =Pactiser=, Depaciscor, paciscor, spondeo. PAGE, Tabella, pagella, pagina. PAÏEN, Falsorum numinum cultor. PAILLE, Palea. PAIN, Panis. PAIR, Similis, geminus, pur. PAIX, Pax, concordia, tranquillitas. _Faire la paix_, Redeo cum aliquo in gratiam, pacem constituo. _Les condition de paix n’ont pas été acceptées_, Ad pacis conditiones adduci non potuere. _Rompre la paix_, Pacem irritam facio. =Paisible=, Tranquillus, placidus, lenis, quietus, pacatus, mitis, clemens. =Paisiblement=, Placide, leniter, pacate. PALAIS (membre), Palatum. =Palais=, (_demeure royale_), Regia, palatium. PALESTRE, Palæstra, gymnasium. PÂLEUR, Pallor. =Pâlir=, Expallesco, exalbesco, pallore suffundor, palleo. =Pâle=, Pallidus, lividus, exsanguis, decolor. PALIMPSESTE, Palimpsestus. PALINODIE, Palinodia, retractatio. PALISSADE, Vallus. =Palissader=, Præsepio. PALLADIUM, Palladium, signum Palladis. PALME, Palma, victoria. _Qui mérite la palme_, Palmaris. PALMIER, Palma. PALLIUM, Pallium. _Vêtu du pallium_, Palliatus. PALPER, Pertracto, tracto, palpo, palpor. =Palpable=, Tractabilis. =Pampre=, Pampinus. PANACÉE, Panchrestum, medicamentum. PANÉGYRIQUE, Panegyricus. PANTHÈRE, Panthera. PAON, Pavo. PAPE, Summus Ecclesiæ Pastor. _Élire un Pape_, Summum alicui pontificatum defero. PAPIER, Charta. =Papier= (grand format), Macrocolum, charta. — (Buvard), Bibula. =Main de papier=, Scapus chartæ. =Feuille de papier=, Chartæ pagina. PÂQUES, Pascha. PAR, Per. PARADE, Ostentus. _Faire paradé_, Ostento. _Qui fait parade de_, Ostentator, gloriosus. PARADOXE, Paradoxa. =Par-dessus=, Supra. PARAÎTRE, Videor, appareo, speciem affero, orior, nascor. PARALLÈLE, Comparatio, similitudo. PARALYSIE, Paralysis. PARASITE, Parasitus, mensarum assecla. PARCELLE, Particula, appendicula. PARCE QUE, Quod, quia, quoniam, propterea, ob eam causam. PARCHEMIN, Membrana. PARCOURIR, Peragro, perambulo, percurro. — (En esprit), Mente peragro. — _Passer légèrement sur_, Breviter decurro, strictim attingo, percurro. PARDON, Venia. _Demander pardon_, Veniam rogo. =Pardonner=, Ignosco, parco, veniam do, remitto, condono. PAREIL, Similis, par, compar, æqualis, talis. _Rendre la pareille_, Par pari reddo. =Pareillement=, Similiter, item, itidem, pariter, perinde, juxta, eo loco, etiam, quoque. PARENTÉ, Cognatio, propinquitas, gentilitas, consanguinitas. =Parenté= (paternelle), Agnatio. =Parent=, Cognatus, sanguine conjunctus, propinquus. =Parents=, Parentes. PARER _un coup_, Declinatione corporis ictum effugio. PARESSE, Pigritia, ignavia, inertia, segnities, desidia, negligentia, languor, socordia. =Paresseux=, Ignavus, iners, socors, cessator, deses, otiosus, qui cessat, languidus, piger, indiligens, segnis. =Être paresseux=, Pigror. =Avec paresse=, Indiligenter, negligenter. PARFOIS, Interdum, nonnunquam. PARFUM, Unguentum. =Parfumeur=, Unguentarius, pigmentarius. PARI (_faire un_), Sponsione aliquem lacesso. _Gagner un pari_, Sponsionem vinco. PARJURE, Perjurium, perfidia. =Parjurer= (se), Pejero. _Qui se parjure_, Perjurus. PARLEMENTAIRE, Internuntius, interpres, caduceator. PARMI, Inter. PAROLE, Locutio, sermo, eloquium, effatum, verbum. _Bonne parole_, Benedictum. _Douce parole_, Blandiloquentia. _Prendre la parole_, Silentium rumpo, loquor. _Il perdit l’usage de la parole_, Lingua illi constitit. =Parler=, Loquor, sermonem confero, aio, dico, enuntio, exprimo. _Parler souvent de_, De aliquo frequenter sermocinor. _Parler le premier_, Præloquor. _Parler avec insolence_, Insolenter loquor. _Parler contre qqn_, Obloquor. _On parle beaucoup de_, Sermo multus est de. _Donner sa parole_, Fidem do. _Engager sa parole_, Fidem do alicui. _Garder la parole donnée_, Fidem quam dedi præstabo. _Violer sa parole_, Fidem frango. _Dégager sa parole_, Nomen salvo. _Sur ma parole_, Fide mea. PARC, Stabulum. =Parquer=, Stabulor. PARRAIN (être), Ex baptismo levo, e sacro fonte suscipio. PARRICIDE (crime), Parricida. PARSEMER, Conspergo, aspergo, respergo. PART de (_faire_), Impartio, impertio, impertior. _Qui prend part à_, Particeps, consors. =Participer=, Particeps sum. _Faire participer_, Participo, participem facio, socium adjungo. _Qui participe à_, Particeps, consors. _A part_, Seorsum, separatim, discrete, distincte. _Mettre à part_, Sepono, segrego, separo. _De part et l’autre_, Utrinque, ab utraque parte, utrobique, hinc et illinc. _Nulle part_, Nusquam, nullo in loco. _Quelque part_, Alicubi. — (Avec mouvement), Aliquo, in aliquem locum. _De quelque part que ce soit_, Undelibet. _De toutes parts_, Undique. _En bonne part_, In optimam partem. PARTAGE, Divisio, partitio, distributio. _Échoir en partage_, Obtingo, obvenio. =Partager=, Partior, divido, partitionem facio. _Faire partager à_, Impertior. =Qui partage=, Divisor. PARTI, Factio, secta, partes. _Se joindre au parti de_, Factionem sequor alicujus. _Quitter le parti de_, Descisco, deficio. =Partisan=, Adjutor, particeps, socius, fautor, assecla, assectator. _Être partisan des idées nouvelles_, Rebus novis studere. PARTIE, Pars, portio, membrum, species, forma. _Quitter la partie_, Hastam abjicio. _En partie_, Partim. =Particulier=, Singularis, peculiaris, proprius, privatus. _En particulier_, Speciatim, nominatim, seorsum, singulatim, præter cæteros, privatim, clam. =Particulièrement=, Singulariter, singulari modo. PARTIR, Proficiscor, discedo. _A partir de_, Ab. PARTOUT, Usquequaque, ubique. _Partout où_, Ubicumque, quocumque in loco, quocumque. PARURE, Ornamentum, decus. =Parer=, Orno, decoro, ornatus affero, ornamentis afficio. PARVENIR, Pervenio, devenio. PAS ENCORE, Nondum, necdum, non adhuc. PAS, Passus, gradus, gressus. _Faux pas_, Lapsus, lapsio, prolapsio. _Céder le pas_, De via concedo, deflecto a via, iter præbeo. _Sortir d’un mauvais pas_, Ex nassa exeo. _Pas à pas_, Pedetentim, sensim, gradatim, sensim sine sensu. PASSABLE, Tolerabilis, patibilis. PASSAGE, Transitus, transmissio, meatus. _Se frayer un passage_, Ferro mihi viam facio. =Passer= _dans_, Immigro, migro, solum coloniis occupo. =Passer= _devant_, Prætergredior, præterlabor. _Passer d’une chose à l’autre_, Accedo, delabor, defluo. =Passer= _outre_, Prætervehor. _Faire passer_, Traduco, trajicio. _Action de passer_, Traductio. _Qui fait passer_, Traductor. _Passer le temps_, Dego. =Passer= (omettre), Prætermittere. _En passant_, Obiter, leviter, tenuiter, mediocriter. =Passager=, Vector. _Qui transporte_, Vector. =Passager= (qui ne dure pas), Brevis, fugax, caducus. =Passé=, Præteritus, transactus, anteactus. PASSEPORT, Diploma. PASSE-TEMPS, Exercitatio, ludicrum, ludus. PASSEREAU, Passer. PASSION, Cupido, cupiditas, libido, cupiditatis sitis. _S’abandonner aux passions_, Libidini parere. _Réprimer les passions_, Coercere cupiditatem. PASTEUR, Pastor. =Pastoral=, Pastoralis, pastoritius. PÂTE, Massa. PATHÉTIQUE, Patheticus. PATIENCE, Patientia, tolerantia. =Patient=, Patiens. =Patiemment=, Patienter, tranquille, toleranter, fortiter, constanter, æquo animo. PATRIE, Patria, sedes natalis, terra parens. =Patriotique=, Patrius. PATRIMOINE, Patrimonium, hereditas. _Manger son patrimoine_, Consumo patrimonium meum; fortunas meas abligurio. PATRONAGE, Patrocinium, advocatio, defensio. _Se mettre sous le patronage_, In alicujus fidem me trado. =Patron=, Patronus, defensor, custos. PÂTURAGE, Pastio, pastus, pabulum, pascua. _Faire paître_, Pasco. PAUME, Palma. PAUPIÈRES, Palpebræ. PAUSE, Distinctio, interjunctio. PAUVRETÉ, Egestas, paupertas, inopia, indigentia, mendicitas, domestica difficultas. _Être réduit à la pauvreté_, Inopia premor. =Pauvre=, Egenus, pauper, egens, inops. =Pauvrement=, Jejune, tenuiter, exiliter. PAVÉ, Pavimentatum. =Pavé=, Pavimentatus. PAVOT, Papaver. PAIE, Stipendium. PAYEMENT, Pensio, solutio. =Payement= (_argent comptant_), Repræsentatio. =Payer=, Dependo, pendo, solvo, pensito, persolvo. =Payer comptant=, Pecuniam repræsento. _Faire payer_, Exigo, de pecunia appello. PAYS, Regio. _De notre pays_, Nostras. _De votre pays_, Vestras. _Du pays_, Vernaculus, domesticus. =Paysan=, Paganus. PEAU, Pellis, cutis, corium, membrana. _Couvert d’une peau_, Pellitus. PÊCHE, Piscatus. =Pêcher=, Piscor. =Pêcheur=, Piscator. PÉCHÉ, Peccatum, delictum, crimen, culpa, noxa, noxia, maleficium, erratum. =Pécher=, Pecco, scelus admitto, rem nefariam committo, scelera facio. _Commettre le péché mortel_, Lethali noxa me obstringo. _Se rendre coupable de péché véniel_, Me levioris culpæ labe polluo. PÉCULE, Peculium. PEIGNE, Pecten. =Peigner=, Pecto. =Peigné=, Comptus, ornatus, compositus. À PEINE, Vix, vix dum, vix jam. PEINE, Molestia, cura, sollicitudo, angor, pœna, ægritudo, negotium, studium, labor, opera, supplicium. _Avoir de la peine_, Doleo, dolorem capio, indoleo, condoleo, mœreo, angor animo, dolore ardeo. _Se donner de la peine_, Operor. _Se donner mille peines_, Sudo. _Se mettre en peine de_, Curo, sollicitus sum. _Perdre sa peine_, Operam, tempus perdo. _Faire qqche qui en vaille la peine_, Operæ pretium facio. _Faire peine_, Piget. _Avec peine_, Gravate, difficulter, ægre, moleste, dolenter, laboriose. PEINE (_châtiment_), Mulcta, pœna. _Remettre une peine_, Mulcta gratiam facio. _Subir une peine_, Do pœnas. _Porter la peine de_, Non effugio pœnam. PEINTURE, Pictura. =Peindre=, Depingo, pingo, describo. =Peindre= _au vif_, Effigiem ad germanum exprimo. =Peintre=, Pictor. PÊLE-MÊLE, Promiscue, sine discrimine, permiste, perturbate, confuse. PÈLERINAGE (_faire un_), Sacram peregrinationem obeo. PÉNATES, Penates, dii patrii, lares. PENCHANT, Inclinatio, flexio, inflexio, proclivitas, facilitas, propensio. _Penchants_ (_suivre ses_), Servio cupiditatibus, Cf. Pente. =Pencher= _vers_, Acclino, inclino, flecto ad aliquid. =Pencher= (se), Inclino, vergo, procumbo. PENTE, Declivitas, inclinatio, proclivitas, facilitas. _Qui est en pente_, Declivis, inclinatus, incurvus. =En pente=, Procliviter. PENDAISON, Suspendium. =Pendre=, Pendeo, suspensus sum, hæreo. PENDANTS _d’oreilles_, Inaures. PENDANT, Pendulus, pensilis. PENDANT, Per, interea. _Pendant ce temps_, Interim, inter hæc. PÉNÉTRATION _d’esprit_, Acumen, perspicacia; ingenii vis, subtilitas, sagacitas, calliditas, solertia. =Pénétrer=, Permano, pervenio, penetro, permeo, pervado. _Pénétrer les autres de ses pensées_, Sententiam meam in aliorum mentibus defigo. =Pénétrant=, Acer, vehemens, acutus, strenuus. =Pénétrable=, Penetrabilis. =Avec pénétration=, Sagaciter, callide. PÉNIBLE, Laboriosus, operosus, molestus, difficilis. =Péniblement=, Ægre, vix, gravate, moleste. PÉNITENCE (_faire_), Pœnitens consilii impii factique serio resipisco. PENSÉE, Cogitatio. _Rejeter une pensée_, Cogitationem abjicio. _Développer sa pensée_, Volvo sententias. _Mille pensées m’obsèdent_, Hinc inde cogito; animus diversa agitat. =Penser=, Cogito, meditor, commentor, sentio, animo agito, censeo, existimo, opinor, puto, autumo, reor, arbitror. _Il pense tout savoir_, Omnia se intelligere arbitratur. PÉNURIE, Penuria. PÉPINIÈRE, Seminarium. PERCER, Pungo, stimulo, perforo, suffodio. PERCEVOIR, Sentio, sensum accipio, intelligo. PERCHE, Contus, sudes. PÈRE, Pater, parens, genitor. =Père= _de famille_, Paterfamilias. =Paternel=, Paternus, patrius. =Paternellement=, Patrie. PERFECTION, Absolutio, perfectio. =Perfectionner=, Perficio, perpolio, polio, expolio, exorno. =Parfait=, Expolitus, perpolitus, perfectus. =Parfaitement=, Polite, ornate, eleganter, splendide, perfecte, absolute, luculenter, copiose. PERFIDIE, Fraus, dolus, machina, insidiæ, perfidia. =Perfide=, Insidiosus, fraudulentus, dolosus, perfidiosus, fallax, improbus. =Perfidement=, Perfidiose, fallaciter, fraudulenter, insidiose. PÉRIL, Periculum, discrimen. _Être en péril_, Periclitor, in periculo sum, in discrimine versor. =Périlleux=, Periculosus, anceps. =Périr=, Intercido, cado, pereo, intereo. _Faire périr_, Neco, necem affero, interficio. PÉRIODE, Periodus, ambitus, circuitus. PÉRISTYLE, Peristylum. PERLE, Margarita. PERMISSION, Permissio, permissus, concessus, facultas, licentia, venia, concessio. _Obtenir une permission_, Facultatem adipiscor. _Enlever une permission_, Facultatem alicui adimo. =Permettre=, Permitto, concedo, sino, patior, licentiam largior, fero. _Il est permis_, Licet, licitum est, jus est, copia est. PERNICIEUX, Perniciosus, exitiosus, pestifer. _D’une façon pernicieuse_, Perniciose, pestifere. PERPÉTUITÉ, Perennitas, perpetuitas. =Perpétuel=, Perennis, perpetuus, jugis, æternus, sempiternus. PERRUQUE, Capilli ficti, adsciti, adventitii. PERRUQUIER, Tonsor. PERSÉVÉRANCE, Perseverantia, assiduitas, constantia, permansio. =Persévérer=, Persevero, persto, persisto, permaneo. =Persévérance= (_avec_), Perseveranter, constanter. PERSIFFLER, Vellico, pervello. PERSISTER, Persisto, persto, persevero, maneo, permaneo. PERSONNE, Nemo, nullus. PERSONNE, Persona. _Qui est là en personne_, Præsens. =Personnage =, Persona, larva. PERSPICACITÉ, Perspicuitas, acumen, solertia. =Perspicace=, Perspicax, solers, acutus, ingeniosus. PERSUASION, Persuasio, persuasus. =Persuader=, Persuadeo, fidem facio, ad credendum duco. PERTE, Amissio, jactura, detrimentum, damnum, pernicies, exitium, labes, pestis, calamitas. _Préparer la perte de quelqu’un_, Perniciem alicui affero. =Perdre=, Amitto, dimitto, perdo, jacturam facio. PERTURBATEUR, Turbator. PERVERSITÉ, Perversitas, pravitas, improbitas. =Pervers=, Perversus, improbus. =Perverti=, Perditus, profligatus. PESANTEUR, Gravitas, pondus. =Peser=, Appendo, penso, expendo, perpendo, examino, exquiro. — (Examiner), Æstimo. =Pesant=, Gravis, onerosus, ponderosus. PESTE, Pestilentia, pestis, pernicies, lues, contagio, tabes. _La peste sévit_, Sævit pestis. =Pestilentiel=, Pestifer, perniciosus, tabificus. PETIT _d’un animal_, Pullus. PETITESSE, Parvitas, exiguitas. =Petit=, Minutus, parvus, angustus, exiguus, exilis, pusillus, brevis. _Si petit_, Tantulus, tantillus. _En petites parties_, Minute, jejune, tenuiter. =Petitement=, Exigue, tenuiter, exiliter. PETIT-FILS, Nepos. PÉTULANT, Petulans, protervus, audax. PEU, Paucus, rarus, modicus, exiguus. _En peu de mots_, Presse, breviter. _Peu après_, Paulo post. _Peu d’années après que_..., Paucis annis, quam. _Peu avant_, Paulo ante. _Peu s’en faut_, Pene, prope. _A peu près_, Fere, pene, propemodum, prope, non multo secus. =Peu à peu=, Paulatim, seorsim, pedetentim, lento gradu, sensim sine sensu. _Trop peu_, Perparum, minimum. =Un peu=, Aliquanto, paulum, aliquantulum, nonnihil, leviter, paulisper, aliqua ex parte, aliquid, aliquantum, haud multo, paululum, paulo. PEUPLE, Populus, plebs, vulgus, natio gens, turba. =Peuplé=, Numerosus. PEUR, Pavor, timor. _Avoir peur_, Paveo, timeo. _Trembler de peur_, Paveo, timeo. PEUT-ÊTRE, Forsitan, fortassis, fortasse, forte, casu, fortuna, forsan. PHALANGE, Phalanx. PHARMACIEN, Pharmacopola. PHILOSOPHIE, Philosophia, studium _vel_ amor sapientiæ. =Philosopher=, Philosophor, philosophiam colo. =Philosophe=, Philosophus, philosophiæ sectator. =Philosophique=, Philosophicus. PHYSIONOMIE, Facies, vultus, species oris. PHYSIQUE, Physica, explicatio naturæ. _A la façon des physiciens_, Physice. =Physicien=, Physicus. PIC (_taillé à_), Præruptus. PIÈCE _de théâtre_, Fabula, tragœdia. PIÈCES (_action de mettre en_), Laniatus, laniatio. _Mettre en pièces_, Lanio, dilanio, lacero, discerpo, dilacero. PIED, Pes. _Aller à pied_, Pedibus iter facio. _Mettre pied a terre_, Ad pedes desilio. _Se jeter aux pieds_, Ad pedes alicujus voluto. _Des pieds à la tête_, Ab imis unguibus ad summum verticem. =Pédestre=, Pedester. PIÉGE, Laqueus, insidiæ, fovea, scrobs. _Tendre des piéges_, Insidias alicui facio. _Qui tend des piéges_, Insidiator. _Pris au piége_, Fraude captus. PIERRE, Saxum, lapis, silex, rupes, cautes, petra. _En pierres de taille_, Lapide quadrato. =Pierre précieuse=, Gemma. =Pierreux=, Saxeus, lapidosus. PIÉTÉ, Religio, pietas, sanctitas, sanctimonia. _Homme sans piété_, Homo improbus, impius. =Pieux=, Pius, religiosus, sanctus. =Pieusement=, Pie, religiose, sancte. PIEU, Palus. PILER, Pinso. PILLAGE, Expilatio, direptio, spoliatio. =Piller=, Diripio, prædor, aufero, rapio, spolio, detraho, eripio. =Pillard=, Prædo, prædator, direptor, spoliator. PILOTE, Nauta, navicularius, remex. PILOTIS, Sublica. _Pont sur pilotis_, Pons sublicius. PINCEAU, Penicillum. PIQUER, Pungo, molestiam affero, mordeo, stimulo, figo, carpo. =Piquant=, Aculeatus. PIRATERIE, Piratica. =Pirate=, Pirata, prædo. =De pirate=, Piraticus. PIRE, Deterior, pejor, nequissimus. =Pis=, Deterius. PISCINE, Piscina. PITIÉ, Compassio, commiseratio, misericordia. _J’ai pitié de vos malheurs_, Commiseror fortunam tuam; casu tuo vehementer commoveor. _Implorer la pitié_, Misericordiam expono. _Exciter la pitié_, Misericordiam commoveo. _Être touché de pitié_, Misericordia moveor. _Digne de pitié_, Miserabilis, miserandus. PITUITE, Pituita. =Pituiteux=, Pituitus. PLACE _fortifiée_, Locus munitus. PLACE _publique_, Forum, platea. =Place= (placement), Locus, locatio. _A la place de_, Loco, vice. _Perdre sa place_, De gradu dejicior. _Arriver à la place ambitionnée_, Ad eum quem volebam, locum ascendo. =Placer=, Pono, adjicio, loco, repono, colloco. =Placer= _auprès_, Astituo, juxta colloco, admoveo. =Placer= _devant_, Objicio, oppono. =Placé=, Situs, positus, locatus. _Être placé sous_, Subsum. _Être placé entre_, Intersum, intercedo. PLAFOND, Lacunar, laqueare. PLAGIAT, Plagium. =Plagiaire=, Plagiarius. PLAIDOIRIE, Advocatio, patrocinium, advocati munus. =Plaider=, Jurgo, rixor. _Plaider une cause_, Causam ago, defendo, sustineo. =Plaideur=, Litigator. PLAIE, Vulnus, plaga. PLAINE, Planities, æquor. _Plaine fermée_, Convallis. PLAINTE, Querela, querimonia, lamentatio, questus, conquestio. =Plaindre= (se), Queror, querelam habeo, conqueror, deploro, gemo, ingemisco, expono. _Qui est à plaindre_, Miserandus, miserabilis. PLAIRE, Placeo, non displiceo, arrideo, delecto, oblecto; delectationem habeo, affero. _L’étude me plaît beaucoup_, Libris delector magnopere; libri mihi voluptati sunt. _Il plaît_, Collibet, libet, placet, delectat, juvat. _Si cela vous plaît_, Si collibitum est, si cordi est. _Plaise ou plût à DIEU que!_ Utinam! PLAISANTERIE, Cavillatio, ludibrium, ludificatio, nugæ, jocatio, jocus, facetiæ, lepor, sales. =Plaisanter=, Nugor, nugax sum, nugas ago, ludifico, illudo, jocor, cavillor, jocose ludo, jocor. _Cessez de plaisanter_, Omitte nugas. _En plaisantant_, Jocose, urbane, facete, concinne, venuste, ridicule, salse. PLAISANT, Joculator, nugator. PLAISANT (_adj._), Jocularis, joculatorius, jocosus, festivus. PLAISIR, Jucunditas, oblectamentum, delectatio, oblectatio, voluptas. _Bon plaisir_, Arbitrium, arbitratus, libido. _Faire plaisir à_, Alicui gratificor, commodis servio, placeo. _S’abandonner au plaisir_, Voluptatibus me permitto. _Avec plaisir_, Grate, animo grato. PLAN, Propositio, mens, consilium, institutum. _Changer de plan_, Muto institutum. PLAN (_adj._), Planus. PLANCHE, Tabula. _Couvrir en planches_, Contabulo. =Plancher=, Contabulatio, tabulatum. PLANÈTE, Planeta. PLANT, Planta. PLANTE, Stirps, planta. =Plantation=, Consitio, satio. PLAQUE, Lamina. PLASTRON (_être le_), Materia sum jocorum. PLAT, Lanx, patina, catinum. =Plat= (_mets_), Ferculum. PLAT (_adj._), Planus. PLATANE, Platanus. PLÂTRÉ, Gypsatus. PLAUSIBLE (_donner un motif_), Probabilem facti rationem reddo. PLÈBE, Plebecula, plebs, vulgus. =Plébéien=, Plebeius. PLÉBISCITE, Plebiscitum, populi scitum, tribunitia rogatio. PLÉNITUDE, Plenitudo. =Plein=, Plenus, refertus, confertus, cumulatus, redundans, integer. =Pleinement=, Plane, plene, perfecte, cumulate, abundanter. PLEURS, Lacrima, fletus, ejulatus, ploratus, planctus. =Pleurer=, Defleo, deploro, fleo, ploro, lamentor, lacrimo, illacrimor, lugeo, squaleo, mœreo. _Pleurer la mort de_, Fleo de morte alicujus. PLIER, Complico, involvo, claudo. _Se plier à_, Me conformo. PLOMB, Plumbum. _De plomb_, Plumbeus. PLONGER _dans_, Immergo, demergo, ingurgito. PLOYER, Incurvesco, incurvo. PLUIE, Pluvia, imber, cœlestes aquæ. =Pleuvoir=, Pluit; imber effluit, funditur. _Pleuvoir à travers_, Perfluo. PLUVIEUX, Nimbosus. PLUME, Pinna, penna, pluma. =Emplumé=, Plumatus, pinnatus, penniger. _Qui n’a pas de plumes_, Implumis. PLUPART _la_, Plerique, major pars. _La plupart du temps_, Plerumque, persæpe, fere, ex majori parte. PLUS, Plus, magis, amplius, ultra, præter. =Plus.... Plus=, Quo... (_avec comparatif_) hoc..., ut... ita. =Plus que=, Plus quam, supra quam, ultra quam, amplius. _Faire plus que vous n’attendez_, Exspectationem tuam mea diligentia vinco. _Plus que personne au monde_, Si quisquam alius. =Bien plus=, Quin etiam, quin immo. =De plus=, Præterea, tum etiam, insuper, ad hoc. =De plus en plus=, Etiam atque etiam, magis ac magis, magis magisque. =Le plus possible=, Maxime, potissimum, magnopere. =Le plus tôt possible=, Quamprimum. PLUTÔT, Potius, verius, magis, aptius. POÈME (poésie), Poesis, poetica, poema, carmen. =Poète=, Poeta, poeticæ peritus, conditor carminum. =Poétique=, Poeticus. =Poétiquement=, Poetice. POIDS, Libramentum, pensio. — (Fardeau), Onus, pondus. _Au poids_, Pondo. _Avoir peu de poids_, Parum valeo. =Peser=, Libro, pondero, pendo. — (Estimer), Æstimo, examino. POIGNARD, Sica, gladius, pugio. =Poil=, Pilus, villus. _Couvert de poil_, Pilosus. POING, Pugnus. POINT, Punctum. _C’est là le point important_, In eo cardo rei vertitur. _A tel point_, Usque adeo. =Point= (_au_), Eo, idcirco, usque eo. _L’affaire en est venue à ce point_, In eum locum res adducta est. =De tout point=, Ex omnibus partibus. POINTE, Cuspis. _Élever en pointe_, Fastigo, in fastigium erigo. _En piquant de la pointe_, Punctim. POIS chiche, Cicer. POISON, Venenum, virus. _Prendre du poison_, Venenum haurio. POISSON, Piscis. =Poissonneux=, Pisculentus. POITRINE, Pectus. POIX, Pix. PÔLE, Polus, vertex. POLITESSE, Humanitas, urbanitas, morum lepos, mansuetudo, comitas. _Vous avez fait cela par politesse_, Egisti hoc humanitate incitatus. =Poli=, Comis, facetus, urbanus, elegans moribus. =Poliment=, Urbane. POLIR, Polio, limo, expolio, perpolio. _Polir et repolir des vers_, Ad unguem castigo carmen. POLITIQUE, Politicus. _Organisation politique_, Politia. POLLUX (_par_), Ædepol. POMME, Malum, pomum. POMPEUX, Magnificus, lautus, splendidus. =Pompeusement=, Sublate. PONCTUATION, Interpunctum, interductus, interpunctio. PONDRE, Ova pareo. PONT, Pons. _Établir un pont_, Fluvium ponte jungo. _Couper un pont_, Pontem rescindo. PONTIFE, Pontifex, antistes sacrorum, præsul. =Souverain pontife=, Summus DEI in terris Vicarius. =Pontifical=, Pontificalis, pontificius. =Pontifical=, Pontificalis, summi pontificis dignitas. POPULACE, Vulgus, turba, multitudo. PORC, Porcus, sus. =De porc=, Suillus. _Quartier de porc_, Succidia. PORT, Portus. _Entrée du port_, Portus ostium. _Rester dans le port_, Portum teneo. _Quitter le port_, Ex portu progredior, navim solvo. _Arriver à bon port_, Portum teneo. _Qui a des ports_, Portuosus. PORTE, Janua, ostium, fores, aditus, porta. _Fermer la porte_, Fores adduco. _Attendre à la porte_, Assisto ad fores. _De porte en porte_, Ostiatim. =Portier=, Janitor. PORTÉ _à_, Propensus, proclivis. PORTÉE (_cela dépasse la_) _de mon esprit_, Hoc ingenii facultatem excedit. PORTE-ENSEIGNE, Signifer. PORTEFAIX, Bajulus. =Porter=, Bajulo, porto, fero, gero, sustineo. _Porter dans_, Importo, induco. _Se bien porter_, Sto pulcherrime. _Être bien portant_, Valeo. PORTION, Pars, portio, membrum. PORTIQUE, Porticus, ambulatio, xystus. PORTRAIT, Effigies, species, imago, simulacrum. _Faire un portrait_, Effingo, exprimo. POSITION, Situs, positio, natura loci. — (État), Status. _Position défavorable_, Iniquus locus. =Poser=, Pono, propono. _Poser en principe_, Pro certo, pro comperto sumo. POSSESSION, Possessio. _En la possession de_, Penes, in manu, in potestate. _Être en possession de soi_, Compos sum, mihi præsens sum. _Entrer en possession_, In possessionem eo. =Posséder=, Habeo, possideo, teneo. =Possesseur=, Possessor. POSSIBLE, (_je ferai tout mon_), Quoad fieri poterit, contendam. POSTE, Statio. POSTÉRIEUR, Posticus. POSTÉRITÉ, Posteri, posteritas. _Passer à la postérité_, Ad posteritatem pervenio. POST-SCRIPTUM, In extremis litterarum. POTABLE, Poculentus. POTION, Potio, potus. POUCE, Pollex. POUDRE _Jeter de la..... aux yeux_, Oculos auri splendore perstringo. POULE, Gallina. _De poule_, Gallinaceus. =Poulailler=, Gallinarius. =Poulet=, Pullus. POULAIN, Equuleus, equulus. POUMON, Pulmo. POUPE, Puppis. POUR, Propter, ob, pro, loco. _Pour la troisième fois_, Tertio. _Pour le moins_, Nihilominus. _Pour peu que_, Si. POURCHASSER, Proturbo, repello. POURPRE, Purpura. _Se colorer en pourpre_, Purpurasco. _Vêtu de pourpre_, Purpuratus. _De couleur pourpre_, Purpureus. POURQUOI? Cur, quare, quamobrem, quid est quod, qua ratione, quid est. =Pourquoi?= Quare, cur, quid. _C’est pourquoi_, Quapropter, quare, quamobrem, quocirca, itaque, idcirco, ideo. POURRITURE, Caries. =Pourrir=, Putrefacio, corrumpo, dissolvo. =Se pourrir=, Putresco. _Pourri_, Putridus. POURSUITE, Incitatio. _Poursuite judiciaire_, Exsecutio, persecutio. =Poursuivre=, Prosequor, persequor, insector, quæro, sequor. — (Continuer), Continuo, pergo. — (En justice), Postulo, accuso. POURVOIR _à_, Provido. =Pourvu de=, Præditus, ornatus, instructus. POURVU QUE, Dummodo, dum, dum tamen, simodo, dum ut, modo ut. POUSSER, Adigo, vi impello, vi cogo, compello, instigo. — (Presser), Urgeo, impello, incito. _Pousser à_, Animos do ad. _Pousser en avant_, Promoveo, proveho, perduco. _Pousser hors de_, Expello, ejicio, amoveo, submoveo, loco moveo. POUSSIÈRE, Pulvis. =Poudreux=, couvert de poussière, Pulverulentus. POUTRE, Trabs. POUVOIR, Potentia, potestas, jus, jurisdictio. _Pouvoir souverain_, Summus magistratus. _Au pouvoir de_, Penes, in manu, in potestate. _Cela est en votre pouvoir_, Per te stat quominus, etc.; in tua voluntate id totum vertitur, tua in manu est. _Il est en mon pouvoir_, In mea illum potestate habeo, teneo, contineo. _Ôter le pouvoir de_, Postestate nocendi exuo. PRAIRIE, Pratum. PRATIQUE, Tractatus, tractatio. =Pratiquer=, Factito, exerceo, usurpo. =Praticable=, Pervius, apertus. PRÉ, Pratum. PRÉCAIRE, Precarius. PRÉCAUTION, Cautio, provisio. =Précautionner= (se), Præcaveo. PRÉCÉDER, Præcedo, præeo, præcurro, prægredior, antecedo, anteeo, progredior. =Précédent=, Prior, primus. =Précédemment=, Supra. PRÉCEPTE, Præscriptio, præscriptum. =Précepteur=, Præceptor, doctor, magister, pædagogus. PRÉCIPITATION, Properantia, properatio, festinatio, immaturitas. =Précipiter=, Præcipito, præcipitem ago, detrudo, deturbo, expello. =Précipiter= (se), Ruo, cado, irrumpo, irruo, invado. =Précipité=, Præproperus, præmaturus, celer, præceps, tumultuarius. =Précipitamment=, Incitate. PRÉCISE (_d’une façon_), Circumscripte, paucis, definite, breviter. PRÉCOCE, Præcox, præmaturus. PRÉCONÇU, Antecaptus, anteconceptus, præjudicatus. PRÉCURSEUR, Prænuntius, prævius. PRÊCHER, De rebus divinis dico; de rebus divinis verba facio, sermonem habeo. =Prédicateur=, Concionator, orator sacer, præco verbi divini. PRÉDICTION, Prædictio, prædictum, divinatio, vaticinatio, oraculum. =Prédire=, Antedico, prædico, divino, auguror, vaticinor, conjectura prospicio, prædico, prænuntio. PRÉFACE, Præfatio, exordium, proœmium. PRÉFET, Præfectus, curator, procurator. PRÉFÉRENCE (_donner la_), Præpono, antefero; antiquior, potior mihi est. _De préférence_, Potissimum, maxime, quam maxime, præcipue. =Préférer=, Malo, præfero, antepono, antefero, præpono, præopto. =Préférable=, Potior, antiquior, carior, melior, prior. PRÉJUDICE, Noxa, culpa, noxia. _Porter préjudice_, Afficio incommodis. PRÉJUGÉ, Præjudicium. =Préjuger=, Præjudico, præjudicium facio. PRÉLUDE, Prolusio, præludium, præcentio. =Préluder=, Proludo. PRÉMATURÉ, Præmaturus, præproperus, immaturus, intempestivus. PRÉMÉDITATION, Præmeditatio, meditatio, prævisio. =Préméditer=, Præmeditor, meditor, cogito, paro, præparo. PREMIER, Primus, primarius, princeps, principalis. _Le premier_, Præcipuus. _Qui est des premiers_, Primarius. =Premièrement=, Primum, primo. PRÉMUNIR, Præmunio, præparo. PRÉNOM, Prænomen. PRESSION, Pressus, compressio. PRÉOCCUPATION, Trepidatio. PRÉPARATION, Præparatio, præmeditatio, præmunitio. =Préparer=, Præparo, præparationem adhibeo, paro, comparo, instruo, apparo, accingo. _Avec préparation_, Parate. PRÉPONDÉRANCE (_avoir la_), Propendeo. PRÉPOSITION, Præpositio. =Préposer=, Præficio, præpono. =Préposé=, Præpositus, præfectus. PRÈS, Prope, propter, juxta. =Près de=, Cominus, proprius, de propinquo loco. _A peu près_, Fere, ad. PRÉSAGE, Omen. =Présager=, Ominor, auguror, præsagio, præsentio. PRESCRIPTION, Usucapio. _Acquérir par prescription_, Usucapio (verb.). PRESCRIPTION (ordre), Præceptio, præceptus, monita, admonitio, jussum, præscriptio. =Prescrire=, Mando, præcipio, præscribo. _Prescrire à l’avance_, Præmando ut. PRÉSENCE, Præsentia, conspectus, aspectus. — (D’esprit), Præsentia animi. _En ma présence_, Me præsente, sub oculis meis, ante oculos, ante pedes meos, me teste. =Présenter à= (se), Occurro. _Se présenter a l’esprit_, In mentem venit. =Présent=, Præsens. =Présent= (être), Suppeto, sum, supersum, adsum, præsto sum, intersum, adsum. PRÉSENT, Munus, donum, beneficium, largitio. _Donner en présent_, Muneror. _Faire des présents_, Dono, donum affero, muneribus orno. PRÉSERVER, Arceo, submoveo, repello, servo, tueor. PRÉSIDER, Præsum, præsideo, præses sum. =Président=, Præses, antistes. PRÉSOMPTION (_avoir la_), Mihi tantum sumo, ut. =Présumer=, Opinor, opinionem habeo, in opinione sum. _Présomptueux_, Præfidens. =Présumé=, Opinabilis. PRESQUE, Fere, ferme, propemodum, prope, pene. _Presque tous_, Plerique omnes. PRESSENTIMENT, Præsensio, præsagitio. =Pressentir=, Præsentio, præsagio, prænosco, præcognosco, suspicor. PRESSER, Urgeo, impello, incito, premo, insto. _Sans se presser_, Otiose, soluto animo. PRESTIGES, Præstigiæ. PRÉSURE, Coagulum. PRÊT, Paratus, instructus, qui præsto est. _Tout prêt_, Expeditus, promptus, paratus, nulla re implicatus. _Se tenir prêt pour_, Præstolor, exspecto. =Prêt à=, Paratus ad. PRÉTENTION, Postulata. _Transmettre les prétentions de qqn_, Postulata ad aliquem defero. =Prétendre=, Autumo, opinor, censeo. _On prétend_, Aiunt, dicitur, fertur, fama est. PRÊTER, Pecuniam do mutuam. =Prêter à= (se) Obsecundo. =Prêté=, Expensus, mutuus. PRÉTEXTER, Prætexo, prætendo. PRÉTOIRE, Prætorium. =Préteur=, Prætor. =Prétorien=, Prætorius. PRÊTRE, Sacerdos. PREUVE, Experimentum, argumentum, specimen, indicium. _Faire preuve de_, Præsto. _Juger sur preuves_, Litem do secundum tabulas. =Prouver=, Probo, argumentis tueor. PRÉVARICATION, Prævaricatio. =Prévaricateur=, Prævaricator. PRÉVENANCES, Occursatio. =Prévenir=, Præverto, prælabor, præsentio, præcurro. _Il faut prévenir le mal_, Malum prævertere convenit. PRÉVISION, Præmeditatio, prævisio, providentia, præsagitio. =Prévoir=, Prævideo, prospicio, præcaveo, præsentio. =Prévoyant=, Providus, providens, prospiciens. _Avec prévoyance_, Providenter. PRIÈRE, Precatio, obsecratio, rogatus, deprecatio, rogatio, imploratio, preces. _Prières publiques_, Supplicatio, comprecatio. _Prier_, Precor, precibus peto, oro, obsecro, rogo, obtestor. _Prier avec instance_, Exoro. PRIMAUTÉ, Principatus, dominatus. =Primitif=, Primigenius. =Primitivement=, Principio, primo, initio. =Primordial=, Primigenius. PRINCE, Princeps. _Prince héritier_, In spem imperii genitus. PRINCIPE, Initium, principium, fundamentum, elementum, origo. _Dans le principe_, Principio, primo, initio. =Principal=, Præcipuus, peculiaris, proprius, principalis. =Principalement=, Præcipue, potissimum, maxime. PRINTEMPS, Ver, vernum tempus. PRISE à (_donner_), Præbeo ansam. _Prise d’assaut_, Expugnatio. _Prise de corps_, Nexus. =Prendre=, Assumo, sumo, capio, prehendo, prenso, accipio. _Prendre d’assaut_, Expugno, vi capio. _Prendre par force_, Rapio, aufero, prædor, furor, impello. _Prendre garde_, Caveo, cautionem adhibeo. _Prendre l’air_, Capto auram. _Prendre sur soi_, In me recipio, in me transmoveo. =Pris=, Captus. _Pris à la guerre_, Bello captus, jure belli captus. =Prison=, Carcer, custodia, vincula. _Mettre en prison_, In custodiam trado. _Relâcher de prison_, Vinculis levo. _Être en prison_, In custodiis habeor. _Être mis en prison_, In carcerem mittor, in carcerem ducor, conjicior. _Retenir en prison_, In carcere asservo. PRIVATION, Privatio, viduitas. =Priver=, Privo, orbo, spolio, exuo, exspolio. =Privé=, Expers, vacuus, inanis, cassus, viduus, orbus. — (Apprivoisé), Privatus, domesticus. PRIVILÉGE, Præmium, beneficium. PRIX, Pretium, merces, præmium. _Mis à prix_ (être), Liceo, æstimor. =Au prix= de, Præ. _Au prix de la vie_, Devotione capitis. =Priser=, Parvi _vel_ magni facio, æstimo. =Précieux=, Pretiosus, magni pretii. PROBABILITÉ, Probabilitas, verisimilitudo. =Probable=, Probabilis, verisimilis, credibilis. _Il est probable que_, Par est credere, a ratione haud alienum est. =Probablement=, Credibiliter, probabiliter. PROBITÉ, Honestas, dignitas, decus, laus, sanctimonia, sanctitas, virtus. PROCÉDÉS envers qqn (_user de mauvais_), Male consulo in aliquem. PROCÈS, Actio, actus, factum, lis, causa, procuratio, negotium, concertatio, disceptatio, sacramentum. _Intenter un procès_, Sacramento cum aliquo contendere. _S’engager dans un procès_, In causam descendo. _Commencer un procès_, Incipio causam, in causam me dimitto, in causam descendo. _Être en procès_, Jurgo. _Le procès est terminé_, Controversia sedata, dirempta, dijudicata est. _Perdre un procès_, Causam perdo, amitto; causa cado. _Gagner son procès_, Causam obtineo, teneo, causa mihi adjudicata est. _S’occuper peu d’un procès_, Causam negligenter tracto, indormio causæ meæ. _Abandonner un procès_, Causam relinquo. _Qui aime les procès_, Litigiosus. PROCESSION, Pompa. PROCHAIN, Vicinus. PROCHAINEMENT, Propediem, brevi. PROCHE, Propinquus, vicinus, proximus, junctus, adjunctus, affixus, conjunctus, proximus, non interruptus. _Parent_, Cognatus, necessarius. _Être proche_, Contingo, attingo, tango. PROCLAMATION, Præconium. =Proclamer=, Edico, indico. PROCONSUL, Proconsul. PROCURER, Suppedito, suppeto, non desum. =Procureur=, Cognitor. PRODIGUER, Prodigo, consumo, ultra modum erogo. =Prodigue=, Prodigus, profusus. _Avec prodigalité_, Prodige, effuse. PRODIGE, Miraculum, monstrum, portentum, prodigium, ostentum. _Il fait des miracles_, Miracula edit. =Prodigieux=, Mirabilis, mirus, mirandus, portentosus. PRODUCTION, Fructus, fruges, proventus. =Produire=, Produco, pario, in publicum do, effero, edo, profero. PROÉMINENT (être), Promineo, emineo. PROFANER, Polluo, macula afficio, fœdo, contamino, profano. _Profaner les rites sacrés_, Cærimonias polluo. =Profane=, Profanus, a religione remotus, nihil habens religionis. PROFESSION, Professio. _Être professeur_, Doceo, profiteor. PROFIT, Lucrum, feneratio, quæstus, utilitas, commodum. _Ne retirer aucun profit_, Nihil lucri habeo. =Profitable=, Utilis, frugifer, commodus. PROFOND, Cavus, profundus. =Profond= (le plus), Imus, infimus. PROFUSION, Effusio, largitio. _Avec profusion_, Effuse, prolixe, large. PROGRÈS, Progressio, progressus, processus. _Faire des progrès_, Progressum facio, proficio, procedo. PROHIBER, Veto, prohibeo. PROIE, Præda, rapina, spolium, manubiæ. PROJET, Propositum, mens, consilium, institutum, sententia. _Détourner d’un projet_, A mente deduco. =Projeté=, Propositus, objectus, destinatus. PROLÉTAIRE, Proletarius, vilis, plebeius. PROLOGUE, Prologus, præfatio, exordium. PROLONGER, Profero, produco, prorogo, differo, protraho. _L’entretien se prolongea bien avant dans la nuit_, In multam noctem sermo extractus est. PROMENADE, Ambulatio, deambulatio, spatium. =Promener= (se), Deambulo, ambulo, inambulo, spatior, eo, decurro, iter facio. PROMESSE, Stipulatio, promissio, votum, sponsio, pollicitatio, fides. _Tenir ses promesses_, Promissa servo, sto promissis, promissis facio satis. _Garder sa promesse_, In fide maneo, solvo promissi fidem. =Promettre=, Promitto, polliceor, fidem meam obligo, profiteor, pollicitor, despondeo, paciscor, spondeo. — (Faire vœu), Voveo; vota facio, nuncupo. PROMONTOIRE, Promontorium. PROMPT, Celer, velox, volucer, incitatus, citus. =Promptement=, Propere. _Plus promptement_, Ocius, citius. PROMULGATION, Promulgatio. =Promulguer=, Promulgo, edo, prodo, publice propono. PRÔNEUR, Laudator, præco, buccinator. PRONOSTIC, Prognosticon. PROPAGATION, Propagatio, procreatio, amplificatio. =Propager=, Propago, profero, amplifico, prosemino. =Propagateur=, Propagator, amplificator. PROPENSION, Propensio, inclinatio, conatus. PROPHÉTIE, Prædictio, prædictum, vaticinatio, oraculum. =Prophétiser=, Portendo, prænuntio, præmonstro, vaticinor. =Prophète=, Vates, divinus vir. PROPICE, Propitius, secundus, præsens. _Rendre propice_, Propitio, propitium reddo. PROPORTION, Proportio, comparatio. _Dans la même proportion_, Pro rata parte. PROPOS, Sermo. _A propos_, Commodum, opportune, satis in tempore, ad tempus. _Mal à propos_, Importune, moleste, intempestive. _De propos délibéré_, Meditate, consulto, composito. PROPOSITION, Thesis, propositum, enuntiatio, effatum, pronuntiatum, axioma, enuntiatum. =Proposer=, Enuntio, propono, effero, dico, pono. _Je ne me suis proposé que_, Nihil mihi deliberatius est quam..., hoc unice intendo. PROPRETÉ, Munditia, lautitia, elegantia. =Propre=, Mundus, elegans. — (Particulier), Præcipuus, peculiaris, proprius. _En propre_, Proprie. PROPRIÉTÉ, Proprietas. — (Biens), Possessio, bona, prædia, fundi mancipium. _Transmettre en toute propriété_, Mancipo. =Propriétaire=, Possessor. PROROGATION, Prolatio, dilatio. =Proroger=, Prorogo, protendo. PROSCRIPTION, Proscriptio. =Proscrire=, Proscribo. =Proscrit=, Proscriptus, in exilium actus. PROSPÉRITÉ, Prosperitas, res, felicitas, secundus fortunæ status. =Prospère=, Prosper, prosperus, secundus. PROTECTION, Patrocinium, tuitio. _Prendre sous sa protection_, In fidem recipio. =Protéger=, Protego, tueor, defendo, tutor, munio, patrocinor, servo, custodio, custos sum. =Protecteur=, Tutor, defensor, patronus, vindex, custos. PROTESTER, Reclamo, adversor, contradico. PROUE, Prora. PROVERBE, Adagium, proverbium. PROVIDENCE, Providentia, numen. PROVINCE, Provincia. =Provincial=, Provincialis. PROVISIONS _de bouche_, Penus. PROVOQUER, Lacesso, provoco, impello, incito, allecto, allicio, irrito, tento. PROXIMITÉ, Vicinitas, vicinia, propinquitas. PRUDENCE, Prudentia, consideratio, circumspectio, animadversio. =Prudent=, Prudens, sapiens. =Prudemment=, Caute, callide, considerate, cogitate, consulto, meditate, prudenter. PUBLICAIN, Decumanus, publicanus, qui decumas exigit. PUBLICATION, Promulgatio, præconium. =Publier=, Vulgo, divulgo, jacto, promulgo, edo, prodo, publice propono, pronuntio, edico, prædico, profero. =Public=, Publicus, communis. _Rendre public_, Propono in publico. _En public, publiquement_, Publice, aperte, palam, vulgo, propalam, in propatulo, in aperto, manifeste. _Paraître en public_, In concionem populi prodo, in foro versor. _Répandre en public_, Vulgo, pervulgo, divulgo. =Publique= (affaire), Respublica. — (Chose), Respublica. =Publié=, Editus. PUDEUR, Pudor, verecundia, integritas. _Vous avez perdu toute pudeur_, Pudorem omnem exuisti, nullius te rei pudet. =Pudique=, Pudicus, verecundus, castus. PUÉRIL, Puerilis. PUISER, Haurio, traho. PUISQUE, Quandoquidem, quoniam. PUISSANCE, Ditio, imperium, potestas, jurisdictio, potentia. =Puissant=, Potens. _Très puissant_, Præpotens, valde potens. _Être tout puissant auprès de qqn_, Magna apud aliquem positus sum in gratia. =Puissamment=, Valide, enixe, summopere. =Pouvoir=, Possum, licet, queo, valeo, polleo, potestatem habeo, potestate valeo. _Je puis à peine m’empêcher de_, Vix tenere possum... quin. =Ne pouvoir pas=, Nequeo, non queo, non possum. _Je ne puis m’empêcher de m’écrier_, Non possum, quin exclamem. _On ne peut pas plus_, Perquam. _Je ne puis trop_, Non queo satis. PUITS, Puteus. PUNITION, Mulctatio, direptio. =Punir=, Punio, castigo, flecto, vindico. PUPILLE, Pupillus. PURETÉ, Castimonia, castitas, virginitas. =Pur=, Purus, illibatus, incorruptus, mundus, castus, integer, nitidus, incontaminatus. =Purifier=, Purgo, expurgo, lustro. =Purement=, Pure, caste, simpliciter. =Pureté= (sans), Inquinate, prave, barbare, incompte. PUS, Sanies, tabum. PUSILLANIME, Imbellis, ignavus. Q QUALITÉ, Qualitas, proprietas, dos. QUAND, Quando, ubi, simul, simul ac, simul atque, ut, cum, etiamsi. QUANTITÉ (_petite_), Paucitas, exigua quantitas. QUARTIERS (_d’été_), Æstiva. — (D’hiver), Hiberna. QUATRE, Quatuor. QUE, Quantum, quam, ut maxime. QUEL, Qualis. _De quel genre_, Cujusmodi. _De quel pays_, Cujas, unde, qua ex gente. =Quel qu’il soit=, Qualiscumque, quidlibet, quivis. QUELQUE, Aliquis, quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus, aliquid, non nemo. =Quelque chose=, Aliquantum, non nihil. =Quelquefois=, Interdum, nonnunquam, aliquoties. _Quelque jour_, Quandoque, aliquando. _Quelque part_, Uspiam, alicubi, usquam, ullo loco. _De quelque manière_, Cujusdammodi. _De quelque manière que_, Quomodocumque, utut, utcumque. _En quelque endroit_, Uspiam, alicubi, usquam. _En quelque façon_, Quodammodo, quasi. _En quelque lieu_, Uspiam, alicubi, usquam, ullo loco. _En quelque lieu que_, Ubicumque, ubi ubi, ubivis, quocumque. _En quelque temps que_, Quandocumque. _Si quelque part_, Sicubi, si quo in loco. _Si de quelque part_, Sicunde, si aliunde, si quo ex loco. QUELQU’UN, Ullus, aliquis, unus, quidam, quispiam, quisquam. =Quelques-uns=, Aliquot. QUENOUILLE, Colus. QUERELLE, Jurgium, contentio, rixa. =Quereller= (se), Rixor, litigo, contendo, jurgor. QUESTION, Quæstio, percontatio. _Question de mots_, Verbi controversia. QUESTURE, Questura. =Questeur=, Quæstor. =De questeur=, Quæstorius. QUEUE, Cauda. _Cela n’a ni queue ni tête_, Nec caput, nec pedes habet. QUI, Qui. =Qui?= Quis? =A qui?= Cujus? =Qui donc?= Quisnam? QUICONQUE, Quisquis, quilibet. QUINZE, Quindecim. QUITTER, Relinquo, desero, destituo. QUOIQUE, Quamvis, quanquam, licet, etsi, tametsi, etiamsi, ut, utut. _Quoiqu’il arrive_, Utcumque res ceciderit. QUOTIDIEN, Quotidianus. =Quotidiennement=, Quotidie, singulis diebus, in dies. R RABOTEUX, Scaber. RACCOMMODER, Reconcinno, reficio. RACE, Gens, natio, semen. _De la race_, Gentilis. RACHAT, Redemptio. =Racheter=, Redimo, recupero. RACINE, Radix, stirps. =Radicalement=, Radicitus, funditus, omnino, stirpitus. RÂCLER, Abrado, rado, aufero, subripio. RACONTER, Narro, enarro, explano, propere expromo, memoro, refero, proloquor. _Raconter tout en détail_, Explico rem omnem, ut gesta est. _Raconter la même chose_, Rem eamdem sæpe auribus inculco. _On raconte_, Tenet fama, traditum memoriæ est. RADEAU, Ratis. RADOTER, Deliro, desipio. RÂFLER, Corrado. RAFRAÎCHISSEMENT, Refrigeratio. RAGE, Rabies, furor. _Avec rage_, Rabide, rabiose, furiose, furenter. RAGOÛT, Pulpamentum. RAILLERIE, Cavillatio, sermonis aculeus, dictum aculeatum. =Railler=, Cavillor, dicta aculeata jacio, illudo, ludificor. RAISIN, Uva. RAISON, Sapientia, lumen ingenii. RAISONNEMENT, Ratio, argumentum, ratiocinatio. =Raisonner=, Ratiocinor. =Raisonnable=, Rationalis, sapiens, sanus. RAJEUNIR, Reviresco, renovor, revivisco. =Rajeuni=, Renovatus. RAME, Remus. _A rames et à voiles_, Remis velisque. =Ramer=, Remigo. _Action de ramer_, Remigatio, remigium. =Rameur=, Remex. RAMEAU, Ramus. _Qui a des rameaux_, Ramosus. RAMENER, Revoco, reveho. SE RAMOLLIR, Remollesco. RAMPER, Irrepo. — (S’insinuer), Adrepo. RANCE, Rancidus. RANCUNE, Offensum, dissidium, inimicitia. RANG (_personne de haut_), Majores. _Tenir un certain rang_, Aliquem numerum obtineo. _Au premier rang_, Cumprimis, imprimis. _Mis à son rang_, Ordinatim. _Donner le premier rang_, Primas alicui concedo. _Tenir le premier rang_, Primas fero. _Obtenir le premier rang_, Assequor gradum altissimum. _Mettre au second rang_, Postpono, posthabeo, post aliquid habeo, posterius duco. RANGÉE, Series, ordo. RANIMER, Reficio. RAPACITÉ, Rapacitas. =Rapace=, Rapax, prædo. RAPIDITÉ, Volubilitas, celeritas, incitatio, velocitas. =Rapide=, Volubilis, volucer, velox, celer, rapidus, citus. — (Abrupte), Præceps, periculosus. =Rapidement=, Volubiliter, celeriter, incitate, velociter, ocius, cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem, rapide, cursim, raptim. RAPINE, Rapina, furtum vi factum. RAPPEL, Revocatio. =Rappeler=, Revoco, retraho. _Rappeler à la mémoire_, Repeto, resumo, memoro, refero, commemoro, suggero. =Se rappeler=, Recognosco, recenseo, recolo. RAPPORT (gain), Fructus, fruges, commodum. =De rapport=, Frugifer. RAPPORT (relation), Relatio. _N’avoir aucun rapport avec quelqu’un_, Mihi cum illo nullius rei commercium est. _Sous tous les rapports_, Ex omnibus partibus. RAPPORTER (raconter), Narro, nuntio. — (Faire un rapport), Perhibeo, dico, aio, fero. — (Rendre), Refero, reporto, reduco. _S’en rapporter à_, Ad aliquem refero. =Rapporteur=, Relator. =Rapporté= (_terrain_), Congestitius. RAPPROCHER, Conglutino, conjungo, copulo, conflo, compingo. _Plus rapproché_, Citerior, propinquior. RAPT, Raptus. RARETÉ, Raritas. =Rare=, Rarus, paucus. =Rarement=, Raro, non sæpe. RASOIR, Novacula, culter tonsorius. =Raser=, Rado, tondeo. _Raser une maison_, Complano domum, solo æquo. _Raser_ (_se_), Barbam depono. RASSASIEMENT, Saturitas, satietas. =Rassasier=, Saturo, expleo, satio. =Rassasié=, Satur, satiatus, plenus. RASSEMBLEMENT, Coactio, congregatio, conspiratio, conventiculum. =Rassembler=, Conglobo, cogo, colligo, congrego, convoco, coacervo. =Rassemblé=, Coactus. _Rassemblé à la hâte_, Collectitius. RASSURER, Solor, consolor, metu libero, ex terrore firmo. RATE, Lien, splen. RATURE, Litura. RAUQUE, Raucus. RAVAGE, Vastatio, vastitas, depopulatio, solitudo, ruina, populatio. =Ravager=, Depopulor, evasto, populor, vasto, vastitatem infero. =Ravageur=, Populabundus. RAVALER, Detraho, obtrecto. RAVIR, Surripio, furor, rapto. =Ravisseur=, Raptor. RAYON, Radius. =Rayonner=, Radio, radios emitto, fulgeo. EN RÉALITÉ, Revera, re, exitu. =Réaliser=, Perficio, absolvo. _Réaliser ses projets_, Ad exitum deduco cogitata mea. RÉBELLION, Rebellio, seditio, tumultus. AU REBOURS, Præpostere. =Rebrousser= _chemin_, Recedo, abeo, decedo, revehor, recurro. REBUT, Rejectanea. RÉCALCITRANT, Contumax, superbus, obstinatus. RECÉLEUR, Occultator. RÉCENT, Novus, recens, inauditus, novitius. =Récemment=, Recens, nuper, modo, paulo ante, novissimo. RECENSEMENT, Recensio, census. RECEVOIR, Accipio, capio, prehendo, suscipio, sumo. _Recevoir qqn_, Tracto, admitto, excipio. SE RÉCHAUFFER, Recalesco, concalesco. DERECHEF, Rursum, rursus, denuo, de integro. RECHERCHE, Indagatio, investigatio, inquisitio, conquisitio, disquisitio. =Rechercher=, Indago, vestigo, investigo, inquiro, requiro, quæro, postulo, flagito, scrutor, inquiro, examino. =Recherché=, Conquisitus, exquisitus, insignis. _Avec recherche_, Conquisite, exquisite, diligenter, docte. RECHUTE, Offensio, detrimentum. =Réciproquement=, Mutue, vicissim, mutuo, retrorsum. RÉCIT, Narratio. RÉCLAMATION, Expostulatio, criminatio. _Réclamation en justice_, Vindiciæ. =Réclamer=, Reclamo, contradico, exigo, vindico, repeto. RÉCOLTE, Fruges, fructus terræ. _Récolte de l’année_, Annona, res frumentaria, commeatus, cibaria. RECOMMANDATION, Præceptio, præceptum, monita, institutum, jussum. _Titre de recommandation_, Commendatio, suffragatio, magna commendatio. _Lettres de recommandation_, Commendatitiæ litteræ. =Recommander=, Commendo, fidei alicujus committo, fidei alicujus trado. RÉCOMPENSE, Præmium, merces, fructus, beneficium, remuneratio. _Récompense pour une victoire_, Adorea. _Demander une récompense_, Pretium peto. _Recevoir une récompense_, Pretium fero. =Récompenser=, Remuneror, retribuo, mercedem do. RÉCONCILIATION, Reconciliatio. =Réconcilier=, Concilio, reconcilio, devincio, benevolentiam facio. _Se réconcilier avec son ennemi_, In gratiam cum adversario redeo, inimicitias depono. RECONNAISSANCE (écrit), Syngrapha, chirographum, cautio. RECONNAÎTRE, Recenseo, persequor, percurro. RECONNAISSANT, Gratus, officii memor. _Être reconnaissant des bienfaits_, In me beneficia nunquam obliviscor. RECONQUÉRIR, Recipio, recupero. RECOURBÉ, Aduncus, curvatus, tortuosus. RECOURS (_avoir à qqn_), Ad aliquem confugio. RECOUVREMENT, Recuperatio. =Recouvrer=, Recupero, redimo. RÉCRÉATIF, Ludicrus, jocularis. _Se récréer_, Me recreo. RÉCRIER (se), Reclamo. RECRUTEMENT, Delectus militaris. =Recrue=, Tiro. RECUEIL, Compilatio. =Recueillir=, Recolligo, extraho. — (Recevoir), Excipio. RECULER, Cedo, retro cedo. _Reculer les frontières_, Fines imperii profero, dilato imperium. _Faire reculer_, Retrudo. REDIRE, Repeto. REDOUBLEMENT, Congeminatio. =Redoubler=, Congemino, gemino. REDOUTER, Expavesco, perhorresco, in metu habeo, vereor, timeo, metuo, reformido. =Redoutable=, Terribilis. RÉDUIRE A, Redigo. RÉELLEMENT, Revera, reapse, reipsa. REFAIRE, Reficio. RÉFECTOIRE, Triclinium, cœnabulum. RÉFLEXION, Cogitatio, mentis sensus, animi motus, meditatio, commentatio. =Réfléchir=, Meditor, mecum cogito, in animo voluto, delibero, considero, video. REFLUER, Relabor. RÉFORME, Correctio, temperatio, emendatio. REFRÉNER, Refreno, coerceo, reprimo, cohibeo, frango, restinguo, reseco. REFROIDIR, Refrigeo. =Se refroidir=, Refrigesco, defervesco, refrigeror, frigesco. REFUGE, Receptaculum, latebra, recessus, asylum, perfugium, refugium, portus. _Chercher un refuge dans la fuite_, Ex fuga aliquo me recipio. =Réfugier= (se), Suffugio, perfugio, confugio; perfugium, præsidium et auxilium quæro; concurro. REFUS, Repudiatio, detrectatio, recusatio, rejectio. =Refuser=, Recuso, renuo, abnuo, declino, nego, nolo, rejicio, resisto, aversor, vito, repudio. =Se refuser=, Nego mihi. RÉFUTATION, Infirmatio, confutatio, refutatio, dissolutio, reprehensio. =Réfuter=, Confuto, repello, reprehendo, redarguo, refuto, revinco. REGARD, Visus, contuitus, obtutus, aspectus, conjectus oculorum. =Regard en arrière=, Respectus. _Attirer les regards_, Oculos omnium averto. _Attacher ses regards_, Ad rem oculos adjicio. _Se présenter aux regards_, Obvisor, occurro, versor. =Regarder=, Intueor, video, contueor, contemplor, respicio, aspicio. _Regarder fixement_, Oculos in aliquid defigo. _Regarder autour de soi_, Prospicio, prospecto. _Regarder dans_, Introspicio, inspicio. REGARDER (être l’affaire de), Attinet, pertinet, spectat, attingit. _Cela vous regarde_, Tui officii est, consilii tui est. REGIMBER, Calcitro, recalcitro. RÉGION, Ora, regio, pars terrarum. RÉGIR, Rego, guberno, moderor. =Régisseur=, Villicus, custos villæ. REGISTRE, Codex. RÈGLE, Regula, norma, lex, præscriptio, formula, præscriptum. _S’écarter de la règle_, Ab regula aberro. =Réglé=, Moratus, institutus, perpolitus. =Régler=, Moderor, modulor, constituo, præscribo, designo, præfinio. =Régulier=, Legitimus, justus, æquus, verus. =Régulièrement=, Examussim. RÉGNER, Regno, impero, dominor. REGRET, Desiderium, studium, pœnitentia. _Adoucir les regrets_, Desiderium lenio. _Laisser de grands regrets_, Desiderium mei relinquo. =Regretter=, Tædet, pudet, dolore afficior. _A regret_, Moleste, graviter, ægre, ingratiis. RÉHABILITATION, Restitutio. =Réhabiliter=, Famam restituo, labem eluo, sarcio infamiam. REINS, Renes, lumbus. REJAILLIR, Referveo, refervesco. REJETER, Depono, rejicio, repudio, aspernor, reprobo, abjicio, improbo, respuo, contemno, abrogo, antiquo. =Rejeter sur=, Regero. REJETON, Virgultum, surculus, germen. _Pousser des rejetons_, Fructicor, surculor, emitto, reviresco. RÉJOUIR, Lætifico, lætitiam affero, hilaro, oblecto, recreo, exhilaro. =Se réjouir=, Lætor, exsulto, lætitia efferor, gaudeo. RELÂCHE, Cessatio, intermissio, otium, relaxatio. _Relâche_ (_donner du_), Laxo, remitto. RELÂCHEMENT, Remissio. =Relâcher=, Relaxo, remitto, laxo, solvo. RELATER, Refero. RELATION, Ratio. — (D’amitié), Consuetudo. _Lier des relations_, Rationes contraho cum aliquo. RELÉGUER, Relego, expello. RELEVÉ, Diribitio. RELEVER, Erigo, relevo. RELIEUR, Glutinator librorum. RELIGION, Religio. =Religieux=, Religiosus, sanctus, pius. =Religieusement=, Religiose, sancte, pie. RELUIRE, Refulgeo, reluceo. REMARQUE, Animadversio, consideratio, attentio, notatio. =Remarquer=, Adverto, animadverto, observo, attendo, noto. =Remarquable=, Luculentus, præstans, insignis, grandis, præstabilis, clarus, peculiaris, singularis. _D’une façon remarquable_, Insignite, insigniter. REMÈDE, Medicina, medicamentum, medicamen, remedium. _Le remède produit grand effet_, Salubritas medicamenti toto corpore percipitur. _Apporter remède_, Succurro. REMETTRE _à un autre temps_, Differo rem in longiorem diem, protendo, prorogo. REMETTRE _une faute_, Condono crimen. REMORDS (_poursuivi par les_), Hominem conscientiæ suæ præcipitem agunt pœnæ. REMPART, Vallum, agger, mœnia, muri urbis. _Faire un rempart de son corps_, Oppono meum corpus alicui. _Entourer de remparts_, Vallor, munio. =Remplacements= (_être en_), Sufficio, substituo. =Remplaçant=, Successor, qui subrogatur. REMPLIR, Farcio, impleo, compleo, saturo, satio, repleo, refercio. =Rempli=, Refertus, confertus, plenus. REMUER, Volvo, converto, moveo. =Remuant=, Inquietus, turbulentus. =Remuer= _l’esprit_, Moveo animum, accendo. RÉMUNÉRATION, Remuneratio. RENAÎTRE, Renascor, exorior, renovor. RENARD, Vulpes. RENCONTRE, Concursio, concursus, conflictus, effusio hominum. _A la rencontre_, Obviam. =Rencontrer=, Reperio, invenio, occurro. =Rencontrer= (se), Convenio, coeo, congregor. RENDRE, Reddo, restituo, refero. _Se rendre au vainqueur_, Ditioni victoris me permitto; dedo me victori. _Se rendre à, aller vers_, Devenio, venio, pervenio. _Se rendre qque part_, Proficiscor. RENFERMER, Contineo, comprehendo, complector, includo. RENFORT, Subsidium, auxilium. RENIER, Abnego, pernego, retracto, renuo, recuso. RENOM, Laus, præconium, gloria, splendor, celebratio, laudatio. _Renom_ (_mauvais_), Infamia, dedecus, sinistra fama, probrum, labes, ignominia. _Il s’est acquis par cette action un renom perpétuel_, Eo facto immortalitatem est consecutus. RENOMMÉE, Fama, opinio, existimatio, nomen, nominis celebritas, rumor. _Chercher la renommée_, Famam capto. _Prendre soin de sa renommée_, Famæ meæ consulo. _Acquérir de la renommée_, Famam consequor nonnullam. _Perdre beaucoup de sa renommée_, Multum de bona fama amitto. RENOUVELLEMENT, Renovatio, redintegratio, instauratio. =Renouveler=, Innovo, renovo, novum facio, redintegro, instauro, itero. =Se renouveler=, Refrico. =Renouvelé=, Renovatus. RENTRER, Remigro, redeo, remeo. RENVERSEMENT, Perversitas. =Renverser=, Labefacio, subruo, prosterno, affligo, frango, labefacto, dissolvo, conquasso, perverto, subverto, perimo, deleo. RENVOYER, Remitto. REPAÎTRE _son esprit de choses agréables_, Mente varias voluptates contrecto. RÉPANDRE, Diffundo, dispergo, instillo, effundo, fundo, spargo. =Répandre= (autour), Circumfundo, ambio. =Répandre çà et là=, Dispergo, disjicio, dissipo, inspergo, respergo. =Répandre= (se), Dimano, profluo. _Se répandre en injures_, Maledicta in aliquem congero. =Très répandu=, Pervagatus, divulgatus. RÉPARATION (excuse), Satisfactio, purgatio. =Réparer=, Sarcio, reficio, restituo, obmolior. — (Expier), Expio. RÉPARTITION, Partitio, divisio, tributio. =Répartir=, Tribuo, partior, divido. =Répartiteur=, Partitor. REPAS, Convivium, epulæ, accubatio epularis amicorum. _Donner un repas_, Convivor, convivium ago, epulum do. REPENTIR, Pœnitentia, dolor ob admissa peccata. SE REPENTIR, Pœnitet, tædet, piget me. RÉPERCUSSION, Repercussio. =Répercuter=, Repercutio. RÉPÉTITION, Repetitio, iteratio. =Répéter=, Repeto. REPLACER, Repono, colloco. REPLIER, Replico. RÉPLQIUER, Respondeo. RÉPONSE, Responsio, responsum. =Répondre=, Respondeo, responsum do, refero, rescribo. _Répondre par écrit_, Rescribo, litteris respondeo. RÉPONDANT, Sponsor. REPORTER _sur qqn_, Ad aliquem transfundo. REPOS, Requies, quies, tranquillitas, otium, vacatio, vacuum tempus. _Troubler le repos_, Otium perturbo. =Reposer=, Relaxo, remitto. =Reposer sur=, Nitor, enitor. =Se reposer=, Quiesco, otior, requiesco, consido, desino. _Se reposer de temps en temps_, Interquiesco. _Qui est en repos_, Quietus, tranquillus. _En repos_, Quiete, tranquille. REPOUSSER, Propulso, repello, arceo, depello, amoveo, propello, extrudo, ejicio, excludo, prohibeo, extendo, portas alicui claudo. _Repousser en jurant_, Ejero, ejuro. REPOUSSER (croître de nouveau), Renascor, renovor, recresco, rursum cresco. REPRENDRE, Recipio, recupero, repeto. — (Réprimander), Reprehendo, vitupero, carpo, objurgo. REPRÉSENTATION, Descriptio, figura, designatio. _Représentation_ (_de théâtre_), Commissio. =Représenter= (se) _dans l’esprit_, Mente mihi aliquid depingo, repræsento. RÉPRIMANDE, Reprehensio, vituperatio, objurgatio, castigatio. =Réprimander=, Reprehendo, corripio, objurgo, castigo. RÉPRIMER, Reprimo, coerceo, comprimo, cohibeo, refreno, contineo, domo. _Qui réprime_, Repressor. REPRISES (_à plusieurs_), Identidem. REPROCHE, Vituperatio, reprehensio, exprobratio, nota, dedecus. _Il a encouru un reproche_, In dedecus incurrit. _Je ne lui ai pas adressé le moindre reproche_, Eum ne graviore quidem verbulo compellavi. _Il m’a accablé de reproches_, Probris omnibus me vexavit. REPROCHER, Exprobo; crimen in aliquem conjicio, confero. RÉPROUVER, Reprobo, improbo, rejicio. RÉPUBLIQUE, Respublica. RÉPUTATION, Honor, existimatio, fama. _Il y va de ma réputation_, Agitur existimatio. _Nuire à la réputation_, Splendori nominis jacturam affero. _Détruire la réputation_, Laudes alterius obscuro. _Veiller à sa réputation_, Existimationi consulo. _Être en danger de perdre sa réputation_, In discrimen existimationis venio. RÉSERVE, Exceptio. _Mettre en réserve_, Reservo, servo, conservo, recondo. — (Militaire), Miles, copiæ, cohortes subsidiariæ. =De la réserve=, Subsidiarius. — (Retenue), Temperantia, modestia, moderatio, continentia, verecundia, ingenuitas. =Réservé=, Temperatus, temperans, moderatus, verecundus, prudens. _Avec réserve_, Verecunde, pudenter. RÉSIDENCE, Sedes, domicilium. =Résider=, Habito, domicilium habeo. RÉSIGNATION, Patientia, tolerantia. _Avec résignation_, Patienter, sedate, tranquille, æquo animo. =Résigner=, Resigno. =Se résigner à=, Mihi persuadeo. RÉSIPISCENCE (_venir à_), Resipisco. RÉSISTANCE, Retractatio. =Résister=, Obsisto, resisto, a conatu repello, repugno, adversor, reluctor. RÉSOLUTION, Propositum, consilium. _Persister dans sa résolution_, Permaneo in proposito. _Changer de résolution_, Decedo de sententia. =Résolu=, Constans. _Je suis résolu à_, Decrevi, me....; certum mihi est, decretum mihi est, animo proposui. =Résolûment=, Obstinate. RÉSONNER, Sono, sonum reddo, consono, persono. RESPECT, Observantia, veneratio, cultus, reverentia, honor. =Respecter=, Vereor, observo, colo, revereor. =Respectueux=, Venerabundus, perfusus honore. RESPIRATION, Anhelitus, spiritus, respiratio, spiratio. =Respirer=, Anhelo, spiro, respiro. =Respirable=, Spirabilis, flabilis. RESSEMBLANCE, Similitudo. =Ressembler=, Similis sum, ad similitudinem accedo. _Ils se ressemblent comme deux gouttes d’eau_, Ovum ovo similius non est (Prov.). RESSENTIR, Sentio. RESSERRER, Constringo, stringo, vexo, arcto, concludo, coarcto, constipo. =Resserré=, Contractus, brevis, adstrictus. RESSOURCES, Opes, facultates, copiæ. RESSOUVENIR, Recognitio, recensio. =Se ressouvenir=, Memini, commemini. RESSUSCITER, Revivisco, in vitam redeo. RESTAURER, Reficio, restituo, recreo. RESTES, Reliquiæ, residua. _Du reste_, Alioqui, alioquin, alias, cæteroquin, cæterum. =Rester=, Permaneo, maneo, commoror, resto, sto, resideo. _Rester chez soi_, Domi me teneo. _Qu’il reste bien entendu_, Illud maneat. =Restant=, Reliquus, residuus, rejectus. _Ce qui reste_, Subsecivus. RESTITUER, Retribuo, refero, rependo, restituo. RESTRICTION, Exceptio. RÉSULTAT, Exitus, finis, terminus. =Résulter=, Provenio. RÉTABLISSEMENT, Redintegratio, restitutio, reparatio, renovatio. =Rétablir=, Restituo, repono, instauro, reparo, redintegro, sancio, reficio, recreo. =Rétablir= (se), Convalesco, consanesco, sanus fio, valentior fio, ex morbo evado, morbo levor, resurgo. =Rétabli= (_être_), Convalescere. RETARD, Mora, retardatio, impedimentum, cunctatio, tarditas, dilatio. _Sans retard_, Sine mora, abjecta cunctatione. =Être en retard=, Moras traho, tardo. _Ne point souffrir de retard_, Dilationem non recipio. =Retarder=, Retardo, moror, moram affero, impedimentum affero, differo. RETENTIR, Resono, sonum refero, sono, persono, percrepo, recino. =Retentissant=, Clarisonus, clare sonans, canorus, horrisonus. RETENUE, Cf. Réserve. _Avec retenue_, Temperanter. _Qui est sans retenue_, Immodestus, parum modestus, expers modestiæ. _Sans retenue_, Effuse, large, prolixe. _Avoir de la retenue_, Verecundor, pudore deterreor, erubesco. =Retenir=, Teneo, retineo, moror, inhæreo, inhibeo, cohibeo, coerceo. _Action de retenir_, Inhibitio. =RETIRER=, Retraho. _Retirer de dessous_, Subduco, removeo, subtraho. =Se retirer=, Recedo, abeo, discedo. _Se retirer chez soi_, Capesso me domum. =Retiré=, Penetralis. RETOMBER, Recido, redundo. _Faire retomber sur qqn_, Transfero in aliquem. RETORS, Veteratorius. RETOUCHER _son discours_, Orationem emendo. RETOUR, Regressio, regressus, reditus, reditio, reversus. _En retour_, Mutue, mutuo. =Retourner=, Redeo, reverto, revenio. RÉTRACTER (se), Palinodiam cano, retexo orationem. RETRAITE, Latibulum, receptus, perfugium, secessus. — (Du combat), Avocatio a pugna. _Couper la retraite aux ennemis_, Excipio ex fuga hostem. _Aimer la retraite_, Latebris me involvo. RETRANCHEMENT, Propugnaculum. =Retrancher= (fortifier), Obvallo, circumvallo, munio, firmo. — (Soustraire), Depasco, recido, minuo, detraho, delibo, reseco, derogo, defero, aufero, decerpo, amputo. RÉTRÉCIR, Coangusto, coarcto. RÉTROGRADER, Regredior, pedem refero. RETS, Rete, laqueus, cassis, casses. RÉUNION, Corona, cœtus, societas, sodalitas, collegium, sodalitium, collectio, congregatio. =Réunir=, Compono, conjungo, coagmento, construo, conglutino, congrego, misceo, colligo. =Réunir= (se), Colo, convenio, adjungor, congredior. REVANCHE (_prendre sa_), Cladem reddo. RÈVE, Somnium, visio, visum. =Rèver=, Somnio. _Ne rèver que batailles_, Nihil nisi prœlium cogito. RÉVEILLER, E somno excito. =Réveiller= (se), Evigilo. _Je me suis réveillé plus tôt que de coutume_, Maturius me somnus reliquit. RÉVÉLER, Indico, confiteor, expono, patefacio, in lucem profero, divulgo, profiteor. REVENDICATION, Vindiciæ. =Revendiquer=, Vindico, vindictam sumo, tueor, repeto, reposco, persequor. REVENIR, Reverto, revertor, revenio, redeo. _Revenir à soi_, Animum colligo. _Revenons aux motifs abandonnés_, Revertamur ad calculos quos abjecimus. _Cela revient au même_, Ea opinio eodem recidit, revolvitur. =Revenu=, Reditus. RÉVÉRER, Revereor, colo, veneror. REVERS, Offensio, incommodum, detrimentum, molestia, calamitas. REVÊTIR, Induo, vestio, induco, tego, orno. REVOIR, Retracto, revoco. RÉVOLTE, Rebellio, seditio, secessio, tumultus, defectus, defectio. RÉVOLUTION, Tumultus, perturbatio, confusio. REVUE _rapide_, Percursio. _Passer en revue_, Percenseo, recenseo, percurro. _Passer la revue_, Exercitum lustro. RHÉTORIQUE, Rhetorica. =Rhéteur=, Rhetor. RHUME _de cerveau_, Gravedo. _Sujet aux rhumes_, Gravedinosus. RHYTHME (_qui a du_), Numerosus. RICHESSES, Divitiæ, ampla fortuna, summa copia, opes et copiæ. _Amasser des richesses_, Opes consectari. =Riche=, Dives, locuples, copiosus, opulentus, pecuniosus, nummatus, fortunatus, abundans. =Riche= (être), Opibus abundo. — (Fécond), Uber, fecundus, fertilis, abundans, copiosus, pinguis. =Richement=, Pretiose, eleganter. RIDE, Ruga. =Rider=, Corrugo. =Ridé=, Rugosus. RIDEAU, Cortina. RIDICULE, Deridiculum, irrisio. =Ridicule= (_adj._), Ridiculus, jocularis. =Ridiculiser=, Derideo, irrideo. RIEN, Nihil, nihilum, nil. _Ne rien laisser_, Ne vestigium rei est reliquum, ne minimam rem fecit reliquam. _Ne rien avoir_, Nihil est in manu. _Je n’eûs rien de plus pressé que, de plus à cœur que_, Nihil mihi potius fuit, quam ut. _Rien encore_, Nihildum, non adhuc, nondum quidquam. _Rien n’est si_, Nihil tam..... quam. _Il n’est rien de si_, Nihil tam ... est, cujus.... _Je ne hais rien tant que_, Nihil acerbius odi quam.... UN RIEN, Hilum, naucis, res nihili. _C’était un rien_, Parva res erat. _Pour un rien_, De nihilo. _Dire des riens_, Nugor, jocor, ludo, nugas ago, nugax sum. _Diseur de riens_, Nugator, nugax. RIGUEUR, Inclementia, duritas. =Rigoureux=, Inclemens, asper. =Rigoureusement=, Inclementer, severe, austere, stoice, stricte. RIRE, Cachinnatio, cachinnus, risus. _Exciter le rire_, Cachinnum commoveo. RISÉE (_être l’objet de la_), Ludibrio esse aliis, ludibrio haberi. =Rire=, Rideo, risum edo. _Rire aux éclats_, Cachinnor, solutius rideo. =Risible=, Ridiculus, jocularis. _D’une façon risible_, Ridicule. _En riant_, Per jocum, joci causa. RISQUES (_courir des_), Periclitor. _Avec risque_, Periculose, cum periculo. RITE, Ritus. RIVAGE, Littus, ora, ripa. _De rivage_, Littoreus. RIVALITÉ, Rivalitas, æmulatio. =Rivaliser=, Æmulor, invideo. =Rival=, Æmulus, competitor. RIVE, Ripa, littus, ora. RIVIÈRE, Profluens, fluvius, flumen, torrens. ROBE, Stola. ROBUSTE, Valens, validus, fortis, robustus, lacertosus. ROCAILLEUX, Saxosus. ROCHE, Petra, rupes. =Rocher=, Saxum, silex, lapis, rupes, cautes. ROI, Rex, princeps. _Être roi_, Regno, impero, domino. =Royal=, Regius, regalis, basilicus, splendidus, magnificus. _Maison royale_, Regia, domus regia. =Royalement=, Regie, more regio. ROYAUME, Regnum. ROYAUTÉ, Regnum, principatus, dominatus. ROITELET, Regulus. ROIDE, Rigidus, durus, austerus. _Être roide_, Rigeo, conglacio, congelo. RÔLE (_s’acquitter très bien de son_), Personam egregie gero, tueor. ROND, Circulus, orbis, ambitus. =Rond= (_adj._), Rotundus. RONFLER, Sterto. RONGER, Arrodo, erodo, peredo. ROSE, Rosa. ROSEAU, Arundo, canna. _Roseau_ (_à écrire_), Calamus. ROSÉE, Ros. RÔTI, Assus, torridus, aridus. ROUE, Rota, orbis. ROUGEUR, Rubor. =Rougir=, Rubeo, erubesco. — (De honte), Pudet me. =Rouge=, Ruber, rubens, rutilus. ROUILLE, Rubigo, ærugo. =Rouillé=, Rubiginosus. ROULER, Volvo, convolvo, involvo, verto, verso. _Faire rouler_, Torqueo, voluto. ROUTE, Via, iter, semita. _Faire route_, Iter habeo. _Continuer sa route_, Pergo iter cœptum. _Se détourner de sa route_, Iter alio flecto. _Se frayer une route_, Viam mihi aperio. ROUVRIR, Refrico. ROUX, Fulvus. RUBICOND, Rubicundus, rubore plenus. RUCHE, Alvearium. RUDESSE, Duritia, firmitas, asperitas. =Rude=, Asper, scaber, durus, habens aliquid asperitatis. RUDIMENT, Rudimentum. RUELLE, Angiportus. RUER SUR (se), Me ingurgito, irruo. _Se ruer sur la fortune_, In copias me ingurgito. RUGUEUX, Rugosus. RUINE, Ruina, casus, perinicies, exitium, occasus, interitus, obitus. =Ruiner=, Destruo, dirimo, everto, demolior, vasto, disperdo, dissipo, perdo, exscindo, devoro, exhaurio, absumo, abligurio. =Ruineux=, Ruinosus. =Être ruiné=, Perire, concidere. RUISSEAU, Rivus, rivulus. RUMEUR, Auditio, rumor, publicus sermo, fama. RUPTURE, Abruptio. =Rompre=, Perrumpo, disrumpo, perfringo, vi aperio, decerpo, frango, divido, distraho, infringo, effringo, labefacto. RUSE, Dolus, fraus, fallacia, machina, insidiæ, artificium, astus, astutia. =Rusé=, Malitiosus, versutus, callidus, astutus, vafer. _Un peu rusé_, Subdolus. _Avec ruse_, Malitiose, versute, vafre, callide. RUSTIQUE, Rusticanus, rusticus. S SABLE, Arena. =Sablonneux=, Arenosus. SAC, Saccus. — (Pillage), Direptio, vastatio. =Saccager=, Destruo, diruo, vasto, nullum vestigium relinquo. SACERDOCE, Sacerdotium, sacerdotis munus. =Sacerdotal=, Sacerdotalis. SACRÉ, Sacer, religiosus, consecratus, religionem habens, sacratus, dicatus. SACRIFICE, Sacrificium, sacrificatio. _Sacrifice expiatoire_, Piaculum. _Faire un sacrifice_, Rem divinam ad aras facio. _Offrir un sacrifice en l’honneur des morts_, Parento, justa solvo. _Se rendre propice par des sacrifices_, Pio, expio. =Sacrifier=, Sacrifico, sacris operor, sacra facio, libo, immolo, macto, neco, interficio. _Sacrifier_, Propono, posthabeo, posteriorem duco. =Sacrificateur=, Immolator, qui sacra facit. SACRILÉGE, Nefas. SACRISTIE, Sacrarium. =Sacristain=, Ædituus. SAFRAN, Crocus. SAGACITÉ, Sagacitas, solertia. =Sagace=, Sagax, callidus, acutus. SAGESSE, Prudentia, consilium, ratio, sapientia. _Dans ta sagesse_, Pro tua prudentia. =Sage=, Moderatus, temperatus, sapiens, prudens, magni consilii. _Être sage_, Sapio, sapientia præditus sum. =Sagement=, Sapienter, considerate, prudenter. SAILLIE, Facetiæ, joci, sales. SAINTETÉ, Sanctimonia, sanctitas, sanctitudo. =Saint=, Augustus, religiosus, sanctus. =Saintement=, Pie, religiose, sancte. SAISIR, Prehendo, prendo, capio, prenso, corripio, comprehendo, teneo, capesso, peto, capto. _Saisir l’occasion_, Capto occasionem, immineo in occasiones omnes, intentus sum in occasionem. SALETÉ, Illuvies, sordes. =Salir=, Cf. Souiller. =Sale=, Squalidus, impurus, obscœnus, immundus, illotus, sordidus, contaminatus. =Être sale=, Squaleo, sordeo. =Sali=, Illotus, sordidus. =Salement=, Spurce, obscœne, fœde, turpiter. SALIVE, Saliva. SALLE à manger, Cœnaculum, triclinium. SALUBRITÉ, Salubritas. =Salubre=, Salubris. _D’une façon salubre_, Salubre, salubriter. SALUT, Salus, requies. =Salutaire=, Salutaris. SALUTATIONS, Persalutatio, salutatio. _Rendre un salut_, Resaluto. =Saluer=, Consaluto, saluto. _Qui vient saluer_, Salutator. SANCTIFIÉ, Sacratus, sacer. SANCTION, Sanctio. =Sanctionner=, Sancio. SANCTUAIRE, Adytum. SANDALES, Soleæ, crepidæ. _Qui porte des sandales_, Crepidatus. SANG, Sanguis, cruor. =Saigner=, Mitto sanguinem alicui. =Sanglant=, Sanguineus, sanguinolentus, cruentus. =Sanguinaire=, Sanguinarius. SANGLIER, Aper, sylvestris porcus. SANGLOT, Singultus, gemitus. SANGSUE, Hirudo. SANS, Absque, sine. SANTÉ, Salus, sanitas, valetudo. _Mauvaise santé_, Invaletudo, valetudo infirma. _Avoir une bonne santé_, Valeo recte, valetudine utor bona. _Conserver en bonne santé_, Incolumem servo. _Avoir une mauvaise santé_, Valetudine utor parum. _Recouvrer la santé_, Amissam valetudinem recupero. _Rendre à la santé_, Sano, curo; medeor, morbum depello. =Sain=, Salubris, sanitatem afferens, sanus, firmus, valens. _Sain et sauf_, Salvus, incolumis, integer, conservatus, sospes. _Qui est en bonne santé_, Firmus, morbo defunctus. =Sainement=, Sicce. SAPIN, Abies. SARCLOIR, Sarculum. SARMENT, Sarmentum. SATELLITE, Stipator, satelles. SATIÉTÉ, Satietas, fastidium. _Prévenir la satiété_, Satietatem relevo. SATISFACTION, Satisfactio, voluptas, lætitia, jucunditas. =Satisfaire à=, Satisfacio, impleo quod debeo, solvo. SAULE, Salix. =Sausaie=, Salicetum. SAUPOUDRER, Inspergo, aspergo, respergo. SAUTER, Salto. _Sauter en bas_, Desilio. =Sauter= (sur), Assilio, aggredior, invado, insilio. SAUVAGE, Trux, atrox, truculentus, immansuetus, ferus, barbarus, immitis, asper, sævus. SAUVER, Servo, tueor, custodio, salutem do, fero, affero, salvo, sospito, incolumem servo. =Sauveur=, Soter, servator, conservator. SAVEUR, Sapor. SAVOIR, Scientia, doctrina, eruditio, Cf. Science. SAYON, Sagum. _Vêtu d’un sayon_, Sagatus. SCALPEL, Scalpellum. SCEAU, Sigillum, signum. =Sceller=, Obsigno, signo, signum imprimo. SCÉLÉRAT, Nefarius, sceleratus, scelestus. SCÈNE, Scena. SCEPTRE, Sceptrum. SCIE, Serra. SCIENCE, Scientia, disciplina, eruditio, doctrina, institutio. =Savoir=, Scio, teneo, habeo, cognosco, non sum nescius, scientiam habeo, nosco. _Savoir à fond_, Percallesco. _Savoir parfaitement_, Calleo, scio, teneo. =Ne savoir pas=, Ignoro, sum inscius, nescio. _Je ne sais comment il se fait_, Nescio quo pacto fiat. _Ne savoir que faire_, Quid agam, dubito. =Savant=, Sciens, eruditus, doctus, perpolitus, philologus, gnarus, peritus, litteratus. _Qui ne sait pas_, Insciens. =Savamment=, Scienter, scite, erudite, docte, perite, litterate. _Il l’a fait sciemment_, Prudens sciensque fecit. SCION, Surculus. SCRUPULE, Scrupulus, sollicitudo, religio. _Inspirer des scrupules_, Religionem alicui infero. _Se faire scrupule de_, Aliquid mihi religioni duco. _Lever les scrupules_, Aliquem religione solvere. =Scrupuleux=, Scrupulosus, religione obstrictus. SCRUTER, Excutio. =Scrutateur=, Diribitor. SCULPTER, Scalpo. =Sculpteur=, Fictor. =Sculpté=, Sculptus, scalptus. SÉANCE, Sessio. _Lever la séance_, Dimitto concionem. SÉCHERESSE, Siccitas. =Sécher=, Sicco, exhaurio. =Sec=, Siccus. _Sécheresse de style_, Jejunitas, tenuitas. =Sec=, Jejunus. =Sèchement=, Jejune, tenuiter. EN SECOND LIEU, Secundo. =Seconder=, Obsecundo. =Secondaire=, Secundarius, secundus. SECOUER, Excutio, agito, depello, quatio. SECOURS, Suppetiæ, auxilium, subsidium, præsidium. _Sans le secours d’un autre_, Per se, ex se, suo nomine, suis viribus, sua sponte, sua natura, suo marte. _Implorer le secours de DIEU_, Ad DEUM confugio; præsidium in DEO statuo. =Secourir=, Subvenio, succurro, subsidio venio, opitulor. _Secourir les pauvres_, Inopiam sublevo, pauperes juvo. SECOUSSE, Succussus. SECRET, Arcanum. _Confier ses secrets_, Intima mea concredo. =Secret=, Occultus, latens, abditus, tacitus, furtivus, arcanus, latebrosus, obscurus. =Secrètement=, Latenter, occulte, abdite, abscondite, tecte. _En secret_, Clam, furtim, ex occulto, ex insidiis. SECTE, Secta. =Sectateur=, Sectator, amator, æmulus. SÉCURITÉ, Securitas, tranquillitas. _En sécurité_, Secure, sine cura. SÉDITION (_exciter la_), Seditionem molitus sum, seditionem cieo. _Apaiser la sédition_, Motus compono. =Séditieux=, Seditiosus. =Séditieusement=, Seditiose. SÉDUCTION, Sollicitatio. =Séduire=, Pellicio, allicio, induco, illaqueo, capio, implico. =Séducteur=, Corruptor. SÉJOUR, Remansio, mansio. =Séjourner=, Remaneo, maneo, resideo, moror, commoror, subsisto, consisto. SELON, Secundum, pro, juxta, ex. _Selon que_, Prout, ut, perinde ut. SEL, Sal. _Relatif au sel_, Salarius. =Salaison=, Salsamentum. _Marchand de salaison_, Salsamentarius. =Salière=, Salinum. =Saline=, Salinæ. SEMAINE, Hebdomas. _Semaine-sainte_, Hebdomas Christi patientis sacra. SEMBLER, Videor. SEMENCE, Semen. SEMAILLES, Satio, satus. =Semer=, Obsero, consero, sero, semen spargo, semino. =Semeur=, Seminator, sator. SÉMINAIRE, Seminarium. SÉNAT, Senatus. =Sénateur=, Senator; patres conscripti. =Sénatorial=, Senatorius. SÉNATUS-CONSULTE, Senatus consultum. SENS, Interpretatio. _Dans les deux sens_, In utramque partem. SENS (_bon_). Ratio, mens. _Reprendre ses sens_, Animum recipio. =Sensé=, Cordatus, prudens, sapiens. =Sensément=, Cordate, sapienter, prudenter. SENSATION, Sensus. SENTENCE, Dijudicatio, disceptatio, judicium, deliberatio. =Sentencieux=, Sententiosus. _D’une façon sentencieuse_, Sententiose. SENTIER, Callis, trames. SENTIMENT, Sensus, sententia. _Amener à son sentiment_, In meam sententiam aliquem traho. _Voilà mon sentiment_, Ego sic sentio. _Perdre le sentiment_, Obstupesco, stupeo, stupesco. =Sentir=, Sentio, percipio. _Sentir une odeur_, Olfacio, odoror, odorem percipio. _Sentir mauvais_, Fœteo, puteo, male oleo. _Qui sent mauvais_, Fœtidus. SENTINE, Sentina, fundus. SENTINELLE, Excubitor, vigil. — (Faire), Excubo, vigilo, excubias ago. SÉPARATION, Discretio, distinctio, sejunctio, disjunctio. — (Intervalle), Intervallum, spatium, discrimen. =Séparer=, Abscindo, segrego, sejungo, separo, discrimino, disjungo, distraho, secerno. =Séparer violemment=, Abstraho, avello, avoco, abduco, removeo, divello. =Séparable=, Separabilis. =Séparément=, Separatim, seorsum, distincte, discrete, secreto, clam. _Sept_, Septem. SEPTEMBRE, September. SEPTEMVIR, Septemvir. SEPTENTRION, Septentriones. =Septentrional=, Aquilonaris. SÉPULCRE, Sepulcrum, tumulus, monumentum. SÉPULTURE, Sepultura, humatio. _Priver de la sépulture_, Funeris pompa spolio. _Sans sépulture_, Inhumatus, insepultus. SÉRÉNITÉ, Serenitas, serenum tempus, cœlum serenum. =Serein=, Serenus, sedum. _Rendre serein_, Sereno. SÉRIEUX, Serius, gravis. =Sérieusement=, Asseveranter, sine joco, serio, affirmate. SERMENT, Jusjurandum. _Serment militaire_, Sacramentum. _Faux serment_, Perjurium, perfidia. _Exiger le serment_, Ad jusjurandum adigo. _Obliger au serment_, Ad jusjurandum adigo. _Prêter serment_, Jusjurandum do. _Violer son serment_, Jusjurandum negligo. _Qui viole son serment_, Perjurus. SERPENT, Hydra, excetra, anguis, serpens. SERRER, Arcto, constringo, coangusto, adstringo, in angustum cogo, stipo, coerceo, alligo. =Serré=, Arctus, adstrictus, angustus, obstrictus. =Service divin=, Sacra religionis, sacrificia, res divina. SERVICE, Militia. _Se faire soldat, s’engager_, In militiam nomen do. _Être soldat_, Milito. — (Dans la cavalerie, dans l’infanterie) Equo, pedibus mereo. _Finir le service militaire_, Emereor, stipendia facio. SERVICE, Gratia, beneficium, gratificatio. _Rendre service_, Gratifico, largior, beneficium confero, deservio, servio. _Rendre service pour service_, Remuneror. SERVIR, Prosum, proficio, juvo. _Servir à_, Juvat. _Se servir de_, Utor, usurpo, frequenter adhibeo. SERVIETTE, Mappa. SERVITUDE, Servitus, servitium, famulatus. _Être en servitude_, Famulor, servio. =Servir=, Servio, pareo, operam do, ancillor, ministro, famulor. =Serviteur=, Servus, famulus, puer, minister. =Servante=, Famula, ancilla. =Servile=, Ancillaris, servilis, famularis. =Servilement=, Serviliter, abjecte, timide. SEUIL, Limen. SEUL, Solus, solitarius, unicus, unus, singularis, incomitatus, sine comite. =Seulement=, Tantum, solum, modo, duntaxat, tantummodo. _Non-seulement — mais encore_, Cum, tum; non solum, sed etiam. SÈVE, Succus. SÉVÉRITÉ, Severitas, gravitas, duritas. =Sévère=, Severus, gravis, asper, acerbus, austerus. =Sévèrement=, Horride, duriter, stoice, aspere, austere, dure, severe. SÉVIR, Sævio. _Cesser de sévir_, Desævio. =Sexe=, Sexus. _SI_, Utrum, an, num, numquid. _Si petit que_, Quantuluscumque. _Si ce n’est_, Præterquam, præter. _Si ne .... pas_, Ni, nisi. _Si .... ne pas_, Nisi, ni, si non. _Si toutefois .... ne pas_, Nisi si. SIÈCLE, Seculum. SIED (il), Decet, convenit, æquum est, postulat jus. SIÉGE, Solium, sedes, cathedra, sella. _Siége d’une ville_, Circumsessio, obsessio, obsidio. _Faire le siége_, Obsideo. _De siége_, Obsidionalis. SIESTE, Meridiatio, somnus meridianus. SIFFLEMENT, Sibilus. =Sifflet=, Sibilus. =Siffler=, Sibilo. =Siffler qqn=, Exsibilo, explodo. SIGNAL, Signum. _Donner le signal du combat_, Cano, concino classicum. =Signaler=, Noto. SIGNE, Signum, indicium, nota, insigne. _Signe de tête_, Nutus. _Mettre un signe_, Signo, designo, consigno. _Faire signe_, Innuo, nuto. _Donner des signes_, Præ me fero. _Au moindre signe_, Ad nutum. =Signer=, Subsigno. SIGNIFICATION, Significatio. =Signifier=, Significo, signum do. SILENCE, Silentium, taciturnitas. _Silence obstiné_, Reticentia, taciturnitas. _Silence!_ Tacete! _Gardez un religieux silence_, Favete linguis. _Garder le silence_, Reticeo, taceo, conticeo, obmutesco, sileo, linguam comprimo. _Réduire au silence_, Elinguem reddo. _Passer sous silence_, Aliquid silentio prætermitto. =Silencieux=, Taciturnus, tacitus, silens. _Demeurer silencieux_, Conticesco. SILLON, Sulcus. =Sillonner=, Sulco, sulcos facio. SIMILITUDE, Assimilatio, comparatio, proportio. SEMBLABLE, Assimilis, par, parilis, similis, consimilis, talis, hujusmodi, ejusdem generis. _Rendre semblable_, Assimilo. =Semblablement=, Similiter, item, itidem, simili modo. SIMPLE, Simplex, sincerus, credulus, incallidus, antiquus. =Simplement=, Attenuate, jejune, simpliciter. SIMULÉ, Simulatus. SINCÈRE, Sincerus, verus, verax, veridicus. =Sincèrement=, Sincere, vere, sine fraude. SINGE, Simius. SESSION, Sessio. SINUOSITÉ, Flexio, flexus, conversio, sinus, anfractus. =Sinueux=, Flexuosus, tortuosus. SITUATION, Positio, locus, status. _Situation désespérée_, Ad extremum. _La ville est dans sa situation primitive_, Reflorescere videtur civitas. =Situé=, Situs, positus, locatus. _Être situé entre_, Interjaceo. _Être situé sur_, Insideo. =SIX=, Sex. SOBRIÉTÉ, Frugalitas. =Sobre=, Abstinens, temperans, continens, sobrius, moderatus, parcus, frugalis, frugi, modestus, suo contentus. =Sobrement=, Continenter, temperanter, modeste, sobrie, parce, frugaliter, moderate. SOCIÉTÉ, Societas, communitas, commercium, comitatus, congregatio. =Social=, Socialis. =Sociable=, Sociabilis, congregabilis. SŒUR, Soror. SOI (de), Sui. SOIE, Sericum. =De soie=, Sericus. SOIF, Sitis. _Avoir soif_, Sitio, siti laboro, fauces siti ardent. SOIN, Diligentia, assiduitas, sedulitas, cura, studium, labor, opera, assiduitas. — (Sollicitude), Angor, metus, molestia, sollicitudo. _Avec soin_, Exquisite, accurate, diligenter, naviter, studiose. _Avoir soin_, Curo, do operam, laboro, studeo, curam adhibeo, administro, gero. _Donner ses soins à_, Studium ad operam alicui addico, inservio, servio, operam do. _Je prendrai grand soin de vos affaires_, Habebo rationem dignitatis tuæ, curabo res tuas diligenter. =Soigner=, Accuro, diligenter administro. =Soigneux=, Diligens, studiosus, assiduus, vigilans, attentus, curiosus, sedulus, officiosus. =Soigné=, Compositus, instructus. =Soigneusement=, Diligenter, accurate, exquisite, studiose, magna cum cura ac diligentia, curiose. SOIR, Vespera, vesper. _Vers le soir_, Occidente sole, ad solis occasum, nocte prima. _Qui se fait le soir_, Vespertinus. SOIT! Esto! _Soit que .... soit que_, Sive .... seu. SOL, Solum, terra. SOLDAT, Miles, bellator. _Simple soldat_, Gregarius miles. _Soldat armé à la légère_, Velox. _Enrôler des soldats_, Conquisitionem habeo militum, milites scribo. _État de soldat_, Militia, res militaris. _Congédier les soldats_, Exercitum dimitto. _A la façon des soldats_, Militanter, more militari. SOLDE, Stipendium. _On paie exactement la solde des soldats_, Stipendia militibus rite dantur. SOLÉCISME, Solœcismus. SOLEIL, Sol. _Lever du soleil_, _Coucher du soleil_, Solis accessus et recessus. _Le soleil se lève_, Exoritur sol. _Le soleil se couche_, In occasum præcipitat sol. SOLENNEL, Solemnis. =Solennellement=, Solemniter. SOLIDITÉ, Robur, firmitas, soliditas. =Solide=, Robustus, fortis, valens, solidus, obfirmatus. =Solidement=, Firme, firmiter. SOLITUDE, Solitudo, vastitas, secessus, recessus. =Solitaire=, Solitarius, solus, solivagus. SOLIVE, Asser, tabula. SOLLICITATION, Rogatio, rogatus, cura, impulsio, impulsus, commotio, sollicitatio. =Solliciter=, Rogo, precor, quæso, obsecro, posco, peto, flagito, requiro, postulo, peto, desidero. SOLSTICE, Solstitium. SOMBRE, Caliginosus, obscurus, tenebricosus, caligine tectus, spissus. SOMMAIREMENT, Summatim, breviter, compressius, uno verbo, strictim. SOMME, Summa. _En somme_, Summatim, ad summam. SOMMEIL, Somnus, sopor, quies. =Sommeiller=, Dormito, oscito, somnus me sollicitat. =Somnolent=, Veternosus. SOMMET, Fastigium, culmen, apex, vertex, cacumen. SOMPTUOSITÉ, Magnificentia, splendor. =Somptueux=, Sumptuosus, splendidus, magnificus, lautus, dives, opiparus. =Somptueusement=, Apparate, cum apparatu, sumptuose, magnifice, laute, opipare, splendide, dapsiliter, large, abundanter, liberaliter. SON, Suus. SON, Vox, sonus, sonitus. _Son de la trompette_, Clangor, tubarum cantus. =Sonner=, Tinnio. _Sonner l’assemblée_, Advoco ad concionem. =Sonnette=, Tintinnabulum. =Sonore=, Canorus, vocalis. SONDER, Perquiro, inquiro, prætendo. SONGE, Somnium, visum, visio. =Songer à=, Præmeditor, cogito, paro, præparo. SOPHISME, Sophisma. =Sophiste=, Sophistes. SORDIDE, Sordidatus, sordidus, avarus. =Sordidement=, Sordide, avare. SORNETTES, Ineptiæ, nugæ, fabulæ, logi. _Dire des sornettes_, Ineptio. SORT, Fortuna, casus, eventus, sors, fatum. _Exposé aux coups du sort_, Expositus fortunæ injuriis. _Le même sort vous est réservé_, Idem te fatum manet. =Au sort=, Sortito, sortitione. _Tirage au sort_, Sortitio, sortitus. _Tirer au sort_, obtenir par le sort, Sortior. DE CETTE SORTE, Istiusmodi, ejusmodi. =De la même sorte=, Ejusdemmodi. SORTIR DE, Exeo, egredior, prodeo, progredior, foras me do. _Il sortit tout à coup de la maison_, Repente domo exivit. _Faire sortir de_, Elicio, educo, extraho. SOTTISE, Fatuitas, stultitia, insulsitas, socordia, stupiditas. _Sottises_, Ineptiæ, nugæ. _Dire des sottises_, Ineptio. =Sot=, Ineptus, stolidus, inconcinnus, insulsus, stupidus, absurdus, fatuus, stultus. =Sottement=, Stulte, dementer, insipienter, incaute, stolide, insulse, inepte. SOUCHE, Familia, stirps, genus. =Souche= (_d’arbre_), Caudex, stirps arboris, stipes. =Souche= (homme stupide), Caudex, stipes, asinus. SOUCI, Molestia, cura, angor, sollicitudo. _Mes soucis augmentent_, Cura acuitur. _Mille soucis m’envahissent_, Alia ex alia me cura excipit. _Être dévoré de soucis_, Curis maceror. _Se débarrasser de soucis_, Molestiam depono. _N’avoir souci de rien_, Nihil in animum descendit, nihil his movetur. =Se soucier= _peu de_, Negligo. _Ne se point soucier de_, Pensi nihil curo. =Soucieux=, Sollicitus, anxius, perturbatus. SOUDAIN (_adj._), Repens, repentinus, inopinatus. — (Adv.), Repente, derepente, subito, ecce tibi. SOUFFLE, Halitus, flatus, spiritus, anima, afflatus, inflatus, flamen, aer, aspiratio, exhalatio. =Souffler=, Flo, sufflo, inflo. _Souffler à travers_, Perflo. _Souffler partout_, Circumflo. _Souffler sur_, Afflo. SOUFFLET, Colaphus. =Souffleter=, Aliquem palma concutio. SOUFFRIR, Suffero, fero, patior, indoleo, doleo, tolero, perpetior, sustineo, perfero, laboro, discrucior. _Souffrir avec peine_, Gravor. _Faire souffrir_, Excrucio, crucio, conficio, interimo, exanimo. SOUHAIT, Optatio, optatum, optio. =Souhaiter=, Opto, cupio, exopto, volo, expeto, vota facio. _Souhaiter du mal à qqn_, Imprecor. =Souhaitable=, Optabilis, optandus, expetendus. _A souhait_, Optato, optabiliter. SOUILLURE, Fœditas, turpitudo, macula, labes, dedecus, infamia, vitium. =Souiller=, Coinquino, turpifico, polluo, turpo, fœdo, maculo, contamino, inquino. _Souiller par un meurtre_, Funesto. =Souillé=, Infectus, maculosus, turpificatus. SOULAGEMENT, Levamen, levamentum, allevamentum, allevatio. =Soulager=, Allevo, leve facio, lenio, relevo, mitigo, levo, levamento sum, consolor, levationem affero. SOULÈVEMENT, Tumultus, concitatio, seditio. =Soulever=, Elevo, levo, sublevo. =Se soulever=, Tumultuor, rebello. =Soulevé=, Insedatus, commotus. SOUMISSION, Obtemperatio. =Soumettre=, Subigo, subjicio, subjungo, in ditionem redigo. =Se soumettre=, Me subjicio, alienæ potestatis me meaque omnia facio, obtempero, obedio, obsequor. =Soumis=, Subjectus. SOUPÇON, Suspicio, conjectura, metus. _Le soupçon tombe sur plusieurs_, Suspicio in plures manat. =Soupçonner=, Suspicor, suspicionem habeo. _Soupçonner sans raison_, De illo falsa suspicio est. _On ne peut le soupçonner_, Abhorret a suspicione. =Soupçonneux=, Suspiciosus. =Soupçonné=, Suspectus. _De façon à éveiller le soupçon_, Suspiciose, criminose. SOUPIR, Halitus, suspirium, spiritus, gemitus. _Rendre le dernier soupir_, Vitam profundo. =Soupirer=, Suspiro. =Soupirer après=, Desidero aliquid. SOUPLESSE, Mollitudo. =Souple=, Lentus, flexibilis, tener, tractabilis. SOURCE, Fons. SOURDRE, Scaturio, emano, effluo, erumpo. SOURCIL, Supercilium. SOURIS, Mus. SOURIRE _approbateur_, Arrisio. SOURIRE, Subrideo. SOUS, Sub, subter, subtus. SOUSCRIPTION, Collatio. =Souscrire=, Subsigno. SOUSTRACTION, Interceptio, suppressio. =Soustraire=, Subtraho, subduco, supprimo, præripio, præcerpo. =Se soustraire=, Alicui me subduco. SOUTERRAIN, Cuniculus, fossa subterranea. SOUTERRAIN (_adj._), Subterraneus. _Faire une galerie souterraine_, Cuniculis subtraho aggerem. SOUTIEN, Præsidium, auxilium, columen, fulcrum, princeps. _Vous êtes le seul soutien de la république_, In te uno nititur salus reipublicæ. =Soutenir=, Nitor, adminiculor, adjuvo, sublevo, sustento, fulcio, sustineo. SOUVENIR, Memoria, recordatio. =Se souvenir=, Memini, memoria teneo, recordor, reminiscor. _Qui ne se souvient pas_, Immemor. SOUVENT, Sæpe, frequenter, crebro, frequens, sæpenumero, identidem. SOUVERAIN, Regnator, princeps. =Souveraine=, Domina, princeps, regina. _La prudence est la souveraine et la reine des vertus_, Prudentia domina et regina virtutum est. =Souverainement=, Summe, summopere, maxime. SPACIEUX, Capax. SPÉCIAL, Peculiaris, proprius, singularis, præcipuus. SPECTRE, Spectrum, visum, larva. SPHÈRE, Sphæra, globus. SPLENDEUR, Nitor, magnificentia, splendor. SPIRALE, Spira. SPIRITUEL, Facetus, festivus, argutus, concinnus, scitus, venustus, elegans, acutus, dicax, salsus. SPOLIATION, Spoliatio, ereptio. =Spoliateur=, Spoliator. SPONTANÉMENT, Ultro, sponte. STABILITÉ, Stabilitas, firmitas, constantia. =Stable=, Stabilis, fixus, certus, perennis. STAGNANTE (eau), Stagnum. =Stagnant= (être), Stagno. STATUE, Signum, simulacrum, imago, statua. STATURE, Statura, corporis habitus. STÉRILITÉ, Sterilitas, frugum inopia. _Il y eut une grande stérilité_, Adversus annus frugibus fuit. =Stérile=, Sterilis, nihil ferens, infecundus. STIMULANT, Incitamentum, calcar, irritatio. =Stimuler=, Stimulo, stimulum adhibeo, pungo, excito, incito, cohortor, exacuo, acuo. STIPULATION, Stipulatio, promissio. _Faire une stipulation réciproque_, Restipulor, repromitto. =Stipuler=, Stipulor, de aliquo convenio. STOÏQUE, Stoicus. =Stoïquement=, Stoice, severe. STRATAGÈME, Stratagema, dolus militaris. STRICTEMENT, Restricte, stricte. STRUCTURE, Structura, constructio, constitutio, coagmentatio. STUC, Tectorium. STUPEUR, Stupor. _Être frappé de stupeur_, Obstupesco, stupeo, stupesco. STUPÉFIER, Stupefacio. =Stupéfait=, Attonitus, stupefactus. STUPIDITÉ, Stupiditas, stupor, tarditas. =Stupide=, Stupidus, stupens, tardus, stolidus, hebes, obtusus. =Stupidement=, Stolide. STYLE, Stylus. _Qui a un style pompeux_, Grandiloquus. SUAVITÉ, Suavitas, dulcitudo, jucunditas. =Suave=, Suavis, dulcis. SUBIR, Subeo, patior, fero. SUBIT, Subitus, repentinus. =Subitement=, Subito, repente, continuo, ecce tibi. SUBJUGUER _ses passions_ (_il faut_), Effrenatæ libidines sub jugum sunt mittendæ. SUBMERGER, Mergo, demergo, submergo. SUBORNER, Suborno, substituo. SUBSISTER, Supersum, resto, supero. _Qui subsiste sain et sauf_, Superstes, salvus, incolumis. SUBSTITUER, Substituo, subrogo, subdo. =Substitué=, Subditus, substitutus. SUBSTRUCTION, Substructio. SUBTERFUGE, Tergiversatio, recusatio. SUBTILITÉ, Tenuitas, subtilitas. =Subtilités=, Spinæ dialecticæ. =Subtil=, Subtilis, acutus, tenuis. =Subtilement=, Tenuiter, sagaciter. SUBURBAIN, Suburbanus. SUC, Succus. SUCCÈS, Successus, eventus, exitus, processus. _La chose n’a pas eu tout le succès que j’espérais_, Res non successit, ut sperabam; non cecidit, ut optabam. _L’affaire a eu un heureux succès_, Res secundissime processit. _Je désire que cette affaire ait un plein succès_, Ut prosperum habeat eventum, opto. SUCCESSION, Successio, hereditas. _Accepter une succession_, Hæreditatem obtineo. =Succéder= (à), Succresco, succedo. =Successeur=, Successor. SUCCINCTEMENT, Cf. =Sommairement=. SUCCOMBER, Decumbo, vita excedo, e vita discedo, concido, oppeto, morior, succumbo, cado, frangor, debilitor. SUEUR, Sudor. =Suer=, Sudo, sudore madeo, diffluo, laboro. SUFFIRE, Sufficio. =Suffisant= (être), Sufficio. SUFFOCATION, Interclusio animæ. SUFFRAGE, Suffragium, punctum. SUGGÉRER, Suggero. SUICIDER (se), Mortem oppeto. _Il s’est suicidé_, Sua sibi manus vitam exhausit. SUITE, Series, ordo. _Dans la suite_, Postmodum. =Suivre=, Sequor, comitor, comes sum, subsequor, insequor, sector, assector, prosequor. — (Obéir), Pareo, obtempero, obedio. =Suivant=, Posterus, consequens, secundus, alter. SUJET, Materia, apparatus, argumentum. _Revenir à son sujet_, Ad propositum redeo. SUJET (_mauvais_), Ganeo, helluo. =Sujet= (soumis), Subjectus. _Il a beaucoup de sujets_, In multos dominatum habet. SUPERBE, Superbus, arrogans, insolens, elatus, inflatus. =Superbement=, Superbe, arroganter. SUPERFICIELLEMENT, Summatim. SUPERFLU, Supervacaneus, supervacuus, superfluus. SUPÉRIORITÉ, Excellentia, præstantia. =Supérieur=, Præstabilis, eximius, præcellens, excellens, præstans. =Supérieurement=, Magnifice, egregie, excellenter. SUPERPOSER, Super impono. SUPERSTITION, Superstitio. =Superstitieux=, Superstitiosus. =Superstitieusement=, Superstitiose, sine ratione, aniliter. SUPPLÉER, Suppleo, expleo. =Suppléant=, Vicarius, qui vicem alterius obtinet. SUPPLÉMENT, Corollarium, appendix, accessio. =Supplémentaire=, Adventitius, fortuitus, insperatus, non quæsitus. SUPPLICATION, Obsecratio, preces, deprecatio, obtestatio, supplicatio. SUPPLIQUE (faire une), Libellum trado supplicem. =Supplier=, Precor, obsecro, supplico, imploro, deprecor, rogo. =Suppliant=, Supplex, prostratus ad pedes. _En suppliant_, Suppliciter, demisse. SUPPLICE, Supplicium, cruciatus, pœna. _Traîner au supplice_, Ad supplicium traho. _Faire subir le supplice_, Ad supplicium do. SUPPORT, Firmamentum, robur, vires. _Support de lit_, Fulcrum. SUPPORTER, Tolero, perfero, sustineo, suffero, fero, patior, suppetior. =Supporter difficilement=, Ægre fero. _Je ne puis le supporter_, Videre sine dolore hominis frontem non possum. _Qui ne peut supporter_, Intolerans, impatiens, impotens. =Supportable=, Tolerabilis, patibilis. SUPPOSITION, Suppositio. =Supposer=, Suppono, subjungo, subjicio. _Supposons que_, Finge rem ita habere, fac ita esse. =Supposé=, Subdititius, fictus. SUPPUTER, Deputo, censeo, subduco. SUPRÊME, Supremus, summus. SUR, Super, supra, in. SURABONDANT, Supervacaneus, supervacuus, redundans. =Surabondamment=, Profluenter. SURAJOUTER, Superaddo. SURANNÉ, Obsoletus. SURDITÉ, Surditas. SOURD, Surdus. _Devenir sourd_, Obsurdeo. SÛRETÉ, Incolumitas. _En sûreté_, Tute, tuto, explorate. _Qui est en sûreté_, Tutus, securus. =Être en sûreté=, In portu sum, in tuto sum. =Sûr=, Certus, fidus, securus. =Sûrement=, Tute, tuto, impune. SURLENDEMAIN, Perendie. SURNOM, Cognomen, cognomentum. =Surnommé=, Cognominatus. SURPASSER, Supero, supersum, antecello, excello, præsto, præcello, præpondero, emineo, præcedo, antecedo, antesto, vinco. SURPRENDRE, Prehendo, prendo, capio, prenso. =Surpris=, Imparatus, non paratus, incautus, immunitus. =Surprenant=, Mirabilis, mirandus. _D’une façon surprenante_, Mirifice, mire. SURTOUT, Præsertim, cumprimis, maxime, præcipue, singulariter. SURVENIR, Accido, evenio, obtingo, supervenio, cado, fio, ex opinato venio. EN SUS, Præterea, tum etiam, ad hoc, insuper. SUSCEPTIBLE, Irritabilis. SUSCITER, Incutio, defigo, injicio, suscito. SUSPENSION, Suspensio. =Suspendre=, Suspendo, præfigo. =Suspendu=, Pendulus, pendilis. — (Douteux), Suspensus, pendens, anceps, incertus. =Suspendu= (être), Dependeo, pendeo. — (Douter), Suspensus sum, hæreo. _Être suspendu au-dessus_, Impendeo, instat. SUSPECTER, Suspicor, suspicionem habeo. =Suspect=, Suspiciosus, suspicionem præbens, suspectus. SYLLABE, Syllaba. _Par syllabe_, Syllabatim. SYMÉTRIE, Rhythmus. SYMPATHIE, Adjunctio. SYMPHONIE, Symphonia, concentus. T TABERNACLE, Tabernaculum. TABLE, Mensa. _Charger une table de mets_, Mensam epulis orno. TABLEAU, Tabula, pictura. TABLETTE _à écrire_, Tabellæ, libelli, codicilli. TABOURET, Scabellum, scamnum humile. TACHE, Macula, labes, probrum, dedecus, vitium. _Imprimer une tache_, Maculam alicui infero. _Laver une tache_, Maculam deleo. =Se tacher=, Maculam contraho. _Qui est sans tache_, Purus, mundus, nitidus. TÂCHE, Pensum. TACT, Tactio, tactus. =Toucher=, Contingo, tango, attingo, contrecto, tracto, attrecto. TAILLE, Statura. _Il a une taille magnifique_, Proceritate corporis insignis est. _De grande taille_, Longus. _A sa taille_, Ex se. TAILLER, Reseco, excido, exscindo. _Tailler une armée en pièces_, Copias profligo. TAIRE, Silentio prætereo. =Se taire=, Taceo, sileo, reticeo, conticeo, obmutesco. _Ce qu’on tait_, Tacitus, abditus, interior, prætermissus. =Tacitement=, Tacite, silentio. TALENT, Ingenium, facultas. _D’un talent remarquable_, Alta mente præditus. TALION, Talio. TALON, Calx, pars pedis posterior, talus. _Qui pend sur les talons_, Talaris. TANDIS QUE, Dum. TANIÈRE, Latibulum. TANT, Tantopere. _Tant la conviction a de force_, Tantum firma animi inductio valet. _Tant...... que_, Tum...... tum. =Tant que=, Quoad, donec, usque dum, ut. _En tant que_, Utpote, quippe. _Tant soit peu_, Tantulum. TANTOT ... _tantôt_ ... Tum ... tum, modo unum ... tum autem. TAPIS, Aulæum, aulæ ornamenta, peripetasmata, stragula. TARDER, Moror, cunctor, tardo, moram traho. =Tardif=, Tardus, serus. =Tard=, Tarde, sero. TARIR, Ebibo, exhaurio. TAS, Strues. TAUPE, Talpa. TAUREAU, Taurus. TAVERNE, Ganeæ, taberna. TEIGNE, Tinea. TEINDRE, Tingo, coloro, fuco. =Teinturier=, Infector. =Teint=, Infectus, fucatus, fucosus. TEL, Talis, id genus, ejusmodi, hujusmodi. =Tel ... tel=, Qualiscumque. =Tellement=, Sic, ita, similiter, adeo, usque eo, tam, tantum, tantopere. TÉMÉRITÉ, Temeritas, inconsiderantia. =Téméraire=, Temerarius, inconsideratus, præfidens. =Témérairement=, Temere, inconsulto, imprudenter. TÉMOIGNAGE, Testificatio, testimonium. =Témoigner=, Testificor, testor, notum facio, testimonium dico. _Qui ne peut témoigner_, Intestabilis. =Témoin=, Testis, conscius, particeps, socius. =Témoin= _oculaire_, _auriculaire_, Testis oculatus, auritus. _Témoin à décharge, Laudator_, testis innocentiæ. _Prendre à témoin_, Testes voco, obtestor, appello. TEMPÉRAMENT, Temperamentum, temperatio, ratio. =Tempérant=, Temperans, continens, sobrius, moderatus, temperatus. _Avec tempérance_, Sobrie, parce. TEMPLE, Delubrum, templum, fanum, ædes. TEMPÉRATURE, Tempestas, cœli status. TEMPÊTE, Procella, tempestas. TEMPS, Tempestas, tempus, status cœli. _Beau temps_, Sudum, cœlum serenum. _Je n’ai pas le temps de_, Tempus non habeo ad. _Le temps m’empêche de_, Tempore excludor, quin. _Passer son temps à_, Tempus omne do, in aliquo tempus pono. _Passer son temps dans l’oisiveté_, Ætatem in otio exigo, tempus omne in otio pono. _Il n’est pas temps_, Nondum tempus est. _Il est temps_, Tempus est ut. _Perdre le temps_, Frustra tempus perdo. _Accorder du temps_, Tempus concedo ad. _Le temps est passé_, Tempus præteriit. _En prenant son temps_, Per otium. _A temps_, Tempestive, opportune, in tempore, non incommode tempestivus, opportunus. _Temps opportun_, Tempestivitas, opportunitas. _A contre-temps_, Importune, moleste. _Avec le temps_, Tempore suo. _De temps en temps_, Interdum. _En même temps_, Simul, una, similiter, pariter, vicissim. _Un peu de temps_, Paulisper, aliquantum. _Quelque temps_, Aliquamdiu. TÉNACITÉ, Tenacitas. =Tenace=, Tenax. TENDRE _vers_, Tendo, porrigo, contendo, eo peto. _Action de tendre_, Intentus, porrectio, projectio. TENDRESSE, Caritas, amor, studiosa propensio. =Tendre=, Tener, mollis. =Tendrement=, Amanter, studiose, prolixe. TENDRON _de la vigne_, Clavicula, capreolus in vite. TÉNÈBRES, Tenebræ, caligo, nox. _La mer se couvre de ténèbres_, Inhorrescit mare. =Ténébreux=, Tenebricosus, obscurus. TENIR _bon_, Resisto, insisto, persisto. _Il ne tient pas à moi que_, Per me non stat quominus id fiat. _Tenir contre_, Resisto, obsisto. _Tenir pour indubitable_, Mihi id confirmatissimum est. _Se tenir au-dessus_, Supersto. _Se tenir auprès_, Adsto. TENTATIVE, Experientia, periclitatio, usus, tentatio. =Tenter=, Experior, usu tractando cognosco, tento, pertento, conor. TENTE, Tentorium, tabernaculum militum. _Plier les tentes_, Tabernacula detendo. TENTURE, Peripetasmata. TÉNU, Subtilis, acutus, tenuis. TERGIVERSATION, Tergiversatio. =Tergiverser=, Tergiversor, refugio. TERME, Exitus, eventus, casus, finis, terminus. — (Expression), Vocabulum, vox, nomen, verbum. =Terminer=, Finio, finem constituo, ad exitum perduco, exantlo, defungor, perago, perficio. _Terminer une affaire_, Negotium ad finem deduco. _La guerre se termina par la paix_, Bellum ad exitum pervenit. TERNIR, Decoloro. _Ternir la gloire des ancêtres_, Dedecori sum majoribus. =Terne=, Decolor. TERRASSER, Sterno, profligo, prosterno. TERRE, Humus, tellus, terra, gleba. _Terres labourables_, Aratio, arvum. =Terrestre=, Terrenus, terrestris. =Territoire=, Territorium, terra, ager. TERREUR, Terror, minæ. =Terrifier=, Perterrefacio, perterreo. =Terrible=, Terribilis, horribilis, horrendus, terrificus, horridus, asper, durus. TERTRE, Tumulus. TESTAMENT, Tabella, codicilli, testamentum. _Casser un testament_, Testamentum rumpo. =Tester=, Testamento decerno. TÊTE, Caput. _Se découvrir la tête_, Caput aperio alicui, saluto aperto capite. _Se couvrir la tête_, Caput tego. _Trancher la tête_, Caput cervicibus abscindo. _Perdre la tête_, Consilio labor, cerebrosus sum. _Tenir tête_, Subsisto. _Mettre à la tête de_, Præpono, præficio. _Qui a deux têtes_, Biceps. _Qui a trois têtes_, Triceps. _Par tête_, Viritim. _A voir un tête-à-tête_, Capita confero, offenso. TEXTILE, Textilis. TEXTUELLEMENT, Syllabatim. THÉÂTRE, Theatrum, scena. _Sur un plus grand théâtre_, Majoribus theatris. =Théâtral=, Scenicus, theatralis. THÈME, Materia. THÉOLOGIE, Divinarum rerum scientia. THÉORÈME, Theorema. THÈSE, Thesis, propositum. TIARE, Tiara. TIÉDEUR, Tepor. =Tiède=, Tepidus. _Rendre tiède_, Tepefacio, calefacio. _Devenir tiède_, Tepesco. TILLAC, Fori. TIMIDITÉ, Timiditas, angustus animus. =Timide=, Timidus, circumspectans omnia. =Timidement=, Timide, diffidenter, ignare. TIMON, Temo. TINTEMENT, Tinnitus. =Tinter=, Tinnio. TIRAILLÉ, Districtus, occupatus, distentus. TIRER, Traho, vi adduco, impello. =Tirer de=, Deduco, abduco, revoco, removeo, detraho, extraho. TISON, Titio. TISSU, Contextus, complexio, textum. _Faire un tissu_, Contexo, texo, conjungo. =Tisser=, Texo, contexo. =Tisserand=, Textor. _Atelier de tisserand_, Textrina. =Tissé=, Textus. TITRE, Titulus, nomen. _Titre d’un livre_, Inscriptio libri. _Titre de noblesse_, Honoris vocabula et nomina. TOGE, Toga. _Vêtu de la toge_, Togatus. TOILE, Tela. TOI-MÊME, Tute. TOISON, Vellus. TOIT, Tectum. _Enlever le toit_, Domum detego. TOLÉRER, Tolero, patior, sustineo. =Tolérable=, Patibilis, tolerabilis. TOMBEAU, Sepulcrum, tumulus, monumentum. TOMBER, Cado, concido, labor, procido, procumbo, decido, corruo, ruo, illabor. =Tomber= _de_, Delabor, defluo, devenio, deflecto. _Tomber d’en haut sur_, Superincido. _Tomber malade_, In morbum incido. TON, TIEN, Tuus. TON (_doux_), Melos, cantus. TONNEAU, Dolium, cupa. TONNERRE, Tonitru, nubium fragor. =Tonner=, Intono, tono, sono. TONDRE, Tondeo, attondeo. _Qui sert à tondre_, Tonsorius. _Qui n’est pas tondu_, Intonsus. =Tonsure=, Ordinis insigne, attonso in coronæ modum vertice. TOPIQUES, Topica. TORCHE, Fax, tæda, funale. TORPEUR, Torpor. TORRENT, Torrens. TORRÉFIER, Torreo, exuro. =Torride=, Torridus. TORT, Noxa, noxia. _Causer du tort_, Alicui sum fraudi. _Faire du tort_, Officio, obsto, obsisto, noceo, malefacio. _Se faire tort_, Me lædo. _A tort_, Immerito. _A tort et à travers_, Inepte. _Parler à tort et à travers_, Garrio. _A tort et à raison_, Recte, an secus? TORTUE, Testudo. TORTUEUX, Tortuosus, sinuosus. TORTURE, Cruciatus, tormentum, pœna, supplicium. =Torturer=, Carnifico, carnificor, excarnificor. — (Tourmenter), Remordeo, crucio, uro, pungo. TÔT, Mature, cito. _Au plus tôt_, Quamprimum. _Le plus tôt possible_, Quamprimum. TOTAL, Summa. TOTALITÉ, Summa. TOUCHANT, Super. TOUCHER, Cf. Tact. — (Émouvoir), Moveo. =Touchant=, Patheticus. TOUFFU, Patulus. TOUJOURS, Semper, omni tempore, usquequaque, ubique. TOUR (circuit), Anfractus, circuitio, flexus, ambitus. _Faire le tour_, Circumeo. TOURNÉE, Percursatio, peragratio. =Tourner=, Converso, sæpe converto, muto, volvo, circumago, verto, vario. _Tourner en tout sens_, Distorqueo. _Faire tourner_, Volvo, verto, verso, in orbem torqueo. _Tourner autour de ce qu’il faut aborder franchement_, Dudum circumrodo, quod devorandum est (Prov.). _Tourner vers_, Vergo, inclinor, obverto. _L’affaire a mal tourné_, Res in contrarium vertit, res in malum evasit. _La fortune a tourné_, Fortuna vertit. _Qui tourne_, Volubilis. TOUR (édifice), Turris. TOUR (_façonner au_), Torno, polio. TOUR A TOUR, Invicem, mutuo. A MON TOUR, Vicissim, item. =A son tour=, Ordinatim. TOURBILLON, Turbo. TOURMENT, Cruciamentum, cruciatus. =Tourmenter=, Ango, constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, afflicto, coquo, remordeo, pungo. _Cette affaire me tourmente beaucoup_, Res me urit vehementer et sollicitat. TOURTERELLE, Turtur. TOUT, Totus, omnis, cunctus, universus. _Tout ce qui_, Quidquid. _Se faire tout à tous_, Ad communem vivendi morem mores exigo. _Avant tout_, Imprimis, cumprimis. _De toutes sortes_, Cujusquemodi. _Pas du tout_, Nequaquam, nullo pacto, minime vero. TOUT A COUP, Repente, subito. TOUT A FAIT, Prorsus, penitus, plane, omnino. TOUT A L’HEURE, Modo, nunc. TOUTEFOIS, Tamen, nihilominus. _Si toutefois_, Si quidem, si tamen, quippe si. TOUX, Tussis. =Tousser=, Tussio, tussi laboro, tussi urgeor. TRACES, Vestigium. _Courir sur les traces_, In vestigiis sequor. TRADITION, Traditio. TRADUCTION, Translatio. =Traduire=, Transfero, verto. TRAFIC, Nundinatio. =Trafiquer=, Cauponor, lucri causa aliquid facio, mercor, nundinor, emo. _Il trafiquait de tout_, Omnia illi erant venalia turpissimo quæstu. TRAGÉDIE, Tragœdia. =Tragédien=, Tragœdus. =Tragique=, Tragicus. =Tragiquement=, Tragice. TRAHISON, Proditio. _Crime de haute trahison_, Perduellio. =Trahir=, Prodo. =Traître=, Proditor. TRAÎNER, Traho. _Traîner en longueur_, Produco. =En traînant=, Tractim, longo tractu. TRAIRE, Mulgeo. =Trait=, Telum, spiculum, sagitta. _Lancer un trait_, Tela intorqueo. TRAITÉ, Pactio, pactum, conventum, conditio, fœdus. _Conclure un traité_, Percutio fœdus, cum aliquo fœdus ferio, paciscor. _Observer un traité_, Fœdus servo. _Violer un traité_, Fœdus frango, a pactione recedo. _Fouler aux pieds un traité_, id. _Déchirer un traité_, id. TRAITEMENT (_mauvais_), Vexatio. =Traiter=, Tracto, exerceo, doceo. — (Soigner), Medicor, medeor. _Traiter une question_, In argumento versor. _Maltraiter_, Asperrime aliquem habeo, tracto. =Traitable=, Tractabilis, facilis, lenis, comis, indulgens, exorabilis. TRAJET, Transmissio, trajectio. TRANCHER, Præcido, seco, amputo. TRANQUILLITÉ, Tranquillitas, quies, otium, securitas, tranquillus animus, laxamentum. _Jouir d’une grande tranquillité_, Omni molestia vaco, otio fruor jucundissimo. =Tranquille=, Tranquillus, quietus, securus, sedatus. =Tranquillement=, Placate, placide, sedate, tranquille, remisse, otiose. TRANSACTION, Decisio, transactio. TRANSCRIRE, Transcribo, exscribo. TRANSFÉRER, Transfero, traduco. TRANSFORMER, Transformo. TRANSFUGE, Transfuga, perfuga. TRANSITION, Transitio. TRANSMISSION, Translatio. =Transmettre=, Trado, do, prodo. =Transmis=, Translatitius. TRANSPARENT, Pellucens, pellucidus. TRANSPERCER, Perterebro, exterebro, transfigo, transfodio, perforo. TRANSPORT, Asportatio, vectura, vectio. =Transport= _de joie_, Animi effusio in lætitia. =Transporter=, Asporto, perduco, trajicio, transmitto, transeo, transfero, transporto, porto, fero, subveho. _Transporter au delà_, Transveho. _Se transporter sur les lieux_, In rem præsentem venio. TRANSVASER, Transfundo, transfero. TRANSVERSAL, Transversus. TRAVAIL, Labor, opera, opus, studium. =Travail= _difficile_, Molitio. _Cela demande du travail_, Diligentiam non mediocrem postulat. _Je suis accablé de travail_, Multis oneribus premor. =Travailler=, Laboro, operam do. _Travailler avec soin_, Elaboro, laboro, curo, operam do, contendo, elucubro. _Travailler beaucoup_, Allaboro, valde laboro, elaboro. =Travailleur=, Operarius. A TRAVERS, Per. _Passer à travers_, Transeo, prætervehor, transeo. =De travers=, Oblique, torve perperam, male, prave, sinistre, perverse, præpostere, nequiter. _Qui va de travers_, Obliquus, transversus. _Qui fait de travers_, Præposterus, perversus. =En travers=, E transverso. TRAVERSE (_par des chemins de_), Transversis itineribus. TRAVERSÉE, Transmissio, trajectio, trajectus, transmissio. =Traverser=, Trajicio, transeo, traduco, transcendo, peragro. _Traverser en courant_, Percurro. TRÉBUCHET, Trutina. TREIZE, Tredecim. TREMBLEMENT, Horror, tremor. =Tremblement= _de terre_, Terræ motus. =Trembler=, Horreo, formido, timeo, metuo, horresco, trepido, tremo. _Faire trembler_, Tremefacio, concutio. =Tremblant=, Tremebundus, tremulus. _En tremblant_, Trepide. _Sans trembler_, Intrepide. TREMPÉE (_âme fortement_), Ingenium vividum. TREMPER (_dans_), Intingo, madefacio, humecto. TRENTE, Triginta. _Trente fois_, Tricies. _Par trente_, Triceni. =Trentième=, Tricesimus, trigesimus. TRÉPIGNER, Tripudio, supplodo. TRÈS, Perquam, valde, oppido. TRÉSOR, Thesaurus, opes, divitiæ. _Trésor public_, Pecuniæ publicæ. _Trésor royal_, Gaza, ærarium, pecunia, thesaurus. TRESSAILLIR _de joie_, Gestio. TRÈVE, Induciæ. TRIANGULAIRE, Triangulus. TRIBU, Tribus, curia, corpus. =Par tribus=, Tributim. TRIBUNAL, Tribunal, sella judiciaria. _Siéger sur son tribunal_, Jura reddo. TRIBUNE, Suggestum, rostra, locus concionum. _Monter à la tribune_, Suggestum ascendo. TRIBUNAT, Tribunatus. =Tribun=, Tribunus. TRIBUT, Tributum, vectigal, stipendium. _Payer le tribut_, Vectigal pendo, do tributa, stipendia dependo. =Tributaire=, Tributarius, vectigalis, stipendiarius. TRIDENT, Fuscina, tridens. TRIER, Diribeo, discerno, separo. TRIOMPHE, Triumphus, victoris pompa, palma, victoria, laurus. _Obtenir les honneurs du triomphe_, Triumpho, triumphum ago. =Triompher=, Vinco, devinco, expugno, prœliis frango, triumpho. =Triomphal=, Triumphalis. TRIPLE, Triplex, triplus, Cf. Trois. TRISTESSE, Mœror, mœstitia, tristitia, squalor. =Triste=, Mœstus, tristis, mœrens, sordidatus, squalidus. =Tristement=, Mœste, cum mœrore, nequiter, flebiliter, miserabiliter. TRIUMVIRAT, Triumviratus, triumvirorum magistratus. =Triumvir=, Triumvir. TRIVIAL, Tritus, contemptus. TROIS, Tres. _De trois façons_, Tripliciter. _Trois fois_, Ter. =Trois par trois=, Terni. =Espace de trois jours=, Triduum. =Espace de trois ans=, Triennium. =Tiers= (le), Triens. =Troisième=, Tertius. =Trois cents=, Trecenti. TROMPERIE, Fraus, dolus. =Tromper=, Decipio, circumvenio, fraudo, fallo, defraudo. =Se tromper=, Erro, errore ducor, vagor, evagor, labor, fallor, decipior. TROMPETTE, Buccina, tuba belli. =Trompette= _guerrière_, Classicum, sonus tubarum. TROMPETTE (le), Buccinator, præco. TRONC, Truncus. =Tronqué=, Decurtatus. TRÔNE, Solium, sedes. TROP, Nimio, nimis, nimium. TROPHÉE, Tropæum, victoriæ monumentum. TROU, Foramen. =Trouer=, Perterebro, exterebro. TROUBLE, Consternatio, perturbatio, conturbatio, confusio. — (Désordre), Tumultus, tumultuatio, seditio, turba. =Troubler=, Turbo, perturbo, misceo, permisceo, conturbo, confundo. =Se troubler=, Trepido. TROUBLE (_adj._), Turbidus, impurus, sordidus. _Voir trouble_, Cæcutio. =Troublé=, Turbidus, perturbatus, confusus. =Avec trouble=, Turbulente, turbide. — (Tumultueusement), Tumultuose. TROUPE, Agmen, multitudo armata, turma. _En troupe serrée_, Confertim. _Par troupes_, Gregatim, per greges. TROUPEAU, Grex, cœtus, turba. =Troupeau= _de gros bétail_, Armentum. TROUVER, Invenio, reperio, deprehendo, nanciscor. TU, TOI, Tu. TUBE, Tubus, fistula. TUER, Interficio, mortem affero, neco, interimo, occido. _Se tuer à travailler_, Studiis immorior. TUILE, Tegula. TUMEUR, Tumor. =Tuméfié=, Tumidus, turgidus. TUMULTE, Tumultus, tumultuatio. _Faire du tumulte_, Strepo. TUNIQUE _longue_, Tunica talaris. _Vêtu d’une tunique_, Tunicatus. TUTELLE, Tutela, defensio. TYPE, Typus, signum, forma, norma, regula, species. TYRANNIE, Tyrannia. =Tyran=, Tyrannus, oppressor civitatis, ereptor libertatis. =Tyranniquement=, Tyrannice, crudeliter, superbe. U ULCÈRE, Ulcus. _Couvert d’ulcères_, Ulcerosus, plenus ulceribus. =Ulcérer=, Ulcero, ulcus facio, corrumpo. =Ulcéré=, Ulceratus, exulceratus. UN (seul), Unus, solus, singularis. — (Quelconque), Ullus, aliquis, unus. =Un à un= (_adj._), Singuli, unusquisque. _Un à un_ (_adv._), Singillatim, singulatim. =L’un l’autre=, Vicissim, inter se. =L’un après l’autre=, Super alium alius, alia super alia, singulatim, singillatim. =L’un et l’autre=, Uterque. =L’un ou l’autre=, Alteruter, e duobus alter. _L’un est meilleur que l’autre_, Alius alio melior. UNANIMITÉ, Unanimitas. =Unanime=, Unanimis. UNION, Junctio, conjunctio, colligatio. =Unir=, Jungo, conjungo, jugo, misceo, confundo, socio, concilio. UNIQUE, Unicus, unus. =Uniquement=, Unice, solum, tantum, modo. UNITÉ (l’), Simplum. UNIVERS, Mundus, universitas rerum, orbis universus. UNIVERSALITÉ, Universalitas. =Universel=, Universalis. UNIVERSITÉ, Artium ac disciplinarum omnium palæstra. URBANITÉ, Urbanitas, comitas, civilis vita. URNE, Urna, hydria. USAGE, Mos, consuetudo, institutum, usus, modus. _C’est l’usage, il est d’usage_, Moris est, in more est. _Contre l’usage_, Inusitate, insolenter. _Conformément à l’usage_, Usitate, vulgariter, populariter. _Selon l’usage_, Usitato more. =Faire usage de=, Utor, usurpo. =User= (_de_), Usurpo, utor, in usum adhibeo. =Usité=, Usitatus, pervulgatus, usu receptus. USTENSILES, Utensilia. _Usufruit_, Ususfructus. USURE, Feneratio, fenoris exercitatio. _Prêter à usure_, Feneror, fenori do, fenori loco. =Usurier=, Fenerator. =Usuraire=, Fenebris. =Usurairement=, Fenerato. USER, Tero, contero, consumo. =S’user=, Obsolesco. =Usé=, Obsoletus. =Utilité=, Utilitas, emolumentum, fructus, commoditas, opportunitas. _Il ne songe qu’à son utilité personnelle_, Ad suam utilitatem refert omnia. =Utile=, Utilis, fructuosus, commodus, frugifer, salutaris. =Être utile=, Prosum, utilitatem affero. =Il est utile=, Conducit, utile est, prodest, confert, interest, pertinet. _Il est utile à la science_, Confert multum ad scientiam. =Utilement=, Salutariter, utiliter, commode. V VACANCES, Feriæ, dies quietis. =Vacances= _des tribunaux_, Justitium. VACARME, Strepitus, fragor. _Faire du vacarme_, Strepo, perstrepo. VACHE, Vacca. VACILLER, Vacillo, titubo, hæsito. VAGABOND, Vagus, errans, erraticus, omnivagus. VAISSEAU, Navis, navigium. =Vaisseau= (=sans pont=), Aphractus. _Équiper un vaisseau_, Navim comparo. _Radouber un vaisseau_, Colligo navim de integro. _Commandant de vaisseau_, Navarchus. VAISSELLE, Vasa. VALET _de pied_, Pedissequus, famulus. VALEUR, Pretium. =Valoir=, Valeo, polleo. _Il vaut mieux_, Præstat, melius est, satius est. _Cela ne vaut pas la peine de_, Vix erit operæ pretium. _Qui est de grande valeur_, Pretiosus, magni pretii. VALISE, Pera viatoria. VALLÉE, Vallis. VANITÉ, Jactatio, ostentatio, vanitas. _Tirer vanité de_, Glorior de aliqua re. =Vain=, Inanis, vacuus, supervacuus, levis, cassus, vanus, futilis, inanis. _En vain_, Frustra, sine causa, incassum. VANNER, Ventilo. =Vanneur=, Ventilator. VANTER, Jacto, magnifico. =Se vanter=, Jacto, glorior, de me prædico, ostento. _Se vanter sans mesure_, Instanter glorior de aliquo. VAPEUR, Vapor, anhelitus terræ. VAQUER, Operam do, navo, vaco. VARIATION, Variatio. VARIÉTÉ, Varietas. =Varier=, Vario, distinguo, muto, commuto, verto. =Varié=, Varius, diversus, multiformis, multimodis, multiplex, copiosus, vermiculatus. =Variable=, Volubilis. VASE, Vas. VASTE, Vastus, immanis. VAURIEN, Nebulo, nequam. VAUTOUR, Vultur. VAUTRER _dans la boue_ (se), In luto volutor. VEAU, Vitulus. VÉHÉMENCE, Incitatio. VEILLE (la), Pridie, ante eum diem. VEILLÉE, Lucubratio, vigilia. =Veillée= _religieuse_, Pervigilatio, vigilia. =Veiller=, Pervigilo, pernocto, vigiliam ago. =Veiller= _à_, Invigilo, consulo. _Veiller au bien général_, Consulo in medium, in publicum. =Veiller= _sur_, Tueor, tutor, servo, caveo. VEINE, Vena, arteria. _Ouvrir la veine_, Venam incido. VELU, Hispidus, villosus. VENDANGE, Vindemia. VENDREDI _Saint_, Consecrata Christo morienti dies. VÉNÉRATION, Veneratio, honor, reverentia. =Vénérer=, Veneror, colo. =Vénérable=, Venerabilis. VENGEANCE, Vindicatio, ultio, vindicta. _Brûler du désir de la vengeance_, Vindictæ cupidine exardesco. _Tirer vengeance_, Expeto pœnas ab aliquo. =Venger=, Vindico, vindictam sumo, ulciscor. =Se venger de=, Ulciscor, vindico, punio, injurias persequor. =Vengeur=, Punitor, vindex, ultor. VENIN, Virus, venenum. _Répandre son venin_, Venenum inspiro. =Venimeux=, Venenatus, venenum habens. =Vénéneux=, Venenatus, veneno imbutus. VENIR, Venio, advenio. _Les choses en vinrent à ce point_, Eo res rediit. _C’est de là que vient tout le mal_, Inde veniunt hæc mala. _Venir à l’esprit_, Occurro animo. _Le premier venu_, Quilibet, quivis. VENT, Ventus, aura, flamen, spiritus. _Le vent souffle_, Spirat ventus. _Le vent tombe_, Venti concidunt. _Avoir le vent favorable_, Secundo utimur vento. _Le vent est contraire_, Venti adversi sunt, adversis ventis utimur. =Plein de vent=, Ventosus. _Avoir vent de qqe chose_, Suboleo. VENTE, Venditio, abalienatio. =Vente= _à l’encan_, Sectio, auctio, publicatio. _Faire une vente à l’encan_, Auctionor, auctionem facio, auctione vendo, per præconem vendo. =Vente= _aux enchères_, Licitatio. _Exposer en vente_, Vendito. _Être exposé en vente_, Veneo, sub præcone subjicior. =Vendre=, Vendo, venditionem facio, venali habeo, venumdo, divendo. =Vendre= _argent comptant_, Numerata pecunia vendo. =Vendre= _à la criée_, Præconis voci subjicio. =Vendre= _par autorité de justice_, Bona sub hasta vendo. =Vendeur=, Venditor, venalitius. =Vendu= (être), Veneo, vendor, pretio addicor. =Facile à vendre=, Vendibilis. =Vénal=, Venalis. VENTRE, Alvus, venter, intestina, uterus. VENTRICULE, Ventriculus. VÊPRES, Vespertinæ preces. VERBEUX, Verbosus, loquax. =Verbeusement=, Verbose, loquaciter, copiose, multis verbis. VERDURE, Viriditas. =Vert=, Viridis, habens viriditatem. — (Pas encore mûr), Crudus, immaturus. =Être vert=, Vireo. _Devenir vert_, Viresco. VERGE, Virga, flagellum. _Battre de verges_, Flagellis lacero. VERGER, Pomarium. VERGUE, Antenna. VÉRITÉ, Veritas, verum. =A la vérité=, Etenim, nam, enim, sed enim, quippe. =Véridique=, Verax, veridicus, minime fallax, veritatis cultor. =Véritable=, Verus, sincerus, certus. VERRE, Vitrum. VERROU, Pessulus, sera, repagula, vectes. _Fermer au verrou_, Obsero. =Verrouillé=, Oppessulatus. VERRUE, Verruca. _Couvert de verrues_, Verrucosus. VERS, Ad, in, apud, circa, versus. VERSATILE, Versatilis. VERSER, Diffundo, spargo, effundo, fundo, profundo. =Verser= _dans_, Infundo, fundo, instillo. VERTU, Virtus, honestas, honestum, dignitas, decus, locus. _Il n’a aucune vertu_, Virtutem ne de facie quidem noscit. _Pratiquer la vertu_, Ad virtutem incumbo, virtutem colo. =Vertueux=, Probus, bonus, moratus, bene institutus, frugi, sanctus, religiosus. VESSIE, Vesica. VESTIBULE, Propylæum, vestibulum. VESTIGE, Vestigium. VÊTEMENT, Vestimentum, amictus, vestis, vestitus, indumentum. _Changer de vêtements_, Vestem muto. =Vêtir=, Vestio, induo. =Vêtu=, Amictus, vestitus, indutus, tectus, opertus. =Vêtu= _à l’espagnole_, Hispanorum more. VÉTUSTÉ, Vetustas. VEUVE, Vidua. VIBRER, Vibro, agito. VICE, Vitiositas, vitium, pravitas animi. =Vicieux=, Vitiosus, depravatus, corruptus. VICISSITUDE, Vicissitudo. VICTIME, Victima, hostia. VICTOIRE, Victoria, palma, triumphus, tropæum. _Bulletin de victoire_, Litteræ laureatæ. _La victoire est assurée_, Victoria nobis cessit. _Remporter la victoire_, Victoriam consequor. =Vaincre=, Devinco, vinco, supero, expugno, debello. =Vaincre= _de nouveau_, Revinco. _Il a vaincu tout le monde_, Omnibus palmam eripuit. VIDE, Vacuus, nudus, inanis, exhaustus. =Vider=, Exsicco, vacuum facio, evacuo. VIE, Vita. =Vie= _commune_, Convictus, convictio. _Sur ma vie!_ Ita vivam! _Mener une vie frugale_, Victu tenui utor. _Mener une vie dure_, Vitam insuavem ago. _Mener joyeuse vie_, Epulis et potationibus inservio. _Jouir de la vie_, Vivo arbitratu meo. _Offrir sa vie_, Collum, jugulum pro tua salute præbeo. _Passer sa vie dans le forum_, Ætatem omnem in foro tero. _Attenter à la vie_, Vitam alicujus persequor. _Épargner la vie_, Vitæ alicujus parco. _Ôter la vie_, Vitam alicui exhaurio. _Plein de vie_, Vividus, plenus vigoris. Cf. =Vivacité=. =Vital=, Vitalis. =Vivant=, Spirans, vivus. =Vivifiant=, Animabilis. =Vivre=, Vivo, spiro, vitam ago, vita fruor. _Ne vivre que pour soi_, Mecum vivo ac habito. _Vivre au jour le jour_, In horam, in diem, more barbarorum vivo. VIEILLESSE, Senectus. =Vieillir=, Consenesco, inveterasco, senex fio, veterasco, obsolesco. =Vieillard=, Senilis, senex, ætate confectus, annis provectus, annosus. =Vieux=, Priscus, antiquus, canus, veteranus, vetus, grandævus. _Vieille femme_, Anicula, anus, mulier vetula. _Vieillot_, Vetulus, senex. VIERGE, Virgo. Cf. =Virginité=. VIF (_jusqu’au_), Ad vivum. Cf. =Vivacité=. VIGILANCE, Vigilantia, diligentia, cura, studium, circumspectio, accurata consideratio. =Vigilant=, Vigilans, attentus, sollicitus. =Vigilemment=, Vigilanter. VIGNE, Vinea, vitis. =Vigneron=, Vinitor, vitiscultor. =Vignoble=, Vinetum. VIGUEUR, Vigor, firmitas, robur, virtus, fortitudo. =Vigoureux=, Vegetus, sanus, firmus, valens. =Vigoureux= (être), Vigeo, vireo. =Vigoureusement=, Nervose, valide, fortiter. VIL, Vilis, vulgaris, contemptus, objectus, humilis, sordidus. VILLAGE, Vicus, pagus. _De village en village_, Vicatim. VILLE, Urbs, civitas, oppidum. _Fonder une ville_, Constituo oppidum. VIN, Vinum. =Vin= _gâté_, Vinum fugiens. =Vinaigre=, Acetum. VINGT, Viginti. =Vingtième=, Vigesimus. VIOLENCE, Violentia, vis, impetus, intemperies, procacitas. _Employer la violence_, Ad vim venio, ad vim descendo. _Faire violence_, Violo, lædo, offendo, vim alicui infero. =Violent=, Violentus, vehemens, effrenatus, furiosus, furens, vesanus. =Violemment=, Vehementer, acriter, acerbe, aspere, afflictim, violenter, per vim. VIPÈRE, Vipera, anguis. =De vipère=, Viperinus. VIRGINITÉ, Virginitas, castimonia, castitas. =Virginal=, Virgineus. VIRIL, Virilis, viri proprius. =Virilement=, Viriliter, fortiter, animo magno. VISAGE, Facies, species oris, vultus, os. VIS-A-VIS, Coram, ad, apud, ante, in conspectu, ante oculos, ante pedes, in oculis. VISCÈRES, Viscera, intestina. VISER, Collineo, dirigo. VISION, Visio, visum. VISITER, Adeo, accedo, convenio, viso, visito. — (Examiner), Inspicio, aspicio, conspicio, inspecto. _Visiter avec soin_, Perscrutor, exquiro, exploro. =Visiteur=, Interventor. VISQUEUX, Viscosus. VITESSE, Festinatio, velocitas. =Vite=, Expedite, prompte, cito, celeriter, mature, quamprimum, sine mora. VIVACITÉ, Acrimonia, vis animi, impetus, vehementia. =Vif=, Vehemens, ferox, incensus. =Vivace=, Vivax. =Vivement=, Acriter. VIVANDIER, Lixa. VIVRES, Cibaria, commeatus, annona, victus. VOCIFÉRATION, Vociferatio, clamor, vox elata. =Vociférer=, Vociferor, clamorem edo, clamorem tollo, clamo. VŒU, Optatum, optio, votum. _Faire vœu de_, Spondeo, promitto. _Accomplir un vœu_, Fidem votaque exsolvo. =Vouer=, Dico, consecro, voveo, vota facio. =Voué=, Votivus. =Votif= (_tableau_), Voti tabulæ. VOGUE (_être en_), Vigeo, floreo, in gratia sum. VOICI, En, ecce. VOIE, Iter, via, semita. _Rentrer dans la bonne voie_, Ad bonam frugem me recipio. =Voie lactée=, Circulus lacteus. VOILA, En, ecce. VOILE, Velum, tegumentum. =Voiler=, Velo, tego, obduco. =Voiler= _des méfaits_, Objicio nubem fraudibus. VOILE _de navire_, Carbasus. _Faire voile pour_, Cursum dirigo, vela facio in regionem aliquam. _Mettre à la voile_, Ex portu prodeo. _Déployer les voiles_, Velificor, vela facio. VOISINAGE, Vicinitas, propinquitas. _Dans le voisinage_, Prope, juxta. =Voisin=, Propinquus, vicinus, proximus, finitimus, citimus. VOITURE, Vehiculum, rheda, carpentum. =Voiturer=, Deveho, veho, conveho, comporto. =Voiturier=, Rhedarius. VOIX, Vox, sonus, verbum. _Parler à voix basse_, Voce demissa loquor. _Il parla à haute voix_, Magna voce dixit. VOL, Furtum, ereptio. =Voler=, Furor, furtum facio, expilo, diripio, exhaurio, rapio, subripio. =Voler= _à main armée_, Latrocinor, prædor, excurro, grassor. =Voleur=, Ereptor, latro, fur. _Comme les voleurs_, Furacissime. _Enclin au vol_, Furax. VOL (_d’oiseau_), Advolatus, involatus. =Voler=, Transvolo. =Voler vers=, Advolo, accurro. =Volière=, Aviarium. =Qui vole=, Volatilis, volucer. VOLAGE, Vagans. VOLONTÉ, Voluntas, arbitrium, consilium, propositum, sententia, institutum. =Volonté divine=, Numen, divina potestas, providentia. _Faire les volontés de qqn_, Morem alicui gero. =Vouloir=, Volo, voluntatem habeo. =Ne pas vouloir=, Nolo, non volo, non libet. =Volontaire=, Voluntarius. =Volontaires= (soldats), Volones. =Volontiers=, Libens, lubens, libenter, non gravate, non repugnanter, sponte. VOLTIGER, Volito, discurro, vagor. VOLUBILITÉ, Volubilitas. VOLUPTÉ, Voluptas. =Voluptueux=, Voluptuosus, asotus, prodigus, in luxum effusus, libidinosus. =Voluptueusement=, Incontinenter. VOMISSEMENT, Vomitus. =Vomir=, Vomo, vomitione me purgo; vomitu egero, exspuo, erumpo. VORACITÉ, Edacitas. =Vorace=, Vorax, helluo, edax. VOTE, Suffragium. _Donner son vote_, Suffragor, suffragium fero. =Voter=, Suffragor. _Qui vote_, Suffragator. VOTRE, _le vôtre_, Vester. VOÛTE, Camera, testudo, fornix. =Voûte= (_en_), Fornicatus. VOYAGE, Peregrinatio, iter. _Aller en voyage_, Proficiscor, discedo, iter facio. _Le voyage fut heureux_, Iter belle processit. =Voyager=, Peregrinor, peregrinus sum, peregrinationem ago. _Voyager à pied_, Iter pedibus conficio. _Voyager à cheval_, Iter equo conficio. =Voyageur=, Viator. _Qui voyage partout_, Peregrinabundus. _Relatif aux voyages_, Viaticus. VOYELLE, Vocalis. VRAI (le), Veritas, verum. =Vrai=, Germanus, verus, sincerus. _Pour dire vrai_, Quod res est, ut vere dicam. =Vraiment=, Vere, revera, Cf. Vérité. VRAISEMBLANCE, Verisimilitudo, probabilitas, similitudo veri. =Vraisemblable=, Verisimilis, credibilis, probabilis, rationi consentaneus. =Vraisemblablement=, Credibiliter, verisimiliter, probabiliter. =Vrille=, Terebra. VUE, Obtutus, aspectus, visus, acies. _Repaître ses yeux de la vue d’un objet_, Oculos rei conspectu pasco. _Masquer la vue_, Luminibus officio. _Empêcher la vue_, Obstruo luminibus, prospectum impedio. _Perdre la vue_, Lumina oculorum amitto. _Être privé de la vue_, Videndi facultate destituor. =A la vue de=, Ad conspectum alicujus. =En vue de=, Propter. =Point de vue=, Prospectus. _Je n’ai en vue que_, Ante omnia mihi hoc propositum est. =Voir=, Video, cerno, perspicio, conspicor. _Aller voir_, Visito, viso, inviso. _Voir distinctement_, Pervideo, video. _Ne pas voir en plein midi_, In sole caligo. =Visible=, Spectabilis, aspectabilis, conspicuus. _Qui mérite d’être vu_, Visendus, spectandus. _Vu que_, Utpote, quippe, quandoquidem. VULGAIRE, Vulgaris, communis, popularis. =Vulgariser=, Evulgo. =Vulgairement=, Populariter, vulgariter. Z ZÈLE, Studium, industria, diligentia, sedulitas, labor. _Brûler de zèle pour_, In studium alicujus exardesco. _Témoigner son zèle_, Navo alteri studium. _Faire avec zèle_, Navo, præsto. =Zélé=, Industrius, laboriosus, navus, diligens, diligentissimus, studiosus, sedulus, officiosus. _Avec zèle_, Studiose, cupide, summo studio, industrie, diligenter, naviter, sedulo. ZODIAQUE, Zodiacus. ZONE, Zona. *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LEXICON LATINUM *** Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that: • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.” • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works. • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. • You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws. The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate. While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate. Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org. This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.